Buxgalteriya hisobi standartlari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	91.2KB
Xaridlar	17
Yuklab olingan sana	14 Sentyabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Buxgalteriya hisobi standartlari

Sotib olish

Buxgalteriya hisobi standartlari
Reja:
Kirish
1. O’zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobini tartibga solish
bo’yicha meyoriy huquqiy hujjatlar.
2. Respublika buxgalteriyasi hisobi va hisobot tizimini
takomillashtirish.
3. Iqtisodiyot rivojiga mos buxgalteriya hisobini joriy etishning yangi
usullari.
Xulosa
Foydanalingan adabiyotlar ro’yxati.

Kirish
Iqtisodiy islohotlarning chuqurlashib borishi, O’zbekiston Respublikasining jahon
iqtisodiy tizimiga integratsiyalashuvi o’z navbatida mavjud qonunchilik
asosini doimiy ravishda takomillashtirish uni xalqaro me’yorlar va standartlarga
moslashtirib borishini taqazo etdi.
Respublikamizda bozor iqtisodiyotiga o’tish tamoyillari va uning keyingi
bosqichlarida ustuvor yo’nalishlarning belgilanishi, ayniqsa ijtimoiy – siyosiy
hayotni, jumladan iqtisodiyotni bir qancha sohalarini, jumladan buxgalteriya hisobi
tizimi ham isloh qilishni boshladi.
O’zbekiston Respublikasi prezidentining 2017-yil 7 –fevraldagi 4947-sonli
Farmoni bilan tasdiqlangan “2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi”
jamiyat hayoti barcha sohalari uchun asosiy dastur bo’lib hisoblanadi 1
.
Buxgalteriya hisobini isloh qilinishi, eng avvalo, uning boshqaruv hisobi
moliyaviy hisob va soliq hisobiga bo’lib o’rganishimizni taqazo etadi. Hisobning
shunday bo’linishi nafaqat korxonaning, balki barcha manfaatdor tomonlarning,
shu jumladan davlatning ham istiqboli uchun xizmat qiladi.
Respublika buxgalteriya hisobi va hisoboti tizimi oldidagi eng muhim vazifalardan
biri – bu buxgalteriya hisobini tashkil etish hamda yuritish tartibini imkon qadar
xalqaro talablar darajasiga muvofiqlashtirib borishdan iboratdir.
Chunki, xohlaymizmi, yo’qmi biz jahon globallashuv jarayoni davrida
yashamoqdamiz, o’z navbatida buxgalteriya hisobi xalqaro integratsiya
jarayonlarini rivojlantirishda “biznes tili” sifatida tan olingan.
Men ushbu kurs ishimda shuni yoritib bermoqchimanki, respublikamizda
buxgalteriyani tartibga solish bo’yicha chora – tadbirlar, qonun xujjatlar,
farmoyishlar, buxgalteriya hisobi va hisobot tizimini takomillashtirish bo’yicha
ishlar, iqtisodiyotimizga mos buxgalteriya hisobini joriy etishning yangi usullarini
yoritib beraman.

1
O’zbekiston Respublikasi Prezidintening 2017-yil 7-fevraldagi 4947-sonli
Farmoni O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar
strategiyasi “O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami”, 2017- yil 13-
fevral , 6- son, 70-modda
1. O’zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobini tartibga solish
bo’yicha me’yoriy huquqiy hujjatlar.
“Buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotni tartibga solish, buxgalteriya hisobi
standartlarini ishlab chiqish va tasdiqlash O‘zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligining zimmasiga yuklatiladi. Buxgalteriya hisobini yuritish qoidalari
buxgalteriya hisobi standartlari, shu jumladan kichik tadbirkorlik sub’ektlari uchun
soddalashtirilgan buxgalteriya hisobini yuritish standarti bilan belgilanadi. Budjet
tashkilotlarining hamda davlat maqsadli jamg‘armalarining buxgalteriya hisobi va
moliyaviy hisobotini tartibga solish budjet hisobi standartlari hamda boshqa qonun
hujjatlari asosida amalga oshiriladi. Banklar va boshqa kredit tashkilotlarining
buxgalteriya hisobi hamda hisobotini tartibga solish O‘zbekiston Respublikasi
Markaziy banki tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.” 1
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlarning bosh maqsadi
kuchli, raqobatbardosh milliy iqtisodiyotni yaratish va shuning hisobidan aholi
farovonligini muntazam oshirib borishga qaratilgan. Shu bois so‘nggi yillarda
xususiy mulk va tadbirkorlikning huquqiy kafolatlarini mustahkamlashga
qaratilayotgan e'tibor pirovard natijada barqaror iqtisodiy taraqqiyotning muhim
omiliga aylanmoqda.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida buxgalteriya hisobining ahamiyati va boshqaruv
qarorlarini qabul qilishdagi roli ham oshib bormoqda. Shu ma'noda 1996 yilda
qabul qilingan “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi
qonuni sohadagi munosabatlarni tartibga solish, biznesdagi
samaradorlik va natijalarning haqiqiy ahvolini o‘z vaqtida baholab borishni
ta'minlashga xizmat qilib kelmoqda.

1
O’zbekiston Respublikasi qonuni “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”, 9-modda
Biroq, o‘tgan yigirma yil mobaynida milliy iqtisodiyotimizda yuz bergan
tarkibiy o‘zgarishlar, xo‘jalik yurituvchi sub'yektlar turi va soni oshib borayotgani
hamda sohaga joriy etilayotgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadal
rivojlanishi mazkur qonunga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritishni taqozo
etmoqda.
O’zbekistonda buxgalteriya hisobi sohasida ko’zga ko’ringan iqtisodchi olimlar
tomonidan bildirilgan fikrlar Respublikamizdagi buxgalteriya hisobi tizimi bu
borada Kontinental modelga asoslanishi haqiqatga yaqinroqligini ko’rsatmoqda.
Ushbu modelning mohiyati shundaki, buxgalteriya hisobini tartibga solishda
hukumat xal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Qat’iy qonunchilik talablari asosida va
soliq siyosatiga mos holda konservativ tartibda hisob yuritiladi. Shuningdek,
yagonda hisob varaqlar rejasi amal qiladi.
Buxgalteriya hisobi tizimi Moliya vazirligining “Buxgalteriya hisobi va audit
uslubiyoti Bosh boshqarmasi” tomonidan tartibga solinadi hamda Buxgalterlar va
auditorlar uyushmasi, O’zbekiston buxgalterlar federatsiyasi
yoki Auditorlar Palatasi kabi jamoatchilik tashkilotlari esa, buxgalteriya hisobini
amaliyotga tadbiq etishda maslahatchi bo’lib xizmat qilmoqda. O’z navbatida
xo’jalik subyektlari uchun yagona hisobvaraqlar rejasi ham mavjud
(21 – son BHMS “Xo’jalik yurituvchi subyektlarning buxgalteriya hisobi
hisobotlar rejasi” O’z.R AV tomonidan 2002 yil 23 oktabrda 1181-son bilan
ro’yxatdan o’tkazilgan).
Buxgalteriya hisobi va hisobotining tartib qoidalarini ishlab chiqishda jahon
mamlakatlari uchta guruhga bo’linadi: xalqaro standartlar (Moliyaviy
hisobotlarning xalqaro standartlarni – MHXS, International Financial Reporting
Standats – IFRS) to’g’ridan-to’g’ri qabul qilib oluvchi mamlakatlar, MHXS
asosida o’z kodeksi, nizom yoki standartlarini yaratuvchi mamlakatlar hamda
MHXSlarni tan olmaydigan (o’zining alohida – hisob standartlariga yoki

tamoyillariga ega bo’lgan) mamlakatlar. Xususan, O’zbekiston MHXS asosida
o’zining milliy standartlarini ishlab chiqaruvchi mamlakatlar qatoriga kiradi, ya’ni
buxgalteriya hisobi tizimi o’z mlliy standartlariga asoslanadi(banklardan tashqari).
Respublikamizda buxgalteriya hisobi va hisoboti tizimidagi amalga oshirilayotgan
ishlar “bosqichma-bosqich rivojlanish” tamoyillariga asoslanib kelmoqda.
birinchi bosqich: 1994 yil “Buxgalteriya hisobi va hisoboti to’g’risida”gi Nizomni
ishlab chiqilishi;
ikkinchi bosqich: 1996 yil “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi O’zbekiston
Respublikasi Qonunning qabul qilinishi;
uchinchi bosqich : 1998 yil “Buxgalteriya hisobining milliy standartlari”ni
yaratilishi;
to’rtinchi bosqich: 2002 yil “Moliyaviy hisobotlarni takomillashtirish” bo’yicha
turli me’yoriy xujjatlarning qabul qilinishi;
beshinchi bosqich: 2012-2015 yillar “Tadbirkorlik subyektlarida statistic, soliq va
moliyaviy hisobotlarni soddalashtirish, topshirishning elektron tizimi” ga to’la
o’tkazilishi.
Ko’rsatkichlar Tartibga soluvchi
organlar Moliyaviy hisobotni
tuzish Hisobvaraqlar
rejasi
MHXS bo’yicha Mustaqil
buxgalterlar va
auditorlar
uyushmalari Mustaqil buxgalterlar va auditorlarning
malakaviy darajasida muhokama qilinadi
O’zbekistonda Davlat organlari
tomonidan tartibga
solinadi Davlat tomonidan
nazorat qilinadi Yagona
hisobvaraqlar rejasi
amal qiladi
1 – jadval
Shuningdek, 2000 yildan to shu kungacha buxgalteriya hisobini tashkil etish,

yuzaga kelgan muommolarni bartaraf etish va uni takomillashtirishga oid 30 dan
ortiq tarmoq xususiyatini hisobga olgan Nizomlar, yo’riqnomalar va turli tartib
qoidalar qabul qilingan. Masalan, “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi O’zbekiston
Respublikasi Qonuniga “O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga
o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish, shuningdek, ayrim qonun xujjatlarini o’z
kuchini yo’qotgan deb topish to’g’risida” 2013 yil 7 oktabrdagi O’zRQR-355-son
Qonunga asosan 12 – moddasiga o’zgartirishlar kiritildi. Bunda qonunning 9-
moddasi birinchi qismi quyidagi jumla bilan to’ldirildi: “Xo’jalik yurituvchi
subyektlar tomonidan savdo va servis sohasida olinadigan to’lovlar (ishlar,
xizmatlar) haqqi korporativ plastik kartalardan foydalangan holda to’langanida
to’lov terminallarining cheklari ham boshlang’ich hisob hujjatlari deb tan
olinadi” . O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yilda qabul qilingan PQ-
1001, 20-son Qarori, hamda 2012 yil 16 iyuldagi PF-4453 sonli Farmoyishiga
muvofiq hisobotlarni tuzish va topshirish tartibidagi so’ngi o’zgarishlarni keltirish
mumkin.
Jahondagi har bir mamlakat o’z milliy buxgalteriya hisobi tizimiga ega bo’lganligi
yaxshi holat. O’z ijtimoiy, siyosiy iqtisodiy holati va qadriyatlariga asoslangan
buxgalteriya hisobi tashkilot faoliyatini to’liq va shaffof ma’lumotlar bilan aks
ettirilishini ta’minlaydi. Biroq ushbu hisobotdan tashqi foydalanuvchilarga qiyinlik
tug’diradi. Hisobotdan foydalanuvchi avval ushbu mamlakatning ijtimoiy, siyosiy
iqtisodiy holati, qadriyatlari va boshqa sohalarini, buxgalteriya hisobi tamoyillarini
o’rganishi, hisobotini o’qiy olish, uni boshqa subyektlarning ko’rsatkichlari bilan
solishtirish uchun qaytadan hisobotni moslashtirilgan holda tuzib chiqishga to’g’ri
keladi. Ushbu holatda hisobotdan tashqi foydalanuvchi hisobot ma’lumotlari
o’rganish va qaror qabul qilishdan oladigan nafi hisobotni tushunishga
sarflanadigan vaqti va mablag’idan kam bo’lganligi sababli, hisobotdan
foydalanmaslikka qaror qiladi. Bu esa o’z navbatida subyektlarning moliyaviy
faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
O’zbekiston buxgalteriya hisobi va hisoboti tizimiga MHXSni qabul qilish
bo’yicha tutgan o’rni ijobiy, biroq MHXS ni amaliyotda qo’llashni jadallashtirish

va integratsiya jaroyonida faol ishtirok etishini maqsadga muvofiq deb
hisoblaymiz. Fikrimizni korporativ buxgalteriya hisobi va hisoboti haqida davom
ettiradigan bo’lsak, buxgalteriya hisobi Moliya vazirligi tomonidan tartibga solinib
kelinmoqda. O’z navbatida xo’jalik subyektlari o’rtasida raqobat va sog’lom
muhitni shakllantirish, yalpi ichki mahsulotda xususiy mulk, jumladan, chet el
kapitali ishtirokidagi ulushini oshirish, moliya faoliyatini tartibga solish va nazorat
qilish uchun ma’lum hisobotlar talab qilinadi. Ushbu hisobotlar faqatgina xo’jalik
subyektining sog’lom faoliyatini nazorat qilishga yo’naltirilganligi bois, ushbu
hisobotni statistik hisobot sifatida tasniflash mumkin. Huddi shu kabi Davlat Soliq
Idoralariga ham soliqlarni to’g’ri hisoblanishi va o’z vaqtida to’lanilishini
nazoratga olish uchun hisobotlar talab qilinadi, ushbu hisobot foydalanuvchi va
foydalanish qamrovi tor doirada bo’lganligi sababli ushbu hisobotni to’la qonli
moliyaviy hisobot sifatida tasniflash maqsadga muvofiq emas. Xojalik yurituvchi
subyektlar tomonidan taqdim etilayotgan hisobotlar keng qamrovli bo’lib, undan
foydalanuvchilar: aksiyadorlar, investorlar, xaridorlar, bank, mol yetkazib
beruvchilar, mulk egalari, auditorlar va boshqa yuqori tashkilotlar, subyektning
faoliyatidagi raqobatchilar va boshqa yuqori tashkilotlar, subyektning faoliyatidagi
raqobatchilari va hamkorlari ushbu hisobot ma’lumotlariga tayangan holda
moliyaviy, boshqaruv va boshqa sohalardagi qarorlarni qabul qiladi. Shu bois,
moliyaviy hisobotlar bu subyektning yuzi va reklama vositasi hisoblanadi. Biroq
hisobotda faqat yutuqlar emas, balki qaror qabul qilishda ta’sir qiladigan barcha
holatlar o’z ifodasini topishi lozim.
O‘zbekistonda buxgalteriya hisobini me‘yoriy tartibga solish tizimi va uning
asosiy elementlarini to‘rt pog‘onaga bo‘lish mumkin. Asosiy element
pog‘onalariga to‘xtaladigan bo‘lsak, ular bir – biriga ta‘sir qiluvchi biri
ikkinchisini qamrab oluvchi tushunchalardir.
Pog‘onalar:
1) O‘zbekiston Respublikasi ―Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun
2) O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobining milliy standartlari
3) Buxgalteriya hisobining alohida bo‘limlari bo‘yicha hisob yuritish tartibini

belgilaydigan ―Uslubiy ko‘rsatmalar, yo‘riqnomalar, tavsiyanomalar va boshqalar
4) Korxonaning hisob siyosati ya‘ni korxonaning hisob yuritish va hisobot
tuzishga doir ichki tashkiliy-uslubiy hujjatlar to‘plami. Bu tizim elementlari
yuqoridan pastga qarab bir –biriga asosan tuziladi. Buxgalteriya hisobining milliy
standartlari, O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonunga
asosan, shu qonunga zid bo‘lmagan holda tuziladi. O‘zbekiston Respublikasi
Buxgalteriya hisobining milliy standartlari esa Buxgalteriya hisobining alohida
bo‘limlari bo‘yicha hisob yuritish tartibini belgilaydigan ―”Uslubiy ko‘rsatmalar,
yo‘riqnomalar va boshqa hujjatlar” ishlab chiqarishning huquqiy – me‘yoriy va
uslubiy asosi hisoblanadi.So‘ngra yuqoridagi uchta pog‘onaning mantiqiy
davomi Korxonaning hisob siyosati ya‘ni korxonalarning hisob yuritish va hisobot
tuzishga doir ichki hujjatlar to‘plami shakllantiriladi. BHMSlar quyidagi
qismlardan tashkil topgan. Standart nomi, umumiy qoidalar, standartning maqsadi,
amal qilish sohasi, qo‘shimcha axborot, asosiy tamoyillar, standart tarkibiga
kiruvchi tushunchalar. BHMSlarning qo‘llanilishidan asosiy maqsad Buxgalteriya
hisobini yuritish usullarini to‘liq va haqqoniy qo‘llanilishi va ularni yuritishda yuz
beradigan kamchiliklar ichiga kirib borish, o‘z navbatida ushbu kamchiliklarni
bartaraf etishdir. BHMSlar asosida olib boriladigan korxona siyosati nechog‘lik
aniq va lo‘nda tuzilsagina xo‘jalik yurutuvchi sub‘ekt faoliyati ustidan nazorat
o‘rnatish, shunchalik aniq bo‘ladi. BHMSning ahamiyati shundaki, buxgalteriyada
sodir bo‘ladigan har bir muomala standartlardan chetda qolmaydi, bu
muomalalarni hisobga olishda tegishli standartlardan foydalaniladi, qolaversa
korxona faoliyatining ko‘zgusi bo‘lgan moliyaviy hisobotni tayyorlashda va uni
tekshirishda tegishli xulosalar yoziladi, undagi ma‘lumotlarni tahlil qilishda
foydalaniladi.
Ikkinchi pog‘ona O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan
tasdiqlangan buxgalteriya hisobining milliy standartlarini o‘z ichiga olib, ulardan
hisob yuritishning asosiy tamoyillari va qoidalari mujassamlashgan shu vaqtgacha
tasdiqlangan va amaliyotda qo‘llanilayotgan buxgalteriya hisobi standartlari 24 ta
standartdan tashkil topgan. BHMSlar tegishli huquqiy maqomga ega bo‘lib,

mulkchilikning barcha shakllaridagi korxonalarning moliyaviy hisobotiga bo‘lgan
ishonchni ta‘minlovchi respublikamizdagi buxgalteriya hisobining sifati va
ishonchliligini xalqaro miqyosida tan olinishining asosiy shartidir. BHMS
standartlaridan 1-son Hisob siyosati va moliyaviy hisobot deb nomlanib, boshqa
standartlar bilan birgalikda qo‘llaniladi. Xo‘jalik sub’yektining hisob siyosati
bajarilishi lozim bo‘lgan ta‘moyil va qoidalar yig‘indisi asosida tartibga solinib
turadi. Bunday tamoyil va qoidalarning mavjudligi bozor iqtisodiyoti sharoitida
buxgalteriya hisobining muhimligi, korxonalarning mulkiy va moliyaviy holati
haqida to‘la va haqqoniy ma‘lumotlar shakllantirilishiga qaratilishi,
tadbirkorlarning o‘zaro bir – biri bilan muomala qilishi usuli bo‘lishi,
makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimining muhim elementi bo‘lib hisoblanishi bilan
izohlanadi. Shunday qilib,korporativ boshqaruv tizimini takomillashtirishning
muhim shartlaridan biri moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga to‘liq o‘tish
va Buxgalteriya hisobi milliy tizimini xalqaro standartlar asosida takomillashtirish
lozim.
O‘zbekiston iqtisodiy makonida qaror topgan tushuncha va atamalariga mos
malakali tarjimasi zarur.Shu bilan birga moliyaviy hisobot xalqaro standartlariga
mutaxassislar tomonidan malakali sharhlar ishlab chiqilishi maqsadga muvofiq.
Shunday qilib Buxgalteriya hisobi to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Qonunini
2016- yil 13 – aprelda yangi tahrirda o’zgartirishlar kritildi. № O‘RQ – 404
Qonunchilik palatasi tomonidan 2016-yil 3-martda qabul qilingan Senat tomonidan
2016-yil 31-martda ma’qullangan
1- modda. Ushbu Qonunning maqsadi
Ushbu Qonunning maqsadi buxgalteriya hisobini tashkil etish, yuritish va
hisobotni tuzish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat.
2- modda. Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlari
Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonun va boshqa qonun
hujjatlaridan iboratdir. Agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida
O‘zbekiston Respublikasining buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida
nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, xalqaro shartnoma

qoidalari qo‘llaniladi.
3- modda. Buxgalteriya hisobining asosiy prinsiplari
Uzluksizlik, ishonchlilik, ko‘rsatkichlarning qiyoslanuvchanligi buxgalteriya
hisobining asosiy prinsiplaridir.
4- modda. Buxgalteriya hisobi
Buxgalteriya hisobi barcha xo‘jalik operatsiyalarini yaxlit, uzluksiz, hujjatlar
asosida hisobga olish yo‘li bilan buxgalteriya axborotini yig‘ish, qayd etish va
umumlashtirishning tartibga solingan tizimidan, shuningdek uning asosida
moliyaviy va boshqa hisobotni tuzishdan iboratdir. Buxgalteriya hisobi xo‘jalik
operatsiyasini buxgalteriya hisobining kamida ikkita schyotida bir vaqtda va o‘zaro
bog‘liq holda pulda baholab aks ettirish yo‘li bilan ikki yoqlama yozuv usulida
yuritiladi.
5- modda. Buxgalteriya axboroti
Buxgalteriya axboroti boshlang‘ich hisob hujjatlariga asoslangan, buxgalteriya
hisobi registrlarida, moliyaviy hisobotlarda, tushuntirishlarda hamda buxgalteriya
hisobini tashkil etish va yuritish bilan bog‘liq boshqa hujjatlarda aks ettiriladigan
buxgalteriya hisobi ob’ektlari haqidagi qayta ishlangan ma’lumotlardir.
6- modda. Buxgalteriya hisobi sub’ektlari
Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, O‘zbekiston Respublikasida ro‘yxatga
olingan yuridik shaxslar, ularning O‘zbekiston Respublikasi hududida hamda
undan tashqarida joylashgan sho‘‘ba korxonalari, vakolatxonalari, filiallari va
boshqa tarkibiy bo‘linmalari buxgalteriya hisobi sub’ektlaridir. Yuridik shaxs
tashkil etmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi shaxslar,
fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, shuningdek chet el yuridik
shaxslarining O‘zbekiston Respublikasi hududidagi vakolatxonalari, filiallari va
boshqa tarkibiy bo‘linmalari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda hisob yuritadi
hamda hisobot taqdim etadi.
7- modda. Buxgalteriya hisobi ob’ektlari
Aktivlar, majburiyatlar, xususiy kapital, zaxiralar, daromadlar, xarajatlar, foyda,
zararlar va ularning harakati bilan bog‘liq xo‘jalik operatsiyalari buxgalteriya

hisobining ob’ektlaridir. Buxgalteriya hisobi ob’ektlari sintetik va analitik
hisoblarda yuritiladi.
8- modda. Sintetik va analitik hisob
Sintetik hisob qonun hujjatlarida belgilanadigan tartibda buxgalteriya hisobi
ob’ektlari haqidagi ma’lumotlarni muayyan iqtisodiy belgilari bo‘yicha
umumlashtirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Analitik hisob buxgalteriya hisobi
ob’ektlari haqidagi batafsil buxgalteriya axborotini shakllantirish maqsadida
buxgalteriya hisobining sub’ekti tomonidan mustaqil ravishda belgilanadigan
tartibda yuritiladi.
9- modda. Buxgalteriya hisobi va hisobotini tartibga solish
Buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotni tartibga solish, buxgalteriya hisobi
standartlarini ishlab chiqish va tasdiqlash O‘zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligining zimmasiga yuklatiladi. Buxgalteriya hisobini yuritish qoidalari
buxgalteriya hisobi standartlari, shu jumladan kichik tadbirkorlik sub’ektlari uchun
soddalashtirilgan buxgalteriya hisobini yuritish standarti bilan belgilanadi. Budjet
tashkilotlarining hamda davlat maqsadli jamg‘armalarining buxgalteriya hisobi va
moliyaviy hisobotini tartibga solish budjet hisobi standartlari hamda boshqa qonun
hujjatlari asosida amalga oshiriladi. Banklar va boshqa kredit tashkilotlarining
buxgalteriya hisobi hamda hisobotini tartibga solish O‘zbekiston Respublikasi
Markaziy banki tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.
10- modda. Buxgalteriya hisobi standartlari
Buxgalteriya hisobi standartlari buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy
hisobotni tuzishga doir minimal talablarni belgilaydi. Buxgalteriya hisobining
milliy standartlari buxgalteriya hisobini tashkil etish, yuritish va moliyaviy
hisobotni tuzishga doir maxsus talablarni belgilaydi. Buxgalteriya hisobi
sub’ektlari moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarini qonun hujjatlarida
belgilangan tartibda qo‘llashi mumkin.
11- modda. Buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etish
Buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etishni buxgalteriya hisobi sub’ektining
rahbari amalga oshiradi. Buxgalteriya hisobi sub’ektining rahbari quyidagi

huquqlarga ega: buxgalteriya hisobi xizmatining rahbari boshchiligida buxgalteriya
hisobi xizmatini tashkil etish yoki shartnoma asosida jalb qilingan buxgalter
xizmatidan foydalanish; buxgalteriya hisobini yuritishni ixtisoslashtirilgan
tashkilotga (auditorlik tashkilotlari, soliq maslahatchilari tashkilotlari va ustavida
buxgalteriya hisobini yuritish bo‘yicha xizmat ko‘rsatish nazarda tutilgan boshqa
tashkilotlar) shartnoma asosida yuklash;
buxgalteriya hisobini mustaqil yuritish. Buxgalteriya hisobi sub’ektining rahbari:
hisob siyosati, ichki hisob va hisobot tizimi ishlab chiqilishini; ichki nazorat
tartibini;
buxgalteriya hisobi to‘liq va ishonchli yuritilishini; hisob hujjatlarining but
saqlanishini;
moliyaviy hisobotning tayyorlanishini;
soliq hisobotining va boshqa moliyaviy hujjatlarning tayyorlanishini; hisob-
kitoblar o‘z vaqtida amalga oshirilishini;
ushbu Qonun 12-moddasining talablariga rioya etilishini ta’minlashi shart. 12-
modda. Buxgalteriya hisobi xizmatining rahbari
Bosh buxgalter yoki buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqarish vazifalarini
amalga oshiruvchi boshqa mansabdor shaxs buxgalteriya hisobi xizmatining
rahbaridir. Buxgalteriya hisobi xizmatining rahbari bevosita buxgalteriya hisobi
sub’ektining rahbariga bo‘ysunadi. Buxgalteriya hisobi xizmati rahbarining
xo‘jalik operatsiyalarini hujjatlar asosida rasmiylashtirish va ularni buxgalteriya
hisobi xizmatiga taqdim etish bo‘yicha talablari buxgalteriya hisobi sub’ektining
barcha xodimlari uchun majburiydir. Buxgalteriya hisobi sub’ektining rahbari va
buxgalteriya hisobi xizmatining rahbari o‘rtasida ayrim xo‘jalik operatsiyalarini
amalga oshirishga doir kelishmovchiliklar yuzaga kelgan taqdirda, ular bo‘yicha
hujjatlar operatsiyalar amalga oshirilishining oqibatlari uchun shaxsan javobgar
bo‘lgan buxgalteriya hisobi sub’ekti rahbarining yozma farmoyishi bilan ijroga
qabul qilinishi mumkin. Majburiy auditorlik tekshiruvidan o‘tishi lozim bo‘lgan
buxgalteriya hisobi sub’ektining (banklar va boshqa kredit tashkilotlari bundan
mustasno) buxgalteriya hisobi xizmati rahbari quyidagi talablarga javob berishi

kerak: oliy ma’lumotga ega bo‘lish;
oliy iqtisodiy ma’lumotga ega bo‘lgan taqdirda, oxirgi besh kalendar yildan
kamida uch yili, noiqtisodiy oliy ma’lumotga ega bo‘lgan taqdirda esa, oxirgi o‘n
kalendar yildan kamida yetti yili buxgalteriya hisobini yuritish yoki moliyaviy
hisobotni tuzish yoxud auditorlik faoliyati bilan bog‘liq ish stajiga ega bo‘lish.
Majburiy auditorlik tekshiruvidan o‘tishi lozim bo‘lgan buxgalteriya hisobi
sub’ektining rahbari buxgalteriya hisobi xizmati rahbarining har yili malaka
oshirishdan o‘tishini ta’minlashi shart. Ushbu modda beshinchi va oltinchi
qismlarining talablari majburiy auditorlik tekshiruvidan o‘tishi lozim bo‘lgan
buxgalteriya hisobi sub’ektining rahbari buxgalteriya hisobini yuritishni shartnoma
asosida zimmasiga yuklagan ixtisoslashtirilgan tashkilot xodimiga nisbatan ham
tatbiq etiladi. Belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati
cheklangan deb topilgan, shuningdek qasddan sodir etilgan jinoyat uchun
sudlanganlik holati tugallanmagan yoki sudlanganligi olib tashlanmagan shaxs
buxgalteriya hisobi xizmatining rahbari bo‘lishi mumkin emas. Banklar va boshqa
kredit tashkilotlarining buxgalteriya hisobi xizmati rahbarlariga qo‘yiladigan
talablar O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilanadi. 13-
modda. Imzo huquqi
Pul, tovar-moddiy boyliklarni va boshqa boyliklarni qabul qilish hamda berish
uchun asos bo‘lib xizmat qiladigan hujjatlar, kredit va hisob-kitob majburiyatlari,
shuningdek moliyaviy va boshqa hisobotlar buxgalteriya hisobi sub’ektining
rahbari tomonidan yoki u belgilaydigan shaxslar tomonidan imzolanadi.
Buxgalteriya hisobi sub’ektining rahbari imzolash huquqiga ega bo‘lgan
shaxslarning ikkita ro‘yxatini tasdiqlaydi. Birinchi ro‘yxatga buxgalteriya hisobi
sub’ektida rahbarlik vazifalarini amalga oshiruvchi shaxslar, ikkinchisiga esa,
buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqarish vazifalarini amalga oshiruvchi
shaxslar kiradi. Agar buxgalteriya hisobi sub’ekti rahbari buxgalteriya hisobi va
moliyaviy boshqarish vazifalarini o‘z zimmasiga olgan bo‘lsa, u holda har ikkala
ro‘yxatda ham o‘zini ko‘rsatadi.
Ushbu moddaning ikkinchi qismida ko‘rsatilgan shaxslarning imzosi mavjud

bo‘lmagan hujjatlar haqiqiy emas deb hisoblanadi.
14- modda. Boshlang‘ich hisob hujjatlari
Operatsiyalar amalga oshirilganligini qayd etuvchi boshlang‘ich hisob hujjatlari va
ularni o‘tkazishga doir farmoyishlar xo‘jalik operatsiyalarining buxgalteriya hisobi
uchun asos bo‘ladi. Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan savdo va servis
sohasida olinadigan tovarlar (ishlar, xizmatlar) haqi bank korporativ plastik
kartalaridan foydalangan holda to‘langanida to‘lov terminallarining cheklari ham
boshlang‘ich hisob hujjatlari deb tan olinadi. Boshlang‘ich hisob hujjatlari xo‘jalik
operatsiyalari amalga oshirilayotgan paytda yoki operatsiyalar amalga oshirib
bo‘linganidan keyin tuziladi.
Hisobot davriga tegishli bo‘lgan xo‘jalik operatsiyalari, agar ular amalga
oshirilganligini tasdiqlovchi hujjatlar olinmagan bo‘lsa, tegishli boshlang‘ich hujjat
rasmiylashtirilib, buxgalteriya hisobida aks ettiriladi. Boshlang‘ich hisob
hujjatlarining majburiy rekvizitlari quyidagilardir:
buxgalteriya hisobi sub’ektining nomi;
hujjatning nomi va raqami, u tuzilgan sana va joy;
xo‘jalik operatsiyasining nomi, mazmuni va o‘lchov birliklari ko‘rsatilgan miqdor
o‘lchovi (natura va pulda ifodalangan holda);
xo‘jalik operatsiyasini bajargan shaxslarning (shaxsning) identifikatsiya qilish
uchun zarur bo‘lgan familiyasi hamda ismi va otasi ismining bosh harflari yoxud
boshqa rekvizitlari ko‘rsatilgan holda lavozimlari nomi va imzolari.
Boshlang‘ich hisob hujjatlarini tuzgan hamda imzolagan shaxslar ularning o‘z
vaqtida, to‘g‘ri va ishonchli tuzilishi, shuningdek buxgalteriya hisobida aks ettirish
uchun belgilangan muddatlarda topshirilishiga javobgardir.
Boshlang‘ich hisob hujjatlari elektron hujjat tarzida tuzilishi va taqdim etilishi
mumkin.
Boshlang‘ich hisob hujjatlariga xo‘jalik operatsiyasi ishtirokchilari tomonidan
tasdiqlanmagan tuzatishlar kiritilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Bank va kassa-pul
hujjatlarida tuzatishlar hamda o‘chirib yozishlarga yo‘l qo‘yilmaydi.
15- modda. Buxgalteriya hisobi registrlari

Buxgalteriya hisobi registrlari ikki yoqlama yozuv usuliga muvofiq yuritiladigan
jurnallar, qaydnomalar, kitoblar va tasdiqlangan blankalardan (shakllardan)
iboratdir.
Buxgalteriya hisobi registrlari texnika vositalaridan, axborot tizimlaridan va
axborot texnologiyalaridan foydalanilgan holda elektron hujjat tarzida yaratilishi,
ishlov berilishi va saqlanishi mumkin.
Buxgalteriya hisobi registrlarida boshlang‘ich hisob hujjatlaridagi ma’lumotlar
tizimlashtirilishi va to‘planishi kerak.
Buxgalteriya hisobi registrining majburiy rekvizitlari quyidagilardan iborat:
registrning nomi;
buxgalteriya hisobi sub’ektining nomi;
registrni yuritish boshlangan hamda tugallangan sana va (yoki) registr tuzilgan
davr;
xo‘jalik operatsiyalarining xronologik va (yoki) tizimli guruhlanishi;
xo‘jalik operatsiyalarining o‘lchov birligi ko‘rsatilgan holda puldagi o‘lchov
miqdori;
registrni yuritish uchun mas’ul bo‘lgan shaxslarning lavozimlari, familiyalari
hamda ismi va otasi ismining bosh harflari ko‘rsatilgan holdagi imzolari yoki
ushbu shaxslarni identifikatsiya qilish uchun zarur bo‘lgan boshqa rekvizitlar.
Buxgalteriya hisobi registrlariga tasdiqlanmagan tuzatishlar kiritilishiga yo‘l
qo‘yilmaydi.
16- modda. Aktivlar va majburiyatlarni inventarizatsiya qilish
Buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot ma’lumotlarining to‘g‘riligi hamda
ishonchliligi aktivlar va majburiyatlarni majburiy tarzda inventarizatsiyadan
o‘tkazish orqali tasdiqlanadi. Inventarizatsiya ob’ektlari, uni o‘tkazish tartibi va
muddatlari inventarizatsiya bo‘yicha buxgalteriya hisobi standartida belgilanadi.
17- modda. Aktivlar va majburiyatlarni baholash
Tovar-moddiy zaxiralarni baholash quyidagi ikkita bahoning eng pasti bo‘yicha –
balans tuzilayotgan sanadagi haqiqiy tannarx (sotib olish narxi yoki ishlab
chiqarish tannarxi) bo‘yicha yoki bozor bahosi (realizatsiya qilishning sof qiymati)

bo‘yicha amalga oshiriladi.
Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar ularning boshlang‘ich (qayta tiklanish)
qiymati bo‘yicha hisobga olinadi.
Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar qiymatini hisobdan chiqarish ularning
qiymati to‘liq qoplanguniga yoki ob’ekt hisobdan chiqib ketguniga qadar
eskirishni (amortizatsiyani) hisoblash yo‘li bilan amalga oshiriladi. Amortizatsiya
ajratmalari ob’ekt foydalanishga topshirilganidan keyingi oydan boshlab amalga
oshiriladi.
Yerning qiymati amortizatsiya qilinmaydi.
Moliyaviy qo‘yilmalar buxgalteriya hisobi standartlariga muvofiq hisobga olinadi.
Majburiyatlar taraflarning kelishuviga muvofiq pulda ifodalangan holda aks
ettiriladi.
Sud qarori bo‘yicha yuzaga kelgan majburiyatlar tegishli summada aks ettiriladi.
Shartli aktivlar va majburiyatlar buxgalteriya hisobi standartlariga muvofiq aks
ettiriladi.
Budjet tashkilotlarining aktivlari va majburiyatlarini baholash budjet hisobi
standartlariga muvofiq amalga oshiriladi.
Buxgalteriya hisobi milliy valyutada – so‘mda yuritiladi. 18-modda. Daromadlar
va xarajatlarni hisobga olish
Daromadlar va xarajatlar to‘langan vaqti va pul kelib tushgan sanadan qat’i nazar,
qaysi davrga taalluqli bo‘lsa, o‘sha hisobot davrida buxgalteriya hisobi
standartlariga muvofiq aks ettiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjetining va davlat maqsadli jamg‘armalari
budjetlarining ijrosi bo‘yicha daromadlar va xarajatlar budjet to‘g‘risidagi qonun
hujjatlariga muvofiq aks ettiriladi.
19- modda. Xususiy kapitalni hisobga olish
Xususiy kapital ustav fondidan (ustav kapitalidan), qo‘shilgan, zaxira kapitalidan
va taqsimlanmagan foydadan tarkib topadi.
Ustav fondi (ustav kapitali) ta’sis hujjatlarida belgilangan hissalarning (pulda
ifodalangan holdagi) yig‘indisini aks ettiradi. Ustav fondiga (ustav kapitaliga)

hissalar shaklida kiritiladigan moddiy va nomoddiy aktivlar ta’sischilar
(ishtirokchilar) o‘rtasidagi kelishuvga ko‘ra baholanadi, qonunda nazarda tutilgan
hollarda esa, baholovchi tashkilot tomonidan baholanishi kerak.
Qo‘shilgan kapital aksiyalarni nominal qiymatidan baland narxlarda dastlabki
sotishdan olinadigan emissiya daromadini, shuningdek ekvivalenti chet el
valyutasida ifodalangan ustav fondini (ustav kapitalini) shakllantirish jarayonida
yuzaga keladigan kurs farqini aks ettiradi.
Zaxira kapitali uzoq muddatli aktivlarni qayta baholashda hosil bo‘ladigan
inflyatsiya zaxiralarini, qonun hujjatlarida va ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan
miqdorlarda sof foydadan ajratmalarni, shuningdek tekinga olingan mol-mulkning
qiymatini aks ettiradi.
Taqsimlanmagan foyda foydaning jamg‘arilayotganligini ifodalaydi va
mulkdorlarning qaroriga binoan ustav fondiga (ustav kapitaliga) qo‘shilishi
mumkin.
20- modda. Garovni hisobga olish
O‘zining yoki o‘zgalarning majburiyatlarini ta’minlash uchun garovga berilgan
mol-mulkning qiymati, shu jumladan pul mablag‘lari buxgalteriya hisobi sub’ekti
tomonidan boshqa aktivlardan alohida hisobga olinadi.
Garovga olingan mol-mulkning qiymati, garov sifatida qabul qilib olingan pul
mablag‘lari va valyuta boyliklari alohida balansdan tashqari schyotlarda aks
ettiriladi.
21- modda. Ichki nazorat
Ichki nazorat buxgalteriya hisobini yuritishda, moliyaviy va boshqa hisobotlarni
tuzishda xo‘jalik operatsiyalarini amalga oshirishning qonuniyligini, iqtisodiy
jihatdan maqsadga muvofiqligini, aktivlarning but saqlanishini ta’minlash, talon-
toroj qilish hollari va xatoliklarning oldini olish hamda aniqlash maqsadida
buxgalteriya hisobi sub’ektining rahbari tomonidan qabul qilingan hisob siyosati
asosida tashkil etilgan chora-tadbirlar tizimidir.
Buxgalteriya hisobi sub’ekti ichki nazoratni tashkil etadi va amalga oshiradi. 22-
modda. Moliyaviy hisobot

Moliyaviy hisobot buxgalteriya hisobi sub’ektining hisobot sanasidagi moliyaviy
holati, hisobot davridagi faoliyatining moliyaviy natijasi va pul mablag‘larining
harakati to‘g‘risidagi tizimlashtirilgan axborotdan iboratdir.
Yillik moliyaviy hisobot quyidagilarni o‘z ichiga oladi: buxgalteriya balansi;
moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot; pul oqimlari haqidagi hisobot;
xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobot;
izohlar, hisob-kitoblar va tushuntirishlar.
Xalqaro standartlar bo‘yicha tuziladigan moliyaviy hisobotga doir talablar
moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarida belgilanadi.
Buxgalteriya hisobi sub’ekti moliyaviy hisobotni tuzishda mustaqil balansga
ajratilgan o‘z vakolatxonalarining, filiallarining va boshqa tarkibiy
bo‘linmalarining buxgalteriya balanslarini hamda boshqa hisobot shakllarini
kiritishi kerak.
Moliyaviy hisobot hisobot yili boshidan ortib boruvchi yakun bilan tuziladi. Budjet
tashkilotlarining moliyaviy hisoboti budjet to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga
muvofiq tuziladi va taqdim etiladi.
Moliyaviy hisobotning tarkibi va mazmuni O‘zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi tomonidan belgilanadi.
Banklar va boshqa kredit tashkilotlari moliyaviy hisobotining tarkibi hamda
mazmuni O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilanadi. 23-
modda. Konsolidatsiyalashgan moliyaviy hisobot
Asosiy xo‘jalik jamiyati bo‘lgan va sho‘‘ba xo‘jalik jamiyatlariga, o‘z nazorati
ostidagi tashkilotlarga ega buxgalteriya hisobi sub’ekti konsolidatsiyalashgan
moliyaviy hisobotni tuzadi.
Konsolidatsiyalashgan moliyaviy hisobotni tuzish tartibi, shuningdek asosiy
xo‘jalik jamiyatining nazorati ostidagi tashkilotlarga qo‘yiladigan talablar
buxgalteriya hisobi standartlari bilan belgilanadi.
Ushbu modda talablari vazirliklar, davlat qo‘mitalari, idoralar va budjet
tashkilotlarining jamlanma moliyaviy hisobotiga nisbatan tatbiq etilmaydi. 24-
modda. Moliyaviy hisobotning hisobot davri

1 yanvar – 31 dekabr kalendar yili yillik moliyaviy hisobotning hisobot davridir. 1
yanvardan boshlab davriy moliyaviy hisobot tuzilayotgan davrning hisobot
sanasini ham qamrab olgan davr kalendar yil mobaynida tuziladigan davriy
moliyaviy hisobot uchun hisobot davridir.
Yangidan tashkil etilgan yuridik shaxslar uchun yuridik shaxs huquqi qo‘lga
kiritilgan sanadan boshlab o‘sha yilning 31 dekabriga qadar bo‘lgan davr, yuridik
shaxs bo‘lmaganlar uchun esa, ular davlat organlarida ro‘yxatdan o‘tkazilgan
sanadan boshlab o‘sha yilning 31 dekabriga qadar bo‘lgan davr birinchi hisobot
yili deb hisoblanadi.
Agar yuridik shaxs (budjet tashkilotlaridan tashqari) 1 oktyabrdan keyin ro‘yxatga
olingan bo‘lsa, birinchi hisobot yili keyingi yilning
31 dekabrida tugaydi.
Ro‘yxatdan o‘tilguniga yoki yuridik shaxs huquqi olinguniga qadar amalga
oshirilgan xo‘jalik operatsiyalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar birinchi hisobot yilining
moliyaviy hisobotiga kiritiladi.
25- modda. Moliyaviy hisobotni taqdim etish
Moliyaviy hisobot quyidagilarga taqdim etiladi: davlat soliq xizmati organlariga;
ta’sis hujjatlariga muvofiq mulkdorlarga;

davlat statistika organlariga;
qonun hujjatlariga muvofiq boshqa organlarga.
Moliyaviy hisobot elektron hujjat tarzida taqdim etilishi mumkin.
Moliyaviy hisobot yilning har choragida taqdim etiladi. Kichik korxonalar va
mikrofirmalar buxgalteriya balansidan hamda moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi
hisobotdan iborat faqat yillik moliyaviy hisobotni taqdim etadi.
Moliyaviy hisobotni taqdim etish muddatlari O‘zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi tomonidan belgilanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan buxgalteriya hisobining
ayrim sub’ektlari uchun moliyaviy hisobotni taqdim etishning boshqa muddatlari
belgilanishi mumkin.
26- modda. Moliyaviy hisobotni e’lon qilish
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning yillik moliyaviy hisoboti manfaatdor banklar,
birjalar, investorlar, kreditorlar, shuningdek qonun hujjatlariga muvofiq boshqa
shaxslar uchun ochiqdir.
Aksiyadorlik jamiyatlari, shuningdek sug‘urta tashkilotlari, banklar, jamoat
fondlari va qonun hujjatlariga muvofiq boshqa tashkilotlar har yilgi moliyaviy
hisobotni aksiyadorlarning yoki buxgalteriya hisobi sub’ekti boshqa yuqori
boshqaruv organining yillik umumiy yig‘ilishi o‘tkaziladigan sanadan kamida ikki
hafta oldin auditorlik xulosasi bilan birga e’lon qilishi shart.
Ushbu modda o‘ziga nisbatan qonun hujjatlarining boshqa talablari belgilangan
buxgalteriya hisobi sub’ektlarining moliyaviy hisobotiga tatbiq etilmaydi.
27- modda. Tugatish chog‘idagi moliyaviy hisobot
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektni tugatish chog‘ida yakuniy moliyaviy hisobot tuziladi.
Tugatish bo‘yicha operatsiyalarni hisobga olish, tugatish balansini va hisobotni
tuzish, aktivlar qiymatini aniqlash yuzasidan javobgarlik tugatish komissiyasining
(tugatuvchining) zimmasiga yuklatiladi.
Umidsiz qarzlar va zararlar tugatish balansiga kiritilmaydi.
Tugatish balansida majburiyatlar uni tuzish sanasida hisoblangan foizlari bilan aks
ettiriladi.

28- modda. Buxgalteriya axborotining maxfiyligi
Buxgalteriya hisobini yuritishda maxfiylikka rioya qilinadi. Buxgalteriya hisobi
registrlarining mazmuni bilan tanishishga buxgalteriya hisobi sub’ekti rahbarining
ruxsatiga ko‘ra yoki qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda yo‘l qo‘yiladi.
Buxgalteriya hisobi registrlari bilan tanishishga ruxsat olgan shaxslar maxfiylikni
saqlashi shart. Maxfiylikni buzganlik qonunda belgilangan tartibda javobgarlikka
sabab bo‘ladi.
29- modda. Buxgalteriya hujjatlarini saqlash
Boshlang‘ich hisob hujjatlari, buxgalteriya hisobi registrlari, moliyaviy hisobot va
boshqa hisobotlar, shuningdek buxgalteriya hisobini tashkil etish hamda yuritish
bilan bog‘liq boshqa hujjatlar qonun hujjatlarida belgilangan muddatlar
mobaynida, biroq hisobot yilidan keyin kamida besh yil buxgalteriya hisobi
sub’ekti tomonidan saqlanadi.
Buxgalteriya hujjatlarini olib qo‘yish qonun hujjatlariga muvofiq amalga
oshiriladi.
30- modda. Buxgalterlarning jamoat birlashmalari
Buxgalterlar umumiy manfaatlarini ifodalash va himoya qilish maqsadida qonun
hujjatlarida belgilangan tartibda buxgalterlarning jamoat birlashmalarini tuzish
huquqiga ega.
31- modda. Nizolarni hal etish
Buxgalteriya hisobini tashkil etish, yuritish va hisobotni tuzish sohasidagi nizolar
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda hal etiladi.
32- modda. Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun
javobgarlik
Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor shaxslar
belgilangan tartibda javobgar bo‘ladi.
«BUXGALTERIYA HISOBI TO‘G‘RISIDA»GI O‘ZBEKISTON
RESPUBLIKASI QONUNIGA O‘ZGARTISH VA QO‘SHIMCHALAR
KIRITISH HAQIDA 1
O‘zbekiston Respublikasining qonuni

Qonunchilik palatasi tomonidan 2016-yil 3-martda qabul qilingan Senat tomonidan
2016-yil 31-martda ma’qullangan
1- modda. O‘zbekiston Respublikasining 1996 yil 30 avgustda qabul qilingan
«Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi 279–I-sonli Qonuniga (O‘zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1996 yil, № 9, 142-modda;
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2013 yil, №
4, 98-modda, № 10, 263-modda, № 12, 350-modda; 2014 yil, № 5, 130-modda;
2015 yil, № 12, 452-modda) o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritilib, uning yangi
tahriri tasdiqlansin (ilova qilinadi).
2- modda. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi: hukumat qarorlarini
ushbu Qonunga muvofiqlashtirsin;
davlat boshqaruvi organlari ushbu Qonunga zid bo‘lgan o‘z normativ-huquqiy
hujjatlarini qayta ko‘rib chiqishlari va bekor qilishlarini ta’minlasin.
1 O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I.Karimov Toshkent shahri,

2016-yil 13-aprel № O‘RQ – 404
Respublika buxgalteriyasi hisobi va hisobot tizimini takomillashtirish.
O’zbekiston Respublikasi “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi qonunning
2 – moddasiga muvofiq, “Buxgalteriya hisobining maqsadi foydalanuvchilarni
o’z vaqtida to’liq hamda aniq moliyaviy va boshqa buxgalteriya axboroti bilan
ta’minlashdir” 1
. Shuningdek, ushbu maqsadga erishish uchun buxgalteriya hisobi
oldiga quyidagi vazifalar qo’yilgan:
– buxgalteriya hisobi scho’tlarida aktivlarning holati va harakati, mulkiy huquqlar
va majburiyatning holati to’g’risida to’liq hamda aniq ma’lumotlarni
shakllantirish;
- samarali boshqaruv maqsadida buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini
umumlashtirish;
- moliyaviy, soliqqa doir va boshqa hisobotlarni aniq tuzish”
Qishloq xo’jalik korxonalarida buxgalteriya hisobi oldiga qo’yilgan vazifalar
faqat u to’g’ri va oqilona tashkil etilgandagina muvaffaqiyatli hal etilishi mumkin.
Buxgalteriya hisobini tashkil etishda yo’l qo’yilayotgan xato – kamchiliklar butun
hisob siyosatining, xususan, hisob ishlarining orqada qolishi, hisobotlarni va
boshqa axborotlarni taqdim etishda kechikishlarga olib keladi.
Buxgalteriya hisobini tashkil etish deganda korxonaning moliya-xo’jalik faoliyati
to’g’risida ishonchli va o’z vaqtida axborotlar olish hamda ishlab
chiqarish resurslari va tayor mahsulotlardan foydalanish ustidan nazoratni amalga
oshirish maqsadida – hisob jarayonining shart-sharoitlar tizimi va ular
elemntlarining tuzilishi tushuniladi.
Buxgalteriya hisobini tashkil etish tizimining asosiy elementlari dastlabki hisob va
hujjatlar aylanishi, inventarizatsiya, hisob-kitob hamda hisob siyosatidan iborat
bo’lishi lozim.
1
O’zbekiston Respublikasi qonuni “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”, 2-modda

Buxgalteriya hisobotini tashkil
etish
tizimi
“Buxgalteriya xizmati
to’g’risida Nizom”ni ishlab
chiqish Hisob axborotlariga ishlov
berish texnologiyasini tuzish
“Buxgalteriya apparati
hodimlarining xizmat
vazifalari”ni ishlab chiqish Hujjatlarni saqlash
nomenklaturasi va tartibini
ishlab chiqish
Hujjatlar aylanish grafigini
tuzish Hujjatlarni qiymati va
saqlash muddati bo’yicha
eskpertiza
qilish
2 – jadval. Buxgalteriya hisobini tashkil etish tizimining asosiy elementlari
Korxonaning moliya-xo’jalik faoliyatini boshqarish talablariga muvofiq,
buxgalteriya apparatining oldiga quyidagi talablar qo’yiladi:
- korxona faoliyati va uning natijalari to’g’risida to’liq va ishonchli
axborotlarni shaklantirish;
- korxonaning faoliyatini nazorat qilish va boshqarish uchun ichki va tashqi
foydalanuvchilarni zarur axborotlar bilan ta’minlash;
- moliya – xo’jalik faoliyatidagi noxush xolatlarning o’z vaqtida oldini olish,
ichki imkoniyatlarini aniqlash va safarbar etish;

- korxona faoliyatining moliyaviy natijalarini hisobda to’g’ri aks ettirish;
- korxona xodimlarining mehnatiga haq to’lashni nazorat qilish;
- moliyaviy hisobotni tuzish uchun zarur ma’lumotlarni olish va o’z vaqtida
taqdim etish.
Belgilangan vazifalarni hal etish jarayonida korxona hisob siyosatida belgilangan
talablarga rioya qilish zarur.
Qishloq xo’jalik korxonalari hisob yuritish shakli qanday bo’lishidan qat’iy nazar
hisobot davrida sodir bo’lgan xo’jalik operatsiyalarini hisobda o’z vaqtida to’liq
aks ettirish shart. Fermer xo’jaliklari hisob va hisobot amaliyotida bu
jarayon ayrim holatlarda to’lig’icha amalga oshirilmasligi oqibatida hisob
axborotlarining aniqligi va ishonchligiga putur yetadi.
3- jadval. Buxgalteriya hisobini tashkil etish oldiga qo’yiladigan asosiy
talablar
Fermer xo’jaliklari amaliyotida daromadlar va xarajatlarni hisobot davrlariga
to’g’ri olib borishda ayrim muommolarning mavjudligi, yakunda moliyaviy
natijalar to’g’risidagi hisobot ma’lumotlari bilan buxgalteriya hisobidagi analitik Sintetik va analitik hisobning
tengligiDaromadlar va xarajatlarni hisobot
davrlariga to’g’ri olib borish Hisobda joriy xarajatlar va kapital
qo’yilmalarni alohida hisobga olishHisobot davridagi xo’jalik
operatsiyalarini hisobda to’liq aks
ettirishBuxgalteriya hisobini tashkil etishga
qo’yiladigan asosiy talablar

va sintetik hisob ma’lumotlari o’rtasida farqlar vujudga kelishi kuzatilmoqda.
Bunday holat moliyaviy hisobotning ishonchligiga jiddiy ta’sir ko’rsatad.
Fermer xo’jaliklari odatda ko’p yillik daraxtzorlar va asosiy podani shakllantirish
kabi ko’p muddat talab qiladigan xarajatlarni amalga oshiradilar.
Ushbu tarmoqqa qilingan xarajatlar aksariyat fermer xo’jaliklarida joriy ishlab
chiqarish xarajatlari sifatida hisobga olinadi. Ushbu xarajatlarni fermer xo’jaliklari
kapital qo’yilma sifatida hisobda va moliyaviy hisobotda aks ettirishi maqsadga
muvofiq bo’lar edi.
Tanlangan hisob shakliga ko’ra qo’llanadigan analitik hisob registridagi
ma’lumotlar, sintetik hisob regstri ( odatda “Bosh kitob”) ma’lumotlari bilan
o’zaro mosligini ta’minlashlari hisobning ishonchliligi va to’liqligini ta’minlaydi.
Yuqoridagi keltirilgan fikrlar hisob siyosatining tashkiliy jihatlarini
takomillashtirish va fermer xo’jaliklarida hisob va hisobot tizimini yaxshilish
imkonini beradi deb hisoblanadi.
MHXS (Jamoat sektori uchun moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari) asosida
jamoat sektori uchun buxgalteriya hisobi va hisoboti tizimini takomillashtirish
O‘zbekiston byudjet tizimini isloh qilish yo‘nalishlaridan biridir.Ushbu islohotning
zarurligi, eng avvalo, aynan buxgalteriya hisobi tizimlari sifatli va zamonaviy
boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun zarur bo‘lgan axborotni aks ettiradi.
Buxgalteriya hisoboti standartlarini bir xillashtirishning xolisona jarayoni IFRS
(International Financial Reporting Standards)ga asoslangan JS MHXSni jamoat
sektorining taqqoslab bo‘ladigan va sifatli moliyaviy hisobotini tayyorlash uchun
xalqaro standartlarning yagona, keng qamrovli tizimi deb e’tirof etishga
ko‘maklashdi.
JS MHXSning qo‘llanilishi davlat sektori faoliyatining natijalarini baholash uchun
ko‘proq imkoniyatlar taqdim etgan holda moliyaviy axborotning sifatini yaxshilash
va ochiq-oshkoraligini oshirish imkonini beradi. Axborotning ishonchliligi va
to‘liqligini oshirish hisobiga davlat aktivlarining boshqarilishini yaxshilash,
shuningdek davlatnnig moliyaviy hisobotini xalqaro ko‘rsatkichlar bilan
taqqoslash imkoniyatini beradi.

Yuqorida qayd etilgan sabablar bilan bir qatorda JS MHXS amaliyotiga o‘tish
zarurligi amaldagi normativ-huquqiy bazaning amaliy muammolari bilan
izohlanadi. Xususan, JS MHXSni qo‘llash mezonlarini inobatga olgan holda
normativ-huquqiy bazaga berilgan baho uning quyidagi kamchiliklarini aniqladi:
1) Axborotni ochishning aniq asoslarining yo‘qligi
Amaldagi qonun hujjatilarida buxgalteriya hisobida operatsiyalarni aks ettirish
tartibi yetarlicha aniq tartibga solinmagan. Byudjet hisobini yuritishning barcha
masalalari byudjet tashkilotlarida Buxgalteriya hisobiga doir yo‘riqnomada
tartibga solinishi nazarda tutilgan, biroq byudjet muassasalari moliya-xo‘jalik
faoliyatining barcha jihatlarini bir yo‘riqnomada jamlashning amalda imkoni
bo‘lmadi.
2) Ayrim moliyaviy, byudjet va byudjetdan tashqari operatsiyalarning
buxgalteriya hisobini yuritish tartibininig yo‘qligi. Xususan, davlat
tashkilotlarining qishloq xo‘jaligi faoliyati, valyuta operatsiyalari va hokazolar
bilan bog‘liq operatsiyalarining buxgalteriya hisobini yuritish tartibininig yo‘qligi.
3) Buxgalteriya hisobiga doir qoidalarning ko‘pligi. Ushbu qoidalar hisob
yuritish va hisobotning ayrim jihatlarini takrorlaydi.
4) Tashqi foydalanuvchilar uchun davlat moliyasining statistikasini tahlil
qilishning imkoni yo‘qligi. Buxgalteriya hisobining amaldagi tizimi tashqi
foydalanuvchilar talablariga javob beradigan axborotni shakllantirish imkonini
bermaydi. Jumladan, davlat byudjetini ijro etish to‘g‘risidagi hisobotlarning shakli
2011 yilgi Davlat moliyasi statistikasiga doir qo‘llanma talablariga muvofiq XVF
tomonidan taqdim etiladigan hisobotlarning shaklidan farq qiladi.
5) Davlat moliyasining barcha hisobvaraqlarini jamlash imkoni yo‘qligi.
Xususan, davlat byudjetining va barcha byudjetdan tashqari fondlarning hisobi
hozirgi vaqtda alohida yuritilmoqda.
Bugungi kunda JS MHXSni moslashtirish zarurligi milliy dasturlar bilan ham,
O‘zbekiston Respublikasi davlat moliyasini boshqarish tizimini rivojlantirish
jarayoniga berilgan xalqaro baholar bilan ham tasdiqlangan. Jumladan, 2007–2018
yillarga mo‘ljallangan davlat moliyasini boshqarish islohoti strategiyasida JS

MHXSga mos keladigan davlat sektorida buxgalteriya hisobining milliy standartini
ishlab chiqish va joriy etish buxgalteriya hisobini isloh qilishning muhim vazifasi
sifatida belgilab olingan. Bu zarurat ham BMTTDning «O‘zbekistonda byudjet
tizimini isloh qilish» loyihasi doirasida tayyorlangan O‘zbekiston Respublikasi
Byudjet kodeksining loyihasida nazarda tutilgan.
JS MHXSga rioya qilish PEFA (Public Expenditure and Financial Accountability)
tizimi bo‘yicha davlat moliyasini baholashning eng muhim ko‘rsatkichi
hisoblanadi. Ushbu mezonni hisobga olgan holda Jahon banki
ekspertlari O‘zbekistondagi davlat moliyasini oxirgi baholash doirasida moliyaviy
axborotning taqdim etilayotgan axborotning to‘liq emasligi nuqtai nazaridan
hisobga olishning xalqaro standartlari talablariga qisman muvofiq
kelmayotganligini qayd etdilar.
Davlat sektoriga moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarini puxta joriy
etish uchun BMTTDning va Moliya vazirligining «O‘zbekistonda byudjet tizimini
isloh qilish» qo‘shma loyihasi tomonidan 2013–2014 yillarda davlat sektorida
buxgalteriya hisobi va hisobotining isloh qilinishiga ko‘mak berildi. Loyiha
doirasida JS MHXS asosida buxgalteriya hisobi va hisoboti tizimini
takomillashtirish konsepsiyasi ishlab chiqildi. Buxgalteriya hisobining 12 ta
standarti loyihasi tayyorlandi. Ushbu standartlarni mamlakat buxgalteriya hisobi
amaliyotiga joriy etish mutaxassislarni ular bilan to‘g‘ri ishlashga o‘qitishni, shu
jumladan byudjet sohasidagi buxgalterlar va moliya xodimlarini o‘qitish va qayta
tayyorlashni, o‘rta va oliy ta’lim muassasalari o‘quv dasturlarini qayta
yo‘naltirishni, shuningdek tahsil oluvchilarning turli toifalari uchun mo‘ljallangan
o‘quv-metodik qo‘llanmalarni yangilash va ular bilan ta’minlashni talab qiladi.
Iqtisodiyot rivojiga mos buxgalteriya hisobini joriy etishning yangi usullari.
Birinchi prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida iqtisodiyot tarmoqlarini
modernizatsiya va diversifikatsiya qilish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning
iqtisodiyotdagi rolini tubdan oshirish, investitsiya muhitini yanada yaxshilash
yuzasidan amalga oshirilayotgan islohotlar samarasida mamlakatimizda barqaror
o‘sish sur’atlari ta’minlanmoqda. O‘zbekiston Respublikasining 2016-yil 13-

apreldan kuchga kirgan yangi tahrirdagi «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi qonuni
zamonaviy boshqaruvning muhim tarkibiy qismi hisoblangan ishonchli va
mukammal iqtisodiy axborot va hisobotlar bilan ta’minlashning huquqiy asosiga
aylandi.
Mamlakatimizda iqtisodiyotni tarkibiy o‘zgartirish va modernizatsiya qilishga
yo‘naltirilgan strategiya asosida yuqori texnologiyalarga asoslangan korxonalar
barpo etilib, zamonaviy boshqaruv usullari joriy etilmoqda. Davlatimiz rahbari
aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy boshqaruv va zamonaviy menejmentning
yangi mexanizmlarini joriy etish asosida korporativ boshqaruvni yanada
takomillashtirish vazifasini qo‘ydi. Ushbu vazifalarni amalga oshirish buxgalteriya
hisobining mukammal yuritilishiga va ishonchli moliyaviy hisobotlarga tayanadi.
1996-yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi
to‘g‘risida»gi qonuni o‘z navbatida buxgalteriya hisobini sifatli va ishonchli
tashkil etish bo‘yicha xalqaro talablarga javob berishi bilan bir qatorda,
korxonalarning moliyaviy hisobotlariga bo‘lgan ishonchning ortishiga, bozor
iqtisodiyoti sharoitida buxgalteriya hisobini rivojlantirishga huquqiy asos bo‘lib
xizmat qildi.
O‘tgan davrda amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlar natijasida barcha sohalar
singari hisob-kitob tizimida ham katta o‘zgarishlar ro‘y berdi, soha bilan bog‘liq
qator yangi qonunchilik hujjatlari qabul qilindi, mavjudlari
takomillashtirildi. Bu «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi qonunni bugungi kun
talablariga moslashtirishni taqozo etdi.
Yuqoridagilar va sohada to‘plangan milliy va xorijiy tajriba buxgalteriya hisobini
tashkil qilish, yuritish va hisobotlarni tuzish borasidagi qonunchilikni yanada
mukammallashtirishni ilgari surdi. Shulardan kelib chiqqan holda
O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi
qonuni ishlab chiqilib, qabul qilindi va Prezidentimiz tomonidan tasdiqlandi.
32 moddadan iborat qonunda buxgalteriya hisobining mazmuni, asosiy maqsadi va
vazifalari iqtisodiyotdagi o‘zgarishlar hamda huquqni qo‘llash
amaliyotiga qo‘yilayotgan yangi talablardan kelib chiqqan holda moliyaviy hisobot

tuzishning xalqaro standartlariga muvofiq belgilandi.
Birinchi prezidentimizning 2015-yil 24-apreldagi “Aksiyadorlik jamiyatlarida
zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy etish chora- tadbirlari
to‘g‘risida”gi farmonida moliyaviy hisobotlarni xalqaro standartlar
asosida tuzish va e’lon qilish belgilanganligi munosabati bilan ham milliy, ham
xalqaro standartlarni qamrab oluvchi buxgalteriya hisobining standartlari qonun
darajasida o‘rnatildi.
Avvalgi qonunchilikda buxgalteriya xizmati rahbari faoliyatini tartibga solishga
qaratilgan aniq me’yorlarning mavjud bo‘lmaganligi bois, qonunga buxgalteriya
xizmati rahbari maqomini va unga qo‘yiladigan professional
talablarni aniqlovchi yangi me’yorlar kiritildi. Mazkur qoidalarda majburiy
auditorlik tekshiruvidan o‘tishi lozim bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektlarning
buxgalteriya xizmati rahbariga ma’lumoti va ish staji, shuningdek, malaka
darajasini oshirish bo‘yicha yangi talablar belgilandi.
Qonunga buxgalteriya hisobi subyekti rahbari bilan buxgalteriya hisobi
xizmati rahbari o‘rtasidagi o‘zaro nazoratni ta’minlashga qaratilgan yangi normalar
kiritildi. Shu bilan birga, boshlang‘ich hisob hujjatlari va buxgalteriya hisobi
registrlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni belgilash, ichki hujjatlar aylanishini
mukammallashtirish, shuningdek, zamon talablariga mos ravishda sohaga axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish maqsadida qator yangi me’yorlar
ham joy oldi.
Qonunda xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan buxgalteriya hisobi sohasida
ichki nazoratning tashkil etilishi va amalga oshirilishi lozimligi belgilandi. Mazkur
nazorat xo‘jalik operatsiyalarining to‘g‘ri va o‘z vaqtida
amalga oshirilishini ta’minlash, aktivlar butligini saqlash, talon-taroj qilish hollari
va xatoliklarni joyida aniqlash hamda ularning oldini olish bo‘yicha buxgalteriya
hisobi subyekti xodimlari o‘rtasida javobgarlik va vakolatlarni samarali taqsimlash
imkoniyatini ta’minlaydi.
Buxgalteriya hisobi subyektlari moliyaviy hisobotni yilning har choragida taqdim
etishi belgilangani holda, kichik korxonalar va mikrofirmalar uchun buxgalteriya

balansi hamda moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotdan iborat faqat yillik
moliyaviy hisobot taqdim etish to‘g‘risidagi yangi norma kiritildi.
Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini
rivojlantirish konsepsiyasida belgilangan vazifalarga asosan buxgalterlar o‘z
manfaatlari va huquqlarini himoya qilishga xizmat qiluvchi ixtiyoriylik asosida
tashkil etiladigan nodavlat notijorat tashkiloti bo‘lgan jamoat birlashmalari tuzish
huquqiga egaligi to‘g‘risidagi yangi me’yor bilan to‘ldirildi.
Yuqoridagilar bilan bir qatorda xo‘jalik yurituvchi subyektlarga qo‘shimcha
qulayliklar yaratish maqsadida tegishli moddalarga o‘ndan ortiq yangi norma
kiritilgan.
Aytish joizki, qonunning yangi tahririda buxgalteriya hisobini yuritish va tashkil
qilish, moliyaviy hisobotlarni tayyorlash va taqdim etish jarayonlarida yuzaga
kelayotgan yangi huquqiy munosabatlar me’yoriy tartibga solindi.
Qonunga kiritilgan yangiliklar zamonaviy korporativ boshqaruvning
takomillashuviga, xususan, uning iqtisodiy dastaklari va mexanizmlari
mukammallashuviga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Qonunda belgilangan yangi norma va qoidalar ijrosini ta’minlash maqsadida
joylarda ularning mazmun-mohiyatiga bag‘ishlangan maxsus seminarlarni tashkil
etish, buxgalteriya hisobining barcha subyektlarida tadbirlar rejasi ishlab chiqib,
unda xodimlarni xalqaro standartlar bo‘yicha moliyaviy hisobotni tuzish,
boshlang‘ich hisob hujjatlari va buxgalteriya hisobi registrlariga qo‘yilayotgan
qo‘shimcha talablar hamda ichki nazoratni tashkil qilish bo‘yicha tegishli chora-
tadbirlarni amalga oshirish lozim bo‘ladi.
Muxtasar aytganda, O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi
«Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi qonunida ko‘zda tutilgan yangi me’yor va
qoidalarning hayotga joriy etilishi buxgalteriya hisobi tizimini yanada
takomillashtirish, uning ochiqligi, xo‘jalik operatsiyalarining to‘g‘ri amalga
oshirilishi va ish sifatini ta’minlash, aktivlarni to‘liq saqlash, buxgalteriya hisobini
yuritish va moliyaviy hisobotlarni tuzishdagi xatoliklar va huquqbuzarliklarni o‘z
vaqtida aniqlash, oldini olish va bartaraf qilishga xizmat qiladi.

Xulosa
Men ushbu kurs ishimdan shuni xulosa qilib aytamanki Respublikamizda
buxgalteriya hisobini tartibga solishda, buxgalterlar qonun doirasida
himoyalangani, qonunlar puxta va adolatli ishlab chiqilganiga guvohi bo’ldim.
Buxgalteriya hisobi amaliyotining istiqbolli yo’nalishlaridan biri ekanligi, uning
muhim tarkibiy qismi hisoblangan boshqaruv hisobining ahamiyati beqiyos
darajada ortib borishi, boshqaruv hisobi korxona faoliyatini tezkor va istiqbolli
boshqarishda asosiy o’rinlardan birini egallagani, xalqaro standart talablariga to’liq
muvofiq kelishi, xarajatlar va mahsulot tannarxini boshqarish, ishlab chiqarish
samaradorligini oshirish imkoniyatlarini aniqlashni yaratib berishini ko’rdik.
Ko’rib chiqanimizdek ushbu “Buxgalteriya hisoboti to’g’risida” gi qonunda
buxgateriyaning hisobotini qonun doirasida xalqaro standartlarga mos ravishda
nazorat qilinishi, maxfiyligi, saqlash, hisobotlarni topshirish, qonun hujjatlarini
buzganlik uchun javobgarliklar ko’rsatib o’tilgan.
Qonunda ta’kidlanganidek buxgalteriya hisobini yanda takomillashtish , tadbirkor
va buxgalterlarga yangi qulayliklar yaratilmoqda. Yildan yilga ushbu qonun
hujjatlarga yangiliklar, o’zagartirishlar kiritilmoqda. Sababi, rivojlanayotgan har
bir mamlakat uchun yaratilayotgan imkoniyatlar, yangi tartib qoidalar, yangi
texnoligiyalar, yangi tadbirkorlik g’oyalari yaratilar ekan albatta buxgalteriyaning
ham yangi takomillashgan variantlari ham ortib boraveradi. Bu albattda xalq
manfaatlarini ko’zlagan holda xizmat qilishiga guvohi bo’lmoqdamiz.
Qisqacha qilib aytganda ushbu qonun hujjatlari jamiyatimizni, ishlovchilarning
keng imkoniyatlarini yaratish maqsadida, huquqbuzarliklarni o’z vaqtida
aniqlashda va uni bartaraf etishda, ish sifatini yaxshilashda, vaqtni tejashda va
boshqa ko’p imkoniyatlar uchun xizmat qiladi.

Foydalanilgan Adabiyotlar
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T: O’zbekiston 2016
2. O’zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to’g’risida” gi qonuni 2016.
13 aprel
3. O’zbekiston Respublikasi Prezidintening 2017-yil 7-fevraldagi 4947-sonli
Farmoni O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar
strategiyasi “O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami”, 2017-yil 13-
fevral
4. D.E.Norbekov, K.M.Misirov, G’.D.Toshmanov, Moliyaviy va boshqaruv hisobi:
o’quv qo’llanma. Toshkent “iqtisod-moliya” 2018
5. A.R.Qoraboyev, B.K.G’oibnazarov, N.X.Rashitova. Milliy hisoblar tizimi;
O’quv qo’llanma, Toshkent “Iqtisod-moliya”2015
6. B.M.Jo’raboyev. Hisob siyosatining tashkiliy ta’minotini takomillashtirishning
ayrim jihatlari. Ma’ruza matni. 2017
Internet saytlari
1. www.lex.uz (O’z.R. Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi)
2. www.tfi.uz ( Toshkent moliya instituti sayti)
3. www.mf.uz ( O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti)
4. www.buxgalter.uz ( Buxgalterlik rasmiy sayti )

Buxgalteriya hisobi standartlari

Sotib olish