Dokument ma'lumotlari

Narxi 40000UZS
Hajmi 2.1MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 29 Mart 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Geografiya

Sotuvchi

Dilshodbek

Ro'yxatga olish sanasi 29 Mart 2025

0 Sotish

“Buxoro viloyatining iqdisodiy geografik tavsifi”

Sotib olish
“ Buxoro viloyatining iqdisodiy geografik tavsifi ” REJA: KIRISH 1.Buxoro viloyatining iqdisodiy geografik o`rni, tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari 2. Buxoro viloyatining aholisi va mehnat resurslari 3. Buxoro viloyatining sanoati 4. Buxoro viloyatining qishloq xo`jaligi 5. Buxoro viloyatining ijtimoiy sohalari, transporti va tashqi iqdisodiy aloqalari XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1 KIRISH “Iqtisodiyotda davlat ishtirokini strategik asoslangan darajada qisqartirish, hususiy mulkni yanada rivojlantirish va uni himoya qilishga doir kompleks masalalarni hal etish - hukumat, davlat boshqaruvi organlari va barcha darajadagi hokimliklar uchun eng muhim ustuvor vazifa sifatida belgilanadi.”[1] Respublikamizning maydoni katta bo’lgan hududlaridan biri Buxoro viloyati bo’lib, u 1938-yil 15-yanvarda tashkil topgan. Maydoni - 40,3 ming kv. km, O’zbekiston hududining 9,0 foiziga teng va bu borada Qoraqalpog’iston Respublikasi hamda Navoiy viloyatidan sung 3-o’rinda turadi. Odatda, maydoni katta viloyatlar tabiiy sharoiti xo’jalik nuqtai nazaridan noqo’lay tog’ yoki cho’llardan iborat bo’ladi. Buxoro viloyati ham tipik cho’l mintaqasidir. Aholisi 1976,8 ming kishi yoki respublika aholisining 5,6 foizi shu hududda yashaydi (2022yil 1-yanvar.). Ma’muriy jihatdan 11ta shahar shu jumladan viloyatga Bo`ysunuvchi 2 ta shahar, 68 ta shaharchalar, 11 ta qishloq tumanlarini, 1469 ta qishloq aholi punktlari o’z tarkibiga oladi (2019-yil 1-yanvar.). [2] Qishloq tumanlarining eng dastlabkilari Buxoro, Vobkent, G’ijduvon, Kogon, Qorako’l, Romitan va Shofirkon 29.09.1926 yilda tashkil etilgan. Demak, 11 ta ma’muriy birlikdan 7 tasi 1926 yilga, ya’ni respublikamizning eng birinchi ma’muriy qurilmasiga to’g’ri keladi va bunday holat ko’pgina boshqa viloyatlarda qayd etilmaydi. Viloyatning eng katta tumani Peshku 8,72 ming km‘, eng kichigi – Vobkentda 0,29 ming km’ maydon bor, ular orasidagi tafovut 30 barobar. Bu ancha katga raqam hisoblanadi Qorako’l tumanining ham hududi katta, u Peshku bilan birgalikda mintaqa maydonining 43,5 foizini tashkil qiladi. Bunday geografik vaziyat ko’proq cho’llarga xos bo’ladi.Buxoro viloyatining ma’muriy kartasiga nazar tashlasak,unda qishloq tumanlarining xakikiy cho’lga xos chegaralari va tashqi kiyofasi (konfiguratsiyasi) yaqqol ko’rinadi. Bunda, eng avvalo, yirik tumanlar, Qorako’l, Jondor, Romitan va Peshkuning “yotiq” holda shimoli - g’arbdan janubi – sharq yo`nalishida chuzilib 2 yotgani qayd etiladi. Romitan tumani esa ularning orasida “laxtaksimon” parcha - parcha ko’rinishda, tuman markazita nisbatan eksklav holatda joylashgan. Bunday geografik manzara boshqa viloyatlarda kam uchraydi va uni kartalarda aks ettirish ham uncha ko’rinarli bo’lmaydi yoki “kartabop” emas.Ko’pincha, ma’muriy birliklarning ixcham (kompakt) bo’lmaganligi ularning ichida ishlab chiqarish va aholini hududiy tashkil etish, unga xizmat ko’rsatish va boshqaruvda biroz qiyinchiliklar tug’diradi. Bu nuqtai nazardan, Vobkent va Kogon tumanlari ancha qo’layliklarga ega. Ammo, Kogon tumani bevosita viloyat markaziga tutash bo’lib, uni Buxoro tumani “taqasimon” urab turadi. Bunday ma’muriy - geografik vaziyat ham kamdan- kam uchraydi. Buxoro viloyati respublikamiz mehnat taqsimotida yoqilg’i, yengil va oziq-ovqat sanoat tarmoqlari, qishloq xo’jaligida paxta, jun, Qorako’l terisi yetishtirishga ixtisoslashgan. Uning turistik imkoniyatlari va salohiyati ham katta.[3] 3 1.BUXORO VILOYATINING IQDISODIY GEOGRAFIK O`RNI, TABIIY SHAROITI VA TABIIY RESURSLARI Buxoro viloyati O’zbekiston Respublikasining g’arbiy qismida joylashgan, uning qo’shni Turkmaniston davlati bilan chegarasi qisman Amudaryo bo’ylab o’tadi. [3] Viloyat shimolda, qisqa masofada Xorazm viloyati va Qoraqalpog’iston Respublikasi bilan, shimol va shimoli - sharqda keng miqyosda Navoiy va janubda Qashkadaryo viloyatlari bilan chegaradosh. Uning “qo’shnichilik” ko’rsatkichi 1:5, ya’ni viloyat 5 ta ma’muriy birliklar, shu jumladan, xorijiy davlatlar bilan chegaradosh. Bu nisbat qancha katta bo’lsa, hudud transchegaraviy, undan xalqaro va magistral yo’llarning o’tganligini, ba’zan esa uning markaziyligini bildiradi. Respublikamiz ham ana shunday siyosiy geografik o’ringa ega, u 5 ta xorijiy mamlakatlar bilan chegaradosh. Binobarin, mamlakatimizni Markaziy Osiyo mintaqasining markazida joylashganligi e’tirof etiladi. Uning tarkibida bunday qo’shnichilik nisbati Qashqadaryo viloyatida ham uchraydi.Yer usti tuzilishining taxminan yarmidan ko’prog’i tekislik – Qizilqum cho’llaridan iborat. Balandlik va tog’liklar asosan viloyatning shimoli - sharqi va sharqida joylashgan. Eng baland nuqtasi dengiz sathidan 800 metrga yaqin bo’lib, u Quljuq tog’ining viloyat hududidagi qismiga to’g’ri keladi (Shofirkon va Peshku tumanlarining chekkasida). Viloyatning yer maydoni katta, biroq suv resurslarining yetishmasligi sababli ushbu omilning mintaqa iqtisodiyotini rivojlanishidagi roli biroz cheklangan. Yaqin o’tmishda bu yerda sobiq Ittifoqda dong’i ketgan Gazli tabiiy gaz koni ishga tushirilgan edi. Hozirgi vaqtda ham Buxoro viloyatida mazkur yoqilg’i to’rining zahiralari bor (Jarqoq, Uchqir, Qandim, Qachi, Xao’zak, Dengizko’l va boshqa konlar). Gazli, O’rtabuloq va Jarqoq konlaridan qisman neft qazib olinadi. Yoqilg’i resurslaridan tashqari viloyat hududida qurilish materiallari xom ashyosi ko’p. 4 Jumladan, Kogon va Qorovulbozor atrofida ohaktosh va gips, Tasqozg’onda grafit, Tozbuloqda marmar, Jonkeldida granit va mineral buyoq konlari mavjud. Shuningdek, janubda g’isht va ko’lolchilik uchun tegishli xom ashyo (Buxoro, Vobkent va b.), G’ijduvon tumanining chekka shimoli-sharqida rangdor metallar koni (Zafarobod) joylashgan, Yangiqo’zgonda oltin zahiralari bor. Umuman esa, viloyatda aniqlangan qazilma boyliklar ko’proq yoqilg’i va qurilish sanoatini rivojlantirishda ahamiyatlidir. Qishloq tumanlari miqyosida viloyatning mineral resurs geografiyasi quyidagicha; Peshku tumanida bezak toshlari, mineral buyoqlar; Vobkentda- bezak toshlari, g’isht xom ashyosi; Olotda - g’isht; Buxoro tumanida -gips, g’isht va boshqa qurilish materiallari; G’ijduvonda - qum, shag’al, rangli metallar; Kogonda - gips, qum, shag’al; Qorako’lda - ohak, silikat xom ashyosi va x.k. zahiralar mavjud. Demak, bu tabiiy qazilmalarning ko’pchiligi qurilish va binokorlik materiallari sanoati uchun qo’lay imkoniyatlar yaratadi.[22] Ayniqsa, Kogon tumanida joylashgan Mamadjurgotin gips konlarining sanoat ahamiyati katta. Iqlimi - Kontinental va cho’l mintaqasiga xos. Yanvar oyining o’rtacha harorati - minus 2 daraja, iyul oyida issiqlik, ba’zan, 40 darajadan ham oshib ketadi. Yog’in- sochin miqdori juda kam; Gazlidan shimolrokda u 100 mm ga ham yetmaydi. Viloyatda yiliga taxminan 150 - 200 mm atrofida yog’in- sochin yog’adi. Ko’rinib turibdiki, Buxoro viloyatining iqlimi asosan yaylov chorvachiligiga qo’layrok, sug’orma dehqonchilik uchun esa bu yerda sharoit uncha yaxshi emas. Zarafshon daryosi viloyat hududining sharqiy chekkasiga yetib keladi, xolos, sug’orish uchun esa suv ko’proq Amudaryodan olinadi. Ayni shu maqsadda Amu-Qorako’l, Amu- Buxoro, Yomonjar kanallari qurilgan. Qo’shni Navoiy viloyatida joylashgan Quyimozor suv omborlaridan shu nomli kanal boshlanadi va u Buxoro, Kogon, Jondor tumanlarining bir qismini sug’oradi. Bulardan tashqari, Zarafshon, Xayrabod, Shofirkon kabi kanallar, Sho’rko’l suv ombori ham mavjud. Viloyatda juda ko’p kollektorlar (zovurlar) hamda oqova ko’llar (qora ko’llar) joylashgan. 5 Ularga misol qilib Shimoliy, Og’itma, Parsonko’l zovurlari, Dengizko’l, Sho`rko’l, Oyoqog’itma, Shurxok, Qoraqir ko’llarini keltirish mumkin. 1993-yilda qurilgan Damxo’ja - Buxoro suv quvuri viloyat markazini ichimlik suvi bilan ta’minlashda katta ahamiyatga ega bo’ldi. Biroq, shunga karamasdan, bu yerda suv muammosi keskin. Yuzaga kelgan holat nafaqat qishloq xo’jaligiga, balki aholining salomatligiga ham katta ta’sir ko’rsatadi. Viloyatning transport va iqtisodiy geografik o’rnining o’ziga xos xususiyatlaridan biri shundaki, uning hududi, aniqrog`i Olot tumani mamlakatimizning xorijiy davlatlarga chiqadigan Darvozalaridan biri sanal adi. Turkmanobodga o’tgan temir yul orqali O’zbekiston Turkmaniston, Kavkazorti mamlakatlari hamda Eron va boshqa janubiy, janubiy-g’arbiy Osiyo (Yaqin Sharq) davlatlari bilan tashqi iqtisodiy aloqalar olib boradi. Shu o’rinda ta’kidlash joizki, Navoiy - Uchquduq - Nukus temir yo’lining ishga tushirilishi Buxoro viloyati transport geografik o’rnini biroz o’zgartirdi, Kogon, Korako’l va Olot bekatlarining bunday funktsiyalari susaydi. 1-Rasm Buxora viloyatining foydali qazilmalar xaritasi. 6 1-Jadval Buxoro viloyatining tumanlari. 2-Rasm Buxoro viloyatining tumanlarga bo`linish xaritasi. 7 2. BUXORO VILOYATINING AHOLISI VA MEHNAT RESURSLARI Viloyat aholisining soni 1989-yilga nisbatan (1136 ming) 1,5 martaga yoki 620 ming kishiga ko’paygan. Tug’ilish bu yerda har ming aholiga 20,9 kishi, o’lim ko’rsatkichi 4,4 kishiga to’g’ri keladi. Tug’ilish koeffitsienti faqat Buxoro shaxrida pastroq, qishloq tumanlari doirasida esa u katta farq qilmaydi (20-24 promille). Aholi migratsiyasi shahar va qishloq joylarida manfiy natijaga ega. 1997-yilda migratsiya koldig’i shaharlarda minus 2,0 ming, 1998 yilda esa 1,9 ming kishiga teng bo’lgan, qishloqlarda mazkur ko’rsatkich 800-900 kishini (minus) tashkil qiladi. Tug’ilish koeffitsienti so’nggi 10 yil maboynida biroz ko’tarilish jarayonini namoyon etmoqda. Masalan, agar viloyat bo’yicha 2000-yilda tug’ilish 20,0 promille bo’lgan bo’lsa, 2013-yilda bu ko’rsatkich 1,3 promillega ortgan. Faqat 2008-2009- yillarda u 0,3 foizga oshgan. Tabiiy ko’payish shunga mos ravishda o’zgargan. Bunday jarayon shahar joylarda ham qayd etiladi. Jumladan, Buxoro shahrida tabiiy kupayish 2008-yilda 9,5 promilleni tashkil qilgan bo’lsa, 2013-yilda u 12,0 ga barobar bo’lgan. O’lim ko’rsatkichlarida katta hududiy farqlar yo’q; uning eng baland darajasi Kogon shahrida, eng pasti esa Qoravo’lbozor tumaniga tegishli. Tahlillarga ko’ra, o’limning bunday darajasi tasodifiy bo’lmasdan, u oldingi yillarda ham ko’zatiladi. 2018-yilda viloyatda har ming aholiga nisbatan tug’ilish koeffitsienti 21,5 kishi, o’lim koeffitsienti 4,2 kishi,tabiiy o’sish 17,3kishini tashkil etgan.2018 yilda viloyatda aholi tabiiy o’sishi 32360 kishini, migratsion o’sish -2675 kishini, aholining umumiy o’sishi 24646 nafarni tashkil etgan. Yil oxirida aholi soni 1894809 nafar kishini tashkil qilgan. Yuqorida ta’kidlanganidek, tashqi migratsiya, boshqa ba’zi viloyatlarda bo’lgani kabi, bu yerda ham salbiy oqibatlarga ega. Viloyat bo’yicha migratsiya qoldig’i 2008 yilda minus 3,3; 2009-yilda minus 2,7 promilleni (yoki 4,3 ming kishi) tashkil qilgan. 2009-yilda Qorako’l 8 tumanida har ming kishidan 7-10 kishi migratsiya hisobidan kamaygan, Olot va G’ijduvon qishloq tumanlarida ham migratsiya natijalari bu hududlar uchun ijobiy emas. Ayni vaqtda, Qoravo’lbozor va Buxoro tumanlarida u 2009-yilda ijobiy natija bergan.2013-yil natijalari esa quyidagicha: viloyat bo’yicha jami migratsiya saldosi minus 1,4 promille; bu borada eng katta ko’rsatkichlar Buxoro shahar va G’ijduvon tumanida qayd etilgan. Jondor, Kogon va Qorako’lda ham migratsion yuqotish sezilarli darajada. Migratsiyaning ijobiy qoldig’i asosan Buxoro va Qoravulbozor tumanida qayd etilgan. Umuman olganda, esa, tashqi migratsiyaning dinamikasi va ko’lami, uning natijasi ish o’rinlarining mavjudligi va qisman aholining milliy tarkibiga bog’liq. Demografik sig’imi bo’yicha G’ijduvon tumani oldinda (280 ming kishi), bu yerda viloyat aholisining deyarli 16 foizi istiqomat qiladi. G’ijduvon Samarqand viloyatining Urgut, Qashqadaryo viloyatining Shahrisabz va vodiyning ko’pchilik tumanlari qatorida demografik salohiyati katta sanalgan hududlarga kiradi. Vobkent va Buxoro tumanlari aholisi ham ko’proq, Qorovulbozorda esa bor-yugi 16,3 ming kishi bor va bu xususda mazkur tuman respublikamizda faqat Tomdi tumanidan oldinda turadi. Aholi viloyat xududida nihoyatda notekis taqsimlangan. O’rtacha zichlik 1 kv ga 47 kishiga teng holda (2019y 1-yanvar), u Buxoro - Qorako’l vohasida ancha yuqori darajaga ega. Viloyatning cho’l qismida aholi zichligi juda past. Qishloq tumanlari doirasida ushbu ko’rsatkich Qorovulbozorda 10 kishiga ham yetmaydi, Vobkentda esa u 433 kishi; farq 59 karra. Bunday geodemografik vaziyat faqat tabiiy sharoiti noqo’lay, cho’l hududlari geografiyasi uchun xosdir, Viloyatda yaqin yillargacha 11 ta shahar va 2 ta shaharcha mavjud bo’lgan. 2009-yilda “yangi urbanistik to’lqin” tufayli bu yerda 60 ta qishloqlar shaharcha maqomini oldi, natijada, umumiy urbanizatsiya darajasi bir yilda 29,2 foizdan 38,8 foizga yetdi. Biroq shunga qaramasdan, shaharliklar ulushi viloyatda 9 eng pastlardan biri bo’lib qolmoqda (pastdan Xorazm va Surxondaryo viloyatlaridan oldinda turadi).2019yilgi ma’lumotlar bo’yicha 37foizni tashkil etadi. 2009-yildan keyin ham viloyat qishloqlar geografiyasidagi umumiy xususiyat o’zgarmadi: Buxoroda bir qishloq aholi punktiga 724 kishi, respublikada 1327 kishi to’g’ri keladi. Bu esa qishloq joylarda amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarni, voha va vodiylarga nisbatan ancha mushkullashtirdi. Hozirgi vaqtda viloyatning taxminan har 6 tadan bitta kishlog’ida aholi soni 250 kishiga ham yetmaydi. Garchi ularda atigi 3,7 % qishloq aholisi yashasa-da, bu holat qishloqlar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi muammolarini yengillatmaydi. 250-500 kishilik qishloqlar 460 ta (31,3%), aholisi - 17,8 %; 500-1000 kishiga ega bo’lgan qishloqlar jami bunday toifadagi manzilgohlarning 1/3 qismini tashkil qilgan holda, mintaqa qishloq aholisining 35,6 foizini o’zida mujassamlashtiradi. Viloyat aholisining milliy tarkibi ham har xil. Bu uning tarixiy- geografik rivojlanish xususiyatlari bilan bog’liq bo’lgan. Mintaqada o’zbeklar 91,3 foizni tashkil qiladi. Shuningdek, bu yerda turkman, qozoq va boshqa millat vakillari ham bor. Tojiklar (3,3 %) Buxoro va boshqa ba’zi shaharlarda, qozoqlar (1,1 %) asosan G’ijduvon tumanining cho’l qismida, turkmanlar (0,6 %) Olot va Qorako’l tumanlarida yashaydilar. Rus millatining ulushi 1.01.2014-yilda 1,6 foizga teng bo’lgan. 2018-yil holatida Buxoro viloyatida iqtisodiy faol aholi 887,7 ming, iqtisodiyotda band bo’lganlar 810,1 ming kishi. Jumladan, sanoatda- 12,7%, qishloq va o’rmon xo’jaligida – 31,1%, tashish va saqlashda- 5,7 %, qurilishda – 14,2%, savdoda-9,4% , qolgan sohalarda 26,9 foiz ishchi va xizmatchilar band. Viloyatning transport sharoiti birmuncha yaxshilandi. 2005-yilda «Sharq» tezyurar poyezdining ishga tushirilishi viloyatni poytaxtimiz bilan bog‘lash vaqtini 7 soatgacha, ya’ni 2 martaga qisqartirdi. Amalga oshirilgan shu kabi ulkan ishlarning natijasi o‘laroq Buxoro O‘zbekistonning muhim ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy va sayyohlik markazlaridan biriga aylanib bormoqda. 10 Bu esa hududni kompleks rivojlantirish orqali turli tarmoqlarning, ayniqsa, xizmat ko‘rsatish sohalarini kuchaytirib, aholini ish bilan ta’minlash uchun imkoniyat yaratmoqda. Buxoro shahri qadimiyligi va o‘tmishda poytaxt bo‘lganligi bilan Sam arqandga o ‘xshaydi. Shahar qadim zamonlardan beri zardo‘zlik, shoyi to‘qish, zargarlik, miskarlik, ganchkorlik va yog‘ochga naqsh solish hunarlari bilan dunyoga mashhur. Shaharda o‘ndan ortiq xorijiy mamlakatlar bilan ham korlikda qurilgan qo‘shma korxonalar faoliyat ko‘rsatmoqda. Jumladan, «Bux-Tel» (Isroil) mayonez, «Omega-Sitora» (Gretsiya) m o‘yna buyumlari, «Gufik- Avisenna» (Hindiston) dori-darmon, «Marmar» (AQSH) qurilish materiallari ishlab chiqariladi. Shaharda 1996-yildan boshlab Koreya Respublikasida ishlab chiqarilgan telefon stansiyasi ishga tushirildi. Shaharda Buxoro davlat universiteti, Muhandislik-texnologiya instituti, Tibbiyot instituti, Toshkent irrigatsiya va melioratsiya institutining Buxoro filiali faoliyat ko‘rsatmoqda. Qadimiy m e’morchilik an’analarini zamonaviy andozalar uyg‘unligida yanada rivojlantirish maqsadida 2010-yilda 107 gektar maydonni egallagan “ Buxoro madaniy markazi” majmui tashkil etildi. Ushbu majmua bir qator yirik inshootlar - 700 o‘rinli viloyat musiqali drama teatri, 2000 tomoshabinga mo‘ljallangan amfiteatr va “Ko‘hna va boqiy Buxoro” monumentini o‘z ichiga oladi. Majmua markazidagi 18 metrli monument ushbu zaminning ilmiy-madaniy va tarixiy-falsafiy merosini o‘zida aks ettiradi. Kogon temiryo‘l stansiyasi sifatida qad ko‘targan shaharcha. Temiryo‘l Dushanbega yetib borishi hamda Kogon-Buxoro temiryo‘li qurilgach, Kogon transport tuguniga aylandi. Endilikda shaharda 15 ga yaqin sanoat korxonasi ishlab turibdi. Gaz koni negizida Gazli shahri barpo etildi. Gazliga Navoiydan elektr quvvati va Amudaryodan quvur orqali suv olib kelingan. Gazli joylashgan hududning iqlimi keskin kontinental, vaqti-vaqti bilan kuchli shamol bo‘lib, chang ko‘tariladi, ayrim vaqtlarda qum ko‘chadi.[3] 11 Qishloq xo`jaligi 31% Sanoat 13% qurulish 14%Tashish va saqlash 6%Savdo 9% Boshqa sohalar 27%BUXORO VILOYAT A HOLISINING BANDLIGI SAHALAR BO`YICHA Qishloq xo`jaligi Sanoat qurulish Tashish va saqlash Savdo Boshqa sohalar 3-Rasm O‘zbekiston Respublikasida Buxoro viloyatining salmog‘i (foiz, 2017-yil). 12 3. BUXORO VILOYATINING SANOATI Buxoro viloyati iqtisodiyoti agrar-industrial yunalishga ega. Mustaqillik yillarida mintaqa sanoati, xususan, yoqilg’i, qurilish materiallarini ishlab chiqarish ancha tez rivojlandi, chunki qo’lay investitsiya muhiti yaratildi.[3] Hozirgi kunda viloyat umumiqtisodiy rivojlanish ko’rsatkichlari bo’yicha respublika o’rtacha darajasidan yuqoriroq pog’onada turadi. Sanoati.Mamlakatimiz neft va neft-kimyo sanoatining rivojlanishida Buxoro (Qoravulbozor) neftni qayta ishlash zavodining birinchi navbatini qurish katta ahamiyatga ega bo’ldi. Ushbu zamonaviy korxona asosan Fransiya bilan hamkorlikda barpo etildi va buning uchun 500 mln. AQSh dollariga yaqin mablag’ sarflandi. Zavod qo’shni Qashqadaryo neft-gaz konlari asosida ishlamokda. 2018-yilning aprel oyida Qandim koni negizida 11 mlrd. m gazni qayta ishlovchi zavod ham ishga tushdi va buning natijasida Buxoroda neft’-gaz energiya ishlab chiqarish sikli yanada mukammallashdi, viloyat xududida o’sish qutb va markazlari shakllanmoqda. Viloyatda sanoat korxonalari soni jami 10 mingdan ziyod, biroq, ularning yiriklari 25 ta. Buxoro sanoati, asosan, yonilgi (benzin, kerosin, dizel yonilgisi), mebel, ohak, gips, gipskarton, paxta tolasi, ip gazlama va boshqalarni ishlab chiqaradi. Bir yilda 80-90 ming t neft va gaz kondensati, 2,6 mlrd. m tabiiy gaz, 730 ming t benzin, 465 ming t atrofida dizel Yoqilg’isi, 160-165 ming t. mazut, 90 ming tonnadan ziyod kerosin, 6-7 ming t suyultirilgan gaz ishlab chiqariladi. Shu bilan birga, bir yilda o’rtacha 110-120 ming t paxta tolasi, 200 t atrofida ipak tolasi, 4,5-5,5 mln. kv. km gilam va gilam mahsulotlari, 20-25 ming t o’simlik yog’i, 105 ming t un, 45 ming t omixta yem ham olinadi. Bu raqamlar har yili, ob- xavo sharoiti va boshqa sabablarga ko’ra, o’zgarib turadi.Korxonalar miqyosida yoqilg’ini asosan Qoravulbozor neftni qayta ishlash zavodi va qisman “Gazlineftgaz qazib chiqarish” shirkat korxonasi ishlab chiqaradi. “Trubodetal”, Buxoro ta’mirlash zavodi, “NEM” ta’mir mexanika zavodi, mashinasozlik va metallni qayta ishlash bilan shugullanadi, yengil sanoat 13 sohasida “Daewoo Tekstil Buhara”, “O’z karpet”, “Qorako’lteks” qo’shma korxonalari mavjud. Oziq-ovqatsanoati korxonalari orasida eng kattasi - Kogon yog’-ekstraktsiya zavodi. Shuningdek, Buxoro yog’-ekstraktsiya zavodi, “Vobkent yog’”, “Shohrud”, “Yevrosnar” qo’shma korxonalari ham yetakchilik qiladi. Ayni vaqtda, 2009- yildan boshlab sobiq Buxoro to’qimachilik kombinati (o’z paytida u ulkan korxona hisoblangan) keyinchalik “Buxoro-teks” nomli korxona o’z faoliyatini to’xtatdi.Viloyatda yuqoridagilardan tashqari “Halima begim Omad”, “Sis Buxoro sayilga”, Olotda - “Merganteks”, Kogon, Romitan va Shofirkonda tuqimachilik qo’shma korxonalari, shuningdek, “Buxorogips”, “Kogongips” QK, Buxoro va G’ijduvonda teri mahsulotlarini qayta ishlovchi “Naqshbandiy” OAJlari bor. 2018 yilda viloyat sanoat korxonalarida jami 5 736,9 tonna ip kalava, 48 797,0 ming kv.m.gazlamalar, 46 445,1 ming kv.m. tayyor ip gazlamalar, 337,1 ming juft chulki paypoq, 337,1 ming juft paypoq, 47,8 tonna trikotaj mato, 118,0 ming juft poyabzal, 6,5 mlrd kVt/ soat elektr-energiya, 21,0 tonna tonna qog’oz va karton, 135,3 mln dona qurilish g’ishtlari ishlab chiqarilgan. Un va un mahsulotlarini Buxoro don mahsulotlari, Qorako’l va Kogan un-don kombinatlari beradi. Qishloq tumanlari markazlarida paxta tozalash zavodlari joylashgan, ularning eng kattalari G’ijduvon va Vobkent shaharlarida qurilgan. Aroq va aroq mahsulotlarini “Shohrud” korxonasi ishlab chiqaradi. Qurilish materiallari korxonasi Kogon, Buxoro va Vobkentda, qorako’l terisi zavodlari Buxoro va G’ijduvonda joylashgan. Shu bilan birga, Buxoro, G’ijduvon kabi shaharlarda mahalliy sanoat va milliy hunarmandchilik yaxshi rivojlangan (zardo’zlik, zargarlik, misgarlik va b.). Umuman olganda, viloyat sanoatining tarmoqlar tarkibida yoqilg’i- energetika sanoati peshqadamlik qiladi - 41,3%. Yengil sanoatning ulushi -25,9 %), oziq-ovqat tarmog’iniki - 14,6 %. Qolgan sanoat tarmoqlaridan un-yorma, omixta yem (4,4 %), qurilish materiallari sanoati (6,7 %), mashinasozlik va metalni qayta ishlash (2,5 %) korxonalari ham faoliyat ko’rsatadi. Sanoat ishlab chiqarishining hududiy tarkibi bir xil emas; bu 14 borada Buxoro va Kogon shaharlaridan tashqari Qoravulbozor tumani keskin ajralib turadi.[11] 2-Jadval Tumanlar bo‘yicha sanoat mahsuloti hajmi (amaldagi narxlarda; mln. so ‘m) 15 3-Jadval Tumanlar kesimida iste’mol mollari ishlab chiqarishning o‘sish sur`atlari. 16 4. BUXORO VILOYATNING QISHLOQ XO`JALIGI Qishloq xo’jaligi. Buxoro viloyati respublikamizning muhim qishloq xo’jaligi rayonlaridan biridir. Bu yerda, ayniqsa, paxta yetishtirish, Qorako’lchilik yaxshi rivojlangan. Dehqonchilik jami qishloq xo’jalik mahsulotining 55,1 foizini, fermer xo’jaliklari esa ushbu mahsulot hajmining 28,9 foizini ta’minlaydi. Viloyatning cho’llik xususiyati bu yerda “foydali yer” koeffitsientining pastligiga sabab bo’lgan. Masalan, jami 4197,3 ming gektar yerdan 2807,4 ming gektari yoki 66,9 foizi qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlarga to’g’ri keladi. Ularning katta qismi esa ekstensiv chorvachilikka xizmat qiluvchi pichanzor va yaylovlardan iborat. Qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlar ulushi Peshku, Vobkent, Romitan, G’ijduvon va Qorako’l kabi tumanlarda ancha yuqori. Intensiv qishloq xo’jaligi, xususan dehqonchilikni rivojlantirishda sug’oriladigan yerlarning ahamiyati katta. Bunday yerlar viloyatda 227 ming ga yoki jami qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlarning 8,1 foizini tashkil qiladi. Ko’rinib turibdiki, bu raqam nihoyatda past bo’lib, yuqorida qayd etilgan Buxoro viloyatining eng muhim cho’llik xususiyatini isbotlab beradi.Sug’oriladigan yerlar vohalarda, ya’ni Buxoro - Qorako’l vohasida joylashgan. Binobarin, ularning hissasi Vobkent, Kogon, Buxoro tumanlarida kattaroq. Eng kam sug’oriladigan yerlar tumanlarning qishloq xo’jaligida foydalanadigan yerlariga nisbatan hisoblaganda Peshku, Jondor, G’ijduvon, Qorako’l va boshqa cho’l tumanlarida qayd etiladi.Qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlarning atigi 7,1 foiziga ekin ekiladi. Ayni vaqtda, bu ko’rsatkich Kogon, Vobkent tumanlarida 64- 74 foizga yetadi. Peshkuda esa u bor- yugi - 2,0 %, Qorako’lda - 4,8 %, G’ijduvonda-5,3 % va x.k. Cho’lda, albatta, yaylov va pichanzorlar ko’p bo’ladi. Shu bois, ularning hissasi 91,9 foizga barobardir. Ayniqsa, bu ko’rsatkich Peshku tumanida yuqori - 97,8 %, Vobkent va Kogonda esa u ancha past. 2000- yilda viloyatning jami ekin maydoni 240 ming ga atrofida bo’lgan. Uning 81 ming 17 gektariga g’alla, 120 ming ga paxta, 16 ming ga yem- xashak, 7 ming gektariga sabzavot eqilgan. Bir yilda o’rtacha 330-350 ming t g’alla, 350-400 ming t paxta, 150 ming tonna turli xil sabzavotlar olingan; hosildorlik g’alla yetishtirishda 40,3 s, paxtada 27,3 s/ga ni tashkil qilgan. Shuningdek, bir yilda 180-190 ming dona qorako’l terisi, 2200 tonna pilla tayyorlangan. 2013-yilda esa vaziyat quyidagicha bo’lgan: jami ekin maydonlari 241 ming ga, uning 200 ming gektari fermer xo’jaliklariga berilgan. Donli ekinlar (asosan bug’doy) maydoni 93 ming ga, yalpi hosil 628 ming tonna, hosildorlik 60,4 s/ga. Shundan bug’doy - 554 ming t, hosildorlik - 60,5 s/ga. Paxta maydoni 110 ming ga, yalpi hosil 350 ming tonna atrofida, hosildorlik 31,5 s/ga teng bo’lgan. Demak, ko’rinib turibdiki, So’nggi yillarda jami ekin maydonlari kam o’zgargan, g’allaga ko’proq yer ajratilgan, paxta maydoni esa biroz qisqargan; hosildorlik g’alla va paxta yetishtirishda oshgan. Viloyatda kartoshka yetishtirish uncha rivojlanmagan. Bu ekinga 4,2 ming ga yer ajratilib, undan 142 ming tonnadan ko’proq hosil olinadi. Sabzavot maydoni esa 7,8 ming ga, yalpi hosil - 438 ming tonna. Ularning asosiy qismi dehqon xo’jaliklarida yetishtiriladi. Yem-xashak ekinlarining umumiy maydoni jami ekin maydonlarining 9,8 foizini tashkil qiladi, mevazorlar 11,7 ming ga, uzum - 9,7 ming gektarda yetishtiriladi. 2018-yilda viloyatda 80,3 ming gektarga donli ekinlar ekilib, undan 552,3 ming tonna hosil olingan; hosildorlik – 57,1 s/gani tashkil etgan (shu jumladan, bug’doy yalpi hosil – 453,2 ming tonna, hosildorlik 57,2 s/gani tashkil etgan).Mazkur yilda viloyatda 104,5 ming gektar yerga paxta ekilib, 296,4 ming tonna hosil yetishtirilgan (hosildorlik 28,3tsentnerni tashkil etgan). Shuningdek, 209,4 ming tonna kartoshka (hosildorlik-243,1ts/ga), 688,8ming tonna sabzavot (hosildorlik-257,9ts/ga), 148,3ming tonna poliz (hosildorlik-229,1 s/ga), 280,3 meva va rezavorlar (hosildorlik-230,2ts/ga),188,1ming tonna uzum (hosildorlik-196,3ts/ga) hosili yetishtirilgan. 2013-yil 01.01. holatiga yirik shoxli qoramollar soni 992 ming bosh, qo’y va echkilar 1703 ming bosh bo’lgan. 2000-yilda chorva mollarining soni ancha ko’paygan. 18 Masalan, usha yilda yirik shoxli qoramollar 430 ming, qo’y va echkilar 840 ming bosh bo’lgan (bu borada Buxoro, Qashqadaryo, Navoiy va Samarqand viloyatlari bilan birga respublikamizda ajralib turadi). 2012-yilda go’sht (tirik vaznda) 162 ming tonna, sut 625 ming t, tuxum 217,5 mln. dona, jun 3120 t, Qorako’l terisi 384 ming dona, pilla 3100 t hajmida olingan. 2019-yilning 1-yanvar holatiga bo’yicha viloyatda yirik qoramollar soni 1 209,0 ming boshni, shundan sigirlar 393,8 ming boshni, qo’y va echkilar 2 115,9 ming boshni, parrandalar 4695, 1ming boshni tashkil etgan.Shuningdek, mazkur yilda viloyatda 243,0 ming tonna go’sht (tirik vaznda), 940,7 ming tonna sut, 428,6 mln dona tuxum yetishtirilgan. Bu raqamlar 2000 yil ko’rsatkichlari bilan solishtirilsa, chorvachilik sohasining ham so’nggi yillarda ancha rivojlanganligini kurish mumkin. Bevosita agroiqtisodiyotga kelsak, bunda Buxoro, G’ijduvon, Qorako’l va Jondor tumanlarining viloyat qishloq xo’jaligida yuqori o’rinlarni egallashi kuzatiladi.[2] 19 4-Rasm 20 Buxoro viloyatining iqdisodiy xaritasi. 5. BUXORO VILOYATNING IJTIMOIY SOHALARI, TRANSPORTI VA TASHQI IQDISODIY ALOQALARI Ijtimoiy sohalari. Har qanday hududning to’liq, atroflicha (kompleks) rivojlanishi ijtimoiy sohalarga ham bog’liq, chunki bu sohalar kishilarning hayot kechirishi, ta’limi, sog’ligini yaxshilash, dam olishi va bo’sh vaqtidan samarali foydalanishga karatilgan. Buxoro viloyatida nomoddiy ishlab chiqarishda jami band aholining 31,7 foizi xizmat qiladi. Aholi, mehnat resurslari, ulardan samarali foydalanish, yangi ish o’rinlarini yaratish, turli xil xizmatlarni amalga oshirish kabilar ijtimoiy rivojlanish doirasiga kiradi. Masalan, 2009-yilda viloyatda 72.9 ming, 2010-yilda 73,2 ming, 2013-yilda 74,3 ming yangi ish o’rinlari yaratilgan, uning yarmiga yaqini KB va XT-ga to’g’ri keladi. Bu esa hududlar ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishi, “Qishloq” davlat dasturini amalga oshirishda katta ahamiyat kasb etadi. Kishi jon boshiga hisoblanganda, chakana savdo aylanmasi Qorovulbozorda eng yuqori. Hududiy tarkibda esa, Buxoro shahrini hisobga olmaganda (chunki, u ayni vaqtda muhim savdo markazi bo’lganligi sababli, bu ko’rsatkich yuqori bulishi mumkin), G’ijduvon tumani oldinda- 18,0 %. Pullik xizmatlar ham asosan viloyat markazida yuqori, qishloq tumanlarida esa o’rtacha darajadan past. Buxoro shahriga jami pullik xizmatlar hajmining 36,4 %, G’ijduvon tumaniga uning 12,1 foizi to’g’ri keladi. Qoravo’lbozor, Kogon, Olot tumanlarida esa bu soha kamroq rivojlangan. Aholining salomatligi, uy-joy sharoiti ko’p jihatdan tabiiy gaz, toza ichimlik suvi bilan ta’minlanganligiga bog’liq.[3] Ayniqsa, cho’l sharoitida suv masalasi nihoyatda muhimdir. Viloyatda markazlashgan suv tarmog’i bilan 85,0 % aholi ta’minlangan. Bu ko’rsatkich Qoravulbozor tumanida 100 foiz bo’lgani holda, u Qorako’l, Jondor, Olot, G’ijduvon tumanlarida ancha past. Mazkur holat, xususan, ushbu tumanlarning cho’l hududlarida nochorroq. Bu, o’z navbatida, nosog’lom nozogeografik vaziyatni ham keltirib chiqaradi. Ma’lumki, qadimdan Buxoroga xos endemik kasalliklar ayni suv 21 muammosi orqali kelib chiqqan (bezgak, teri kasalliklari va b.). Shuning uchun ham, viloyatda hovo’z madaniyati, sardobalarni qurish azaldan rivojlangan bo’lgan.Tabiiy gaz bilan ta’minlanish viloyatda o’rtacha 98,8 % va bu ko’rsatkich Buxoro shahri va tumani, Qoravulbozor va G’ijduvonda - 100%dir. Ammo, Olot va qisman Shofirkon tumanlarida barcha xonadonlar ham bunday imkoniyatlarga ega emas. Viloyatda uy-joy har bir kishiga 14,5 kv. Metrdan to’g’ri kelsa, Qorvulbozor, Qorako’l va Romitan tumanlarida bu ko’rsatkich yuqoriroq. Aholiga jami 81 ta tibbiyot muassasalari xizmat ko’rsatadi, bemor o’rinlari har 10 ming kishiga 44,4 ta, shu jumladan, Vobkentda u 73, Qoravo’lbozor tumanida 56 tani tashkil qiladi. Qolgan hududlarda kasalxona o’rinlari bilan ta’minlanish darajasi biroz past. Albatta, dunyoga tibbiyot ilmining mashhur namoyondasi – Abu Ali ibn Sinoni bergan (Avitsena) bu hudud uchun bunday vaziyatni ijobiy baholab bo’lmaydi. Viloyatda har 10 ming kishiga 30,8 ta vrach, 126,3 nafar o’rta meditsina xodimlari xizmat ko’rsatishadi.Ambulatoriya poliklinika muassasalar soni 486 tani, Ambulatoriya –poliklinika muassasalari quvvati bir smenada qatnovlar soni, 21,4 ming kishi, har 10000 aholiga 113,6 kishi to’g’ri keladi. Jami shifokorlar soni 5,8 ming kishini,bitta shifokorga to’g’ri keladigan aholi soni 324,2 ming kishini, o’rta tibbiy xodimlar soni 23,7ming kishi,bitta o’rta tibbiy xodimga to’g’ri keladigan aholi soni 79,2 kishini tashkil etadi (2018y). Olot, Qorako’l, Buxoro tumanlarida bu ko’rsatkich pastroq, Peshkuda eng yuqori. Qoravulbozor tumani respublikamizda sil kasalligining nozogeografik uchoqlaridan biri hisoblanadi.Qishloq vrachlik punktlari hammasi bo’lib 342 ta yoki har bir tumanga 31,2 tadan. Agar viloyatda jami 1471 ta qishloq aholi punkti mavjudligi e’tiborga olinsa, vaziyat o’z -o’zidan ma’lum bo’ladi. Shu nuqtai nazardan, ta’lim geografiyasi, xalq ta’limi muassasalarining hududiy tashkil etilishida ham ayrim muammolar mavjud. Buxoro viloyatida 2018/2019-o’quv yilida umumta’lim maktablari soni 539 ta, ularda 313,6 nafardan o’quvchi ta’lim olgan. Mehnat resurslaridan foydalanish, malakali ishchi kadrlarni tayyorlashda kasb-xunar kollejlarining o’rni katta. 22 Buxoro viloyatida ularning soni 81 ta, talabalar – 38,6 ming kishi. Akademik litseylar 6 ta, talabalar soni 3,7 kishi. Yuqori malakali kadrlar viloyatdagi mavjud 5 ta, jumladan, Buxoro Davlat universitetida tayyorlanadi. Mintaqa ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida turizmning ahamiyati katta. Buxoro shahridagi Ark, Labi Hovo’z , Minorai Kalon, Somoniylar maqbarasi, viloyat markazi yaqinida joylashgan Bahovuddin Naqshband, Sitorai-Mohi Xossa, Chor Bakr ansambllari G’ijduvon shahridagi Abduxoliq G’ijduvoniy maqbarasi, shuningdek, Vobkent, Romitan va boshqa tumanlardagi qadamjo va ziyoratgohlar ming-minglab sayyohlarni o’ziga jalb etadi. Qolaversa, cho’l landshafti ham o’ziga xos turistik ahamiyatga ega. Transporti va tashqi iqtisodiy aloqalari . Odatda, katta hududlarga ega bo’lgan mintaqalarda, xususan, ularning ichki qismlarida transport infratuzilmasini rivojlantirish muammolari dolzarb bo’ladi. Buxoro viloyati ham bundan mustasno emas.Viloyatning asosiy transport yullari uning voha qismidan o’tgan. Bu yerda Buxoro-Turkmanobod (avvalgi Chorjuy), Buxoro-Qarshi temir yullari o’tgan, Buxoro shahri va Toshkent o’rtasida tezyurar elekropoezd katnovi yo’lga quyilgan.Viloyatda qator temir yul bekatlari mavjud, ularning eng kattasi va qadimiysi “poezd gudogi bilan tug’ilgan” Kogon hisoblanadi. Hozirgi kunda u muhim transport tuguni vazifasini o’taydi. [3] Shuningdek, Qorako’l, Olot bekatlari ham mavjud, biroq, Navoiy- Uchquduq—Nukus temir yulining ishga tushirilishi munosabati bilan bu bekatlarning ahamiyati biroz pasaydi. Buxoro (Kogon)- Samarqand-Qarshi “uchburchagida” Buxoro shahri ham o’ziga xos mavqega ega. ToshG’uzor-Boysun-Qumqo’rg’on yulining ishga tushirilishi Buxoro- Qarshi- Termiz yulagining shakllanishi va rivojlanishiga imkon berdi. Ayni vaqtda, Buxoro-Gazli-Nukus avtomobil yo’li-Katta O’zbek yo’lining ham ahamiyati ortib bormoqda. Mamlakatimizda qabul qilingan “O’zbekiston Milliy avtomagistrali” Davlat dasturi doirasida bu traktda ta’mirlash va kengaytirish, yo’l bo’yi infratuzilma, servis sohasini rivojlantirish bo’yicha katta ishlar olib borilmoqda. 2018-yilda viloyatda avtomobil transportida 73,6 mln tonna yuk, 304,2 mln yo’lovchi tashilgan.2018-yilda tashqi savdo aylanmasi 911,3 mln. 23 AQSh dollari atrofida, shu jumladan, eksport 187,2 va import 724,2 ming dollarga teng bo’lgan. Eksport tarkibida paxta tolasi 58,7 foizni tashkil qiladi. So’nggi yillarda xizmatlar, energiya resurslari, qurilish materiallarining hissasi ham oshib bormoqda. Importda asosiy o’rinlarni energiya resurslari (84,7 %) hamda mashina va uskunalar yetakchilik qiladi. Tashqi iqtisodiy aloqalarning asosiy qismi, ya’ni eksportning 77,2 % va importning esa 68 foizi “uzoq xorij” mamlakatlari bilan olib boriladi. Bu borada so’nggi yillarda Eron, Xitoy va Afg’oniston, MDH mamlakatlaridan Rossiya ustuvorlik qiladi. Ichki hududiy tarkibda Buxoro shahri va Qorovulbozor viloyat tashqi savdosida yetakchi. Ular viloyat jami tashqi savdo aylanmasining deyarli yarmini ta’minlaydi. Shuningdek, G’ijduvon hamda Buxoro tumanlarining ham hissasi katta. Eksportda birinchi o’rinda Qorovulbozor, ikkinchida Buxoro shahri, uchinchida G’ijduvon, to’rtinchida Buxoro va beshinchi o’rinda Romitan tumani turadi. Ammo Vobkent tumanining eksport salohiyati ancha past. Investitsiya muhiti ham Buxoro shahri va Qorovulbozorda nisbatan yaxshirok. Kelajakda viloyatning barcha qishloq tumanlarida investitsiya muhitini yanada yaxshilash, investitsiyalardan samarali foydalanish, qo’shma korxonalar soni va geografiyasini kengaytirish zarur.[21] 24 XULOSA So‘nggi o‘n yil davomida boshqaruv usullarining eskirishi oqibatida Buxoro viloyati iqtisodiyotida hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish va aholi hayot darajasini oshirish uchun mineral-xomashyo va mehnat resurslarini, tadbirkorlik qobiliyati, aholining yuqori bilim darajasi va mehnat malakasini, tabiiy-iqlim sharoitlari hamda noyob tarixiy merosni o‘z ichiga olgan mavjud boy resurs salohiyatidan to‘liq foydalanish imkonini bermaydigan barqaror nomutanosibliklar yuzaga keldi. 2018-2019-yillarda mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy tub o‘zgarishlar doirasida Buxoro viloyatida qiymati 1,5 trillion so‘mlik investitsiyalar o‘zlashtirilishi hisobidan 235 ta yangi korxona ishga tushirildi. Yiliga 8 milliard kub metr gazni qayta ishlash quvvatiga ega bo‘lgan Qandim gazni qayta ishlash zavodi qurilishi yakunlandi, “Obod qishloq” va “Obod mahalla” dasturlari doirasida 22 ta qishloq va 4 ta mahallani obodonlashtirish orqali 90 ming nafardan ziyod aholining uy-joy sharoiti yaxshilandi, 65 ta tibbiyot muassasasi, 80 ta umumta’lim maktabi, 106 ta maktabgacha ta’lim muassasasi, uzunligi 1 806,3 kilometr ichimlik suv quvurlari va 727 kilometr avtomobil yo‘llari qurildi hamda rekonstruksiya qilindi. Shu bilan birga, mamlakat aholisi umumiy sonining 6 foizini Buxoro viloyati aholisi tashkil etishiga qaramasdan, hududning respublika sanoat ishlab chiqarishidagi ulushi atigi 3,7 foizni tashkil qiladi. Yalpi hududiy mahsulotning atigi besh qismi sanoat ishlab chiqarishi sohasida shakllanadi, undagi xorijiy investitsiyalar ulushi esa 8 foizni tashkil etadi. Mamlakat umumiy eksport hajmida hududiy eksport ulushi bor-yo‘g‘i 2,2 foizni tashkil qiladi. Respublika bo‘yicha eksport hajmi aholi jon boshiga 433 AQSh dollarini tashkil etsada, viloyatda bu ko‘rsatkich 86 dollarga teng. Viloyat infratuzilmani, birinchi navbatda, aholini toza ichimlik suv bilan ta’minlashni yaxshilash, 25 kanalizatsiya, elektr energiyasi tarmoqlari va avtomobil yo‘llarini rivojlantirishga keskin ehtiyoj sezmoqda. 7,3 ming gektardan ortiq yer qishloq xo‘jaligida foydalanishdan chiqarilgan, sug‘oriladigan yerlarning 83 foizidan faqat ikki turdagi mahsulot — fermer xo‘jaliklari uchun zarur darajadagi hosildorlik va rentabellikni ta’minlay olmaydigan paxta va g‘alla yetishtirish uchun foydalanilmoqda. 26 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.Mirziyoyev Sh.M. “Milliy taraqqiyot yo`limizni qat`iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko`taramiz” - T.: O`zbekiston, 2017 2.Asanov G., Nabixonov M., Safarov I. O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy jo’g’rofiyasi. – T.: O’qituvchi, 1994. 3.A.Soliyev.”O`zbekiston geografiyasi”-Toshkent.2014 4.Baratov P. O’zbekiston tabiiy geografiyasi.- T.:O’qituvchi, 1996. 5.Janubiy O’zbekistonda geografiya maktabining shakllanishi va rivojlanishi. – Termiz, 2006. 6.Jumaev T.J. O’zbekiston tog’ zonasining tabiiy resurs salohiyati va ulardan oqilona foydalanish muammolari // Respublika ilmiy-amaliy konferentsiyasi materiallari. - Termiz, 2006. 7.Ziyomuhammedov B. Ta’lim texnologiyalari. – T.,2012. 8.Nabiev E., Qayumov A. O’zbekistonning iqtisodiy salohiyati. – T.: Universitet, 2000. 8.Musaev P, Musaev J. O’zbekiston iqtisodiy ijtimoiy geografiyasi. – T: O’qituvchi, 2010. 9.Soliev A.S., Ahmedov E., Maxamadaliev R.Y. va b. Mintaqaviy iqtisodiyot. O’quv qo’llanma. – T.: Universitet, 2003. 10.Soliev A., Nazarov M., Qurbonov SH. O’zbekiston hududlari ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishi. – T.: «MUMTOZ SO’Z», 2010. 11.To’xliev N. O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti. – T.: O’zbekiston Milliy entsiklopediyasi, 2008. 12.Fayzullaev M. Qashqadaryo viloyati agroresurs salohiyatidan foydalanish masalalari. // O’z GJ axboroti, 34-jild. –T., 2009.-B. 72-75. 13.Xolmo’minov B. Qashqadaryo viloyatida tabiatdan foydalanishning hozirgi holati va istiqbollari // Respublika ilmiy-amaliy konferentsiyasi materiallari. – T., 2009.B. 96-98. 27 14. Soliev А.S, Axmedov E. Maxamadaliev R.I. va b. Mintaqaviy iqtisodiyot. O`quv qo`llanma. - T.: «Universitet», 2003. 15. Soliev A., Nazarov M. O`zbekiston qishloqlari (qishlok joylar geografiyasi). — T.: “Фан ва технология”, 2009. 16. Soliev А. Nazarov M. Kurbonov Sh. O`zbekiston xududlari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi. - T.: «МУМТОЗ СОъЗ», 2010. 17 Soliev A. Iqtisodiy geografiya: nazariya, metodika va amaliyot.- T.:«Kamalak», 2013. 18. Sosialno-ekonomicheskaya geografiya: ponyatiya i termin. Slovar- spravochnik. - Smolensk: «Oykumena», 2013. 19. Tojieva Z.N. O`zbekiston axolisi: o`sishi va joylanishi (1989-2009 yy.). Monografiya. - T.: «Фан ва технология», 2010. 20. To`xliyev N. O`zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti. - T.: O`zbekiston Milliy ensiklopediyasi, 2008. 21. O`zbekiston Respublikasi iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotining mustaqillik yillaridagi (1990-2010-yillar) asosiy tendensiya va ko`rsatkichlari xamda 2011-2015-yillarga mo`ljallangan prognozlari. - T.: «O`zbekiston», 2011. 22. Qurbonov Sh. B. Kichik xududlar ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi.-T .: “МУМТОЗ СОъЗ”, 2013. 23. Xasanov I.A., Gulomov P.N. O`zbekiston tabiiy geografiyasi. - T.:«O`qituvchi», 2007. 28 MUNDARIJA: KIRISH…………………………………………………………………………….3 1.Buxoro viloyatining iqdisodiy geografik o`rni, tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari……………………………...…………………...5 2. Buxoro viloyatining aholisi va mehnat resurslari………………………………..9 3. Buxoro viloyatning sanoati………………………………..……………………14 4. Buxoro viloyatning qishloq xo`jaligi…………………………………………...18 5. Buxoro viloyatning ijtimoiy sohalari, transporti va tashqi iqdisodiy aloqalari...22 XULOSA………………………...……………………………………………….26 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………..28 29 30

“Buxoro viloyatining iqdisodiy geografik tavsifi”

REJA:

KIRISH

1.Buxoro viloyatining iqdisodiy geografik o`rni, tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari

2. Buxoro viloyatining aholisi va mehnat resurslari

3. Buxoro viloyatining sanoati

4. Buxoro viloyatining qishloq xo`jaligi

5. Buxoro viloyatining ijtimoiy sohalari, transporti va tashqi iqdisodiy aloqalari

XULOSA

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

Sotib olish