Ro'yxatga olish sanasi 31 Mart 2025
27 SotishByudjet soliq siyosatining barqarorligini ta'minlash yo'nalishlari
![bo‘lmaganlarning daromad solig‘i to‘g‘risida» gi (1991 yil 15 fevral), «Mahalliy
soliqlar va yig‘imlar to‘g‘risida» gi (1993 yil 7 may) Qonunlari, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining Farmonlari, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Kengashi va Vazirlar Mahkamasining Qarorlari kabi me’yoriy hujjatlardan iborat
bo‘lgan bo‘lsa, 1997 yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining Soliq
Kodeksi va O‘zbekiston Respublikasining «Davlat soliq xizmati to‘g‘risida» gi
Qonuni yuqoridagi hujjatlarning ayrimlarini o‘z kuchini yo‘qotishiga olib kelgan
bo‘lsa, ayrimlarining huquqiy bazasini kengayishiga, kuchayishiga xizmat qilib
kelmoqda. «O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi to‘g‘risida» gi
Qonunga muvofiq, shu kundan e’tiboran O‘zbekiston Respublikasi o‘zining
mustaqil soliq siyosatini olib boradi. O‘zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyasida fuqarolarning burchlariga soliqlarni to‘lash majburiyati ham
kiritilgan: «Fuqarolar qonun bilan belgilangan soliqlar va yig‘imlarni to‘lashga
majburdirlar» [1] . Shuningdek, respublikamiz hududida yagona soliq tizimi amal
qilishi va uni belgilash vakolati haqidagi jumlalar keltirilgan: «O‘zbekiston
Respublikasi hududida yagona soliq tizimi amal qiladi. Soliqlar joriy qilishga faqat
Oliy Majlis haqlidir». [2]
Bugungi kunda respublikamiz soliq siyosatining huquqiy
asoslari O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O‘zbekiston
Respublikasining Soliq Kodeksi, «Davlat soliq xizmati to‘g‘risida» gi Qonuni,
hukumatning boshqa soliqqa oid qonun, qarorlari, Prezident Farmonlari va boshqa
me’yoriy hujjatlar bilan izohlanadi.
Hozirgi paytda respublikamiz soliq siyosatining asosi Prezidentimiz
tomonidan ishlab chiqilgan va muvaffaqiyatli tarzda amaliyotda o‘z aksini
topayotgan iqtisodiy rivojlanishning besh tamoyilidir. Soliq siyosati ana shu
tamoyillar asosida tashkil etilgan bo‘lib, soliq sohasidagi samarali chora-tadbirlar
amalga oshirilmoqda. Soliq kontseptsiyasi - bu soliqlarni yo‘nalishlarini aniq ilmiy
asoslangan holda amalga oshirish g‘oyalarining yaxlitligidir. Mamlakatimizda
soliq kontseptsiyasi Prezidentimiz I.A. Karimov tomonidan chuqur ilmiy asosda
20](https://docx.uz/documents/268c7e89-24e5-4744-9e6c-3395023c8281/page_20.png?v=1)
![- qishloq xo‘jaligi tovarlari ishlab chiqaruvchi korxonalari;
- lotereyalar, totalizatorlar va tavakkalchilikka asoslangan boshqa o‘yinlarni
o‘tkazishga ixtisoslashgan yuridik shaxslar;
- tadbirkorlik faoliyatining alohida turlari bilangina shug‘ullanuvchi yuridik
shaxslar (bilyardxonalar, qisqa muddatli avtomobil saqlash joylari, bolalar o‘yin
avtomatlari).
Yuridik shaxslarni soliqqa tortish tartibidagi o‘ziga xoslikni mamlakatimiz
soliq tizimining muhim xususiyati sifatida e’tirof etish lozim. Chunki
respublikamiz soliq qonunchiligiga muvofiq bugungi kunda mamlakatimiz
iqtisodiyotida muhim bo‘lgan sohalar alohida tartib bo‘yicha soliqqa tortilib
kelinmoqda.
Shuningdek, mamlakatimiz soliq tizimining muhim xususiyatlari sifatida soliq
to‘lovchilarga nisbatan ko‘zda tutilgan imtiyozlarni ham qayd etish mumkin.
Jumladan eksport faoliyatini rag‘batlantirishga, xorijiy investitsiyalar kirib
kelishini rag‘batlantirishga qaratilgan, aholining ijtimoiy shart-sharoitini hisobga
olgan holdagi imtiyozlarni ularning ifodasi sifatida keltirib o‘tish mumkin.
Iqtisodiy adabiyotlarda soliq siyosatining asosiy yo‘nalishlari sifatida ikki
yo‘nalish: korxona va tashkilotlarga nisbatan soliq siyosati va aholining turli
ijtimoiy guruhlari uchun soliq siyosati kabi yo‘nalishlarga bo‘lib o‘rganiladi. [3]
Respublikamiz mustaqilligining dastlabki yillarida davlat soliq siyosatining
asosiy yo‘nalishi bozor munosabatlarini qaror toptirishga qaratilgan qator ilmiy
asoslangan soliqlarni joriy etish va shu orqali mavjud soliq tizimini tubdan
qaytadan tashkil etishdan iborat bo‘ldi. Soliq siyosatining keyingi yo‘nalishi esa
joriy etilgan soliqlarni samarali amal qilishini ta’minlash maqsadida soliq
munosabatlarini amalga oshiruvchi tegishli muassasalarning tashkil etishga
qaratildi. Xususan, dastlab Vazirlar Mahkamasi qoshida Soliq bosh boshqarmasi
tashkil etilgan bo‘lsa, 1994 yilga kelib bu boshqarma Davlat Soliq Qo‘mitasiga
27](https://docx.uz/documents/268c7e89-24e5-4744-9e6c-3395023c8281/page_27.png?v=1)
![aylantirildi va uning hududiy bo‘linmalari tashkil etildi. Bundan ko‘rinadiki, bozor
iqtisodiyotiga o‘tishning birinchi bosqichida soliq siyosatida asosan tashkiliy
jihatlarga e’tibor qaratildi, ya’ni soliqlarni joriy etish va soliq siyosatini bevosita
amalga oshiruvchi tegishli muassasalar shakllantirildi.
Bu davrdagi soliq siyosatining asosiy xususiyatlaridan biri soliqlarning
ko‘proq fiskal ahamiyat kasb etishida, ya’ni ko‘proq e’tibor davlat byudjeti
daromadlarini shakllantirishga qaratildi.
Jahon soliq siyosati tajribasida soliqqa tortishning quyidagi yo‘nalishlariga
katta e’tibor beriladi:
1) har xil mulk shakllariga moslangan korxona va tashkilotlarning xo‘jalik
yuritishiga mumkin qadar iqtisodiy sharoit yaratish, ularni bozor munosabatlariga
kirib borishiga har tomonlama yordamlashish;
2) ijtimoiy-zaruriy umumdavlat vazifalarini bajarish uchun davlatni kerak
bo‘lgan moliyaviy manbalar bilan ta’minlash;
3) bozor iqtisodiyoti sharoitida yangi ijtimoiy-iqtisodiy omillarni tashkil
qilishda qatnashish, ishsizlarni ish bilan ta’minlash, iqtisodiy nochorlarga yordam
berish;
4) aholi turmush darajasini zaruriy me’yorda saqlab turish imkonini izlash va
ta’minlash, soliqqa tortilmaydigan daromad minimumini vaqti-vaqti bilan oshirib
borish. Bunda «iste’mol savatchasi» ma’lumotlarini e’tiborga olish. [4]
Bugungi kunda respublikamiz soliq siyosatining muhim yo‘nalishlari sifatida
yuridik va jismoniy shaxslar daromadlarini soliqqa tortishni takomillashtirish,
bilvosita soliqqa tortish samaradorligini ta’minlash, resurs soliqlariga ko‘proq
e’tibor qaratish, soliq tizimining soddaligiga erishish, davlat xarajatlarini
optimallashtirish kabilarni qayd etish mumkin.
28](https://docx.uz/documents/268c7e89-24e5-4744-9e6c-3395023c8281/page_28.png?v=1)
Byudjet soliq siyosatining barqarorligini ta'minlash yo'nalishlari