Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, uning davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati. - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	1.6MB
Xaridlar	5
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

822 Sotish

Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, uning davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati.

Sotib olish

Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, uning davlat moliya tizimidagi
o’rni va ahamiyati.
Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
I.Bob.Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, uning davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati. .......... 4
1.1.Byudjetdan tashqari Pensiya Jamg’armasining tashkiliy tuzilishi vazifasi va xususiyatlari. .................... 4
1.2. Pensiya Jamg’armasi daromadlarini shakllanish manbalari va ularning tahlili. ................................... 10
II.Bob.Davlat moliya tizimida pensiya jamgʻarmasining o’rni va ahamiyati. .............................................. 17
2.1.Pensiya jamgʻarmasining davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati. ................................................ 17
2.2.Nogironlik sabablari va guruhlarga p ensiya jamg’armasi tomonidan pensiyani hisoblab chiqarish . . . . 24
Xulosa ........................................................................................................................................................ 30
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 32
1

Kirish
Kurs ishi dolzarbligi: “O’zbekistonda olib borilayotgan davlat siyosatining
g’oyat muhim yo’nalishi bo’lgan ijtimoiy sohani isloh qilish bo’yicha qabul
qilingan dasturlar ijrosi ham bosqichma-bosqich ta’minlanmoqda.” 1
Prezidentimiz Sh.Mirziyoyev tomonidan ishlab chiqilgan O’zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar
strategiyasida ham “Ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari” deb
nomlangan to’rtinchi yo’nalish ko’zda tutilgan. Ushbu yo’nalish, jumladan
fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish va ularning salomatligini saqlash aholining
muhtoj qatlamlariga ko’rsatiladigan ijtimoiy yordam sifatini oshirish, xotin-
qizlarning ijtimoiy-siyosiy hayotdagi maqomini oshirish, sog’liqni saqlash sohasini
isloh qilish” 2
chora-tadbirlarini amalga oshirishni nazarda tutadi.
Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining mablag’larini shakllantirish
va ulardan samarali foydalanish, qonunchligini takomillashtirish masalalari
bugungi kunning dolzarb muammosi hisoblanadi. O’zbekiston dunyo aholisi
muayyam o’suvchi davlatlar qatoriga kiradi. Respublika aholisining tarkibida
yoshlar katta qismini egallashiga qaramasdan, keksalar soni o’sishi bir maromda
saqlanib qolmoqda. Mustaqillik yillarida aholining o’rtacha umr ko’rish darajasi
yanada yaxshilanib, o’sish tendensiyaga ega bo’lmoqda. Shu sharoitda o’z
navbatida, ijtimoiy sug’urta masalalarini taqqoslaganda e’tiborni ko’proq berib,
shundan pensiya tizimiga bog’liq masalalar alohida ijtimoiy iqtisodiy ahamiyat
kasb etmoqda. Yuqoridagi sabablarga ko’ra, davlatimizda pensiya tizimini ijtimoiy
siyosatning yuqori ko’rsatkichlaridan biri sifatida ko’rilmoqda.
Asosiy qism.
O’zbekistonda aholining yuqori turmush darajasini ta’minlash va kuchli
ijtimoiy siyosat amalga oshirishga asoslangan demokratik ja’miyat qurish singari
maqsadli vazifa qo’yilar ekan, bunda davlat maqsadli jamg’armalarining, asosan
1
Mirziyoyev Sh.M. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi.
– T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2022 y.
2
2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar
strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF- 4947-sonli Farmoniga 1-ilova.
O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2017yil., 6-son. 70-modda.
2

byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining hozirgi va kelajakdagi
rivojlanishining hisobga olmaslikning iloji yo’q. O’zbekistonda pensiya ta’minoti
aholini ijtimoiy himoya qilish tizimining asosiy tarkibiy qismlaridan biri, sababi u
deyarli hamma fuqarolarning umrlik huquqlari bilan bog’liq ekan, fuqarolar
mehnat qobiliyatini yo’qotganda shu tizim orqali ijtimoiy himoyalanadi.
Kurs ishining maqsadi: Pensiya jamg’armasining hozirgi va kelajakdagi
rivojlanishini aholi farovonligi taminlash o z yulidagi asosiy vazifasi qilish.ʻ
Kurs ishining vazifasi: O’zbekistonda aholining yuqori turmush darajasini
ta’minlash va kuchli ijtimoiy siyosat amalga oshirishga .
Kurs ishining pridmeti: Mustaqillik yillarida aholining o’rtacha umr ko’rish
darajasi yanada yaxshilanib, o’sish tendensiyaga ega bo lish.
ʻ
Kurs ishining ilmiy-amaliy nazariyasi: Byudjetdan tashqari Pensiya
jamg’armasining mablag’larini shakllantirish va ulardan samarali foydalanish.
Kurs ishi tarkibi: Kirish qismi, asosiy qism, Ikkita bob, beshta reja, va
Xulosa va foydalangan adabiyotlardan iborat.
3

I.Bob.Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, uning davlat moliya
tizimidagi o’rni va ahamiyati.
1.1.Byudjetdan tashqari Pensiya Jamg’armasining tashkiliy tuzilishi
vazifasi va xususiyatlari.
Qattiq nazorat qilinadigan pensiya yoshi, pensionerlar soni va sug’urta
badallarini to’lovchilar soni o’rtasidagi nisbat pensiya ta’minotini tartibga soluvchi
asosiy ko’rsatkichlar hisoblanadi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti prognozlariga
ko’ra XXI asr o’rtalariga kelib Yer shari aholisi soni 9 mlrd. kishidan oshib ketadi.
Shu bilan bir qatorda tug’ilish darajasi o’rtacha ko’rsatkichga qadar pasayib 0,215
promilleni tashkil etishi, kutilayotgan umr davomiyligining o’rtacha ko’rsatkichi,
76 yoshni, rivojlangan mamlakatlarda esa 80 yoshdan oshib ketishi bashorat
qilinmoqda.
2023-yilda qabul qilingan yangi tahrirdagi O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasining 46-moddasida: “Har kim qariganda, mehnat layoqatini
yo’qotganda, shuningdek boquvchisidan mahrum bo’lganda va qonunda nazarda
tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy ta’minot olish huquqiga ega. Pensiyalar,
nafaqalar, ijtimoiy yordam boshqa turlarining miqdori rasman belgilab qo’yilgan
tirikchilik uchun zarur eng kam miqdordan oz bo’lishi mumkin emas” deb
ko’rsatilgan. Amaldagi Soliq Kodeksi: Pensiya jamg’armasiga undiriladigan
majburiy to’lovlar va ajratmalarni belgilash, joriy etish, hisoblab chiqarish hamda
Pensiya jamg’armasiga to’lash bilan bog’liq munosabatlarni tartibga soladi;
yagona ijtimoiy to’lovni va sug’urta badallarini hisoblab chiqarish hamda to’lash
tartibini; Pensiya jamg’armasiga majburiy ajratmalarni hisoblab chiqarish, ularning
hisob-kitoblarini taqdim etish va ularni to’lash tartibini; Pensiya jamg’armasiga
to’langan majburiy to’lovlar va ajratmalar bo’yicha taqdim etiladigan
hisobotlarning muddatlari va tartibini belgilaydi.
Rivojlangan mamlakatlarda aholi sonining har yili o’rtacha 0,2 foizga
qisqarib borishi XXI asr o’rtalariga kelib Evropa aholisining yarmi
pensionerlardan iborat bo’lishi mumkinligini ko’rsatadi. Bu esa mehnatga layoqatli
aholi uchun bog’liqlik koeffitsietining kamayishiga olib keladi. «Misol uchun,
4

2040 yilga borib har bir frantsuz ishchisiga bir nafardan pensioner to’g’ri kelishi
mumkinligi bashorat qilinmoqda. Ushbu nisbat har qirq yilda o’zgarib borgan,
jumladan, 2000 yilda ikki nafar ishchiga bir nafar pensioner to’g’ri kelgan bo’lsa,
1960 yilda to’rt nafar ishchiga bir nafar pensioner to’g’ri kelgan» 3
. Pensiya
badallari to’planishi qattiq nazorat kilinmasa pensiya to’lovlarida davlat moliya
tizimi uchun jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi. «Taqsimotga asoslangan
pensiya tizimi bir pensionerga 3-4 nafar ishlovchi to’g’ri kelgan vaqtdagina
samarali hisoblanadi. Sanoat jihatdan taraqqiy etgan mamlakatlarning aksariyatida
XX asr boshlarida 65 va undan katta yoshdagi aholiga 4-5 nafardan mehnatga
layoqatli aholi to’g’ri kelgan bo’lsa, 2020-2025 yillarga borib ushbu nisbat Evropa
mamlakatlarida 1/2,5, AQShda esa 1/3,5 ni tashkil etishi kutilmoqda» 4
. «AQShda
pensiyaga chiqish yoshini bosqichmabosqich uzaytirish jarayoni 1983 yildan
boshlangan bo’lib, ushbu ko’rsatkich 67 yoshgacha uzaytiriladi. Buyuk
Britaniyada pensiyaga chiqish ayollar uchun 65 yosh, keyinchalik 2024-2046
yillarda ayollar va erkaklar uchun pensiya yoshi 68 yoshga qadar uzaytiriladi».
O’zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksining “Davlat ijtimoiy sug’urtasi”
deb nomlangan XVI bobda fuqarolarning pensiya ta’minoti va ijtimoiy sug’urtasi
bo’yicha huquqlari, shuningdek, davlat ijtiomiy sug’urtasi bo’yicha beriladigan
nafaqalar, davlat pensiyalari, ularning turlari aks ettirilgan. Mehnat Kodeksiga
ko’ra: – yoshga doir pensiya sug’urta qilingan xodimlarga umumiy asoslarda:
erkaklar 60 yoshga to’lgan bo’lib, umumiy mehnat staji 25 yildan kam bo’lmagan
taqdirda, ayollar 55 yoshga to’lgan bo’lib, umumiy mehnat staji 20 yildan kam
bo’lmagan taqdirda tayinlanadi;
– nogironlik pensiyasi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda I va II guruh
nogironlari deb topilgan, sug’urta qilingan xodimlarga: mehnatda mayib
bo’lganligi yoki kasb kasalligiga chalinganligi tufayli – mehnat faoliyatining
muddatidan qat’i nazar; boshqa sabablar tufayli – muddati sug’urta qilingan
3
1Frantsiya: pensionnaya reforma [Elektronniy resurs] //Noviy pensioner. Rejim dostupa: http://www.pencioner.ru/
(data obrashcheniya 01.12.2015).
4
World Population Prospects, Volume I-II/Population Division /UNDESA/UN Secretariat, New York, 2015.
ma’lumotlari.
5

xodimning nogironlik ro’y bergan vaqtdagi yoshiga bog’liq tegishli umumiy
mehnat stajiga ega bo’lgan taqdirda tayinlanadi;
– boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi mehnatda mayib bo’lish yoki kasb
kasalligi tufayli vafot etgan boquvchining mehnatga qobiliyatsiz oila a’zolariga,
uning mehnat faoliyatining muddatidan qat’i n orazar tayinlanadi, agar u boshqa
sabablar natijasida vafot etgan bo’lsa, shunga muvofiq keladigan umumiy mehnat
stajiga qarab tayinlanadi, bunday mehnat stajining muddati sug’urta qilingan
xodimning vafot etgan kuniga qadar bo’lgan yoshiga bog’liq bo’ladi.
Pensiya jamg’armasi faoliyati O’zbekiston Respublikasining 1993-yil 3-
sentyabrdagi “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonuni,
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009-yil 30-dekabrdagi “O’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya
jamg’armasining tashkiliy tuzilmasini shakllantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi
PQ-1252-sonli Qarori, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011-
yil 8-sentyabrdagi “Davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibini yanada
takomillashtirishga yo’naltirilgan normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash
to’g’risida” 252-sonli Qarori va boshqa huquqiy-me’yoriy hujjatlar asosida tartibga
solinadi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995-yil 28-dekabrdagi “Ulug’
vatan urushi yillarida harbiy majburiyatlarini bajargan yoki mamlakat ichkarisida
ishlagan shaxslarga pensiyalarni to’lash tartibi to’g’risida”gi PF-1334-sonli
Farmoni muvofiq Ulug’ Vatan urushi yillarida harbiy majburiyatlarini bajargan
yoki mamlakat ichkarisida ishlagan, hozirda ham ishlab turgan pensionerlarga
1996 yil 1 yanvardan boshlab O’zbekiston Respublikasi hududida pensiyalar to’liq
miqdorda to’lanadigan bo’ldi.
Bizga ma’lumki har bir tizimni taribga solish uchun qonuniy-me’yoriy
asoslari boladi. Xususan davlat pensiya ta’miotining ham bir qancha
qonuniyhuquqiy asoslari mavjud bo’lib, bular pensiya ta’minotini faoliyat
ko’rsatishi uchun, ushbu faoliyat ustidan nazorat o’rnatish uchun muhim richak
6

vazifasini o’taydi. Ushbu hujjatlarning asosiylarini biz quyidagi jadvalda
ko’rishimiz mumkin (1-jadval).
Davlat pensiyalari va ijtimoiy nafaqalarni tayinlashning huquqiy asosini
tashkil qiluvchi asosiy hujjatlar 5
№ Hujjat nomi
1 O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
2 O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti
to’g’risida”gi 1993-yil 3-sentyabrdagi 938-XII-sonli Qonuni
3 O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning jamg’arib boriladigan
pensiya ta’minoti to’g’risida”gi 2004-yil 2-dekabrdagi 702-II-sonli Qonuni
4 O’zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksi
5 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Fuqarolarning pensiya
ta’minoti tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi
2009-yil 30-dekabrdagi PF-4161sonli Farmoni
6 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ish haqi, pensiyalar,
stipendiyalar va nafaqalar miqdorini oshirish to’g’risida”gi 2017-yil 20-
noyabrdagi PF-5245-sonli Farmoni
7 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi 2017-yil
7-fevraldagi PF-4947sonli Farmoni
8 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston
Respublikasining 2017 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari va
Davlat byudjeti parametrlari to’g’risida”gi 2016yil 26-dekabrdagi PQ-
2699-sonli Qarori
9 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya
jamg’armasi to’g’risidagi Nizomni tasdiqlash haqida” 2010-yil 19-
fevraldagi 30-sonli Qarori
1 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Fuqarolarning
5
www.lex.uz – Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi asosida muallif tomonidan tuzildi
7

0 davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuniga
hamda O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksiga o’zgartish va
qo’shimchalar kiritish haqida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonunini
amalga oshirish uchun zarur bo’lgan normativ-huquqiy hujjatlarni
tasdiqlash haqida” 2011-yil 7-apreldagi 107-sonli Qarori
1
1 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Davlat
pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibini yanada takomillashtirishga
yo’naltirilgan normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida”gi 2011-
yil 8-sentyabrdagi 252-sonli Qarori
1
2 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Kam
ta’minlangan oilalarga ijtimoiy nafaqalar va moddiy yordam tayinlash va
to’lash tartibi to’g’risidagi nizomni tasdiqlash haqida” 2013-yil 15-
fevraldagi 44-sonli Qarori
1
3 O’zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish
vazirining “Davlat ijtimoiy sug’urtasi bo’yicha nafaqalar tayinlash va
to’lash tartibi to’g’risida nizomni tasdiqlash haqida” 2002-yil 1-apreldagi
21-sonli Buyrug’i
1
4 O’zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish
vazirligi va Moliya vazirligining “Imtiyozli shartlarda pensiya olish
huquqini beradigan ishlab chiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar,
lavozimlar va ko’rsatkichlar ro’yxatlarini qo’llash tartibi to’g’risidagi
yo’riqnomani tasdiqlash haqida” 2011-yil 25-yanvardagi 2-Q, 5-sonli
Qarori
Keksalarning hayot darajasi va sifatini yanada yaxshilash, ularni moddiy va
ma’naviy qo’llab-quvvatlash ko’lamini kengaytirish, yoshi ulug’ insonlar, ayniqsa,
1941-1945 yillardagi urush va mehnat fronti faxriylariga ijtimoiy, pensiya
ta’minoti va tibbiy xizmat ko’rsatishni takomillashtirish, oila va jamiyatda,
yoshlarni o’zbek xalqining ko’p asrlik qadriyat va an’analari ruhida tarbiyalashda
keksalarning o’rnini mustahkamlash maqsadida O’zbekiston Respublikasi
8

Prezidentining 2015-yil 18-fevraldagi “Keksalarni e’zozlash yili davlat dasturi
to’g’risida”gi PQ2302-sonli Qarori qabul qilindi. Ushbu dastur asosida Pensiya
jamg’armasiga ham ma’lum vazifalar yuklatildi. 100 yoshga to’lgan
pensionerlarga etarlicha e’tibor ko’rsatishni kuchaytirish va ularni moddiy qo’llab-
quvvatlash; pensionerlarni ijtimoiy muhofaza qilish; keksalar uchun pensiya
tayinlashning eng qulay tizimini joriy etish. Bunday tizim Pensiya
jamg’armasining amaldagi axborot tizimi negizida pensiya tayinlash jarayonida
ishtirok etuvchi davlat organlari o’rtasida ma’lumotlarni elektron tarzida
ayirboshlashning integratsiyalashgan tizimini yaratish hamda 1941-1945 yillardagi
urush va mehnat fronti veteranlariga eng qulay turmush sharoitlarini yaratish va
ularni moddiy jihatdan qo’llab-quvvatlash imkonini beradi.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 39-moddasida har kim
qariganda, mehnat layoqatini yo’qotganda, boquvchisini yo’qotganda va qonunda
nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy ta’minot olish huquqiga ega, deb
belgilangan. Har bir fuqaro ana shu konstitutsiyaviy huquqlardan foydalangan
holda jamiyat tomonidan ularga ko’rsatilayotgan ijtimoiy ta’minotdan foydalanishi
mumkin. Har bir jamiyatda aholi daromadlari siyosati pensiya qonunchilik
hujjatlarda belgilangan quyidagi tamoyillar asosida yuritiladi:
- pensiya tizimida ijtimoiy adolat;
- ijtimoiy hamkorlik va aholining barcha qatlamlarining birdamligi;
- fuqaroning moddiy ahvoli uchun shaxsiy mas’uliyat;
- mehnat huquqi va uni munosib rag’batlantirish;
- kasbiy uyushmalar huquqi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 30-dekabrdagi
“Fuqarolarning pensiya ta’minoti tizimini yanada takomillashtirish
choratadbirlarito’g’risida”gi Farmoni pensiya ta’minoti tashkiliy tizimini yanada
takomillashtirish imkonini berdi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 30 dekabrdagi
“O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi xuzuridagi byudjetdan tashqari
Pensiya jamg’armasining tashkiliy tuzilmasini shakllantirish chora-tadbirlari
9

to’g’risida”gi PQ-1252-sonli qaroriga asosan Moliya vazirligi xuzuridagi
byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga pensiya ta’minotini amalga oshirish
bilan bog’liq barcha vakolatlar to’liq o’tkazildi. Mazkur hujjatda Pensiya
jamg’armasi tomonidan pensiya va ijtimoiy nafaqalarni o’z vaqtida, to’liq
miqdorda moliyalashtirish, to’lovlar ustidan monitoring yuritish, pensiya
ta’minotiga yo’naltiriladigan mablag’larning maqsadliligi va nazoratini
kuchaytirish borasida bir qator vazifalar belgilab berildi. 2011 yil yanvardan
pensiya qonunchiligiga pensiyalar miqdorining Pensiya jamg’armasi mablag’larini
shakllantirishda fuqarolar hissasiga bog’liqligini kuchaytirishga qaratilgan qator
o’zgartishlar kiritildi. Ayrim toifadagi shaxslarning pensiya ta’minoti huquqi, ish
stajini hisoblab chiqishda mehnat faoliyatining ba’zi davrlarini hisobga olish
optimallashtirildi.
Ijtimoiy adolatni kuchaytirish maqsadida yoshga doir pensiya tayinlash uchun
mehnat stajining eng kam chegarasi belgilandi.
Respublikamizda keksalarning hayot darajasi va sifatini yanada yaxshilash,
ularni moddiy va ma’naviy qo’llab-quvvatlash ko’lamini kengaytirish, yoshi ulug’
insonlar, ayniqsa, 1941 - 1945 yillardagi urush va mehnat fronti faxriylariga
ijtimoiy himoya, pensiya ta’minoti va tibbiy xizmat ko’rsatishni takomillashtirish,
keksalarning o’rnini mustahkamlash maqsadida 2015 yil 18 fevralda O’zbekiston
Respublikasi Birinchi Prezidentining «Keksalarni e’zozlash yili» davlat dasturi
to’g’risida»gi 2302-son Qarori qabul qilindi.
1.2. Pensiya Jamg’armasi daromadlarini shakllanish manbalari va ularning
tahlili.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Mehnat vazirligi
Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar
hokimliklari bilan birgalikda O’zbekiston Respublikasi Mehnat vazirligining
fuqarolar pensiya ta’minoti masalalari uchun mas’ul bo’linmalaridagi
fuqarolarning pensiyaga oid hujjatlari yig’majildlari, buxgalteriya hujjatlari,
arxivlar, ularga tegishli binolar (xonalar) va mol-mulklar belgilangan tartibda
10

xatlovdan o’tkazilishi va Pensiya jamg’armasi bo’linmalariga topshirilishini
ta’minlandi. Xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish, Pensiya
jamg’armasining yangi tashkil etilayotgan bo’linmalari moddiy-texnika bazasini
mustahkamlash, zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish bo’yicha tadbirlar
tasdiqlandi.
O’zbekiston Respublikasi pensiya tizimida O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi alohida o’rin tutadi.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya
jamg’armasining moliyaviy barqarorligiga, normativ-huquqiy bazasiga hamda
joylarda aholiga hizmat ko’rsatuvchi bo’linmalarning moddiy-texnik
mustahkamlanishiga alohida e’tibor qaratiladi. Fuqarolarning pensiya ta’minoti
xarajatlarini optimallashtirish, mablag’larning maqsadli sarflash va pensiya
to’lovlari ustidan nazorat kuchaytiriladi. Quyidagi rasmda byudjetdan tashqari
Pensiya jamg’armasining maqsadlari berilgan.
1
-rasm.
Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining maqsadi 6
Pensiya jamg’armasining asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi:
6
Allayarov Sh.A., Toshmuxamedova D.A. Davlat pensiya ta’minoti. O‘quv qo‘llanma. – T.: “IQTISOD-MOLIYA”,
2021
11Byudjetdan
tashqari Pensiya
jamg’armasining
maqsadi
davlat tomonidan
kafolatlangan pensiya
ta’minoti tizimida
boshqaruv tuzilmasini
takomillashtirish
aholini kuchli ijtimoiy
himoya qilish uchun
moliyalashtirish
chora-tadbirlarini o’z
vaqtida va to’liqligicha
ta’minlashga erishish daromadlarga
mo’ljallangan
majburiy badal, yig’im
va ajratmalarning
to’liq yig’ilishini
ta’minlash

-tizimli asosda pensiyalar tayinlash va ularni qayta hisoblashning doimiy
tahlilini o’tkazish va monitoringini olib borish, fuqarolarning pensiya ta’minotiga
yo’naltiriladigan mablag’lardan qat’iy maqsadli foydalanilishini ta’minlash;
-qonun hujjatlarida belgilangan tartibda fuqarolarning davlat pensiya
ta’minotini tashkil etish, fuqarolarga pensiyalar, ijtimoiy nafaqalar, kompensatsiya
to’lovlari va boshqa to’lovlarni tayinlash, pensiyalar va boshqa to’lovlar
miqdorlarining qayta hisoblab chiqilishini ta’minlash;
- pensiyalar va boshqa to’lovlarni to’liq hajmda moliyalashtirish va
to’lanishini tashkil etish, ular bo’yicha hisob va hisobotni yuritish;
- mehnatda mayib bo’lganlik yoki kasb kasalligi oqibatidagi nogironlik tufayli
tayinlangan pensiyalarga to’langan mablag’larni da’volar bo’yicha aybdor yuridik
va jismoniy shaxslardan belgilangan tartibda undirib olishni tashkil etish;
- tibbiy-mehnat ekspertizasi xizmatlari faoliyatini tashkil etish.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021 yil 19 fevraldagi
«O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari
Pensiya jamg’armasi to’g’risida Nizomni tasdiqlash haqida»gi 30-son Qaror qabul
qilindi.
“O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari
Pensiya jamg’armasi to’g’risida”gi Nizom tasdiqlandi. Mazkur Nizom O’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya
jamg’armasining pensiyalar, ijtimoiy nafaqalar, kompensatsiya to’lovlarini va
boshqa to’lovlarni tayinlashni, moliyalashtirishni, hisobga olishni va ularning
to’lanishi monitoringini olib borishni, ushbu maqsadlarga yo’naltiriladigan
maqsadli moliyaviy resurslarni jamlashni, shuningdek tibbiy-mehnat ekspertizasi
xizmatlari faoliyatini tashkil etishni amalga oshirish bo’yicha asosiy vazifalari,
funktsiyalari va vakolatlarini belgilaydi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “ yolg’iz keksalar, pensioner va
nogironlarni aniq ijtimoiy muhofaza qilish va ularga ijtimoiy xizmat ko’rsatishni
yanada kuchaytirish chora-tadbirlar Dasturi to’g’risida”gi 459-sonli Karoriga
asosan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasdiqlaydigan ro’yxatlarga
12

muvofiq fuqarolarning ayrim toifalari imtiyozli shartlarda pensiya olish huquqiga
ega bo’ldilar:
1.yoshidan qat’i nazar pensiya olish huquqini beradigan ishlab chiqarishlar,
muassasalar, ishlar, kasblar va lavozimlarning 1-sonli ro’yxati (kon sanoatidagi
etakchi kasb egalari, bevosita erosti va ochiq kon ishlarida to’liq ish kuni
davomida band bo’lgan xodimlar, uchuvchilar va uchuvchisinovchilar tarkibiga
kiruvchi xodimlarning xizmat muddati – erkaklarda 20 yil, ayollarda 15 yil
bo’lganda);
2.umumiy belgilangan yoshni 10 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish
huquqini beradigan ishlab chiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar, lavozimlar va
ko’rsatkichlarning 2-sonli ro’yxati (erosti ishlarida, mehnat sharoiti o’ta zararli va
o’ta og’ir ishlarda to’liq ish kuni davomida band bo’lgan xodimlar, tsirklar va
kontsert tashkilotlari artistlarining ayrim toifalari ijodiy ishdagi staji kami 20 yil
bo’lgan taqdirda);
3.umumiy belgilangan yoshni 5 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish
huquqini beradigan ishlab chiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar, vazifalar va
ko’rsatkichlarning 3-sonli ro’yxati (urush nogironlari va ularga tenglashtirilgan
shaxslar, qishloq xo’jaligi xodimlarining ayrim toifalari, aviatsiya muhandis
texniklari tarkibining xodimlari, shahar yo’lovchilar tashish transporti
haydovchilari, besh va undan ortiq farzand tuqqan hamda ularni sakkiz yoshgacha
tarbiyalagan ayollar, ekologiya falokati mintaqasida ishlagan fuqarolar, ijtimoiy
ta’minot tizimining qariyalar, nogironlar va yolg’iz fuqarolarga xizmat
ko’rsatishda bevosita band bo’lgan.
Mamlakatda pensiya tizimini isloh qilish, uning huquqiy asoslarini
respublikamizdagi demografik sharoitga moslashtirish muhim. Byudjetdan tashqari
Pensiya jamg’armasi hamda uning hududiy boshqarmalari va bo’limlarining
fuqarolarni pensiya ta’minotini amalga oshirish bilan bog’liq huquq va
majburiyatlarini takomillashtirish talab etiladi. Ushbu yo’nalishdagi tadbirlar
mamlakatimizda mehnatni rag’batlantirish, ish haqini ko’paytirish va aholi
daromadlari o’sishini ta’minlash eng muhim ustuvor yo’nalishlar sifatida
13

belgilangan. Mamlakatimizda fuqarolarga davlat pensiyasini to’lash tartibini
takomillashtirish yo’llarini ishlab chiqish dolzarb masala sanaladi. O’zbekiston
Prezidentining 2017 yil 13 martdagi "Pensiya va nafaqalarni to’lash mexanizmini
yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida"gi 2826-son qaroriga muvofiq,
endilikda Xalq banki butun respublika bo’yicha pensiya va nafaqalarni to’lash
bo’yicha yagona vakolatli bankka aylandi.
O’zbekiston Respublikasining "Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti
to’g’risida"gi Qonuniga hamda O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksiga,
2021 yil 7 apreldagi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
“O’zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan
normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash haqida"gi 107-son qarorini bajarish
yuzasidan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021 yil 8
sentyabrda “Davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibini yanada
takomillashtirishga yo’naltirilgan normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash
to’g’risida”gi 252-son Qarori qabul qilindi. Mazkur Qarorining 1-ilovaga muvofiq,
Davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibi to’g’risida”gi Nizom
"Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida"gi O’zbekiston Respublikasi
Qonuni asosida davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash, pensiya imtiyozlarini
qo’llash va fuqarolarni pensiya bilan ta’minlashga bog’liq boshqa masalalarni hal
qilish tartibini belgilaydi.
O’zbekiston Respublikasida «pensiya - uni olish huquqi Qonunda
belgilangan shartlarga va me’yorlarga muvofiq aniqlanadigan hamda shaxslarga
pensiya yoshiga to’lish, nogironlik yoki boquvchisini yo’qotganlik munosabati
bilan beriladigan oylik pul to’lovidir” 7
.
Pensiyaga oid hujjatlar yig’majildituradigan joy — pensiya olish joyi
bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan
tashqari Pensiya jamg’armasining tuman (shahar) bo’limidir. Pensiya tayinlashni
so’rab murojaat etish — pensiya tayinlash, pensiya miqdorini qayta hisoblab
7
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 8 sentyabrdagi “Davlat pensiyalarini tayinlash va
to’lash tartibini yanada takomillashtirishga yo’naltirilgan normativ-huqukqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida”gi
252-son Qarori.
14

chiqish, pensiyaning bir turidan boshqa turiga o’tkazish, shuningdek ilgari to’xtatib
qo’yilgan (to’xtatilgan) pensiya to’lashni belgilangan tartibda tiklash (qayta
tiklash) to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi
byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining tuman (shahar) bo’limiga ariza
berishdan iborat. Pensiya tayinlash uchun zarur bo’lgan hujjatlarni taqdim etish
tartibi Ro’yxatda ko’rsatilgan. Ro’yxatda xodimning familiyasi, ismi, otasining
ismi; tug’ilgan yili, oyi, kuni, shuningdek xodim yashaydigan joy; tarkibiy
bo’linmaning nomi; lavozimi (kasbi); pensiya tayinlash uchun murojaat qilish
uchun asoslar; hujjatlar bilan tasdiqlangan umumiy ish staji; imtiyozli shartlarda
yoshga doir pensiya tayinlash huquqini beruvchi maxsus ish staji ko’rsatilgan
bo’lishi kerak. Tashkilot ma’muriyati to’plangan barcha hujjatlar asosida pensiya
tayinlash uchun taqdimnomani rasmiylashtiradi.
Qarilik bo’yicha pensiya olish uchun muayyan mehnat stajiga ega bo’lish va
qonunda ko’rsatilgan pensiya yoshiga erishish zarur. Pensiya ta’minoti staji
deganda Pensiya jamg’armasiga badal to’lovlari to’langan davr tushuniladi. Ish
stajiga qonun bo’yicha ishsizlik bo’yicha nafaqa to’lovlari davri kiritiladi.
Pensiyalar miqdori jamiyatda aholi daromadlarining himoyasini ta’minlash va
ijtimoiy barqarorlikka erishish imkonini beradi. Ikkinchi tomondan, ijtimoiy
adolatlilikni ta’minlash imkonini beruvchi pensiyaga chiqish oldidagi ish haqi
bilan bog’liq.
Ish staji — mehnat daftarchasi va ish joyidan, xizmatdan, o’qishdan yoki
arxivdan berilgan boshqa hujjatlar bo’yicha aniqlangan, ishdagi tanaffuslardan
qat’i nazar, qonun hujjatlariga muvofiq pensiya ta’minoti huquqini beradigan
mehnat faoliyati va boshqa faoliyatning umumiy davomiyligidir. Ish staji ish,
xizmat, o’qish yoki ish stajiga hisoblanadigan boshqa faoliyat amalga oshirilishi
joyidan, shuningdek arxiv muassasalaridan beriladigan hujjatlar bo’yicha
belgilanadi.
Mehnatda mayiblanish yoki kasb kasalligiga chalinish oqibatida nogironlik
pensiyasidan umumiy kasallik oqibatida nogironlik pensiyasiga o’tkazishda zarur
15

staj nogironlikning dastlabki belgilanishi vaqtiga nisbatan yosh bo’yicha
belgilanadi.
Yosh Ish staji (yillarda)
20 yoshdan 23 yoshga yetgunga qadar 2
23 yoshdan 26 yoshga yetgunga qadar 3
26 yoshdan 31 yoshga yetgunga qadar 5
31 yoshdan 36 yoshga yetgunga qadar 7
36 yoshdan 41 yoshga yetgunga qadar 9
41 yoshdan 46 yoshga yetgunga qadar 11
46 yoshdan 51 yoshga yetgunga qadar 14
51 yoshdan 56 yoshga yetgunga qadar 17
56 yosh va undan katta yosh 20
Agar umumiy kasallik oqibatida nogironlik boshlangan vaqtga nisbatan
yoshga nisbatan talab qilinadigan ish staji mavjud bo’lmagan taqdirda va ish
stajiga qo’shimcha ravishda erishish sharti bilan talab qilinadigan ish staji pensiya
tayinlash uchun murojaat qilingan kundagi yoshga nisbatan belgilanishi mumkin.
Ish bilan band bo’lgan shaxsning ish staji shakl bo’yicha O’zbekiston Respublikasi
davlat soliq organlari tomonidan taqdim etiladigan ma’lumotlar asosida Pensiya
jamg’armasi bo’limi tomonidan beriladigan O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga sug’urta badallari
to’langanligi to’g’risidagi ma’lumotnomalar bo’yicha belgilanadi. Fuqaroning ish
staji to’g’risidagi taqdim etilgan hujjatlarning asoslanganligi va ishonchliligini
aniqlash maqsadida Pensiya jamg’armasi bo’limi zarur hollarda mehnat
faoliyatining ayrim davrlarini ish staji davriga hisobga olish yoki hisobdan chiqarib
tashlash to’g’risida qaror chiqaradi.
Qisman saqlanib qolgan hujjatlar va guvohlarning ko’rsatmalari asosida
ko’rsatib o’tilgan komissiyalar tomonidan belgilangan mehnat faoliyati davrlari ish
16

stajiga, shuningdek hujjatlar bilan tasdiqlangan ish vaqti sifatida imtiyozli pensiya
olish huquqini beradigan maxsus ish stajiga kiritiladi.
Shaxsning arizasi maxsus daftarda ro’yxatdan o’tkaziladi. Pensiya
jamg’armasi bo’limi tomonidan ariza beruvchiga yoki tashkilotning vakiliga ariza
qabul qilingan sana ko’rsatilgan holda tilxat, shuningdek olingan va etishmayotgan
hujjatlar ro’yxati beriladi.Bunda shaxsning pensiya olishga bo’lgan huquqi, talab
etiladigan ish staji mavjudligi, shuningdek pensiya tayinlash uchun asos
hisoblanadigan hujjatlarning mavjudligi ko’rib chiqiladi.
Pensiya jamg’armasi bo’limi tashkilotdan yoki shaxsdan qabul qilingan
hujjatlarni rasmiylashtirishni oxiriga etkazishni va qo’shimcha hujjatlarni taqdim
etishni talab qilish, shuningdek, zarur hollarda ushbu hujjatlarning to’g’ri
berilganligini tekshirib ko’rish huquqiga ega.
II.Bob.Davlat moliya tizimida p ensiya jamg armasiʻ ning o’rni va ahamiyati.
2.1. Pensiya jamg armasi
ʻ ning davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati.
Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2019 yil 30 dekabrdagi “O’zbekiston
Respublikasining “2020 yil uchun O’zbekiston Respublikasining davlat byudjeti
to’g’risida”gi qarori bilan 1 fevraldan boshlab ish haqi, pensiyalar, nafaqalar
miqdori oshirildi va mehnatga haq to’lash bo’yicha yangi setka amalga kiritildi.
Indeksatsiya miqdori 7 foizni (1,07 baravar) tashkil etadi. Yangi setga muvofiq,
respublika hududida:
mehnatga haq to’lashning eng kam miqdori (MHEKM) – oyiga 1 048 000
so’m; pensiyani hisoblashning bazaviy miqdori – oyiga 238 610 so’m;
eng kam yoshga doir pensiyalar – oyiga 466 680 so’m;
bolalikdan nogironlarga beriladigan nafaqa – oyiga 466 680 so’m;
zarur ish stajiga ega bo’lmagan keksa yoshdagi va mehnatga layoqatsiz
fuqarolarga beriladigan nafaqa – oyiga 286 390 so’m.
Bazaviy hisoblash miqori ( 245 000) hozirda 340 000 so m
ʻ .
17

Umuman olganda, istiqlol bergan imkoniyatlar va Konstitutsiyada belgilab
qo’yilgan huquqlar tufayli mamlakatimiz pensiya ta’minoti tizimida ham tub
islohotlar amalga oshirildi. O’zida eng avvalo inson manfaatlarini aks ettirgan
ko’plab o’zgarish va yangiliklarga qo’l urildi. O’zbekiston Respublikasining
“Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonuniga kiritilayotgan
o’zgartish va qo’shimchalar fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti tizimini yanada
takomillashtirish imkonini berdi. Pensiya jamg’armasi faoliyatiga doir qabul
qilingan huquqiyme’yoriy hujjatlar: davlat pensiya ta’minoti tizimidagi
qonunchilik bazasini va me’yoriy-huquqiy hujjatlarni takomillashtirish; pensiya
tizimini takomillashtirish va davlat organlari hamda ularning joylardagi
boshqarmalari bilan hamkorlik aloqalarini kuchaytirish; Pensiya jamg’armasi
daromadlari bazasini mustahkamlash; pensiya va ijtimoiy nafaqa to’lovlarini o’z
vaqtida ta’minlash; Pensiya jamg’armasi tarkibiy bo’linmalarining moddiy-texnik
bazasining sifatini va jihozlanganlilik darajasini yaxshilash hamda davlat pensiya
tizimidagi kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish
imkonini beradi. Shuningdek, pensiya va ijtimoiy nafaqalarning to’g’ri, asosli va
qonun doirasida tayinlanishiga va fuqarolarning ijtimoiy barqarorligini
kuchaytirishga xizmat qilmoqda. Bunday g’amxo’rlik va imtiyoz ham
davlatimizning ijtimoiy himoyasiga doimiy e’tiborining yaqqol ifodasidir. 8
2020 yil 3 sentyabrda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining
“Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonuni Pensiya
jamg’armasidan tayinlanuvchi davlat pensiyalari va ularga oid quyidagi
munosabatlarni tartibga soladi:
- davlat pensiya ta’minotiga oid umumiy qoidalar;
- davlat pensiyalarining turlari;
- pensiyalar va o’rtacha ish haqi miqdorlarini hisoblab chiqarish tartibi;
-ish stajini hisoblab chiqarish va mehnat stajiga qo’shiluvchi mehnat faoliyati
turlari;
8
Kasimova G.A., Sholdorov D.A. Pensiya ta’minoti nazorati. Darslik. Toshkent.: 2017. 423 bet.
18

- pensiyalarni tayinlash tartibi;
- pensiyalarni hisoblash va qayta hisoblash tartiblari;
-pensiyalarni to’lash tartiblarini belgilaydi.
O’zbekiston Respublikasi fuqarolarining qariganda, mehnat qobiliyatini to’liq
yoki qisman yo’qotganda, boquvchisiz qolganda ijtimoiy ta’minlanishdan iborat
konstitutsiyaviy huquqlarini ro’yobga chiqarish,
davlat pensiyalarining yagona tizimini, ularni tayinlash, hisoblab chiqarish,
qayta hisoblash va to’lash tartibini belgilaydi. O’zbekiston Respublikasi fuqarolari
ushbu Qonunda nazarda tutilgan tartibda davlat tomonidan pensiya bilan
ta’minlanish huquqiga egadirlar.
Shuni ham ta’kidlash joizki, respublika hududidan tashqarida yashab turgan
O’zbekiston Respublikasining fuqarolarini pensiya bilan ta’minlash O’zbekiston
Respublikasining xalqaro shartnomalari asosida amalga oshiriladi. O’zbekiston
Respublikasida doimiy yashab turgan chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan
shaxslar, O’zbekiston Respublikasi fuqarolari bilan teng ravishda pensiya olish
huquqiga egadirlar. Ish stajiga ega bo’lmagan fuqarolar va ularning oilalari ushbu
Qonunga binoan davlat pensiyalari olish huquqiga ega emaslar. Ularning ijtimoiy
ta’minlanish tartibi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan
belgilanadi 9
.
“Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonunga ko’ra davlat
pensiyalarining quyidagi turlari mavjud 10
:
9
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 7 apreldagi 107-son qarori bilan tasdiqlangan
“Pensiya tayinlash uchun zarur bo’lgan ish stajiga ega bo’lmagan qariyalarga va mehnatga layoqatsiz fuqarolarga
nafaqalar tayinlash va to’lash tartibi to’g’risida”gi Nizom.
10
Allayarov Sh.A., Toshmuxamedova D.A. Davlat pensiya ta’minoti. O‘quv qo‘llanma. – T.: “IQTISOD-
MOLIYA”, 2021
19

Yoshga doir pensiya o’z navbatida 2 xil bo’ladi: umumiy asoslarda
tayinlanadigan va imtiyozli asoslarda tayinlanadigan pensiya. Agar pensiya olish
huquqi paydo bo’lgan kundan boshlab ikki oy ichida uni so’rab murojaat etilgan
bo’lsa, pensiya yoshiga to’lgan kundan e’tiboran tayinlanadi. Ushbu pensiya
umrbod tayinlanadi.
Mehnat qobiliyatini amalda uzoq muddatga yoki butunlay yo’qotish
munosabati bilan tayinlanadi. Agar nogironlik belgilangan kundan boshlab ikki oy
ichida pensiya so’rab murojaat etilgan bo’lsa, TMEK nogironlikni belgilagan
kundan e’tiboran tayinlanadi. Ushbu pensiya butun nogironlik davri uchun
tayinlanadi. 60 yoshdan oshgan erkak va 55 yoshdan oshgan ayol nogironlarga –
nogironlik pensiyalari umrbod tayinlanadi. Ana shu nogironlarni qayta tibbiy
ko’rikdan o’tkazish faqat ularning arizasiga binoan amalga oshiriladi.
Pensiya jamg’armasi mablag’i hisobidan har oyda beriladigan to’lovlardan
iborat bo’lib, uning miqdori vafot etgan boquvchining ish haqiga, uning
qaramog’ida bo’lib kelgan mehnatga qobiliyatsiz oila a’zolari soniga bog’liq.
Pensiya olish huquqi paydo bo’lgan kundan boshlab, lekin pensiya tayinlanishi
uchun murojaat etishdan oldingi 6 oydan oshmagan muddatdan e’tiboran
tayinlanadi. Vafot etgan boquvchining qaramog’ida bo’lgan mehnatga qobiliyatsiz
oila a’zolari boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi olish huquqiga ega bo’ladi.
20Yoshga
doir
pensiya
Nogironli
k
pensiyasi
Boquvchi sini yo’qotgan lik pensiyasi
Davlat
pensiyalarining
turlari

Qonunning ikkinchi bobi yoshga doir pensiyalarga oid bo’lib, unda yoshga
doir pensiyalar quyidagicha tasniflangan:
umumiy belgilangan tartibdagi yoshga doir pensiya;
I sh staji to’liq bo’lmagan chog’dagi pensiya;
imtiyozli shartlarda tayinlanuvchi yoshga doir pensiyalar;
muddatidan oldin tayinlanuvchi yoshga doir pensiyalar.
Ish staji to’liq bo’lmagan chog’dagi pensiyalar esa xodim belgilangan pensiya
yoshiga etganda va xodim davlat tomonidan ijtimoiy sug’urtalangan holda
bajargan yoki unga tenglashtirilgan mehnat faoliyatida etti yildan kam bo’lmagan
davr mehnat qilgan bo’lsa, bor stajga mutanosib ravishda tayinlanadi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasdiqlaydigan ro’yxatlarga
muvofiq fuqarolarning ayrim toifalari va urush nogironlari, bolalikdan nogiron
farzandlarning onalari, liliputlar va pakanalar imtiyozli shartlarda pensiya olish
huquqiga ega bo’ladilar.
Imtiyozli ravishda tayinlanuvchi pensiyalarni quyidagicha tasniflash mumkin:
1.yoshidan qat’i nazar pensiya olish huquqini beradigan ishlab chiqarishlar,
muassasalar, ishlar, kasblar va lavozimlarning 1-sonli ro’yxati;
2.umumiy belgilangan yoshni 10 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish
huquqini beradigan ishlab chiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar, lavozimlar va
ko’rsatkichlarning 2-sonli ro’yxati;
3.umumiy belgilangan yoshni 5 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish
huquqini beradigan ishlab chiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar, vazifalar va
ko’rsatkichlarning 3-sonli ro’yxati.
4. umumiy belgilangan yoshni bir yilga qisqartirilgan holda pensiya olish
huquqi;
Umumiy belgilangan pensiya yoshini 15 yilga qisqartirilgan holda pensiya
olish huquqiga gipofizar mittilik kasaliga chalinganlar (liliputlar) va gavda
tuzilishida mutanosiblik buzilgan pakanalar: erkaklar – ish staji kamida 20 yil
bo’lganda; ayollar – ish staji kamida 15 yil bo’lganda ega bo’ladilar.
21

Mamlakatimizda pensiya taminoti O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning
davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonuni asosida tartibga solinadi.
Pensiyaning o’rtacha oylik darajasi belgilangan oylik pensiya summasini
pensionerlar soniga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. Pensiyaning real hajmi
belgilangan oylik pensiyaning o’rtacha summasini istemolchilik narxlari, indeksiga
to’g’rilash (korrektirovka qilish) yo’li bilan hisoblanadi. Quyidagi jadvalda
Evropa Ittifoqi mamlakatlarida pensiyalarni indeksatsiyalash tartibi berilgan.
3-jadval. Evropa Ittifoqi mamlakatlarida pensiyalarni indeksatsiyalash tartibi 11
Mamlakatlar Indeksatsiyalash tartibi
1 Daniya, Sloveniya, Shvetsiya Ish haqi miqdorining o’sishiga
bog’liq
2 Bolgariya, Kipr, Estoniya,
Finlyandiya, Lyuksemburg, Malta,
Polsha, Ruminiya, Chexiya,
Vengriya Narxlar va ish haqi miqdorining
o’sishiga bog’liq
3 Avstriya, Belgiya, Frantsiya,
Italiya, Latviya, Ispaniya, Buyuk
Britaniya Narxlarning o’sishiga bog’liq
4 Portugaliya Narxlar va yalpi ichki mahsulot
hajmining o’sishiga bog’liq (qisman)
Ayrim mamlakatlar (masalan, Kanada va Frantsiya) sug’urta badallari
miqdorini oshirishmoqda. Shuningdek, pensiyalarni inflyatsiyaga bog’liq ravishda
indeksatsiya qilish mexanizmalari va tamoyillari ham o’zgarishlarga uchramoqda.
Masalan, Yaponiya va Shvetsiyada pensiyani indeksatsiyalash iste’mol
narxlari o’sishiga mos ravishda, Germaniya va Avstriyada sof daromadlar indeksi
asosida, Frantsiyada esa pensiyalarni indeksatsiyalash yuqorida qayd etilgan ikkala
ko’rsatkichni ham hisobga oluvchi murakkab indeks yordamida amalga oshiriladi.
11
Allayarov Sh.A., Toshmuxamedova D.A. Davlat pensiya ta’minoti. O‘quv qo‘llanma. – T.: “IQTISOD-
MOLIYA”, 2021
22

Texnologiyadagi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi o’zgarishlar,
xodimlar soni (shtati) yoki ish xususiyatining o’zgarishiga olib kelgan ishlar
hajmining qisqarganligi yoxud korxonaning tugatilganligi munosabati bilan ishdan
ozod etilgan va ishsiz deb e’tirof etilgan shaxslar:
Erkaklar – 58 yoshga to’lganda va ish staji kamida 25 yil bo’lgan taqdirda;
ayollar – 53 yoshga to’lganda va ish staji kamida 20 yil bo’lgan taqdirda pensiya
olish huquqiga ega bo’ladilar.
Yoshidan qat’i nazar, quyidagilar imtiyozli pensiya olish huquqiga ega
bo’ladilar:
a) kon sanoatidagi etakchi kasb egalari bo’lgan xodimlar – basharti, ular ana
shu ishlarda kamida 20 yil ishlagan bo’lsalar; b) bevosita erosti va ochiq kon
ishlarida (shu jumladan, konqutqaruv qismlarining shaxsiy tarkibi) ko’mir,
ma’danlar va boshqa foydali qazilmalarni qazib olishda, shaxtalar va konlar
qurilishida to’liq ish kuni davomida band bo’lgan xodimlar – basharti, ular ana shu
ishlarda kamida 25 yil ishlagan bo’lsalar; v) uchuvchilar va uchuvchi-sinovchilar
tarkibiga kiruvchi xodimlar, ular xizmat qilgan korxonalar, muassasalar va
tashkilotlarning idoraviy bo’ysunuvidan qat’i nazar, belgilangan xizmat muddatini
ana shu lavozimlarda erkaklar kamida 25 yil va ayollar kamida 20 yil ado etganlari
taqdirda (yuqorida qayd etib o’tilgan xodimlar salomatligiga (kasalligiga) ko’ra
uchish ishlaridan bo’shatilgan taqdirda, belgilangan xizmat muddatini – erkaklar
kamida 20 yil va ayollar kamida 15 yil ado etgan bo’lsalar); g) teatrlar va boshqa
teatr-tomosha korxonalari artistlarining ayrim toifalari; d) sportchilarning ayrim
toifalari.
Oxirgi ish joyidan qat’i nazar, quyidagilar belgilangan yoshni 10 yilga
qisqartirilgan holda pensiya olish huquqiga ega bo’ladilar: a) erosti ishlarida,
mehnat sharoiti o’ta zararli va o’ta og’ir ishlarda to’liq ish kuni davomida band
bo’lgan xodimlar: erkaklar – ish staji kamida 20 yil bo’lib, bundan kamida 10 yili
ko’rsatib o’tilgan ishlarga to’g’ri kelgan taqdirda; ayollar – ish staji kamida 15 yil
bo’lib, bundan kamida 7 yilu 6 oyi ko’rsatib o’tilgan ishlarga to’g’ri kelgan
taqdirda.
23

Oxirgi ish joyidan qat’i nazar, quyidagilar belgilangan yoshni 5 yilga
qisqartirilgan holda pensiya olish huquqiga ega bo’ladilar: a) urush nogironlari va
ularga tenglashtirilgan shaxslar; b) mehnat sharoiti zararli va og’ir ishlarda to’liq
ish kuni davomida band bo’lgan xodimlar: erkaklar – ish staji kamida 25 yil bo’lib,
bundan kamida 12 yilu 6 oyi ko’rsatib o’tilgan ishlarga to’g’ri kelgan taqdirda;
ayollar – ish staji kamida 20 yil bo’lib, bundan kamida 10 yili ko’rsatib o’tilgan
ishlarga to’g’ri kelgan taqdirda.Ma’lumki, nogironlik pensiyalari qonun
hujjatlarida belgilangan tartibda I va II guruh nogironlari deb topilgan shaxslarga
tayinlanadi. Sog’lig’ini yoki mehnat qobiliyatini yo’qotganlik darajasiga qarab,
nogironlikning uch guruhi aniqlanadi.
2.2.Nogironlik sabablari va guruhlarga p ensiya jamg’armasi tomonidan
pensiyani hisoblab chiqarish
Nogironlik sabablari va guruhlari, shuningdek, nogironlik boshlangan vaqt va
nogironlikning qancha muddatga belgilanishi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi tasdiqlaydigan ular to’g’risidagi Nizom asosida ishlovchi tibbiy-
mehnat ekspert komissiyalari (TMEK) tomonidan aniqlanadi. Mehnatda
mayiblanganda yoki kasb kasalligiga uchraganda beriladigan nogironlik
pensiyalari ish stajidan qat’i nazar tayinlanadi. 20 yoshga to’lgunga qadar umumiy
kasallik tufayli ish davrida yoki ishlash to’xtatilganidan keyin nogiron bo’lib
qolgan shaxslarga pensiyalar ish stajidan qat’i nazar tayinlanadi.
Umumiy kasallik oqibatida vafot etgan hamda nogironlik pensiyasini
tayinlash uchun etarlicha ish stajiga ega bo’lmagan boquvchisini yo’qotgan oila
a’zolariga pensiya boquvchining bor stajiga mutanosib miqdorda tayinlanadi.
Ta’kidlash joizki, pensiya miqdori ish stajining muddatiga bog’liq bo’lib,
quyidagilardan tarkib topadi: pensiyaning tayanch miqdoridan; ish staji uchun
pensiyaning oshirilishidan; pensiyaga qo’shiladigan ustama haqlardan.
Pensiyalarning quyidagi tayanch miqdorlari belgilanadi: 12
12
Kasimova G.A., Sholdorov D.A. Pensiya ta’minoti nazorati. Darslik. Toshkent.: 2017. 423 bet.
24

yoshga doir pensiya uchun – pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan
o’rtacha oylik ish haqining 55 foizi, lekin rasmiy belgilangan yoshga doir eng kam
pensiyaning kamida 100 foizi miqdorida;
I va II guruh nogironlariga nogironlik pensiyasi uchun – pensiyani hisoblab
chiqarish uchun olinadigan o’rtacha oylik ish haqining 55 foizi, lekin yoshga doir
eng kam pensiyaning kamida 100 foizi miqdorida;
oilaning mehnatga layoqatsiz har bir a’zosiga boquvchisini yo’qotganlik
pensiyasi uchun – pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan o’rtacha oylik ish
haqining 30 foizi, lekin yoshga doir eng kam pensiyaning kamida 50 foizi
miqdorida;
ota-onasidan judo bo’lgan (chin etim) bolalarga yoki vafot etgan yolg’iz
onaning bolalariga, har bir bolaga boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi uchun –
pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan o’rtacha oylik ish haqining 30 foizi,
lekin yoshga doir eng kam pensiyaning kamida 100 foizi miqdorida.
Pensiyalarga ustama haqlar quyidagi miqdorlarda belgilanadi:
I guruh urush nogironlariga – eng kam oylik ish haqining 150 foizi;
II guruh urush nogironlariga – eng kam oylik ish haqining 125 foizi;
ko’zi ojizlik bo’yicha I guruh nogironlariga – eng kam oylik ish haqining 100
foizi;
I guruh nogironlariga – eng kam oylik ish haqining 75 foizi;
II guruh yolg’iz nogironlariga – eng kam oylik ish haqining 50 foizi;
urush qatnashchilari va ularga tenglashtirilgan shaxslarga – eng kam oylik ish
haqining 50 foizi;
1941-1945-yillardagi urush davrida mamlakat ichkarisida ishlagan va harbiy
majburiyatni bajargan shaxslarga – eng kam oylik ish haqining – 30 foizi;
vafoti harbiy xizmat yoki ichki ishlar organlaridagi xizmat majburiyatlarini
bajarish bilan bog’liq harbiy xizmatchilarning hamda ichki ishlar organlari
xodimlarining ota-onalariga va yangi nikohdan o’tmagan beva xotinlariga (beva
erlariga) – eng kam oylik ish haqining 30 foizi;
25

O’zbekiston Respublikasi oldida alohida xizmatlari bo’lgan shaxslarga –
xizmatlariga qarab – eng kam oylik ish haqining 100 foizidan 150 foizigacha;
yoshidan qat’i nazar imtiyozli pensiyaga chiqish huquqiga ega bo’lgan
artistlarga – eng kam oylik ish haqining 75 foizi;
teatr-kontsert tashkilotlari artistlari va badiiy xodimlariga, teatr va musiqa
san’ati ijodiy xodimlari tayyorlovchi o’quv muassasalarining professor-
o’qituvchilari va kontsertmeysterlariga, Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan
ro’yxatga ko’ra – eng kam oylik ish haqining – 50 foizi .
Pensiyani hisoblab chiqarish uchun, ishdagi mavjud tanaffuslardan qat’i
nazar, oxirgi o’n yillik mehnat faoliyati davomidagi istalgan ketma-ket besh
yildagi (pensiya so’rab murojaat etgan kishining tanlovi bo’yicha) ish haqi olinadi.
Pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan ish haqi o’tgan yillardagi ish
haqlarini pensiya tayinlanadigan kundagi ish haqi darajasiga keltirish uchun
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan tartibda
qayta
hisoblanadi. Pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan o’rtacha oylik ish
haqi ketma-ket ishlangan oltmish kalendar oylar uchun qayta hisoblangan ish
haqining umumiy miqdorini oltmishga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi.
Pensiya so’rab murojaat etgan kishi besh yildan kam ishlagan hollarda
pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan o’rtacha oylik ish haqi ishlangan
kalendar oylar uchun qayta hisoblangan ish haqining umumiy miqdorini shu oylar
soniga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi.
Mavsumiy ishlarda band bo’lgan xodimlarga pensiyalar tayinlashda
pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan o’rtacha oylik ish haqi, ishdagi
mavjud tanaffuslardan qat’i nazar, mehnat faoliyatining oxirgi o’n yili davomidagi
istalgan ketma-ket besh mavsumdagi (pensiya so’rab murojaat etgan kishining
tanlovi bo’yicha) qayta hisoblangan ish haqining umumiy miqdorini oltmishga
bo’lish yo’li bilan aniqlanadi.
Pensiya jamg’armasi bo’limi pensiya tayinlash uchun taqdim etilgan
hujjatlarni tekshirish to’g’risida qaror chiqargan hollarda, tekshirish tamom bo’lish
26

muddatidan qat’i nazar, pensiya tayinlash uchun dastlab murojaat qilingan sana
pensiya tayinlash uchun murojaat qilingan sana hisoblanadi.
Yoshga doir pensiya tayinlash uchun murojaat qilgan shaxsning arizasiga
quyidagilar ilova qilinishi kerak:
ish stajini, shu jumladan maxsus ish stajini tasdiqlaydigan hujjat;
ish haqi to’g’risidagi ma’lumotnoma;
ariza beruvchining jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasi nusxasi (2005-
yil 1yanvardan keyin).
Bundan tashqari, zarur hollarda quyidagilar taqdim etiladi: a) tegishli organ
tomonidan berilgan harbiy xizmatni, partizan otryadlari va qo’shilmalarda
bo’lganlikni, davlat xavfsizligi organlarida va ichki ishlar organlarida xizmat
qilganlikni tasdiqlaydigan ma’lumotnoma; b) tegishli organ tomonidan berilgan,
idoraviy bo’ysunuvidan qat’i nazar, harbiylashtirilgan soqchilikdagi, maxsus aloqa
organlari va kon-qutqaruv qismlaridagi xizmatni tasdiqlaydigan ma’lumotnoma;
v) band bo’lgan shaxsga O’zbekiston Respublikasi davlat soliq organlari
tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlar asosida Pensiya jamg’armasi bo’limi
tomonidan berilgan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi
byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga sug’urta badallari to’langanligini
tasdiqlaydigan ma’lumotnoma; g) O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash
vazirligining davolash-profilaktika muassasasi tibbiy-maslahat komissiyasi (TMK)
tomonidan berilgan ariza beruvchining bolasi 16 yoshgacha nogiron bola deb
e’tirof etilishini tasdiqlaydigan tibbiyot xulosasi yoki Tibbiy-mehnat ekspert
komissiyasi (TMEK) tomonidan berilgan parvarish ostidagi shaxs I guruh nogironi
deb tan olinishini tasdiqlaydigan nogironlik to’g’risidagi ma’lumotnomaning
tegishli qismi; d) davolash-profilaktika muassasasining xulosasi asosida
fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organi tomonidan berilgan o’zgalarning
parvarishiga muhtoj bo’lgan 80 yoshga to’lgan keksalarga qarab turilgan vaqtni
tasdiqlaydigan ma’lumotnoma; e) oliy ta’lim muassasalarida (shu jumladan o’qish
harbiy xizmatga tenglashtiriladigan harbiy ta’lim muassasalarida, shuningdek
partiya maktablarida), aspiranturada (stajyorlar-tadqiqotchilar-izlanuvchilar
27

institutida), doktoranturada (katta ilmiy xodimlar – izlanuvchilar institutida) va
klinik ordinaturada kunduzgi o’qishni, shu jumladan chet elda o’qishni
tasdiqlaydigan diplom yoki ma’lumotnoma; j) bolani parvarish qilish bo’yicha
ta’til berilganligi va ta’tildan qaytilganligi to’g’risidagi buyruqlarning nusxalari
ilova qilingan holda ayol kishi bola tug’ilgandan boshlab u uch yoshga
to’lgungacha bo’lgan davrda mehnat munosabatlarida bo’lgan tashkilot
(tashkilotlar) tomonidan berilgan bola uch yoshga to’lgunga qadar uni parvarish
qilish vaqtini tasdiqlaydigan ma’lumotnoma; z) ofitserlar tarkibidan bo’lgan
shaxslar, praporshchiklar, michmanlar va muddatdan tashqari xizmat qiluvchi
harbiy xizmatchilarning xotinlari, ularni ishga joylashtirish imkoniyati bo’lmagan
joylarda erlari bilan yashagan vaqtni tasdiqlaydigan ma’lumotnoma;
i) ariza beruvchi urush qatnashchisi yoki unga tenglashtirilgan shaxs
hisoblanishini tasdiqlaydigan hujjat; k) davolash-profilaktika muassasasining ariza
beruvchi gipofizar nanizm bemori (liliput) yoxud disproportsional pakana ekanligi
to’g’risidagi ma’lumotnomasi; l) familiya, ism, ota ismi o’zgartirilganligi
to’g’risidagi hujjat; m) TMEKning nogironlik to’g’risidagi ma’lumotnomasining
tegishli qismi – mehnatda yoki kasb kasalligiga chalinganlik oqibatida I va II
guruh nogironi bo’lgan vaqt stajga hisoblanadigan hollarda; n) fuqarolarning o’zini
o’zi boshqarish organi tomonidan berilgan nogiron bola 8 yoshga to’lgunga qadar
uni parvarish qilish vaqtini tasdiqlaydigan ma’lumotnoma, shuningdek, bola 8
yoshgacha nogiron bola deb e’tirof etilishini tasdiqlaydigan TMK tomonidan
berilgan tibbiyot xulosasi yoki TMK tomonidan berilgan nogironlikni belgilash
uchun asos hisoblanadigan kasallik bo’yicha davolash-profilaktika muassasasida
hisobda turganlik to’g’risidagi ma’lumotnoma; o) oqlov hukmi yoki ish
to’xtatilganligi to’g’risida sudning ajrimi (qarori) yoki prokuror (tergovchi)ning ish
to’xtatilganligi to’g’risidagi qarori, shuningdek, oldini olish chorasi sifatida
shaxsni tergov izolyatoriyada (turmada) qamoqda saqlash, qamoq yoki ozodlikdan
mahrum etish shaklida jazoni o’tash davri to’g’risida tergov organlari yoki ichki
ishlar organlarining ma’lumotnomasi, shuningdek, reabilitatsiya to’g’risidagi
hujjatlar (sud organlari, prokuratura organlari, surishtiruv va tergov organlarining
28

oqlov hukmi chiqarilganligi to’g’risidagi ma’lumotnomasi yoki reabilitatsiya
qiluvchi asoslar bo’yicha jinoyat ishi to’xtatilganligi to’g’risidagi qarori (ajrimi);
p) tegishli muassasaning shaxsni ishsiz deb e’tirof etish to’g’risidagi
taqdimnomasi.
29

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, Pensiya jamg’armasi faoliyatiga doir qabul qilingan
huquqiy me’yoriy hujjatlar: davlat pensiya ta’minoti tizimidagi qonunchilik
bazasini va me’yoriy-huquqiy hujjatlarni takomillashtirish; pensiya tizimini
takomillashtirish va davlat organlari hamda ularning joylardagi boshqarmalari
bilan hamkorlik aloqalarini kuchaytirish; Pensiya jamg’armasi daromadlari
bazasini mustahkamlash; pensiya va ijtimoiy nafaqa to’lovlarini o’z vaqtida
ta’minlash; Pensiya jamg’armasi tarkibiy bo’linmalarining moddiy-texnik
bazasining sifatini va jihozlanganlilik darajasini yaxshilash hamda davlat pensiya
tizimidagi kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish
imkonini beradi. Shuningdek, pensiya va ijtimoiy nafaqalarning to’g’ri, asosli va
qonun doirasida tayinlanishiga va fuqarolarning ijtimoiy barqarorligini
kuchaytirishga xizmat qilmoqda. Bunday g’amxo’rlik va imtiyoz ham
davlatimizning pensionerlar ijtimoiy himoyasiga doimiy e’tiborining yaqqol
ifodasidir.
Nogironlik pensiyasini tayinlashni so’rab murojaat qilgan shaxsning arizasiga
quyidagi hujjatlar ilova qilinishi kerak: ish stajini, shu jumladan, maxsus ish stajini
tasdiqlaydigan hujjat; ish haqi to’g’risidagi ma’lumotnoma; ariza beruvchining
jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasi nusxasi; baxtsiz hodisa va sog’liqning
ishlab chiqarishda boshqa shikastlanishi to’g’risidagi hujjat yoki agar nogironlik
mehnatda mayiblanish oqibatida sodir bo’lgan bo’lsa – boshqa rasmiy hujjat.
Bundan tashqari, zarur hollarda quyidagilar taqdim etiladi: fuqarolarning o’zini
o’zi boshqarish organi tomonidan berilgan ariza beruvchining yashash joyi
bo’yicha bir o’zi yashashi (ro’yxatdan o’tkazilganligi) to’g’risidagi
ma’lumotnoma.
Boquvchisini yo’qotganlik pensiyasini tayinlashni so’rab murojaat qilgan
shaxsning arizasiga quyidagi hujjatlar ilova qilinishi kerak: pensiya
tayinlanayotgan shaxsning yoshini tasdiqlovchi tug’ilganlik haqidagi guvohnoma
yoki pasport; oila a’zosining vafot etgan boquvchi bilan qarindoshlik
30

munosabatlarini tasdiqlovchi hujjatlar (nikoh to’g’risidagi guvohnoma, nikoh
bekor qilinganligi to’g’risidagi guvohnoma, u bo’lmagan taqdirda – fuqarolik
holati dalolatnomalaridagi yozuvdan ko’chirma, vakolatli tashkilotlarning yoki
xorijiy davlatlar mansabdor shaxslarining ma’lumotnomasi); boquvchining vafot
etganligi to’g’risidagi guvohnoma yoki uning bedarak yo’qolganligi to’g’risida
sudning qarori; vafot etgan boquvchining ish stajini, shu jumladan, maxsus ish
stajini tasdiqlaydigan hujjat; vafot etgan boquvchining jamg’arib boriladigan
pensiya daftarchasi nusxasi; vafot etgan boquvchining ish haqi to’g’risidagi
ma’lumotnoma. 13
13
Kasimova G.A., Sholdorov D.A. Pensiya ta’minoti nazorati. Darslik. Toshkent.: 2017. 423 bet.
31

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Mirziyoyev Sh.M. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. – T.: “O’zbekiston” NMIU, 2018
y. – 68 bet.
2. 2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning
beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF- 4947-sonli Farmoniga 1-
ilova. O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2017yil., 6-son. 70-
modda.
3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 20 21 yil 8
sentyabrdagi “Davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibini yanada
takomillashtirishga yo’naltirilgan normativ-huqukqiy hujjatlarni tasdiqlash
to’g’risida”gi 252-son Qarori.
4. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 20 20 yil 7
apreldagi 107-son qarori bilan tasdiqlangan “Pensiya tayinlash uchun zarur bo’lgan
ish stajiga ega bo’lmagan qariyalarga va mehnatga layoqatsiz fuqarolarga nafaqalar
tayinlash va to’lash tartibi to’g’risida”gi Nizom.
5. Kasimova G.A., Sholdorov D.A. Pensiya ta’minoti nazorati. Darslik.
Toshkent.: 2017. 423 bet.
6 . Allayarov Sh.A., Toshmuxamedova D.A. Davlat pensiya ta’minoti. O‘quv
qo‘llanma. – T.: “IQTISOD-MOLIYA”, 20
7. O zbekistonda Respublikasi Budjet kodeksi 26.12.2013ʻ
32

Internet resurslari
1. www. lex.uz
2. www.google.uz
3. www.referat.uz
4. www.koob.ru
5. www.Psychology.ru
6. www.flogiston.ru
33

Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, uning davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati.

Sotib olish