Dokument ma'lumotlari

Narxi 12000UZS
Hajmi 1.6MB
Xaridlar 2
Yuklab olingan sana 14 Fevral 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

537 Sotish

Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, uning davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati.

Sotib olish
Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, uning davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati. Mundarija Kirish ............................................................................................................................................................ 2 I.Bob.Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, uning davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati. .......... 4 1.1.Byudjetdan tashqari Pensiya Jamg’armasining tashkiliy tuzilishi vazifasi va xususiyatlari. .................... 4 1.2. Pensiya Jamg’armasi daromadlarini shakllanish manbalari va ularning tahlili. ................................... 10 II.Bob.Davlat moliya tizimida pensiya jamgʻarmasining o’rni va ahamiyati. .............................................. 17 2.1.Pensiya jamgʻarmasining davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati. ................................................ 17 2.2.Nogironlik sabablari va guruhlarga p ensiya jamg’armasi tomonidan pensiyani hisoblab chiqarish . . . . 24 Xulosa ........................................................................................................................................................ 30 Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 32 1 Kirish Kurs ishi dolzarbligi: “O’zbekistonda olib borilayotgan davlat siyosatining g’oyat muhim yo’nalishi bo’lgan ijtimoiy sohani isloh qilish bo’yicha qabul qilingan dasturlar ijrosi ham bosqichma-bosqich ta’minlanmoqda.” 1 Prezidentimiz Sh.Mirziyoyev tomonidan ishlab chiqilgan O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida ham “Ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari” deb nomlangan to’rtinchi yo’nalish ko’zda tutilgan. Ushbu yo’nalish, jumladan fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish va ularning salomatligini saqlash aholining muhtoj qatlamlariga ko’rsatiladigan ijtimoiy yordam sifatini oshirish, xotin- qizlarning ijtimoiy-siyosiy hayotdagi maqomini oshirish, sog’liqni saqlash sohasini isloh qilish” 2 chora-tadbirlarini amalga oshirishni nazarda tutadi. Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining mablag’larini shakllantirish va ulardan samarali foydalanish, qonunchligini takomillashtirish masalalari bugungi kunning dolzarb muammosi hisoblanadi. O’zbekiston dunyo aholisi muayyam o’suvchi davlatlar qatoriga kiradi. Respublika aholisining tarkibida yoshlar katta qismini egallashiga qaramasdan, keksalar soni o’sishi bir maromda saqlanib qolmoqda. Mustaqillik yillarida aholining o’rtacha umr ko’rish darajasi yanada yaxshilanib, o’sish tendensiyaga ega bo’lmoqda. Shu sharoitda o’z navbatida, ijtimoiy sug’urta masalalarini taqqoslaganda e’tiborni ko’proq berib, shundan pensiya tizimiga bog’liq masalalar alohida ijtimoiy iqtisodiy ahamiyat kasb etmoqda. Yuqoridagi sabablarga ko’ra, davlatimizda pensiya tizimini ijtimoiy siyosatning yuqori ko’rsatkichlaridan biri sifatida ko’rilmoqda. Asosiy qism. O’zbekistonda aholining yuqori turmush darajasini ta’minlash va kuchli ijtimoiy siyosat amalga oshirishga asoslangan demokratik ja’miyat qurish singari maqsadli vazifa qo’yilar ekan, bunda davlat maqsadli jamg’armalarining, asosan 1 Mirziyoyev Sh.M. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. – T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2022 y. 2 2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF- 4947-sonli Farmoniga 1-ilova. O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2017yil., 6-son. 70-modda. 2 byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining hozirgi va kelajakdagi rivojlanishining hisobga olmaslikning iloji yo’q. O’zbekistonda pensiya ta’minoti aholini ijtimoiy himoya qilish tizimining asosiy tarkibiy qismlaridan biri, sababi u deyarli hamma fuqarolarning umrlik huquqlari bilan bog’liq ekan, fuqarolar mehnat qobiliyatini yo’qotganda shu tizim orqali ijtimoiy himoyalanadi. Kurs ishining maqsadi: Pensiya jamg’armasining hozirgi va kelajakdagi rivojlanishini aholi farovonligi taminlash o z yulidagi asosiy vazifasi qilish.ʻ Kurs ishining vazifasi: O’zbekistonda aholining yuqori turmush darajasini ta’minlash va kuchli ijtimoiy siyosat amalga oshirishga . Kurs ishining pridmeti: Mustaqillik yillarida aholining o’rtacha umr ko’rish darajasi yanada yaxshilanib, o’sish tendensiyaga ega bo lish. ʻ Kurs ishining ilmiy-amaliy nazariyasi: Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining mablag’larini shakllantirish va ulardan samarali foydalanish. Kurs ishi tarkibi: Kirish qismi, asosiy qism, Ikkita bob, beshta reja, va Xulosa va foydalangan adabiyotlardan iborat. 3 I.Bob.Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, uning davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati. 1.1.Byudjetdan tashqari Pensiya Jamg’armasining tashkiliy tuzilishi vazifasi va xususiyatlari. Qattiq nazorat qilinadigan pensiya yoshi, pensionerlar soni va sug’urta badallarini to’lovchilar soni o’rtasidagi nisbat pensiya ta’minotini tartibga soluvchi asosiy ko’rsatkichlar hisoblanadi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti prognozlariga ko’ra XXI asr o’rtalariga kelib Yer shari aholisi soni 9 mlrd. kishidan oshib ketadi. Shu bilan bir qatorda tug’ilish darajasi o’rtacha ko’rsatkichga qadar pasayib 0,215 promilleni tashkil etishi, kutilayotgan umr davomiyligining o’rtacha ko’rsatkichi, 76 yoshni, rivojlangan mamlakatlarda esa 80 yoshdan oshib ketishi bashorat qilinmoqda. 2023-yilda qabul qilingan yangi tahrirdagi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 46-moddasida: “Har kim qariganda, mehnat layoqatini yo’qotganda, shuningdek boquvchisidan mahrum bo’lganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy ta’minot olish huquqiga ega. Pensiyalar, nafaqalar, ijtimoiy yordam boshqa turlarining miqdori rasman belgilab qo’yilgan tirikchilik uchun zarur eng kam miqdordan oz bo’lishi mumkin emas” deb ko’rsatilgan. Amaldagi Soliq Kodeksi: Pensiya jamg’armasiga undiriladigan majburiy to’lovlar va ajratmalarni belgilash, joriy etish, hisoblab chiqarish hamda Pensiya jamg’armasiga to’lash bilan bog’liq munosabatlarni tartibga soladi; yagona ijtimoiy to’lovni va sug’urta badallarini hisoblab chiqarish hamda to’lash tartibini; Pensiya jamg’armasiga majburiy ajratmalarni hisoblab chiqarish, ularning hisob-kitoblarini taqdim etish va ularni to’lash tartibini; Pensiya jamg’armasiga to’langan majburiy to’lovlar va ajratmalar bo’yicha taqdim etiladigan hisobotlarning muddatlari va tartibini belgilaydi. Rivojlangan mamlakatlarda aholi sonining har yili o’rtacha 0,2 foizga qisqarib borishi XXI asr o’rtalariga kelib Evropa aholisining yarmi pensionerlardan iborat bo’lishi mumkinligini ko’rsatadi. Bu esa mehnatga layoqatli aholi uchun bog’liqlik koeffitsietining kamayishiga olib keladi. «Misol uchun, 4 2040 yilga borib har bir frantsuz ishchisiga bir nafardan pensioner to’g’ri kelishi mumkinligi bashorat qilinmoqda. Ushbu nisbat har qirq yilda o’zgarib borgan, jumladan, 2000 yilda ikki nafar ishchiga bir nafar pensioner to’g’ri kelgan bo’lsa, 1960 yilda to’rt nafar ishchiga bir nafar pensioner to’g’ri kelgan» 3 . Pensiya badallari to’planishi qattiq nazorat kilinmasa pensiya to’lovlarida davlat moliya tizimi uchun jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi. «Taqsimotga asoslangan pensiya tizimi bir pensionerga 3-4 nafar ishlovchi to’g’ri kelgan vaqtdagina samarali hisoblanadi. Sanoat jihatdan taraqqiy etgan mamlakatlarning aksariyatida XX asr boshlarida 65 va undan katta yoshdagi aholiga 4-5 nafardan mehnatga layoqatli aholi to’g’ri kelgan bo’lsa, 2020-2025 yillarga borib ushbu nisbat Evropa mamlakatlarida 1/2,5, AQShda esa 1/3,5 ni tashkil etishi kutilmoqda» 4 . «AQShda pensiyaga chiqish yoshini bosqichmabosqich uzaytirish jarayoni 1983 yildan boshlangan bo’lib, ushbu ko’rsatkich 67 yoshgacha uzaytiriladi. Buyuk Britaniyada pensiyaga chiqish ayollar uchun 65 yosh, keyinchalik 2024-2046 yillarda ayollar va erkaklar uchun pensiya yoshi 68 yoshga qadar uzaytiriladi». O’zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksining “Davlat ijtimoiy sug’urtasi” deb nomlangan XVI bobda fuqarolarning pensiya ta’minoti va ijtimoiy sug’urtasi bo’yicha huquqlari, shuningdek, davlat ijtiomiy sug’urtasi bo’yicha beriladigan nafaqalar, davlat pensiyalari, ularning turlari aks ettirilgan. Mehnat Kodeksiga ko’ra: – yoshga doir pensiya sug’urta qilingan xodimlarga umumiy asoslarda: erkaklar 60 yoshga to’lgan bo’lib, umumiy mehnat staji 25 yildan kam bo’lmagan taqdirda, ayollar 55 yoshga to’lgan bo’lib, umumiy mehnat staji 20 yildan kam bo’lmagan taqdirda tayinlanadi; – nogironlik pensiyasi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda I va II guruh nogironlari deb topilgan, sug’urta qilingan xodimlarga: mehnatda mayib bo’lganligi yoki kasb kasalligiga chalinganligi tufayli – mehnat faoliyatining muddatidan qat’i nazar; boshqa sabablar tufayli – muddati sug’urta qilingan 3 1Frantsiya: pensionnaya reforma [Elektronniy resurs] //Noviy pensioner. Rejim dostupa: http://www.pencioner.ru/ (data obrashcheniya 01.12.2015). 4 World Population Prospects, Volume I-II/Population Division /UNDESA/UN Secretariat, New York, 2015. ma’lumotlari. 5 xodimning nogironlik ro’y bergan vaqtdagi yoshiga bog’liq tegishli umumiy mehnat stajiga ega bo’lgan taqdirda tayinlanadi; – boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi mehnatda mayib bo’lish yoki kasb kasalligi tufayli vafot etgan boquvchining mehnatga qobiliyatsiz oila a’zolariga, uning mehnat faoliyatining muddatidan qat’i n orazar tayinlanadi, agar u boshqa sabablar natijasida vafot etgan bo’lsa, shunga muvofiq keladigan umumiy mehnat stajiga qarab tayinlanadi, bunday mehnat stajining muddati sug’urta qilingan xodimning vafot etgan kuniga qadar bo’lgan yoshiga bog’liq bo’ladi. Pensiya jamg’armasi faoliyati O’zbekiston Respublikasining 1993-yil 3- sentyabrdagi “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonuni, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009-yil 30-dekabrdagi “O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining tashkiliy tuzilmasini shakllantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-1252-sonli Qarori, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011- yil 8-sentyabrdagi “Davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibini yanada takomillashtirishga yo’naltirilgan normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida” 252-sonli Qarori va boshqa huquqiy-me’yoriy hujjatlar asosida tartibga solinadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995-yil 28-dekabrdagi “Ulug’ vatan urushi yillarida harbiy majburiyatlarini bajargan yoki mamlakat ichkarisida ishlagan shaxslarga pensiyalarni to’lash tartibi to’g’risida”gi PF-1334-sonli Farmoni muvofiq Ulug’ Vatan urushi yillarida harbiy majburiyatlarini bajargan yoki mamlakat ichkarisida ishlagan, hozirda ham ishlab turgan pensionerlarga 1996 yil 1 yanvardan boshlab O’zbekiston Respublikasi hududida pensiyalar to’liq miqdorda to’lanadigan bo’ldi. Bizga ma’lumki har bir tizimni taribga solish uchun qonuniy-me’yoriy asoslari boladi. Xususan davlat pensiya ta’miotining ham bir qancha qonuniyhuquqiy asoslari mavjud bo’lib, bular pensiya ta’minotini faoliyat ko’rsatishi uchun, ushbu faoliyat ustidan nazorat o’rnatish uchun muhim richak 6 vazifasini o’taydi. Ushbu hujjatlarning asosiylarini biz quyidagi jadvalda ko’rishimiz mumkin (1-jadval). Davlat pensiyalari va ijtimoiy nafaqalarni tayinlashning huquqiy asosini tashkil qiluvchi asosiy hujjatlar 5 № Hujjat nomi 1 O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 2 O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi 1993-yil 3-sentyabrdagi 938-XII-sonli Qonuni 3 O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi 2004-yil 2-dekabrdagi 702-II-sonli Qonuni 4 O’zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksi 5 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Fuqarolarning pensiya ta’minoti tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 2009-yil 30-dekabrdagi PF-4161sonli Farmoni 6 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar va nafaqalar miqdorini oshirish to’g’risida”gi 2017-yil 20- noyabrdagi PF-5245-sonli Farmoni 7 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi 2017-yil 7-fevraldagi PF-4947sonli Farmoni 8 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasining 2017 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari va Davlat byudjeti parametrlari to’g’risida”gi 2016yil 26-dekabrdagi PQ- 2699-sonli Qarori 9 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi to’g’risidagi Nizomni tasdiqlash haqida” 2010-yil 19- fevraldagi 30-sonli Qarori 1 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Fuqarolarning 5 www.lex.uz – Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi asosida muallif tomonidan tuzildi 7 0 davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuniga hamda O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksiga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish haqida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash haqida” 2011-yil 7-apreldagi 107-sonli Qarori 1 1 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibini yanada takomillashtirishga yo’naltirilgan normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida”gi 2011- yil 8-sentyabrdagi 252-sonli Qarori 1 2 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Kam ta’minlangan oilalarga ijtimoiy nafaqalar va moddiy yordam tayinlash va to’lash tartibi to’g’risidagi nizomni tasdiqlash haqida” 2013-yil 15- fevraldagi 44-sonli Qarori 1 3 O’zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirining “Davlat ijtimoiy sug’urtasi bo’yicha nafaqalar tayinlash va to’lash tartibi to’g’risida nizomni tasdiqlash haqida” 2002-yil 1-apreldagi 21-sonli Buyrug’i 1 4 O’zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi va Moliya vazirligining “Imtiyozli shartlarda pensiya olish huquqini beradigan ishlab chiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar, lavozimlar va ko’rsatkichlar ro’yxatlarini qo’llash tartibi to’g’risidagi yo’riqnomani tasdiqlash haqida” 2011-yil 25-yanvardagi 2-Q, 5-sonli Qarori Keksalarning hayot darajasi va sifatini yanada yaxshilash, ularni moddiy va ma’naviy qo’llab-quvvatlash ko’lamini kengaytirish, yoshi ulug’ insonlar, ayniqsa, 1941-1945 yillardagi urush va mehnat fronti faxriylariga ijtimoiy, pensiya ta’minoti va tibbiy xizmat ko’rsatishni takomillashtirish, oila va jamiyatda, yoshlarni o’zbek xalqining ko’p asrlik qadriyat va an’analari ruhida tarbiyalashda keksalarning o’rnini mustahkamlash maqsadida O’zbekiston Respublikasi 8 Prezidentining 2015-yil 18-fevraldagi “Keksalarni e’zozlash yili davlat dasturi to’g’risida”gi PQ2302-sonli Qarori qabul qilindi. Ushbu dastur asosida Pensiya jamg’armasiga ham ma’lum vazifalar yuklatildi. 100 yoshga to’lgan pensionerlarga etarlicha e’tibor ko’rsatishni kuchaytirish va ularni moddiy qo’llab- quvvatlash; pensionerlarni ijtimoiy muhofaza qilish; keksalar uchun pensiya tayinlashning eng qulay tizimini joriy etish. Bunday tizim Pensiya jamg’armasining amaldagi axborot tizimi negizida pensiya tayinlash jarayonida ishtirok etuvchi davlat organlari o’rtasida ma’lumotlarni elektron tarzida ayirboshlashning integratsiyalashgan tizimini yaratish hamda 1941-1945 yillardagi urush va mehnat fronti veteranlariga eng qulay turmush sharoitlarini yaratish va ularni moddiy jihatdan qo’llab-quvvatlash imkonini beradi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 39-moddasida har kim qariganda, mehnat layoqatini yo’qotganda, boquvchisini yo’qotganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy ta’minot olish huquqiga ega, deb belgilangan. Har bir fuqaro ana shu konstitutsiyaviy huquqlardan foydalangan holda jamiyat tomonidan ularga ko’rsatilayotgan ijtimoiy ta’minotdan foydalanishi mumkin. Har bir jamiyatda aholi daromadlari siyosati pensiya qonunchilik hujjatlarda belgilangan quyidagi tamoyillar asosida yuritiladi: - pensiya tizimida ijtimoiy adolat; - ijtimoiy hamkorlik va aholining barcha qatlamlarining birdamligi; - fuqaroning moddiy ahvoli uchun shaxsiy mas’uliyat; - mehnat huquqi va uni munosib rag’batlantirish; - kasbiy uyushmalar huquqi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 30-dekabrdagi “Fuqarolarning pensiya ta’minoti tizimini yanada takomillashtirish choratadbirlarito’g’risida”gi Farmoni pensiya ta’minoti tashkiliy tizimini yanada takomillashtirish imkonini berdi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 30 dekabrdagi “O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi xuzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining tashkiliy tuzilmasini shakllantirish chora-tadbirlari 9 to’g’risida”gi PQ-1252-sonli qaroriga asosan Moliya vazirligi xuzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga pensiya ta’minotini amalga oshirish bilan bog’liq barcha vakolatlar to’liq o’tkazildi. Mazkur hujjatda Pensiya jamg’armasi tomonidan pensiya va ijtimoiy nafaqalarni o’z vaqtida, to’liq miqdorda moliyalashtirish, to’lovlar ustidan monitoring yuritish, pensiya ta’minotiga yo’naltiriladigan mablag’larning maqsadliligi va nazoratini kuchaytirish borasida bir qator vazifalar belgilab berildi. 2011 yil yanvardan pensiya qonunchiligiga pensiyalar miqdorining Pensiya jamg’armasi mablag’larini shakllantirishda fuqarolar hissasiga bog’liqligini kuchaytirishga qaratilgan qator o’zgartishlar kiritildi. Ayrim toifadagi shaxslarning pensiya ta’minoti huquqi, ish stajini hisoblab chiqishda mehnat faoliyatining ba’zi davrlarini hisobga olish optimallashtirildi. Ijtimoiy adolatni kuchaytirish maqsadida yoshga doir pensiya tayinlash uchun mehnat stajining eng kam chegarasi belgilandi. Respublikamizda keksalarning hayot darajasi va sifatini yanada yaxshilash, ularni moddiy va ma’naviy qo’llab-quvvatlash ko’lamini kengaytirish, yoshi ulug’ insonlar, ayniqsa, 1941 - 1945 yillardagi urush va mehnat fronti faxriylariga ijtimoiy himoya, pensiya ta’minoti va tibbiy xizmat ko’rsatishni takomillashtirish, keksalarning o’rnini mustahkamlash maqsadida 2015 yil 18 fevralda O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining «Keksalarni e’zozlash yili» davlat dasturi to’g’risida»gi 2302-son Qarori qabul qilindi. 1.2. Pensiya Jamg’armasi daromadlarini shakllanish manbalari va ularning tahlili. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Mehnat vazirligi Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari bilan birgalikda O’zbekiston Respublikasi Mehnat vazirligining fuqarolar pensiya ta’minoti masalalari uchun mas’ul bo’linmalaridagi fuqarolarning pensiyaga oid hujjatlari yig’majildlari, buxgalteriya hujjatlari, arxivlar, ularga tegishli binolar (xonalar) va mol-mulklar belgilangan tartibda 10 xatlovdan o’tkazilishi va Pensiya jamg’armasi bo’linmalariga topshirilishini ta’minlandi. Xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish, Pensiya jamg’armasining yangi tashkil etilayotgan bo’linmalari moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish bo’yicha tadbirlar tasdiqlandi. O’zbekiston Respublikasi pensiya tizimida O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi alohida o’rin tutadi. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining moliyaviy barqarorligiga, normativ-huquqiy bazasiga hamda joylarda aholiga hizmat ko’rsatuvchi bo’linmalarning moddiy-texnik mustahkamlanishiga alohida e’tibor qaratiladi. Fuqarolarning pensiya ta’minoti xarajatlarini optimallashtirish, mablag’larning maqsadli sarflash va pensiya to’lovlari ustidan nazorat kuchaytiriladi. Quyidagi rasmda byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining maqsadlari berilgan. 1 -rasm. Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining maqsadi 6 Pensiya jamg’armasining asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: 6 Allayarov Sh.A., Toshmuxamedova D.A. Davlat pensiya ta’minoti. O‘quv qo‘llanma. – T.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2021 11Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining maqsadi davlat tomonidan kafolatlangan pensiya ta’minoti tizimida boshqaruv tuzilmasini takomillashtirish aholini kuchli ijtimoiy himoya qilish uchun moliyalashtirish chora-tadbirlarini o’z vaqtida va to’liqligicha ta’minlashga erishish daromadlarga mo’ljallangan majburiy badal, yig’im va ajratmalarning to’liq yig’ilishini ta’minlash -tizimli asosda pensiyalar tayinlash va ularni qayta hisoblashning doimiy tahlilini o’tkazish va monitoringini olib borish, fuqarolarning pensiya ta’minotiga yo’naltiriladigan mablag’lardan qat’iy maqsadli foydalanilishini ta’minlash; -qonun hujjatlarida belgilangan tartibda fuqarolarning davlat pensiya ta’minotini tashkil etish, fuqarolarga pensiyalar, ijtimoiy nafaqalar, kompensatsiya to’lovlari va boshqa to’lovlarni tayinlash, pensiyalar va boshqa to’lovlar miqdorlarining qayta hisoblab chiqilishini ta’minlash; - pensiyalar va boshqa to’lovlarni to’liq hajmda moliyalashtirish va to’lanishini tashkil etish, ular bo’yicha hisob va hisobotni yuritish; - mehnatda mayib bo’lganlik yoki kasb kasalligi oqibatidagi nogironlik tufayli tayinlangan pensiyalarga to’langan mablag’larni da’volar bo’yicha aybdor yuridik va jismoniy shaxslardan belgilangan tartibda undirib olishni tashkil etish; - tibbiy-mehnat ekspertizasi xizmatlari faoliyatini tashkil etish. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021 yil 19 fevraldagi «O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi to’g’risida Nizomni tasdiqlash haqida»gi 30-son Qaror qabul qilindi. “O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi to’g’risida”gi Nizom tasdiqlandi. Mazkur Nizom O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining pensiyalar, ijtimoiy nafaqalar, kompensatsiya to’lovlarini va boshqa to’lovlarni tayinlashni, moliyalashtirishni, hisobga olishni va ularning to’lanishi monitoringini olib borishni, ushbu maqsadlarga yo’naltiriladigan maqsadli moliyaviy resurslarni jamlashni, shuningdek tibbiy-mehnat ekspertizasi xizmatlari faoliyatini tashkil etishni amalga oshirish bo’yicha asosiy vazifalari, funktsiyalari va vakolatlarini belgilaydi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “ yolg’iz keksalar, pensioner va nogironlarni aniq ijtimoiy muhofaza qilish va ularga ijtimoiy xizmat ko’rsatishni yanada kuchaytirish chora-tadbirlar Dasturi to’g’risida”gi 459-sonli Karoriga asosan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasdiqlaydigan ro’yxatlarga 12 muvofiq fuqarolarning ayrim toifalari imtiyozli shartlarda pensiya olish huquqiga ega bo’ldilar: 1.yoshidan qat’i nazar pensiya olish huquqini beradigan ishlab chiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar va lavozimlarning 1-sonli ro’yxati (kon sanoatidagi etakchi kasb egalari, bevosita erosti va ochiq kon ishlarida to’liq ish kuni davomida band bo’lgan xodimlar, uchuvchilar va uchuvchisinovchilar tarkibiga kiruvchi xodimlarning xizmat muddati – erkaklarda 20 yil, ayollarda 15 yil bo’lganda); 2.umumiy belgilangan yoshni 10 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish huquqini beradigan ishlab chiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar, lavozimlar va ko’rsatkichlarning 2-sonli ro’yxati (erosti ishlarida, mehnat sharoiti o’ta zararli va o’ta og’ir ishlarda to’liq ish kuni davomida band bo’lgan xodimlar, tsirklar va kontsert tashkilotlari artistlarining ayrim toifalari ijodiy ishdagi staji kami 20 yil bo’lgan taqdirda); 3.umumiy belgilangan yoshni 5 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish huquqini beradigan ishlab chiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar, vazifalar va ko’rsatkichlarning 3-sonli ro’yxati (urush nogironlari va ularga tenglashtirilgan shaxslar, qishloq xo’jaligi xodimlarining ayrim toifalari, aviatsiya muhandis texniklari tarkibining xodimlari, shahar yo’lovchilar tashish transporti haydovchilari, besh va undan ortiq farzand tuqqan hamda ularni sakkiz yoshgacha tarbiyalagan ayollar, ekologiya falokati mintaqasida ishlagan fuqarolar, ijtimoiy ta’minot tizimining qariyalar, nogironlar va yolg’iz fuqarolarga xizmat ko’rsatishda bevosita band bo’lgan. Mamlakatda pensiya tizimini isloh qilish, uning huquqiy asoslarini respublikamizdagi demografik sharoitga moslashtirish muhim. Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi hamda uning hududiy boshqarmalari va bo’limlarining fuqarolarni pensiya ta’minotini amalga oshirish bilan bog’liq huquq va majburiyatlarini takomillashtirish talab etiladi. Ushbu yo’nalishdagi tadbirlar mamlakatimizda mehnatni rag’batlantirish, ish haqini ko’paytirish va aholi daromadlari o’sishini ta’minlash eng muhim ustuvor yo’nalishlar sifatida 13 belgilangan. Mamlakatimizda fuqarolarga davlat pensiyasini to’lash tartibini takomillashtirish yo’llarini ishlab chiqish dolzarb masala sanaladi. O’zbekiston Prezidentining 2017 yil 13 martdagi "Pensiya va nafaqalarni to’lash mexanizmini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida"gi 2826-son qaroriga muvofiq, endilikda Xalq banki butun respublika bo’yicha pensiya va nafaqalarni to’lash bo’yicha yagona vakolatli bankka aylandi. O’zbekiston Respublikasining "Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida"gi Qonuniga hamda O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksiga, 2021 yil 7 apreldagi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O’zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash haqida"gi 107-son qarorini bajarish yuzasidan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021 yil 8 sentyabrda “Davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibini yanada takomillashtirishga yo’naltirilgan normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida”gi 252-son Qarori qabul qilindi. Mazkur Qarorining 1-ilovaga muvofiq, Davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibi to’g’risida”gi Nizom "Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida"gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni asosida davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash, pensiya imtiyozlarini qo’llash va fuqarolarni pensiya bilan ta’minlashga bog’liq boshqa masalalarni hal qilish tartibini belgilaydi. O’zbekiston Respublikasida «pensiya - uni olish huquqi Qonunda belgilangan shartlarga va me’yorlarga muvofiq aniqlanadigan hamda shaxslarga pensiya yoshiga to’lish, nogironlik yoki boquvchisini yo’qotganlik munosabati bilan beriladigan oylik pul to’lovidir” 7 . Pensiyaga oid hujjatlar yig’majildituradigan joy — pensiya olish joyi bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining tuman (shahar) bo’limidir. Pensiya tayinlashni so’rab murojaat etish — pensiya tayinlash, pensiya miqdorini qayta hisoblab 7 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 8 sentyabrdagi “Davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibini yanada takomillashtirishga yo’naltirilgan normativ-huqukqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida”gi 252-son Qarori. 14 chiqish, pensiyaning bir turidan boshqa turiga o’tkazish, shuningdek ilgari to’xtatib qo’yilgan (to’xtatilgan) pensiya to’lashni belgilangan tartibda tiklash (qayta tiklash) to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining tuman (shahar) bo’limiga ariza berishdan iborat. Pensiya tayinlash uchun zarur bo’lgan hujjatlarni taqdim etish tartibi Ro’yxatda ko’rsatilgan. Ro’yxatda xodimning familiyasi, ismi, otasining ismi; tug’ilgan yili, oyi, kuni, shuningdek xodim yashaydigan joy; tarkibiy bo’linmaning nomi; lavozimi (kasbi); pensiya tayinlash uchun murojaat qilish uchun asoslar; hujjatlar bilan tasdiqlangan umumiy ish staji; imtiyozli shartlarda yoshga doir pensiya tayinlash huquqini beruvchi maxsus ish staji ko’rsatilgan bo’lishi kerak. Tashkilot ma’muriyati to’plangan barcha hujjatlar asosida pensiya tayinlash uchun taqdimnomani rasmiylashtiradi. Qarilik bo’yicha pensiya olish uchun muayyan mehnat stajiga ega bo’lish va qonunda ko’rsatilgan pensiya yoshiga erishish zarur. Pensiya ta’minoti staji deganda Pensiya jamg’armasiga badal to’lovlari to’langan davr tushuniladi. Ish stajiga qonun bo’yicha ishsizlik bo’yicha nafaqa to’lovlari davri kiritiladi. Pensiyalar miqdori jamiyatda aholi daromadlarining himoyasini ta’minlash va ijtimoiy barqarorlikka erishish imkonini beradi. Ikkinchi tomondan, ijtimoiy adolatlilikni ta’minlash imkonini beruvchi pensiyaga chiqish oldidagi ish haqi bilan bog’liq. Ish staji — mehnat daftarchasi va ish joyidan, xizmatdan, o’qishdan yoki arxivdan berilgan boshqa hujjatlar bo’yicha aniqlangan, ishdagi tanaffuslardan qat’i nazar, qonun hujjatlariga muvofiq pensiya ta’minoti huquqini beradigan mehnat faoliyati va boshqa faoliyatning umumiy davomiyligidir. Ish staji ish, xizmat, o’qish yoki ish stajiga hisoblanadigan boshqa faoliyat amalga oshirilishi joyidan, shuningdek arxiv muassasalaridan beriladigan hujjatlar bo’yicha belgilanadi. Mehnatda mayiblanish yoki kasb kasalligiga chalinish oqibatida nogironlik pensiyasidan umumiy kasallik oqibatida nogironlik pensiyasiga o’tkazishda zarur 15 staj nogironlikning dastlabki belgilanishi vaqtiga nisbatan yosh bo’yicha belgilanadi. Yosh Ish staji (yillarda) 20 yoshdan 23 yoshga yetgunga qadar 2 23 yoshdan 26 yoshga yetgunga qadar 3 26 yoshdan 31 yoshga yetgunga qadar 5 31 yoshdan 36 yoshga yetgunga qadar 7 36 yoshdan 41 yoshga yetgunga qadar 9 41 yoshdan 46 yoshga yetgunga qadar 11 46 yoshdan 51 yoshga yetgunga qadar 14 51 yoshdan 56 yoshga yetgunga qadar 17 56 yosh va undan katta yosh 20 Agar umumiy kasallik oqibatida nogironlik boshlangan vaqtga nisbatan yoshga nisbatan talab qilinadigan ish staji mavjud bo’lmagan taqdirda va ish stajiga qo’shimcha ravishda erishish sharti bilan talab qilinadigan ish staji pensiya tayinlash uchun murojaat qilingan kundagi yoshga nisbatan belgilanishi mumkin. Ish bilan band bo’lgan shaxsning ish staji shakl bo’yicha O’zbekiston Respublikasi davlat soliq organlari tomonidan taqdim etiladigan ma’lumotlar asosida Pensiya jamg’armasi bo’limi tomonidan beriladigan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga sug’urta badallari to’langanligi to’g’risidagi ma’lumotnomalar bo’yicha belgilanadi. Fuqaroning ish staji to’g’risidagi taqdim etilgan hujjatlarning asoslanganligi va ishonchliligini aniqlash maqsadida Pensiya jamg’armasi bo’limi zarur hollarda mehnat faoliyatining ayrim davrlarini ish staji davriga hisobga olish yoki hisobdan chiqarib tashlash to’g’risida qaror chiqaradi. Qisman saqlanib qolgan hujjatlar va guvohlarning ko’rsatmalari asosida ko’rsatib o’tilgan komissiyalar tomonidan belgilangan mehnat faoliyati davrlari ish 16 stajiga, shuningdek hujjatlar bilan tasdiqlangan ish vaqti sifatida imtiyozli pensiya olish huquqini beradigan maxsus ish stajiga kiritiladi. Shaxsning arizasi maxsus daftarda ro’yxatdan o’tkaziladi. Pensiya jamg’armasi bo’limi tomonidan ariza beruvchiga yoki tashkilotning vakiliga ariza qabul qilingan sana ko’rsatilgan holda tilxat, shuningdek olingan va etishmayotgan hujjatlar ro’yxati beriladi.Bunda shaxsning pensiya olishga bo’lgan huquqi, talab etiladigan ish staji mavjudligi, shuningdek pensiya tayinlash uchun asos hisoblanadigan hujjatlarning mavjudligi ko’rib chiqiladi. Pensiya jamg’armasi bo’limi tashkilotdan yoki shaxsdan qabul qilingan hujjatlarni rasmiylashtirishni oxiriga etkazishni va qo’shimcha hujjatlarni taqdim etishni talab qilish, shuningdek, zarur hollarda ushbu hujjatlarning to’g’ri berilganligini tekshirib ko’rish huquqiga ega. II.Bob.Davlat moliya tizimida p ensiya jamg armasiʻ ning o’rni va ahamiyati. 2.1. Pensiya jamg armasi ʻ ning davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati. Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2019 yil 30 dekabrdagi “O’zbekiston Respublikasining “2020 yil uchun O’zbekiston Respublikasining davlat byudjeti to’g’risida”gi qarori bilan 1 fevraldan boshlab ish haqi, pensiyalar, nafaqalar miqdori oshirildi va mehnatga haq to’lash bo’yicha yangi setka amalga kiritildi. Indeksatsiya miqdori 7 foizni (1,07 baravar) tashkil etadi. Yangi setga muvofiq, respublika hududida: mehnatga haq to’lashning eng kam miqdori (MHEKM) – oyiga 1 048 000 so’m; pensiyani hisoblashning bazaviy miqdori – oyiga 238 610 so’m; eng kam yoshga doir pensiyalar – oyiga 466 680 so’m; bolalikdan nogironlarga beriladigan nafaqa – oyiga 466 680 so’m; zarur ish stajiga ega bo’lmagan keksa yoshdagi va mehnatga layoqatsiz fuqarolarga beriladigan nafaqa – oyiga 286 390 so’m. Bazaviy hisoblash miqori ( 245 000) hozirda 340 000 so m ʻ . 17 Umuman olganda, istiqlol bergan imkoniyatlar va Konstitutsiyada belgilab qo’yilgan huquqlar tufayli mamlakatimiz pensiya ta’minoti tizimida ham tub islohotlar amalga oshirildi. O’zida eng avvalo inson manfaatlarini aks ettirgan ko’plab o’zgarish va yangiliklarga qo’l urildi. O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonuniga kiritilayotgan o’zgartish va qo’shimchalar fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti tizimini yanada takomillashtirish imkonini berdi. Pensiya jamg’armasi faoliyatiga doir qabul qilingan huquqiyme’yoriy hujjatlar: davlat pensiya ta’minoti tizimidagi qonunchilik bazasini va me’yoriy-huquqiy hujjatlarni takomillashtirish; pensiya tizimini takomillashtirish va davlat organlari hamda ularning joylardagi boshqarmalari bilan hamkorlik aloqalarini kuchaytirish; Pensiya jamg’armasi daromadlari bazasini mustahkamlash; pensiya va ijtimoiy nafaqa to’lovlarini o’z vaqtida ta’minlash; Pensiya jamg’armasi tarkibiy bo’linmalarining moddiy-texnik bazasining sifatini va jihozlanganlilik darajasini yaxshilash hamda davlat pensiya tizimidagi kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish imkonini beradi. Shuningdek, pensiya va ijtimoiy nafaqalarning to’g’ri, asosli va qonun doirasida tayinlanishiga va fuqarolarning ijtimoiy barqarorligini kuchaytirishga xizmat qilmoqda. Bunday g’amxo’rlik va imtiyoz ham davlatimizning ijtimoiy himoyasiga doimiy e’tiborining yaqqol ifodasidir. 8 2020 yil 3 sentyabrda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonuni Pensiya jamg’armasidan tayinlanuvchi davlat pensiyalari va ularga oid quyidagi munosabatlarni tartibga soladi: - davlat pensiya ta’minotiga oid umumiy qoidalar; - davlat pensiyalarining turlari; - pensiyalar va o’rtacha ish haqi miqdorlarini hisoblab chiqarish tartibi; -ish stajini hisoblab chiqarish va mehnat stajiga qo’shiluvchi mehnat faoliyati turlari; 8 Kasimova G.A., Sholdorov D.A. Pensiya ta’minoti nazorati. Darslik. Toshkent.: 2017. 423 bet. 18 - pensiyalarni tayinlash tartibi; - pensiyalarni hisoblash va qayta hisoblash tartiblari; -pensiyalarni to’lash tartiblarini belgilaydi. O’zbekiston Respublikasi fuqarolarining qariganda, mehnat qobiliyatini to’liq yoki qisman yo’qotganda, boquvchisiz qolganda ijtimoiy ta’minlanishdan iborat konstitutsiyaviy huquqlarini ro’yobga chiqarish, davlat pensiyalarining yagona tizimini, ularni tayinlash, hisoblab chiqarish, qayta hisoblash va to’lash tartibini belgilaydi. O’zbekiston Respublikasi fuqarolari ushbu Qonunda nazarda tutilgan tartibda davlat tomonidan pensiya bilan ta’minlanish huquqiga egadirlar. Shuni ham ta’kidlash joizki, respublika hududidan tashqarida yashab turgan O’zbekiston Respublikasining fuqarolarini pensiya bilan ta’minlash O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari asosida amalga oshiriladi. O’zbekiston Respublikasida doimiy yashab turgan chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar, O’zbekiston Respublikasi fuqarolari bilan teng ravishda pensiya olish huquqiga egadirlar. Ish stajiga ega bo’lmagan fuqarolar va ularning oilalari ushbu Qonunga binoan davlat pensiyalari olish huquqiga ega emaslar. Ularning ijtimoiy ta’minlanish tartibi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi 9 . “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonunga ko’ra davlat pensiyalarining quyidagi turlari mavjud 10 : 9 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 7 apreldagi 107-son qarori bilan tasdiqlangan “Pensiya tayinlash uchun zarur bo’lgan ish stajiga ega bo’lmagan qariyalarga va mehnatga layoqatsiz fuqarolarga nafaqalar tayinlash va to’lash tartibi to’g’risida”gi Nizom. 10 Allayarov Sh.A., Toshmuxamedova D.A. Davlat pensiya ta’minoti. O‘quv qo‘llanma. – T.: “IQTISOD- MOLIYA”, 2021 19 Yoshga doir pensiya o’z navbatida 2 xil bo’ladi: umumiy asoslarda tayinlanadigan va imtiyozli asoslarda tayinlanadigan pensiya. Agar pensiya olish huquqi paydo bo’lgan kundan boshlab ikki oy ichida uni so’rab murojaat etilgan bo’lsa, pensiya yoshiga to’lgan kundan e’tiboran tayinlanadi. Ushbu pensiya umrbod tayinlanadi. Mehnat qobiliyatini amalda uzoq muddatga yoki butunlay yo’qotish munosabati bilan tayinlanadi. Agar nogironlik belgilangan kundan boshlab ikki oy ichida pensiya so’rab murojaat etilgan bo’lsa, TMEK nogironlikni belgilagan kundan e’tiboran tayinlanadi. Ushbu pensiya butun nogironlik davri uchun tayinlanadi. 60 yoshdan oshgan erkak va 55 yoshdan oshgan ayol nogironlarga – nogironlik pensiyalari umrbod tayinlanadi. Ana shu nogironlarni qayta tibbiy ko’rikdan o’tkazish faqat ularning arizasiga binoan amalga oshiriladi. Pensiya jamg’armasi mablag’i hisobidan har oyda beriladigan to’lovlardan iborat bo’lib, uning miqdori vafot etgan boquvchining ish haqiga, uning qaramog’ida bo’lib kelgan mehnatga qobiliyatsiz oila a’zolari soniga bog’liq. Pensiya olish huquqi paydo bo’lgan kundan boshlab, lekin pensiya tayinlanishi uchun murojaat etishdan oldingi 6 oydan oshmagan muddatdan e’tiboran tayinlanadi. Vafot etgan boquvchining qaramog’ida bo’lgan mehnatga qobiliyatsiz oila a’zolari boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi olish huquqiga ega bo’ladi. 20Yoshga doir pensiya Nogironli k pensiyasi Boquvchi sini yo’qotgan lik pensiyasi Davlat pensiyalarining turlari Qonunning ikkinchi bobi yoshga doir pensiyalarga oid bo’lib, unda yoshga doir pensiyalar quyidagicha tasniflangan: umumiy belgilangan tartibdagi yoshga doir pensiya; I sh staji to’liq bo’lmagan chog’dagi pensiya; imtiyozli shartlarda tayinlanuvchi yoshga doir pensiyalar; muddatidan oldin tayinlanuvchi yoshga doir pensiyalar. Ish staji to’liq bo’lmagan chog’dagi pensiyalar esa xodim belgilangan pensiya yoshiga etganda va xodim davlat tomonidan ijtimoiy sug’urtalangan holda bajargan yoki unga tenglashtirilgan mehnat faoliyatida etti yildan kam bo’lmagan davr mehnat qilgan bo’lsa, bor stajga mutanosib ravishda tayinlanadi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasdiqlaydigan ro’yxatlarga muvofiq fuqarolarning ayrim toifalari va urush nogironlari, bolalikdan nogiron farzandlarning onalari, liliputlar va pakanalar imtiyozli shartlarda pensiya olish huquqiga ega bo’ladilar. Imtiyozli ravishda tayinlanuvchi pensiyalarni quyidagicha tasniflash mumkin: 1.yoshidan qat’i nazar pensiya olish huquqini beradigan ishlab chiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar va lavozimlarning 1-sonli ro’yxati; 2.umumiy belgilangan yoshni 10 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish huquqini beradigan ishlab chiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar, lavozimlar va ko’rsatkichlarning 2-sonli ro’yxati; 3.umumiy belgilangan yoshni 5 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish huquqini beradigan ishlab chiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar, vazifalar va ko’rsatkichlarning 3-sonli ro’yxati. 4. umumiy belgilangan yoshni bir yilga qisqartirilgan holda pensiya olish huquqi; Umumiy belgilangan pensiya yoshini 15 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish huquqiga gipofizar mittilik kasaliga chalinganlar (liliputlar) va gavda tuzilishida mutanosiblik buzilgan pakanalar: erkaklar – ish staji kamida 20 yil bo’lganda; ayollar – ish staji kamida 15 yil bo’lganda ega bo’ladilar. 21 Mamlakatimizda pensiya taminoti O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonuni asosida tartibga solinadi. Pensiyaning o’rtacha oylik darajasi belgilangan oylik pensiya summasini pensionerlar soniga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. Pensiyaning real hajmi belgilangan oylik pensiyaning o’rtacha summasini istemolchilik narxlari, indeksiga to’g’rilash (korrektirovka qilish) yo’li bilan hisoblanadi. Quyidagi jadvalda Evropa Ittifoqi mamlakatlarida pensiyalarni indeksatsiyalash tartibi berilgan. 3-jadval. Evropa Ittifoqi mamlakatlarida pensiyalarni indeksatsiyalash tartibi 11 Mamlakatlar Indeksatsiyalash tartibi 1 Daniya, Sloveniya, Shvetsiya Ish haqi miqdorining o’sishiga bog’liq 2 Bolgariya, Kipr, Estoniya, Finlyandiya, Lyuksemburg, Malta, Polsha, Ruminiya, Chexiya, Vengriya Narxlar va ish haqi miqdorining o’sishiga bog’liq 3 Avstriya, Belgiya, Frantsiya, Italiya, Latviya, Ispaniya, Buyuk Britaniya Narxlarning o’sishiga bog’liq 4 Portugaliya Narxlar va yalpi ichki mahsulot hajmining o’sishiga bog’liq (qisman) Ayrim mamlakatlar (masalan, Kanada va Frantsiya) sug’urta badallari miqdorini oshirishmoqda. Shuningdek, pensiyalarni inflyatsiyaga bog’liq ravishda indeksatsiya qilish mexanizmalari va tamoyillari ham o’zgarishlarga uchramoqda. Masalan, Yaponiya va Shvetsiyada pensiyani indeksatsiyalash iste’mol narxlari o’sishiga mos ravishda, Germaniya va Avstriyada sof daromadlar indeksi asosida, Frantsiyada esa pensiyalarni indeksatsiyalash yuqorida qayd etilgan ikkala ko’rsatkichni ham hisobga oluvchi murakkab indeks yordamida amalga oshiriladi. 11 Allayarov Sh.A., Toshmuxamedova D.A. Davlat pensiya ta’minoti. O‘quv qo‘llanma. – T.: “IQTISOD- MOLIYA”, 2021 22 Texnologiyadagi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi o’zgarishlar, xodimlar soni (shtati) yoki ish xususiyatining o’zgarishiga olib kelgan ishlar hajmining qisqarganligi yoxud korxonaning tugatilganligi munosabati bilan ishdan ozod etilgan va ishsiz deb e’tirof etilgan shaxslar: Erkaklar – 58 yoshga to’lganda va ish staji kamida 25 yil bo’lgan taqdirda; ayollar – 53 yoshga to’lganda va ish staji kamida 20 yil bo’lgan taqdirda pensiya olish huquqiga ega bo’ladilar. Yoshidan qat’i nazar, quyidagilar imtiyozli pensiya olish huquqiga ega bo’ladilar: a) kon sanoatidagi etakchi kasb egalari bo’lgan xodimlar – basharti, ular ana shu ishlarda kamida 20 yil ishlagan bo’lsalar; b) bevosita erosti va ochiq kon ishlarida (shu jumladan, konqutqaruv qismlarining shaxsiy tarkibi) ko’mir, ma’danlar va boshqa foydali qazilmalarni qazib olishda, shaxtalar va konlar qurilishida to’liq ish kuni davomida band bo’lgan xodimlar – basharti, ular ana shu ishlarda kamida 25 yil ishlagan bo’lsalar; v) uchuvchilar va uchuvchi-sinovchilar tarkibiga kiruvchi xodimlar, ular xizmat qilgan korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning idoraviy bo’ysunuvidan qat’i nazar, belgilangan xizmat muddatini ana shu lavozimlarda erkaklar kamida 25 yil va ayollar kamida 20 yil ado etganlari taqdirda (yuqorida qayd etib o’tilgan xodimlar salomatligiga (kasalligiga) ko’ra uchish ishlaridan bo’shatilgan taqdirda, belgilangan xizmat muddatini – erkaklar kamida 20 yil va ayollar kamida 15 yil ado etgan bo’lsalar); g) teatrlar va boshqa teatr-tomosha korxonalari artistlarining ayrim toifalari; d) sportchilarning ayrim toifalari. Oxirgi ish joyidan qat’i nazar, quyidagilar belgilangan yoshni 10 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish huquqiga ega bo’ladilar: a) erosti ishlarida, mehnat sharoiti o’ta zararli va o’ta og’ir ishlarda to’liq ish kuni davomida band bo’lgan xodimlar: erkaklar – ish staji kamida 20 yil bo’lib, bundan kamida 10 yili ko’rsatib o’tilgan ishlarga to’g’ri kelgan taqdirda; ayollar – ish staji kamida 15 yil bo’lib, bundan kamida 7 yilu 6 oyi ko’rsatib o’tilgan ishlarga to’g’ri kelgan taqdirda. 23 Oxirgi ish joyidan qat’i nazar, quyidagilar belgilangan yoshni 5 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish huquqiga ega bo’ladilar: a) urush nogironlari va ularga tenglashtirilgan shaxslar; b) mehnat sharoiti zararli va og’ir ishlarda to’liq ish kuni davomida band bo’lgan xodimlar: erkaklar – ish staji kamida 25 yil bo’lib, bundan kamida 12 yilu 6 oyi ko’rsatib o’tilgan ishlarga to’g’ri kelgan taqdirda; ayollar – ish staji kamida 20 yil bo’lib, bundan kamida 10 yili ko’rsatib o’tilgan ishlarga to’g’ri kelgan taqdirda.Ma’lumki, nogironlik pensiyalari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda I va II guruh nogironlari deb topilgan shaxslarga tayinlanadi. Sog’lig’ini yoki mehnat qobiliyatini yo’qotganlik darajasiga qarab, nogironlikning uch guruhi aniqlanadi. 2.2.Nogironlik sabablari va guruhlarga p ensiya jamg’armasi tomonidan pensiyani hisoblab chiqarish Nogironlik sabablari va guruhlari, shuningdek, nogironlik boshlangan vaqt va nogironlikning qancha muddatga belgilanishi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasdiqlaydigan ular to’g’risidagi Nizom asosida ishlovchi tibbiy- mehnat ekspert komissiyalari (TMEK) tomonidan aniqlanadi. Mehnatda mayiblanganda yoki kasb kasalligiga uchraganda beriladigan nogironlik pensiyalari ish stajidan qat’i nazar tayinlanadi. 20 yoshga to’lgunga qadar umumiy kasallik tufayli ish davrida yoki ishlash to’xtatilganidan keyin nogiron bo’lib qolgan shaxslarga pensiyalar ish stajidan qat’i nazar tayinlanadi. Umumiy kasallik oqibatida vafot etgan hamda nogironlik pensiyasini tayinlash uchun etarlicha ish stajiga ega bo’lmagan boquvchisini yo’qotgan oila a’zolariga pensiya boquvchining bor stajiga mutanosib miqdorda tayinlanadi. Ta’kidlash joizki, pensiya miqdori ish stajining muddatiga bog’liq bo’lib, quyidagilardan tarkib topadi: pensiyaning tayanch miqdoridan; ish staji uchun pensiyaning oshirilishidan; pensiyaga qo’shiladigan ustama haqlardan. Pensiyalarning quyidagi tayanch miqdorlari belgilanadi: 12 12 Kasimova G.A., Sholdorov D.A. Pensiya ta’minoti nazorati. Darslik. Toshkent.: 2017. 423 bet. 24 yoshga doir pensiya uchun – pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan o’rtacha oylik ish haqining 55 foizi, lekin rasmiy belgilangan yoshga doir eng kam pensiyaning kamida 100 foizi miqdorida; I va II guruh nogironlariga nogironlik pensiyasi uchun – pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan o’rtacha oylik ish haqining 55 foizi, lekin yoshga doir eng kam pensiyaning kamida 100 foizi miqdorida; oilaning mehnatga layoqatsiz har bir a’zosiga boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi uchun – pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan o’rtacha oylik ish haqining 30 foizi, lekin yoshga doir eng kam pensiyaning kamida 50 foizi miqdorida; ota-onasidan judo bo’lgan (chin etim) bolalarga yoki vafot etgan yolg’iz onaning bolalariga, har bir bolaga boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi uchun – pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan o’rtacha oylik ish haqining 30 foizi, lekin yoshga doir eng kam pensiyaning kamida 100 foizi miqdorida. Pensiyalarga ustama haqlar quyidagi miqdorlarda belgilanadi: I guruh urush nogironlariga – eng kam oylik ish haqining 150 foizi; II guruh urush nogironlariga – eng kam oylik ish haqining 125 foizi; ko’zi ojizlik bo’yicha I guruh nogironlariga – eng kam oylik ish haqining 100 foizi; I guruh nogironlariga – eng kam oylik ish haqining 75 foizi; II guruh yolg’iz nogironlariga – eng kam oylik ish haqining 50 foizi; urush qatnashchilari va ularga tenglashtirilgan shaxslarga – eng kam oylik ish haqining 50 foizi; 1941-1945-yillardagi urush davrida mamlakat ichkarisida ishlagan va harbiy majburiyatni bajargan shaxslarga – eng kam oylik ish haqining – 30 foizi; vafoti harbiy xizmat yoki ichki ishlar organlaridagi xizmat majburiyatlarini bajarish bilan bog’liq harbiy xizmatchilarning hamda ichki ishlar organlari xodimlarining ota-onalariga va yangi nikohdan o’tmagan beva xotinlariga (beva erlariga) – eng kam oylik ish haqining 30 foizi; 25 O’zbekiston Respublikasi oldida alohida xizmatlari bo’lgan shaxslarga – xizmatlariga qarab – eng kam oylik ish haqining 100 foizidan 150 foizigacha; yoshidan qat’i nazar imtiyozli pensiyaga chiqish huquqiga ega bo’lgan artistlarga – eng kam oylik ish haqining 75 foizi; teatr-kontsert tashkilotlari artistlari va badiiy xodimlariga, teatr va musiqa san’ati ijodiy xodimlari tayyorlovchi o’quv muassasalarining professor- o’qituvchilari va kontsertmeysterlariga, Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan ro’yxatga ko’ra – eng kam oylik ish haqining – 50 foizi . Pensiyani hisoblab chiqarish uchun, ishdagi mavjud tanaffuslardan qat’i nazar, oxirgi o’n yillik mehnat faoliyati davomidagi istalgan ketma-ket besh yildagi (pensiya so’rab murojaat etgan kishining tanlovi bo’yicha) ish haqi olinadi. Pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan ish haqi o’tgan yillardagi ish haqlarini pensiya tayinlanadigan kundagi ish haqi darajasiga keltirish uchun O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan tartibda qayta hisoblanadi. Pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan o’rtacha oylik ish haqi ketma-ket ishlangan oltmish kalendar oylar uchun qayta hisoblangan ish haqining umumiy miqdorini oltmishga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. Pensiya so’rab murojaat etgan kishi besh yildan kam ishlagan hollarda pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan o’rtacha oylik ish haqi ishlangan kalendar oylar uchun qayta hisoblangan ish haqining umumiy miqdorini shu oylar soniga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. Mavsumiy ishlarda band bo’lgan xodimlarga pensiyalar tayinlashda pensiyani hisoblab chiqarish uchun olinadigan o’rtacha oylik ish haqi, ishdagi mavjud tanaffuslardan qat’i nazar, mehnat faoliyatining oxirgi o’n yili davomidagi istalgan ketma-ket besh mavsumdagi (pensiya so’rab murojaat etgan kishining tanlovi bo’yicha) qayta hisoblangan ish haqining umumiy miqdorini oltmishga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. Pensiya jamg’armasi bo’limi pensiya tayinlash uchun taqdim etilgan hujjatlarni tekshirish to’g’risida qaror chiqargan hollarda, tekshirish tamom bo’lish 26 muddatidan qat’i nazar, pensiya tayinlash uchun dastlab murojaat qilingan sana pensiya tayinlash uchun murojaat qilingan sana hisoblanadi. Yoshga doir pensiya tayinlash uchun murojaat qilgan shaxsning arizasiga quyidagilar ilova qilinishi kerak: ish stajini, shu jumladan maxsus ish stajini tasdiqlaydigan hujjat; ish haqi to’g’risidagi ma’lumotnoma; ariza beruvchining jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasi nusxasi (2005- yil 1yanvardan keyin). Bundan tashqari, zarur hollarda quyidagilar taqdim etiladi: a) tegishli organ tomonidan berilgan harbiy xizmatni, partizan otryadlari va qo’shilmalarda bo’lganlikni, davlat xavfsizligi organlarida va ichki ishlar organlarida xizmat qilganlikni tasdiqlaydigan ma’lumotnoma; b) tegishli organ tomonidan berilgan, idoraviy bo’ysunuvidan qat’i nazar, harbiylashtirilgan soqchilikdagi, maxsus aloqa organlari va kon-qutqaruv qismlaridagi xizmatni tasdiqlaydigan ma’lumotnoma; v) band bo’lgan shaxsga O’zbekiston Respublikasi davlat soliq organlari tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlar asosida Pensiya jamg’armasi bo’limi tomonidan berilgan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga sug’urta badallari to’langanligini tasdiqlaydigan ma’lumotnoma; g) O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligining davolash-profilaktika muassasasi tibbiy-maslahat komissiyasi (TMK) tomonidan berilgan ariza beruvchining bolasi 16 yoshgacha nogiron bola deb e’tirof etilishini tasdiqlaydigan tibbiyot xulosasi yoki Tibbiy-mehnat ekspert komissiyasi (TMEK) tomonidan berilgan parvarish ostidagi shaxs I guruh nogironi deb tan olinishini tasdiqlaydigan nogironlik to’g’risidagi ma’lumotnomaning tegishli qismi; d) davolash-profilaktika muassasasining xulosasi asosida fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organi tomonidan berilgan o’zgalarning parvarishiga muhtoj bo’lgan 80 yoshga to’lgan keksalarga qarab turilgan vaqtni tasdiqlaydigan ma’lumotnoma; e) oliy ta’lim muassasalarida (shu jumladan o’qish harbiy xizmatga tenglashtiriladigan harbiy ta’lim muassasalarida, shuningdek partiya maktablarida), aspiranturada (stajyorlar-tadqiqotchilar-izlanuvchilar 27 institutida), doktoranturada (katta ilmiy xodimlar – izlanuvchilar institutida) va klinik ordinaturada kunduzgi o’qishni, shu jumladan chet elda o’qishni tasdiqlaydigan diplom yoki ma’lumotnoma; j) bolani parvarish qilish bo’yicha ta’til berilganligi va ta’tildan qaytilganligi to’g’risidagi buyruqlarning nusxalari ilova qilingan holda ayol kishi bola tug’ilgandan boshlab u uch yoshga to’lgungacha bo’lgan davrda mehnat munosabatlarida bo’lgan tashkilot (tashkilotlar) tomonidan berilgan bola uch yoshga to’lgunga qadar uni parvarish qilish vaqtini tasdiqlaydigan ma’lumotnoma; z) ofitserlar tarkibidan bo’lgan shaxslar, praporshchiklar, michmanlar va muddatdan tashqari xizmat qiluvchi harbiy xizmatchilarning xotinlari, ularni ishga joylashtirish imkoniyati bo’lmagan joylarda erlari bilan yashagan vaqtni tasdiqlaydigan ma’lumotnoma; i) ariza beruvchi urush qatnashchisi yoki unga tenglashtirilgan shaxs hisoblanishini tasdiqlaydigan hujjat; k) davolash-profilaktika muassasasining ariza beruvchi gipofizar nanizm bemori (liliput) yoxud disproportsional pakana ekanligi to’g’risidagi ma’lumotnomasi; l) familiya, ism, ota ismi o’zgartirilganligi to’g’risidagi hujjat; m) TMEKning nogironlik to’g’risidagi ma’lumotnomasining tegishli qismi – mehnatda yoki kasb kasalligiga chalinganlik oqibatida I va II guruh nogironi bo’lgan vaqt stajga hisoblanadigan hollarda; n) fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organi tomonidan berilgan nogiron bola 8 yoshga to’lgunga qadar uni parvarish qilish vaqtini tasdiqlaydigan ma’lumotnoma, shuningdek, bola 8 yoshgacha nogiron bola deb e’tirof etilishini tasdiqlaydigan TMK tomonidan berilgan tibbiyot xulosasi yoki TMK tomonidan berilgan nogironlikni belgilash uchun asos hisoblanadigan kasallik bo’yicha davolash-profilaktika muassasasida hisobda turganlik to’g’risidagi ma’lumotnoma; o) oqlov hukmi yoki ish to’xtatilganligi to’g’risida sudning ajrimi (qarori) yoki prokuror (tergovchi)ning ish to’xtatilganligi to’g’risidagi qarori, shuningdek, oldini olish chorasi sifatida shaxsni tergov izolyatoriyada (turmada) qamoqda saqlash, qamoq yoki ozodlikdan mahrum etish shaklida jazoni o’tash davri to’g’risida tergov organlari yoki ichki ishlar organlarining ma’lumotnomasi, shuningdek, reabilitatsiya to’g’risidagi hujjatlar (sud organlari, prokuratura organlari, surishtiruv va tergov organlarining 28 oqlov hukmi chiqarilganligi to’g’risidagi ma’lumotnomasi yoki reabilitatsiya qiluvchi asoslar bo’yicha jinoyat ishi to’xtatilganligi to’g’risidagi qarori (ajrimi); p) tegishli muassasaning shaxsni ishsiz deb e’tirof etish to’g’risidagi taqdimnomasi. 29 Xulosa Xulosa qilib aytganda, Pensiya jamg’armasi faoliyatiga doir qabul qilingan huquqiy me’yoriy hujjatlar: davlat pensiya ta’minoti tizimidagi qonunchilik bazasini va me’yoriy-huquqiy hujjatlarni takomillashtirish; pensiya tizimini takomillashtirish va davlat organlari hamda ularning joylardagi boshqarmalari bilan hamkorlik aloqalarini kuchaytirish; Pensiya jamg’armasi daromadlari bazasini mustahkamlash; pensiya va ijtimoiy nafaqa to’lovlarini o’z vaqtida ta’minlash; Pensiya jamg’armasi tarkibiy bo’linmalarining moddiy-texnik bazasining sifatini va jihozlanganlilik darajasini yaxshilash hamda davlat pensiya tizimidagi kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish imkonini beradi. Shuningdek, pensiya va ijtimoiy nafaqalarning to’g’ri, asosli va qonun doirasida tayinlanishiga va fuqarolarning ijtimoiy barqarorligini kuchaytirishga xizmat qilmoqda. Bunday g’amxo’rlik va imtiyoz ham davlatimizning pensionerlar ijtimoiy himoyasiga doimiy e’tiborining yaqqol ifodasidir. Nogironlik pensiyasini tayinlashni so’rab murojaat qilgan shaxsning arizasiga quyidagi hujjatlar ilova qilinishi kerak: ish stajini, shu jumladan, maxsus ish stajini tasdiqlaydigan hujjat; ish haqi to’g’risidagi ma’lumotnoma; ariza beruvchining jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasi nusxasi; baxtsiz hodisa va sog’liqning ishlab chiqarishda boshqa shikastlanishi to’g’risidagi hujjat yoki agar nogironlik mehnatda mayiblanish oqibatida sodir bo’lgan bo’lsa – boshqa rasmiy hujjat. Bundan tashqari, zarur hollarda quyidagilar taqdim etiladi: fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organi tomonidan berilgan ariza beruvchining yashash joyi bo’yicha bir o’zi yashashi (ro’yxatdan o’tkazilganligi) to’g’risidagi ma’lumotnoma. Boquvchisini yo’qotganlik pensiyasini tayinlashni so’rab murojaat qilgan shaxsning arizasiga quyidagi hujjatlar ilova qilinishi kerak: pensiya tayinlanayotgan shaxsning yoshini tasdiqlovchi tug’ilganlik haqidagi guvohnoma yoki pasport; oila a’zosining vafot etgan boquvchi bilan qarindoshlik 30 munosabatlarini tasdiqlovchi hujjatlar (nikoh to’g’risidagi guvohnoma, nikoh bekor qilinganligi to’g’risidagi guvohnoma, u bo’lmagan taqdirda – fuqarolik holati dalolatnomalaridagi yozuvdan ko’chirma, vakolatli tashkilotlarning yoki xorijiy davlatlar mansabdor shaxslarining ma’lumotnomasi); boquvchining vafot etganligi to’g’risidagi guvohnoma yoki uning bedarak yo’qolganligi to’g’risida sudning qarori; vafot etgan boquvchining ish stajini, shu jumladan, maxsus ish stajini tasdiqlaydigan hujjat; vafot etgan boquvchining jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasi nusxasi; vafot etgan boquvchining ish haqi to’g’risidagi ma’lumotnoma. 13 13 Kasimova G.A., Sholdorov D.A. Pensiya ta’minoti nazorati. Darslik. Toshkent.: 2017. 423 bet. 31 Foydalanilgan adabiyotlar 1. Mirziyoyev Sh.M. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. – T.: “O’zbekiston” NMIU, 2018 y. – 68 bet. 2. 2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF- 4947-sonli Farmoniga 1- ilova. O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2017yil., 6-son. 70- modda. 3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 20 21 yil 8 sentyabrdagi “Davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibini yanada takomillashtirishga yo’naltirilgan normativ-huqukqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida”gi 252-son Qarori. 4. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 20 20 yil 7 apreldagi 107-son qarori bilan tasdiqlangan “Pensiya tayinlash uchun zarur bo’lgan ish stajiga ega bo’lmagan qariyalarga va mehnatga layoqatsiz fuqarolarga nafaqalar tayinlash va to’lash tartibi to’g’risida”gi Nizom. 5. Kasimova G.A., Sholdorov D.A. Pensiya ta’minoti nazorati. Darslik. Toshkent.: 2017. 423 bet. 6 . Allayarov Sh.A., Toshmuxamedova D.A. Davlat pensiya ta’minoti. O‘quv qo‘llanma. – T.: “IQTISOD-MOLIYA”, 20 7. O zbekistonda Respublikasi Budjet kodeksi 26.12.2013ʻ 32 Internet resurslari 1. www. lex.uz 2. www.google.uz 3. www.referat.uz 4. www.koob.ru 5. www.Psychology.ru 6. www.flogiston.ru 33 Ilovalar. 34 35 36

Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, uning davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati.

Sotib olish