Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 13000UZS
Размер 63.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 22 Сентябрь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

C++ da satrlar

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
« Fizika-matematika va axborot texnologiyalari  fakulteti  » fakulteti
“Tasdiqlandi”
Axborot tizimlari va raqamli
texnologiyalar kafedrasi
________________________
“____” ___________ 2025   y. “Ro’yxatga olindi”
Fizika-matematika va axborot
texnologiyalari  fakulteti  
 _________________________
“____” ___________ 2025   y.
 “ Dasturlash asoslari ”
f anidan
“ C++ da satrlar ”  mavzusidagi
       KURS ISHI MUNDARIJA
I BOB. C++ DASTURLASH TILIDA SATRLAR BILAN ISHLASHNING 
ASOSIY TUSHUNCHALARI ................................................................................ 8
1.1. Satr (string) tushunchasi va uning dasturlashdagi roli ................................. 8
1.3. C++ dasturlash tilida string sinfining metodlari va ular orqali satrlar 
ustida bajariladigan amallar ................................................................................ 13
II BOB. C++ DASTURLASH TILIDA SATRLAR BILAN ISHLASHNING 
AMALIY QO’LLANILISHI ................................................................................ 16
2.1. Satrlar bilan ishlashda ifoda va mantiqiy strukturalarning roli ............... 16
2.2. C++ dasturlash tilida string sinfidan foydalanish usullari va imkoniyatlari
................................................................................................................................. 18
2.3. C++ dasturlash tilida string sinfi bilan amaliyotda ishlash va dasturiy 
yechimlar yaratish ................................................................................................. 22
III BOB. C++ DASTURLASH TILIDA SATRLAR BILAN ISHLASHDA 
ZAMONAVIY YONDASHUVLAR VA AMALIY OPTIMALLASHTIRISH 
METODLARI ........................................................................................................ 26
3.1. Satrlar bilan ishlashni optimallashtirish shaklida samarali texnologiyalar 
tahlili ....................................................................................................................... 26
3.2. Satrlar bilan ishlashda uchraydigan keng tarqalgan xatolar va ularni 
oldini olish usullari ................................................................................................ 28
3.3. Satrlar ustida amallar bajarishda samaradorlik va optimal yondashuvlar
................................................................................................................................. 31
XULOSA ................................................................................................................ 34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ......................................... 36
2 KIRISH
Zamonaviy   dasturlash   sohasining   eng   dolzarb   va   chuqur   tadqiq   etilishi   lozim
bo ’ lgan   yo ’ nalishlaridan   biri   bu   –   matnli   ma ’ lumotlar   bilan   ishlash   va   ularni
samarali   boshqarishdir .   Hozirgi   kunda   kompyuter   texnologiyalari   turli
ko ’ rinishdagi   va   hajmdagi   axborotlarni   qayta   ishlash ,   uzatish   va   saqlash   imkonini
bergani   bois ,   satrlar   bilan   ishlash   har   qanday   dasturiy   ta ’ minotning   ajralmas   va
muhim   komponentiga   aylangan .   Ayniqsa ,   foydalanuvchi   bilan   muloqotni   tashkil
etish ,   tizimlarga   ma ’ lumot   kiritish ,   tahliliy   hisob - kitoblar   yuritish ,   fayllar   va
internet   resurslari   bilan   ishlashda   matnli   ma ’ lumotlardan   keng   foydalaniladi .   Shu
sababli,   dasturlash   tillarida   satrlar   bilan   ishlashning   texnik,   nazariy   va   amaliy
jihatlarini chuqur o’rganish zamon talabidir. C++ dasturlash tili esa ushbu sohada
keng   imkoniyatlarni   taqdim   etadi   va   u   bilan   ishlashda   satrlar   bilan   bog’liq
texnologiyalar alohida o’rin tutadi.
Kurs ishi dolzarbligi
Hozirgi   zamon   axborot   texnologiyalari   jadal   rivojlanayotgan   bir   paytda,
matnli   ma’lumotlar   bilan   ishlash   ko’plab   sohalarda,   xususan,   sun’iy   intellekt,
tabiiy   tilni   qayta   ishlash   (NLP),   veb   dasturlar,   xavfsizlik   tizimlari,   fayllarni
boshqarish   va   foydalanuvchi   interfeyslari   dizayni   kabi   yo’nalishlarda   muhim
ahamiyat   kasb   etmoqda.   Ayniqsa,   katta   hajmdagi   matnlar   ustida   tez   va   samarali
ishlov berish talab etilganda, C++ dasturlash tilining imkoniyatlaridan foydalangan
holda kuchli algoritmik yechimlarni ishlab chiqish zaruriyati ortib bormoqda. C++
tilida   satrlar   ustida   ishlash   –   bu   nafaqat   sintaktik   ko’nikmalarni,   balki   chuqur
algoritmik   fikrlashni,   samarali   xotira   boshqaruvini   va   real   dasturiy   muhitda
ishlashni   talab   qiladi.   Shu   bois   ushbu   kurs   ishi   dolzarb   ilmiy-amaliy   muammo
hisoblanadi.
C++ dasturlash tili bugungi kunda nafaqat tizimli dasturlar yaratishda, balki
interaktiv   va   foydalanuvchiga   yo’naltirilgan   grafik   interfeyslar,   sun’iy   intellekt
tizimlari,   o’yinlar,   mobil   ilovalar   va   tarmoqli   platformalar   yaratishda   ham
muvaffaqiyatli   qo’llanilmoqda.   Uning   qudratli   vositalari   va   yadroga   yaqin   ishlov
3 berish   imkoniyati   ko’plab   dasturchilarni   o’ziga   jalb   etmoqda.   Ayniqsa,   C++
tilining C tilidan meros bo’lib o’tgan yuqori darajadagi pastki qatlam bilan ishlash
imkoniyati,   resurslarni   boshqarishdagi   nozikliklar   va   ob’ektga   yo’naltirilgan
dasturlash   imkoniyatlarini   birlashtirgani   uni   boshqa   tillardan   ajratib   turadi.
Shunday imkoniyatlar orasida satrlar bilan ishlash texnologiyasi  alohida e’tiborga
loyiq   bo’lib,   aynan   bu   yo’nalish   C++   tilining   kengayuvchanligini   va   dasturchi
nazoratining yuqoriligini namoyon qiladi.
Kurs ishi vazifalari
Mazkur kurs ishida quyidagi vazifalar belgilangan:
1.   C++   dasturlash   tilida   satrlar   bilan   ishlashga   oid   asosiy   tushunchalarni
yoritish.
2. Satrlar bilan ishlashda qo’llaniladigan asosiy kutubxonalar, funksiyalar va
operatorlar haqida to’liq ma’lumot berish.
3.   Satrlar   ustida   izlash,   almashtirish,   tekshirish   kabi   muhim   operatsiyalarni
algoritmik jihatdan tahlil qilish.
4.   Karp-Rabin,   Knut-Morris-Pratt,   Boyer-Moore   kabi   algoritmlarning   satr
qidiruvdagi qo’llanishini ko’rsatish.
5.   C++   tilida   regulyar   ifodalar   (regex)   orqali   murakkab   satr   naqshlarini
aniqlash va ularga ishlov berish usullarini yoritish.
6. Real dasturiy yechimlarda matnlar bilan ishlashga doir namunaviy kodlar
va amaliy misollar keltirish.
7.   C++   tilida   satrlar   bilan   ishlashdagi   samaradorlik,   xotira   tejash   va
xavfsizlik masalalarini muhokama qilish.
Kurs ishi obyekti
Kurs ishi obyekti sifatida C++ dasturlash tilida yozilgan dasturiy vositalarda
matnli (satrli) ma’lumotlar bilan ishlash jarayoni tanlangan. Bu jarayonga tegishli
barcha funksiyalar, metodlar, kutubxonalar va algoritmlar tahlil qilinadi.
Kurs ishi predmeti
4 Kurs  ishi  predmeti  – C++ dasturlash  tilida satrlar  bilan  ishlashning  nazariy
va amaliy jihatlari, shuningdek, ular yordamida yaratiladigan algoritmik yechimlar
va dasturiy modullarni ishlab chiqish hisoblanadi.
C++   tilida   satrlar   bilan   ishlash   ikki   asosiy   yo’nalishda   amalga   oshiriladi.
Birinchi   yo’nalish   C   tilidan   meros   bo’lib   qolgan   an’anaviy   C-style   strings   deb
ataluvchi satrlar bo’lib, ular belgilar (char) massivlari orqali ifodalanadi va oxiri '\
0' belgisi bilan yakunlanadi. Bu usul katta aniqlik va nazoratni talab qiladi, chunki
satrlar   uzunligini   aniqlash,   ularni   nusxalash,   taqqoslash   yoki   birlashtirishda
foydalanuvchi   xotirani   mustaqil   boshqaradi.   C-style   satrlar   bilan   ishlashda   strlen,
strcpy,   strcat,   strcmp   kabi   funksiyalar   keng   qo’llaniladi.   Mazkur   funksiyalar
cstring   kutubxonasida   mavjud   bo’lib,   ularni   noto’g’ri   ishlatish   yoki   xotirani
noto’g’ri   ajratish   og’ir   xatolarga   olib   kelishi   mumkin.   Shuning   uchun   bu
yondashuv dasturchidan chuqur bilim  va tajribani  talab qiladi. Aynan shu sababli
bu   usul   tizimli   dasturlarda   tezlik   va   minimal   resurs   ishlatish   muhim   bo’lgan
holatlarda qo’llaniladi.
Ikkinchi yo’nalish esa C++ ga xos bo’lgan std::string sinfi orqali satrlar bilan
ishlashdir.   Ushbu   sinf   string   kutubxonasida   joylashgan   bo’lib,   u   ob’ektga
yo’naltirilgan   dasturlash   paradigmasiga   asoslangan.   std::string   satrlar   ustida
ishlashda   qulay,   xavfsiz   va   soddalashtirilgan   interfeysni   taqdim   etadi.   Unda   satr
uzunligini aniqlash, qism satrlarni ajratib olish, birlashtirish, almashtirish, qidirish,
kiritish,   o’chirish   kabi   amallar   oddiy   operatorlar   yoki   metodlar   orqali   bajariladi.
Misol   uchun,   +   operatori   yordamida   ikki   satrni   birlashtirish   yoki   substr()   metodi
yordamida   satrning   muayyan  qismini   ajratib  olish   mumkin.  Bu   esa   dasturchining
e’tiborini   xotira   bilan   bog’liq   texnik   muammolardan   ko’ra,   algoritmik   yechimga
qaratishga imkon yaratadi.
std::string   sinfining   ichki   mexanizmi   avtomatik   xotira   boshqaruviga
asoslangan   bo’lib,   bu   orqali   foydalanuvchi   xotirani   ajratish   yoki   tozalash   haqida
o’ylamasdan   samarali   ishlay   oladi.   Bundan   tashqari,   string   ob’ektlari   STL
konteynerlari bilan uyg’un ishlaydi, bu esa ulardan massivlar, ro’yxatlar, xaritalar
shaklida foydalanishga imkon beradi. Yana bir muhim jihati shundaki, string sinfi
5 zamonaviy   kompilyatorlar   tomonidan   optimallashtirilgan   bo’lib,   uning   ko’plab
metodlari inline tarzida bajariladi va bu dastur tezligini saqlab qoladi.
Satrlar bilan ishlash nafaqat til darajasidagi imkoniyatlarni, balki algoritmik
yechimlarni   ham   talab   qiladi.   Ayniqsa,   matnli   ma’lumotlar   katta   hajmga   ega
bo’lganda yoki real vaqt rejimida qayta ishlanishi zarur bo’lganda, samarali izlash
va   tahlil   qilish   algoritmlari   dolzarb   bo’ladi.   Masalan,   satr   ichida   andozaviy
substring qidirish uchun Karp-Rabin, Knut-Morris-Pratt, Boyer-Moore algoritmlari
qo’llaniladi.   Ushbu   algoritmlar   C++   tilida   samarali   tarzda   amalga   oshirilishi
mumkin   va   bu   tilning   past   darajadagi   optimallashtirish   imkoniyatlari   bunday
masalalarni real muhitda ishlovchi dasturlarga tatbiq qilishni yengillashtiradi.
Bugungi   axborot   texnologiyalari   davrida   satrlar   bilan   ishlash   sohasining
ahamiyati yana bir bor o’z tasdig’ini topmoqda. Sun’iy intellekt, tabiiy tilni qayta
ishlash (NLP), foydalanuvchi interfeysi dizayni, fayllarni boshqarish tizimlari, veb
dasturlar   va   hatto   blokcheyn   texnologiyalari   –   bularning   har   birida   satrlar   bilan
ishlash muhim rol o’ynaydi. Shu boisdan, C++ tilida bu imkoniyatlarning qanday
amalga   oshirilishini   o’rganish   nafaqat   nazariy   jihatdan,   balki   amaliy   nuqtayi
nazardan ham dolzarbdir. Ayniqsa, axborot xavfsizligi va xotira optimallashtirilishi
kabi   muhim   yo’nalishlarda   satrlar   bilan   ishlashdagi   to’g’ri   yondashuv   dasturiy
mahsulotlarning barqarorligi va xavfsizligini belgilaydi.
Satrlar   bilan   ishlashda   shuningdek   regular   expressions   (regulyar   ifodalar)
bilan ishlash ham alohida mavzu hisoblanadi. C++ tilida regex kutubxonasi orqali
murakkab   matn   naqshlarini   aniqlash   va   ularga   ishlov   berish   mumkin.   Bu
yondashuv   foydalanuvchi   kiritgan   ma’lumotlarni   verifikatsiya   qilish,   fayl
formatlarini   aniqlash,   URL   manzillarni   ajratib   olish   yoki   elektron   pochta
adreslarini tekshirish kabi muammolarni samarali hal qilish imkonini beradi.
Mazkur kurs ishi aynan ushbu omillarni hisobga olgan holda tuzilgan bo’lib,
C++ dasturlash tilida satrlar  bilan ishlashning  nazariy asoslari,  amaliy jihatlari va
real dasturlash muammolaridagi qo’llanilishini har tomonlama o’rganishni maqsad
qilgan.   Bu   kurs   ishida   dasturlashdagi   fundamental   tushunchalardan   tortib,
murakkab   algoritmlar   va   samarali   kod   yozish   uslublarigacha   bo’lgan   qamrovli
6 tahlil olib boriladi. Satrlar bilan ishlashda yuzaga keladigan turli masalalar – xotira
boshqaruvi, massivlar bilan ishlash, ob’ektlar o’zgarishi, interfeyslararo ma’lumot
uzatish,   foydalaniladigan   metodlar,   operatorlar   va   kutubxonalar   ko’rib   chiqiladi.
Shu   orqali   talaba   yoki   dasturchi   nafaqat   C++   tilida   satrlar   bilan   ishlashni
mukammal   tushunadi,   balki   bu   bilimlarni   mustaqil   dasturiy   yechimlar   yaratishda
ham qo’llay oladi.
Xulosa   qilib   aytganda,   C++   dasturlash   tilida   satrlar   bilan   ishlash   mavzusi
nafaqat texnik bilimlarni, balki algoritmik fikrlash, xatolarga bardoshlilik, samarali
resurs boshqaruvi va dasturiy tizimlarga tizimli yondashuvni shakllantiradi. Bu esa
zamonaviy   dasturchi   uchun   zarur   bo’lgan   malakalarni   kengaytiradi   va   uni   real
loyihalarda muvaffaqiyatli  ishlashga  tayyorlaydi. Shu bois, ushbu kurs ishi orqali
C++   da   satrlar   ustida   ishlash   jarayonining   barcha   muhim   jihatlarini   chuqur
o’rganishga intilish eng asosiy maqsad qilib qo’yilgan.
7 I BOB. C++ DASTURLASH TILIDA SATRLAR BILAN ISHLASHNING
ASOSIY TUSHUNCHALARI
1.1. Satr (string) tushunchasi va uning dasturlashdagi roli
Satr – bu belgilar (harflar, raqamlar, belgilar va boshqalar) ketma-ketligidan
tashkil   topgan   ma’lumot   turi   bo’lib,   dasturlashda   matnli   axborot   bilan   ishlash
imkonini   beradi.   Satr   tushunchasi   zamonaviy   dasturlash   tillarining   deyarli
barchasida   mavjud   bo’lib,   u   har   bir   foydalanuvchi   bilan   muloqotda,   ma’lumot
almashinuvida   va   hatto   dastur   logikasi   ichida   asosiy   elementlardan   biri
hisoblanadi.   Aynan   shu   sababli,   satr   bilan   ishlashga   oid   bilimlar   har   qanday
dasturchining asosiy ko’nikmalar qatoriga kiradi.
Dasturlashda   satrlar   odatda   belgilar   ketma-ketligi   sifatida   qaraladi   va   bu
belgilar kompyuterda maxsus kodlar yordamida ifodalanadi. Masalan, har bir belgi
ASCII   yoki   Unicode   standartidagi   raqamli   kod   sifatida   ifodalanadi.   Bu   kodlar
kompyuter   tomonidan o’qilishi   va tahlil   qilinishi  uchun  zarurdir. Satrning har  bir
elementi   (belgisi)   char   tipidagi   qiymat   bo’lib,   C++   tilida   bu   belgilar   massiv
ko’rinishida yoki string obyektlari orqali saqlanadi. Bu yondashuv dasturchiga turli
xil operatsiyalarni – qidirish, nusxalash, taqqoslash, uzunligini aniqlash, tahrirlash
va boshqa ko’plab funksiyalarni bajarish imkonini beradi.
C++   dasturlash   tilida   satrlar   bilan   ishlashning   ahamiyati   juda   katta.   Bu
tilning   imkoniyatlari   nafaqat   oddiy   belgilar   to’plamini   saqlash,   balki   bu   belgilar
ustida har tomonlama amallarni bajarishga qaratilgan. Ayniqsa, foydalanuvchidan
kiritiladigan ma’lumotlar, fayldan o’qiladigan matn, yoki veb interfeysdan olingan
ma’lumotlar   aksariyat   hollarda   satr   shaklida   bo’ladi.   Shu   sababli   satrlar   bilan
ishlash   bilimlari   dasturdagi   kirish,   chiqish,   ma’lumotlar   tahlili,   qidirish   va   hatto
axborot xavfsizligi bilan bog’liq jarayonlarda hal qiluvchi rol o’ynaydi.
Satrlar dasturlashda algoritmik fikrlashni shakllantirishga xizmat qiladi. Ular
ustida   bajariladigan   operatsiyalar,   masalan,   palindromlikni   tekshirish,   substring
qidirish,   ma’lumotlarni   ajratib   olish   yoki   konversiya   qilish,   dasturni   yanada
murakkab holatlarga tayyorlaydi. Shuningdek, real hayotdagi ko’plab muammolar
8 matnlar   bilan   bog’liq   bo’lganligi   sababli,   satrlar   ustida   ishlash   muhim
muammolarni hal etishda o’z o’rniga ega.
Matnli   ma’lumotlarning   tabiati   va   hajmi   dasturlashdagi   resurslarni   to’g’ri
boshqarishni talab qiladi. Ayniqsa, til darajasida satrlar qanday saqlanadi, ularning
uzunligi qanday aniqlanadi, belgilar orasida qanday navigatsiya amalga oshiriladi,
xotira   ajratish   va   uni   tozalash   qanday   bajariladi   –   bularning   barchasi   dasturchi
tomonidan   tushunilishi   kerak   bo’lgan   muhim   tushunchalardir.   C++   tilida   bu
jarayonlarning   bir   qismi   avtomatlashtirilgan   bo’lsa-da,   ayniqsa   C-style   strings
yondashuvida, dasturchidan xotira boshqaruvini o’zi mustaqil nazorat qilishi talab
etiladi.
C++   dasturlash   tili   satrlar   bilan   ishlashda   ikkita   asosiy   yondashuvni   taklif
etadi: C tilidan meros bo’lib qolgan belgilar massivlari (char arrays) va zamonaviy
C++   tilining   std::string   sinfi.   Bu   ikki   yondashuv   orasida   chuqur   farqlar   mavjud
bo’lib,   ular   dastur   tuzishda   samaradorlik   va   xavfsizlik   nuqtai   nazaridan   muhim
tanlovga  sabab   bo’ladi.   Belgilar   massivlari   past   darajadagi   yondashuv   bo’lib,  har
bir amalni aniq va batafsil nazorat qilishni talab qiladi, bu esa xatolar yuzaga kelish
ehtimolini oshiradi. std::string esa yuqori darajadagi interfeys taqdim etadi, undan
foydalanish   qulay   va   xavfsiz   hisoblanadi.   Bu   esa   dasturchini   asosiy   muammo
yechimlariga e’tibor qaratishiga yordam beradi.
Satrlar   bilan   ishlashning   yana   bir   muhim   tomoni   –   bu   ularning
o’zgaruvchanligidir.   C++   tilida   std::string   obyektlari   mutlaq   dinamik   tuzilmalar
bo’lib,   ular   dastur   bajarilishi   davomida   uzunligini,   mazmunini,   hajmini
o’zgartirishi   mumkin.   Bu   jihat   ulardan  foydalangan   holda   murakkab   ma’lumotlar
bilan   ishlovchi   tizimlar   yaratish   imkonini   beradi.   Misol   uchun,   foydalanuvchi
tomonidan   kiritilgan   matnlar   bilan   ishlaydigan   dasturlar   (input   parsers,   chat-bots,
search engines) bevosita satrlar bilan ishlashni talab qiladi. Bu holatlarda dasturchi
satrlar ustida samarali manipulyatsiya amalga oshira olishi kerak.
Shuningdek, satrlar ustida bajariladigan funksiyalar, metodlar va operatorlar
C++   tilining   kuchli   jihatlaridan   biri   hisoblanadi.   Misol   uchun,   std::string   sinfi   +,
+=,   ==,   <,   >   kabi   ko’plab   operatorlarni   qo’llab-quvvatlaydi.   Bu   esa   satrlar   bilan
9 ishlashni yanada intuitiv va osonlashtiradi. Shuningdek, find(), replace(), substr(),
c_str()   kabi   funksiyalar   yordamida   satrni   tahlil   qilish,   uni   ajratish,   izlash   yoki
boshqa ma’lumotlar tipiga o’tkazish kabi amallarni bajarish mumkin.
Bundan   tashqari,   std::stringstream   sinfi   yordamida   satrlarni   tahlil   qilish   va
formatlash,   sonlarni   satrga   o’tkazish   yoki   aksincha   –   satrdan   sonlarga   o’tkazish,
satrni parchalash (tokenization) kabi amallar ham osonlik bilan bajariladi. Bu esa
dasturni   yanada   moslashuvchan   va   zamonaviylashtirilgan   shaklda   yaratishga
xizmat   qiladi.   Shu   nuqtai   nazardan   qaraganda,   satrlar   bilan   ishlash   nafaqat   C++
dasturchisi   uchun,   balki   har   qanday   tizimli   yoki   ilovaviy   dastur   ishlab
chiqaruvchisi uchun ajralmas va muhim soha hisoblanadi.
Xulosa   qilib   aytganda,   satrlar   –   bu   dasturlashning   asosi   bo’lib,   ular   ustida
ishlash   orqali   dasturchi   nafaqat   matnli   axborotlar   bilan   ishlashda   chuqur   bilimga
ega bo’ladi, balki algoritmik fikrlash, xotira resurslarini boshqarish, foydalanuvchi
interfeysi   bilan   ishlash,   fayl   tizimlariga   ma’lumot   yuborish   va   qabul   qilish   kabi
ko’plab muhim dasturiy jihatlarni o’zlashtiradi. Shu sababli, C++ dasturlash tilida
satr   tushunchasi   va   uning   dasturlashdagi   o’rni   har   tomonlama   o’rganilishi   kerak
bo’lgan mavzulardan biri hisoblanadi.
1.2.   C++   dasturlash   tilida   string   turidagi   o’zgaruvchilarning   ishlatilishi   va
ularning amaliy afzalliklari
C++ dasturlash tilida matn ko’rinishidagi ma’lumotlar bilan ishlash bugungi
kunda   zamonaviy   dasturiy   ta’minotning   deyarli   ajralmas   qismlaridan   biri
hisoblanadi. Foydalanuvchi  bilan muloqot, fayllardan ma’lumot o’qish va yozish,
tizimdan   kelayotgan   belgilar   ketma-ketligini   tahlil   qilish,   server   va   tarmoq   orqali
yuborilayotgan   satrli   signallarni   boshqarish   —   bularning   barchasi   satrlar   (ya’ni
string)   bilan   bevosita   bog’liq   vazifalardir.   Aynan   shuning   uchun   C++   dasturlash
tilida   string   turidagi   o’zgaruvchilar   alohida   e’tibor   talab   qiladi,   chunki   ular
yordamida   yuqoridagi   funksiyalar   samarali   va   qulay   tarzda   amalga   oshiriladi.
An’anaviy   C   tilida   satrlar   char   massivlari   orqali   ifodalanar   edi   va   ularning
ishlatilishi   ko’p   hollarda   murakkab   bo’lib,   dasturchidan   ko’p   e’tibor   va
10 ehtiyotkorlik   talab   qilardi.   Masalan,   xotira   ajratish,   satrning   tugash   belgisi   '\0'   ni
nazorat   qilish,   satr   uzunligini   o’zi   hisoblab   yurish   va   xatolardan   saqlanish   —
bularning barchasi C tilida stringlar bilan ishlashni murakkablashtirar edi. C++ esa
ushbu murakkabliklarni yengillashtirish uchun maxsus std::string sinfini taklif etdi.
string sinfi C++ ning STL (Standard Template Library) — standart shablon
kutubxonasi tarkibiga kiradi va u belgilar ketma-ketligini ifodalash, saqlash hamda
ular ustida turli amallar bajarish uchun mo’ljallangan kuchli vosita hisoblanadi. Bu
sinfning   asosiy   afzalliklaridan   biri   bu   —   o’zgaruvchan   uzunlikda   bo’lishidir.
Ya’ni,   string   turidagi   o’zgaruvchilar   dinamik   xotira   asosida   ishlaydi   va
foydalanuvchi   tomonidan   qo’shilgan   yoki   olib   tashlangan   belgilar   asosida
avtomatik   ravishda   o’z   uzunligini   moslashtirib   turadi.   Masalan,   string   matn   =
"Salom";   ifodasida   satr   uzunligi   5   ga   teng   bo’lsa,   matn   +=   ",   dunyo!";   amali
bajarilgach,   satr   avtomatik   tarzda   yangi   qiymatga   ega   bo’ladi   va   uzunligi
o’zgaradi. Bu esa dasturchining qo’l mehnatini kamaytiradi, kodni soddalashtiradi
va xatoliklar ehtimolini kamaytiradi.
Bundan   tashqari,   string   sinfi   ko’plab   qulay   funksiyalarga   ega:
masalan, .length() yoki .size() metodlari satr uzunligini aniqlaydi, .empty() metodi
satr   bo’shligini   tekshiradi,   .append()   yoki   +=   operatorlari   orqali   yangi   belgilar
qo’shiladi,   .insert()   yordamida   satr   ichiga   ma’lum   pozitsiyaga   matn
kiritiladi,   .replace()   orqali   biror   bo’lim   o’zgartiriladi,   .substr()   yordamida   satr
parchalanadi   va   .find(),   .rfind()   kabi   metodlar   orqali   ma’lum   bir   belgilar   ketma-
ketligi   izlanadi.   Bu   metodlar   tufayli   string   sinfi   real   hayotdagi   vazifalarda   juda
foydali   vositaga   aylanadi.   Misol   uchun,   foydalanuvchi   tomonidan   kiritilgan   ism,
parol   yoki   xatli   so’rovni   tahlil   qilish,   avtomatik   javoblar   shakllantirish,   matnli
ma’lumotlarni   saralash   yoki   tahlil   qilish   kabi   vazifalar   aynan   string   funksiyalari
orqali bajariladi.
string sinfi obyektga yo’naltirilgan dasturlash tamoyillariga mos holda ishlab
chiqilgan.   Unda   konstruktorlar,   destruktor,   nusxa   olish   operatori,   taqqoslash
operatorlari   va   hatto   ko’rinadigan   []   indekslash   operatori   mavjud.   Bularning
barchasi   satrlar   bilan   ishlashni   nafaqat   qulay,   balki   zamonaviy   dasturlash
11 paradigmasiga mos qiladi. Misol uchun, string s1 = "Hello"; string s2 = "World"; if
(s1 < s2) { ... } tarzida satrlarni o’zaro taqqoslash yoki s1[0] = 'h'; orqali ma’lum
belgini bevosita o’zgartirish imkoniyati mavjud.
Amaliy   dasturlarda,   ayniqsa   foydalanuvchi   interfeysi   yaratishda,   string
sinfidan   foydalanish   orqali   kiruvchi   va   chiquvchi   ma’lumotlar   bilan   ishlash   juda
soddalashadi.   Masalan,   foydalanuvchidan   ism   kiritilsa,   cin   >>   ism;   yoki
getline(cin,   ism);   orqali   uni   qabul   qilib   olib,   undan   keyingi   amallarni   string
metodlari   yordamida   bajarish   mumkin.   Bundan   tashqari,   string   obyektlarini   fayl
bilan   ishlashda   ham   keng   qo’llash   mumkin.   Fayldan   o’qilgan   har   bir   qator
avtomatik   tarzda   string   sifatida   qabul   qilinib,   tahlil   qilinadi,   kerak   bo’lsa   tahrir
qilinadi yoki boshqa faylga yoziladi.
string   sinfining   yana   bir   katta   afzalligi   bu   —   u   o’zining   xotira   boshqaruv
tizimiga   ega   bo’lib,   foydalanuvchidan   xotira   ajratish   yoki   tozalashni   talab
qilmaydi.   Bu   esa   dasturchini   xotira   sizishi   (memory   leak)   yoki   buferdan   chiqib
ketish (buffer overflow) kabi og’ir xatolardan himoya qiladi. Aynan shuning uchun
zamonaviy C++ dasturlashda string sinfi ko’proq afzal ko’riladi.
Bundan   tashqari,   string   sinfi   ko’p   tilli   tizimlarda,   lokalizatsiyada,   Unicode
qo’llab-quvvatlashda   ham   asosiy   vosita   bo’lib   xizmat   qiladi.   Chunki   u   faqatgina
ASCII belgilar bilan emas, balki UTF-8 yoki kengaytirilgan belgilar to’plami bilan
ham   ishlay   oladi.   Bu   esa   global   miqyosdagi   dasturlar,   veb   ilovalar   yoki   sun’iy
intellekt tizimlarida turli tillarda matn bilan ishlash imkoniyatini beradi.
Ko’pgina kutubxonalar — masalan, Boost, Qt, Poco, wxWidgets  kabi C++
kutubxonalari — string obyektlari bilan o’zaro ishlay oladi, bu esa string turining
muvofiqligi   va   keng   qo’llanilishini   yanada   mustahkamlaydi.   Shuningdek,   string
sinfi   C++   tilining   yuqori   versiyalarida   (C++11,   C++14,   C++17   va   C++20)
qo’shimcha   imkoniyatlar   bilan   boyitilgan.   Masalan,   C++17   dan   boshlab
string_view deb nomlangan yengilroq, ko’proq performansga yo’naltirilgan variant
ham   joriy   qilingan.   Bu   esa   string   obyektlaridan   nusxa   olmasdan,   faqat   qarab
chiqish   imkonini   beradi   va   katta   hajmdagi   ma’lumotlar   bilan   ishlashda   tezlikni
sezilarli darajada oshiradi.
12 Xulosa   qilib   aytganda,   C++   dasturlash   tilida   string   sinfi   yordamida   matn
ustida  ishlash  ancha   qulay,  xavfsiz,  modulli   va  kengayuvchan   bo’lib,  dasturchiga
kodni   qisqa,   aniq   va   o’qilishi   oson   tarzda   yozish   imkonini   beradi.   Bu   sinf
dasturlashning deyarli barcha sohalarida — oddiy matnli dasturlardan tortib sun’iy
intellekt va tarmoq protokollarigacha — keng qo’llaniladi. Shu bois, har  bir  C++
dasturchisi   string   sinfi   va   uning   imkoniyatlarini   chuqur   o’rganishi,   uni   to’g’ri   va
samarali ishlata olishi zamonaviy dasturiy ta’minot yaratish yo’lida muhim qadam
hisoblanadi.
1.3. C++ dasturlash tilida string sinfining metodlari va ular orqali satrlar
ustida bajariladigan amallar
Zamonaviy   C++   dasturlash   tilida  string   sinfi   yordamida  satrlar   ustida   keng
ko’lamli amallar bajarish mumkin. Bu sinf C++ Standart Kutubxonasining muhim
komponentlaridan   biri   bo’lib,   unda   satrlar   bilan   ishlash   uchun   ko’plab   qulay   va
funksional   metodlar   mavjud.   Ushbu   metodlar   dasturchilarga   satrlarni   yaratish,
tahrirlash,   birlashtirish,   qidirish,   ajratish,   almashtirish,   taqqoslash   va   boshqa
amallarni   bajarishda   katta   yengillik   yaratadi.   Quyida   ushbu   metodlar   har
tomonlama tahlil qilinadi, ular qanday ishlashi, qanday holatlarda foydali bo’lishi,
va   dasturiy   loyihalarda   qanday   amaliy   qo’llanilishi   mumkinligi   chuqur   tahlil
qilinadi.
Avvalo   string   sinfining   asosiy   metodlaridan   biri   bu   .length()   yoki   .size()
bo’lib,   ular   satr   uzunligini   aniqlash   uchun   ishlatiladi.   Bu   metodlar   asosan
foydalanuvchi   tomonidan   kiritilgan   matnni   tekshirish,   belgilangan   cheklovlarga
muvofiqligini nazorat qilish va matnni bo’lib ishlov berish hollarda juda zarurdir.
Misol   uchun,  foydalanuvchi   login  yoki  parol  kiritganda,   bu  metodlar  orqali  matn
uzunligini   tekshirib,   kamida   yoki   ko’pi   bilan   nechta   belgi   bo’lishi   kerakligi
aniqlanadi.
Shuningdek,   string   sinfi   satrlarni   tahrirlashga   oid   metodlarni   ham   taklif
etadi.   Masalan,   .append()   metodi   yordamida   mavjud   satrga   boshqa   satr   yoki
belgilar   ketma-ketligi   qo’shilishi   mumkin.   Bu   metod   foydalanuvchi   bilan
13 muloqotda,   ya’ni   xabarlar   yaratishda,   konsolga   matn   chiqarishda,   yoki   faylga
yoziladigan   matnlar   tuzilmasini   shakllantirishda   qo’l   keladi.   +=   operatori   ham
xuddi   shu   maqsad   uchun   ishlatiladi,   ammo   sintaksisi   soddaroq   ko’rinishga   ega.
Misol: s1 += " - qo’shimcha ma’lumot".
Agar   satrga   ma’lum   pozitsiyadan   belgilar   qo’shish   kerak   bo’lsa,   .insert()
metodidan   foydalaniladi.   Bu   metod,   masalan,   xatli   formatlangan   matn   ichiga
dinamik   ma’lumotlarni   qo’shishda   juda   foydali.   Masalan,   shablon   matnga
foydalanuvchining ismini yoki sanasini kiritish.
.replace()   metodi   satrdagi   ma’lum   bir   segmentni   boshqa   satr   bilan
almashtirish   imkonini   beradi.   Bu   metod   xatoliklarni   tuzatish,   matnli   namunalarni
yangilash   yoki   foydalanuvchidan   kelgan   noto’g’ri   ma’lumotni   to’g’rilashda
qo’llanadi.   Shuningdek,   tizimli   tahlil   dasturlarida,   log   fayllarni   tozalash   va
normallashtirishda keng qo’llaniladi.
Satrdan   parcha   olish   uchun   .substr()   metodi   ishlatiladi.  Bu   metod,   ayniqsa,
formatlangan   yoki   belgilangan   ko’rinishga   ega   matnlarni   tahlil   qilishda   muhim
ahamiyatga ega. Misol  uchun, email manzilidan faqat foydalanuvchi  nomini  yoki
domen qismini ajratib olish uchun .substr() metodidan foydalanish mumkin.
string sinfi matn ichidan izlash uchun juda qulay bo’lgan .find()  va .rfind()
metodlarini   ham   taklif   etadi.   .find()   metodi   matndan   belgilar   yoki   satr   ketma-
ketligini chapdan o’ngga qarab qidiradi, .rfind() esa aksincha — o’ngdan chapga.
Bu   metodlar   foydalanuvchi   kiritgan   matnda   muayyan   belgilar   bor-yo’qligini
aniqlash, HTML yoki XML hujjatlaridagi teglarni tahlil qilish, fayl yo’llaridan fayl
nomini ajratib olish kabi vazifalarda foydali bo’ladi.
Matnlarni   taqqoslash   uchun   string   sinfi   bir   nechta   vositalarni   taklif   etadi.
Bular  orasida  ==,  !=,  <,  > kabi   mantiqiy operatorlar   bilan bir  qatorda  .compare()
metodi   mavjud.   compare()   metodi   ikkita   satrni   solishtiradi   va   ularning   o’zaro
farqini   aniqlashda   qo’llaniladi.   Bu   metod   lug’at   tartibida   solishtirish,
foydalanuvchi   kiritgan   ma’lumotni   bazadagi   bilan   tekshirish,   foydalanuvchining
xatti-harakatlarini tahlil qilishda yordam beradi.
14 .c_str()   metodi   string   obyektini   C   tilidagi   satrga   —   ya’ni   const   char*
ko’rinishga o’tkazadi. Bu, ayniqsa, eski C kutubxonalari bilan ishlayotganda yoki
tizim chaqiriqlariga satr uzatishda zarur bo’ladi. Masalan, fayl ochish yoki tarmoq
orqali satrli xabar yuborishda C uslubidagi char* format talab qilinadi.
Bundan   tashqari,   string   sinfi   erase(),   clear(),   empty(),   push_back(),
pop_back() kabi boshqa ko’plab yordamchi metodlarga ega. erase() orqali satrdan
ma’lum   belgilar   o’chirib   tashlanadi,   clear()   butun   satrni   tozalaydi,   empty()   esa
satrning   bo’sh   yoki   to’liq   ekanligini   tekshiradi.   push_back()   yordamida   oxiriga
bitta   belgi   qo’shiladi,   pop_back()   esa   uni   olib   tashlaydi.   Bu   metodlar   satrni
boshqarishdagi mikrosamaradorlik uchun juda muhim.
Shuningdek,   string   sinfi   C++   tilining   iterator   konsepsiyasi   bilan   ham
integratsiyalashgan.   Ya’ni,   begin(),   end(),   rbegin(),   rend()   metodlari   orqali   satrni
belgilar ketma-ketligi sifatida aylanib chiqish, ularni tahlil qilish yoki o’zgartirish
mumkin.   Bu   esa   for,   while,   auto   yordamida   satr   ustida   yurib   chiqish   va   har   bir
belgini alohida ko’rib chiqishga imkon beradi.
Yuqorida   sanab   o’tilgan   barcha   metodlar   nafaqat   mustaqil   ishlatiladi,   balki
ular   turli   kombinatsiyalarda   birgalikda   ham   samarali   qo’llaniladi.   Misol   uchun,
foydalanuvchining   kiritsayotgan   matnini   avval   empty()   yordamida   tekshirib,
keyin   .find()   orqali   muayyan   kalit   so’z   borligini   aniqlab,   kerakli   qismni   .substr()
yordamida   ajratib   olish,   o’zgartirish   uchun   esa   .replace()   metodidan   foydalanish
mumkin. Bu kabi operatsiyalar oddiy foydalanuvchi interfeysidan tortib murakkab
matnli tahlil dasturlarigacha bo’lgan keng doirada qo’llaniladi.
Xulosa qilib aytganda, string sinfi va uning metodlari C++ dasturlash tilida
satrlar   bilan   ishlashni   nafaqat   soddalashtiradi,   balki   ularni   modul,   xavfsiz   va
kengayuvchan   tarzda   boshqarish   imkonini   beradi.   Har   bir   metod   —   bu   muayyan
real   hayotiy   muammoning   dasturiy   yechimidir   va   ular   to’g’ri   ishlatilganda
samaradorlikni   oshiradi,   kodni   ixchamlashtiradi   va   uning   ishonchliligini
ta’minlaydi. Shu bois, string sinfining imkoniyatlarini mukammal o’zlashtirish har
qanday C++ dasturchisi uchun ustuvor vazifadir.
15 II BOB. C++ DASTURLASH TILIDA SATRLAR BILAN ISHLASHNING
AMALIY QO’LLANILISHI
2.1. Satrlar bilan ishlashda ifoda va mantiqiy strukturalarning roli
C++ dasturlash tilida satrlar bilan ishlash faqatgina satrni yaratish va saqlash
bilan   cheklanib   qolmaydi.   Amaliy   dasturlarda   satrlar   turli   shartlar   asosida   tahlil
qilinadi, turli holatlarda sinovdan o’tkaziladi va ularning mazmuni asosida qarorlar
qabul   qilinadi.   Shu   sababli,   ifodalar   (expressions),   shart   operatorlari   (if,   else   if,
else)   va   sikllar   (for,   while,   do   while)   kabi   mantiqiy   strukturalar   satrlar   ustida
ishlashda markaziy o’rin egallaydi.
Satrlar   bilan   ishlov   berishda   eng   ko’p   uchraydigan   holatlardan   biri
foydalanuvchi   tomonidan   kiritilgan   matnni   tekshirishdir.   Misol   uchun,   agar
foydalanuvchi bo’sh satr kiritsa, bu holatni string.empty() metodi orqali tekshirib,
shart operatorlari yordamida xatolik haqida ogohlantirish chiqarish mumkin:
string input;
cin >> input;
if (input.empty()) {
 cout << "Siz hech narsa kiritmadingiz." << endl;
Bunday   shartlar   dasturiy   interfeyslarni   foydalanuvchi   uchun   qulayroq   va
xavfsizroq   qiladi.   Ayniqsa,   ma’lumotlar   bazasiga   so’rov   yuborish,   fayl   nomini
tanlash yoki maxfiy parol kiritish kabi operatsiyalarda foydalanuvchining noto’g’ri
yoki bo’sh kiritgan ma’lumotini aniqlash juda muhim hisoblanadi.
Bundan   tashqari,   if   orqali   satrda   muayyan   belgining   mavjudligini
string.find()   metodi   orqali   aniqlash   mumkin.   Bu   usul   foydalanuvchidan   kiritilgan
matn ichida email belgisi (@) borligini tekshirishda juda keng qo’llaniladi:
if (email.find('@') == string::npos) {
 cout << "Noto’g’ri email manzili kiritildi." << endl;
}
Yuqoridagi   misolda   .find()   metodi   orqali   @   belgisi   qidiriladi.   Agar   u
topilmasa   (npos   natija   qaytsa),   bu   foydalanuvchi   noto’g’ri   email   kiritganligini
bildiradi.
16 Sikllar   yordamida   esa   satr   bo’ylab   har   bir   belgini   tahlil   qilish   mumkin.
Masalan,   satrda   nechta   katta   harf,   kichik   harf,   raqam   yoki   belgi   mavjudligini
aniqlash orqali matnni kategoriyalarga ajratish mumkin. Quyidagi misolda for sikli
orqali har bir belgi tekshiriladi:
int katta = 0, kichik = 0, raqam = 0;
for (char c : input) {
 if (isupper(c)) katta++;
 else if (islower(c)) kichik++;
 else if (isdigit(c)) raqam++;
}
Bunday   analiz   foydalanuvchi   kiritgan   parol   kuchliligini   aniqlashda
qo’llaniladi.   Zamonaviy   ilovalarda   parol   tarkibida   kamida   bitta   katta   harf,   bitta
kichik harf va raqam bo’lishi talab qilinadi.
Shuningdek,   satrni   bir   necha   qismlarga   bo’lish   holatlari   ham   mavjud.
Masalan,   satrda   bo’shliq   (space)   bo’yicha   ajratish   talab   qilinsa,   bu   getline()
funksiyasi bilan birga stringstream yoki substr() va find() metodlari orqali amalga
oshiriladi. Quyidagi misolda satr bo’shliq orqali bo’linadi:
#include <sstream>
string s = "Bu bir test matni";
stringstream ss(s);
string word;
while (ss >> word) {
 cout << word << endl;
}
Bu   yondashuv   foydalanuvchining   so’zlardan   iborat   matnini   har   bir   so’z
bo’yicha   tahlil   qilish   imkonini   beradi,   masalan,   qidiruv   tizimlari,   matnli   filtrlar,
tarjima vositalari yoki sun’iy intellekt asosidagi dasturlarda.
switch   operatori   esa   satr   bilan   bevosita   ishlamaydi,   lekin   ba’zida   belgilar
(char)   bilan   ishlashda   foydalidir.   Ayniqsa,   foydalanuvchining   tanlovi   harfni
ifodalasa, switch yordamida bu tanlovni tahlil qilish mumkin:
17 char tanlov;
cin >> tanlov;
switch (tanlov) {
 case 'A':
 cout << "A tanlandi." << endl;
 break;
 case 'B':
 cout << "B tanlandi." << endl;
 break;
 default:
 cout << "Noma’lum tanlov." << endl;
}
Bunday   tanlovlar   interaktiv   menyu   tizimlari   yaratishda,   foydalanuvchi
variantlardan birini tanlaydigan soddalashtirilgan interfeyslarda qo’llaniladi.
Amalda, satrlar bilan ishlashni mantiqiy strukturalarsiz tasavvur qilish qiyin.
Har bir real dasturda foydalanuvchi bilan muloqot, matnni tahlil qilish, shartlarga
binoan chiqishlarni chiqarish, sikl asosida belgilarni tekshirish va natijalarni olish
asosiy   jarayonlardan   biridir.   Ayniqsa   foydalanuvchi   xavfsizligi   va   ma’lumotlar
to’g’riligini ta’minlash uchun satrlar bilan ishlashdagi har bir shart va tekshiruvlar
muhim o’rin tutadi.
Shunday qilib, C++ tilida string sinfi metodlari bilan bir qatorda mantiqiy va
ifoda strukturalarining puxta qo’llanilishi satrlar ustida aniq, samarali va ishonchli
ishlash   imkonini   beradi.   Dasturchi   bu   vositalarni   to’liq   o’zlashtirganda,   istalgan
matnli muammolarni yechishga qodir bo’ladi.
2.2. C++ dasturlash tilida string sinfidan foydalanish usullari va imkoniyatlari
C++ dasturlash tilida satrlar bilan ishlashda string sinfi juda muhim va keng
qo’llaniladigan   vositadir.   Bu   sinf   std   kutubxonasi   tarkibida   bo’lib,   zamonaviy
dasturlarda   matn   bilan   ishlashni   ancha   yengillashtiradi.   string   sinfi   yordamida
foydalanuvchi   tomonidan   kiritilgan   matnni   qabul   qilish,   uni   tahlil   qilish,
18 o’zgartirish,   birlashtirish   va   taqqoslash   kabi   murakkab   operatsiyalarni
soddalashtirilgan shaklda bajarish mumkin.
string   sinfining   asosiy   ustunliklaridan   biri   bu   –   satr   uzunligini   avtomatik
aniqlashidir. An’anaviy C uslubidagi char[] massivlardan farqli o’laroq, string sinfi
o’z ichida dinamik xotira boshqaruviga ega. Bu esa dasturchini belgilar sonini aniq
belgilash   yoki   qo’lda   null   terminator   (\0)   qo’yish   zaruratidan   xalos   etadi.   Misol
uchun:
#include <iostream>
#include <string>
using namespace std;
int main() {
 string ism = "Ali";
 cout << "Ism: " << ism << endl;
 return 0;
}
Bu oddiy misolda ism o’zgaruvchisi avtomatik tarzda Ali so’zini o’z ichiga
oladi   va   dastur   foydalanuvchiga   bu   satrni   chiqaradi.   Bu   yerda   satr   uzunligini
belgilash talab etilmaydi – bu vazifani string sinfi avtomatik bajaradi.
string sinfining asosiy metodlariga quyidagilar kiradi:
length() / size() – satr uzunligini aniqlaydi;
empty() – satr bo’shligini tekshiradi;
append() / += – satrga boshqa satrni qo’shadi;
insert() – satrning istalgan nuqtasiga boshqa satr yoki belgi kiritadi;
erase() – satrning ma’lum qismini olib tashlaydi;
replace() – satr qismini yangisiga almashtiradi;
find() / rfind() – belgilar yoki kichik satrni topadi;
substr() – satrning bir qismini ajratib oladi;
compare() – ikkita satrni taqqoslaydi.
Quyidagi misolda bu metodlar amalda qanday ishlashini ko’rish mumkin:
19 #include <iostream>
#include <string>
using namespace std;
int main() {
 string matn = "Assalomu alaykum";
 cout << "Matn uzunligi: " << matn.length() << endl;
 if (!matn.empty()) {
 cout << "Matn bo’sh emas." << endl;
 }
 matn.append(", hurmatli foydalanuvchi!");
 cout << "Qo’shilgan matn: " << matn << endl;
 matn.insert(0, "Salom! ");
 cout << "Kiritilgan matn: " << matn << endl;
 matn.replace(0, 6, "Xush kelibsiz!");
 cout << "Almashtirilgan matn: " << matn << endl;
 int joy = matn.find("foydalanuvchi");
 if (joy != string::npos) {
  cout   <<   "\"foydalanuvchi\"   so’zi   "   <<   joy   <<   "-pozitsiyadan   boshlab
joylashgan." << endl;
 }
 string qism = matn.substr(0, 13);
 cout << "Matn boshidan 13 ta belgi: " << qism << endl;
 return 0;
}
Bu   misolda   string   sinfining   barcha   muhim   metodlari   ketma-ket   tarzda
qo’llaniladi. Amaliy dasturlarda, ayniqsa  foydalanuvchi  interfeyslarini  yaratishda,
string   metodlari   doimiy   qo’llaniladi.   Misol   uchun,   foydalanuvchidan   kiritilgan
ismni   salomlashuv   jumlasiga   qo’shish,   email   formatini   tekshirish,   kalit   so’zlarni
izlash kabi operatsiyalar bevosita string imkoniyatlari orqali bajariladi.
20 Shuningdek, string sinfi boshqa turdagi o’zgaruvchilar bilan birgalikda ham
samarali   ishlaydi.   Misol   uchun,   butun   sonlar   yoki   haqiqiy   sonlarni   to_string()
yordamida   satrga   aylantirish   va   aksincha,   stoi(),   stof()   kabi   funksiyalar   orqali
satrdan   son   ajratib   olish   mumkin.   Bu   funksiyalar   ko’p   hollarda   forma   orqali
kiritilgan sonli ma’lumotlarni qayta ishlashda foydalidir:
int yosh = 25;
string satr_yosh = to_string(yosh);
cout << "Yosh (satr ko’rinishida): " << satr_yosh << endl;
string s = "123";
int son = stoi(s);
cout << "Satrdan son: " << son << endl;
string   sinfining   yana   bir   ustunligi   –   bu   ularning   o’zaro   tengligini
tekshirishdagi qulaylikdir. Tenglik yoki teng emaslikni == va != operatorlari orqali
to’g’ridan-to’g’ri amalga oshirish mumkin:
string a = "salom";
string b = "salom";
if (a == b) {
 cout << "Ikkala satr bir xil." << endl;
}
Xulosa   qilib   aytganda,   string   sinfi   C++   dasturlash   tilida   matnlar   ustida
ishlash   uchun   kuchli   va   qulay   vosita   hisoblanadi.   Bu   sinf   orqali   dasturchilar
murakkab va xilma-xil matnli manipulyatsiyalarni soddalashtirilgan, o’qilishi oson
va samarali kod orqali amalga oshira oladi. Satrlar bilan ishlash bugungi kunda har
qanday   dasturda   markaziy   o’rinni   egallaydi   –   bu   veb   interfeyslar,   mobil   ilovalar,
tizim   dasturlari   yoki   foydalanuvchi   kiritmalarini   qayta   ishlash   bo’ladimi,   string
sinfi doimo zarur va dolzarbdir.
21 2.3. C++ dasturlash tilida string sinfi bilan amaliyotda ishlash va dasturiy
yechimlar yaratish
C++   dasturlash   tilida   string   sinfi   orqali   real   hayotdagi   muammolarni
yechishda   juda   ko’plab   amaliy   masalalar   samarali   tarzda   hal   etiladi.   Bu   sinf
nafaqat   matnli   ma’lumotlar   ustida   oddiy   operatsiyalarni   bajaradi,   balki
foydalanuvchi   bilan   samarali   aloqani   ta’minlaydigan,   tizimga   moslashtirilgan
funksional dasturiy vositalar yaratishda ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Bugungi zamonaviy dasturlarda foydalanuvchidan ma’lumot olish, uni tahlil
qilish,   filtrlash,   formatlash,   saqlash   va   qayta   ishlash   kabi   bosqichlarning   deyarli
barchasi   satrlar   bilan   ishlashga   tayanadi.   Shu   sababli,   string   sinfi   yordamida
yozilgan dasturlar real amaliyotda keng qo’llaniladi. Quyida ushbu sinf yordamida
echilishi mumkin bo’lgan bir nechta amaliy muammolarni ko’rib chiqamiz.
Foydalanuvchi kiritmasini qayta ishlash:
Ko’p   hollarda   foydalanuvchidan   ism,   familiya,   manzil,   elektron   pochta
manzili   yoki   boshqa   matnli   ma’lumotlar   olinadi.   Ushbu   kiritmalarni
standartlashtirish,   ya’ni   bosh   harfni   katta   qilish,   ortiqcha   bo’shliqlarni   olib
tashlash,   noto’g’ri   belgilarni   filtrlash   kabi   operatsiyalarni   bajarish   uchun   string
sinfi juda qulay imkoniyatlar yaratadi.
#include <iostream>
#include <string>
#include <algorithm>
using namespace std;
int main() {
 string ism;
 cout << "Ismingizni kiriting: ";
 getline(cin, ism);
 // Bo’shliqlarni olib tashlash
 ism.erase(remove(ism.begin(), ism.end(), ' '), ism.end());
 // Barcha harflarni kichik qilib, birinchi harfni katta qilish
 transform(ism.begin(), ism.end(), ism.begin(), ::tolower);
22  ism[0] = toupper(ism[0]);
 cout << "Standartlashtirilgan ism: " << ism << endl;
 return 0;
}
Kalit so’zlarni izlash:
Matndan   ma’lum  kalit   so’z  yoki  iborani   topish  —  veb-qidiruv  tizimlaridan
tortib  foydalanuvchi  xavfsizligini   tekshiruvchi  tizimlargacha  keng qo’llaniladigan
usullardan biridir. string::find() metodi bu vazifani sodda va tez bajaradi.
string matn = "Bu dastur foydalanuvchi so’zlarini tekshiradi.";
string kalit = "foydalanuvchi";
if (matn.find(kalit) != string::npos) {
 cout << "Kalit so’z topildi." << endl;
} else {
 cout << "Kalit so’z topilmadi." << endl;
}
Matnni parchalash va tahlil qilish:
Ko’plab amaliy holatlarda foydalanuvchi bir nechta ma’lumotni bitta satrda
vergul,   nuqta   yoki   boshqa   ajratuvchi   belgilar   bilan   ajratib   kiritadi.   Ushbu   satrni
elementlarga   ajratish   (ya’ni   tokenize   qilish)   dastur   samaradorligi   uchun   juda
muhim. Buning uchun string sinfi va stringstream klassi birgalikda ishlatiladi.
#include <iostream>
#include <string>
#include <sstream>
using namespace std;
int main() {
 string data = "Ali,Vali,Sami,Karim";
 stringstream ss(data);
 string ism;
 while (getline(ss, ism, ',')) {
 cout << "Ism: " << ism << endl;
23  }
 return 0;
}
Bu usul, masalan, CSV formatdagi fayllardan ma’lumot o’qish, log fayllarni
tahlil qilish, foydalanuvchi kiritmalarini qismlarga ajratish uchun ishlatiladi.
Matn formatini tekshirish:
Email,   telefon   raqami,   pasport   raqami   kabi   maxsus   formatdagi
ma’lumotlarni   tekshirish   string   sinfi   yordamida   juda   osonlashadi.   Har   bir   kiritma
belgilarning soni, turi yoki tartibiga qarab tahlil qilinadi.
string email = "user@example.com";
if (email.find('@') != string::npos && email.find('.') != string::npos) {
 cout << "Email manzili to’g’ri ko’rinishda." << endl;
} else {
 cout << "Noto’g’ri email formati." << endl;
}
Satrlarni saralash va taqqoslash:
Ko’plab   ma’lumotlar   bazasi   yoki   foydalanuvchi   interfeyslarida   nomlar
bo’yicha   tartiblash   talab   etiladi.   string   sinfi   yordamida   satrlarni   to’g’ridan-to’g’ri
solishtirish, alfavit tartibida saralash mumkin.
vector<string> ismlar = {"Zafar", "Ali", "Bekzod"};
sort(ismlar.begin(), ismlar.end());
for (const auto& ism : ismlar) {
 cout << ism << endl;
}
Natija:
C++   dasturlash   tilida   string   sinfi   faqatgina   matnli   ma’lumotlar   bilan
ishlashni   emas,   balki   foydalanuvchidan   kiritmalarni   olish,   ularni   tekshirish,
standartlashtirish,   tahlil   qilish   va   saqlash   uchun   ham   muhim   dasturiy   vositadir.
Uning   yordamida   murakkab   muammolar   soddalashtirilgan   shaklda   hal   etiladi,   bu
esa dastur barqarorligini, samaradorligini va funksionalligini oshiradi.
24 Amaliyotda   string   sinfi   bilan   ishlash   dasturchilarga   ko’plab   holatlarda
murakkab vazifalarni tezkor va aniq yechish imkonini beradi. Shu sababli bu sinfni
chuqur   o’zlashtirish   har  qanday   C++  dasturchisi   uchun  zaruriy  bilimdir.  U   orqali
yozilgan kodlar tushunarli, ixcham va kengaytirishga mos bo’ladi.
25 III BOB. C++ DASTURLASH TILIDA SATRLAR BILAN ISHLASHDA
ZAMONAVIY YONDASHUVLAR VA AMALIY OPTIMALLASHTIRISH
METODLARI
3.1. Satrlar bilan ishlashni optimallashtirish shaklida samarali texnologiyalar
tahlili
Shaklida   C++   dasturlash   tilida   satrlar   bilan   ishlashni   samarali   tashkil   etish
zamonaviy   dasturlashda   nihoyatda   muhim   o’rin   egallaydi.   Chunki   matnli
ma’lumotlar   har   qanday   dasturiy   tizimda   —   foydalanuvchi   interfeysidan   tortib
ma’lumotlar   bazasi   bilan   aloqalargacha   —   markaziy   axborot   manbai   sifatida
ishtirok etadi. Shu sababli, satrlar ustida bajariladigan har bir amaliyot — bu xotira
bilan ishlash, vaqt bilan hisoblash, unumdorlik va natijada butun dastur ishlashiga
ta’sir   ko’rsatuvchi   omil   sifatida   qaraladi.   Aynan   mana   shu   sababli,   C++   tilida
satrlar bilan ishlashda ilg’or yondashuvlar, tejamkor resurs boshqaruvi va sintaktik
jihatdan qulayliklar uyg’unligini ta’minlash dolzarb vazifalardan biridir.
C++   tilidagi   std::string,   std::string_view,   std::ostringstream,   char[],   const
char*   kabi   turli   darajadagi   vositalar   har   birining   qo’llanish   holati,   samaradorlik
ko’rsatkichi   va   texnik   imkoniyatlari   mavjud   bo’lib,   shaklida   optimal   foydalanish
uchun   ularni   chuqur   o’rganish   talab   etiladi.   Masalan,   std::string   sinfi   yuqori
darajada funksional  imkoniyatlar  taqdim  etadi:  dinamik uzunlik,  avtomatik xotira
boshqaruvi, ko’plab yordamchi metodlar, lekin bu qulaylik ba’zan samaradorlikka
salbiy ta’sir qilishi mumkin. Xususan, har safar satrga yangi qism qo’shilganda (+=
yoki   append)   satrning   hajmi   oshgan   sari   qayta   xotira   ajratilishi   va   mavjud
ma’lumotlarning yangi joyga ko’chirilishi sodir bo’ladi. Bu esa katta sikllarda yoki
real vaqtli ishlovlarda dastur ishini sekinlashtiradi.
Shaklida   bu   muammoni   hal   qilish   uchun   reserve()   metodidan   foydalanish
tavsiya etiladi. Dasturchi satr hajmini oldindan taxmin qila olsa, bir martalik xotira
ajratilishi   orqali   ko’p   martalik   realloc   holatlari   oldi   olinadi   va   bu   xotira   sarfini
vaqti bilan optimallashtiradi. Misol uchun:
std::string result;
26 result.reserve(10000);
for (int i = 0; i < 10000; ++i) {
 result += "a";
}
Shaklida   yondashuvlar   orasida   std::ostringstream   vositasi   ham   yuqori
samarali hisoblanadi. Bu sinf satrlarni iterativ tarzda birlashtirishda katta ustunlik
beradi,   chunki   xotira   faqat   oss.str()   chaqirilgan   vaqtda   yakuniy   std::string
obyektiga o’tkaziladi. Bu esa katta satrlar bilan ishlashda vaqt va xotirani tejaydi:
std::ostringstream oss;
oss << "Bu yerda" << " matn" << " birlashtirilmoqda";
std::string yakuniy = oss.str();
Shuningdek, zamonaviy C++ (C++17 va yuqoriroq) std::string_view sinfini
joriy qildi. Bu sinf real satrning nusxasini  yaratmasdan, uni belgilangan segmenti
ustida ishlashga imkon beradi. Ya’ni, std::string_view yangi satr yaratmaydi, balki
mavjud   satrga   pointer   asosida   kirish   beradi,   bu   esa   ayniqsa   o’zgarmas   matnlar
ustida ishlashda katta ustunlikdir.
std::string satr = "C++ zamonaviy dasturlash tili";
std::string_view qisqa(satr.c_str() + 4, 9); // "zamonaviy"
Shaklida tahlil qilinadigan yana bir jihat bu — move semantics yondashuvi.
An’anaviy  return orqali  satrni  funksiyadan  chiqarishda yangi  nusxa  yaratiladi, bu
esa ortiqcha xotira va vaqt sarfiga olib keladi. std::move() orqali bu muammo hal
qilinadi:
std::string hosilQil() {
 std::string s = "Nisbatan katta matn";
 return std::move(s); // xotira nusxalanmaydi, ko’chiriladi
}
Bundan   tashqari,   const   std::string&   bilan   parametr   uzatish   ham   juda
samarali usullardan biridir. Har bir satrni funksiyaga qiymat sifatida uzatish nusxa
olishni   talab   qiladi,   lekin   const   &   orqali   bu   jarayon   faqat   pointer   orqali   amalga
oshiriladi   va   harakat   juda   tez   bo’ladi.   Shu   bilan   birga,   satrlarni   qayta   ishlashda
27 STL   algoritmlaridan   foydalanish   (masalan,   std::transform,   std::remove_if)   kodni
soddalashtiradi, optimallashtiradi va takrorlanuvchanlikni kamaytiradi:
std::string s = "Matnlar tahlili";
std::transform(s.begin(),   s.end(),   s.begin(),   ::toupper);   //   MATNLAR
TAHLILI
Shaklida   ko’rib   chiqilganda   yana   bir   muhim   jihat   bu   —   xotira   ierarxiyasi
bilan mos ishlash. Masalan, agar biror dastur server darajasida ishlayotgan bo’lsa,
yoki mobil qurilmalarda cheklangan resurslarga ega bo’lsa, satrlar bilan ishlashda
har   bir   bajarayotgan   amaliyot   —   bu   samaradorlik   va   resurs   tejash   darajasiga
bevosita   ta’sir   ko’rsatadi.   Shuning   uchun   satrlar   bilan   ishlashda   string_pool,
reference   counting,   copy-on-write   kabi   strategiyalar   ham   qo’llaniladi.   Bu
texnologiyalar   orqali   bir   nechta   obyektlar   bir   xil   matnga   murojaat   qiladi,   lekin
faqatgina o’zgartirish kiritilgandagina yangi nusxa yaratiladi.
Shaklida   umumlashtirib   aytganda,   C++   dasturlash   tilida   satrlar   bilan
ishlashni   optimallashtirish   —   bu   faqat   sintaksisni   bilish   emas,   balki   amaliy
tajribaga   tayangan   holda,   har   bir   metodning   samaradorligini,   resursga   ta’sirini
oldindan   tahlil   qilib,   maqsadga   muvofiq   usulni   tanlashdir.   Bu   esa   har   qanday
dasturchini   professional   darajaga   olib   chiqadigan   muhim   bosqichlardan   biridir.
Zamon   talabi   shuki,   bugungi   kunda   samarali   va   tez   ishlovchi   dasturlar   yaratish
uchun, aynan satrlar bilan ishlash texnikasini to’g’ri boshqarish, xotira bilan o’ylab
ishlash va optimal algoritmlarni qo’llash eng muhim mezonlardan biridir.
3.2. Satrlar bilan ishlashda uchraydigan keng tarqalgan xatolar
va ularni oldini olish usullari
Satrlar  — C++ dasturlash  tilida eng ko’p ishlatiladigan va ayni  paytda  eng
nozik  ishlov   berishni   talab  qiladigan   ma’lumot   turlaridan   biridir.  Ayniqsa,   satrlar
bilan   noto’g’ri   ishlash   natijasida   yuzaga   keladigan   xatolar   dasturiy   ta’minot
xavfsizligiga,   barqarorligiga   va   ishlash   tezligiga   bevosita   salbiy   ta’sir   ko’rsatadi.
28 Shuning uchun, satrlar bilan ishlashda xatolarni chuqur tahlil qilish va ularni oldini
olish bo’yicha mukammal yondashuv zarur hisoblanadi
C++   dasturlash   tilida   satrlar   bilan   ishlashda   odatda   ikki   xil   yondashuv
mavjud:   C   uslubidagi   char   massivlar   va   zamonaviy   C++   standarti   asosidagi
std::string   sinfi.   Har   ikkala   yondashuvda   ham   o’ziga   xos   xatolar   mavjud,   ammo
ayniqsa   char   massivlar   bilan   ishlashda   xatoliklar   ko’proq   va   og’irroq   bo’lishi
mumkin. Chunki bu yondashuv past darajadagi xotira bilan bevosita ishlashni talab
qiladi.
Eng   keng   tarqalgan   xatolardan   biri   bu   bufer   to’lib   ketishi   (buffer
overflow)dir. Masalan, char str[10] massiviga foydalanuvchidan 15 belgilik satrni
kiritish holatida, dasturchi bufer chegarasini e’tiborsiz qoldirgan bo’lib, bu natijada
yondosh xotira bloklariga zarar yetkazilishi  mumkin. Bu esa o’z navbatida dastur
xatoliklarigacha   olib   borishi,   hatto   ekspluatatsiya   qilishga   imkon   beradigan
xavfsizlik   zaifliklariga   sabab   bo’lishi   mumkin.   Bufer   to’lib   ketish   xatolarini
kamaytirish   uchun   fgets(),   snprintf()   kabi   xavfsiz   alternativ   funktsiyalardan
foydalanish tavsiya etiladi.
Keyingi   keng   tarqalgan   xatolik   bu   null-terminator   ('\0')   belgisi   haqida
unutishdir.   C   uslubidagi   satrlar   satrning   oxirini   aniqlash   uchun   ushbu   maxsus
belgiga   tayanadi.   Agar   bu   belgini   qo’llashda   xatolikka   yo’l   qo’yilsa,   satr   ustida
bajariladigan   operatsiyalar   butun   xotira   bo’ylab   davom   etishi   mumkin,   bu   esa
dastur   ishdan   chiqishiga   yoki   zararli   ma’lumotlarni   chiqarishga   olib   keladi.
Dasturchilar   satrni   to’g’ri   yakunlashni   har   doim   nazorat   qilishlari,   satr   uzunligini
doimiy tekshirib turishlari zarur.
Yana   bir   muhim   va   keng   tarqalgan   muammo   —   noto’g’ri   solishtirishdir.
char   massivlarini   ==   operatori   yordamida   taqqoslash   natijasida   dastur   faqat
ularning   manzillarini   solishtiradi,   ya’ni   haqiqiy   satr   qiymatlari   emas,   balki   ular
joylashgan xotira manzillari solishtiriladi. Bu esa noto’g’ri natijalarga olib keladi.
Bu   holatni   oldini   olish   uchun   strcmp()   yoki   zamonaviy   std::string   sinfidagi   ==
operatoridan   foydalanish   kerak,   chunki   bu   sinf   qiymatlar   asosida   solishtirishni
ta’minlaydi.
29 Indekslashdagi   xatolar   ham   satrlar   bilan   ishlashda   juda   ko’p   uchraydi.
Masalan,   foydalanuvchi   satrning   uzunligini   hisobga   olmasdan   uni   str[15]   kabi
chaqirsa, bu noto’g’ri indeksga olib keladi va natijada noma’lum xotira segmentiga
murojaat qilinadi. std::string sinfidagi at() metodi bu borada ancha xavfsiz, chunki
u   indeks   chegarasini   avtomatik   ravishda   tekshiradi   va   noto’g’ri   murojaat   bo’lsa,
istisno (exception) chiqaradi.
Satrlarni   birlashtirish   (concatenation)da   xatoliklar   ham   ko’p   uchraydi.   C
uslubidagi strcat() funksiyasidan foydalanilsa, qabul qiluvchi massivda yetarli joy
bo’lishi  shart. Aks holda, bu ham  xotira sathida zararli o’zgarishlarga olib kelishi
mumkin.   std::string   sinfi   bu   muammoni   avtomatik   hal   qiladi,   chunki   bu   sinf
xotirani dinamik boshqaradi va kerakli holatlarda avtomatik kengaytiriladi.
Kodlashdagi   xatolar   esa   ko’p   hollarda   milliy   tillar,   emoji   belgilar   yoki
boshqa murakkab belgilar bilan ishlaganda yuzaga keladi. UTF-8, UTF-16, ASCII
kabi kodlash formatlari bir-biridan tubdan farq qiladi. Masalan, bitta belgi UTF-8
da bir necha bayt bo’lishi mumkin, bu esa indekslashda yoki uzunlikni hisoblashda
noto’g’ri   natijalarga   olib   keladi.   C++11   va   undan   keyingi   versiyalarda   u8string,
u16string,   wstring   kabi   yangi   satr   sinflari   joriy   qilingan   bo’lib,   bu   kodlash
muammolarini hal qilishda foydalidir.
Foydalanuvchi   kiritmalarini   to’g’ri   tekshirmaslik   —   yana   bir   katta
xatolikdir.   Agar   foydalanuvchi   tomonidan   kiritilgan   satrlar   noto’g’ri   formatda
bo’lsa, dastur noto’g’ri ishlaydi. Shuning uchun har qanday satr kiritmasidan oldin
uni tekshirish, kerakli formatga keltirish yoki sanitizatsiya qilish lozim.
Shuningdek,   C++   dasturlarida   tez-tez   uchraydigan   muammolardan   biri   bu
xotira   oqishi   (memory   leak)dir.   char*   yordamida   dinamik   ajratilgan   xotira   (new
char[])   oxirida   delete[]   orqali   tozalanmasa,   bu   xotira   tizimda   ushlanib   qoladi.
Ayniqsa,   katta   hajmdagi   matnlar   bilan   ishlaganda   bu   muammo   tezda   o’zini
namoyon qiladi. std::string sinfi bu borada ham afzallik beradi, chunki u o’zining
destruktori orqali xotirani avtomatik boshqaradi.
Xulosa   qilib   aytganda,   C++   tilida   satrlar   bilan   ishlashda   yuzaga   keladigan
xatolar   ko’p   va   ularning   har   biri   dasturiy   ta’minot   sifatiga   bevosita   ta’sir
30 ko’rsatadi.   Shuning   uchun,   dasturchilar   satrlar   bilan   ishlaganda   nafaqat   sintaktik
to’g’rilikni,   balki   semantik   xavfsizlikni   ham   ta’minlashlari   zarur.   std::string
sinfidan   keng   foydalanish,   xavfsiz   funksiyalarni   tanlash,   indeks   va   uzunlikni
nazorat   qilish,   xotira   boshqaruvini   to’g’ri   tashkil   qilish   va   foydalanuvchi
kiritmalarini   tekshirish   orqali   bu   xatolarni   oldini   olish   mumkin.   Dasturchi   bu
xatolarni   nafaqat   bilishi,   balki   real   loyihalarda   ulardan   qanday   holatlarda
foydalanish  va  qachon   ehtiyotkor  bo’lish   kerakligini   yaxshi  anglab  yetishi   lozim.
Bu   esa,   o’z   navbatida,   dasturiy   mahsulotlarning   sifati   va   ishonchliligini   sezilarli
darajada oshiradi.
3.3. Satrlar ustida amallar bajarishda samaradorlik va optimal yondashuvlar
Satrlar bilan ishlash — C++ dasturlash tilida keng tarqalgan va amaliyotda
ko’p uchraydigan vazifalardan biridir. Dasturchilar ko’pincha satrlar ustida turli xil
amallarni   bajarishlariga   to’g’ri   keladi:   satrlarni   birlashtirish,   ajratish,   qidirish,
almashtirish,   solishtirish,   uzunligini   aniqlash,   kichik   satr   ajratish,   belgilar   sonini
hisoblash, ma’lum belgilarni aniqlash yoki o’zgartirish kabi. Bunday operatsiyalar
samarali   bajarilishi   uchun   eng   avvalo   to’g’ri   yondashuv   va   optimal   algoritmlarni
tanlash   zarur.   Zero,   noto’g’ri   yondashuv   samaradorlikning   pasayishiga,   xotira
ortiqcha ishlatilishiga va dastur sekinlashishiga olib keladi.
Satrlarni   birlashtirishda   (concatenation)   samaradorlikni   oshirish   maqsadida
std::string sinfi imkoniyatlaridan unumli foydalanish muhim. Ko’pchilik holatlarda
oddiy   +   operatori   yordamida   satrlar   qo’shib   boriladi.   Ammo   agar   yuzlab   yoki
minglab   satrlar   ketma-ket   birlashtirilsa,   bu   holatda   har   bir   birlashtirish
operatsiyasida   yangi   obyekt   yaratiladi   va   bu   xotira   resurslarini   ortiqcha   ishlatadi.
Bunday holatda std::ostringstream sinfidan foydalanish ancha samaraliroq bo’ladi.
Bu sinf bir nechta satrlarni ketma-ket birlashtirib, oxirida yagona satrga aylantirish
imkonini  beradi. Shunday qilib, har  bir  birlashtirishda yangi  xotira ajratilmasdan,
ichki buferda vaqtincha saqlanib boriladi, bu esa katta satrlar bilan ishlashda ko’p
vaqtni tejaydi.
31 Satrni   izlash   (searching)   jarayonida   ham   samarali   usullardan   foydalanish
lozim.   std::string   sinfidagi   .find(),   .rfind(),   .find_first_of()   kabi   funksiyalar   oddiy
va tez ishlaydi, ammo ba’zi murakkab holatlarda Knuth-Morris-Pratt yoki Boyer-
Moore   algoritmlari   asosida   ishlovchi   kutubxonalar   bilan   ishlash   tezlik   jihatdan
ancha   foydali   bo’ladi.   Ayniqsa,   katta   hajmli   matnlar   ichidan   kichik   satrni   izlash
talab qilinsa, bu algoritmlar samaradorlikni keskin oshiradi.
Satrlarni   ajratish   (splitting)   ham   dasturchilar   tez-tez   duch   keladigan
vazifalardan   biridir.   Masalan,   vergul,   bo’sh   joy   yoki   boshqa   ajratuvchi   belgilar
bo’yicha satrni segmentlarga bo’lish zarur bo’ladi. C++ standard kutubxonasida bu
kabi   imkoniyatlar   to’g’ridan-to’g’ri   mavjud   bo’lmasa-da,   std::getline()   funksiyasi
va std::istringstream sinfi orqali satrni segmentlarga ajratish osonlashtiriladi. Agar
ajratiluvchi  belgi  bir  nechta bo’lsa  yoki  murakkab qoidalar  asosida  ajratish kerak
bo’lsa,   unda   std::regex   sinfi   orqali   muntazam   ifodalar   (regular   expressions)
yordamida ancha moslashuvchan va qulay yechimlar yaratish mumkin.
Satrlarni solishtirishda std::string sinfi ==, <, >, .compare() kabi operator va
metodlarni   taklif   etadi.   .compare()   metodi   orqali   ikki   satrni   leksik   tartibda
solishtirish,   ularning   bir-biriga   nisbatan   katta-kichikligini   aniqlash   mumkin.   Bu
metod, ayniqsa, saralash algoritmlarida (masalan, std::sort) foydalanishda juda qo’l
keladi. Katta hajmdagi satrlar bilan solishtirishda har doim to’liq satrni emas, balki
zarur bo’lsa, faqat kerakli segmentni solishtirish samaradorlikni oshiradi.
Satr   uzunligini   aniqlash   va   belgilar   ustida   iteratsiya   qilishda   samarali
usullarni   qo’llash   ham   muhim   ahamiyatga   ega.   std::string::length()   yoki   size()
metodlari   satr   uzunligini   aniqlashda   bir   xil   natija   beradi   va   juda   tez   ishlaydi,
chunki   satr   uzunligi   obyektning   ichki   maydonlarida   saqlanadi.   Belgilarni   tahlil
qilishda   esa   for   yoki   range-based   for   orqali   iteratsiya   qilish   mumkin.   Ammo
kodlash tizimi (masalan, UTF-8) murakkab bo’lsa, bu belgilar bir nechta baytdan
iborat   bo’lishi   mumkin   va   oddiy   indekslash   noto’g’ri   ishlashiga   sabab   bo’ladi.
Bunday   hollarda   codecvt   kutubxonasi   yoki   uchinchi   tomon   kutubxonalari
yordamida har bir belgini to’g’ri aniqlash kerak bo’ladi.
32 Ma’lumotni   almashtirishda   esa   std::replace()   yoki   std::regex_replace()
metodlaridan   foydalaniladi.   Bu   metodlar   yordamida   satr   ichidagi   belgilar   yoki
fragmentlar   yangi   qiymatlarga   almashtiriladi.   Oddiy   almashtirishlar   uchun
std::replace() tez va samarali, ammo murakkab andoza asosida almashtirish uchun
regex asosidagi yondashuvlar qulaylik yaratadi.
Yuqoridagi   amallarni   maksimal   samaradorlik   bilan   bajarish   uchun   kodni
profil   qilish   (profiling)   va  tahlil   qilish   zarur.  Profiling   vositalari   yordamida  qaysi
funksiya   ko’proq   vaqt   olishini,   xotira   sarfini   yoki   CPU   yukini   aniqlab   olish
mumkin. Shuningdek, move semantics (C++11 dan boshlab) yordamida resurslarni
ko’chirish   (nusxa   olish   o’rniga)   orqali   ko’plab   optimallashtirishlarga   erishish
mumkin.
Xulosa qilib aytganda, C++ dasturlash tilida satrlar ustida amallarni samarali
bajarish   —   bu   nafaqat   texnik   masala,   balki   amaliyotda   muhim   hisoblanadigan
yondashuvdir.   Har   bir   operatsiyani   maksimal   optimallik   bilan   bajarish,   to’g’ri
metodlarni   tanlash,   kerakli   paytda   zamonaviy   imkoniyatlardan   foydalanish   —   bu
nafaqat kodning tezligini oshiradi, balki uni barqaror, o’qiladigan va texnik xizmat
ko’rsatish uchun qulay holga keltiradi. Satrlar ustida ishlashni mukammallashtirish
esa har bir C++ dasturchining ustun mahorat ko’rsatkichlaridan biridir.
33 XULOSA
Satrlar   bilan   ishlash   C++   dasturlash   tilida   juda   muhim   va   keng   tarqalgan
amaliy   yo’nalishlardan   biridir.   Bu   mavzu   nafaqat   boshlang’ich   darajadagi
dasturchilar   uchun,   balki   tajribali   mutaxassislar   uchun   ham   doimo   dolzarb   bo’lib
qoladi. Zero, zamonaviy dasturlashda matnlar bilan ishlov berish — foydalanuvchi
interfeysi,   fayl   tizimi,   axborot   almashinuvi,   internet   protokollari,   matn   tahlili   va
ko’plab boshqa yo’nalishlarda asosiy o’rinni egallaydi. Ayniqsa C++ tilida bu kabi
operatsiyalarni samarali va resurslarni tejab bajarish — kuchli, barqaror va tezkor
dasturlar yaratishning muhim shartidir.
Kurs   ishida   ko’rib   chiqilganidek,   C++   tilidagi   std::string   sinfi   satrlar   bilan
ishlash   uchun   qulay,   xavfsiz   va   kuchli   vositalarni   taqdim   etadi.   Bu   sinf   oddiy
amallardan   tortib   murakkab   manipulyatsiyalargacha   bo’lgan   barcha   ehtiyojlarni
qondira oladi. Biroq, satr ustida amalga oshiriladigan har bir operatsiyaning ortida
qanday   mexanizmlar   yotganini   chuqur   tushunish   muhimdir.   Chunki   noto’g’ri
ishlatilgan metodlar yoki samarali bo’lmagan algoritmlar yirik loyihalarda sezilarli
darajada vaqt va xotira sarfini orttirishi mumkin.
Satrlarni   birlashtirishda,   izlashda,   ajratishda,   almashtirishda,   solishtirishda
va   boshqa   amallarda   har   bir   yondashuvning   o’z   afzallik   va   kamchiliklarini
tushunish   dasturchiga   muhim   qarorlar   qabul   qilishda   yordam   beradi.   Masalan,
kichik hajmdagi satrlar bilan ishlaganda oddiy + operatori yetarli bo’lishi mumkin,
ammo   katta   hajmda   bu   resurslar   isrofini   keltirib   chiqaradi.   Shunday   hollarda
std::ostringstream,   std::regex,   std::move   kabi   ilg’or   imkoniyatlardan   foydalanish
zarur bo’ladi.
Shuningdek,   samaradorlikni   oshirish   uchun   C++11   va   undan   keyingi
versiyalar   taklif   qilgan   yangi   texnologiyalar   —   xususan,   move   semantics,   auto
kalit so’zi, lambda ifodalar, range-based for loop kabi vositalar orqali satrlar bilan
ishlashni   yanada   qulay   va   optimal   qilish   mumkin.   Ularni   qo’llash   nafaqat   kodni
soddalashtiradi, balki uning ishlash tezligini sezilarli darajada yaxshilaydi.
Yana  bir   muhim   jihat  —  bu dasturchining  algoritmik  fikrlash  qobiliyatidir.
Eng mukammal vositalarni ham samarali algoritm bilan uyg’unlashtirmasdan turib
34 natijaga erishish qiyin. Satrlar ustida amallar bajarish ham aynan shunday: har bir
vazifaga   mos   va   samarali   algoritm   tanlanishi   kerak.   Bu   esa   dasturchidan   nafaqat
sintaksisni   bilishni,   balki   tizimli   fikrlashni,   chuqur   tahlil   qilishni   va   optimal
yechimlar topa olishni talab etadi.
Xulosa   qilib   aytganda,   C++   tilida   satrlar   bilan   ishlash   —   bu   keng
imkoniyatlarga  ega,   lekin  shu  bilan  birga  chuqur   bilim  va   tahlilni  talab  qiladigan
soha.   Dasturchi   ushbu   mavzuda   qanchalik   ko’p   bilim   va   tajriba   orttirsa,   u
yaratadigan   dasturlar   shunchalik   samarali,   tezkor   va   ishonchli   bo’ladi.   Bugungi
kunda   texnologiyalar   tez   sur’atda   rivojlanayotgan   bir   paytda,   matnli   axborotlar
bilan   to’g’ri   va   samarali   ishlash   har   bir   dasturchining   raqobatbardoshligini
belgilovchi   asosiy   mezonlardan   biri   bo’lib   qolmoqda.   Shu   bois,   bu   yo’nalishda
doimiy   izlanish,   yangiliklardan   xabardorlik   va   amaliy   tajriba   to’plash   —
zamonaviy dasturchining ajralmas qismidir.
35 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Abduqodirov A. Algoritmlar va dasturlash asoslari, Toshkent, 2017.
2. Aho A. V., Ullman J. D., Sethi R. Compilers: Principles, Techniques, and
Tools, Addison Wesley, 2006.
3.   Bjarne   Stroustrup.   The   C++   Programming   Language,   Addison-Wesley,
4th Edition, 2013.
4.   Deitel   H.M.,   Deitel   P.J.   C++   How   to   Program,   Pearson,   10th   Edition,
2017.
5. Dasturlash asoslari. O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi uchun o’quv qo’llanma. Toshkent, 2020.
6.   Grady   Booch.   Object-Oriented   Analysis   and   Design   with   Applications,
Addison-Wesley, 2007.
7. Horstmann C.S. Big C++, Wiley, 3rd Edition, 2012.
8.   Kafurov   A.   Dasturlash   texnologiyalari   (C++   tili   misolida),   Toshkent,
2020.
9. Kanetkar Yashavant P. Let Us C++, BPB Publications, 2021.
10.   King   K.   N.   C   Programming:   A   Modern   Approach,   W.   W.   Norton   &
Company, 2008.
11. Lippman S. B., Lajoie J., Moo B. E. C++ Primer, Addison-Wesley, 5th
Edition, 2012.
12. Meyers S. Effective Modern C++, O'Reilly Media, 2014.
13. Prata S. C++ Primer Plus, Sams Publishing, 6th Edition, 2011.
14. Savitch W. Problem Solving with C++, Pearson, 10th Edition, 2017.
15. Шилдт Г.  C ++: Полный справочник, Вильямс, Москва, 2020.
Qo ’ shimcha   adabiyotlar :
Кеннингем У. Программист-прагматик. Путь от подмастерья к мастеру,
ДМК Пресс, 2021.
36 Андрей   Ершов.   Алгоритмизация   и   программирование   на   языке   C ++,
Москва, 2019.
Березун М. Современное программирование на   C ++, Санкт-Петербург,
2022.
Internet manbalari:
1. https://cplusplus.com – C++ tili bo’yicha to’liq hujjatlar va misollar.
2.   https://en.cppreference.com   –   C++   STL,   sintaksis,   metodlar   haqida
zamonaviy texnik ma’lumotlar.
3. https://stackoverflow.com – Dasturchilar savol-javoblar platformasi.
4.   https://learn.microsoft.com/en-us/cpp/   –   Microsoftning   C++   dasturlash
bo’yicha rasmiy hujjatlari.
5.   https://www.geeksforgeeks.org/c-plus-plus/   –   C++   bo’yicha   maqolalar,
algoritmlar, darsliklar.
6. https://www.tutorialspoint.com/cplusplus/ – C++ darsliklari va misollari.
7. https://github.com – C++ dasturlash loyihalari va ochiq kodli amaliyotlar.
8. https://www.udemy.com – C++ bo’yicha pullik va bepul kurslar.
9. https://www.codecademy.com – Interaktiv C++ kurslari.
10.   https://habr.com/ru/hub/cpp/   –   Rus   tilidagi   maqolalar   va   tahliliy
yozuvlar.
37

C++ da satrlar

Купить
  • Похожие документы

  • Zamonaviy iqtisodiyotda yalpi talab omillarini tahlil qilish
  • O‘zbekistonning ichki turizmi
  • O’zbekistonda “yashil iqtisodiyot”ni qaror toptirish bosqichlari
  • O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarini o’zgartirish
  • Iqtisodiyotning davlat sektori - hozirgi holati va rivojlanish muammolari

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha