CHQBT fanini o’qitish jarayonida texnikaviy va dasturiy ta’minotni qo’llash - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	46.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	11 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

122 Sotish

CHQBT fanini o’qitish jarayonida texnikaviy va dasturiy ta’minotni qo’llash

Sotib olish

MUNDARIJA
Kirish… ……………………………………………………………………………4
Asosiy qism ………………………………………………………………………...7
1. CHAQIRUVGA QADAR BOSHLANG'ICH TAYYORGARLIK FANINI
O'QITISHDA VIRTUAL TA'LIM TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH…………………………………… ………………… …………. 7
2.CHAQIRUVGA QADAR BOSHLANG‘ICH TAYYORGARLIK
FANINING MAQSAD VA VAZIFASi…………………………………………14
3. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI YOSHLARINI HARBIY XIZMATGA
TAYYORLASH TIZIMINI YANADA TAKOMILLASHTIRISH
TO‘G‘RISIDA ………………….……………….. ................................................ 20
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………………… 31
Xulosa.....................................................................................................................32

Mavzu: CHQBT FANINI O’QITISH JARAYONIDA TEXNIKAVIY VA
DASTURIY TA’MINOTNI QO’LLASH.
Reja:
Kirish.
Asosiy qism
1. CHAQIRUVGA QADAR BOSHLANG'ICH TAYYORGARLIK FANINI
O'QITISHDA VIRTUAL TA'LIM TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
2 CHAQIRUVGA QADAR BOSHLANG‘ICH TAYYORGARLIK
FANINING MAQSAD VA VAZIFASi
3. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI YOSHLARINI HARBIY XIZMATGA
TAYYORLASH TIZIMINI YANADA TAKOMILLASHTIRISH
TO‘G‘RISIDA

KIRISH
Mustaqil O’zbekiston Respublikasining rivojlanib kelayotgan davrda
jangovar va mehnat an’analarini e’zozlash, asrab-avaylash, ularni ko’paytirish o’z
Vatani himoyasiga tayyorlanayotgan yosh avlod va ayni paytda bu sharafli vazifani
bajarayotganlar uchun asosiy masala bo’lib qolishi kerak.
Qurolli Kuchlarimiz — jamiyatimizning ajralmas tashkiliy qismidir.
Shuning uchun shaxsiy tarkibni tarbiyalash davlat qurilishining umumiy vazifalari
miqyosida amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining jangovar tayyorgarlikning
yani jang san’atini o‘rgatuvchi asosiy fanlardan xisoblangan Taktik tayyorgarlik
fani quyidagi asoslar bo‘yicha baxolanadi: zamonaviy umumqo‘shin jangining
asoslarini, motoo‘qchi bo‘linmalar va ular bilan xamkorlik qiladigan qo‘shin turlari
va maxsus qo‘shinlar bo‘linmalarining tarkibi, qurollanishi, jangovar imkoniyatlari
va jang olib borish taktikasini; jangovar ta’minot vazifalarini va ularni bajarish
uchun bo‘linmalarda bajariladigan ishlarni bilishi va Taktik Tayyorgarlikdan olgan
bilim va ko‘nikmalarini amalda qo‘llay olishi; komandirni bo‘linmani va shaxsiy
tarkibni turli sharoitlarda jangovar xarakatlarni olib borishga tayyorlash borasidagi
ish tartibini bajara olishi ko‘nikmasiga ega bulishi kerak; shaxsiy komandirlik
tayyorgarligini shakillantira olishi va bo‘linmaning shaxsiy omillarini
shakllantirishga doir bilimlarga ega bo‘lishi.
Harbiy xizmatchilarning, yoxud bo‘ysinuvchi guruhni jangda
boshqarish chog‘ida komandirlik qobiliyatidan foydalana oladigan va vaziyatni
to‘g‘ri baholay olib to‘g‘ri qaror qabul qilib aniq va tezkor jangovar buyruq berish;
motoo‘qchi bo‘linmalardagi qurol - yarog‘larni umumiy tuzulishini, ularni saqlash,
texnik xizmat ko‘rsatish va jangda ulardan effektiv foydalana olish; motoo‘qchi
guruhning jangini tashkil qilishi va uni jang dovomida boshqara olishi; dushman
tomonidan ommaviy qirg‘in, yondiruvchi va aniq nishonga uruvchi qurollar
qullanilganda komandir sifatida xarakatlana (boshqara) olishi;

Shu bilan birga Qurolli Kuchlar jangchilari armiyamiz barcha ijobiy
an’analaridagi yaxshiliklarning to’g’ridan-to’g’ri davomchilari hisoblanadi. Jaxon
urushlari va kichik ko’lamdagi janglarda ishtirok etgan barcha O’zbekistonlik
jangchilar g’alabaga erishishni o’zlari uchun sharaf va burch deb bilganlar. Xalq
esa doimo armiyani vatanparvarlikka, jasoratga yetaklovchi sanalgan. Qurolli
Kuchlar ajdodlarimizning jasurlik va qahramonlik, o’z Vataniga sadoqat bilan
xizmat qilish kabi an’analarni davom etdirmoqdalar.

Asosiy qism
1. CHAQIRUVGA QADAR BOSHLANG'ICH TAYYORGARLIK FANINI
O'QITISHDA VIRTUAL TA'LIM TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH.
O'zbekiston Respublikasi maktabgacha, umumiy o'rta, professional va
oliy ta'lim tizimlarida chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik fanini o'qitishni
rivojlantirish konsepsiyasi, O'zbekiston Respublikasining 2035 yilgacha rivojlanish
Strategiyasining konsepsiyasi, 2019 yil 29 apreldagi "O'zbekiston Respublikasi
Xalq ta'limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
to'g'risida"gi PF-5712-sonli hamda 2019 yil 6 sentyabrdagi "Professional ta'lim
tizimini yanada takomillashtirishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi
PF-5812-sonli va 2019 yil 8 oktyabrdagi "O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'limi
tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi PF-
5847-sonli Farmonlari, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil
23 fevraldagi "Yoshlarni harbiy-vatanpavarlik ruhida tarbiyalash Konsepsiyasi
to'g'risida"gi 140-sonli qarori hamda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020
yil 24 yanvarda Oliy Majlisga Murojaatnomasida belgilangan vazifalar ijrosi
yuzasidan ishlab chiqilgan. Shu bois, Xalq ta'limi va oliy ta'lim muassasalarida
Chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik turkumiga kiruvchi fanlarni o'qitish
metodikasini (vositalari, usullari, texnologiyalari va shakllarini) takomillashtirish,
zamonaviy o'qitish vositalari yordamida fanni o'qitishni rivojlantirish, unga oid
didaktik materiallarni ishlab chiqish va ularni imkoniyatlaridan foydalangan holda
o'quv mashg'ulotlari samaradorligini oshirish, o'quvchi va talabalarning kreativ
sifatlarini rivojlantirish davr talabiga aylandi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, xalq
ta'limi va oliy ta'lim muassasalarida chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik
turkumiga kiruvchi fanlarni o'qitish metodikasini takomillashtirishda innovatsion
texnologiyalarini hamda kompyuter va uning pedagogik dasturiy vositalarini,
jumladan virtual ta'lim texnologiyalarini kengroq tadbiq etish jiddiy zaruratga
aylangan.
Ayni paytda, harbiy qismlarda kompyuter texnologiyalaridan foydalanib o'qitishga
mo'ljallangan ko'plab pedagogik dasturiy vositalar yaratilgan. Bularga zamonaviy

virtual jangovar trenajor sinf xonalari, kompyuter simulyatorlari, sinov va nazorat
qilish dasturlari, o'yinli ta'lim resurslari, elektron o'quv uslubiy qo'llanmalar, video
ma'ruzalar, 3-D formatli interfaol o'quv metodik qo'llanmalar, elektron
trenajyorlar, elektron darsliklar, multimedia ilovalar, axborot ta'lim muhitlari,
elektron kitoblar va entsiklopediya, axborotlarni izlash tizimlari, o'quv ma'lumotlar
ba'zasi, aqlli repititorli tizimlarini misol sifatida aytish mumkin.
Shu bois, ayni paytda umumiy o'rta ta'lim muassasalarida chaqiruvga qadar
boshlang'ich tayyorgarlik ta'lim va tarbiya jarayonini samarali tashkil etishda
virtual ta'lim texnologiyalarini qo'llash metodikasini takomillashtirish zarurati
mavjud.
Chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik fanini o'quv jarayoniga
virtual ta'lim texnologiyalarni joriy etish metodikasini takomillashtirish uchun,
dastlab elektron ta'limni joriy etishga oid tadqiqotchilarning ilmiy-uslubiy
adabiyotlarini tahlil qilish va ular ko'rsatib o'tgan pedagogik va psixologik
muammolar o'rganildi. Olib borilgan izlanishlar natijasida quyidagi muammolar
borligi aniqlandi:
□ yaratiladigan dasturiy vositalarga pedagogik va psixologik jihatdan
yondashilmayotganligi;
□ professor-o'qituvchilarda kompyuter savodxonligi yetarli darajada emasligi;
□ zamon talabiga moslashtirilgan elektron o'quv-metodik majmualarni yetarli
darajada ishlab chiqilmaganligi;
□ professor-o'qituvchilarda pedagogik dasturiy vositlarni qo'llash tajribasi
yetishmasligi;
□ masofaviy ta'limdan foydalanish uchun zamonaviy dasturiy vositalar hamda
ularni qo'llashga oid ilmiy ishlanmalar yetishmasligi;
□ yagona metodologik o'qitish talablar va tizim mavjud emasligi;
□ kompyuterning pedagogik dasturiy vositalarini o'quv jarayoniga qo'llash
metodikasi to'lig'icha ilmiy asoslanmagani.
Yuqorida keltirib o'tilgan muammolarning yechimi, bir qator o'ziga xos talab va
sharoitlarga bog'liq.

Virtual ta'lim texnologiyalarini loyihalashtirishdan asosiy maqsad o'quvchilarni bor
e'tiborini o'qitish jarayoniga qaratish, o'quv materiali va ob'ektlarini virtual ta'lim
modellari bilan birga yaqqol namoyon qilish, shu asnosida faol tushunishni, eslab
qolishni yanada yengillashtirish, o'quv jarayoniga oddiy kitob o'rniga inson hissiy
xotirasini kuchaytiruvchi kompyuter vositalarini ishlatishdan iborat. Shuning
uchun virtual ta'limni loyihalashtirishda, ilmiy jihatdan asoslangan talablar,
tamoyillar hamda yaratish bosqichlariga tayanish zarur hisoblanadi.
Yaratilayotgan virtual ta'lim texnologiyalari, o'quv jarayoni samaradorligini
oshirilishiga qaratilgan bo'lib, faqat shu sohaga zarur bo'lgan va talab etilgan qismi
kompyuterlashtirish jarayoniga kiritiladi. Zarur bo'lgan qismlarda ma'lum bir
sohaga yo'naltirilishga alohida e'tibor qaratish lozim bo'lib, o'quv ma'lumotni
aynan belgilangan qismini virtual shaklga keltirishni talab etadi. Bunga o'quv
ma'lumotni taqsimlash: barcha berilgan matnda muhim qismlarini belgilab chiqish
- modullarini (yoki bloklarini), qismlarini (yoki bo'limlarini), boblarini (yoki
mavzularini), paragraflari, paragraf keyingi qismlarga ajratish lozim.
Bu borada, A.Yu.Uvarov elektron ta'lim resurslarini va virtual ta'lim
texnologiyalarini yaratish, uning ta'lim tizimiga joriy etish uchun quyidagi
bosqichlarni ishlab chiqgan:
□ tahlil (o'quvchilarni o'qitishning qay darajada nazorat qilinishi,
o'qitishni maqsadlari);
□ loyihalashtirish (rejaning tayyorlanishi, asosiy yechimlarni tanlovi, senariy
tuzish);
□ ishlab chiqish (reja, senariy);
□ qo'llash (o'quv materiallaridan o'quv jarayonida foydalanish);
□ baholash (o'quv resursining natijalari baholanadi va elektron ta'lim resurslarning
kamchiliklari aniqlanadi).
Bizning fikrimizcha, «Chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik» fanidan zamon
talablariga mos virtual ta'lim texnologiyalarini yaratish quyidagi tartibda amalga
oshirilishi lozim:
1. Virtual ta'lim texnologiyalari yaratiladigan mavzularni aniqlash;

2. Zamonaviy pedagogik dasturiy vositalarini tanlash;
3. Virtual ta'limning maqsadi va mavzusiga loyiq qamrovini tanlash;
4. Virtual ta'limning senariysi va tarkibiy tuzilmasini ishlab chiqish;
6. O'quv materialini tanlash;
7. O'quv materiallarining tuzilmasini ishlab chiqish;
8. Multimedia komponentini ishlab chiqish;
9. Aprobatsiyadan o'tkazish;
10. Hujjatlashtirish (inetellektual mulk agentligidan rasmiy ro'yxatdan o'tkazish,
mualliflik huquqini belgilash).
Ushbu bosqichlarda asosida o'quv ma'lumotni tayyorlash, qabul qilish va taqdim
etish uchun zamonaviy o'quv ilmiy kurslariga yo'nalishni namoyon qiladi. Bu
yerda o'quv faoliyatini yanada kengroq yoritilish, tuzilishini oldindan bilish talab
etiladi. «Ko'plab holatlarda virtual ta'lim texnologiyalari pedagogik talablarga amal
qilmagan holda yaratilishi tufayli asosiy maqsadga erishib bo'lmaydi. Shuning
uchun virtual ta'lim texnologiyalari matnini yaratish vaqtida asosiy qismlarni
belgilab, asosiy tushunchalarini ajratgan holda yaratish talab etiladi».
Shu o'rinda savol tug'iladi, ta'lim jarayonida virtual ta'lim texnologiyani qo'llash
zarurmi? Ko'pchilik hollarni e'tiborga olmagan holda «ha» deb javob berishimiz
mumkin. Bu javobni xorijiy mamlakatlarning ta'lim tizimida o'z samarasini
ko'rsatayotganligi tufayli samarali o'qitish vosita hisoblanishi aytishimiz mumkin.
Oliy ta'lim muassalarining o'z oldiga qo'ygan eng muhim ko'rib chiqiladigan
masalalari ham kompyuter texnologiyalarining imkoniyatlarini inobatga olgan
holda, fanlarni o'qitishning usul va shakllarini takomillashtirishdan iborat. Bu
borada, soha olimlari tomonidan taklif va tavsiyalar berib o'tgan. Jumladan
J.Rittinghouse, J.Ransomelarning fikriga ko'ra, virtual ta'lim texnologiyalarini
o'quv jarayoniga samarali tadbiq etish uchun Internet tarmog'ida bulutli xizmatli
o'quv muhitini yaratish va ulardan foydalanish metodikasini ishlab chiqish lozim.
Aynti paytda, virtual ta'lim texnologiyalari bilan bog'liq tushunchalarni
aniqlashda sinonimlarning ko'pligi va ularni talqin etishda ba'zi bir
tushunmovchiliklar mavjud. Bu borada, T.T.Shoymardonov, V.S.Xamidov,

M.Fayzievalarning fikriga ko'ra, bugungi ta'lim tizimida "virtual borliq" va "virtual
ta'lim" atamalari paydo bo'lgan. Virtual borliq immersivlik va interfaollik
tushunchalari bilan bog'liq. Immersivlik deganda insonning virtual borliqda o'zini
faraz qilishini tushunish lozim bo'lsa, interfaollik foydalanuvchi aniq vaqtda virtual
borliqdagi ob'ektlar bilan o'zaro muloqotda bo'lib, ularga ta'sir ko'rsatishga ega
bo'ladi.
E.M.Kravchenya virtual borliq tushunchasiga quyidagicha ta'rif bergan:
foydalanuvchini suniy olamga sho'ng'ishiga imkon beruvchi va harakatlarni
audiovizual natijalariga bog'laydigan maxsus sensorli qurilmalar yordamida
bevosita harakat qilishga imkon beradigan kompyuterli modellashtirishning yuqori
darajali rivojlangan shakli.
P.X.Jo'raev, P.F.Safarovalarning fikriga ko'ra, virtual ta'lim - o'quv jarayoni
subektlarining axborot-kommunikatsion texnologiyalari yordamida vjudga kelgan
hamkorlikdir.
Yuqoridagi tadqiqotchilarning fikrlarini tahlil natijalariga ko'ra, «virtual ta'lim»
tushunchasiga oydinlik kiritish hamda uning virtuallik sifatlarini belgilash
imkonini beradi. Fikrimizcha virtual ta'lim imitatsion dasturiy va texnik vositalar
yordamida o'quv materialini vizual shaklida taqdim etishga, murakkab bo'lgan
jarayon va hodisalarni virtual obrazini tashkil etishga, tajriba o'tkazish murakkab
jarayonlarni virtual shaklda o'tkazishga hamda mustaqil tayyorgarlikning didaktik
imkoniyatlarini kengaytirishga, o'quv faoliyatiga nisbatan motivatsiyani
shakllantirishga, fan bo'yicha asosiy bilimlarni egallashga, ularni tizimlashtirishga,
talabalarning mustaqil ishida o'quv materiallari bo'yicha uslubiy yordamlashishga
undaydigan hamda kreativ fikrlashini oshirishga mo'ljallangan zamonaviy o'quv
muhitidir.
Virtual ta'lim asosida modul printsipi yotadi. Butun o'quv kursi dasturining tarkibi
alohida har hil mustaqil kurslardan (modullardan) tashkil topgan. Professor-
o'qituvchilar ta'limning har bir bosqichida o'quvchilarga samarali sinovlarini
o'tkazishlari mumkin. Bu esa chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik ta'limida
muhim rol o'ynaydi, ya'ni, mustaqil bilim oluvchi o'rta ta'lim o'quvchilarini fanga

oid egallagan bilim, ko'nikma va malakalarini oshirishda zamonaviy pedagogik
dasturiy vosita hisoblanadi.
Tadqiqotimizga oid normativ-huquqiy hujjatlarni, ilmiy-metodik manbaalarni
hamda pedagogika oliy ta'lim muassasalaridagi mavjud o'qitish holatining tahlil
natijasiga ko'ra, chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik fanini o'qitish
samaradorligini oshirishga oid pedagogik muammoning yechimi quyidagi asosiy
vazifalarni bajarilishiga bog'liq ekanligi ma'lum bo'ldi:
□ Chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik fani professor
o'qituvchilarda AKT sohasida yetarli darajada malakasini shakllantirish;
□ Chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik fanini o'qitishda an'anaviy
usullardan voz kechib, yangi zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanish
(elektron ta'lim resurslari, virtual ta'lim texnologiyalari, interfaol o'quv-uslubiy
majmualar, elektron darsliklar, bulutli texnologiyalar, elektron trenajyorlar);
□ ayrim murakkab jarayon va hodisalarni namoyish etishda virtual ta'lim
texnologiyalaridan foydalanish;
□ o'quvchilarda fanga nisbatan motivatsiyani rivojlantirishga mo'ljallangan o'quv
topshiriqlarini tadbiq etish;
□ o'quvchilar mustaqil ravishda amaliy mashg'ulotlarni olib borishi uchun virtual
laboratoriyalarni yaratish;
□ o'quvchilarni Internet texnologiyalari hamda tarmoqda joylashtirilgan ta'lim
portallari, virtual ta'lim platformalaridan foydalanish madaniyatini shakllantirish.
Xulosa qilib aytganda, chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik fanini o'qitishda
virtual ta'lim texnologiyalaridan foydalanib (virtual video ma'ruzalar, amaliy
mashg'ulotlar, stendlar, ko'rgazmali qurollar), o'qitishning shakl va usullarini
yanada takomillashtirish lozim. Bunda o'quvchilar fanga oid o'quv materiallarni
vizual shaklda o'rganish va amaliy mashg'ulot topshiriqlarini virtual laboratoriyalar
yordamida bir necha bor tajribalar o'tkazish imkoniyatiga hamda o'quvchilar fanga
oid hodisa va jarayonlarni virtual shaklda ko'rishga, kuzatishga ega bo'ladi.
Natijada, ushbu fanga nisbata yanada qiziqishi va motivatsiyasi oshadi. Shu bilan

birga, o'quvchilarni bo'sh vaqtini unumli o'tkazishga, fikrlash doirasini yanada
kengaytirishga hamda taffakurini rivojlantirishga yordam beradi.

2.CHAQIRUVGA QADAR BOSHLANG‘ICH TAYYORGARLIK
FANINING MAQSAD VA VAZIFASI.
Respublikamizda harbiy kadrlarni tayyorlashga,ularning harbiy mahoratini
oshirishga katta ahamiyat berilmoqda. Harbiy akademiyalar, qo'shin turlari
bo'yicha harbiy o'quv yurtlari ochilgani fikrimizga yorqin dalildir. Davlat
chegaralarini o'z qo'shinlarimiz tomonidan hushyorlik bilan qo'riqlanayotgani ham
xalqimizning harbiy ruhini yuksaltirib turibdi.Haqiqiy mustaqil davlat shunday
ishtutadi,o'z mudofaasini o'zgalar qo'liga topshirib qo'ymaydi. Xalqning umumiy
harbiy ruhini ko'tarishda, harbiylarni matonatli, shijoatli qilib tarbiyalashda
ajdodlarimizdan bizga meros qolgan harbiy bilimlarni ommalashtirish, harbiy
san'at sirlarini harbiy o'quv yurtlarida o'qitish ham samarali omillardan
hisoblanadi.
Har bir chaqiriqqacha bo'lgan yoshni tarbiyalar ekanmiz avvalambor biz ushbu
yoshlarning siyosiy ongini boyitib borishimiz kerak bo'ladi. Bu borada biz
davlatimiz tarafidan chiqarilayotgan qonun va qoidalarga asoslanamiz. O'zbekiston
Respublikasining bir qator qonun va qoidalari mavjud bo'lib, ushbu qonun
qoidalarga asosan me'yoriy hujjatlar yuritilmoqda. Masalan bulardan: O'zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi ,Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat
to'g'risidagi qonun,O'zbekiston Respublikasining mudofaa tug'risidagi qonuni va
O'zbekiston respublikasi Qurolli kuchlari nizom va qonunlarini asoslar sifatida
olsak bo'ladi.
Bulardan tashqari yoshlarimizni vatanparvarlik ruhida tabiyalashda umumta'lim
maktablari va o'rta maxsus, kasb-hunar ta'lim muassasalarida chaqiruvga qadar
boshlang'ich tayyorgarlik fanini o'qitilishi asosiy omillardan sanaladi. Mudofaa
Vazirligining oliy harbiy o'quv yurtlariga kirib ta'lim olish va Qurolli
Kuchlarimizning barcha harbiy xizmat turlarida harbiy xizmatga tayyorgarlik
ko'rayotgan yoshlarimiz umumta'lim maktablari va o'rta maxsus,kasb-xunar ta'lim
muassasalaridagi chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik jarayonida kerakli
ta'lim-tarbiyani oladilar va o'zlarini qiziqtirgan ma'lumotlarga ega bo'ladilar.
Bunday ta'lim - tarbiya jarayonini umumta'lim maktablari va o'rta maxsus, kasb-

hunar ta'lim muassasalarining pedagogik jamoasi bilan harbiy rahbar va
chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik fani o'qituvchilari hamkorlikda amalga
oshirishlari shart.Shunday ekan o'z-o'zidan bunday dolzarb vazifalarni bajarishda
pedagogika universiteti qoshidagi harbiy fakultetlar jamoasining harbiy rahbar va
chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik fani o'qituvchilarini tayyorlash
bo'yicha o'z majburiyatlari va vazifalarini sifatli bajarishlari alohida e'tiborga
molikdir. Bu borada ayniqsa chaqiruvga qadar harbiy ta'limni tashkil qilish va
uning metodikasi fanini o'qitilishida, Qurolli Kuchlarimizda olib borilayotgan
islohotlar strategiyasini tub mohiyatini chuqur anglagan holda, eng zamonaviy
o'qitish uslublaridan va ta'lim
texnika vositalarini eng so'ngi ishlab chiqilgan rusumlaridan foydalanish,
shuningdek, tez o'zgarib borayotgan zamonamizning yangi-yangi talablarini
nazardan chetda qoldirmasligimiz shart bo'ladi. Chaqiruvga qadar harbiy ta'limni
tashkil qilish va uning metodikasi talabalarning maxsus harbiy tayyorgarligining
asosiylaridan biri hisoblanadi. Bu fan «Chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik
fani» metodikasining tarkibiy qismi sifatida davlat imtihoniga kiritiladi. Maxsus
fanlarni o'qitishdan asosiy maqsad- talabalarda harbiy-pedagogik tayyorgarlikni
yuksaltirish va chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik fani bo'yicha
mashg'ulotlarini o'tkazishda amaliy ko'nikmalar hosil bo'lishiga qaratiladi. Mazkur
fanni o'rganish O'zbekiston Respublikasining «Umumharbiy majburiyat va harbiy
xizmat to'g'risida»gi qonun talablarini, O'zbekiston Respublikasining yoshlarni
chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarligi bo'yicha nizomini, O'zbekiston
Respublikasi Mudofaa Vazirligining buyruqlari va direktivalarini, chaqiruvga
qadar boshlang'ich tayyorgarlikni tashkil qilish va olib borish,o'quvchi yoshlarni
vatanparvarlik tarbiyasi ishlarini,O'zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safiga
xizmatga tayyorlash bo'yicha masalalarni, chaqiruvga qadar boshlang'ich
tayyorgarligi (chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik fani) bo'yicha o'quv
jarayonini rejalashtirish tamoyillarini,ta'lim muassasalarida chaqiruvga qadar
boshlang'ich tayyorgarlik fani dasturining barcha bo'limlari bo'yicha
mashg'ulotlarni tashkil qilish va olib borishda yangi pedogogik texnologiyalarni

qo'llashni, zamonaviy o'quv texnika vositalaridan foydalana bilishni, ta'lim
muassasasi direktori va Chaqiruvga qadar tayyorgarlik o'qituvchisining
majburiyatlarini, hamkorlikda bo'lgan tashkilotlar bilan aloqa shakillarini,
chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik fani bo'yicha o'quv -moddiy bazaga
qo'yiladigan talablarni bilishlari va ularni amalda qo'llay olishlari uchun yetarli
ilm-malaka va ko'nikmalar berishdan iborat. Talabalar ta'lim olayotgan paytlarida
o'zlarida harbiy rahbarning yoshlarni O'zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari
safiga xizmatga tayyorlash masalalari bo'yicha majburiyatlarini bajarishida zarur
bo'lgan siyosiy, ahloqiy,ruhiy tayyorgarliklarini yuqori bo'lishini va Vatan
himoyachisi sifatlarini mujssamlashtirishlari shart. Hozirgi kunda Qurolli
kuchlarimiz tarkibidagi harbiy qism va bo'limmalarni puxta bilimga ega bo'lgan
shaxsiy tarkib bilan to'ldirish, uning siyosiy, manaviy, axloqiy ruxiy vatanparvarlik
tarbiyasiga alohida e'tibor berish muhim shartlardan biri hisoblanadi. Shaxsiy
tarkibning yuqoridagi qayd etilgan sifat va fazilatlarini shakllantirishni,
tarbiyalashni faqat harbiy kadrlar tayyorlash bilim yurtlari,qism komandirlari va
harbiy boshliqlarning vazifasi deb hisoblash to'g'ri bo'lmaydi. Ma'lumki armiya
safida o'z bo'ysunuvchilarining faoliyatlariga komandir va boshliqlar ma'suldirlar.
Lekin sifat va fazilatlarni shakllantirishga kelganda armiya safigacha bo'lgan ta'lim
tarbiya o'rnining ahamyati katta. Ayniqsa umumta'lim maktablari,o'rta maxsus va
o'rta kasb-hunar ta'limi muassasalarida chaqiruvga qadar tayyorgarlik fanini sifatli
va samarali o'qitilishini ahamiyati bu borada muhim.Birinchi Prezidentimiz
I.A.Karimov ta'kidlaganidek «Yosh avlodni el-yurtga,vatanga sadoqatli,iymon-
e'tiqodli,mard va jasur,yuqori malakali, ma'naviyati yuksak insonlar qilib
tarbiyalashda ta'lim o'chog'larining alohida o'rni bor».Ta'lim o'chog'laridan
umumta'lim maktablarida, o'rta maxsus va kasb-hunar ta'lim muassasalarida
«Chaqiruvga qadar tayyorgarlik»ni o'qitilishi haqida O'zbekiston Respublikasining
«umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to'g'risida»gi qonunning 13 -
moddasida quyidagicha yozilgan: «Chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik,shu
jumladan fuqaro mudofaasi bo'yicha tayyorgarlik o'quv dasturidagi majburiy fan
bo'lib,umumta'lim muassasalarida chaqiruvga qadar tayyorgarlik fani o'qituvchilari

tomonidan bitirish yili arafasidagi kurslardan yoki sinflardan boshlab
o'tiladi».Bundan tashqari ushbu ustuvor vazifalar O'zbekiston Respublikasining
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»,«Mudofaa to'g'risida»gi qonunlarida va
O'zbekiston Respublikasi Mudofaa Vazirligining buyruq va talablarida ham o'z
ifodasini topgan.Ko'rinib turibdiki 1999 yil yanvaridan e'tiboran Qurolli kuchlarda
boshlangan harbiy islohotlar strategiyasining nazarda tutgan, mamlakatimiz tinch,
osoyishtaligini ishonchli va samarali ximoya qilishga qodir tezkor,yaxshi
ta'minlangan qurolli kuchlarni tuzish maqsadini amalga oshirish faqat oliy harbiy
o'quv muassasalarining vazifasi deb o'ylash,masalaga faqat bir tomonlama
qarashdir. Bu borada chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik muhim ahamiyat
kasb etadi.Chaqiriqqa qadar boshlang'ich tayyorgarlik fanini takomillashishi va
rivojlanishi, Chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik fanining maqsad va
vazifasiborasida bir qancha ilmiy izlanishlar olib borilayotganligi, davlat
chegaralarining o'z qo'shinlarimiz tomonidan hushyorlik bilan qo'riqlanayotganligi
ilmiy ishlarimiz natijasi desak adashmaymiz. Yoshlarimizni vatanparvarlik ruhida
tarbiyalash hozirgi kunning dolzarb masalalaridan biridir.Yoshlarimizni
vatanparvarlik ruhida tarbiyalash borasida biz nimalarga e'tibor berishimiz kerak?
Qanday ilmiy izlanishlar olib borishimiz kerak? Bu borada birinchi masala
yoshlarimizga ota-bobolarimiz bosib o'tgan yo'llarini to'g'ri tushuntirish
(ishontirish usuli)dir. Ikkinchi masala (tarbiya) agar biz yoshlarimizni
vatanparvarlik ruhida tarbiyalay olsak kelajakga ko'chmas poydevor qo'ydim deb
ayta olamiz. Uchunchi masala (o'qitish o'rgatish) bu eng dolzarb masalalardan
biridir. Biz qanchalik yoshlarimizni to'g'ri o'rgatsak, o'qitsak ularda o'zlariga
bo'lgan ishonchlarini yana bir bor uyg'otgan bo'lamiz. Yoshlarimizni harbiy
vatanparvar qilib tarbiyalashda avvalambor biz ularga miliy qadriyatlarimizni
o'rgatamiz va o'qitamiz. Bu yoshlarimizni harbiy vatanparvar bo'lib
tarbiyalanishiga katta samara beradi. Hozirgi shiddat bilan o'zgarib borayotgan
zamonning o'zgarishiga katta tasir ko'rsatayotgan fan, texnikalar borasidagi
o'zgarishlar, ularni boshqarish masalalarini to'g'ri tushuntirish orqali biz ularda
harbiy texnikalarni boshqarishga bo'lgan qiziqishlarini oshirib boramiz. Bu borada

bizgaChaqiriqqa qadar boshlang'ich tayyorgarlik fanik ata yordam beradi.Ushbu
maqolada Chaqiruvga qadar boshlang'ich tayyorgarlik fanining maqsad vavazifasi
to'g'risida ma'lumotlar berilishi orqali fanning maqsad va vazifasini topish
to'g'risida ilmiy izlanishlar olib borilgan. Chaqiriqqa qadar boshlang'ich
tayyorgarlik fani O'zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining tarkibiy qismi
ekanligi nazariy bilimlarga asoslanib isbotlangan. Chunki ushbu fan O'zbekiston
Respublikasi Qurolli Kuchlarining asosiy zaxirasini tayyorlash uchun yordam
beradigan fan hisoblanadi va uni ilmli, bilimli yoshlar bilan to'ldirishga xizmat
qiladi.

3. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI YOSHLARINI HARBIY XIZMATGA
TAYYORLASH TIZIMINI YANADA TAKOMILLASHTIRISH TO‘G‘RISIDA
Mamlakatimizda yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, ularda xalqimiz
tarixiga va ma’naviy qadriyatlariga yuksak hurmat tuyg‘usini shakllantirish, Vatan
himoyasiga, uning milliy xavfsizligi, hududiy yaxlitligi va suverenitetini
ta’minlashga doimo shay turishga hamda harbiy xizmatni o‘tashga tayyorlash
maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
1. Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlikni tashkil etish va uni amalga
oshirish tartibi to‘g‘risidagi Nizom ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining O‘rta
maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi:
O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi bilan kelishgan holda mazkur qarorga
muvofiq, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining chaqiruvga qadar
boshlang‘ich tayyorgarlik fani rahbar va o‘qituvchilari lavozimlariga oliy
ma’lumotli, kasbiy jihatdan yaxshi tayyorlangan, shuningdek, yuqori tajriba va
malakaga ega bo‘lgan pedagog kadrlar bilan ta’minlash chora-tadbirlarini ko‘rsin;
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi bilan birgalikda umumta’lim
maktablaridagi mavjud chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlikka oid o‘quv-
moddiy bazani o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari balansiga topshirish
va qabul qilib olish ishlarini amalga oshirsin.
3. Manfaatdor vazirlik, idora va tashkilotlar o‘zlarining normativ-huquqiy
hujjatlarini bir oy muddatda ushbu qarorga muvofiqlashtirsinlar.
4. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Bosh
vazirining o‘rinbosari A.I. Ikramov zimmasiga yuklansin.
O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri Sh. MIRZIYOYEV
Toshkent sh.,

2014-yil 18-dekabr,
348-son
Vazirlar Mahkamasining 2014-yil 18-dekabrdagi 348-son qaroriga
ILOVA
Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlikni tashkil etish va uni amalga
oshirish tartibi to‘g‘risida
NIZOM
I. Umumiy qoidalar
1. Mazkur Nizom “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi
O‘zbekiston Respublikasining Qonuniga muvofiq, vazirliklar, idoralar, mahalliy
davlat hokimiyati organlarining, shuningdek jamoat tashkilotlarining ushbu
sohadagi asosiy vazifalarini hamda chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlikni
tashkil etish va uni amalga oshirish tartibini belgilaydi.
Oldingi tahrirga qarang.
2. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar, Toshkent shahri,
tuman (shahar) hokimliklari, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa
vazirligi, Sog‘liqni saqlash vazirligi, Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Jismoniy
tarbiya va sport vazirligi hamda Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi O‘rta
maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi (keyingi o‘rinlarda Markaz deb ataladi)
chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlikni tashkil etish va uni amalga oshirish
bo‘yicha mas’ul organlar hisoblanadi.
(2-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
2018-yil
5-iyuldagi 508-sonli qarori tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari
milliy
bazasi, 09.07.2018-y., 09/18/508/1477-son)
Oldingi tahrirga qarang.
O‘zbekiston mudofaasiga ko‘maklashuvchi “Vatanparvar” tashkiloti Markaziy
kengashi (keyingi o‘rinlarda “Vatanparvar” tashkiloti deb ataladi), O‘zbekiston
yoshlar ittifoqi, Respublika Xotin-qizlar qo‘mitasi, “Nuroniy” jamg‘armasi va
“Mahalla” xayriya jamoat fondi ushbu sohada hamkorlikni amalga oshiruvchi
nodavlat notijorat tashkilotlari hisoblanadi.

(2-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
2017-yil
12-sentabrdagi 712-sonli qarori tahririda — O‘R QHT, 2017-y., 37-son,
996-modda)
Harbiy xizmatga chaqiriladigan va tuman (shahar) chaqiruv uchastkalarida qayd
etilgan shaxslar hamda akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining (keyingi
o‘rinlarda ta’lim muassasalari deb ataladi) ikkinchi va uchinchi kurs o‘quvchilari
(keyingi o‘rinlarda o‘quvchilar deb ataladi) chaqiriluvchilar hisoblanadi.
3. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar, Toshkent shahri,
tuman (shahar) hokimliklari chaqiriluvchilarni harbiy xizmatga tayyorlash
ishlarining moliyalashtirilishini hamda moddiy-texnika jihatidan ta’minlanishini
amalga oshiradilar, o‘quv-moddiy bazasini barpo etadilar, bunday tayyorgarlikning
tashkil etilishi uchun mas’ul hisoblanadilar.
4. Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik (keyingi o‘rinlarda ChQBT deb
ataladi) chaqiriluvchilarni harbiy xizmatga tayyorlash tizimining tarkibiy qismi
hisoblanadi hamda “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi
O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq tashkil etiladi va olib boriladi.
5. Chaqiriluvchilarni harbiy xizmatga tayyorlashni tashkil etish, amalga oshirish,
natijalarini nazorat qilib borish, ChQBTni uslubiy jihatdan ta’minlash O‘zbekiston
Respublikasi Mudofaa vazirligi hamda Markaz tomonidan amalga oshiriladi.
6. ChQBT, fuqaro muhofazasi va tibbiy bilim asoslari fani bo‘yicha tayyorgarlik
o‘quv dasturidagi majburiy fan bo‘lib, ta’lim muassasalari o‘quvchilariga ChQBT
fani rahbarlari va o‘qituvchilari tomonidan o‘qitiladi.
7. ChQBT jarayonida ta’lim muassasalari o‘quvchilari:
Oldingi tahrirga qarang.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi , “Umumiy harbiy majburiyat va
harbiy xizmat to‘g‘risida”gi Qonuni , mamlakat mudofaa va milliy xavfsizligini
ta’minlash sohasidagi boshqa qonunchilikning asosiy talablarini o‘rganishlari;
(7-bandning
ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
2022-yil
4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi,
05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)

Oldingi tahrirga qarang.
O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining asosiy vazifalarini, harbiy
xizmatning ahamiyatini, Vatanga qasamyodni va O‘zbekiston Respublikasi Qurolli
Kuchlarining Umumharbiy nizomlari talablarini anglab yetishlari;
(7-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining
2020-yil 23-martdagi 179-sonli qarori tahririda — Qonun
hujjatlari
ma’lumotlari milliy bazasi, 24.03.2020-y., 09/20/179/0350-son)
fuqaro muhofazasi asoslarini, shuningdek birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish
ko‘nikmalarini amaliy o‘zlashtirib olishlari;
harbiy qismlardagi mavjud qurol-aslaha va harbiy texnikaning asosiy taktik va
texnik tavsiflari, harbiy xizmatchilarning kundalik hayoti va xizmat faoliyati bilan
tanishishlari;
zamonaviy qurol-aslaha va harbiy texnika namunalarini qisqa muddatlarda
o‘zlashtirib olishga shay bo‘lishlari;
o‘zlari bilan olib boriladigan harbiy-vatanparvarlik ruhidagi tarbiyaviy ishlarni
chuqur anglab yetishlari va o‘zlashtirishlari lozim.
II. ChQBTni tashkil etish hamda uni amalga oshirish bo‘yicha mas’ul
organlar va jamoat tashkilotlarining asosiy vazifalari
8. Quyidagilar Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar,
Toshkent shahri, tuman (shahar) hokimliklarining ChQBTni tashkil etish va uni
amalga oshirishda asosiy vazifalari hisoblanadi:
ChQBT tadbirlarini moliyalashtirish, moddiy-texnika jihatdan ta’minlash, moddiy-
o‘quv bazani barpo etish;
har yili ta’lim muassasalari o‘quvchilari bilan olib borilayotgan ChQBT va harbiy-
vatanparvarlik ruhidagi tarbiyaviy ishlarga oid o‘quv-moddiy bazani yaratish va
uni yanada takomillashtirishga doir qarorlar qabul qilish, tadbirlar rejasini ishlab
chiqish;
Markaz va O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi tomonidan taqdim etilgan
ChQBT va harbiy-vatanparvarlik ruhidagi tarbiyaviy ishlarga oid idoraviy

hujjatlarni, tekshiruv ishlarining natijalarini, kamchilik va muammoli masalalarni
o‘rganib chiqish va tegishli chora-tadbirlar belgilash;
ChQBTni tashkil etish va uni amalga oshirish bo‘yicha mas’ul organlar va jamoat
tashkilotlari tomonidan ushbu sohada amalga oshirilayotgan ishlarning
hamkorlikda olib borilishini muvofiqlashtirib borish.
9. O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi:
ChQBT tadbirlarining rejalashtirilishiga va o‘z vaqtida bajarilishiga rahbarlik
qiladi, ChQBT ishlarini muvofiqlashtiradi;
Markaz tomonidan ChQBT dasturini tayyorlash jarayonida ishtirok etadi;
ta’lim muassasalarini harbiy mavzulardagi o‘quv-uslubiy filmlar hamda sohaga oid
normativ-huquqiy hujjatlar (Umumharbiy nizomlar, qonunchilik hujjatlari),
qo‘llanmalar, tavsiyalar va ko‘rsatmalar bilan ta’minlaydi;
ta’lim muassasalarini harbiy qism va oliy harbiy ta’lim muassasalariga biriktirish
to‘g‘risida tegishli buyruqlar chiqaradi;
ChQBT fani rahbarlari va o‘qituvchilari ishtirokidagi o‘quv yig‘inlarini
tashkillashtiradi va o‘tkazadi;
ta’lim muassasalari o‘quvchilarining uch kunlik o‘quv-dala mashg‘ulotlarini
o‘tkazish jarayoniga amaliy yordam ko‘rsatadi;
ta’lim muassasalari o‘quvchilarini muddatli harbiy xizmatchi va kursantlarning
kundalik faoliyati, ularning maishiy ta’minoti, shuningdek qurol-aslaha, harbiy
texnika namunalari bilan tanishtirib borish maqsadida ta’lim muassasalari bilan
harbiy qism va oliy harbiy ta’lim muassasalari o‘rtasidagi hamkorlikni tashkil etadi
va muvofiqlashtiradi;
ChQBTga oid qurol-yarog‘ va o‘q-dorilar hisobini yuritishga, ularni saqlash va
topshirishga oid yo‘riqnomalarni ishlab chiqadi va tasdiqlaydi, shuningdek sohaga
doir tavsiyalar hamda ko‘rsatmalar tayyorlaydi;
har yili ChQBT va harbiy-vatanparvarlik ruhidagi tarbiyaviy ishlarning holatini
o‘rganadi va doimiy ravishda nazorat qilib boradi;
ChQBT fani o‘qituvchilarini saralash, tayyorlash va qayta tayyorlash masalalarida
ta’lim muassasalariga amaliy yordam ko‘rsatadi.

10. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi:
tibbiy bilim asoslari fani o‘qituvchilarini saralash, tayyorlash va qayta tayyorlash
masalalarida ta’lim muassasalariga amaliy yordam ko‘rsatadi;
ta’lim muassasalarini tibbiy bilim asoslari bo‘yicha zarur ko‘rgazmali vositalar,
birinchi tibbiy yordamga oid o‘quv-uslubiy filmlar bilan ta’minlaydi;
davolash-profilaktika muassasalarini tibbiyot yo‘nalishidagi ta’lim muassasalari
o‘quvchilari bilan amaliy mashg‘ulotlar olib boriladigan o‘quv bazasi sifatida
ta’lim muassasalariga biriktiradi;
ta’lim muassasalari o‘quvchilarining yillik tibbiy ko‘rigini hududiy o‘smirlar
dispanserlari rahbarlari nazoratida tuman (shahar) tibbiyot birlashmalarining
chaqiruv komissiyalariga jalb qilinuvchi shifokor-mutaxassislar tomonidan tuman
(shahar) chaqiruv punktlarida o‘tkazadi;
ambulatoriya-poliklinika tizimida o‘smirlar orasida davolash-sog‘lomlashtirish
ishlarini olib boradi, tizimni takomillashtiradi hamda shifokorlarning o‘smirlarga
tibbiy xizmat ko‘rsatishga oid malakalarini muntazam oshirib boradi;
Markaz bilan birgalikda Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent
shahar o‘smirlar dispanserlari hamda o‘smirlar davolash-profilaktika
muassasalarini tajribali va malakali shifokor-mutaxassislar hamda tibbiy xodimlar
bilan ta’minlaydi;
o‘smirlarni statsionar sharoitlarda davolash va sog‘lomlashtirish ishlarini
belgilangan tartibda amalga oshiradi;
ta’lim muassasalarida tashkil etilgan tibbiyot xonalarini o‘quv dasturida nazarda
tutilgan tibbiy jihozlar va dori-darmonlar bilan Markazning hududiy boshqarmalari
tomonidan ajratilgan mablag‘lar hisobiga ta’minlab boradi.
11. O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi:
ta’lim muassasalarida fuqaro muhofazasiga oid amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazishda
soha mutaxassislari, shuningdek texnik vositalar bilan amaliy yordam
ko‘rsatilishini ta’minlaydi;

Markaz tomonidan ChQBT dasturini tayyorlash jarayonida, shuningdek ta’lim
muassasalarini fuqaro muhofazasiga oid o‘quv hamda uslubiy qo‘llanmalar,
ko‘rgazmali vositalar bilan ta’minlash ishlarida ishtirok etadi;
ta’lim muassasalari direktorlari, ChQBT fani rahbarlari va o‘qituvchilarining
O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining Aholi va rahbarlar
tarkibini tayyorlash markazlarida qayta tayyorgarlikdan o‘tishini va malaka
oshirishini tashkillashtiradi;
ta’lim muassasalari o‘quvchilarida amaliy ko‘nikmalarni hosil qilish maqsadida
har yilgi “Fuqaro muhofazasi” kunlarini o‘tkazishda amaliy yordam ko‘rsatadi;
fuqaro muhofazasiga, harbiy-vatanparvarlik va jismoniy tarbiyaga oid o‘quv-
moddiy bazani takomillashtirish ishlarida qatnashadi.
Oldingi tahrirga qarang.
12. O‘zbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi:
(12-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining
2018-yil 5-iyuldagi 508-sonli qarori tahririda — Qonun hujjatlari
ma’lumotlari
milliy bazasi, 09.07.2018-y., 09/18/508/1477-son)
ta’lim muassasalariga jismoniy tayyorgarlik ishlari, sport musobaqalari va
tadbirlarini o‘tkazishda amaliy yordam ko‘rsatadi;
ta’lim muassasalari o‘quvchilarining jismoniy tayyorgarlik holatini tahlil qilib
boradi, jismoniy tayyorgarlik tizimini takomillashtirish chora-tadbirlarini amalga
oshiradi;
ta’lim muassasalari o‘quvchilarining jismoniy tayyorgarligiga oid o‘quv-uslubiy
qo‘llanmalarni ChQBT ta’limi bilan uzviy bog‘lagan holda tayyorlanishini tashkil
qiladi.
13. O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi O‘rta maxsus,
kasb-hunar ta’limi markazi:
ta’lim muassasalarining ChQBT o‘quv xonalarini jihozlar, darslik, o‘quv-uslubiy
qo‘llanmalar va ko‘rgazmali vositalar bilan ta’minlaydi, ularni doimiy ravishda
takomillashtirib boradi;

ta’lim muassasalari o‘quvchilarining ChQBT, harbiy-vatanparvarlik ruhidagi
tarbiyasi va ularni harbiy xizmatga tayyorlash tadbirlarini sifatli tashkil etilishini
ta’minlaydi;
ChQBT dasturini, ushbu fanga oid darsliklar, tavsiyalar, o‘quv-uslubiy va
ko‘rgazmali vositalarni, o‘quv filmlarini tayyorlaydi hamda ta’lim muassasalarini
ular bilan ta’minlaydi;
ta’lim muassasalari ixtiyoriga berilgan o‘quv qurol-yarog‘lar, kichik kalibrli hamda
pnevmatik miltiqlar, ularda qo‘llaniladigan patronlar but saqlanayotganligini
nazorat qilib boradi;
ta’lim muassasalari o‘quvchilarida mardlik, chaqqonlik, kuchlilik va chidamlilik
sifatlarini rivojlanishiga omil bo‘ladigan jismoniy tarbiyaning ChQBT bilan
bog‘liqligini ta’minlaydi;
ChQBTning yakuniy bosqichida ta’lim muassasalari o‘quvchilari ishtirokida uch
kunlik o‘quv-dala mashg‘ulotlarini tashkillashtiradi va o‘tkazadi;
ChQBT bo‘yicha xorijiy mamlakatlarning ilg‘or tajribalarini doimiy ravishda
o‘rganib boradi hamda ijobiy xususiyatlarini respublika ta’lim muassasalariga joriy
etish choralarini ko‘radi;
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi bilan hamkorlikda tibbiy
bilim asoslari fani o‘qituvchilarini tanlov asosida ishga qabul qiladi va qayta
tayyorlash masalalarini hal etadi;
O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi bilan hamkorlikda ta’lim
muassasalarining ChQBT fani rahbari va o‘qituvchisi lavozimiga tayinlanadigan
nomzodlarni tanlaydi, ushbu fan o‘qituvchilarining uslubiy va kasbiy
tayyorgarligini tashkillashtiradi, ularni attestatsiyadan o‘tkazadi;
ChQBT bo‘yicha namunali ChQBT fani rahbarlari va o‘qituvchilarini Davlat
mukofotlariga, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi va
Markazning mukofotlariga tavsiya etadi.
14. “Vatanparvar” tashkiloti Markaziy kengashi:

harbiy-vatanparvarlik ruhidagi tarbiyaviy ishlarning olib borilishini, shuningdek
tadbirlarning tashkil etilishi va o‘tkazilishida ta’lim muassasalari bilan hamkorlikni
amalga oshiradi;
harbiy-vatanparvarlik tarbiyasiga oid ko‘rgazmali vositalar ishlab chiqilishida
ishtirok etadi;
ta’lim muassasalari murojaatlariga asosan, ta’lim oluvchi yoshlarning qiziqishiga
ko‘ra sportning texnik va amaliy turlari bo‘yicha sport seksiyalari va to‘garaklari
faoliyatini yo‘lga qo‘yishda amaliy yordam ko‘rsatadi;
zarurat bo‘lganda, ta’lim muassasalariga ChQBT bo‘yicha o‘z tasarrufidagi o‘quv-
moddiy bazasidan foydalanishlariga belgilangan tartibda ruxsat beradi.
Oldingi tahrirga qarang.
15. O‘zbekiston yoshlar ittifoqi, Respublika Xotin-qizlar qo‘mitasi, “Nuroniy”
jamg‘armasi va “Mahalla” xayriya jamoat fondi:
(15-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining
2017-yil 12-sentabrdagi 712-sonli qarori tahririda — O‘R QHT,
2017-y.,
37-son, 996-modda)
ta’lim muassasalari o‘quvchilariga O‘zbekiston Respublikasining qonunlari va
boshqa normativ-huquqiy hujjatlarining mazmun-mohiyatini tushuntirish, ularda
Vatanga chuqur muhabbat va vatanparvarlik, yuksak ma’naviy-ruhiy, faol hayotiy
pozitsiya, diniy ekstremizm va fundamentalizm g‘oyalariga qarshi immunitet hosil
qilish, harbiy burchni ongli ravishda bajarishga bo‘lgan munosabatni
shakllantirish, mamlakatda olib borilayotgan islohotlarning aniq maqsadi va
mohiyatini anglab yetish, shuningdek yurt kelajagi va taqdiri uchun yuksak
javobgarlik hissi kabi fazilatlarni shakllantirishga oid targ‘ibot-tashviqot ishlarini
olib boradi;
ta’lim muassasalari o‘quvchilarida yuksak fuqarolik pozitsiyasini, O‘zbekiston
Respublikasi Qurolli Kuchlari bilan g‘ururlanish tuyg‘usini shakllantirish
maqsadida katta hayotiy tajribaga ega bo‘lgan urush va mehnat faxriylari
ishtirokida uchrashuvlar o‘tkazadi;

doimiy ravishda ta’lim muassasasi o‘quvchilarining muddatli harbiy xizmatni a’lo
darajada o‘tagan harbiy xizmatchilar bilan uchrashuvlarini tashkil etadi va
o‘tkazadi;
ta’lim muassasalari o‘quvchilarini sport turlari bo‘yicha joriy etilgan seksiyalarga
jalb etish ishlarini tashkil qiladi;
mamlakatimiz hududi va daxlsizligini himoya qilish har bir fuqaroning burchi
ekanligi, harbiy xizmat, uning ijobiy xususiyatlari, shuningdek harbiy xizmatchilar
uchun joriy etilgan imtiyozlar tizimi to‘g‘risida ta’lim muassasalari o‘quvchilari va
ularning ota-onalari ishtirokida tushuntirish ishlarini olib boradi;
ta’lim muassasalari o‘quvchilari o‘rtasida ommaviy ravishda tarbiyaviy, ma’naviy-
ma’rifiy va harbiy-sport tadbirlarini (yoshlar forumlari, tanlovlar, sport
musobaqalari) tashkil etadi va o‘tkazadi.
III. ChQBTni tashkil etish va uni amalga oshirish
16. Ta’lim muassasalari o‘quvchilarining ChQBTga jami 140 o‘quv soati
ajratiladi, mashg‘ulotlar har haftada ikki soatdan o‘tkaziladi.
Ta’lim muassasalari o‘quvchilarining o‘quv mashg‘ulotlari vaqtida o‘zlashtirgan
bilim, ko‘nikma va mahoratlari harbiy ish asoslarini o‘rganish to‘garaklari,
sportning harbiy-amaliy turlari bo‘yicha seksiyalar va harbiy-sport musobaqalari
davomida mustahkamlanadi.
17. Ta’lim muassasalarida ChQBT fani o‘g‘il bolalar bilan, fuqaro muhofazasi
bo‘limiga doir mashg‘ulotlar o‘g‘il bolalar va qizlar bilan birgalikda, tibbiy bilim
asoslari bo‘yicha mashg‘ulotlar esa faqat qizlar bilan o‘tkaziladi.
18. Ta’lim muassasalarida ChQBT rejasi butun o‘quv yili uchun haftalarga
taqsimlangan holda ishlab chiqiladi, shuningdek umumiy dars jadvaliga kiritilgan
holda o‘quv guruhlariga bo‘linib o‘tkaziladi, ushbu guruhlar o‘quvchilar soniga
ko‘ra seksiyalarga bo‘linadi. Ta’lim muassasasi direktorining buyrug‘iga muvofiq
eng ibratli o‘quvchilar orasidan guruh va seksiya komandirlari tayinlanadi.
19. ChQBTning yakuniy bosqichida ushbu fan uchun ajratilgan vaqt hisobidan
ta’lim muassasasining uchinchi kurs o‘g‘il bolalari bilan uch kunlik o‘quv-dala
mashg‘ulotlari o‘tkaziladi.

Bunda ta’lim muassasalari o‘quvchilarining ushbu fan bo‘limlariga oid nazorat
me’yorlarini bajarish bo‘yicha ko‘nikmalari sinovdan o‘tkaziladi. Ushbu maqsadda
tegishli ta’lim muassasasiga biriktirilgan harbiy qism va sport tashkilotlarining
o‘quv-moddiy bazalaridan foydalanish mumkin.
20. Ta’lim muassasalari o‘quvchilariga quroldan o‘t otishni o‘rgatish
mashg‘ulotlari faqat o‘t otish maydonlarida yoki tirlarda “O‘qli qurollardan o‘t
otish kursi” talablariga qat’iy amal qilingan holda o‘tkaziladi. Ta’lim muassasasi
ixtiyoridagi ko‘chmas tirda tashkil etiladigan otish tayyorgarligi mashg‘ulotlarida
faqat pnevmatik va kichik kalibrli miltiqlar qo‘llaniladi.
Bunday mashqlarni amaliy bajarishga faqat o‘t otish mashqlarining shartlari va
xavfsizlik qoidalariga oid bilim va ko‘nikmalar sinovidan muvaffaqiyatli o‘tgan
o‘quvchilarga ruxsat beriladi.

Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Abulxanova-Slavskaya, KA, faoliyat va shaxsiyat psixologiyasi KA
Abulxanova-Slavskaya. - M. Fan, 1980. - 335 p.
2. Agaponov, S. V. Masofaviy ta'lim uchun platformani tanlash: muammolar va
echimlar S.V. Agaponov // Ta'lim telekommunikatsiya va axborotlashtirish. -
2005. - № 1. - 48-55.
3. Adolf, V. A. Professional rivojlanish jarayonida o'qituvchining innovatsion
faoliyati V.Adolf, N. F. Il'ina. - Krasnoyarsk: Polikom, 2007. -190 p.
4. Astlyayner, G. masofadan o'qitish WWW orqali: Ijtimoiy va hissiy jihatlar G.
Astlyayner // Internetda gumanitar tadqiqotlar; tomonidan. A.E. Voyskunsky. - M.:
Mozhaisk-Terra, 2000. - S. 333-367.
5. Atanov, G. A. O'quv va sun'iy intellekt yoki Oliy maktabning zamonaviy
o'qitish asoslari G.Atanov, I.Pustinnikov. - Donetsk: DOU nashriyoti, 2002. - 504
p.
http://interscience.uz
6. Bobayeva, Yu.P. Axborotlashtirishning psixologik oqibatlari: muammoli bayon
Yu.Babayeva, A.E. Voyskunskiy // Ilmiy kengash. - 2005. - № 8. - 83-91.
7.Носов Н. Образование и виртуальнаya реальность / Н. Носов //
Дистанционое и виртуальное обуЛени: Дайджест рос. и зарубеж. прессы. -
2000. - № 11. - С. 31-35.
8.Хуторской А.В. О виртуальном образовании / А.В. Хуторской //
Дистанционое и виртуальное обучение: Дайджест рос. и зарубеж. прессы. -
2000. - № 1. - С. 25-27.

XULOSA
Ushbu mavzudan xulosa qilib shuni aytish mumkinki, maqolada Chaqiruvga qadar
boshlang'ich tayyorgarlik fanining maqsad va vazifasi to'g'risida ma'lumotlar berib
o'tilgan. Maqolaning kirish qismida Respublikamizda harbiy kadrlarni
tayyorlashga,ularning harbiy mahoratini oshirishga katta ahamiyat berilayotganligi
to'g'risida ma'lumotlar berib o'tish bilan birgalikda, harbiy akademiyalar, qo'shin
turlari bo'yicha harbiy o'quv yurtlari ochilganligi to'g'risida ham ma'lumotlar
berilganligi fikrimizga yorqin dalildir. Davlat chegaralarining o'z qo'shinlarimiz
tomonidan hushyorlik bilan qo'riqlanayotgani ham xalqimizning harbiy ruhini
yuksaltirib turibdi.Haqiqiy mustaqil davlat shunday ishtutadi,o'z mudofaasini
o'zgalar qo'liga topshirib qo'ymaydi. Xalqning umumiy harbiy ruhini ko'tarishda,
harbiylarni matonatli, shijoatli qilib tarbiyalashda ajdodlarimizdan bizga meros
qolgan harbiy bilimlarni ommalashtirish, harbiy san'at sirlarini harbiy o'quv
yurtlarida o'qitish ham samarali omillardan hisoblanadi. Ushbu maqola kelgusida
chaqiriqqacha harbiy ta'limni rivojlantirishda asos bo'lishiga ishonaman.

CHQBT fanini o’qitish jarayonida texnikaviy va dasturiy ta’minotni qo’llash

Sotib olish