Dalil – ilmiy muammoni yechish omili - Falsafa - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	163.2KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	28 Dekabr 2023
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Falsafa

Dalil – ilmiy muammoni yechish omili

Sotib olish

D A L I L – I L M I Y M U A M M O N I Y E C H I S H
O M I L I

REJA
•
1. Talqin qilish dalilning muhim unsuri. Dalilning moddiy-texnik va
metodik jihati.
•
2. Empirik dalilning xossalari: kuzatish va eksperimentlar, bilish amallari.
•
3. Ilmiy dalilning tavsifi, xossalari, strukturasi va aniqlash usullari.
•
4.Ilmiy bilimning rivojlanishida fan dalillarini umumlashtirishning
ahamiyati

. TA L Q I N Q I L I S H D A L I L N I N G M U H I M
U N S U R I . D A L I L N I N G M O D D I Y- T E X N I K VA
M E TO D I K J I H AT I .
•
Ilmiy muammoni qo‘yish, uning yechimini topish, ilgari surilgan qoidalarni tekshirish uchun
obyektiv haqiqiyligi aniqlangan bilim zarur. Bu haqqoniy ilmiy bilim ilmiy ijodda tayaniladigan
dalil hisoblanadi. Dalil tushunchasi har xil ma’no-mazmunga ega. «Dalil» atamasining ko‘p
sonli ta’riflari orasida quyidagilarni qayd etish mumkin. Birinchidan, borliq hodisasi, asos qilib
olish mumkin bo‘Igan voqea, hodisa, holat sifatidagi dalil. Bu inson tomonidan anglangan yoki
anglanmaganligidan qat’i nazar mavjud bo‘lgan hayot dalillaridir. Ikkinchidan, «dalil»
tushunchasi borliqning anglab yetilgan voqealari va hodisalarini belgilash uchun qo‘llaniladi.

TA L Q I N Q I L I S H D A L I L N I N G M U H I M
U N S U R I . D A L I L N I N G M O D D I Y- T E X N I K VA
M E TO D I K J I H AT I .
•
Dalilning moddiy-texnik yoki metodik tomoni, ya’ni uni olish usuli ham bor. Dalilning
ishonchliligi kо ‘p jihatdan qaysi usulda, qanday vositalar yordamida olinganligi bilan
belgilanadi. Masalan, saylovoldi kampaniyalarida nomzodlar reytingi, ularning muvaffaqiyat
qozonish imkoniyatlarini ko‘rsatuvchi sotsiologik tadqiqotlarning natijalaridan ko‘p
foydalaniladi. Ko‘pincha ularning natijalari bir-biridan sezilarli darajada farq qiladi, ba’zan bir-
biriga mutlaqo zid bo‘ladi. To‘g‘ridan- to‘g‘ri xatoga yo‘l qo‘yish imkoniyati istisno etilsa,
bunday farqlarning sababi metodikalarning har xilligi bilan izohlanishi mumkin.

TA L Q I N Q I L I S H D A L I L N I N G M U H I M
U N S U R I . D A L I L N I N G M O D D I Y- T E X N I K VA
M E TO D I K J I H AT I .
•
Dalil - «bu o‘tmishga yoki hali davom etayotgan hozirgi davrga tegishli bo‘lgan, lekin
kelajakka hech qachon tegishli bo‘lmaydigan harakat, hodisa, voqea; bu - xayolot, uydirmaga
qarama-qarshi o‘laroq, voqelik, o‘ylab topilmagan narsa yoki hodisa; bu - abstrakt va
umumiyga qarama-qarshi o'laroq aniq va yakka narsa yoki hodisa; nihoyat, «dalil» tushunchasi
bir karralik hodisalar yoki voqealardan bir- biri bilan uzviy bog'liq bo‘lgan hodisalar yig‘indisi,
jarayonlar, munosabatlarga ko‘chirilgan...». Dalillar - bu fanni falsafa va dindan farqlash
imkonini beradigan fanning asosiy omili

E M P I R I K D A L I L N I N G X O S S A L A R I :
K U Z AT I S H VA E K S P E R I M E N T L A R , B I L I S H
A M A L L A R I .
•
Empirik dalillar fanda ilmiy naza riyalar tayanadigan empirik bazisni hosil qiladi. Empirik
darajaning ichki tuzilishida kamida ikki kichik daraja farqlanadi: a) bevosita kuzatishlar
va eksperimentlar. Kuzatish ma’lumotlari ularning natijasi hisoblanadi; b) bilish amallari.
Ularning yordamida kuzatish ma’lumotlaridan empirik bog‘lanishlar va dalillarga o‘tish
amalga oshiriladi. Kuzatilgan dalil - bu ikki qismdan iborat bo’ladi. Dalil tavsifi -
muayyan sharoitlarda kuzatish mumkin bo‘Igan narsa yoki hodisa tavsifi. Kuzatishni
o'tkazish sharoitlari - bu da’voning birinchi qismida tavsiflangan narsa yoki hodisani
qaysi sharoitlarda kuzatish mumkinligining tavsifi.

E M P I R I K D A L I L N I N G X O S S A L A R I :
K U Z AT I S H VA E K S P E R I M E N T L A R , B I L I S H
A M A L L A R I
•
Hozirgi zamon epistemologiyasida «nazariya -
dalil» munosabatiga nisbatan ikki asosiy
yondashuvni farqlash mumkin. Ulardan birining
zamirida yotuvchi g‘oyani muxtasar tarzda
quyidagicha ta’riflash mumkin: ilmiy dalillar
nazariyadan tashqarida yotadi va unga mutlaqo
bog‘liq bo‘lmaydi. Ikkinchi konsepsiya qarama-
qarshi fikrga tayanadi: ilmiy dalillar nazariya
doirasida yotadi va u bilan to‘liq belgilanadi.
Ikkinchi nazariya tarafdorlari dalilning
mustaqilligiga, uning nazariyaga qaram emasligiga
havola qiladilar.

I L M I Y D A L I L N I N G TAV S I F I , X O S S A L A R I ,
S T R U K T U R A S I VA A N I Q L A S H U S U L L A R I
•
Ilmiy dalil empirik bilishning natijasi hisoblanadi. Dalil (yoki dalillar)ni
aniqlash ilmiy tadqiqotning zaruriy shartidir. Dalil — bilimning tasdiqlangan
boyligiga aylangan moddiy yoki ma’naviy dunyo hodisasi, biron-bir hodisa,
xossa yoki munosabatni qayd etishdir. A.Eynshteyn so’zlari bilan aytganda,
fan dalillardan boshlanishi va boshlanish bilan tugallanish о 'rtasida qanday
nazariy tuzilmalar bo’lishidan tuzilishidan qat’iy nazar, dalillar bilan
yakunlanishi lozim.

I L M I Y B I L I M N I N G R I VO J L A N I S H I D A FA N
D A L I L L A R I N I U M U M L A S H T I R I S H N I N G
A H A M I YAT I
•
Fanning ko‘p asrlik tarixi nafaqat
kashfiyotlar tarixi, balki dalillarni nazariy
mavhumlashtirish, umumlashtirish yoki
tizimga solishning muhim omili hisoblangan
fan tilining rivojlanish tarixi hamdir. Shu
sababli har qanday dalil belgi-aloqa jihati,
ya’ni u tavsiflangan fan tiliga ega bo‘ladi.
Grafiklar, sxemalar, ilmiy belgilar va
atamalar - fan tilining muhim atributlari.
Agar ilmiy kashfiyotni odatdagi atamalarda
tavsiflashning iloji bo‘lmasa, uni idrok etish
jarayoni ba’zan uzoq yillarga cho’ziladi.

ILMI Y B ILIMNING RIVOJ LANISHIDA
FAN DAL ILL ARINI
UMUMLASHTIRIS HNING AHAMIYAT I
•
Dalillarni umumlashtirish tahlil, sintez qilish, tiplarga ajratish, birlamchi tushuntirish
sxemalaridan foydalanish va hokazolar asosida amalga oshiriladi. Dalillar saralab olingani,
tasniflangani, umumlashtirilgani va tushuntirilganidan keyingina ilmiy ahamiyat kasb etadi.
Fanning rivojlanishida dalillarning muhim roli to‘g‘risida so’z yuritar ekan, V.LVemadskiy
shunday deb yozgan edi: «Ilmiy dalillar ilmiy bilim va ilmiy ishning asosiy mazmunini tashkil
etadi. Ular, agar to‘g‘ri aniqlangan bo’lsa, shak-shubhasiz va hamma uchun majburiydir. Ular
bilan bir qatorda asosiy shakli empirik umumlashtirishlar bo‘lgan muayyan ilmiy dalillar
tizimlari farqlanishi ham mumkin».

ILMI Y B ILIMNING RIVOJ LANISHIDA
FAN DAL ILL ARINI
UMUMLASHTIRIS HNING AHAMIYAT I
•
Ilmiy dalil - bu faqat voqea tavsifi yoki o‘lchangan kattalik emas, balki boshqa
ko‘p sonli ma’lumotlar hamdir: dalil qachon, qay tarzda va kim tomonidan
qayd etilgan, u boshqa qaysi voqealar, dalillar, tadqiqotlar bilan bog‘langan va
hokazo. Ilmiy dalil - bu bilimning fan va ijtimoiy amaliyotda o’z tasdig‘ini
topgan, moddiy va ma’naviy dunyo xossalarini aks ettiradigan bir parchasi.
«Ilmiy dalil» tushunchasi mazmun jihatidan kundalik hayotda qo‘llaniladigan
«dalil» tushunchasidan ancha keng va serqirra. Ilmiy dalillar to‘g‘risida so’z
yuritganda, ularni ilmiy bilimning narsalar va jarayonlarning obyektiv
xossalarini aks ettiruvchi tarkibiy elementlari sifatida tushunadilar .

XULOSA
•
Fan sohasida ijod qiluvchi odam o’zi hal qilishga urinayotgan muayyan vazifaga muvofiq
dalillarni tanlab olish bilan kifoyalanmaydi. Amalda u hech qachon tanlab olingan dalillarning
ko‘p sonli jihatlarini o’z tadqiqoti obyektiga aylantirmaydi, ba
•
Dalillarni tavsiflash, ayniqsa, ularga miqdoriy tavsif berish uchun mos keladigan vositalar va
usullarni topish ilmiy ijod uchun ancha muhim ahamiyatga ega. Bu borada ilmiy-texnika
taraqqiyot, ko'p sonli asboblar, qurilmalar, o‘lchash apparatlarini taklif qiladi. Ilmiy «o'lchash»
dalillarni «to‘g‘rilash», ularga aniqlik kiritish, ularning tabiatiga yot bo’lgan, tasodifly
elementlarni bartaraf etishning qudratli vositasl hisoblanadi.
•
Shunday qilib, fanning muvaffaqiyati olimning kerakli miqdorda dalillarni to‘plash va ularga
ishlov berish, «imtiyozli» dalillarga alohida e’tibomi qaratish ijodiy ko‘nikmasiga ko‘p jihatdan
bog‘liq bo'ladi .

FOYDAL ANILGAN ADABIYOTL AR
1. Baxtin M.M. Avtor i geroy. K filosofskim osnovam gumanitarnqx nauk. – SPb.: Piter, 2000. – S.306.
2. Bestujev-Lada I. V. Prognoznoe obosnovanie sotsialn ы x novovvedeniy . – M. : 1993 – S. 18 .
3. Bergson A. Tvorcheskaya evolyusiya. - M., 1998.
4. Beskova I.A., Gerasimova I.A., Merkulov I.P. Fenomen soznaniya. M. Progress–Traditsiya 2010. - 368 s.
5. Barulin V.S. Satsialnaya filosofiya. Uchebnik, Izd.2-e, - M. FAIR, Press, 1999, S - 560
6. Biryukov B.V. Kibernetika i metodologiya nauki. – M.: Nauka, 1994. – S. 315.
7. Bernar Dj. Nauka v istorii ob щ estva. – M., 1956. – 18-b.
8. Vrigt G.X. fon. Logiko-filosofskie issledovaniya. – M.: Nauka, 1986. – S. 64.
9. Vrigt G.X. fon. Logiko-filosofskie issledovaniya. – M.: Nauka, 1986. – S.164.
10. Viner N. Kibernetika i ob щ estvo. – M .: Nauka, 1991.-S.620
11. Veber M. Izbrann ы e proizvedeniya. – M., 1990. – 709-711-b.
•
Gaman I.G., YAkobi F.G. Filosofiya chuvstva i ver ы . Sost. vstup

Dalil – ilmiy muammoni yechish omili

Sotib olish