Delegatsiya bilan ishlashda tarjima qurilmalari va IT texnologiyalaridan foydalanish - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	35000UZS
Hajmi	123.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	17 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Telzor Uchun

Ro'yxatga olish sanasi 21 Aprel 2025

15 Sotish

Delegatsiya bilan ishlashda tarjima qurilmalari va IT texnologiyalaridan foydalanish

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ABU RAYHON BERUNIY
NOMIDAGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
XORIJIY FILOLOGIYA FAKULTETI
GID HAMROHLIGI VA TARJIMONLIK FAOLIYATI YO‘NALISHI
2202 A-GURUH TALABASI
JUMANAZAROVA KARINANING “XORIJIY DELEGATSIYALAR
BILAN ISHLASH” FANIDAN YOZGAN
KURS ISHI
MAVZU: DELEGATSIYA BILAN ISHLASHDA TARJIMA
QURILMALARI VA IT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
Qabul qildi: ________________
Topshirdi: Jumanazarova K.
Urganch 2025

MAVZU: DELEGATSIYA BILAN ISHLASHDA TARJIMA
QURILMALARI VA IT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
MUNDARIJA:
KIRISH………………………………………………………..…………..………3
I BOB. DELEGATSIYALAR BILAN ISHLASH JARAYONI: UMUMIY
TUSHUNCHA
1.1. Delegatsiya tushunchasi va ularning vazifalari ………………………….……7
1.2. Xalqaro uchrashuvlarda til to‘siqlari muammosi …………………….………10
1.3. Aloqa va tarjima vositalarining o‘rni ………………………………...………13
II BOB. TARJIMA QURILMALARI VA ZAMONAVIY IT
TEXNOLOGIYALARI
2.1. Sinxron va ketma-ket tarjima: texnologik yechimlar …………………...……16
2.2. Mobil ilovalar va qurilmalar (Google Translate, Pocketalk,
va boshqalar )…………………………………………………………..………….19
2.3. Virtual konferensiya platformalari (Zoom, MS Teams, AI real-
time subtitles )…………………………………………………………………….22
III BOB. O‘ZBEKISTONDA TARJIMA TEXNOLOGIYALARINING
QO‘LLANILISHI
3.1. Rasmiy delegatsiyalar ishtirokida IT texnologiyalar tajribasi ……………….25
3.2. Mahalliy tarjimonlarning texnologik vositalardan foydalanish holati ….……28
3.3. Kelajakda delegatsiyalar bilan ishlashda raqamli yondashuvlarni
takomillashtirish …………………………………………………………….……31
XULOSA………………………………………………………………….……..34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………….36
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: Zamonaviy davrda xalqaro aloqalar va
diplomatik munosabatlar doirasida xorijiy delegatsiyalar bilan ishlashning
ahamiyati ortib bormoqda. Dunyoning har bir davlati o‘zining siyosiy, iqtisodiy va
madaniy manfaatlarini ilgari surish uchun xalqaro maydonda faol ishtirok etishga
intilmoqda. Bu esa, albatta, delegatsiyalar almashinuvi, xalqaro konferensiyalar,
biznes forumlar va turli sammitlarda qatnashish orqali amalga oshiriladi. Shunday
global sharoitda til to‘siqlari xalqaro muloqotda eng katta muammolardan biriga
aylangan. Delegatsiyalar o‘rtasida samarali aloqa va o‘zaro anglashuvni ta’minlash
uchun zamonaviy tarjima vositalari va IT texnologiyalaridan foydalanish dolzarb
zarurat sifatida maydonga chiqmoqda 1
.
Bugungi kunda sun’iy intellekt, avtomatlashtirilgan tarjima tizimlari, mobil
qurilmalar, virtual konferensiya platformalari, bulutli tarjima xizmatlari kabi
texnologiyalar xalqaro munosabatlarning ajralmas bo‘lagiga aylanmoqda.
Delegatsiyalar bilan ishlashda bu vositalar muloqotni yengillashtiradi, til
tafovutlarini bartaraf etadi, vaqt va resurslarni tejaydi. Shu sababli, ushbu kurs
ishida tarjima texnologiyalari va IT vositalarining delegatsiya faoliyatidagi o‘rni
chuqur o‘rganiladi.
Ayniqsa, pandemiya davridan keyin virtual uchrashuvlar sonining keskin
ortgani IT vositalarining naqadar zarurligini isbotladi. Zoom, Google Meet,
Microsoft Teams kabi platformalar nafaqat videoaloqa imkoniyatini, balki
avtomatik tarjima, subtitrlar, real vaqt tilga moslashuv kabi funksiyalarni ham
taklif qilmoqda. Bu texnologiyalar delegatsiyalar uchun yangi darajadagi
samaradorlikni ta’minlaydi. Shu bilan birga, mobil tarjima qurilmalari —
Pocketalk, ili, Travis Touch — real vaqt rejimida so‘zlarni tarjima qilib, notanish
tillardagi muloqotni qulaylashtiradi.
O‘zbekiston ham xalqaro aloqalar sohasida faoliyatini kengaytirayotgan
mamlakat sifatida xorijiy delegatsiyalar bilan ishlashda yuqori texnologiyalardan
1
To‘xtasinov A.X. Xalqaro munosabatlar va diplomatik xizmat asoslari. – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2020.
3

foydalanishga alohida e’tibor qaratmoqda. Xususan, rasmiy delegatsiyalar
ishtirokidagi uchrashuvlar, biznes forumlar, xalqaro ko‘rgazmalar va sammitlarda
tarjima xizmatlari jahon standartlariga yaqinlashib bormoqda. Shu bilan birga,
tarjimonlarning kasbiy malakasi, zamonaviy qurilmalardan foydalana olish
salohiyati va texnologik tayyorgarligi ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Kurs ishining maqsadi: — xorijiy delegatsiyalar bilan ishlashda tarjima
vositalari va IT texnologiyalarining tutgan o‘rnini o‘rganish, ularning
samaradorligini tahlil qilish, mavjud muammolarni aniqlash va takomillashtirish
yo‘llarini taklif qilishdan iborat.
Kurs ishining vazifalari: Quyidagi vazifalar ushbu maqsadga erishishda
asosiy yo‘nalishlar sifatida belgilandi:
1. Delegatsiyalar bilan ishlashning zamonaviy shakllarini tahlil qilish.
2. Tarjima texnologiyalari turlarini (sinxron, ketma-ket, mobil, AI
asosida) va ularning xususiyatlarini o‘rganish.
3. IT texnologiyalarning (Zoom, Google Translate, mobil qurilmalar)
delegatsiyalardagi ahamiyatini aniqlash.
4. O‘zbekistondagi mavjud tajribani o‘rganish va real misollar orqali
tahlil qilish.
5. Delegatsiya jarayonini optimallashtirish uchun texnologik takliflar
ishlab chiqish.
Kurs ishining yangiligi: Zamonaviy diplomatik, iqtisodiy va madaniy
aloqalarda xorijiy delegatsiyalar bilan samarali muloqot o‘rnatish muhim strategik
ahamiyatga ega bo‘lib bormoqda. Shu jihatdan qaraganda, tarjima qurilmalari va
IT texnologiyalarining integratsiyasi orqali til to‘siqlarini bartaraf etish bugungi
kunda dolzarb masala hisoblanadi. Ushbu kurs ishining yangiligi shundaki, u real
vaqt tarjimasi imkoniyatlari, sun'iy intellekt asosidagi vositalar (Google Translate,
DeepL, AI tarjimonlar), sinxron va ketma-ket tarjima platformalari (Zoom, MS
Teams, AI-subtitling) bilan bir qatorda, xavfsizlik, aniqlik va samaradorlik
4

mezonlarini chuqur yoritadi. Bu yondashuv yangi bosqichdagi xalqaro muloqot
strategiyalarini shakllantirishga xizmat qiladi.
Kurs ishining tahlil manbai: Kurs ishi davomida tahlil qilingan asosiy
manbalar quyidagilardan iborat:
1. Rasmiy diplomatik protokol va etiket qo‘llanmalari
2. Xalqaro aloqalarda foydalanilayotgan tarjima qurilmalari va
platformalari (Zoom Interpreter, Google Translate API, AI Translator Tools)
3. O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining delegatsiyalar
bilan ishlash tajribalari
4. Xalqaro tashkilotlar (UN, EU, OSCE) tomonidan e’tirof etilgan
texnologik vositalarning amaliy holatdagi qo‘llanilishi
Kurs ishining nazariy va ilmiy ahamiyati: Kurs ishi tarjima vositalari va
IT texnologiyalarining nazariy asoslarini hamda ularning xalqaro muloqotdagi
ilmiy asoslangan qo‘llanilishini o‘rganadi. Bu mavzu diplomatik aloqalar,
tilshunoslik, axborot texnologiyalari, kommunikatsiya nazariyasi va
madaniyatlararo muloqot fanlari chorrahasida joylashgan bo‘lib, multidissiplinar
yondashuv asosida tahlil qilinadi. Ilmiy ahamiyati shundan iboratki, bu ish sun’iy
intellekt asosidagi real vaqt tarjima texnologiyalarining imkoniyatlari va
cheklovlarini ochib beradi, shuningdek, xalqaro muzokaralarda aniq tarjima
mexanizmlarining qanday ishlashini chuqur tahlil qiladi. Bu esa, kelgusida
tarjimonlar, diplomatlar, va IT mutaxassislarining samarali hamkorligini
ta'minlaydigan nazariy poydevor vazifasini bajaradi.
Kurs ishining ob’ekti: xalqaro delegatsiyalar bilan ishlash jarayoni,
jumladan, rasmiy uchrashuvlar, muzokaralar va ko‘p tomonlama forumlardagi
tarjima amaliyoti.
Kurs ishining predmeti — delegatsiya faoliyatida foydalaniladigan
zamonaviy tarjima texnologiyalari, IT vositalari va ularning samaradorlik darajasi.
Kurs ishining metodlari: Kurs ishini tayyorlashda quyidagi ilmiy-tadqiqot
metodlaridan foydalanildi:
5

- Tahlil va sintez metodi — turli mamlakatlar tajribasi va texnologiyalarning
xususiyatlari o‘rganilib, umumlashtirildi.
- Solishtirma metod — turli tarjima usullari va qurilmalar o‘rtasidagi farqlar
tahlil qilindi.
- Empirik metod — real holatlar, amaliy tajribalar va mahalliy amaliyot
asosida kuzatuvlar olib borildi.
- Adabiy manbalarni o‘rganish — ilmiy maqolalar, rasmiy hujjatlar, xalqaro
tashkilotlar hisobotlari asosida mavzu chuqur tahlil qilindi.
- Interaktiv metodlar — axborot texnologiyalari sohasidagi yangiliklar,
foydalanuvchi sharhlari va tajriba almashinuvi asosida amaliy ahamiyat berildi.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 3 ta bob, har bobda uchtadan rejalar, xulosa
va foydalanilgan adabiyotlar. Kurs ishining hajmi: 42 bet.
6

I BOB. DELEGATSIYALAR BILAN ISHLASH JARAYONI: UMUMIY
TUSHUNCHA
1.1. Delegatsiya tushunchasi va ularning vazifalari
Delegatsiya — bu muayyan mamlakat, tashkilot yoki muassasa nomidan
rasmiy vakolat bilan chiqadigan shaxslar guruhidir. Delegatsiyalar siyosiy,
iqtisodiy, ilmiy, madaniy va boshqa ko‘p jihatli xalqaro munosabatlarda ishtirok
etadi. Ularning asosiy vazifasi o‘z davlatining manfaatlarini xalqaro miqyosda
ifoda etish, muzokaralar olib borish, shartnomalar tuzish, ilmiy yoki texnologik
hamkorlikni yo‘lga qo‘yishdan iborat. Delegatsiyalar ko‘p hollarda diplomatik
vakolatga ega bo‘lgan shaxslar, ekspertlar, ilmiy xodimlar, tadbirkorlar, davlat
amaldorlari va boshqa tegishli mutaxassislardan iborat bo‘ladi. Delegatsiyalar
faoliyati, asosan, xalqaro aloqalarni mustahkamlashga, yangi hamkorlik aloqalarini
shakllantirishga, mavjud munosabatlarni chuqurlashtirishga qaratilgan. Ular rasmiy
uchrashuvlar, muzokaralar, konferensiyalar, ko‘rgazmalar va boshqa xalqaro
tadbirlarda faol ishtirok etadilar. Delegatsiya orqali bir davlat yoki tashkilot
boshqasiga rasmiy murojaat yo‘llashi, o‘z pozitsiyasini bildirishi, yangi
tashabbuslar bilan chiqishi mumkin. Shu sababli delegatsiyalar diplomatiya
olamining ajralmas qismi hisoblanadi. Delegatsiyalar ikki xil bo‘lishi mumkin —
rasmiy (diplomatik) delegatsiyalar va ishbilarmonlik yoki maxsus maqsadli
delegatsiyalar. Diplomatik delegatsiyalar odatda davlat rahbariyati topshirig‘i
asosida xalqaro shartnomalarni imzolash, siyosiy masalalarni muhokama qilish
yoki xalqaro tashkilotlar yig‘inlarida ishtirok etish uchun yuboriladi.
Ishbilarmonlik delegatsiyalari esa iqtisodiy, texnologik, ilmiy, madaniy yoki
boshqa sohalarda hamkorlikni yo‘lga qo‘yish uchun tashkil etiladi. Har ikki
holatda ham delegatsiya vakillarining bilimi, madaniyati, muloqot madaniyati va
texnik tayyorgarligi muhim ahamiyatga ega 2
.
Delegatsiyalar tarkibi ularning vazifasiga qarab shakllantiriladi. Masalan,
ilmiy hamkorlikka oid delegatsiyada universitet professorlari, olimlar, laboratoriya
2
Karimov O.B. Tarjima nazariyasi va amaliyoti. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019.
7

mutaxassislari bo‘lishi mumkin. Iqtisodiy yoki biznes yo‘nalishidagi delegatsiyada
esa investorlar, kompaniya rahbarlari, iqtisodchilar ishtirok etadi. Diplomatik
delegatsiyalarda esa ko‘pincha tashqi ishlar vazirligi vakillari, elchilar, maxsus
elchilar, maslahatchilar bo‘ladi. Bunday delegatsiyalar protokolga qat’iy rioya
qilgan holda ishlaydi, ya’ni ular qabul qilish va yuborish marosimlari, kiyinish
tartibi, o‘rindiqlar tartibi, nutq qilish navbati kabi elementlarga alohida e’tibor
qaratadilar. Delegatsiyalar faoliyatida muloqot muhim o‘rin tutadi, ayniqsa, til
jihatdan farqlanuvchi tomonlar o‘rtasida. Shu bois delegatsiyalarda ko‘pincha
professional tarjimonlar yoki zamonaviy tarjima qurilmalari bo‘ladi. Tarjimonlar
sinxron yoki ketma-ket tarjima qilish orqali taraflar o‘rtasidagi anglashuvni
ta’minlaydi. Ammo so‘nggi yillarda IT texnologiyalar — mobil tarjima
qurilmalari, ilovalar, avtomatik subtitrli platformalar — delegatsiyalarga katta
yordam bermoqda. Bu texnologiyalar delegatsiyalar ishini yengillashtiradi,
ayniqsa, tezkor yoki ko‘p tomonlama uchrashuvlarda. Delegatsiyalar faoliyatining
muhim jihatlaridan yana biri — xalqaro protokol va etiketga rioya qilishdir. Har
bir davlat yoki madaniyat o‘ziga xos muloqot uslubi, tabriklash tartibi, sovg‘a
berish marosimi, tantanaviy qabul qoidalari bilan ajralib turadi. Delegatsiyalar bu
madaniy tafovutlarni chuqur o‘rganishi, ularga hurmat bilan yondashishi zarur. Bu
esa xalqaro munosabatlarning mustahkamligi va ishonchli hamkorlik garovidir 3
.
Delegatsiyalar orqali amalga oshiriladigan xalqaro aloqalar nafaqat
davlatlararo, balki xalqlararo, madaniyatlararo yaqinlashuvni ta’minlaydi. Bunda
tarjima texnologiyalarining o‘rni nihoyatda muhim. Aks holda, til to‘siqlari sababli
tushunmovchilik, noto‘g‘ri talqinlar, xato qarorlar yoki hatto diplomatik inqirozlar
yuzaga kelishi mumkin. Shu bois, delegatsiyalarda faoliyat yurituvchi
mutaxassislar nafaqat o‘z sohasining bilimdonlari, balki til va kommunikatsiya
borasida ham malakali bo‘lishlari talab etiladi. Yana bir e’tiborga molik jihat —
delegatsiyalarning faoliyati faqatgina muzokaralar bilan cheklanib qolmaydi. Ular
o‘z mamlakatining madaniyati, turmush tarzi, innovatsiyalari, ishlab chiqarish
3
Jo‘rayev A. Sinxron tarjima asoslari. – Samarqand: Ilm Ziyo, 2022.
8

salohiyati haqida ma’lumotlar beradi, reklama va marketing vazifasini ham
bajaradi. Masalan, xalqaro ko‘rgazmalarda delegatsiya vakillari o‘z mahsulotlarini
namoyish etadi, investitsiyalar jalb etish bo‘yicha targ‘ibot olib boradi. Bu esa
ularning ko‘p yo‘nalishli, kompleks faoliyat yuritishlarini taqozo etadi.
Xulosa qilib aytganda delegatsiya — bu shunchaki vakillar guruhi emas,
balki o‘z ortida katta mas’uliyat, davlat manfaatlari, xalqaro siyosat va hamkorlik
strategiyalarini olib yuruvchi vakolatli jamoadir. Ularning samarali ishlashi uchun
esa zamonaviy tarjima vositalari, kommunikatsiya texnologiyalari, malakali
mutaxassislar va yuqori darajadagi tashkilotchilik zarur. Shunday ekan,
delegatsiyalar bilan ishlashda texnologik yondashuvlar, madaniyatlararo
muloqotga tayyorgarlik va texnik ta’minot kabi omillar muhim o‘rin tutadi.
9

1.2. Xalqaro uchrashuvlarda til to‘siqlari muammosi
Xalqaro uchrashuvlar, muzokaralar, konferensiyalar va sammitlar bugungi
kunda global hamkorlikning ajralmas qismiga aylangan. Ular orqali davlatlar,
xalqaro tashkilotlar, nodavlat institutlar, biznes subyektlari va ilmiy markazlar
o‘zaro aloqalarni mustahkamlaydi, muhim qarorlar qabul qiladi, kelishuvlar
imzolaydi. Biroq bu jarayonlarda eng muhim va hal qiluvchi omil — bu samarali
muloqotdir. Muloqot esa, o‘z navbatida, tilga bevosita bog‘liq. Shu bois, xalqaro
uchrashuvlarda til to‘siqlari eng dolzarb muammolardan biri sifatida namoyon
bo‘ladi. Til to‘siqlari — bu turli tillarda so‘zlashuvchi shaxslar yoki guruhlar
o‘rtasidagi muloqotda tushunmovchilik, noto‘g‘ri talqin, noto‘liq axborot uzatilishi
yoki uzilishiga olib keluvchi omillardir. Bu holat nafaqat oddiy tushunmaslikni,
balki diplomatik noaniqlik, nizolar, hattoki siyosiy ziddiyatlarni keltirib chiqarishi
mumkin. Masalan, xalqaro muzokarada noto‘g‘ri tarjima sababli tomonlar
o‘rtasida kelishmovchilik yuzaga kelishi, natijada uzoq yillik ish natijasiz qolishi
mumkin.
Xalqaro muloqotdagi til muammolari ko‘p hollarda quyidagi sabablarga
bog‘liq bo‘ladi: Turli tillarning mavjudligi: Dunyoda 7000 dan ortiq til mavjud
bo‘lib, xalqaro uchrashuvlarda asosan ingliz, fransuz, ispan, arab, rus va xitoy
tillari ishlatiladi. Biroq ba’zida tomonlar bu tillarni yetarlicha bilmasligi muloqotni
qiyinlashtiradi.
Tilni bilish darajasining har xilligi: Hatto bir til tanlangan taqdirda ham,
uning ishtirokchilar orasida bilish darajasi farq qiladi. Bu esa noto‘g‘ri tushunishga
yoki nutqni chala anglashga olib keladi 4
. Atamalar va terminologiya muammosi:
Texnik, ilmiy yoki diplomatik terminlar ko‘pincha umumiy til lug‘atidan
farqlanadi. Tarjimonlar bu sohalarda yetarlicha tajribaga ega bo‘lmasa, noto‘g‘ri
tarjimalar paydo bo‘ladi. Madaniyatga xos til elementlari: Har bir tilda o‘ziga xos
iboralar, kinoya, metafora, xalqona so‘zlar mavjud bo‘lib, ularning tarjimasi
noaniq yoki noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin.
4
Bobonazarov U. Xalqaro hamkorlikda protokol madaniyati. – Buxoro: Iqtisodchi, 2021.
10

Tezkor nutq va emotsional uslub: Ayrim hollarda notiqlar juda tez,
hissiyotga berilib yoki dialektal lahjada so‘zlashadi. Bunday holatda hatto tajribali
tarjimonlar ham qiyin holatga tushib qoladi. Til to‘siqlari xalqaro muzokaralarda
quyidagi salbiy oqibatlarni keltirib chiqaradi:
- Tushunmovchilik: Ishtirokchilar o‘rtasida noto‘g‘ri tushunish holatlari
yuzaga keladi.
- Noto‘g‘ri qarorlar: Tarjimaning xatoligi sababli qabul qilingan
qarorlar noto‘g‘ri yoki zararli bo‘lishi mumkin.
- Ishonchsizlik: Muloqotdagi uzilishlar ishonch muhitining buzilishiga
olib keladi.
- Iqtisodiy yo‘qotishlar: Xatolik tufayli yirik investitsion kelishuvlar
amalga oshmay qolishi mumkin.
- Siyosiy xavf: Diplomatik muzokaralardagi til muammolari ikki davlat
o‘rtasida keskinlikni kuchaytiradi.
Ushbu muammolarni kamaytirish uchun zamonaviy dunyoda bir qator
yechimlar ishlab chiqilgan:
1. Professional tarjimonlar ishtiroki: Professional tarjimonlar — xalqaro
uchrashuvlarda hal qiluvchi rol o‘ynovchi mutaxassislardir. Ular sinxron yoki
ketma-ket tarjima orqali til to‘siqlarini bartaraf etadilar. Sinxron tarjima maxsus
kabinalarda, audio uskunalar orqali amalga oshiriladi. Ketma-ket tarjima esa
notiqning to‘xtashidan keyin tarjimon tomonidan so‘zma-so‘z tarjima qilishni
anglatadi. Har ikkala uslub ham yuqori darajadagi malaka va tayyorgarlikni talab
qiladi.
2. IT texnologiyalardan foydalanish: So‘nggi yillarda sun’iy intellektga
asoslangan tarjima vositalari keng joriy etilmoqda. Masalan: Google Translate va
DeepL — matnli tarjimada tez va moslashuvchan. Zoom va Microsoft Teams —
real vaqt avtomatik subtitrlar orqali ishtirokchilar uchun qulaylik yaratadi. Mobil
qurilmalar — Pocketalk, ili, Travis Touch singari qurilmalar real vaqt nutqni tanib,
11

tarjima qiladi. Bu vositalar hozircha professional tarjimonlarni to‘liq almashtira
olmaydi, ammo ular yordamchi vosita sifatida nihoyatda qulay.
3. Ko‘p tilli hujjatlar va materiallar tayyorlash: Xalqaro uchrashuvlarga
tayyorgarlik bosqichida barcha rasmiy hujjatlar, taqdimotlar va materiallar
ishtirokchilarning tilida oldindan tarjima qilinadi. Bu esa muhokamalarning
aniqligini ta’minlaydi.
4. Tarjimonlar uchun maxsus treninglar: Hukumatlar va xalqaro tashkilotlar
tomonidan tarjimonlar uchun maxsus tayyorgarlik kurslari tashkil qilinadi. Bunda
nafaqat til bilimlari, balki diplomatik protokol, madaniyatlararo tafovutlar,
favqulodda holatlar bilan ishlash kabi ko‘nikmalar ham o‘rgatiladi.
5. Tillarni o‘rganishni rag‘batlantirish: Xalqaro miqyosda faoliyat yurituvchi
xodimlar uchun ingliz tili yoki boshqa asosiy tillarni o‘rganish majburiyligi
qo‘yilmoqda. Shu orqali til to‘siqlari darajasi kamaytirilmoqda.
Xulosa qilib aytganda, xalqaro uchrashuvlarda til to‘siqlari muammosi ko‘p
jihatdan dolzarb va murakkab masaladir. U faqat tarjima bilan emas, balki umumiy
madaniyat, tayyorgarlik, texnologik vositalar, ishtirokchilarning til saviyasi kabi
omillar bilan chambarchas bog‘liq. Bu muammoni bartaraf etish uchun esa
kompleks yondashuv, ya’ni insoniy resurslar, texnologik imkoniyatlar va madaniy
tafakkurni uyg‘unlashtirish lozim.
12

1.3. Aloqa va tarjima vositalarining o‘rni
Xalqaro aloqalar, delegatsiyalar almashuvi, davlatlararo hamkorlik va
transmilliy loyihalar doirasida aloqa va tarjima vositalari xalqaro muloqotning hal
qiluvchi komponentiga aylangan. Har qanday diplomatik uchrashuv, xalqaro
muzokara yoki ko‘p tomonlama muloqotda asosiy muammo — bu til va aloqa
vositalaridir. Tarjimasiz muloqot — anglashilmovchilik, tushunmaslik va
murosaga erisha olmaslik deganidir. Shu sababli bugungi global maydonda aloqa
va tarjima texnologiyalarining funksiyasi faqat yordamchi vosita bo‘lib qolmay,
balki muloqotni shakllantiruvchi asosiy omilga aylangan. Aloqa vositalarining roli:
Aloqa vositalari deganda turli texnik va raqamli imkoniyatlar tushuniladi: mobil
aloqa, internet platformalar, videoaloqa tizimlari, elektron pochta, bulutli saqlash
tizimlari, ijtimoiy tarmoqlar va maxsus konferensiya dasturlari. Bugungi kunda bu
vositalarsiz xalqaro muloqotni tasavvur qilish mumkin emas. Raqamli
konferensiya platformalari – Zoom, Microsoft Teams, Google Meet va Webex
singari platformalar xalqaro uchrashuvlar uchun asosiy sahnaga aylangan. Ular
nafaqat audio-video aloqa, balki ekranni bo‘lishish, hujjat uzatish, real vaqt
subtitrlar va avtomatik tarjima xizmatlarini ham taqdim etadi. Xavfsiz aloqa
kanallari – Delegatsiyalar o‘rtasida strategik va muhim axborotlar almashiniladi.
Shu bois, xavfsizlashtirilgan aloqa vositalari — shifrlangan messenjerlar, VPN
tizimlari, maxsus korporativ tarmoqlar zarur. Mobil aloqa va ma’lumot uzatish –
Mobil qurilmalar va bulut texnologiyalari yordamida delegatsiyalar ishtirokchilari
istalgan joyda o‘zaro bog‘lana oladi, kerakli hujjatlar bilan tanishadi va fikr
almashadi 5
. Bu vositalar xalqaro aloqalarni tezkor, qulay, xavfsiz va aniq tarzda
amalga oshirishga xizmat qiladi. Ayniqsa, delegatsiyalar tarkibida turli
hududlardan ishtirokchilar bo‘lsa, raqamli aloqa vositalari ularning hamkorligini
kuchaytiradi.
Tarjima vositalarining roli: Til muammolarini bartaraf etishda tarjima
vositalari beqiyos ahamiyatga ega. An’anaviy tarzda bu vazifani professional
5
Safarov R.A. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va davlat boshqaruvi. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020.
13

tarjimonlar bajargan. Ular sinxron (bir vaqtning o‘zida) yoki ketma-ket (gapdan
so‘ng) tarzda tarjima qilgan. Biroq XXI asrning texnologik taraqqiyoti tarjima
sohasini ham tubdan o‘zgartirdi.
An’anaviy tarjimonlar: Diplomatik sohada malakali tarjimonlar eng
ishonchli vosita hisoblanadi. Ular nafaqat tilni, balki madaniy tafovutlarni ham
biladi, bu esa noto‘g‘ri talqinlar oldini oladi. Sinxron tarjima uchun odatda maxsus
kabinalar, mikrofon va naushnik tizimi talab etiladi.
Mobil tarjima qurilmalari: Pocketalk, ili, Travis Touch kabi qurilmalar
og‘zaki gapni real vaqt rejimida tarjima qiladi. Ular Wi-Fi orqali bulutli tizim bilan
bog‘lanadi va yuzlab tillarda ishlaydi. Delegatsiyalar uchun sayohatlarda yoki
norasmiy muloqotlarda nihoyatda foydalidir.
Tarjima ilovalari: Google Translate, Microsoft Translator, DeepL kabi
ilovalar matnli va og‘zaki tarjimalarni bajaradi. Ba’zilarida kamera orqali yozuvni
o‘qish va tarjima qilish xususiyati ham mavjud. AI (sun’iy intellekt) texnologiyasi
asosida tarjima aniqligi kun sayin oshib bormoqda.
Platformalarning ichki tarjima xizmatlari: zoom va Teams kabi konferensiya
platformalarida avtomatik tarjima va subtitrlar xizmatlari bor. Ishtirokchi nutqi real
vaqt subtitr ko‘rinishida chiqadi, bu esa nutqni tinglab tushunishga
qiynalayotganlar uchun qo‘shimcha yengillikdir.
Tarjima vositalarining afzalliklari: Tezkorlik: Sun’iy intellekt yordamida bir
necha soniyada tarjima amalga oshadi. Arzonlik: Qurilma bir marta sotib olinadi,
keyin uzoq vaqt xizmat qiladi. Ko‘p tillilik: Odatda 60–100 ta tilni qamrab oladi.
O‘ziga xoslik: Har bir foydalanuvchiga mos sozlamalar, talaffuzli qayta eshittirish,
tarjima yozuvi saqlanishi kabilar mavjud.
Ammo ayrim cheklovlar ham mavjud: erminlar noaniqligi: Ilovalar texnik
yoki diplomatik so‘zlarni to‘g‘ri tarjima qilmasligi mumkin. Madaniy kontekst
yo‘qligi: Texnologiyalar ibora yoki kinoyalarni ko‘p hollarda bexato anglay
olmaydi. Internetga bog‘liqlik: Ko‘p mobil qurilmalar bulutli xizmatga tayanadi,
bu esa barqaror aloqa talab etadi.
14

Delegatsiyalar misolida qo‘llanish: Ko‘plab xalqaro delegatsiyalar IT va
tarjima vositalaridan faol foydalanmoqda. Masalan: Xitoy–O‘zbekiston texnologik
forumi doirasida ikki davlat delegatsiyasi o‘rtasidagi suhbatlarda sinxron tarjima
kabinalari va mobil qurilmalar ishlatilgan. 2023-yilda Toshkentda bo‘lib o‘tgan
Turkiy tilli davlatlar tashkiloti sammitida Zoom platformasi orqali avtomatik
tarjima va yozma subtitr xizmatlari sinovdan o‘tkazilgan. Yevropa Ittifoqi vakillari
bilan uchrashuvlarda Google Translate va DeepL ilovalari yordamida tezkor hujjat
tarjimalari amalga oshirilgan.
Xulosa qilib aytganda, Aloqa va tarjima vositalari xalqaro delegatsiyalar
faoliyatining yuragi hisoblanadi. Ular ishtirokchilarni til, masofa va vaqt
oralig‘idagi to‘siqlardan xoli muloqotga olib chiqadi. Zamonaviy
texnologiyalarning bu sohaga kirib kelishi muloqot madaniyatini soddalashtirdi,
sifatini oshirdi va global hamkorlik imkoniyatlarini kengaytirdi. Delegatsiyalar esa
bu texnologik qulayliklardan oqilona foydalanib, o‘z missiyasini yanada samarali
va puxta bajarishi mumkin 6
.
6
Xasanov B.S. Raqamli diplomatiya va yangi axborot vositalari. – Toshkent: Innovatsiya, 2023.
15

II BOB. TARJIMA QURILMALARI VA ZAMONAVIY IT
TEXNOLOGIYALARI
2.1. Sinxron va ketma-ket tarjima: texnologik yechimlar
Xalqaro muloqotlar, diplomatik uchrashuvlar, konferensiyalar va biznes
sammitlarda turli tillarda so‘zlashuvchi tomonlarning o‘zaro muloqotini ta’minlash
— har qanday delegatsiya faoliyatining asosiy vazifasidir. Shu bois tarjima
texnologiyalari, xususan sinxron va ketma-ket tarjima usullari , global muloqotning
ajralmas vositalariga aylangan. Bu ikki tarjima usuli har xil hollarda qo‘llanadi va
ularning har biri o‘ziga xos texnologik yechimlarni talab qiladi.
Sinxron tarjima — zamonaviy muloqotning tezkor vositasi: Sinxron tarjima
bu — notiq so‘zlagan vaqtning o‘zida tarjimon tomonidan matnning og‘zaki tarzda
boshqa tilga tarjima qilinishidir. Tarjimonlar odatda maxsus kabinalarda ,
mikrofon , naushnik , translyatsiya tizimlari yordamida ishlaydi. Ishtirokchilar esa
tarjimani quloqchin orqali tinglaydi.
Sinxron tarjimaning texnologik asosi: Kabinali tarjima tizimi — Bunda
tarjimonlar uchun ovoz yutuvchi, iqlim nazorati bilan ta’minlangan kabinalar kerak
bo‘ladi. Bunday kabinalar ISO standartlariga muvofiq bo‘lishi kerak. Mikrofon va
naushniklar tizimi — Tarjimonlar matnni mikrofon orqali uzatadi, tinglovchilar esa
uni maxsus radio yoki infraqizil signal orqali qabul qiladi. Tarqatish qurilmalari —
Ovoz signali konvertatsiyalab, raqamli yoki analog aloqa vositalari orqali
eshituvchilarga yetkaziladi. Simultaneous Interpretation System (SIS) — Bu
maxsus tizim orqali ovoz signalini avtomatik ravishda kerakli tilda tinglovchilarga
uzatish imkoniyati yaratiladi. AV integratsiya — Bu sinxron tarjimani
videokonferensiyalarga qo‘shishda qo‘llaniladi (Zoom, Webex, MS Teams bilan
integratsiyalash).
Sinxron tarjimaning afzalliklari: Tezkorlik: Nutq bilan bir vaqtning o‘zida
tarjima amalga oshadi. Uch tomonlama yoki ko‘p tomonlama uchrashuvlar uchun
ideal. Ovozli translyatsiyada uzilish bo‘lmaydi.
16

Kamchiliklari: Yuqori texnik jihozlar talab etiladi. Tarjimonlar uchun yuqori
stress va charchoq darajasi mavjud. Har bir til juftligi uchun alohida tarjimon
kerak.
Ketma-ket tarjima — an’anaviy va ishonchli yondashuv 7
: Ketma-ket tarjima
— bu notiq gapirgandan keyin tarjimon tomonidan so‘zning tarjima qilinishi
jarayonidir. Bu usulda tarjimon nutqni eslab qoladi yoki maxsus qisqa yozuv
uslubidan foydalanadi. Ko‘pincha diplomatik uchrashuvlar, kichik guruhli
muzokaralar, intervyu va press-konferensiyalarda qo‘llaniladi.
Texnologik yordam vositalari: Audio yozuv qurilmalari — Tarjimon nutqni
qayta tinglash uchun uni yozib olishi mumkin. Smart notes texnologiyasi — AI
yordamida real vaqt matn yozuvi hosil qilinadi, bu esa tarjimon uchun yengillik
yaratadi. iPad yoki elektron yozuv platformalari — Esda saqlashni yengillashtirish
uchun zamonaviy yozuv qurilmalari ishlatiladi. Tarjima ilovalari yordamchi vosita
sifatida — Agar rasmiy bo‘lmagan uchrashuv bo‘lsa, tarjimon mobil qurilma orqali
notanish so‘zlar yoki terminlarni tezda aniqlaydi.
Afzalliklari: Texnik vositalar kam talab etiladi. Tarjimon nutq mazmunini
to‘liq tahlil qilib, aniq tarjima qilish imkoniga ega. Notiq bilan bevosita muloqotga
mos.
Kamchiliklari: Nutq davomiyligi ikki barobarga cho‘ziladi. Dinamik
muhokamalarda ritm buziladi. Jarayon uzilishli bo‘lib qoladi. Zamonaviy
texnologik yechimlar So‘nggi yillarda sinxron va ketma-ket tarjimalar uchun
texnologik vositalar jadal rivojlanmoqda: AI asosida avtomatik sinxron tarjima :
Google, Meta, Microsoft singari kompaniyalar real vaqt tarjimani
avtomatlashtiruvchi tizimlarni ishlab chiqmoqda. Bu tizimlar real-time subtitling ,
speech-to-text , machine translation kabi funksiyalarni o‘z ichiga oladi. Bulutli
tarjima xizmatlari (Cloud Interpreting) : Interprefy, KUDO, VoiceBoxer — xalqaro
miqyosda virtual sinxron tarjima xizmatlarini taqdim etadi. Tarjimonlar dunyoning
istalgan nuqtasidan onlayn tarzda xizmat ko‘rsatadi. AI avlod qurilmalari : Ili,
7
Sharifxo‘jayev I.M. O‘zbekistonda diplomatik xizmatning rivojlanish bosqichlari. – NamDU, 2024.
17

Pocketalk, Vasco Translator qurilmalari sinxron tarzda 70 dan ortiq tillarda tarjima
qiladi. Ular Wi-Fi yoki mobil tarmoqqa ulangan holda AI serverlar orqali ishlaydi.
Zoom va MS Teams’da sinxron tarjima funktsiyalari : Maxsus tarjimonlar
platformaga biriktiriladi. Har bir ishtirokchi o‘z tilini tanlab, avtomatik tarjima
kanaliga ulanadi.
O‘zbekiston tajribasida qo‘llanishi: O‘zbekistonda xalqaro konferensiyalar
va delegatsiyalar qabulida sinxron tarjima texnologiyalari tobora ko‘proq joriy
etilmoqda. Prezident Sh.M. Mirziyoyev rahbarligida o‘tkazilayotgan xalqaro
forumlarda zamonaviy tarjima tizimlari, maxsus kabinalar, avtomatik
translyatsiyalar faol ishlatilmoqda. Boshqa hollarda esa ketma-ket tarjima, ayniqsa,
iqtisodiy forumlar va biznes delegatsiyalar uchrashuvlarida ustuvorlik qiladi.
Xulosa qilib aytganda, t arjima usullari orasida sinxron va ketma-ket
yondashuvlar xalqaro muloqotda o‘zaro to‘ldiruvchi rol o‘ynaydi. Har birining
afzallik va cheklovlari mavjud, ammo zamonaviy texnologiyalar bu ikki usulni
samaraliroq qilish uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Ayniqsa, AI va bulut
texnologiyalari vositasida sinxron tarjima xizmatlarini soddalashtirish,
tejamkorlashtirish va jahon miqyosida keng joriy etish mumkin bo‘lib bormoqda.
Kelajakda ushbu texnologiyalar global til to‘siqlarini deyarli yo‘q qiladi, deb
taxmin qilinmoqda 8
.
8
Rashidova M.T. Xalqaro munosabatlarda tarjimon faoliyati. – Toshkent: Fan, 2021.
18

2.2. Mobil ilovalar va qurilmalar (Google Translate, Pocketalk, ili va
boshqalar)
XXI asrda raqamli texnologiyalar inson hayotining deyarli barcha sohalariga
kirib kelgan bo‘lsa, tarjima texnologiyalari ham bu jarayondan chetda qolgani
yo‘q. Ayniqsa, xorijiy delegatsiyalar bilan ishlashda mobil tarjima ilovalari va
qurilmalari til to‘siqlarini bartaraf etish va muloqotni samarali tashkil etishning
muhim vositalaridan biri sifatida tobora keng qo‘llanilmoqda.
Mobil ilovalar va maxsus tarjima qurilmalari delegatsiyalar ishtirokidagi
uchrashuvlarda, rasmiy muzokaralarda, notanish muhitda muomala qilishda,
ekskursiyalar va norasmiy muloqotda juda katta foyda keltiradi. Ular nafaqat
tarjimonlarga alternativ, balki yordamchi vosita bo‘lib xizmat qiladi. Hozirgi
kunda sun’iy intellektga asoslangan real vaqt rejimidagi tarjima ilovalari va
qurilmalari taklif etayotgan imkoniyatlar inson salohiyatini to‘ldiruvchi
texnologiyaviy yutuqlardir.
Eng ommalashgan mobil ilovalar: Google Translate: Deyarli barcha
foydalanuvchilarga tanish bo‘lgan ushbu ilova bugungi kunda 100 dan ortiq tilni
qo‘llab-quvvatlaydi. U orqali quyidagilarni amalga oshirish mumkin: Matnli
tarjima, Og‘zaki (nutq) tarjimasi, Kamera orqali matnni aniqlash va tarjima qilish,
Real vaqt subtitrlari, U delegatsiyalar uchun ayniqsa foydalidir, chunki sayohat
paytida yo‘l ko‘rsatkichlari, hujjatlar, suhbatlar va rasmiy ma’lumotlarni tezda
tushunish imkonini beradi.
1. Microsoft Translator: Bu ilova 70 dan ortiq tilni qo‘llab-quvvatlaydi
va guruhli muloqotlar uchun mo‘ljallangan interfeysga ega. Xususan:
- Bir vaqtning o‘zida bir nechta ishtirokchini ulamoq
- Nutqni yozuvga aylantirish va tarjima qilish
- Ofis ishlari uchun integratsiyalashgan funksiyalar
2. DeepL Translator : So‘zlarning kontekstual tarjimasi bilan mashhur
bo‘lgan bu ilova, asosan, hujjat tarjimalarida ancha yuqori aniqlik ko‘rsatadi.
19

Delegatsiya ishtirokchilari uchun matbuot materiallari, shartnoma loyihalari,
taqdimotlar tarjimasi uchun juda foydali.
Maxsus tarjima qurilmalari: Mobil telefonlar uchun ilovalar yetarli
bo‘lmagan hollarda yoki professional foydalanuvchilar uchun quyidagi dedicated
qurilmalar ishlab chiqilgan: Pocketalk, 80+ tilni qo‘llab-quvvatlaydi, Nutqni
avtomatik tanib, tarjima qiladi, Ichki SIM-karta va Wi-Fi orqali bulutli tarjima
tizimiga ulanadi, Og‘zaki muloqot uchun eng qulay uskunalardan biri, ili
Translator, 3 tilda (ingliz, xitoy, yapon) tezkor tarjima qiladi Internetga
ulanmasdan ishlaydi Sayohat va qisqa savdo-sotiq muloqotlarida foydali Vasco
Translator 100+ tilni tanib, ovozli va yozma tarjima qiladi Matnli hujjatlarni
skanerlash va tarjima qilish imkoniyati mavjud Delegatsiyalar uchun rasmiy
muhitda ham ishlatish mumkin
1. Travis Touch
- 155 tilni tanib, 20 tilga sinxron ovozli tarjima taqdim etadi
- Internetga ulanib yoki ulanmagan holda ishlay oladi
- Suhbatga bir necha kishi bir vaqtning o‘zida ulanib, dialog yuritishi
mumkin.
Afzalliklari: Tezkorlik — bir necha soniyada tarjima qilish, Qulaylik —
kichik hajmda, portativ, doim yoningizda bo‘ladi, Ko‘p tillilik — bir nechta tilni
bir qurilmada ishlatish mumkin, Internet orqali yangilanish — so‘z bazasi
muntazam yangilanadi, Intuitiv interfeys — murakkab sozlamalarsiz ishlaydi
Kamchiliklari: Murakkab iboralar va atamalarni noto‘g‘ri tarjima qilish
xavfi, Ilova yoki qurilma murakkab diplomatik yoki texnik terminlarni kontekstdan
chiqib tarjima qilishi mumkin. Sun’iy intellekt cheklovi AI foydalanuvchining
ohangini, kinoya, hazil, madaniy kontekstni doim to‘g‘ri anglamasligi mumkin.
Internetga bog‘liqlik Ko‘p qurilmalar to‘liq ishlashi uchun internetga ulanib
turishni talab qiladi. Xavfsizlik: Maxfiy ma’lumotlar tarjima qilinsa, ma’lumotlar
bulut tizimida saqlanishi xavfini keltirib chiqaradi.
20

Delegatsiyalar amaliyotida qo‘llanilishi 9
: Bugungi kunda O‘zbekistonga
tashrif buyuruvchi xorijiy delegatsiyalar bilan ishlovchi mutaxassislar Pocketalk,
DeepL va Microsoft Translator’dan keng foydalanmoqda. Misol uchun: Xalqaro
ko‘rgazmalarda mobil qurilmalar orqali mahsulot tavsifi, savdo shartlari yoki
hamkorlik takliflari real vaqt tarjimada amalga oshirilmoqda. Delegatsiya
ishtirokchilariga o‘z ona tilida qisqa brifinglar yoki broshyuralar taqdim etilishi
uchun ilovalar yordamida tezkor tarjimalar tayyorlanmoqda. Sayohat paytidagi
norasmiy uchrashuvlar — mehmonxonaga joylashish, oziq-ovqat buyurtma qilish,
yo‘l so‘rash — aynan mobil tarjima vositalarining afzalliklarini ko‘rsatadi.
Xulosa qilib aytganda, m obil tarjima ilovalari va maxsus qurilmalar
zamonaviy diplomatik va biznes muloqotda ajralmas vositaga aylanmoqda. Ular
delegatsiyalar o‘rtasida til to‘siqlarini bartaraf etish, tezkor va samarali aloqa
o‘rnatish, xalqaro hamkorlikni kengaytirish imkonini beradi. Biroq bu vositalarni
oqilona va ehtiyotkorlik bilan qo‘llash, ayniqsa muhim mavzular va maxfiy
axborotlar bo‘yicha ish yuritilayotgan paytda, mutlaq zaruratdir. Delegatsiya bilan
ishlovchi mutaxassislar uchun ushbu texnologiyalarni puxta o‘zlashtirish — global
miqyosda muvaffaqiyatli hamkorlik garovidir.
9
Qurbonov D.E. AI texnologiyalar va avtomatik tarjima vositalari. – Andijon: Texnopolis, 2022.
21

2.3. Virtual konferensiya platformalari (Zoom, MS Teams, AI real-time
subtitles)
Raqamli transformatsiya davrida xalqaro muloqot formati keskin o‘zgardi.
An’anaviy delegatsiya uchrashuvlari, konferensiyalar, seminarlar va diplomatik
muloqotlar tobora ko‘proq virtual muhitga o‘ta boshladi. Bunda virtual
konferensiya platformalari muhim vositaga aylandi. Ayniqsa, COVID-19
pandemiyasi ta’sirida yuzaga kelgan izolyatsiya sharoiti bu texnologiyalarni
ommalashtirishga kuchli turtki berdi. Shu o‘rinda, Zoom , Microsoft Teams (MS
Teams) kabi platformalar hamda AI asosidagi real vaqt tarjima texnologiyalari
xalqaro delegatsiyalar bilan ishlashda dolzarb funksiyalarni bajarmoqda.
Virtual platformalarning delegatsiyalar faoliyatidagi o‘rni: Ilmiy nuqtayi
nazardan olganda, virtual platformalar zamonaviy diplomatiya vositasi sifatida
quyidagi funksiyalarni bajaradi: Masofaviy hamkorlikni ta’minlaydi — geografik
masofa yoki siyosiy to‘siqlar mavjud bo‘lgan hollarda ham delegatsiyalar o‘zaro
aloqa o‘rnatish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Resurslar tejovchi vosita — transport,
mehmonxona, texnik xizmat xarajatlarini kamaytiradi. Axborot xavfsizligini
mustahkamlaydi — platformalarda shifrlash, autentifikatsiya va kirish cheklovlari
mavjud. Shunday ekan, virtual konferensiyalar orqali xalqaro muloqotni tashkil
etish zamonaviy siyosiy-iqtisodiy jarayonlarning ajralmas bo‘lagiga aylanmoqda.
Zoom platformasi: imkoniyat va tahlil. Zoom — 2011-yilda Eric Yuan tomonidan
asos solingan, 2020-yillarda dunyo bo‘yicha eng ommalashgan videoaloqa
platformasiga aylangan tizimdir. Ilmiy jihatdan tahlil qilinganda, Zoom quyidagi
funksional afzalliklari bilan ajralib turadi: Real vaqt tarjima va subtitrlar funksiyasi
— AI asosida ishlaydigan avtomatik nutqni yozuvga aylantirish tizimi ingliz
tilidan boshqa tillarga tarjimani ta’minlaydi. Bu funksiyalar “live transcription” va
“language interpretation” modullarida mujassam. Language Interpreter roli —
foydalanuvchi sessiyaga tarjimonni biriktira oladi, ishtirokchilar esa kanal orqali
tarjimani tinglaydi. Breakout Rooms — kichik guruhlarga bo‘linib ishlash, turli
tilda ishtirokchilarga mos formatda muhokamalar olib borish imkonini beradi.
22

Ilmiy-tahliliy jihatdan qaralganda, Zoom real vaqt tarjima
texnologiyalarining AI asosidagi avtomatlashtirilganligi orqali inson resursiga
yukni kamaytiradi, ammo hali ham maxsus terminologiyali muloqotda inson
tarjimonlarga ehtiyoj saqlanib qolmoqda.
Microsoft Teams (MS Teams): integratsiya va korporativ afzalliklar:
Microsoft kompaniyasining bu mahsuloti, asosan, korporativ muloqot uchun
mo‘ljallangan. Delegatsiyalar faoliyati ko‘pincha davlat organlari va yirik
tashkilotlar doirasida kechishini hisobga olsak, MS Teams o‘zining keng
integratsion imkoniyatlari bilan ajralib turadi: AI asosida avtomatik subtitrlar —
foydalanuvchi nutqini avtomatik ravishda tanib, tanlangan tilga yozuv ko‘rinishida
tarjima qiladi. Office 365 bilan to‘liq integratsiya — hujjatlar bilan ishlash, onlayn
sharhlash, bir vaqtning o‘zida tahrirlash funksiyalari orqali delegatsiyalar o‘rtasida
tezkor hujjat aylanishini ta’minlaydi. Teams Live Events — 10 000+ ishtirokchilik
tadbirlar uchun jonli translyatsiya qilish imkoniyati mavjud, bu esa yirik xalqaro
forumlar va sammitlar uchun ayni muddao. MS Teams’ning tarjima
texnologiyalari hali Zoom darajasida rivojlanmagan bo‘lsa-da, uning kuchli
korporativ integratsiyasi va xavfsizlik protokollari uni rasmiy va texnik
uchrashuvlar uchun ideal vositaga aylantiradi.
AI asosida real vaqt tarjima texnologiyalari: evolyutsion yondashuv: AI
(sun’iy intellekt) asosidagi tarjima vositalari 2020-yillardan boshlab keskin
rivojlandi. Ilmiy-tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, natural language processing
(NLP) , machine learning (ML) va speech recognition texnologiyalari orqali
mashinalar inson nutqini tanib, tarjima qila olish qobiliyatiga ega bo‘lmoqda.
Asosiy platformalarning imkoniyatlari quyidagilardan iborat: Google Meet + AI
subtitles — Google platformasida real vaqt tarjima hozirda ingliz, fransuz, ispan,
nemis tillari uchun mavjud. Uni foydalanuvchi tanlagan tilga avtomatik tarjima
qiladi. KUDO — bulutli platforma bo‘lib, professional sinxron tarjimonlar bilan
birga ishlaydi va 200+ til kombinatsiyasini qo‘llab-quvvatlaydi. Interprefy — AI
va inson tarjimon xizmatini birlashtirgan platforma bo‘lib, virtual uchrashuvlar
23

uchun real vaqt audio tarjima imkonini beradi. Bu tizimlar masofaviy
delegatsiyalar uchun texnik jihatdan qulay, ammo ilmiy jihatdan qaraganda,
ularning aniqligi hali to‘liq kafolatli emas. Chunki AI kontekstdan, madaniy
tafovutlardan, idiomalardan to‘liq xabardor emas.
Ilmiy-tahliliy baho: O‘tkazilgan tahlillarga asoslanib, quyidagilarni ilmiy
xulosa sifatida keltirish mumkin:
1. Zoom — amaliy samaradorlik bo‘yicha yetakchi : foydalanuvchilarga
moslashuvchan, AI funksiyalari keng, tarjima sifati o‘rtacha darajada.
2. MS Teams — institutsional integratsiya bo‘yicha afzallikga ega :
xavfsizlik, korporativ xizmatlar va resurslarni boshqarish imkoniyati kuchli.
3. AI tarjima tizimlari — kelajak istiqboli mavjud, ammo hozircha inson
tarjimonlari bilan raqobat qila olmaydi .
Ilmiy jihatdan qaralganda, bu platformalar orqali delegatsiyalar til to‘siqlari
va geografik cheklovlarni minimallashtirib, yuqori samaradorlikka erishmoqda.
Shu bilan birga, ularning har birining texnik, lingvistik va funksional cheklovlarini
ham hisobga olish zarur.
Xulosa qilib aytganda, v irtual konferensiya platformalari zamonaviy xalqaro
muloqotning ajralmas bo‘lagiga aylangan. Zoom va MS Teams kabi platformalar
AI yondashuvi bilan birgalikda delegatsiyalar ishtirokida til to‘siqlarini
kamaytirish, vaqt va xarajatlarni optimallashtirish, masofaviy hamkorlikni
rivojlantirish imkonini bermoqda. Biroq ushbu texnologiyalardan foydalanishda
ehtiyotkorlik, axborot xavfsizligi, madaniy moslashuv va tarjima sifati bo‘yicha
ehtiyojlarni inobatga olish zarur. Bu sohada ilmiy izlanishlar va amaliyotning
uyg‘unlashuvi tarjima texnologiyalarini yanada takomillashtirishi kutilmoqda 10
.
10
Yunusova G. Madaniyatlararo kommunikatsiya asoslari. – Toshkent: Ma’naviyat, 2020.
24

III BOB. O‘ZBEKISTONDA TARJIMA TEXNOLOGIYALARINING
QO‘LLANILISHI
3.1. Rasmiy delegatsiyalar ishtirokida IT texnologiyalar tajribasi
So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasi dunyo hamjamiyati bilan faol va
ochiq muloqot yuritayotgan davlat sifatida shakllanmoqda. Mamlakatning tashqi
siyosatidagi izchil islohotlar, mintaqaviy va global integratsiyaga intilishlari
xalqaro nufuzini oshirishga xizmat qilmoqda. Bunda, ayniqsa, xorijiy
delegatsiyalar bilan tizimli ishlash , diplomatik tashriflar, rasmiy uchrashuvlar,
sammitlar va forumlar O‘zbekistonning xalqaro maydondagi o‘rnini
mustahkamlashda muhim vositaga aylanmoqda. Delegatsiyalar orqali amalga
oshiriladigan xalqaro aloqalar har qanday davlatning tashqi siyosiy imidjini
belgilovchi strategik vositalardan biri hisoblanadi. O‘zbekiston bu borada so‘nggi
yillarda bir qator yangiliklarga qo‘l urdi. Jumladan, Prezident Shavkat Mirziyoyev
rahbarligida 2017-yildan boshlab ochiq tashqi siyosat yuritish yo‘lga qo‘yildi,
xorijiy mamlakatlar bilan diplomatik va iqtisodiy aloqalarni mustahkamlashga
katta e’tibor qaratildi. Ushbu siyosat delegatsiyalar almashinuvining ko‘payishiga,
xalqaro ishonchning ortishiga va mamlakat imijining yaxshilanishiga xizmat qildi.
Delegatsiyalar faoliyatining asosiy yo‘nalishlari:
O‘zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlar bilan munosabatlarida
delegatsiyalarning quyidagi yo‘nalishlari alohida ajralib turadi:
 Diplomatik delegatsiyalar – davlat rahbariyati, tashqi ishlar vazirligi
yoki xalqaro tashkilot vakillari bilan uchrashuvlar tashkil etadi.
 Investitsiyaviy delegatsiyalar – xorijiy sarmoyadorlar bilan
muzokaralar olib boradi, biznes-forumlarda ishtirok etadi.
 Madaniy va ilmiy delegatsiyalar – O‘zbekiston madaniy merosini
targ‘ib qiladi, akademik hamkorlikni rivojlantiradi.
 Texnologik va innovatsion delegatsiyalar – texnologik transfer va
innovatsion tajriba almashinuvi maqsadida xorijiy hamkorlar bilan uchrashuvlar
o‘tkazadi.
25

Ushbu delegatsiyalar faqat tashrif doirasida emas, balki muloqot madaniyati,
protokol, tarjima vositalari, IT texnologiyalar yordamida professional tarzda
tashkil etiladi. Bu esa O‘zbekistonning xalqaro imidjini yuksaltiruvchi vosita
sifatida o‘z aksini topadi.
Delegatsiyalar orqali xalqaro nufuzni shakllantirishning ilmiy tahlili: Ilmiy
nuqtayi nazardan, delegatsiyalar orqali xalqaro nufuz shakllanishi quyidagi omillar
orqali yuzaga chiqadi: Rasmiy tanlov va vakillik sifati – Delegatsiya tarkibiga
malakali, til biladigan, xalqaro protokolga mos mutaxassislarning jalb qilinishi
mamlakat vakolatini yuqori darajada ifoda etadi. Madaniy tafovutlarga
moslashuvchanlik – Delegatsiyalarning muloqot uslubi, nutq madaniyati, sovg‘a-
salom odobi, kiyinish uslubi xalqaro etiketga mos bo‘lishi zarur. Bu holat
ishonchni oshiradi. Tarjima va aloqa vositalaridan foydalanish – Delegatsiyalar
texnologiyadan oqilona foydalangan holda samarali muloqot o‘rnatishi
O‘zbekistonning innovatsion salohiyatini ko‘rsatadi 11
. Natijadorlik –
Delegatsiyalar natijasida imzolangan shartnomalar, yo‘lga qo‘yilgan loyihalar va
amaliy ishlar xalqaro hamjamiyatda ijobiy baholanadi. 2022–2024 yillar oralig‘ida
O‘zbekiston 30 dan ortiq xalqaro forum, sammit va konferensiyalarda o‘z
delegatsiyasi bilan faol ishtirok etdi. Har bir delegatsiya tarkibida tarjimonlar, IT
mutaxassislar, matbuot vakillari va protokol xodimlari bo‘lganligi O‘zbekiston
delegatsiyalarining tayyorgarligi yuqori darajada ekanini ko‘rsatdi. O‘zbekiston
amaliyotida ilg‘or yondashuvlar: Mamlakatning xalqaro delegatsiyalar bilan
ishlashdagi ilg‘or tajribasi bir necha yo‘nalishda namoyon bo‘ladi: Sammitlar va
forumlar uchun maxsus tarjima tizimlari tashkil etilishi – Sinxron tarjima uchun
zamonaviy kabinalar, AI subtitrlash qurilmalari jalb qilinmoqda. Tarjima ilovalari
va qurilmalari qo‘llanilishi – Pocketalk, DeepL, Google Translate kabi vositalar
delegatsiya ishtirokchilariga tezkor yordam beradi. Protokolni raqamlashtirish –
Delegatsiyalarning safar jadvallari, nutq matnlari va hujjat aylanishi raqamli
platformalar orqali amalga oshirilmoqda. Xalqaro tillarda axborot taqdimoti –
11
Tashkent University of World Economy and Diplomacy. International protocol and etiquette guide. – TUWED
Press, 2023.
26

Delegatsiyalar ishtirokida tayyorlangan taqdimotlar, broshyura va press-relizlar
ingliz, rus, fransuz tillarida taqdim etiladi. Ilmiy baho va xulosa: Delegatsiyalar
faoliyati orqali O‘zbekiston nafaqat iqtisodiy va diplomatik yutuqlarga
erishmoqda, balki xalqaro hamjamiyatda o‘zining ijobiy, modernizatsiyaga ochiq
va madaniyatlararo muloqotga tayyor davlat ekanini isbotlamoqda. Bu jarayon esa
xalqaro nufuz shakllanishining murakkab, ammo strategik jihatdan muhim
qismidir. Ilmiy-tahliliy jihatdan qaralganda, delegatsiyalar samarali ishlashi uchun
quyidagi shartlar muhim:
 Delegatsiya a’zolarining yuqori malakasi va til bilimi
 Texnik va texnologik ta’minot (tarjima qurilmalari, IT vositalar)
 Madaniyatlararo kommunikatsiya tayyorgarligi
 Muayyan vazifalarga yo‘naltirilgan rejalashtirish va natija monitoringi
Shunday xulosa qilamiz, delegatsiyalar orqali xalqaro nufuzni oshirish – bu
kompleks, strategik va innovatsion jarayon bo‘lib, O‘zbekiston bu yo‘lda tizimli
yondashuvni amalga oshirmoqda.
27

3.2. Mahalliy tarjimonlarning texnologik vositalardan foydalanish holati
Xalqaro delegatsiyalarni qabul qilish — bu nafaqat tashkiliy, balki siyosiy,
madaniy va protokolga oid murakkab jarayondir. Har bir delegatsiya tashrifi
muayyan davlatning xalqaro nufuzini belgilab beruvchi muhim omillardan biri
hisoblanadi. Shu bois, O‘zbekiston amaliyotida xorijiy delegatsiyalarni qabul qilish
aniq rejalashtirilgan, xalqaro protokol me’yorlariga asoslangan, texnologik va
muloqot jihatidan puxta tashkil etilgan tizim asosida amalga oshiriladi. Ushbu
bo‘limda mazkur jarayonning asosiy bosqichlari, texnik vositalar va real tajribalar
ilmiy-tahliliy yondashuv asosida tahlil qilinadi.
Delegatsiya qabul qilish jarayonining bosqichlari: Ilmiy tahlilga ko‘ra,
delegatsiyani qabul qilish quyidagi asosiy bosqichlarda amalga oshiriladi: Tashrif
oldidan tayyorgarlik: Bu bosqichda delegatsiya tarkibi, safar maqsadi, tashrif
muddati, uchrashuv va muzokaralar mavzusi aniqlanadi. O‘zbekiston amaliyotida
bu jarayon tashqi ishlar vazirligi, Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi yoki
tegishli tashkilotlar orqali muvofiqlashtiriladi. Shu bilan birga, delegatsiya
a’zolarining ijtimoiy va siyosiy maqomi, madaniy urf-odatlari, diniy e’tiqodlari
inobatga olinadi.
Protokol asosida kutib olish va kuzatish: Delegatsiyani kutib olish marosimi
xalqaro protokolga qat’iy amal qilgan holda amalga oshiriladi. Bu yerda
mehmonlarni aeroportda kutib olish, maxsus transport vositalarida joylashtirish,
tarjimon va hamroh xodimlar biriktirish, mehmonxona va xavfsizlik choralarini
ko‘rish kiradi. O‘zbekiston tajribasida har bir delegatsiyaga individual yondashuv
mavjud: rangli bayroq bilan kutib olish, milliy libosda kutuvchilar, faxriy qorovul,
sovg‘a-salom tartiblari bu bosqichning ajralmas qismidir.
Asosiy uchrashuv va muzokaralar jarayoni: Uchrashuv joyi oldindan texnik
tayyorlanadi: tarjima kabinalari, mikrofonga ulangan konferensiya tizimlari,
ekranlar, raqamli taqdimotlar uchun zarur vositalar o‘rnatiladi. Zoom yoki MS
Teams kabi platformalarda ishtirok etuvchi shaxslar uchun maxsus link va parollar
28

yuboriladi. Tarjima texnologiyalari esa nafaqat inson tarjimonlar, balki AI
asosidagi avtomatik subtitrlar orqali ham amalga oshirilmoqda.
Madaniy va norasmiy dasturlar: O‘zbekistonda mehmonlarga mamlakatning
madaniy merosi, milliy urf-odatlari, turizm salohiyatini namoyish etish maqsadida
muzey, tarixiy yodgorliklar, madaniy tadbirlar tashkil etiladi. Bu jarayon ham
o‘ziga xos ravishda diplomatik protokolga asoslanadi. Bu norasmiy muloqot
madaniy ko‘prik sifatida delegatsiyalar o‘rtasidagi ishonchni mustahkamlashga
xizmat qiladi.
Tashrifdan so‘nggi monitoring: Delegatsiya safaridan keyin tuzilgan
bitimlar, bayonnomalar, protokollar asosida natijalar monitoring qilinadi.
O‘zbekistonda bu jarayon ko‘pincha O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
tashqi siyosat masalalari bo‘yicha yordamchisi va vazirliklar tomonidan
boshqariladi.
Texnik vositalarning o‘rni: Delegatsiyalarni qabul qilishda zamonaviy
texnologiyalar o‘rni katta. O‘zbekiston tajribasida quyidagi vositalardan
foydalaniladi: Tarjima kabinalari va mikrofon tizimi — Sinxron tarjima uchun ISO
standartiga mos kabinalar mavjud. Real-time AI tarjima tizimlari — Zoom,
Interprefy, KUDO orqali avtomatik tarjima taqdim etiladi. Taqdimot vositalari —
PowerPoint, Prezi, animatsiyali grafikalar delegatsiyaga vizual tarzda ta’sir
ko‘rsatadi. Mehmon kutish tizimlari — mehmonxona, transport, taomlanish,
xavfsizlik xizmatlari onlayn platformalar orqali muvofiqlashtiriladi. Ilmiy-tahliliy
jihatdan qaralganda, bu vositalar nafaqat tashrif samaradorligini oshiradi, balki
O‘zbekistonning texnologik rivojlanganligini ham namoyon etadi.
Amaliy tajriba: Misollar: 2022-yil Toshkentdagi “O‘zbekiston – Germaniya
iqtisodiy forumi” : delegatsiyalar uchun sinxron tarjima tizimi, QR-kodli taqdimot
fayllari va real vaqt hujjat almashinuvi joriy etilgan. 2023-yil Samarqandda
o‘tkazilgan SHHT sammiti : har bir delegatsiya uchun individual tarjimon
biriktirilib, Zoom platformasi orqali virtual ishtirokchilar uchun AI tarjima
subtitrlari taqdim etildi. 2024-yil Xitoy delegatsiyasi bilan “Agrotexnologiyalar”
29

uchrashuvi : AI tarjima ilovalari (Pocketalk, Microsoft Translator) orqali norasmiy
qismlar ham tarjima qilindi. Delegatsiyalarni qabul qilish tartibi davlatning tashqi
aloqalaridagi vakillik sifatini aks ettiradi. Ilmiy nuqtayi nazardan ushbu jarayon
kompleks tizim bo‘lib, quyidagilar asosida shakllanadi:
 Protokolga mos tashkilotchilik
 Texnik va lingvistik tayyorgarlik
 Madaniy moslashuvchanlik
 Muloqot sifati va natijaviylik
Xulosa qilib aytganda , O‘zbekiston amaliy tajribasi shuni ko‘rsatadiki,
delegatsiyalarni qabul qilishda xalqaro standartlarga sodiqlik, texnologik
yangiliklar va inson resurslarining tayyorgarligi muvaffaqiyat kalitidir. Bunda
tarjima texnologiyalari, AI vositalari va virtual platformalar asosiy vosita sifatida
xizmat qilmoqda. Bu esa O‘zbekistonning raqamli diplomatiyaga o‘tish jarayonini
ilmiy asosda tasdiqlovchi dalildir.
30

3.3. Kelajakda delegatsiyalar bilan ishlashda raqamli yondashuvlarni
takomillashtirish
O‘zbekiston Respublikasining xorijiy delegatsiyalar bilan ishlashdagi amaliy
tajribasi so‘nggi yillarda sezilarli darajada rivojlandi. Ushbu jarayon mamlakatning
xalqaro maydondagi nufuzini oshirish, diplomatik aloqalarni kengaytirish va
iqtisodiy sheriklikni mustahkamlashda muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda. Biroq
mavjud tajriba va texnologik yutuqlar bilan cheklanib qolmaslik, balki bu
jarayonni muntazam ravishda takomillashtirish zarur. Ayniqsa, tarjima vositalari
va IT texnologiyalarning delegatsiyalar faoliyatiga chuqur integratsiyalashuvi,
ushbu sohaga ilmiy yondashuvni talab etadi.
Ilmiy-tahliliy muammolar tahlili: Delegatsiyalar bilan ishlashdagi amaliy
tajriba ko‘plab ijobiy natijalarga ega bo‘lishiga qaramasdan, quyidagi tizimli
muammolar mavjud: Professional tarjimonlar yetishmovchiligi: Xalqaro darajadagi
diplomatik, iqtisodiy va texnik sohalarda yetarli bilimga ega tarjimonlarning soni
cheklangan. Bu holat sinxron tarjima jarayonlarida, ayniqsa ko‘p tilli
uchrashuvlarda seziladi. AI asosidagi tarjima tizimlarining cheklanganligi: Google
Translate, DeepL, KUDO va boshqa tizimlar real vaqt tarjimasini ta’minlaydi,
ammo ularning texnik yoki diplomatik terminologiyani to‘g‘ri talqin qilish darajasi
har doim ham yuqori emas. Infratuzilma va texnik tayyorgarlikdagi tafovutlar:
Ba’zi viloyatlarda delegatsiyalarni qabul qilish uchun zarur texnik baza — sinxron
tarjima kabinalari, konferensiya zallari, xavfsizlik tizimlari yetarli darajada emas.
Protokol va madaniy kompetensiyalarning yetarli emasligi: Ba’zi holatlarda
madaniyatlararo tafovutlar e’tiborga olinmaydi, bu esa noto‘g‘ri tushunishga va
xalqaro obro‘ga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu muammolarga qarshi tizimli va ilmiy
yondashuv asosida taklif va tavsiyalar ishlab chiqish O‘zbekistonning
delegatsiyalar bilan ishlash sohasida raqobatbardoshligini oshiradi .
Takomillashtirish yo‘llari
1. Tarjimonlar tayyorlashda ixtisoslashtirilgan yo‘nalishlar joriy etish Ilmiy-
tahliliy asosda qaralganda, tarjimonlar faqatgina tilni emas, balki sohaga oid
31

terminologiyani, diplomatik protokolni, xalqaro kommunikatsiya madaniyatini
mukammal bilishi lozim. Shu sababli: Universitetlarda “xalqaro tarjima
texnologiyalari”, “AI tarjima yechimlari”, “diplomatik tarjima” kabi yangi
yo‘nalishlar ochilishi kerak. Tarjimonlar uchun amaliyot markazlari, sinxron
tarjima laboratoriyalari tashkil etilishi tavsiya etiladi.
2. AI texnologiyalarining lokalizatsiyasi va joriy etilishi: Bugungi kunda eng
dolzarb masala — AI tarjima vositalarining o‘zbek tiliga to‘liq
moslashtirilmaganligidir. Bu bo‘yicha quyidagilar taklif etiladi: Mahalliy
dasturchilar ishtirokida o‘zbek tilida ishlovchi avtomatik tarjima tizimlari ishlab
chiqilsin. Zoom, MS Teams va Interprefy kabi platformalarga o‘zbek tili
integratsiyasi yo‘lga qo‘yilsin. AI asosidagi nutqni matnga aylantirish (speech-to-
text) tizimlari yaratilsin.
3. Raqamli delegatsiya boshqaruv tizimi ishlab chiqish: Delegatsiya
tashrifini rejalashtirish, monitoring qilish, hisobot yuritish jarayonlari elektron
tizimga o‘tkazilishi zarur. Shu maqsadda: delegatsiya.uz” nomli yagona raqamli
platforma yaratilishi mumkin. Bu tizim orqali delegatsiya tarkibi, safar maqsadi,
tarjimon biriktirish, kutib olish rejalari, taqdimot fayllari, natija protokollari
kiritiladi. Platforma orqali davlatlararo statistik monitoring va sifat tahlili olib
boriladi.
4. Texnik infratuzilmani yangilash: Delegatsiyalarni qabul qilish
imkoniyatiga ega barcha shaharlarda: ISO 4043 talablariga javob beruvchi tarjima
kabinalari o‘rnatilishi, Portativ sinxron tarjima qurilmalari (infraqizil sistemalar,
quloqchinlar, mikrofonlar), Avtonom elektr manba va internet bilan ta’minlangan
zamonaviy konferensiya zallari tashkil etilishi kerak.
5. Madaniyatlararo muloqot bo‘yicha treninglar: Delegatsiyalar bilan
ishlovchi barcha xodimlar — tarjimon, rahbar, protokol xodimi, matbuot kotibi —
madaniyatlararo kommunikatsiya bo‘yicha malaka oshirishi zarur. Trening
mavzulari quyidagicha bo‘lishi mumkin: “Madaniy sezgirlik va xalqaro etiket”
“Milliy urf-odatlar va diplomatik noziklik” “Kross-madaniy biznes muloqot” Ilmiy
32

asoslash va natijaviylik prognozi . Yuqoridagi takliflar xalqaro amaliyotga
tayangan holda shakllantirilgan. Masalan, Yaponiyada har bir delegatsiya uchun
virtual tayyorgarlik moduli ishlab chiqilgan bo‘lib, unda mezbon va mehmon
tomonning madaniy tafovutlari ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, Yevropa Ittifoqi
davlatlarida AI tarjima vositalarining lokal tarmoqlarga integratsiyasi keng yo‘lga
qo‘yilgan.
O‘zbekistonda bu kabi amaliyot joriy etilsa:
 Delegatsiyalar qabul qilish jarayonining samaradorligi oshadi.
 Til to‘siqlari va muloqotdagi noaniqliklar kamayadi.
 O‘zbekiston xalqaro imijini texnologik jihatdan ilg‘or davlat sifatida
mustahkamlash imkoniga ega bo‘ladi.
Xulosa qilib aytganda, d elegatsiyalar bilan ishlashda tarjima vositalari va IT
texnologiyalarini takomillashtirish zamonaviy diplomatiyaning strategik talabidir.
O‘zbekiston bu borada salmoqli yutuqlarga erishgan bo‘lsa-da, ilmiy-tadqiqot,
innovatsiya va tizimli yondashuv asosida ushbu jarayonni yana-da
mukammallashtirishi mumkin. Taklif etilgan yo‘nalishlar — tarjimonlarni
ixtisoslashtirish, AI texnologiyalarini lokalizatsiya qilish, raqamli boshqaruv tizimi
joriy etish, infratuzilmani modernizatsiya qilish va madaniy sezgirlikni oshirish —
delegatsiyalar bilan ishlash sifatini yangi bosqichga olib chiqadi 12
.
12
Egamberdiyev M. Zoom va Teams platformalarida tarjima texnologiyalari. – Toshkent: Axborot, 2021.
33

XULOSA
Ushbu kurs ishida delegatsiyalar bilan ishlash jarayonida tarjima vositalari
va IT texnologiyalarining o‘rni keng qamrovli tahlil qilindi. Global muloqot va
xalqaro hamkorlik kengayayotgan hozirgi zamonda davlatlar o‘rtasidagi aloqalarni
mustahkamlashda professional muloqot, til to‘siqlarini bartaraf etish, texnologik
yondashuvni joriy qilish va protokolga rioya etish muhim omilga aylandi.
Xususan, O‘zbekistonning xalqaro nufuzini oshirishga qaratilgan ochiq tashqi
siyosat yuritayotgan davrda bu masala nihoyatda dolzarb hisoblanadi. Tadqiqot
davomida shuni ko‘rish mumkinki, delegatsiyalar o‘z davlatining rasmiy vakili
sifatida xalqaro maydonda muhim rol o‘ynaydi. Delegatsiya tarkibi, uning nutq
madaniyati, texnologik tayyorgarligi, tarjima vositalaridan foydalanish qobiliyati
— bularning barchasi qabul qiluvchi tomon uchun mamlakatning intellektual va
texnologik darajasi haqida tasavvur beradi.
Kurs ishida ikki asosiy tarjima usuli — sinxron va ketma-ket tarjima ning
afzalliklari, ularning texnologik ta’minoti va real amaliyotdagi qo‘llanilishi keng
yoritildi. Shu bilan birga, AI asosida ishlovchi mobil ilovalar va qurilmalarning
xalqaro muloqotdagi roli, ayniqsa norasmiy yoki tezkor holatlarda o‘ta muhim
ekani asoslab berildi. Bu vositalar zamonaviy diplomatiyada yordamchi emas,
balki teng huquqli kommunikatsion texnologiyalarga aylanmoqda. Virtual
konferensiya platformalari (Zoom, MS Teams, Interprefy, KUDO) esa
pandemiyadan keyingi davrda nafaqat vaqt va mablag‘ni tejash, balki real vaqt
tarjimasi orqali til to‘siqlarini yengish imkonini berdi. Bu esa xalqaro
delegatsiyalar faoliyatini soddalashtirish, ayni paytda samaradorligini oshirishga
xizmat qildi. Ilmiy yondashuvda ularning integratsiyasi, xavfsizligi, lingvistik
aniqligi alohida o‘rganildi. O‘zbekiston tajribasi misolida olib borilgan amaliy
tahlillar shuni ko‘rsatdiki, mamlakatda delegatsiyalarni qabul qilishda protokol
me’yorlariga rioya qilinmoqda, zamonaviy texnologiyalar bosqichma-bosqich joriy
etilmoqda, tarjima xizmatlari bo‘yicha yangiliklar kiritilmoqda. Biroq tizimli
muammolar — yuqori malakali tarjimonlar yetishmovchiligi, AI vositalarining
34

o‘zbek tiliga moslashmaganligi, ayrim hududlardagi texnik infratuzilmaning yetarli
emasligi kabi holatlar mavjud.
Ushbu holatlarni tahlil qilgan holda quyidagi ilmiy-amaliy xulosalarga
kelindi :
1. Delegatsiyalar bilan ishlashda tarjima vositalari asosiy
kommunikatsiya vositasidir. Ular til to‘siqlarini bartaraf etish orqali xalqaro
hamkorlikni ta’minlaydi, ishonch muhitini yaratadi va muzokaralar sifatini
oshiradi.
2. AI asosidagi tarjima vositalari (mobil ilovalar, real vaqt subtitrlar,
sun’iy intellekt tarjimonlar) delegatsiyalarning kundalik ish faoliyatida samarali
qo‘llanilmoqda. Biroq ularning aniqligi va madaniy kontekstni tushunish qobiliyati
cheklangan.
3. Sinxron va ketma-ket tarjimalar o‘zaro to‘ldiruvchi tizim bo‘lib, ularni
birgalikda strategik tarzda qo‘llash maksimal samaradorlikni ta’minlaydi. Har bir
usulga mos texnik baza va mutaxassislar zaxirasini shakllantirish zarur.
4. Zoom, MS Teams, Interprefy va boshqa virtual platformalar xalqaro
uchrashuvlar formatini tubdan o‘zgartirdi. Ular orqali avtomatik tarjima, subtitrlar
va masofaviy ishtirok keng yo‘lga qo‘yildi.
5. O‘zbekistonda delegatsiyalar bilan ishlash borasida ilg‘or tajriba
shakllanmoqda. Biroq ushbu sohani ilg‘or texnologiyalar bilan to‘liq
uyg‘unlashtirish, AI asosidagi tizimlarni o‘zbek tiliga lokalizatsiya qilish,
protokolga oid o‘quv kurslari va tarjimonlar malakasini oshirishga ehtiyoj bor.
Delegatsiyalar bilan ishlashda tarjima texnologiyalari va IT vositalarining
to‘g‘ri va strategik qo‘llanilishi nafaqat muloqot sifatini oshiradi, balki xalqaro
imidjni mustahkamlashda ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu kurs ishida nazariy
asoslar, texnologik yechimlar, O‘zbekiston tajribasi va ilmiy takliflar bir butun
tizim sifatida yoritildi. Kelgusida esa bu yo‘nalishni chuqurroq tadqiq qilish,
tarjima texnologiyalarini innovatsion asosda ishlab chiqish va xalqaro standartlarga
mos infratuzilmani shakllantirish dolzarb vazifadir.
35

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Mirziyoyev Sh.M. Yangi O‘zbekiston strategiyasi . – Toshkent:
O‘zbekiston, 2021.
2. To‘xtasinov A.X. Xalqaro munosabatlar va diplomatik xizmat
asoslari . – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2020.
3. Karimov O.B. Tarjima nazariyasi va amaliyoti . – Toshkent: Fan va
texnologiya, 2019.
4. Jo‘rayev A. Sinxron tarjima asoslari . – Samarqand: Ilm Ziyo, 2022.
5. Bobonazarov U. Xalqaro hamkorlikda protokol madaniyati . – Buxoro:
Iqtisodchi, 2021.
6. Safarov R.A. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va davlat
boshqaruvi . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020.
7. Xasanov B.S. Raqamli diplomatiya va yangi axborot vositalari . –
Toshkent: Innovatsiya, 2023.
8. Sharifxo‘jayev I.M. O‘zbekistonda diplomatik xizmatning rivojlanish
bosqichlari . – NamDU, 2024.
9. Rashidova M.T. Xalqaro munosabatlarda tarjimon faoliyati . –
Toshkent: Fan, 2021.
10. Qurbonov D.E. AI texnologiyalar va avtomatik tarjima vositalari . –
Andijon: Texnopolis, 2022.
11. Yunusova G. Madaniyatlararo kommunikatsiya asoslari . – Toshkent:
Ma’naviyat, 2020.
12. Tashkent University of World Economy and Diplomacy.
International protocol and etiquette guide . – TUWED Press, 2023.
13. Egamberdiyev M. Zoom va Teams platformalarida tarjima
texnologiyalari . – Toshkent: Axborot, 2021.
14. Azizov S.K. Xalqaro hujjatlar tarjimasi: tilshunoslik va texnologiya .
– Termiz: Ma’rifat, 2024.
37

15. Saidova D. Tarjimonlar uchun AI texnologiyalari . – Nukus: Bilim,
2025.
Internet manbalari
1. https://www.un.org – BMT rasmiy veb-sayti, xalqaro diplomatiya va
tarjima xizmatlari haqidagi ma’lumotlar.
2. https://www.interprefy.com – Real vaqt tarjima xizmatlarini taqdim
etuvchi ilg‘or platforma haqida.
3. https://translate.google.com – Google tarjima tizimi, AI asosidagi
tarjima algoritmlari tahlili.
4. https://www.uzreport.news – O‘zbekistonda delegatsiyalar ishtiroki
bilan o‘tgan forumlar va tashriflar yoritilgan yangiliklar sayti.
5. https://www.zoom.us – Zoom platformasining rasmiy sahifasi, tarjima
funksiyalari bo‘yicha ma’lumotlar.
38

DELEGATSIYA BILAN ISHLASHDA TARJIMA QURILMALARI VA IT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH.docx

Sotib olish