Dokument ma'lumotlari

Narxi 35000UZS
Hajmi 123.4KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 17 May 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Telzor Uchun

Ro'yxatga olish sanasi 21 Aprel 2025

9 Sotish

Delegatsiya bilan ishlashda tarjima qurilmalari va IT texnologiyalaridan foydalanish

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ABU RAYHON BERUNIY NOMIDAGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI XORIJIY FILOLOGIYA FAKULTETI GID HAMROHLIGI VA TARJIMONLIK FAOLIYATI YO‘NALISHI 2202 A-GURUH TALABASI JUMANAZAROVA KARINANING “XORIJIY DELEGATSIYALAR BILAN ISHLASH” FANIDAN YOZGAN KURS ISHI MAVZU: DELEGATSIYA BILAN ISHLASHDA TARJIMA QURILMALARI VA IT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH Qabul qildi: ________________ Topshirdi: Jumanazarova K. Urganch 2025 MAVZU: DELEGATSIYA BILAN ISHLASHDA TARJIMA QURILMALARI VA IT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH MUNDARIJA: KIRISH………………………………………………………..…………..………3 I BOB. DELEGATSIYALAR BILAN ISHLASH JARAYONI: UMUMIY TUSHUNCHA 1.1. Delegatsiya tushunchasi va ularning vazifalari ………………………….……7 1.2. Xalqaro uchrashuvlarda til to‘siqlari muammosi …………………….………10 1.3. Aloqa va tarjima vositalarining o‘rni ………………………………...………13 II BOB. TARJIMA QURILMALARI VA ZAMONAVIY IT TEXNOLOGIYALARI 2.1. Sinxron va ketma-ket tarjima: texnologik yechimlar …………………...……16 2.2. Mobil ilovalar va qurilmalar (Google Translate, Pocketalk, va boshqalar )…………………………………………………………..………….19 2.3. Virtual konferensiya platformalari (Zoom, MS Teams, AI real- time subtitles )…………………………………………………………………….22 III BOB. O‘ZBEKISTONDA TARJIMA TEXNOLOGIYALARINING QO‘LLANILISHI 3.1. Rasmiy delegatsiyalar ishtirokida IT texnologiyalar tajribasi ……………….25 3.2. Mahalliy tarjimonlarning texnologik vositalardan foydalanish holati ….……28 3.3. Kelajakda delegatsiyalar bilan ishlashda raqamli yondashuvlarni takomillashtirish …………………………………………………………….……31 XULOSA………………………………………………………………….……..34 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………….36 2 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi: Zamonaviy davrda xalqaro aloqalar va diplomatik munosabatlar doirasida xorijiy delegatsiyalar bilan ishlashning ahamiyati ortib bormoqda. Dunyoning har bir davlati o‘zining siyosiy, iqtisodiy va madaniy manfaatlarini ilgari surish uchun xalqaro maydonda faol ishtirok etishga intilmoqda. Bu esa, albatta, delegatsiyalar almashinuvi, xalqaro konferensiyalar, biznes forumlar va turli sammitlarda qatnashish orqali amalga oshiriladi. Shunday global sharoitda til to‘siqlari xalqaro muloqotda eng katta muammolardan biriga aylangan. Delegatsiyalar o‘rtasida samarali aloqa va o‘zaro anglashuvni ta’minlash uchun zamonaviy tarjima vositalari va IT texnologiyalaridan foydalanish dolzarb zarurat sifatida maydonga chiqmoqda 1 . Bugungi kunda sun’iy intellekt, avtomatlashtirilgan tarjima tizimlari, mobil qurilmalar, virtual konferensiya platformalari, bulutli tarjima xizmatlari kabi texnologiyalar xalqaro munosabatlarning ajralmas bo‘lagiga aylanmoqda. Delegatsiyalar bilan ishlashda bu vositalar muloqotni yengillashtiradi, til tafovutlarini bartaraf etadi, vaqt va resurslarni tejaydi. Shu sababli, ushbu kurs ishida tarjima texnologiyalari va IT vositalarining delegatsiya faoliyatidagi o‘rni chuqur o‘rganiladi. Ayniqsa, pandemiya davridan keyin virtual uchrashuvlar sonining keskin ortgani IT vositalarining naqadar zarurligini isbotladi. Zoom, Google Meet, Microsoft Teams kabi platformalar nafaqat videoaloqa imkoniyatini, balki avtomatik tarjima, subtitrlar, real vaqt tilga moslashuv kabi funksiyalarni ham taklif qilmoqda. Bu texnologiyalar delegatsiyalar uchun yangi darajadagi samaradorlikni ta’minlaydi. Shu bilan birga, mobil tarjima qurilmalari — Pocketalk, ili, Travis Touch — real vaqt rejimida so‘zlarni tarjima qilib, notanish tillardagi muloqotni qulaylashtiradi. O‘zbekiston ham xalqaro aloqalar sohasida faoliyatini kengaytirayotgan mamlakat sifatida xorijiy delegatsiyalar bilan ishlashda yuqori texnologiyalardan 1 To‘xtasinov A.X. Xalqaro munosabatlar va diplomatik xizmat asoslari. – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2020. 3 foydalanishga alohida e’tibor qaratmoqda. Xususan, rasmiy delegatsiyalar ishtirokidagi uchrashuvlar, biznes forumlar, xalqaro ko‘rgazmalar va sammitlarda tarjima xizmatlari jahon standartlariga yaqinlashib bormoqda. Shu bilan birga, tarjimonlarning kasbiy malakasi, zamonaviy qurilmalardan foydalana olish salohiyati va texnologik tayyorgarligi ham muhim ahamiyat kasb etadi. Kurs ishining maqsadi: — xorijiy delegatsiyalar bilan ishlashda tarjima vositalari va IT texnologiyalarining tutgan o‘rnini o‘rganish, ularning samaradorligini tahlil qilish, mavjud muammolarni aniqlash va takomillashtirish yo‘llarini taklif qilishdan iborat. Kurs ishining vazifalari: Quyidagi vazifalar ushbu maqsadga erishishda asosiy yo‘nalishlar sifatida belgilandi: 1. Delegatsiyalar bilan ishlashning zamonaviy shakllarini tahlil qilish. 2. Tarjima texnologiyalari turlarini (sinxron, ketma-ket, mobil, AI asosida) va ularning xususiyatlarini o‘rganish. 3. IT texnologiyalarning (Zoom, Google Translate, mobil qurilmalar) delegatsiyalardagi ahamiyatini aniqlash. 4. O‘zbekistondagi mavjud tajribani o‘rganish va real misollar orqali tahlil qilish. 5. Delegatsiya jarayonini optimallashtirish uchun texnologik takliflar ishlab chiqish. Kurs ishining yangiligi: Zamonaviy diplomatik, iqtisodiy va madaniy aloqalarda xorijiy delegatsiyalar bilan samarali muloqot o‘rnatish muhim strategik ahamiyatga ega bo‘lib bormoqda. Shu jihatdan qaraganda, tarjima qurilmalari va IT texnologiyalarining integratsiyasi orqali til to‘siqlarini bartaraf etish bugungi kunda dolzarb masala hisoblanadi. Ushbu kurs ishining yangiligi shundaki, u real vaqt tarjimasi imkoniyatlari, sun'iy intellekt asosidagi vositalar (Google Translate, DeepL, AI tarjimonlar), sinxron va ketma-ket tarjima platformalari (Zoom, MS Teams, AI-subtitling) bilan bir qatorda, xavfsizlik, aniqlik va samaradorlik 4 mezonlarini chuqur yoritadi. Bu yondashuv yangi bosqichdagi xalqaro muloqot strategiyalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Kurs ishining tahlil manbai: Kurs ishi davomida tahlil qilingan asosiy manbalar quyidagilardan iborat: 1. Rasmiy diplomatik protokol va etiket qo‘llanmalari 2. Xalqaro aloqalarda foydalanilayotgan tarjima qurilmalari va platformalari (Zoom Interpreter, Google Translate API, AI Translator Tools) 3. O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining delegatsiyalar bilan ishlash tajribalari 4. Xalqaro tashkilotlar (UN, EU, OSCE) tomonidan e’tirof etilgan texnologik vositalarning amaliy holatdagi qo‘llanilishi Kurs ishining nazariy va ilmiy ahamiyati: Kurs ishi tarjima vositalari va IT texnologiyalarining nazariy asoslarini hamda ularning xalqaro muloqotdagi ilmiy asoslangan qo‘llanilishini o‘rganadi. Bu mavzu diplomatik aloqalar, tilshunoslik, axborot texnologiyalari, kommunikatsiya nazariyasi va madaniyatlararo muloqot fanlari chorrahasida joylashgan bo‘lib, multidissiplinar yondashuv asosida tahlil qilinadi. Ilmiy ahamiyati shundan iboratki, bu ish sun’iy intellekt asosidagi real vaqt tarjima texnologiyalarining imkoniyatlari va cheklovlarini ochib beradi, shuningdek, xalqaro muzokaralarda aniq tarjima mexanizmlarining qanday ishlashini chuqur tahlil qiladi. Bu esa, kelgusida tarjimonlar, diplomatlar, va IT mutaxassislarining samarali hamkorligini ta'minlaydigan nazariy poydevor vazifasini bajaradi. Kurs ishining ob’ekti: xalqaro delegatsiyalar bilan ishlash jarayoni, jumladan, rasmiy uchrashuvlar, muzokaralar va ko‘p tomonlama forumlardagi tarjima amaliyoti. Kurs ishining predmeti — delegatsiya faoliyatida foydalaniladigan zamonaviy tarjima texnologiyalari, IT vositalari va ularning samaradorlik darajasi. Kurs ishining metodlari: Kurs ishini tayyorlashda quyidagi ilmiy-tadqiqot metodlaridan foydalanildi: 5 - Tahlil va sintez metodi — turli mamlakatlar tajribasi va texnologiyalarning xususiyatlari o‘rganilib, umumlashtirildi. - Solishtirma metod — turli tarjima usullari va qurilmalar o‘rtasidagi farqlar tahlil qilindi. - Empirik metod — real holatlar, amaliy tajribalar va mahalliy amaliyot asosida kuzatuvlar olib borildi. - Adabiy manbalarni o‘rganish — ilmiy maqolalar, rasmiy hujjatlar, xalqaro tashkilotlar hisobotlari asosida mavzu chuqur tahlil qilindi. - Interaktiv metodlar — axborot texnologiyalari sohasidagi yangiliklar, foydalanuvchi sharhlari va tajriba almashinuvi asosida amaliy ahamiyat berildi. Kurs ishining tuzilishi: kirish, 3 ta bob, har bobda uchtadan rejalar, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar. Kurs ishining hajmi: 42 bet. 6 I BOB. DELEGATSIYALAR BILAN ISHLASH JARAYONI: UMUMIY TUSHUNCHA 1.1. Delegatsiya tushunchasi va ularning vazifalari Delegatsiya — bu muayyan mamlakat, tashkilot yoki muassasa nomidan rasmiy vakolat bilan chiqadigan shaxslar guruhidir. Delegatsiyalar siyosiy, iqtisodiy, ilmiy, madaniy va boshqa ko‘p jihatli xalqaro munosabatlarda ishtirok etadi. Ularning asosiy vazifasi o‘z davlatining manfaatlarini xalqaro miqyosda ifoda etish, muzokaralar olib borish, shartnomalar tuzish, ilmiy yoki texnologik hamkorlikni yo‘lga qo‘yishdan iborat. Delegatsiyalar ko‘p hollarda diplomatik vakolatga ega bo‘lgan shaxslar, ekspertlar, ilmiy xodimlar, tadbirkorlar, davlat amaldorlari va boshqa tegishli mutaxassislardan iborat bo‘ladi. Delegatsiyalar faoliyati, asosan, xalqaro aloqalarni mustahkamlashga, yangi hamkorlik aloqalarini shakllantirishga, mavjud munosabatlarni chuqurlashtirishga qaratilgan. Ular rasmiy uchrashuvlar, muzokaralar, konferensiyalar, ko‘rgazmalar va boshqa xalqaro tadbirlarda faol ishtirok etadilar. Delegatsiya orqali bir davlat yoki tashkilot boshqasiga rasmiy murojaat yo‘llashi, o‘z pozitsiyasini bildirishi, yangi tashabbuslar bilan chiqishi mumkin. Shu sababli delegatsiyalar diplomatiya olamining ajralmas qismi hisoblanadi. Delegatsiyalar ikki xil bo‘lishi mumkin — rasmiy (diplomatik) delegatsiyalar va ishbilarmonlik yoki maxsus maqsadli delegatsiyalar. Diplomatik delegatsiyalar odatda davlat rahbariyati topshirig‘i asosida xalqaro shartnomalarni imzolash, siyosiy masalalarni muhokama qilish yoki xalqaro tashkilotlar yig‘inlarida ishtirok etish uchun yuboriladi. Ishbilarmonlik delegatsiyalari esa iqtisodiy, texnologik, ilmiy, madaniy yoki boshqa sohalarda hamkorlikni yo‘lga qo‘yish uchun tashkil etiladi. Har ikki holatda ham delegatsiya vakillarining bilimi, madaniyati, muloqot madaniyati va texnik tayyorgarligi muhim ahamiyatga ega 2 . Delegatsiyalar tarkibi ularning vazifasiga qarab shakllantiriladi. Masalan, ilmiy hamkorlikka oid delegatsiyada universitet professorlari, olimlar, laboratoriya 2 Karimov O.B. Tarjima nazariyasi va amaliyoti. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. 7 mutaxassislari bo‘lishi mumkin. Iqtisodiy yoki biznes yo‘nalishidagi delegatsiyada esa investorlar, kompaniya rahbarlari, iqtisodchilar ishtirok etadi. Diplomatik delegatsiyalarda esa ko‘pincha tashqi ishlar vazirligi vakillari, elchilar, maxsus elchilar, maslahatchilar bo‘ladi. Bunday delegatsiyalar protokolga qat’iy rioya qilgan holda ishlaydi, ya’ni ular qabul qilish va yuborish marosimlari, kiyinish tartibi, o‘rindiqlar tartibi, nutq qilish navbati kabi elementlarga alohida e’tibor qaratadilar. Delegatsiyalar faoliyatida muloqot muhim o‘rin tutadi, ayniqsa, til jihatdan farqlanuvchi tomonlar o‘rtasida. Shu bois delegatsiyalarda ko‘pincha professional tarjimonlar yoki zamonaviy tarjima qurilmalari bo‘ladi. Tarjimonlar sinxron yoki ketma-ket tarjima qilish orqali taraflar o‘rtasidagi anglashuvni ta’minlaydi. Ammo so‘nggi yillarda IT texnologiyalar — mobil tarjima qurilmalari, ilovalar, avtomatik subtitrli platformalar — delegatsiyalarga katta yordam bermoqda. Bu texnologiyalar delegatsiyalar ishini yengillashtiradi, ayniqsa, tezkor yoki ko‘p tomonlama uchrashuvlarda. Delegatsiyalar faoliyatining muhim jihatlaridan yana biri — xalqaro protokol va etiketga rioya qilishdir. Har bir davlat yoki madaniyat o‘ziga xos muloqot uslubi, tabriklash tartibi, sovg‘a berish marosimi, tantanaviy qabul qoidalari bilan ajralib turadi. Delegatsiyalar bu madaniy tafovutlarni chuqur o‘rganishi, ularga hurmat bilan yondashishi zarur. Bu esa xalqaro munosabatlarning mustahkamligi va ishonchli hamkorlik garovidir 3 . Delegatsiyalar orqali amalga oshiriladigan xalqaro aloqalar nafaqat davlatlararo, balki xalqlararo, madaniyatlararo yaqinlashuvni ta’minlaydi. Bunda tarjima texnologiyalarining o‘rni nihoyatda muhim. Aks holda, til to‘siqlari sababli tushunmovchilik, noto‘g‘ri talqinlar, xato qarorlar yoki hatto diplomatik inqirozlar yuzaga kelishi mumkin. Shu bois, delegatsiyalarda faoliyat yurituvchi mutaxassislar nafaqat o‘z sohasining bilimdonlari, balki til va kommunikatsiya borasida ham malakali bo‘lishlari talab etiladi. Yana bir e’tiborga molik jihat — delegatsiyalarning faoliyati faqatgina muzokaralar bilan cheklanib qolmaydi. Ular o‘z mamlakatining madaniyati, turmush tarzi, innovatsiyalari, ishlab chiqarish 3 Jo‘rayev A. Sinxron tarjima asoslari. – Samarqand: Ilm Ziyo, 2022. 8 salohiyati haqida ma’lumotlar beradi, reklama va marketing vazifasini ham bajaradi. Masalan, xalqaro ko‘rgazmalarda delegatsiya vakillari o‘z mahsulotlarini namoyish etadi, investitsiyalar jalb etish bo‘yicha targ‘ibot olib boradi. Bu esa ularning ko‘p yo‘nalishli, kompleks faoliyat yuritishlarini taqozo etadi. Xulosa qilib aytganda delegatsiya — bu shunchaki vakillar guruhi emas, balki o‘z ortida katta mas’uliyat, davlat manfaatlari, xalqaro siyosat va hamkorlik strategiyalarini olib yuruvchi vakolatli jamoadir. Ularning samarali ishlashi uchun esa zamonaviy tarjima vositalari, kommunikatsiya texnologiyalari, malakali mutaxassislar va yuqori darajadagi tashkilotchilik zarur. Shunday ekan, delegatsiyalar bilan ishlashda texnologik yondashuvlar, madaniyatlararo muloqotga tayyorgarlik va texnik ta’minot kabi omillar muhim o‘rin tutadi. 9 1.2. Xalqaro uchrashuvlarda til to‘siqlari muammosi Xalqaro uchrashuvlar, muzokaralar, konferensiyalar va sammitlar bugungi kunda global hamkorlikning ajralmas qismiga aylangan. Ular orqali davlatlar, xalqaro tashkilotlar, nodavlat institutlar, biznes subyektlari va ilmiy markazlar o‘zaro aloqalarni mustahkamlaydi, muhim qarorlar qabul qiladi, kelishuvlar imzolaydi. Biroq bu jarayonlarda eng muhim va hal qiluvchi omil — bu samarali muloqotdir. Muloqot esa, o‘z navbatida, tilga bevosita bog‘liq. Shu bois, xalqaro uchrashuvlarda til to‘siqlari eng dolzarb muammolardan biri sifatida namoyon bo‘ladi. Til to‘siqlari — bu turli tillarda so‘zlashuvchi shaxslar yoki guruhlar o‘rtasidagi muloqotda tushunmovchilik, noto‘g‘ri talqin, noto‘liq axborot uzatilishi yoki uzilishiga olib keluvchi omillardir. Bu holat nafaqat oddiy tushunmaslikni, balki diplomatik noaniqlik, nizolar, hattoki siyosiy ziddiyatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Masalan, xalqaro muzokarada noto‘g‘ri tarjima sababli tomonlar o‘rtasida kelishmovchilik yuzaga kelishi, natijada uzoq yillik ish natijasiz qolishi mumkin. Xalqaro muloqotdagi til muammolari ko‘p hollarda quyidagi sabablarga bog‘liq bo‘ladi: Turli tillarning mavjudligi: Dunyoda 7000 dan ortiq til mavjud bo‘lib, xalqaro uchrashuvlarda asosan ingliz, fransuz, ispan, arab, rus va xitoy tillari ishlatiladi. Biroq ba’zida tomonlar bu tillarni yetarlicha bilmasligi muloqotni qiyinlashtiradi. Tilni bilish darajasining har xilligi: Hatto bir til tanlangan taqdirda ham, uning ishtirokchilar orasida bilish darajasi farq qiladi. Bu esa noto‘g‘ri tushunishga yoki nutqni chala anglashga olib keladi 4 . Atamalar va terminologiya muammosi: Texnik, ilmiy yoki diplomatik terminlar ko‘pincha umumiy til lug‘atidan farqlanadi. Tarjimonlar bu sohalarda yetarlicha tajribaga ega bo‘lmasa, noto‘g‘ri tarjimalar paydo bo‘ladi. Madaniyatga xos til elementlari: Har bir tilda o‘ziga xos iboralar, kinoya, metafora, xalqona so‘zlar mavjud bo‘lib, ularning tarjimasi noaniq yoki noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin. 4 Bobonazarov U. Xalqaro hamkorlikda protokol madaniyati. – Buxoro: Iqtisodchi, 2021. 10 Tezkor nutq va emotsional uslub: Ayrim hollarda notiqlar juda tez, hissiyotga berilib yoki dialektal lahjada so‘zlashadi. Bunday holatda hatto tajribali tarjimonlar ham qiyin holatga tushib qoladi. Til to‘siqlari xalqaro muzokaralarda quyidagi salbiy oqibatlarni keltirib chiqaradi: - Tushunmovchilik: Ishtirokchilar o‘rtasida noto‘g‘ri tushunish holatlari yuzaga keladi. - Noto‘g‘ri qarorlar: Tarjimaning xatoligi sababli qabul qilingan qarorlar noto‘g‘ri yoki zararli bo‘lishi mumkin. - Ishonchsizlik: Muloqotdagi uzilishlar ishonch muhitining buzilishiga olib keladi. - Iqtisodiy yo‘qotishlar: Xatolik tufayli yirik investitsion kelishuvlar amalga oshmay qolishi mumkin. - Siyosiy xavf: Diplomatik muzokaralardagi til muammolari ikki davlat o‘rtasida keskinlikni kuchaytiradi. Ushbu muammolarni kamaytirish uchun zamonaviy dunyoda bir qator yechimlar ishlab chiqilgan: 1. Professional tarjimonlar ishtiroki: Professional tarjimonlar — xalqaro uchrashuvlarda hal qiluvchi rol o‘ynovchi mutaxassislardir. Ular sinxron yoki ketma-ket tarjima orqali til to‘siqlarini bartaraf etadilar. Sinxron tarjima maxsus kabinalarda, audio uskunalar orqali amalga oshiriladi. Ketma-ket tarjima esa notiqning to‘xtashidan keyin tarjimon tomonidan so‘zma-so‘z tarjima qilishni anglatadi. Har ikkala uslub ham yuqori darajadagi malaka va tayyorgarlikni talab qiladi. 2. IT texnologiyalardan foydalanish: So‘nggi yillarda sun’iy intellektga asoslangan tarjima vositalari keng joriy etilmoqda. Masalan: Google Translate va DeepL — matnli tarjimada tez va moslashuvchan. Zoom va Microsoft Teams — real vaqt avtomatik subtitrlar orqali ishtirokchilar uchun qulaylik yaratadi. Mobil qurilmalar — Pocketalk, ili, Travis Touch singari qurilmalar real vaqt nutqni tanib, 11 tarjima qiladi. Bu vositalar hozircha professional tarjimonlarni to‘liq almashtira olmaydi, ammo ular yordamchi vosita sifatida nihoyatda qulay. 3. Ko‘p tilli hujjatlar va materiallar tayyorlash: Xalqaro uchrashuvlarga tayyorgarlik bosqichida barcha rasmiy hujjatlar, taqdimotlar va materiallar ishtirokchilarning tilida oldindan tarjima qilinadi. Bu esa muhokamalarning aniqligini ta’minlaydi. 4. Tarjimonlar uchun maxsus treninglar: Hukumatlar va xalqaro tashkilotlar tomonidan tarjimonlar uchun maxsus tayyorgarlik kurslari tashkil qilinadi. Bunda nafaqat til bilimlari, balki diplomatik protokol, madaniyatlararo tafovutlar, favqulodda holatlar bilan ishlash kabi ko‘nikmalar ham o‘rgatiladi. 5. Tillarni o‘rganishni rag‘batlantirish: Xalqaro miqyosda faoliyat yurituvchi xodimlar uchun ingliz tili yoki boshqa asosiy tillarni o‘rganish majburiyligi qo‘yilmoqda. Shu orqali til to‘siqlari darajasi kamaytirilmoqda. Xulosa qilib aytganda, xalqaro uchrashuvlarda til to‘siqlari muammosi ko‘p jihatdan dolzarb va murakkab masaladir. U faqat tarjima bilan emas, balki umumiy madaniyat, tayyorgarlik, texnologik vositalar, ishtirokchilarning til saviyasi kabi omillar bilan chambarchas bog‘liq. Bu muammoni bartaraf etish uchun esa kompleks yondashuv, ya’ni insoniy resurslar, texnologik imkoniyatlar va madaniy tafakkurni uyg‘unlashtirish lozim. 12 1.3. Aloqa va tarjima vositalarining o‘rni Xalqaro aloqalar, delegatsiyalar almashuvi, davlatlararo hamkorlik va transmilliy loyihalar doirasida aloqa va tarjima vositalari xalqaro muloqotning hal qiluvchi komponentiga aylangan. Har qanday diplomatik uchrashuv, xalqaro muzokara yoki ko‘p tomonlama muloqotda asosiy muammo — bu til va aloqa vositalaridir. Tarjimasiz muloqot — anglashilmovchilik, tushunmaslik va murosaga erisha olmaslik deganidir. Shu sababli bugungi global maydonda aloqa va tarjima texnologiyalarining funksiyasi faqat yordamchi vosita bo‘lib qolmay, balki muloqotni shakllantiruvchi asosiy omilga aylangan. Aloqa vositalarining roli: Aloqa vositalari deganda turli texnik va raqamli imkoniyatlar tushuniladi: mobil aloqa, internet platformalar, videoaloqa tizimlari, elektron pochta, bulutli saqlash tizimlari, ijtimoiy tarmoqlar va maxsus konferensiya dasturlari. Bugungi kunda bu vositalarsiz xalqaro muloqotni tasavvur qilish mumkin emas. Raqamli konferensiya platformalari – Zoom, Microsoft Teams, Google Meet va Webex singari platformalar xalqaro uchrashuvlar uchun asosiy sahnaga aylangan. Ular nafaqat audio-video aloqa, balki ekranni bo‘lishish, hujjat uzatish, real vaqt subtitrlar va avtomatik tarjima xizmatlarini ham taqdim etadi. Xavfsiz aloqa kanallari – Delegatsiyalar o‘rtasida strategik va muhim axborotlar almashiniladi. Shu bois, xavfsizlashtirilgan aloqa vositalari — shifrlangan messenjerlar, VPN tizimlari, maxsus korporativ tarmoqlar zarur. Mobil aloqa va ma’lumot uzatish – Mobil qurilmalar va bulut texnologiyalari yordamida delegatsiyalar ishtirokchilari istalgan joyda o‘zaro bog‘lana oladi, kerakli hujjatlar bilan tanishadi va fikr almashadi 5 . Bu vositalar xalqaro aloqalarni tezkor, qulay, xavfsiz va aniq tarzda amalga oshirishga xizmat qiladi. Ayniqsa, delegatsiyalar tarkibida turli hududlardan ishtirokchilar bo‘lsa, raqamli aloqa vositalari ularning hamkorligini kuchaytiradi. Tarjima vositalarining roli: Til muammolarini bartaraf etishda tarjima vositalari beqiyos ahamiyatga ega. An’anaviy tarzda bu vazifani professional 5 Safarov R.A. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va davlat boshqaruvi. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. 13 tarjimonlar bajargan. Ular sinxron (bir vaqtning o‘zida) yoki ketma-ket (gapdan so‘ng) tarzda tarjima qilgan. Biroq XXI asrning texnologik taraqqiyoti tarjima sohasini ham tubdan o‘zgartirdi. An’anaviy tarjimonlar: Diplomatik sohada malakali tarjimonlar eng ishonchli vosita hisoblanadi. Ular nafaqat tilni, balki madaniy tafovutlarni ham biladi, bu esa noto‘g‘ri talqinlar oldini oladi. Sinxron tarjima uchun odatda maxsus kabinalar, mikrofon va naushnik tizimi talab etiladi. Mobil tarjima qurilmalari: Pocketalk, ili, Travis Touch kabi qurilmalar og‘zaki gapni real vaqt rejimida tarjima qiladi. Ular Wi-Fi orqali bulutli tizim bilan bog‘lanadi va yuzlab tillarda ishlaydi. Delegatsiyalar uchun sayohatlarda yoki norasmiy muloqotlarda nihoyatda foydalidir. Tarjima ilovalari: Google Translate, Microsoft Translator, DeepL kabi ilovalar matnli va og‘zaki tarjimalarni bajaradi. Ba’zilarida kamera orqali yozuvni o‘qish va tarjima qilish xususiyati ham mavjud. AI (sun’iy intellekt) texnologiyasi asosida tarjima aniqligi kun sayin oshib bormoqda. Platformalarning ichki tarjima xizmatlari: zoom va Teams kabi konferensiya platformalarida avtomatik tarjima va subtitrlar xizmatlari bor. Ishtirokchi nutqi real vaqt subtitr ko‘rinishida chiqadi, bu esa nutqni tinglab tushunishga qiynalayotganlar uchun qo‘shimcha yengillikdir. Tarjima vositalarining afzalliklari: Tezkorlik: Sun’iy intellekt yordamida bir necha soniyada tarjima amalga oshadi. Arzonlik: Qurilma bir marta sotib olinadi, keyin uzoq vaqt xizmat qiladi. Ko‘p tillilik: Odatda 60–100 ta tilni qamrab oladi. O‘ziga xoslik: Har bir foydalanuvchiga mos sozlamalar, talaffuzli qayta eshittirish, tarjima yozuvi saqlanishi kabilar mavjud. Ammo ayrim cheklovlar ham mavjud: erminlar noaniqligi: Ilovalar texnik yoki diplomatik so‘zlarni to‘g‘ri tarjima qilmasligi mumkin. Madaniy kontekst yo‘qligi: Texnologiyalar ibora yoki kinoyalarni ko‘p hollarda bexato anglay olmaydi. Internetga bog‘liqlik: Ko‘p mobil qurilmalar bulutli xizmatga tayanadi, bu esa barqaror aloqa talab etadi. 14 Delegatsiyalar misolida qo‘llanish: Ko‘plab xalqaro delegatsiyalar IT va tarjima vositalaridan faol foydalanmoqda. Masalan: Xitoy–O‘zbekiston texnologik forumi doirasida ikki davlat delegatsiyasi o‘rtasidagi suhbatlarda sinxron tarjima kabinalari va mobil qurilmalar ishlatilgan. 2023-yilda Toshkentda bo‘lib o‘tgan Turkiy tilli davlatlar tashkiloti sammitida Zoom platformasi orqali avtomatik tarjima va yozma subtitr xizmatlari sinovdan o‘tkazilgan. Yevropa Ittifoqi vakillari bilan uchrashuvlarda Google Translate va DeepL ilovalari yordamida tezkor hujjat tarjimalari amalga oshirilgan. Xulosa qilib aytganda, Aloqa va tarjima vositalari xalqaro delegatsiyalar faoliyatining yuragi hisoblanadi. Ular ishtirokchilarni til, masofa va vaqt oralig‘idagi to‘siqlardan xoli muloqotga olib chiqadi. Zamonaviy texnologiyalarning bu sohaga kirib kelishi muloqot madaniyatini soddalashtirdi, sifatini oshirdi va global hamkorlik imkoniyatlarini kengaytirdi. Delegatsiyalar esa bu texnologik qulayliklardan oqilona foydalanib, o‘z missiyasini yanada samarali va puxta bajarishi mumkin 6 . 6 Xasanov B.S. Raqamli diplomatiya va yangi axborot vositalari. – Toshkent: Innovatsiya, 2023. 15 II BOB. TARJIMA QURILMALARI VA ZAMONAVIY IT TEXNOLOGIYALARI 2.1. Sinxron va ketma-ket tarjima: texnologik yechimlar Xalqaro muloqotlar, diplomatik uchrashuvlar, konferensiyalar va biznes sammitlarda turli tillarda so‘zlashuvchi tomonlarning o‘zaro muloqotini ta’minlash — har qanday delegatsiya faoliyatining asosiy vazifasidir. Shu bois tarjima texnologiyalari, xususan sinxron va ketma-ket tarjima usullari , global muloqotning ajralmas vositalariga aylangan. Bu ikki tarjima usuli har xil hollarda qo‘llanadi va ularning har biri o‘ziga xos texnologik yechimlarni talab qiladi. Sinxron tarjima — zamonaviy muloqotning tezkor vositasi: Sinxron tarjima bu — notiq so‘zlagan vaqtning o‘zida tarjimon tomonidan matnning og‘zaki tarzda boshqa tilga tarjima qilinishidir. Tarjimonlar odatda maxsus kabinalarda , mikrofon , naushnik , translyatsiya tizimlari yordamida ishlaydi. Ishtirokchilar esa tarjimani quloqchin orqali tinglaydi. Sinxron tarjimaning texnologik asosi: Kabinali tarjima tizimi — Bunda tarjimonlar uchun ovoz yutuvchi, iqlim nazorati bilan ta’minlangan kabinalar kerak bo‘ladi. Bunday kabinalar ISO standartlariga muvofiq bo‘lishi kerak. Mikrofon va naushniklar tizimi — Tarjimonlar matnni mikrofon orqali uzatadi, tinglovchilar esa uni maxsus radio yoki infraqizil signal orqali qabul qiladi. Tarqatish qurilmalari — Ovoz signali konvertatsiyalab, raqamli yoki analog aloqa vositalari orqali eshituvchilarga yetkaziladi. Simultaneous Interpretation System (SIS) — Bu maxsus tizim orqali ovoz signalini avtomatik ravishda kerakli tilda tinglovchilarga uzatish imkoniyati yaratiladi. AV integratsiya — Bu sinxron tarjimani videokonferensiyalarga qo‘shishda qo‘llaniladi (Zoom, Webex, MS Teams bilan integratsiyalash). Sinxron tarjimaning afzalliklari: Tezkorlik: Nutq bilan bir vaqtning o‘zida tarjima amalga oshadi. Uch tomonlama yoki ko‘p tomonlama uchrashuvlar uchun ideal. Ovozli translyatsiyada uzilish bo‘lmaydi. 16 Kamchiliklari: Yuqori texnik jihozlar talab etiladi. Tarjimonlar uchun yuqori stress va charchoq darajasi mavjud. Har bir til juftligi uchun alohida tarjimon kerak. Ketma-ket tarjima — an’anaviy va ishonchli yondashuv 7 : Ketma-ket tarjima — bu notiq gapirgandan keyin tarjimon tomonidan so‘zning tarjima qilinishi jarayonidir. Bu usulda tarjimon nutqni eslab qoladi yoki maxsus qisqa yozuv uslubidan foydalanadi. Ko‘pincha diplomatik uchrashuvlar, kichik guruhli muzokaralar, intervyu va press-konferensiyalarda qo‘llaniladi. Texnologik yordam vositalari: Audio yozuv qurilmalari — Tarjimon nutqni qayta tinglash uchun uni yozib olishi mumkin. Smart notes texnologiyasi — AI yordamida real vaqt matn yozuvi hosil qilinadi, bu esa tarjimon uchun yengillik yaratadi. iPad yoki elektron yozuv platformalari — Esda saqlashni yengillashtirish uchun zamonaviy yozuv qurilmalari ishlatiladi. Tarjima ilovalari yordamchi vosita sifatida — Agar rasmiy bo‘lmagan uchrashuv bo‘lsa, tarjimon mobil qurilma orqali notanish so‘zlar yoki terminlarni tezda aniqlaydi. Afzalliklari: Texnik vositalar kam talab etiladi. Tarjimon nutq mazmunini to‘liq tahlil qilib, aniq tarjima qilish imkoniga ega. Notiq bilan bevosita muloqotga mos. Kamchiliklari: Nutq davomiyligi ikki barobarga cho‘ziladi. Dinamik muhokamalarda ritm buziladi. Jarayon uzilishli bo‘lib qoladi. Zamonaviy texnologik yechimlar So‘nggi yillarda sinxron va ketma-ket tarjimalar uchun texnologik vositalar jadal rivojlanmoqda: AI asosida avtomatik sinxron tarjima : Google, Meta, Microsoft singari kompaniyalar real vaqt tarjimani avtomatlashtiruvchi tizimlarni ishlab chiqmoqda. Bu tizimlar real-time subtitling , speech-to-text , machine translation kabi funksiyalarni o‘z ichiga oladi. Bulutli tarjima xizmatlari (Cloud Interpreting) : Interprefy, KUDO, VoiceBoxer — xalqaro miqyosda virtual sinxron tarjima xizmatlarini taqdim etadi. Tarjimonlar dunyoning istalgan nuqtasidan onlayn tarzda xizmat ko‘rsatadi. AI avlod qurilmalari : Ili, 7 Sharifxo‘jayev I.M. O‘zbekistonda diplomatik xizmatning rivojlanish bosqichlari. – NamDU, 2024. 17 Pocketalk, Vasco Translator qurilmalari sinxron tarzda 70 dan ortiq tillarda tarjima qiladi. Ular Wi-Fi yoki mobil tarmoqqa ulangan holda AI serverlar orqali ishlaydi. Zoom va MS Teams’da sinxron tarjima funktsiyalari : Maxsus tarjimonlar platformaga biriktiriladi. Har bir ishtirokchi o‘z tilini tanlab, avtomatik tarjima kanaliga ulanadi. O‘zbekiston tajribasida qo‘llanishi: O‘zbekistonda xalqaro konferensiyalar va delegatsiyalar qabulida sinxron tarjima texnologiyalari tobora ko‘proq joriy etilmoqda. Prezident Sh.M. Mirziyoyev rahbarligida o‘tkazilayotgan xalqaro forumlarda zamonaviy tarjima tizimlari, maxsus kabinalar, avtomatik translyatsiyalar faol ishlatilmoqda. Boshqa hollarda esa ketma-ket tarjima, ayniqsa, iqtisodiy forumlar va biznes delegatsiyalar uchrashuvlarida ustuvorlik qiladi. Xulosa qilib aytganda, t arjima usullari orasida sinxron va ketma-ket yondashuvlar xalqaro muloqotda o‘zaro to‘ldiruvchi rol o‘ynaydi. Har birining afzallik va cheklovlari mavjud, ammo zamonaviy texnologiyalar bu ikki usulni samaraliroq qilish uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Ayniqsa, AI va bulut texnologiyalari vositasida sinxron tarjima xizmatlarini soddalashtirish, tejamkorlashtirish va jahon miqyosida keng joriy etish mumkin bo‘lib bormoqda. Kelajakda ushbu texnologiyalar global til to‘siqlarini deyarli yo‘q qiladi, deb taxmin qilinmoqda 8 . 8 Rashidova M.T. Xalqaro munosabatlarda tarjimon faoliyati. – Toshkent: Fan, 2021. 18 2.2. Mobil ilovalar va qurilmalar (Google Translate, Pocketalk, ili va boshqalar) XXI asrda raqamli texnologiyalar inson hayotining deyarli barcha sohalariga kirib kelgan bo‘lsa, tarjima texnologiyalari ham bu jarayondan chetda qolgani yo‘q. Ayniqsa, xorijiy delegatsiyalar bilan ishlashda mobil tarjima ilovalari va qurilmalari til to‘siqlarini bartaraf etish va muloqotni samarali tashkil etishning muhim vositalaridan biri sifatida tobora keng qo‘llanilmoqda. Mobil ilovalar va maxsus tarjima qurilmalari delegatsiyalar ishtirokidagi uchrashuvlarda, rasmiy muzokaralarda, notanish muhitda muomala qilishda, ekskursiyalar va norasmiy muloqotda juda katta foyda keltiradi. Ular nafaqat tarjimonlarga alternativ, balki yordamchi vosita bo‘lib xizmat qiladi. Hozirgi kunda sun’iy intellektga asoslangan real vaqt rejimidagi tarjima ilovalari va qurilmalari taklif etayotgan imkoniyatlar inson salohiyatini to‘ldiruvchi texnologiyaviy yutuqlardir. Eng ommalashgan mobil ilovalar: Google Translate: Deyarli barcha foydalanuvchilarga tanish bo‘lgan ushbu ilova bugungi kunda 100 dan ortiq tilni qo‘llab-quvvatlaydi. U orqali quyidagilarni amalga oshirish mumkin: Matnli tarjima, Og‘zaki (nutq) tarjimasi, Kamera orqali matnni aniqlash va tarjima qilish, Real vaqt subtitrlari, U delegatsiyalar uchun ayniqsa foydalidir, chunki sayohat paytida yo‘l ko‘rsatkichlari, hujjatlar, suhbatlar va rasmiy ma’lumotlarni tezda tushunish imkonini beradi. 1. Microsoft Translator: Bu ilova 70 dan ortiq tilni qo‘llab-quvvatlaydi va guruhli muloqotlar uchun mo‘ljallangan interfeysga ega. Xususan: - Bir vaqtning o‘zida bir nechta ishtirokchini ulamoq - Nutqni yozuvga aylantirish va tarjima qilish - Ofis ishlari uchun integratsiyalashgan funksiyalar 2. DeepL Translator : So‘zlarning kontekstual tarjimasi bilan mashhur bo‘lgan bu ilova, asosan, hujjat tarjimalarida ancha yuqori aniqlik ko‘rsatadi. 19 Delegatsiya ishtirokchilari uchun matbuot materiallari, shartnoma loyihalari, taqdimotlar tarjimasi uchun juda foydali. Maxsus tarjima qurilmalari: Mobil telefonlar uchun ilovalar yetarli bo‘lmagan hollarda yoki professional foydalanuvchilar uchun quyidagi dedicated qurilmalar ishlab chiqilgan: Pocketalk, 80+ tilni qo‘llab-quvvatlaydi, Nutqni avtomatik tanib, tarjima qiladi, Ichki SIM-karta va Wi-Fi orqali bulutli tarjima tizimiga ulanadi, Og‘zaki muloqot uchun eng qulay uskunalardan biri, ili Translator, 3 tilda (ingliz, xitoy, yapon) tezkor tarjima qiladi Internetga ulanmasdan ishlaydi Sayohat va qisqa savdo-sotiq muloqotlarida foydali Vasco Translator 100+ tilni tanib, ovozli va yozma tarjima qiladi Matnli hujjatlarni skanerlash va tarjima qilish imkoniyati mavjud Delegatsiyalar uchun rasmiy muhitda ham ishlatish mumkin 1. Travis Touch - 155 tilni tanib, 20 tilga sinxron ovozli tarjima taqdim etadi - Internetga ulanib yoki ulanmagan holda ishlay oladi - Suhbatga bir necha kishi bir vaqtning o‘zida ulanib, dialog yuritishi mumkin. Afzalliklari: Tezkorlik — bir necha soniyada tarjima qilish, Qulaylik — kichik hajmda, portativ, doim yoningizda bo‘ladi, Ko‘p tillilik — bir nechta tilni bir qurilmada ishlatish mumkin, Internet orqali yangilanish — so‘z bazasi muntazam yangilanadi, Intuitiv interfeys — murakkab sozlamalarsiz ishlaydi Kamchiliklari: Murakkab iboralar va atamalarni noto‘g‘ri tarjima qilish xavfi, Ilova yoki qurilma murakkab diplomatik yoki texnik terminlarni kontekstdan chiqib tarjima qilishi mumkin. Sun’iy intellekt cheklovi AI foydalanuvchining ohangini, kinoya, hazil, madaniy kontekstni doim to‘g‘ri anglamasligi mumkin. Internetga bog‘liqlik Ko‘p qurilmalar to‘liq ishlashi uchun internetga ulanib turishni talab qiladi. Xavfsizlik: Maxfiy ma’lumotlar tarjima qilinsa, ma’lumotlar bulut tizimida saqlanishi xavfini keltirib chiqaradi. 20 Delegatsiyalar amaliyotida qo‘llanilishi 9 : Bugungi kunda O‘zbekistonga tashrif buyuruvchi xorijiy delegatsiyalar bilan ishlovchi mutaxassislar Pocketalk, DeepL va Microsoft Translator’dan keng foydalanmoqda. Misol uchun: Xalqaro ko‘rgazmalarda mobil qurilmalar orqali mahsulot tavsifi, savdo shartlari yoki hamkorlik takliflari real vaqt tarjimada amalga oshirilmoqda. Delegatsiya ishtirokchilariga o‘z ona tilida qisqa brifinglar yoki broshyuralar taqdim etilishi uchun ilovalar yordamida tezkor tarjimalar tayyorlanmoqda. Sayohat paytidagi norasmiy uchrashuvlar — mehmonxonaga joylashish, oziq-ovqat buyurtma qilish, yo‘l so‘rash — aynan mobil tarjima vositalarining afzalliklarini ko‘rsatadi. Xulosa qilib aytganda, m obil tarjima ilovalari va maxsus qurilmalar zamonaviy diplomatik va biznes muloqotda ajralmas vositaga aylanmoqda. Ular delegatsiyalar o‘rtasida til to‘siqlarini bartaraf etish, tezkor va samarali aloqa o‘rnatish, xalqaro hamkorlikni kengaytirish imkonini beradi. Biroq bu vositalarni oqilona va ehtiyotkorlik bilan qo‘llash, ayniqsa muhim mavzular va maxfiy axborotlar bo‘yicha ish yuritilayotgan paytda, mutlaq zaruratdir. Delegatsiya bilan ishlovchi mutaxassislar uchun ushbu texnologiyalarni puxta o‘zlashtirish — global miqyosda muvaffaqiyatli hamkorlik garovidir. 9 Qurbonov D.E. AI texnologiyalar va avtomatik tarjima vositalari. – Andijon: Texnopolis, 2022. 21 2.3. Virtual konferensiya platformalari (Zoom, MS Teams, AI real-time subtitles) Raqamli transformatsiya davrida xalqaro muloqot formati keskin o‘zgardi. An’anaviy delegatsiya uchrashuvlari, konferensiyalar, seminarlar va diplomatik muloqotlar tobora ko‘proq virtual muhitga o‘ta boshladi. Bunda virtual konferensiya platformalari muhim vositaga aylandi. Ayniqsa, COVID-19 pandemiyasi ta’sirida yuzaga kelgan izolyatsiya sharoiti bu texnologiyalarni ommalashtirishga kuchli turtki berdi. Shu o‘rinda, Zoom , Microsoft Teams (MS Teams) kabi platformalar hamda AI asosidagi real vaqt tarjima texnologiyalari xalqaro delegatsiyalar bilan ishlashda dolzarb funksiyalarni bajarmoqda. Virtual platformalarning delegatsiyalar faoliyatidagi o‘rni: Ilmiy nuqtayi nazardan olganda, virtual platformalar zamonaviy diplomatiya vositasi sifatida quyidagi funksiyalarni bajaradi: Masofaviy hamkorlikni ta’minlaydi — geografik masofa yoki siyosiy to‘siqlar mavjud bo‘lgan hollarda ham delegatsiyalar o‘zaro aloqa o‘rnatish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Resurslar tejovchi vosita — transport, mehmonxona, texnik xizmat xarajatlarini kamaytiradi. Axborot xavfsizligini mustahkamlaydi — platformalarda shifrlash, autentifikatsiya va kirish cheklovlari mavjud. Shunday ekan, virtual konferensiyalar orqali xalqaro muloqotni tashkil etish zamonaviy siyosiy-iqtisodiy jarayonlarning ajralmas bo‘lagiga aylanmoqda. Zoom platformasi: imkoniyat va tahlil. Zoom — 2011-yilda Eric Yuan tomonidan asos solingan, 2020-yillarda dunyo bo‘yicha eng ommalashgan videoaloqa platformasiga aylangan tizimdir. Ilmiy jihatdan tahlil qilinganda, Zoom quyidagi funksional afzalliklari bilan ajralib turadi: Real vaqt tarjima va subtitrlar funksiyasi — AI asosida ishlaydigan avtomatik nutqni yozuvga aylantirish tizimi ingliz tilidan boshqa tillarga tarjimani ta’minlaydi. Bu funksiyalar “live transcription” va “language interpretation” modullarida mujassam. Language Interpreter roli — foydalanuvchi sessiyaga tarjimonni biriktira oladi, ishtirokchilar esa kanal orqali tarjimani tinglaydi. Breakout Rooms — kichik guruhlarga bo‘linib ishlash, turli tilda ishtirokchilarga mos formatda muhokamalar olib borish imkonini beradi. 22 Ilmiy-tahliliy jihatdan qaralganda, Zoom real vaqt tarjima texnologiyalarining AI asosidagi avtomatlashtirilganligi orqali inson resursiga yukni kamaytiradi, ammo hali ham maxsus terminologiyali muloqotda inson tarjimonlarga ehtiyoj saqlanib qolmoqda. Microsoft Teams (MS Teams): integratsiya va korporativ afzalliklar: Microsoft kompaniyasining bu mahsuloti, asosan, korporativ muloqot uchun mo‘ljallangan. Delegatsiyalar faoliyati ko‘pincha davlat organlari va yirik tashkilotlar doirasida kechishini hisobga olsak, MS Teams o‘zining keng integratsion imkoniyatlari bilan ajralib turadi: AI asosida avtomatik subtitrlar — foydalanuvchi nutqini avtomatik ravishda tanib, tanlangan tilga yozuv ko‘rinishida tarjima qiladi. Office 365 bilan to‘liq integratsiya — hujjatlar bilan ishlash, onlayn sharhlash, bir vaqtning o‘zida tahrirlash funksiyalari orqali delegatsiyalar o‘rtasida tezkor hujjat aylanishini ta’minlaydi. Teams Live Events — 10 000+ ishtirokchilik tadbirlar uchun jonli translyatsiya qilish imkoniyati mavjud, bu esa yirik xalqaro forumlar va sammitlar uchun ayni muddao. MS Teams’ning tarjima texnologiyalari hali Zoom darajasida rivojlanmagan bo‘lsa-da, uning kuchli korporativ integratsiyasi va xavfsizlik protokollari uni rasmiy va texnik uchrashuvlar uchun ideal vositaga aylantiradi. AI asosida real vaqt tarjima texnologiyalari: evolyutsion yondashuv: AI (sun’iy intellekt) asosidagi tarjima vositalari 2020-yillardan boshlab keskin rivojlandi. Ilmiy-tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, natural language processing (NLP) , machine learning (ML) va speech recognition texnologiyalari orqali mashinalar inson nutqini tanib, tarjima qila olish qobiliyatiga ega bo‘lmoqda. Asosiy platformalarning imkoniyatlari quyidagilardan iborat: Google Meet + AI subtitles — Google platformasida real vaqt tarjima hozirda ingliz, fransuz, ispan, nemis tillari uchun mavjud. Uni foydalanuvchi tanlagan tilga avtomatik tarjima qiladi. KUDO — bulutli platforma bo‘lib, professional sinxron tarjimonlar bilan birga ishlaydi va 200+ til kombinatsiyasini qo‘llab-quvvatlaydi. Interprefy — AI va inson tarjimon xizmatini birlashtirgan platforma bo‘lib, virtual uchrashuvlar 23 uchun real vaqt audio tarjima imkonini beradi. Bu tizimlar masofaviy delegatsiyalar uchun texnik jihatdan qulay, ammo ilmiy jihatdan qaraganda, ularning aniqligi hali to‘liq kafolatli emas. Chunki AI kontekstdan, madaniy tafovutlardan, idiomalardan to‘liq xabardor emas. Ilmiy-tahliliy baho: O‘tkazilgan tahlillarga asoslanib, quyidagilarni ilmiy xulosa sifatida keltirish mumkin: 1. Zoom — amaliy samaradorlik bo‘yicha yetakchi : foydalanuvchilarga moslashuvchan, AI funksiyalari keng, tarjima sifati o‘rtacha darajada. 2. MS Teams — institutsional integratsiya bo‘yicha afzallikga ega : xavfsizlik, korporativ xizmatlar va resurslarni boshqarish imkoniyati kuchli. 3. AI tarjima tizimlari — kelajak istiqboli mavjud, ammo hozircha inson tarjimonlari bilan raqobat qila olmaydi . Ilmiy jihatdan qaralganda, bu platformalar orqali delegatsiyalar til to‘siqlari va geografik cheklovlarni minimallashtirib, yuqori samaradorlikka erishmoqda. Shu bilan birga, ularning har birining texnik, lingvistik va funksional cheklovlarini ham hisobga olish zarur. Xulosa qilib aytganda, v irtual konferensiya platformalari zamonaviy xalqaro muloqotning ajralmas bo‘lagiga aylangan. Zoom va MS Teams kabi platformalar AI yondashuvi bilan birgalikda delegatsiyalar ishtirokida til to‘siqlarini kamaytirish, vaqt va xarajatlarni optimallashtirish, masofaviy hamkorlikni rivojlantirish imkonini bermoqda. Biroq ushbu texnologiyalardan foydalanishda ehtiyotkorlik, axborot xavfsizligi, madaniy moslashuv va tarjima sifati bo‘yicha ehtiyojlarni inobatga olish zarur. Bu sohada ilmiy izlanishlar va amaliyotning uyg‘unlashuvi tarjima texnologiyalarini yanada takomillashtirishi kutilmoqda 10 . 10 Yunusova G. Madaniyatlararo kommunikatsiya asoslari. – Toshkent: Ma’naviyat, 2020. 24 III BOB. O‘ZBEKISTONDA TARJIMA TEXNOLOGIYALARINING QO‘LLANILISHI 3.1. Rasmiy delegatsiyalar ishtirokida IT texnologiyalar tajribasi So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasi dunyo hamjamiyati bilan faol va ochiq muloqot yuritayotgan davlat sifatida shakllanmoqda. Mamlakatning tashqi siyosatidagi izchil islohotlar, mintaqaviy va global integratsiyaga intilishlari xalqaro nufuzini oshirishga xizmat qilmoqda. Bunda, ayniqsa, xorijiy delegatsiyalar bilan tizimli ishlash , diplomatik tashriflar, rasmiy uchrashuvlar, sammitlar va forumlar O‘zbekistonning xalqaro maydondagi o‘rnini mustahkamlashda muhim vositaga aylanmoqda. Delegatsiyalar orqali amalga oshiriladigan xalqaro aloqalar har qanday davlatning tashqi siyosiy imidjini belgilovchi strategik vositalardan biri hisoblanadi. O‘zbekiston bu borada so‘nggi yillarda bir qator yangiliklarga qo‘l urdi. Jumladan, Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida 2017-yildan boshlab ochiq tashqi siyosat yuritish yo‘lga qo‘yildi, xorijiy mamlakatlar bilan diplomatik va iqtisodiy aloqalarni mustahkamlashga katta e’tibor qaratildi. Ushbu siyosat delegatsiyalar almashinuvining ko‘payishiga, xalqaro ishonchning ortishiga va mamlakat imijining yaxshilanishiga xizmat qildi. Delegatsiyalar faoliyatining asosiy yo‘nalishlari: O‘zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlar bilan munosabatlarida delegatsiyalarning quyidagi yo‘nalishlari alohida ajralib turadi:  Diplomatik delegatsiyalar – davlat rahbariyati, tashqi ishlar vazirligi yoki xalqaro tashkilot vakillari bilan uchrashuvlar tashkil etadi.  Investitsiyaviy delegatsiyalar – xorijiy sarmoyadorlar bilan muzokaralar olib boradi, biznes-forumlarda ishtirok etadi.  Madaniy va ilmiy delegatsiyalar – O‘zbekiston madaniy merosini targ‘ib qiladi, akademik hamkorlikni rivojlantiradi.  Texnologik va innovatsion delegatsiyalar – texnologik transfer va innovatsion tajriba almashinuvi maqsadida xorijiy hamkorlar bilan uchrashuvlar o‘tkazadi. 25 Ushbu delegatsiyalar faqat tashrif doirasida emas, balki muloqot madaniyati, protokol, tarjima vositalari, IT texnologiyalar yordamida professional tarzda tashkil etiladi. Bu esa O‘zbekistonning xalqaro imidjini yuksaltiruvchi vosita sifatida o‘z aksini topadi. Delegatsiyalar orqali xalqaro nufuzni shakllantirishning ilmiy tahlili: Ilmiy nuqtayi nazardan, delegatsiyalar orqali xalqaro nufuz shakllanishi quyidagi omillar orqali yuzaga chiqadi: Rasmiy tanlov va vakillik sifati – Delegatsiya tarkibiga malakali, til biladigan, xalqaro protokolga mos mutaxassislarning jalb qilinishi mamlakat vakolatini yuqori darajada ifoda etadi. Madaniy tafovutlarga moslashuvchanlik – Delegatsiyalarning muloqot uslubi, nutq madaniyati, sovg‘a- salom odobi, kiyinish uslubi xalqaro etiketga mos bo‘lishi zarur. Bu holat ishonchni oshiradi. Tarjima va aloqa vositalaridan foydalanish – Delegatsiyalar texnologiyadan oqilona foydalangan holda samarali muloqot o‘rnatishi O‘zbekistonning innovatsion salohiyatini ko‘rsatadi 11 . Natijadorlik – Delegatsiyalar natijasida imzolangan shartnomalar, yo‘lga qo‘yilgan loyihalar va amaliy ishlar xalqaro hamjamiyatda ijobiy baholanadi. 2022–2024 yillar oralig‘ida O‘zbekiston 30 dan ortiq xalqaro forum, sammit va konferensiyalarda o‘z delegatsiyasi bilan faol ishtirok etdi. Har bir delegatsiya tarkibida tarjimonlar, IT mutaxassislar, matbuot vakillari va protokol xodimlari bo‘lganligi O‘zbekiston delegatsiyalarining tayyorgarligi yuqori darajada ekanini ko‘rsatdi. O‘zbekiston amaliyotida ilg‘or yondashuvlar: Mamlakatning xalqaro delegatsiyalar bilan ishlashdagi ilg‘or tajribasi bir necha yo‘nalishda namoyon bo‘ladi: Sammitlar va forumlar uchun maxsus tarjima tizimlari tashkil etilishi – Sinxron tarjima uchun zamonaviy kabinalar, AI subtitrlash qurilmalari jalb qilinmoqda. Tarjima ilovalari va qurilmalari qo‘llanilishi – Pocketalk, DeepL, Google Translate kabi vositalar delegatsiya ishtirokchilariga tezkor yordam beradi. Protokolni raqamlashtirish – Delegatsiyalarning safar jadvallari, nutq matnlari va hujjat aylanishi raqamli platformalar orqali amalga oshirilmoqda. Xalqaro tillarda axborot taqdimoti – 11 Tashkent University of World Economy and Diplomacy. International protocol and etiquette guide. – TUWED Press, 2023. 26 Delegatsiyalar ishtirokida tayyorlangan taqdimotlar, broshyura va press-relizlar ingliz, rus, fransuz tillarida taqdim etiladi. Ilmiy baho va xulosa: Delegatsiyalar faoliyati orqali O‘zbekiston nafaqat iqtisodiy va diplomatik yutuqlarga erishmoqda, balki xalqaro hamjamiyatda o‘zining ijobiy, modernizatsiyaga ochiq va madaniyatlararo muloqotga tayyor davlat ekanini isbotlamoqda. Bu jarayon esa xalqaro nufuz shakllanishining murakkab, ammo strategik jihatdan muhim qismidir. Ilmiy-tahliliy jihatdan qaralganda, delegatsiyalar samarali ishlashi uchun quyidagi shartlar muhim:  Delegatsiya a’zolarining yuqori malakasi va til bilimi  Texnik va texnologik ta’minot (tarjima qurilmalari, IT vositalar)  Madaniyatlararo kommunikatsiya tayyorgarligi  Muayyan vazifalarga yo‘naltirilgan rejalashtirish va natija monitoringi Shunday xulosa qilamiz, delegatsiyalar orqali xalqaro nufuzni oshirish – bu kompleks, strategik va innovatsion jarayon bo‘lib, O‘zbekiston bu yo‘lda tizimli yondashuvni amalga oshirmoqda. 27 3.2. Mahalliy tarjimonlarning texnologik vositalardan foydalanish holati Xalqaro delegatsiyalarni qabul qilish — bu nafaqat tashkiliy, balki siyosiy, madaniy va protokolga oid murakkab jarayondir. Har bir delegatsiya tashrifi muayyan davlatning xalqaro nufuzini belgilab beruvchi muhim omillardan biri hisoblanadi. Shu bois, O‘zbekiston amaliyotida xorijiy delegatsiyalarni qabul qilish aniq rejalashtirilgan, xalqaro protokol me’yorlariga asoslangan, texnologik va muloqot jihatidan puxta tashkil etilgan tizim asosida amalga oshiriladi. Ushbu bo‘limda mazkur jarayonning asosiy bosqichlari, texnik vositalar va real tajribalar ilmiy-tahliliy yondashuv asosida tahlil qilinadi. Delegatsiya qabul qilish jarayonining bosqichlari: Ilmiy tahlilga ko‘ra, delegatsiyani qabul qilish quyidagi asosiy bosqichlarda amalga oshiriladi: Tashrif oldidan tayyorgarlik: Bu bosqichda delegatsiya tarkibi, safar maqsadi, tashrif muddati, uchrashuv va muzokaralar mavzusi aniqlanadi. O‘zbekiston amaliyotida bu jarayon tashqi ishlar vazirligi, Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi yoki tegishli tashkilotlar orqali muvofiqlashtiriladi. Shu bilan birga, delegatsiya a’zolarining ijtimoiy va siyosiy maqomi, madaniy urf-odatlari, diniy e’tiqodlari inobatga olinadi. Protokol asosida kutib olish va kuzatish: Delegatsiyani kutib olish marosimi xalqaro protokolga qat’iy amal qilgan holda amalga oshiriladi. Bu yerda mehmonlarni aeroportda kutib olish, maxsus transport vositalarida joylashtirish, tarjimon va hamroh xodimlar biriktirish, mehmonxona va xavfsizlik choralarini ko‘rish kiradi. O‘zbekiston tajribasida har bir delegatsiyaga individual yondashuv mavjud: rangli bayroq bilan kutib olish, milliy libosda kutuvchilar, faxriy qorovul, sovg‘a-salom tartiblari bu bosqichning ajralmas qismidir. Asosiy uchrashuv va muzokaralar jarayoni: Uchrashuv joyi oldindan texnik tayyorlanadi: tarjima kabinalari, mikrofonga ulangan konferensiya tizimlari, ekranlar, raqamli taqdimotlar uchun zarur vositalar o‘rnatiladi. Zoom yoki MS Teams kabi platformalarda ishtirok etuvchi shaxslar uchun maxsus link va parollar 28 yuboriladi. Tarjima texnologiyalari esa nafaqat inson tarjimonlar, balki AI asosidagi avtomatik subtitrlar orqali ham amalga oshirilmoqda. Madaniy va norasmiy dasturlar: O‘zbekistonda mehmonlarga mamlakatning madaniy merosi, milliy urf-odatlari, turizm salohiyatini namoyish etish maqsadida muzey, tarixiy yodgorliklar, madaniy tadbirlar tashkil etiladi. Bu jarayon ham o‘ziga xos ravishda diplomatik protokolga asoslanadi. Bu norasmiy muloqot madaniy ko‘prik sifatida delegatsiyalar o‘rtasidagi ishonchni mustahkamlashga xizmat qiladi. Tashrifdan so‘nggi monitoring: Delegatsiya safaridan keyin tuzilgan bitimlar, bayonnomalar, protokollar asosida natijalar monitoring qilinadi. O‘zbekistonda bu jarayon ko‘pincha O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining tashqi siyosat masalalari bo‘yicha yordamchisi va vazirliklar tomonidan boshqariladi. Texnik vositalarning o‘rni: Delegatsiyalarni qabul qilishda zamonaviy texnologiyalar o‘rni katta. O‘zbekiston tajribasida quyidagi vositalardan foydalaniladi: Tarjima kabinalari va mikrofon tizimi — Sinxron tarjima uchun ISO standartiga mos kabinalar mavjud. Real-time AI tarjima tizimlari — Zoom, Interprefy, KUDO orqali avtomatik tarjima taqdim etiladi. Taqdimot vositalari — PowerPoint, Prezi, animatsiyali grafikalar delegatsiyaga vizual tarzda ta’sir ko‘rsatadi. Mehmon kutish tizimlari — mehmonxona, transport, taomlanish, xavfsizlik xizmatlari onlayn platformalar orqali muvofiqlashtiriladi. Ilmiy-tahliliy jihatdan qaralganda, bu vositalar nafaqat tashrif samaradorligini oshiradi, balki O‘zbekistonning texnologik rivojlanganligini ham namoyon etadi. Amaliy tajriba: Misollar: 2022-yil Toshkentdagi “O‘zbekiston – Germaniya iqtisodiy forumi” : delegatsiyalar uchun sinxron tarjima tizimi, QR-kodli taqdimot fayllari va real vaqt hujjat almashinuvi joriy etilgan. 2023-yil Samarqandda o‘tkazilgan SHHT sammiti : har bir delegatsiya uchun individual tarjimon biriktirilib, Zoom platformasi orqali virtual ishtirokchilar uchun AI tarjima subtitrlari taqdim etildi. 2024-yil Xitoy delegatsiyasi bilan “Agrotexnologiyalar” 29 uchrashuvi : AI tarjima ilovalari (Pocketalk, Microsoft Translator) orqali norasmiy qismlar ham tarjima qilindi. Delegatsiyalarni qabul qilish tartibi davlatning tashqi aloqalaridagi vakillik sifatini aks ettiradi. Ilmiy nuqtayi nazardan ushbu jarayon kompleks tizim bo‘lib, quyidagilar asosida shakllanadi:  Protokolga mos tashkilotchilik  Texnik va lingvistik tayyorgarlik  Madaniy moslashuvchanlik  Muloqot sifati va natijaviylik Xulosa qilib aytganda , O‘zbekiston amaliy tajribasi shuni ko‘rsatadiki, delegatsiyalarni qabul qilishda xalqaro standartlarga sodiqlik, texnologik yangiliklar va inson resurslarining tayyorgarligi muvaffaqiyat kalitidir. Bunda tarjima texnologiyalari, AI vositalari va virtual platformalar asosiy vosita sifatida xizmat qilmoqda. Bu esa O‘zbekistonning raqamli diplomatiyaga o‘tish jarayonini ilmiy asosda tasdiqlovchi dalildir. 30 3.3. Kelajakda delegatsiyalar bilan ishlashda raqamli yondashuvlarni takomillashtirish O‘zbekiston Respublikasining xorijiy delegatsiyalar bilan ishlashdagi amaliy tajribasi so‘nggi yillarda sezilarli darajada rivojlandi. Ushbu jarayon mamlakatning xalqaro maydondagi nufuzini oshirish, diplomatik aloqalarni kengaytirish va iqtisodiy sheriklikni mustahkamlashda muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda. Biroq mavjud tajriba va texnologik yutuqlar bilan cheklanib qolmaslik, balki bu jarayonni muntazam ravishda takomillashtirish zarur. Ayniqsa, tarjima vositalari va IT texnologiyalarning delegatsiyalar faoliyatiga chuqur integratsiyalashuvi, ushbu sohaga ilmiy yondashuvni talab etadi. Ilmiy-tahliliy muammolar tahlili: Delegatsiyalar bilan ishlashdagi amaliy tajriba ko‘plab ijobiy natijalarga ega bo‘lishiga qaramasdan, quyidagi tizimli muammolar mavjud: Professional tarjimonlar yetishmovchiligi: Xalqaro darajadagi diplomatik, iqtisodiy va texnik sohalarda yetarli bilimga ega tarjimonlarning soni cheklangan. Bu holat sinxron tarjima jarayonlarida, ayniqsa ko‘p tilli uchrashuvlarda seziladi. AI asosidagi tarjima tizimlarining cheklanganligi: Google Translate, DeepL, KUDO va boshqa tizimlar real vaqt tarjimasini ta’minlaydi, ammo ularning texnik yoki diplomatik terminologiyani to‘g‘ri talqin qilish darajasi har doim ham yuqori emas. Infratuzilma va texnik tayyorgarlikdagi tafovutlar: Ba’zi viloyatlarda delegatsiyalarni qabul qilish uchun zarur texnik baza — sinxron tarjima kabinalari, konferensiya zallari, xavfsizlik tizimlari yetarli darajada emas. Protokol va madaniy kompetensiyalarning yetarli emasligi: Ba’zi holatlarda madaniyatlararo tafovutlar e’tiborga olinmaydi, bu esa noto‘g‘ri tushunishga va xalqaro obro‘ga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu muammolarga qarshi tizimli va ilmiy yondashuv asosida taklif va tavsiyalar ishlab chiqish O‘zbekistonning delegatsiyalar bilan ishlash sohasida raqobatbardoshligini oshiradi . Takomillashtirish yo‘llari 1. Tarjimonlar tayyorlashda ixtisoslashtirilgan yo‘nalishlar joriy etish Ilmiy- tahliliy asosda qaralganda, tarjimonlar faqatgina tilni emas, balki sohaga oid 31 terminologiyani, diplomatik protokolni, xalqaro kommunikatsiya madaniyatini mukammal bilishi lozim. Shu sababli: Universitetlarda “xalqaro tarjima texnologiyalari”, “AI tarjima yechimlari”, “diplomatik tarjima” kabi yangi yo‘nalishlar ochilishi kerak. Tarjimonlar uchun amaliyot markazlari, sinxron tarjima laboratoriyalari tashkil etilishi tavsiya etiladi. 2. AI texnologiyalarining lokalizatsiyasi va joriy etilishi: Bugungi kunda eng dolzarb masala — AI tarjima vositalarining o‘zbek tiliga to‘liq moslashtirilmaganligidir. Bu bo‘yicha quyidagilar taklif etiladi: Mahalliy dasturchilar ishtirokida o‘zbek tilida ishlovchi avtomatik tarjima tizimlari ishlab chiqilsin. Zoom, MS Teams va Interprefy kabi platformalarga o‘zbek tili integratsiyasi yo‘lga qo‘yilsin. AI asosidagi nutqni matnga aylantirish (speech-to- text) tizimlari yaratilsin. 3. Raqamli delegatsiya boshqaruv tizimi ishlab chiqish: Delegatsiya tashrifini rejalashtirish, monitoring qilish, hisobot yuritish jarayonlari elektron tizimga o‘tkazilishi zarur. Shu maqsadda: delegatsiya.uz” nomli yagona raqamli platforma yaratilishi mumkin. Bu tizim orqali delegatsiya tarkibi, safar maqsadi, tarjimon biriktirish, kutib olish rejalari, taqdimot fayllari, natija protokollari kiritiladi. Platforma orqali davlatlararo statistik monitoring va sifat tahlili olib boriladi. 4. Texnik infratuzilmani yangilash: Delegatsiyalarni qabul qilish imkoniyatiga ega barcha shaharlarda: ISO 4043 talablariga javob beruvchi tarjima kabinalari o‘rnatilishi, Portativ sinxron tarjima qurilmalari (infraqizil sistemalar, quloqchinlar, mikrofonlar), Avtonom elektr manba va internet bilan ta’minlangan zamonaviy konferensiya zallari tashkil etilishi kerak. 5. Madaniyatlararo muloqot bo‘yicha treninglar: Delegatsiyalar bilan ishlovchi barcha xodimlar — tarjimon, rahbar, protokol xodimi, matbuot kotibi — madaniyatlararo kommunikatsiya bo‘yicha malaka oshirishi zarur. Trening mavzulari quyidagicha bo‘lishi mumkin: “Madaniy sezgirlik va xalqaro etiket” “Milliy urf-odatlar va diplomatik noziklik” “Kross-madaniy biznes muloqot” Ilmiy 32 asoslash va natijaviylik prognozi . Yuqoridagi takliflar xalqaro amaliyotga tayangan holda shakllantirilgan. Masalan, Yaponiyada har bir delegatsiya uchun virtual tayyorgarlik moduli ishlab chiqilgan bo‘lib, unda mezbon va mehmon tomonning madaniy tafovutlari ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, Yevropa Ittifoqi davlatlarida AI tarjima vositalarining lokal tarmoqlarga integratsiyasi keng yo‘lga qo‘yilgan. O‘zbekistonda bu kabi amaliyot joriy etilsa:  Delegatsiyalar qabul qilish jarayonining samaradorligi oshadi.  Til to‘siqlari va muloqotdagi noaniqliklar kamayadi.  O‘zbekiston xalqaro imijini texnologik jihatdan ilg‘or davlat sifatida mustahkamlash imkoniga ega bo‘ladi. Xulosa qilib aytganda, d elegatsiyalar bilan ishlashda tarjima vositalari va IT texnologiyalarini takomillashtirish zamonaviy diplomatiyaning strategik talabidir. O‘zbekiston bu borada salmoqli yutuqlarga erishgan bo‘lsa-da, ilmiy-tadqiqot, innovatsiya va tizimli yondashuv asosida ushbu jarayonni yana-da mukammallashtirishi mumkin. Taklif etilgan yo‘nalishlar — tarjimonlarni ixtisoslashtirish, AI texnologiyalarini lokalizatsiya qilish, raqamli boshqaruv tizimi joriy etish, infratuzilmani modernizatsiya qilish va madaniy sezgirlikni oshirish — delegatsiyalar bilan ishlash sifatini yangi bosqichga olib chiqadi 12 . 12 Egamberdiyev M. Zoom va Teams platformalarida tarjima texnologiyalari. – Toshkent: Axborot, 2021. 33 XULOSA Ushbu kurs ishida delegatsiyalar bilan ishlash jarayonida tarjima vositalari va IT texnologiyalarining o‘rni keng qamrovli tahlil qilindi. Global muloqot va xalqaro hamkorlik kengayayotgan hozirgi zamonda davlatlar o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlashda professional muloqot, til to‘siqlarini bartaraf etish, texnologik yondashuvni joriy qilish va protokolga rioya etish muhim omilga aylandi. Xususan, O‘zbekistonning xalqaro nufuzini oshirishga qaratilgan ochiq tashqi siyosat yuritayotgan davrda bu masala nihoyatda dolzarb hisoblanadi. Tadqiqot davomida shuni ko‘rish mumkinki, delegatsiyalar o‘z davlatining rasmiy vakili sifatida xalqaro maydonda muhim rol o‘ynaydi. Delegatsiya tarkibi, uning nutq madaniyati, texnologik tayyorgarligi, tarjima vositalaridan foydalanish qobiliyati — bularning barchasi qabul qiluvchi tomon uchun mamlakatning intellektual va texnologik darajasi haqida tasavvur beradi. Kurs ishida ikki asosiy tarjima usuli — sinxron va ketma-ket tarjima ning afzalliklari, ularning texnologik ta’minoti va real amaliyotdagi qo‘llanilishi keng yoritildi. Shu bilan birga, AI asosida ishlovchi mobil ilovalar va qurilmalarning xalqaro muloqotdagi roli, ayniqsa norasmiy yoki tezkor holatlarda o‘ta muhim ekani asoslab berildi. Bu vositalar zamonaviy diplomatiyada yordamchi emas, balki teng huquqli kommunikatsion texnologiyalarga aylanmoqda. Virtual konferensiya platformalari (Zoom, MS Teams, Interprefy, KUDO) esa pandemiyadan keyingi davrda nafaqat vaqt va mablag‘ni tejash, balki real vaqt tarjimasi orqali til to‘siqlarini yengish imkonini berdi. Bu esa xalqaro delegatsiyalar faoliyatini soddalashtirish, ayni paytda samaradorligini oshirishga xizmat qildi. Ilmiy yondashuvda ularning integratsiyasi, xavfsizligi, lingvistik aniqligi alohida o‘rganildi. O‘zbekiston tajribasi misolida olib borilgan amaliy tahlillar shuni ko‘rsatdiki, mamlakatda delegatsiyalarni qabul qilishda protokol me’yorlariga rioya qilinmoqda, zamonaviy texnologiyalar bosqichma-bosqich joriy etilmoqda, tarjima xizmatlari bo‘yicha yangiliklar kiritilmoqda. Biroq tizimli muammolar — yuqori malakali tarjimonlar yetishmovchiligi, AI vositalarining 34 o‘zbek tiliga moslashmaganligi, ayrim hududlardagi texnik infratuzilmaning yetarli emasligi kabi holatlar mavjud. Ushbu holatlarni tahlil qilgan holda quyidagi ilmiy-amaliy xulosalarga kelindi : 1. Delegatsiyalar bilan ishlashda tarjima vositalari asosiy kommunikatsiya vositasidir. Ular til to‘siqlarini bartaraf etish orqali xalqaro hamkorlikni ta’minlaydi, ishonch muhitini yaratadi va muzokaralar sifatini oshiradi. 2. AI asosidagi tarjima vositalari (mobil ilovalar, real vaqt subtitrlar, sun’iy intellekt tarjimonlar) delegatsiyalarning kundalik ish faoliyatida samarali qo‘llanilmoqda. Biroq ularning aniqligi va madaniy kontekstni tushunish qobiliyati cheklangan. 3. Sinxron va ketma-ket tarjimalar o‘zaro to‘ldiruvchi tizim bo‘lib, ularni birgalikda strategik tarzda qo‘llash maksimal samaradorlikni ta’minlaydi. Har bir usulga mos texnik baza va mutaxassislar zaxirasini shakllantirish zarur. 4. Zoom, MS Teams, Interprefy va boshqa virtual platformalar xalqaro uchrashuvlar formatini tubdan o‘zgartirdi. Ular orqali avtomatik tarjima, subtitrlar va masofaviy ishtirok keng yo‘lga qo‘yildi. 5. O‘zbekistonda delegatsiyalar bilan ishlash borasida ilg‘or tajriba shakllanmoqda. Biroq ushbu sohani ilg‘or texnologiyalar bilan to‘liq uyg‘unlashtirish, AI asosidagi tizimlarni o‘zbek tiliga lokalizatsiya qilish, protokolga oid o‘quv kurslari va tarjimonlar malakasini oshirishga ehtiyoj bor. Delegatsiyalar bilan ishlashda tarjima texnologiyalari va IT vositalarining to‘g‘ri va strategik qo‘llanilishi nafaqat muloqot sifatini oshiradi, balki xalqaro imidjni mustahkamlashda ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu kurs ishida nazariy asoslar, texnologik yechimlar, O‘zbekiston tajribasi va ilmiy takliflar bir butun tizim sifatida yoritildi. Kelgusida esa bu yo‘nalishni chuqurroq tadqiq qilish, tarjima texnologiyalarini innovatsion asosda ishlab chiqish va xalqaro standartlarga mos infratuzilmani shakllantirish dolzarb vazifadir. 35 36 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Mirziyoyev Sh.M. Yangi O‘zbekiston strategiyasi . – Toshkent: O‘zbekiston, 2021. 2. To‘xtasinov A.X. Xalqaro munosabatlar va diplomatik xizmat asoslari . – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2020. 3. Karimov O.B. Tarjima nazariyasi va amaliyoti . – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. 4. Jo‘rayev A. Sinxron tarjima asoslari . – Samarqand: Ilm Ziyo, 2022. 5. Bobonazarov U. Xalqaro hamkorlikda protokol madaniyati . – Buxoro: Iqtisodchi, 2021. 6. Safarov R.A. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va davlat boshqaruvi . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. 7. Xasanov B.S. Raqamli diplomatiya va yangi axborot vositalari . – Toshkent: Innovatsiya, 2023. 8. Sharifxo‘jayev I.M. O‘zbekistonda diplomatik xizmatning rivojlanish bosqichlari . – NamDU, 2024. 9. Rashidova M.T. Xalqaro munosabatlarda tarjimon faoliyati . – Toshkent: Fan, 2021. 10. Qurbonov D.E. AI texnologiyalar va avtomatik tarjima vositalari . – Andijon: Texnopolis, 2022. 11. Yunusova G. Madaniyatlararo kommunikatsiya asoslari . – Toshkent: Ma’naviyat, 2020. 12. Tashkent University of World Economy and Diplomacy. International protocol and etiquette guide . – TUWED Press, 2023. 13. Egamberdiyev M. Zoom va Teams platformalarida tarjima texnologiyalari . – Toshkent: Axborot, 2021. 14. Azizov S.K. Xalqaro hujjatlar tarjimasi: tilshunoslik va texnologiya . – Termiz: Ma’rifat, 2024. 37 15. Saidova D. Tarjimonlar uchun AI texnologiyalari . – Nukus: Bilim, 2025. Internet manbalari 1. https://www.un.org – BMT rasmiy veb-sayti, xalqaro diplomatiya va tarjima xizmatlari haqidagi ma’lumotlar. 2. https://www.interprefy.com – Real vaqt tarjima xizmatlarini taqdim etuvchi ilg‘or platforma haqida. 3. https://translate.google.com – Google tarjima tizimi, AI asosidagi tarjima algoritmlari tahlili. 4. https://www.uzreport.news – O‘zbekistonda delegatsiyalar ishtiroki bilan o‘tgan forumlar va tashriflar yoritilgan yangiliklar sayti. 5. https://www.zoom.us – Zoom platformasining rasmiy sahifasi, tarjima funksiyalari bo‘yicha ma’lumotlar. 38

DELEGATSIYA BILAN ISHLASHDA TARJIMA QURILMALARI VA IT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH.docx

Sotib olish