Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 63.3KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 13 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Adabiyot

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

110 Sotish

Devon, bayoz va tazkiralar-mumtoz adabiyotni o‘rganishda muhim manbalar

Sotib olish
Devon, bayoz va tazkiralar-mumtoz adabiyotni o‘rganishda muhim manbaalar MUNDARIJA KIRISH…………………………………………………………………………….3 I.BOB. DEVONLAR – ADABIY MEROS TO‘PLAMLARI . 1.1. Devon tushunchasi va uning shakllanish tarixi… ……………………………...5 1.2. Devonlarning mumtoz adabiyotdagi ahamiyati va o‘rni… …………………...10 II.BOB. BAYOZLAR – XUSUSIY TO‘PLAMLARNING TARIXI VA O‘RNI 2.1. Bayoz tushunchasi va uning devonlardan farqlari…………………………….18 2.2. Bayozlar tuzilishi va janr xususiyatlari……………………………………….22 III.BOB. TAZKIRALAR – ADABIY SHAXSLAR VA ASARLARNI YORITUVCHI MANBALAR . 3.1. Tazkira tushunchasi va uning adabiyotshunoslikdagi o‘rni… …………….….26 3.2. Mashhur tazkirachilar va ularning adabiyot rivojiga qo‘shgan hissasi… ...…..30 XULOSA ……………………………………………………………………..…..33 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ………………………………………..36 1 KIRISH Mavzu: Mumtoz adabiyot Sharq madaniy merosining yorqin bo‘lagi hisoblanib, uning o‘ziga xos xususiyatlarini anglash va uni chuqur o‘rganish ko‘p asrlar davomida tazkiralar, devonlar va bayozlar orqali amalga oshirilgan. Bu uch turdagi manbalar adabiyotshunoslikda nafaqat ilmiy-tadqiqot uchun, balki adabiy merosni kelgusi avlodlarga yetkazishda ham alohida o‘rin tutadi. Devon, bayoz va tazkiralar mumtoz adabiyotning boyligini, estetik qirralarini, ijodiy yo‘nalishlarini o‘rganishda asosiy tayanch sifatida qaraladi.Devonlar, 1 odatda, bir shoirning ijodiy faoliyatining to‘liq ko‘rinishini ifoda etuvchi asarlar to‘plami sifatida namoyon bo‘ladi. Shoirlarning devonlari ularning she’riy ijodi haqida batafsil ma’lumot beradi, ularda muallifning badiiy mahorati, uslubi va estetik qarashlari aks etadi. Devonlarning tuzilishi o‘ziga xos bo‘lib, ular ko‘pincha an’anaviy ravishda qasida, g‘azal, ruboiy, masnaviy va boshqa janrlarga ajratilgan.Devonlarning mumtoz adabiyotni o‘rganishdagi ahamiyati shoirlarning she’riy mahoratini o‘rganish, ularning badiiy uslubini tahlil qilish va mumtoz she’riyatning umumiy rivojlanish jarayonlarini anglashda namoyon bo‘ladi. Masalan, Alisher Navoiy, Abdurahmon Jomiy kabi buyuk shoirlarning devonlari ularning ijodiy merosini chuqur tahlil qilish imkonini beradi. Devonlar nafaqat shoirning she’riyatiga, balki o‘z davridagi ijtimoiy va madaniy muhitga oid qimmatli ma’lumotlarni ham saqlab qolgan.Bayozlar ko‘pincha bir shaxs tomonidan yig‘ilgan she’riy namunalar to‘plami bo‘lib, ular turli shoirlarning asarlarini o‘z ichiga oladi. Bayozlarning asosiy xususiyati ularning mualliflik jihatidan xilma-xil bo‘lishida namoyon bo‘ladi. Ular biror ma’lum shoir ijodini emas, balki turli davr va turli adabiy maktablarga mansub ijodiy namunalarni o‘zida jamlagan. 1 Ahmad Yassaviy. Devoni hikmat. – Toshkent, 2018 2 Bayozlar mumtoz adabiyotning madaniy va estetik boyligini ko‘rsatib beruvchi manbalar sifatida muhimdir. Ular orqali bir davrning adabiy qarashlari, badiiy didi va ijodiy muhitini o‘rganish mumkin. Bundan tashqari, bayozlar muayyan shoirlarning bizgacha yetib kelmagan devonlaridan namunalar saqlanib qolgan bo‘lishi mumkinligi bilan alohida ahamiyatga ega. Shu jihatdan, bayozlar nafaqat mumtoz adabiyotga oid umumiy tasavvurlarni kengaytiradi, balki yo‘qolib ketgan asarlarni qisman tiklash imkonini ham beradi.Tazkiralar Sharq adabiyotida adabiy shaxslar va ularning ijodiy faoliyati haqida ma’lumot beruvchi biografik va adabiy manbalar sifatida ajralib turadi. Tazkiralarda shoirlarning hayoti, asarlari, badiiy uslubi va ularning davridagi adabiy-estetik muhit haqida batafsil tasavvurlar berilgan. Tazkiralar adabiyot tarixini o‘rganishda muhim manba hisoblanadi. Ulardagi ma’lumotlar asosida shoirlarning hayoti va ijodiy faoliyati haqida to‘liq tasavvur hosil qilish, ularning davridagi adabiy jarayonlarni tahlil qilish mumkin. Masalan, Davlatshoh Samarqandiyning "Tazkirat ush-shuaro", Alisher Navoiyning "Majolis un-nafois" asarlari tazkirachilikning nodir namunalaridan hisoblanadi. Kurs ishining maqsadi: "Devon, bayoz va tazkira – mumtoz adabiyotni o‘rganishda muhim manbaalar" mavzusining maqsadi, o‘zbek mumtoz adabiyotining asosiy unsurlarini, ya'ni devonlar, bayozlar va tazkira asarlarini chuqur o‘rganish orqali adabiyotning badiiy, didaktik va tarixiy ahamiyatini ochib berishdan iborat. Kurs ishining vazifasi: "Devon, bayoz va tazkira – mumtoz adabiyotni o‘rganishda muhim manbaalar" mavzusining vazifalari ko‘plab aspektlarni o‘z ichiga oladi. Avvalo, bu mavzu mumtoz adabiyotning asosiy unsurlarini, ya'ni devonlar, bayozlar va tazkira asarlarini chuqur tahlil qilishni talab qiladi. Bunda adabiy uslub, janr va badiiy ifoda usullarini o‘rganish muhimdir. Shuningdek, 3 ushbu asarlar orqali o‘z zamonining ijtimoiy, madaniy va tarixiy kontekstini tushunish, adabiyotning rivojlanish jarayonlarini aniqlash vazifasi ham mavjud. Kurs ishining predmeti :o‘zbek mumtoz adabiyotining asosiy shakllari bo‘lgan devonlar, bayozlar va tazkira asarlaridir. Ushbu asarlar, o‘z ichida badiiy ijod, tarixiy ma'lumotlar, axloqiy saboqlar va madaniy qadriyatlarni aks ettiradi. Kurs ishining tashkiliy tuzilmasi: Ushbu kurs ishi 3 ta bob,6 ta reja,xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan tashkil topgan. 4 I.BOB. DEVONLAR – ADABIY MEROS TO‘PLAMLARI . 1.1. Devon tushunchasi va uning shakllanish tarixi . Devon – mumtoz adabiyotning eng muhim manbalaridan biri bo‘lib, u shoirlarning she’riy ijod namunalari to‘plamini ifodalaydi. Bu tushuncha, asosan, arab, fors va turkiy madaniyatda shakllangan bo‘lib, o‘zida adabiy merosning muhim qismini jamlagan. Devon so‘zining o‘zi arabcha “daftar” ma’nosini anglatadi va dastlab rasmiy hujjatlarni, davlat arxivlarini ifodalash uchun ishlatilgan. Vaqt o‘tishi bilan ushbu termin adabiyot 2 sohasiga ko‘chib, shoirlarning she’riy ijod namunalarini tizimlashtiruvchi to‘plamlarga nisbatan qo‘llanila boshlagan.Devonlar mumtoz she’riyatning rivoji, shoirlarning adabiy faoliyati va ijodiy yo‘nalishini o‘rganish uchun bebaho manba hisoblanadi. Ular, odatda, qasidalar, g‘azallar, ruboiylar va boshqa janrlardagi asarlarni o‘z ichiga oladi. Devonlarning shakllanishi qadimdan muayyan adabiy an’analar bilan bog‘liq bo‘lib, ular ko‘pincha shoirlar yoki ularning izdoshlari tomonidan tuzilgan. Shuning uchun ham devonlar adabiy va tarixiy kontekstlarni yoritishda muhim ahamiyatga ega.Devon shakllanishining ilk bosqichlarini arab adabiyotidan boshlash mumkin. Arab she’riyatida devonlar dastlab xususiy to‘plamlar sifatida shakllangan bo‘lsa-da, vaqt o‘tishi bilan ular rasmiy tus olgan. Masalan, mashhur arab shoirlari Imru’l-Qays, Antara va Zuhayr kabi shaxslarning she’rlari maxsus to‘plamlarda jamlangan. Bu an’ana keyinchalik fors adabiyotiga, undan esa turkiy adabiyotga o‘tgan. Fors adabiyotida Sa’diy, Hofiz va Rumiy kabi buyuk shoirlarning devonlari bunga yorqin misol bo‘la oladi.Turkiy adabiyotda esa devonlar xuddi shu an’ana asosida rivojlangan. Turkiy xalqlar orasida mumtoz she’riyatning rivoji bilan birga devonlar tuzish amaliyoti keng tarqalgan. Masalan, Alisher Navoiyning “Xazoyin ul-maoniy” nomli devoni mumtoz turkiy 2 Ahmad Yassaviy. Devoni hikmat. – Toshkent, 2018 5 adabiyotning eng yirik va mukammal namunalaridan biridir. Unda Navoiy she’riy ijodining barcha janrlari o‘z ifodasini topgan. Bu devon, nafaqat Navoiy ijodining, balki butun turkiy adabiyotning boyligini aks ettiradi. Devonlarning shakllanishi, shuningdek, jamiyatning madaniy va ijtimoiy rivojlanishi bilan ham uzviy bog‘liq. Ular ko‘pincha saroy shoirlari tomonidan tuzilgan bo‘lib, davlat rahbarlari va ziyolilar tomonidan yuqori baholangan. Devonlar orqali shoirlar o‘zlarining nafaqat ijodiy, balki ijtimoiy mavqelarini ham mustahkamlashga harakat qilishgan. Devonlarning tuzilishi va mazmuni ko‘pincha muayyan qoidalarga bo‘ysungan. Ularda she’rlarning alifbo tartibida joylashtirilishi yoki janr va mavzularga qarab tasniflanishi keng tarqalgan edi. Masalan, devonlar odatda qasidalar, g‘azallar, ruboiylar va boshqa janrlarni alohida bo‘limlarga ajratgan holda tuzilardi. Bu tartib shoirning ijodini tizimli tarzda o‘rganish imkonini bergan. Devonlarning muhim xususiyatlaridan biri ularning badiiy va falsafiy mazmuni hisoblanadi. Ular nafaqat she’riy estetikani aks ettirgan, balki davrning axloqiy, tarbiyaviy va falsafiy g‘oyalarini ham o‘zida mujassam etgan. Masalan, Navoiy devonida insonparvarlik, adolat, ma’rifatparvarlik va axloqiy poklik kabi g‘oyalar asosiy o‘rin egallaydi. Bu g‘oyalar nafaqat mumtoz adabiyot, balki butun Sharq madaniyatining ajralmas qismi bo‘lib qolgan. Devonlar shoirlarning shaxsiy uslubi va badiiy mahoratini o‘rganishda ham katta ahamiyatga ega. Ular orqali shoirning qaysi janrlarda ko‘proq ijod qilgani, qaysi mavzularni yoritgani va qanday badiiy usullardan foydalangani haqida ma’lumot olish mumkin. Shu sababli, devonlar adabiyotshunoslar va tadqiqotchilar uchun bebaho ilmiy manbadir. Devonlarning tarixiy rivoji davomida ularning nusxalari qo‘lyozma shaklida ko‘plab kutubxonalarda saqlangan. Bu nusxalar bugungi kunda ham o‘z 6 ahamiyatini yo‘qotmagan. Ayniqsa, Sharqning buyuk kutubxonalari – Istanbuldagi Topqopi saroyi, Tehrondagi Guliston kutubxonasi va Samarqanddagi Movarounnahr kutubxonasida devonlarning noyob nusxalari saqlanmoqda. Hozirgi davrda devonlarning o‘rganilishi davom etmoqda. Ular zamonaviy adabiy jarayonlarga ham ta’sir ko‘rsatib, mumtoz adabiyotning ulug‘vorligini yana bir bor namoyish etmoqda. Shu bilan birga, devonlarning ilmiy-tanqidiy matnlari va tarjimalari keng ommaga taqdim etilib, ulardan nafaqat mutaxassislar, balki keng jamoatchilik ham foydalanmoqda. Devon tushunchasi va uning shakllanish tarixi haqida gapirar ekanmiz, aytish mumkinki, ular mumtoz adabiyotning yuksak badiiy va ma’naviy darajasini ifodalovchi noyob manbalardir. Ular nafaqat o‘z davrining badiiy an’analarini, balki jamiyatning ma’naviy hayotini ham aks ettiradi. Shu sababli, devonlarni o‘rganish va ulardagi boy merosni avlodlarga yetkazish bugungi kunning dolzarb vazifalaridan biridir.Devon tushunchasi, o‘zbek adabiyoti va umuman turk xalqlari adabiyotida muhim o‘rin tutadigan bir tushunchadir. U o‘zining xilma-xil badiiy shakllari, mazmuni va tarixi bilan ajralib turadi. Devon, asosan, she'rlar, dostonlar, rivoyatlar va boshqa badiiy asarlarni o‘z ichiga olgan adabiy to‘plam sifatida qaraladi. Ushbu tushuncha o‘z ichiga olgan adabiy asarlar, nafaqat estetik go‘zallikni, balki axloqiy va tarbiyaviy darslar ham berishi bilan e'tiborni tortadi.Devon tushunchasining shakllanish tarixi juda qadimiy. O‘zbek adabiyoti va turk xalqlari adabiyotida devonlar, dastlab, she'riyatning yig‘ilgan shakli sifatida paydo bo‘lgan. Ular shoirlarning ijodiy merosini bir joyga jamlab, o‘z zamonasining axloqiy, tarbiyaviy va ijtimoiy masalalarini yoritgan. Devonlar, ko‘pincha, biror mavzu atrofida qurilgan bo‘lib, unda hayot, muhabbat, tabiat, vatan va insoniy munosabatlar kabi mavzular keng yoritilgan.Devon tushunchasining rivojlanishida ko‘plab mashhur shoirlar va adiblar o‘z hissasini 7 qo‘shganlar. Masalan, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Abdurahmon Jomiy kabi buyuk shoirlar o‘z devonlari orqali o‘z davrining axloqiy va madaniy qadriyatlarini ifodalaganlar. Ular yaratgan devonlar, o‘z ichiga olgan she'rlar orqali, insoniyatning o‘z-o‘zini anglash, sevgisi, umidsizlik, sabr-toqat kabi masalalarni yoritgan.Devonlarning shakllanishi va rivojlanishi jarayonida, ularning badiiy uslubi va ifoda tarzida ham o‘zgarishlar yuz berib borgan. Dastlabki davrlarda devonlar ko‘proq og‘zaki ijod shaklida, xalq og‘zaki ijodining bir qismi sifatida paydo bo‘lgan. Bu davrda devonlar ko‘proq xalqning hayoti va urf- odatlariga asoslangan bo‘lsa, keyinchalik adabiy shakl sifatida rivojlangan. Ularning badiiy ifodalari yanada takomillashib, turli uslublar va yo‘nalishlarni qamrab olgan.Devonlarning badiiy ahamiyati shundaki, ular o‘z zamonasi va xalqining madaniyatini, tarixini o‘z ichiga oladi. Har bir devon, o‘z ichida bir nechta she'rlar va badiiy asarlar orqali, o‘sha davrning ijtimoiy va madaniy hayotini aks ettiradi. Devonlar, o‘z navbatida, kelajak avlodlarga muhim ma'lumotlar yetkazish, axloqiy saboqlar berish va madaniy merosni saqlab qolish vazifasini ham bajaradi. Devon tushunchasi zamon bilan birga o‘zgarib, yangilanib borgan. Bugungi kunda devonlar nafaqat tarixiy-qadimiy asar sifatida, balki zamonaviy adabiyotda ham o‘z o‘rnini saqlab qolgan. Ular, yangi avlod shoirlari tomonidan yangi uslub va g‘oyalar bilan boyitilib, o‘z zamonining muammolarini yoritishda davom etmoqda. Devonlar orqali o‘quvchilar nafaqat badiiy go‘zallikni, balki axloqiy qadriyatlarni ham o‘rganadilar.Xulosa qilib aytganda, devon tushunchasi o‘zbek adabiyotida va turk xalqlari adabiyotida muhim ahamiyatga ega. U o‘zining badiiy shakllari va mazmuni bilan ajralib turib, insoniyatning axloqiy va madaniy qadriyatlarini ifodalashda muhim rol o‘ynaydi. Devonlar, nafaqat tarixiy 8 ahamiyatga, balki zamonaviy hayotda ham o‘zining dolzarbligini saqlab qoladi, bu esa ularning badiiy va tarbiyaviy ahamiyatini yanada oshiradi. Devon tushunchasi o‘zbek mumtoz adabiyotida muhim o‘rin tutadi va shoirlarning ijodiy merosini aks ettiruvchi badiiy to‘plam sifatida ahamiyatga ega. "Devon" so‘zi arabcha "kitob", "to‘plam" degan ma'noni anglatadi. Asosan, devonlar shoirlarning eng yaxshi asarlari, ya'ni she’r va g‘azallarini o‘z ichiga oladi. Ular badiiy ifoda va estetik go‘zallikni saqlab qolish bilan birga, xalqning madaniy va tarixiy merosini aks ettiradi.Devonlarning shakllanish tarixi o‘zbek adabiyotining rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liqdir. O‘rta asrlarda, ayniqsa, XIV-XV asrlarda, adabiyotda yangi yondashuvlar va shakllar paydo bo‘la boshladi. Bu davrda, shoirlar o‘z ijodlarini to‘plab, ularni bir joyda jamlashga intilishdi. Devonlar, shoirlarning ijodiy faoliyatini, fikr va hissiyotlarini ifodalovchi muhim vosita sifatida shakllandi.Alisher Navoiy, o‘zining "Xamsa" asarida, devon tushunchasini yanada rivojlantirdi. U, o‘z davrining eng yaxshi shoirlarini tanlab, ularning asarlarini bir joyda to‘plab, adabiyotga yangi bir ko‘rinish berdi. Navoiy devonlar orqali o‘z zamonining ijodkorlarini va ularning badiiy merosini saqlab qolishga harakat qildi. Uning devonlari, nafaqat badiiy go‘zallik, balki axloqiy va ma'naviy qadriyatlarni ham o‘z ichiga oldi.Keyingi davrlarda, devonlar yanada rivojlanib, ko‘plab shoirlar o‘z ijodlarini jamlashga kirishdilar. Masalan, Lutfiy, Jomiy va boshqa ko‘plab shoirlar, o‘zlarining devonlarini yaratish orqali o‘z ijodlarini saqlab qolish va avlodlarga yetkazishga intildilar. Ular devonlarida o‘z zamonining ijtimoiy, madaniy va axloqiy muhitini aks ettirishga harakat qildilar.Devonlar, shuningdek, xalq og‘zaki ijodi bilan ham bog‘liq holatda shakllandi. Bayat, qoshiqlar va boshqa xalq ijodlari, devonlarda o‘z ifodasini topdi. Bu esa, devonlarning badiiy va estetik jihatlarini yanada boyitdi. 9 Ularning o‘ziga xos uslublari, ifoda vositalari va mazmuni, devonlarni o‘ziga xos badiiy shakl sifatida shakllanishiga yordam berdi. Devonlar, o‘z zamonida adabiyot va san'atni rivojlantirishga hissa qo‘shish bilan birga, adabiyotshunoslik uchun muhim manba sifatida xizmat qildi. Ular orqali, adabiyotshunoslar o‘z zamonining ijodiy muhitini, shoirlar va adiblarning hayotini o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Ushbu jarayon davomida, devonlar nafaqat badiiy asar sifatida, balki axloqiy va tarbiyaviy maqsadlarda ham foydalanildi. Ular, o‘z ichida axloqiy saboqlar, tarbiyaviy mazmun va madaniy qadriyatlarni saqlab qolishga intilgan. Shuning uchun, devonlar o‘z zamonining ijtimoiy hayotini aks ettiruvchi muhim manba sifatida e'tirof etildi. Devonlarning shakllanishi va rivojlanishi, o‘zbek mumtoz adabiyotining boyligini va xilma-xilligini namoyon etadi. Ular, shoirlar va adiblar tomonidan yaratilgan badiiy asarlar to‘plami sifatida, adabiyotning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Xulosa qilib aytganda, devon tushunchasi o‘zbek mumtoz adabiyotida badiiy va estetik jihatlarni, madaniy qadriyatlarni saqlash va avlodlarga yetkazishda muhim ahamiyatga ega. Ularning shakllanish tarixi, adabiyotning rivojlanishi va ijodiy yondashuvlarning o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lib, bu jarayon davomida devonlar o‘zining badiiy ifodasi va mazmuni bilan adabiyotning boyligini yanada oshirib boradi. 1.2. Devonlarning mumtoz adabiyotdagi ahamiyati va o‘rni. Devonlarning mumtoz adabiyotdagi ahamiyati va o‘rni o‘ziga xos va muhimdir. Mumtoz adabiyot, avvalambor, xalqning madaniy merosini, tarixini va axloqiy qadriyatlarini o‘z ichiga oladi. Devonlar, o‘z navbatida, bu adabiyotning 10 ajralmas qismi bo‘lib, shoirlarning ijodiy izlanishlari, fikrlari va his-tuyg‘ularini ifodalovchi muhim manba hisoblanadi. Ular, o‘zining badiiy shakli, mazmuni va hissiyotlari bilan mumtoz adabiyotning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega.Devonlar, ko‘pincha, she’riyatning yig‘ilgan shaklida bo‘lib, o‘z ichida ko‘plab she’rlar, dostonlar va hikoyalarni jamlaydi. Mumtoz adabiyotda devonlar, shuningdek, shoirlarning ijodiy merosini saqlash va avlodlarga yetkazish vazifasini ham bajaradi. Ular, o‘zlarining badiiy ifodalari orqali, insoniyatning eng nozik va chuqur his-tuyg‘ularini, ijtimoiy masalalarni va axloqiy qadriyatlarni yoritadi.Devonlar, shuningdek, tarixiy va madaniy kontekstni ham o‘z ichiga oladi. Har bir devon, o‘z zamonasining ijtimoiy, siyosiy va madaniy hayotini aks ettiradi. Masalan, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur va Abdurahmon Jomiy kabi buyuk shoirlar o‘z devonlari orqali o‘z zamonlarining muammolarini, qiyinchiliklarini va go‘zalliklarini ifodalagan. Bu devonlar, nafaqat badiiy asar sifatida, balki tarixiy manba sifatida ham muhim ahamiyatga ega. Mumtoz adabiyotda devonlarning ahamiyati shundaki, ular avlodlar o‘rtasida axloqiy va tarbiyaviy darslar berish, insoniy munosabatlarni o‘rganish va o‘z- o‘zini anglashda yordam beradi. Har bir devon o‘z ichida har xil mavzularni qamrab oladi: muhabbat, do‘stlik, sabr-toqat, adolat va insoniylik kabi tushunchalar, bu esa o‘quvchilarga muhim saboqlar beradi. Devonlar orqali o‘quvchilar nafaqat badiiy estetikani, balki axloqiy qadriyatlarni ham o‘rganadilar.Ushbu asarlar, shuningdek, xalq og‘zaki ijodi bilan bog‘liq bo‘lib, odamlarning hayoti, urf-odatlari va an'analari haqida ma'lumot beradi. Devonlar, o‘z navbatida, xalqning ruhiyatini, orzu-intilishlarini ifodalovchi muhim vosita sifatida xizmat qiladi. Ular, odatda, xalqning hissiyotlari va tajribalari asosida yaratilgan bo‘lib, bu jihat devonlarni yanada qimmatli qiladi.Devonlarning badiiy shakli va uslubida ham o‘zgarishlar yuz bergan. Dastlabki devonlar ko‘proq 11 og‘zaki ijod shaklida, xalqning urf-odatlariga asoslangan bo‘lsa, keyinchalik adabiy shakl sifatida rivojlangan. Bu jarayonda, devonlar badiiy ifoda va uslub jihatidan yanada takomillashgan. Ularning o‘ziga xos badiiy uslublari, shoirlarning shaxsiy yondashuvlari va g‘oyalari orqali namoyon bo‘ladi.Mumtoz adabiyotda devonlar, shuningdek, zamonaviy adabiyotda ham o‘z o‘rnini saqlab qolgan. Bugungi kunda yangi avlod shoirlari, devonlarning qadimiy an'analarini davom ettirib, yangi g‘oyalar va uslub bilan boyitib, o‘z zamonining muammolarini yoritishda davom etmoqda. Ular, yangicha yondashuvlar orqali, devonlarning badiiy va axloqiy ahamiyatini yanada oshirishga intilmoqda.Devonlarning mumtoz adabiyotdagi ahamiyati va o‘rni juda katta. Ular nafaqat badiiy go‘zallikni, balki axloqiy qadriyatlarni, tarbiyaviy darslarni va insoniy munosabatlarni o‘rganishda ham muhim manba hisoblanadi. Devonlar, o‘zining boy tarixi, badiiy ifodasi va mazmuni bilan ajralib turib, mumtoz adabiyotning rivojlanishida, xalqning madaniy merosini saqlashda va avlodlarga yetkazishda muhim rol o‘ynaydi. Ularning badiiy va tarbiyaviy ahamiyati esa, zamonaviy hayotda ham o‘zining dolzarbligini saqlab qolmoqda. Devonlar mumtoz adabiyotning ajralmas qismi bo‘lib, ular Sharq madaniy merosining boyligini o‘zida mujassam etgan noyob adabiy manbalardir. Devon tushunchasi shoirlarning ijodiy to‘plamlarini ifodalovchi asosiy vosita sifatida shakllangan bo‘lib, unda o‘z davrining madaniy, axloqiy va badiiy qadriyatlari aks etgan. Devonlarning mumtoz adabiyotdagi ahamiyati ularning o‘z davrida ijodiy namunalarning keng ommaga yetkazilishida va adabiyot rivojiga ta’sir ko‘rsatishida namoyon bo‘ladi.Devonlarning asosiy ahamiyati shundaki, ular shoirlarning ijodiy faoliyatini tizimli va mukammal tarzda taqdim etadi. She’riy janrlarga oid barcha turdagi asarlarni bir joyda jamlash orqali devonlar adabiyot ixlosmandlari, tadqiqotchilar va shoirlarning o‘zlari uchun juda qulay vosita bo‘lib 12 xizmat qilgan. Masalan, Alisher Navoiy o‘zining turkiy adabiyotdagi ulkan devoni – “Xazoyin ul-maoniy” orqali mumtoz she’riyatning turli janrlari va mavzularini keng qamrab olgan holda, turkiy tilning go‘zalligi va ijodiy imkoniyatlarini ko‘rsatib bergan.Devonlarning yana bir ahamiyatli tomoni ularning adabiy an’analarni saqlab qolish va keyingi avlodlarga yetkazishdagi roli hisoblanadi. Mumtoz adabiyotda og‘zaki ijodning yozma shaklga ko‘chirilishi va tizimlashtirilishi o‘z davrida ulkan madaniy voqea bo‘lgan. Shoirlarning asarlari devonlarda jamlangan holda avlodlar davomida takror-takror o‘rganilgan va bu jarayon adabiyotning davomiyligini ta’minlagan. Shu jihatdan, devonlar Sharq she’riyatining o‘ziga xos tarixiy xronikasi hisoblanadi.Devonlarning yana bir muhim xususiyati – ular shoirlarning ijodiy faoliyatini faqatgina badiiy mazmun bilan emas, balki falsafiy, axloqiy va diniy g‘oyalar bilan ham boyitganligida namoyon bo‘ladi. She’riyatda ifodalangan g‘oyalar va qadriyatlar devonlar orqali tizimli tarzda o‘quvchiga yetkazilgan. Bu jarayonda devonlar nafaqat shoirning ichki dunyosini ochib bergan, balki jamiyatning ma’naviy rivojlanishiga ham xizmat qilgan.Mumtoz adabiyotda devonlarning o‘rni ularning janr va mavzular bo‘yicha xilma-xilligida ham ko‘zga tashlanadi. Qasidalar, g‘azallar, ruboiylar, tuyuqlar va boshqa she’riy shakllar devonlar tarkibida jamlangan holda turli badiiy usullarni o‘zida aks ettirgan. Bunda shoirlarning badiiy mahorati va ularning uslubiy xususiyatlari alohida o‘rin egallaydi. Masalan, fors adabiyotida Hofiz devoni g‘azal janrining eng yuksak namunasi hisoblangan bo‘lsa, turkiy adabiyotda Navoiy devoni she’riyatning barcha asosiy janrlarini o‘zida mujassam etgan.Devonlar faqatgina badiiy ahamiyatga ega bo‘lib qolmasdan, ijtimoiy va tarixiy voqeliklarning aks-sadosi sifatida ham qadrlanadi. Ular orqali o‘sha davrning madaniy va ijtimoiy hayoti, hukmdorlarning adabiyotga bo‘lgan munosabati, xalqning ehtiyojlari va qadriyatlari haqida muhim ma’lumotlar olish 13 mumkin. Ko‘plab devonlarda shoirlar o‘z zamonasining muammolari, adolat va insoniylik g‘oyalari haqida fikr yuritgan. Shu ma’noda, devonlar o‘z davrining o‘ziga xos madaniy hujjati sifatida xizmat qilgan.Devonlarning yana bir muhim xususiyati ularning tarjimonlik va tarqatish jarayonidagi roli bilan bog‘liq. Ko‘plab devonlar turli tillarga tarjima qilingan va boshqa madaniy hududlarga tarqalgan. Masalan, Navoiy devonlari fors va arab tillarida tarjima qilinib, bu tillarda ijod qilgan shoirlarga ham ilhom manbai bo‘lib xizmat qilgan. Bu esa Sharq she’riyatining umumiy rivojiga ulkan ta’sir ko‘rsatgan.Mumtoz adabiyotdagi devonlarning o‘rni ularning yozma adabiyot va og‘zaki ijod o‘rtasidagi bog‘liqlikni mustahkamlashida ham ko‘zga tashlanadi. Ko‘plab shoirlar o‘z devonlarini yaratishda xalq og‘zaki ijodidan ilhom olgan va ularni badiiy asarlarga aylantirgan. Shu tariqa devonlar xalq ijodining yozma shaklga ko‘chirilishi va uning saqlanib qolishida muhim rol o‘ynagan. Devonlarning zamonaviy adabiyotshunoslikdagi ahamiyati ham alohida e’tiborga loyiqdir. Hozirgi kunda devonlar nafaqat mumtoz adabiy meros sifatida o‘rganiladi, balki ularning ilmiy-tanqidiy nashrlari va tahlillari ham keng tarqalmoqda. Zamonaviy texnologiyalar yordamida devonlarning qo‘lyozma nusxalari raqamlashtirilib, dunyoning turli burchaklaridagi tadqiqotchilar uchun ochiq bo‘lmoqda. Bu esa devonlarning mazmuni va ahamiyatini yanada kengroq targ‘ib qilish imkonini bermoqda. Devonlarning mumtoz adabiyotdagi ahamiyatini qisqacha ta’riflar ekanmiz, aytish mumkinki, ular nafaqat shoirlarning ijodiy faoliyatini tizimlashtirish, balki o‘z davrining madaniy, ijtimoiy va ma’naviy ko‘zgusini yaratishda ham asosiy manba bo‘lib xizmat qilgan. Shu sababli, devonlarni o‘rganish va ularning boy merosini kelajak avlodlarga yetkazish bugungi kunning dolzarb vazifalaridan biri hisoblanadi. 14 Zamonaviy adabiyotda devon an'analarining davomiyligi bir necha jihatdan namoyon bo‘ladi. Bu jarayon, asosan, devonlarning badiiy shakli, mazmuni va uslublaridagi o‘zgarishlar bilan bog‘liq. Quyida zamonaviy adabiyotda devon an'analarining davomiyligini ko‘rsatadigan asosiy jihatlar keltirilgan: 1. Badiiy Uslub : Zamonaviy shoirlar devon an'analaridan foydalanib, o‘z asarlarida an'anaviy badiiy uslublarni yangilashga intiladilar. Ular ko‘plab she'rlar, dostonlar va hikoyalarda klassik uslublarni davom ettirib, zamonamizning muammolarini badiiy ifodalashga harakat qilmoqdalar. 2. Mavzular : Zamonaviy adabiyotda devonlardan olingan mavzular, masalan, muhabbat, do‘stlik, insoniylik, ijtimoiy adolat va tabiatga bo‘lgan munosabat, hali ham muhim ahamiyatga ega. Zamonaviy shoirlar bu mavzularni o‘z ijodlarida yangicha yondashuvlar bilan ochib berishmoqda. 3. Axloqiy va Tarbiyaviy Sabaklar : Devonlarning tarbiyaviy mazmuni zamonaviy adabiyotda ham davom etadi. Yangi avlod shoirlari, asarlarida axloqiy darslar berish va o‘quvchilarga to‘g‘ri yo‘lni tanlashda yordam berish maqsadida devon an'analaridan foydalanmoqdalar. 4. Og‘zaki An'analar : Zamonaviy adabiyotda ham og‘zaki ijod unsurlari devon an'analarini davom ettirishda muhim rol o‘ynaydi. Xalq og‘zaki ijodi va an'anaviy hikoya qilish uslublari shoirlarga ilhom manbai bo‘lib xizmat qiladi. 5. Innovatsion Yondashuvlar : Zamonaviy shoirlar devon an'analarini yangilab, yangi shakl va mazmunlar bilan boyitishga harakat qilmoqdalar. Bu jarayonda yangi texnologiyalar, ijtimoiy tarmoqlar va boshqa zamonaviy vositalar orqali ijod qilish imkoniyatlari kengaymoqda. 6. Muzeylash va Tadqiqotlar : Zamonaviy adabiyotda devon an'analarini o‘rganish va saqlab qolish maqsadida ko‘plab tadqiqotlar olib 15 borilmoqda. Adabiyotshunoslar, shoirlar va talabalar devonlarni o‘rganib, ularning badiiy va tarbiyaviy ahamiyatini yanada oshirishga intilishmoqda. 7. Kengaytirilgan Formatlar : Zamonaviy devonlar faqat an'anaviy shaklda emas, balki yangi formatlarda, masalan, internet sahifalarida, bloglarda va ijtimoiy tarmoqlarda ham yaratilmoqda. Bu, o‘z navbatida, devon an'analarining kengayishini ta'minlamoqda. Zamonaviy adabiyotda devon an'analarining 3 davomiyligi ushbu jihatlar orqali yaqqol namoyon bo‘ladi. Bu jarayon, shuningdek, xalqning madaniy merosini saqlab qolish va yangi avlodlarga yetkazishda muhim ahamiyatga ega. Devonlar o‘zbek mumtoz adabiyotida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan badiiy asar shakllaridan biridir. Ular shoirlarning ijodiy merosini saqlab qolish, badiiy ifodalarni jamlash va tarixiy madaniyatni o‘rganish uchun zarur vositalardir. Devonlarning ahamiyati, ularning o‘ziga xos badiiy va estetik jihatlarida, shuningdek, xalqning madaniy merosini saqlashdagi rolida namoyon bo‘ladi. Devonlar, asosan, shoirlarning eng yaxshi asarlarini, ya'ni g‘azal, ruboiy, qasida va boshqa janrlarni o‘z ichiga oladi. Ular, badiiy ifoda va estetik go‘zallikni saqlab qolish bilan birga, adabiyotda yangi shakllar va yondashuvlarni rivojlantirishga yordam berdi. Devonlar orqali o‘zbek adabiyoti o‘zining boyligini va xilma-xilligini namoyon etdi. Ular, shuningdek, o‘z zamonining ijtimoiy, madaniy va axloqiy muhitini aks ettirishda muhim rol o‘ynaydi.Alisher Navoiy devonlari, o‘z zamonida adabiyot va san'atni rivojlantirishda katta hissa qo‘shdi. U, o‘z asarlarida badiiy ifodani va estetik go‘zallikni yuqori darajada namoyon etgan. Navoiy devonlari, nafaqat badiiy go‘zallik, balki axloqiy va ma'naviy qadriyatlarni ham o‘z ichiga oladi. Uning devonlari o‘z zamonining eng yaxshi shoirlari asarlarini jamlab, o‘z davrining adabiy muhitini yaratilishida muhim rol 3 Karimov G'. O‘zbek demokrat shoiri Muqimiy va uning davri adabiyoti. Toshkent, 2014 . 6. Rasulov X. Furqat. Toshkent, 2014 . 16 o‘ynadi.Devonlar, shuningdek, xalq og‘zaki ijodi bilan ham bog‘liq holatda shakllanib, o‘z ichida xalq an'analarini, axloqiy saboqlarini va tarbiyaviy mazmunni saqlab qolishga harakat qildi. Bayozlar va xalq qoshiqlari, devonlarga o‘ziga xos rang-baranglik va badiiy go‘zallik qo‘shdi. Bu esa, devonlar orqali o‘quvchilarga va adabiyotshunoslarga xalq madaniyatini o‘rganish imkonini berdi.Devonlarning o‘ziga xos jihatlaridan biri, ularda shoirlarning ijodiy yondashuvlarini, badiiy uslublarini va fikrlarini ifodalashidir. Ular, shoirning ichki dunyosini, hissiyotlarini va tasavvurlarini aks ettiradi. Devonlar orqali o‘quvchilar, shoirlarning dunyoqarashi, kashfiyotlari va tajribalari bilan tanishish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.Devonlar, o‘z zamonida adabiyotshunoslik faoliyatida ham muhim ahamiyatga ega bo‘lib, adabiyotshunoslar uchun tarixiy va badiiy izlanishlarni olib borishda katta yordam beradi. Ular orqali o‘z zamonining ijodiy muhitini, shoirlar va adiblarning hayoti va faoliyatini o‘rganish mumkin. Devonlar, shuningdek, adabiyot tarixi va badiiy jarayonlarni o‘rganish uchun muhim manba hisoblanadi.Xulosa qilib aytganda, devonlar mumtoz adabiyotda o‘ziga xos badiiy shakl va mazmuni bilan ajralib turadi. Ular shoirlarning ijodiy merosini saqlab qolish, badiiy ifodalarni jamlash va adabiyot tarixi va madaniyatini o‘rganish uchun zarur vositalardir. Devonlarning ahamiyati, nafaqat badiiy go‘zallikda, balki xalqning madaniy va axloqiy qadriyatlarini saqlashdagi rolida namoyon bo‘ladi.Ushbu jarayon davomida, devonlar o‘z zamonining ijtimoiy hayotini aks ettirishga, shuningdek, adabiyot va san'atni rivojlantirishga hissa qo‘shadi. Ular, o‘z ichida ko‘plab shoirlar va adiblarning ijodini jamlagan holda, o‘zbek mumtoz adabiyotining boyligini va xilma-xilligini namoyon etadi. Devonlar shuningdek, xalq og‘zaki ijodi bilan bog‘liq holda, o‘z ichida xalq an'analarini, axloqiy saboqlarini va tarbiyaviy mazmunni saqlab qolishga harakat qiladi. 17 Devonlarning o‘ziga xos jihatlari, ular orqali o‘z zamonining ijodiy muhitini, shoirlar va adiblarning hayoti va faoliyatini o‘rganish imkonini beradi. Ularning badiiy shakllari, uslublari va yondashuvlari, mumtoz adabiyotning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Devonlar, shuningdek, o‘z zamonida adabiyot va san'atni rivojlantirishga hissa qo‘shgan buyuk ijodkorlar tomonidan yaratilgan, va bu asarlar orqali biz o'sha davrlarning madaniy va ijtimoiy hayotini chuqurroq tushunish imkoniyatiga ega bo'lamiz. Ushbu jarayon davomida, devonlar nafaqat badiiy asarlar sifatida, balki axloqiy va tarbiyaviy maqsadlarda ham foydalanildi. Ular, o‘z ichida axloqiy saboqlar, tarbiyaviy mazmun va madaniy qadriyatlarni saqlab qolishga intilgan. Shuning uchun, devonlar o‘z zamonining ijtimoiy hayotini aks ettiruvchi muhim manba sifatida e'tirof etildi. Devonlarning shakllanishi va rivojlanishi, o‘zbek mumtoz adabiyotining boyligini va xilma-xilligini namoyon etadi. Ular, shoirlar va adiblar tomonidan yaratilgan badiiy asarlar to‘plami sifatida, adabiyotning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Ushbu jarayon davomida, devonlar o‘z zamonining ijodiy muhitini, shoirlar va adiblarning hayotini o‘rganish imkoniyatini yaratadi. Ular badiiy uslub va janrlarning o‘zaro bog‘liqligini o‘rganish, shuningdek, shoirlarning ijodiy yondashuvlarini tushunishga yordam beradi. Devonlar, o‘z zamonida adabiyot va san'atni rivojlantirishga hissa qo‘shish bilan birga, adabiyotshunoslik uchun muhim manba sifatida xizmat qiladi. Ular orqali, adabiyotshunoslar o‘z zamonining ijodiy muhitini, shoirlar va adiblarning hayotini o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Xulosa qilib aytganda, devonlar mumtoz adabiyotda o‘ziga xos badiiy shakl va mazmuni bilan ajralib turadi. Ular shoirlarning ijodiy merosini saqlab qolish, 18 badiiy ifodalarni jamlash va adabiyot tarixi va madaniyatini o‘rganish uchun zarur vositalardir. Devonlarning ahamiyati, nafaqat badiiy go‘zallikda, balki xalqning madaniy va axloqiy qadriyatlarini saqlashdagi rolida namoyon bo‘ladi. Ushbu jarayon davomida, devonlar o‘z zamonining ijtimoiy hayotini aks ettirishga, shuningdek, adabiyot va san'atni rivojlantirishga hissa qo‘shadi. Ular, o‘z ichida ko‘plab shoirlar va adiblarning ijodini jamlagan holda, o‘zbek mumtoz adabiyotining boyligini va xilma-xilligini namoyon etadi. Devonlar shuningdek, xalq og‘zaki ijodi bilan bog‘liq holda, o‘z ichida xalq an'analarini, axloqiy saboqlarini va tarbiyaviy mazmunni saqlab qolishga harakat qiladi. Devonlarning o‘ziga xos jihatlari, ular orqali o‘z zamonining ijodiy muhitini, shoirlar va adiblarning hayoti va faoliyatini o‘rganish imkonini beradi. Ularning badiiy shakllari, uslublari va yondashuvlari, mumtoz adabiyotning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Devonlar, shuningdek, o‘z zamonida adabiyot va san'atni rivojlantirishga hissa qo‘shgan buyuk ijodkorlar tomonidan yaratilgan, va bu asarlar orqali biz o'sha davrlarning madaniy va ijtimoiy hayotini chuqurroq tushunish imkoniyatiga ega bo'lamiz 19 II.BOB. BAYOZLAR – XUSUSIY TO‘PLAMLARNING TARIXI VA O‘RNI . 2.1. Bayoz tushunchasi va uning devonlardan farqlari. Bayoz tushunchasi Sharq madaniyatida muhim o‘rin tutuvchi adabiy tushunchalardan biri bo‘lib, u asosan she’riy asarlarni to‘plash va tartibga solish uchun ishlatilgan. Bayoz atamasi arabcha "bayaz" (oq qog‘oz yoki daftar) so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, dastlab xususiy daftarlarni yoki turli yozuvlarni ifodalash uchun ishlatilgan. Ammo vaqt o‘tishi bilan bu tushuncha adabiyot bilan bog‘liq atama sifatida shakllandi. Bayozlar turli shoirlarning she’rlarini, aforizmlarini, hikmatli so‘zlarini va boshqa yozma namunalarni o‘z ichiga olgan to‘plam bo‘lib, ular Sharqning boy adabiy va madaniy merosini saqlashda muhim ahamiyat kasb etgan. Bayozlar o‘z mazmuni va tuzilishiga ko‘ra, devonlardan farq qiladi. Devonlar odatda bir shoirning she’riy ijodini tizimli ravishda jamlovchi to‘plam bo‘lsa, bayozlar bir nechta shoir yoki mualliflarning ijodiy namunalari, hikmatli so‘zlari va turli yozuvlarni o‘z ichiga olgan umumiy to‘plamdir. Shuning uchun bayozlar turli mavzularni qamrab oluvchi xilma-xil tarkibga ega bo‘lib, ular ko‘proq xronologik yoki mavzular bo‘yicha tuzilgan. Bayozlarning asosiy xususiyatlaridan biri ularning keng ko‘lamli va universal mazmunidir. Ular, odatda, she’rlar, maqollar, hikmatlar, axloqiy-nasihatli matnlar va hatto ba’zan ilmiy asarlarning qisqa parchalarini ham o‘z ichiga oladi. Shu bois bayozlar ko‘pincha nafaqat adabiy to‘plam sifatida, balki bilim va madaniyatning keng qamrovli manbai sifatida ham qadrlangan. Misol uchun, ko‘plab bayozlarda turli shoirlarning bir xil mavzudagi she’rlari yoki bir-biriga mos bo‘lgan aforizmlar keltirilgan bo‘lib, bu ularni o‘z davrida muhim o‘quv manbasi sifatida ishlatilishiga olib kelgan.Bayozlar va devonlar o‘rtasidagi farqlarni yanada aniqroq yoritish uchun quyidagi jihatlarni ko‘rib chiqish lozim: 20 1. Mazmun va tuzilma farqlari: Devonlar, odatda, bir shoirning ijodini to‘liq qamrab oladi va she’riy asarlar muayyan tartibda joylashtiriladi. Masalan, Alisher Navoiy yoki Hofiz kabi shoirlarning devonlari qasidalar, g‘azallar va ruboiylar tartibida tuzilgan. Bayozlar esa turli shoirlarning she’rlarini, hikmatli so‘zlarini va boshqa yozma asarlarni jamlagan holda, aniq tartibga ega bo‘lmagan. Bayozlarda she’rlar alifbo tartibida yoki mavzularga qarab joylashtirilgan bo‘lishi mumkin, lekin ularning asosiy maqsadi turli xil ijodiy asarlarni bir joyda yig‘ish edi. 2. Mualliflik va xilma-xillik: Devonlarda asarlar faqat bir shoirga tegishli bo‘ladi. Masalan, Sa’diyning “Guliston”i yoki Navoiy devonlari faqat ularning ijodini o‘z ichiga oladi. Bayozlar esa turli shoirlarning ijodiy namunalari va boshqa yozma asarlarni jamlaydi. Bu ularning universalligi va ko‘plab ijodiy manbalarni birlashtirish xususiyatini ko‘rsatadi. 3. Maqsad va funksional farqlar: Devonlarning asosiy maqsadi shoirning ijodiy faoliyatini tizimli ravishda taqdim etish va uni avlodlarga yetkazish bo‘lsa, bayozlarning vazifasi ko‘proq umumiy bilimni jamlash va saqlashdan iborat edi. Bayozlar o‘z davrida nafaqat adabiyot, balki falsafa, tarix va axloqiy masalalar bo‘yicha ma’lumot olish uchun asosiy manba bo‘lib xizmat qilgan. 4. Sifat va mavqe masalasi: Devonlar, odatda, saroy shoirlari tomonidan yaratilgan bo‘lib, ular yuqori badiiy darajaga ega bo‘lgan. Bayozlar esa ko‘proq xalq o‘rtasida mashhur bo‘lib, unda ko‘pincha adabiy darajasi pastroq bo‘lgan asarlar yoki xalq ijodi namunalariga ham o‘rin berilgan. Shu sababli, bayozlarni ommabop va keng qamrovli adabiy manbalar deb atash mumkin. 5. Yaratilish jarayoni: Devonlar, odatda, shoirlar yoki ularning shogirdlari tomonidan o‘z vaqtida tuzilgan bo‘lsa, bayozlar ko‘pincha qalam 21 ahllari, xattotlar yoki ilm-fan vakillari tomonidan turli manbalardan yig‘ilgan. Bu jarayon bayozlarning xilma-xilligini oshirgan va ularni ko‘proq bilim jamg‘aruvchi manba sifatida shakllantirgan. Bayozlarning mumtoz adabiyotdagi o‘rni ular orqali turli madaniy va ma’naviy an’analarni saqlab qolishda ham ko‘zga tashlanadi. Bayozlar orqali ko‘plab she’riy namunalarning bugungi kungacha yetib kelishi ta’minlangan. Misol uchun, ko‘plab turkiy shoirlarning asarlari bizga bayozlar orqali yetib kelgan bo‘lib, ular adabiyot tarixini tiklashda muhim ahamiyat kasb etadi. Bayozlar ko‘pincha ilmiy-tanqidiy adabiyotda ham alohida o‘rganilgan. Ularning tarkibidagi turli she’rlar va hikmatli so‘zlar asosida o‘sha davrning madaniy va ijtimoiy hayoti, shoirlarning adabiy uslubi va g‘oyalari haqida ma’lumot olish mumkin. Shu jihatdan bayozlar adabiyotshunoslar va tarixchilar uchun bebaho manbadir.Bayozlarning zamonaviy tadqiqotlardagi ahamiyati ham katta. Ko‘plab bayozlar qo‘lyozma shaklida kutubxonalarda saqlanmoqda va zamonaviy texnologiyalar yordamida raqamlashtirilmoqda. Bu jarayon ular tarkibidagi asarlarni keng ommaga yetkazish va ularni tahlil qilishni osonlashtiradi. Bayozlar bugungi kunda nafaqat adabiyotshunoslik, balki madaniyatshunoslik, tarix va falsafa sohalarida ham muhim manba sifatida foydalanilmoqda.Xulosa qilib aytganda, bayoz tushunchasi va uning devonlardan farqlari mumtoz adabiyotdagi xilma-xil janrlarning rivojlanishi va saqlanishida muhim ahamiyatga ega. Bayozlar o‘z davrining adabiy va madaniy merosini saqlash va keyingi avlodlarga yetkazishda beqiyos rol o‘ynagan. Devonlar bilan solishtirganda, bayozlarning ko‘lamdorligi, xilma-xilligi va universalligi ularni o‘ziga xos va noyob adabiy manba sifatida ajratib turadi.Bayoz tushunchasi o‘zbek adabiyotida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, u asosan she'riyat va badiiy adabiyot kontekstida ishlatiladi. Bayoz, o‘z navbatida, devonlardan farqli o‘laroq, o‘ziga xos badiiy 22 shakl va mazmunni ifodalaydi. Ushbu matnda bayoz tushunchasi, uning devonlardan farqlari va o‘ziga xos jihatlari haqida kengroq ma'lumot beriladi.Bayoz, asosan, biror mavzuni, fikrni yoki hissiyotlarni ifodalashda ko‘proq qisqa va lo‘nda shaklda, ko‘pincha rasmiy va badiiy uslubda yozilgan asar hisoblanadi. U, ko‘pincha, muayyan bir mavzu atrofida to‘plangan fikrlar yoki tasvirlar orqali o‘z mazmunini ochib berishi bilan ajralib turadi. Bayozlar, devonlardagi kabi ko‘p turli she'rlar va hikoyalardan iborat emas, balki bir yoki bir nechta fikrni ifodalovchi qisqa asarlar sifatida yaratiladi.Bayoz va devonlarning farqlari ko‘plab jihatlardan iborat. Birinchi navbatda, ularning shakli va tuzilishi farq qiladi. Devonlar ko‘pincha bir necha she'rlar yoki badiiy asarlardan iborat to‘plam sifatida yaratiladi, bayoz esa odatda qisqa, aniq va maqsadga yo‘naltirilgan ifoda shaklida bo‘ladi. Devonlar ko‘proq badiiy va estetik maqsadlarni ko‘zlaydi, bayozlar esa ko‘proq ma'lumot berish yoki fikrni ifodalashga qaratilgan. Ikkinchi farq, ularning mazmunida namoyon bo‘ladi. Devonlar ko‘plab mavzularni qamrab olishi mumkin, masalan, muhabbat, tabiat, ijtimoiy masalalar va boshqa ko‘plab axloqiy qadriyatlar. Bayozlar esa ko‘proq biror aniq fikr yoki hissotni ifodalashga qaratilgan bo‘lib, ularning mazmuni ko‘proq qisqa va lo‘nda ifoda etiladi. Bayoz, shuningdek, ko‘proq didaktik yoki tarbiyaviy maqsadlarda ham yozilishi mumkin, bu esa uni devondan farq qiladi. Uchinchi jihat, bayozlarning badiiy uslubi va ifodalash tarzida namoyon bo‘ladi. Devonlar, ko‘pincha, badiiy qiyofasi va estetik go‘zalligi bilan ajralib turadi, bayozlar esa ko‘proq aniq va sodda tilda, qisqa va lo‘nda ifodalanadi. Bayozlar, shuningdek, ko‘proq og‘zaki ijod shaklida bo‘lishi mumkin, bu esa ularning xalq og‘zaki 4 ijodi bilan bog‘liq bo‘lishini ta'minlaydi. 4 “O‘zbek tili va adabiyoti”, 1968, 3-son. 8. Nodira. Devon. Toshkent, 1963. 23 Shuningdek, bayozlar ko‘pincha ma'lum bir voqea yoki hodisa atrofida qurilgan bo‘lishi mumkin, bu esa ularni devonlardan ajratadi. Devonlar, o‘z navbatida, ko‘proq badiiy qahramonlar, voqealar va hissiyotlar bilan bog‘liq bo‘lib, ularning mazmuni kengroq va chuqurroq bo‘lishi mumkin. Bayozlar, shuningdek, o‘zining qisqich va lo‘nda shakliga qaramay, jiddiy va chuqur mazmunni ifodalashi mumkin. Bayoz tushunchasi va devonlarni o‘rganish, o‘z navbatida, o‘zbek adabiyotining boyligini va xilma-xilligini ko‘rsatadi. Ularning har ikkalasi, o‘ziga xos jihatlari bilan bir qatorda, o‘z xalqining madaniy merosini, tarixini va axloqiy qadriyatlarini ifodalovchi muhim manba hisoblanadi. Bayozlar va devonlar o‘rtasidagi farqlarni o‘rganish, adabiyotshunoslar va talabalar uchun nafaqat tarixiy, balki madaniy va estetik jihatdan ham muhim ahamiyatga ega. Xulosa qilib aytganda, bayoz tushunchasi va uning devonlardan farqlari o‘zbek adabiyotining muhim jihatlarini tashkil etadi. Bayozlar, qisqa va aniq shaklda yozilgan asarlar bo‘lib, ko‘proq ma'lumot berish yoki fikrni ifodalashga yo‘naltirilgan, devonlar esa ko‘p qirrali va badiiy shaklda yaratilgan to‘plamlardir. Har ikkala tushuncha o‘zining badiiy va tarbiyaviy ahamiyati bilan ajralib turadi, bu esa ularning adabiyotdagi o‘rnini yanada mustahkamlaydi. 2.2. Bayozlar tuzilishi va janr xususiyatlari. Bayozlar Sharq adabiyoti tarixida alohida o‘rin tutuvchi adabiy to‘plamlar bo‘lib, ular ko‘pincha turli shoirlarning ijodiy namunalari, hikmatli so‘zlari va boshqa yozma asarlarni o‘z ichiga olgan. Bayozlarning asosiy vazifasi turli ijodiy mahsulotlarni bir joyda jamlash va saqlashdan iborat bo‘lib, ularning mazmuni va tuzilishi xilma-xil bo‘lgan. Shu sababli, bayozlar nafaqat badiiy adabiyot, balki xalq ijodiyoti va madaniy merosning keng ko‘lamli manbasi sifatida ham muhim ahamiyat kasb etadi.Bayozlarning tuzilishi va janr xususiyatlari ularning yaratilish 24 maqsadi, tarkibiy qismlari va unda jamlangan asarlarning turiga bog‘liq bo‘lib, bu jihatlar ularni boshqa adabiy to‘plamlardan, xususan, devonlardan ajratib turadi. Bayozlar tuzilishida quyidagi asosiy xususiyatlarni ko‘rish mumkin: 1. Bayozlarning asosiy tuzilishi Bayozlar, odatda, tartibsiz yoki mavzularga qarab joylashtirilgan asarlar to‘plamidir. Ularning tuzilishi qat’iy bo‘lmagan bo‘lib, unda har xil janr va mavzular qamrab olingan. Quyida bayozlarning asosiy tarkibiy qismlarini tahlil qilamiz:  She’rlar to‘plami: Bayozlarning asosiy qismini she’rlar tashkil etadi. Bu she’rlar qasidalar, g‘azallar, ruboiylar, tuyuqlar va boshqa she’riy shakllardan iborat bo‘lishi mumkin. Ular turli shoirlar ijodidan olingan va ba’zan muayyan mavzular bo‘yicha jamlangan.  Hikmatli so‘zlar: Bayozlar tarkibida ko‘pincha hikmatli so‘zlar, maqollar va aforizmlar ham uchraydi. Bu asarlar o‘z davrida axloqiy tarbiya va falsafiy bilimlarni targ‘ib qilishda muhim vosita bo‘lgan.  Diniy va axloqiy mavzular: Bayozlarda ko‘pincha diniy mavzulardagi she’rlar, Qur’on oyatlari va hadislarning izohlarini uchratish mumkin. Bu jihat bayozlarning ma’naviy va didaktik ahamiyatini oshirgan.  Nasriy matnlar: Ba’zi bayozlarda nasriy matnlar, xususan, tarixiy voqealar yoki ilmiy asarlardan parchalar ham uchraydi. Bu bayozlarni ko‘proq ensiklopedik xarakterga ega bo‘lishiga olib kelgan. 2. Janr xususiyatlari Bayozlarning janr xususiyatlari ularning tarkibiga kirgan asarlar turiga bog‘liq. Bayozlarda uchraydigan asosiy janrlarni quyidagicha tasniflash mumkin: 25  Qasida: Qasidalar ko‘pincha hukmdorlarni madh qilish yoki diniy mavzularni tarannum etish uchun yozilgan. Bayozlarda qasidalar alohida o‘rin egallagan bo‘lib, ular o‘z davrining ijtimoiy va siyosiy voqeliklarini aks ettirgan.  G‘azal: G‘azallar bayozlarning eng keng tarqalgan janrlaridan biri bo‘lib, ular muhabbat, ma’naviyat va falsafiy mavzularni yoritgan. G‘azallar turli shoirlar ijodidan jamlanib, turli xil uslublarni ko‘rsatadi.  Ruboiy: Bayozlarda ko‘pincha ruboiylar ham uchraydi. Ular qisqa, ammo mazmun jihatidan chuqur bo‘lib, turli falsafiy va axloqiy g‘oyalarni ifodalaydi.  Masnaviy: Masnaviylar bayozlarda nisbatan kamroq uchraydi, ammo ba’zi bayozlarda qisqa masnaviy shakllar joy olgan bo‘lishi mumkin.  Nasriy janrlar: Bayozlarning ba’zi nusxalarida nasriy janrlar, xususan, maktublar, hikoyalar va tarixiy voqealarning qisqa tasvirlari ham uchraydi. 3. Bayozlar tuzilishi va janrlarining o‘ziga xosligi Bayozlarning o‘ziga xosligi ularning xilma-xilligi va ko‘p qirrali ekanligida namoyon bo‘ladi. Ular ko‘pincha qog‘oz, charm yoki boshqa materiallardan qilingan maxsus daftarlar shaklida bo‘lib, unda she’rlar va boshqa matnlar yozilgan. Bayozlar ko‘pincha xattotlik san’ati bilan bog‘liq bo‘lib, ular nafis yozuvlar va bezaklar bilan boyitilgan. Bayozlarda she’rlar va boshqa asarlarning joylashishi alohida tartibda bo‘lmasligi mumkin, chunki ularning asosiy maqsadi badiiy va ma’naviy mazmunni yig‘ishdan iborat edi. Shu sababli, bayozlar ko‘pincha alifbo tartibida yoki mavzular bo‘yicha tuzilgan bo‘lgan. 4. Bayozlarning ahamiyati va janrlararo bog‘liqligi Bayozlar nafaqat adabiy manba, balki madaniy va ijtimoiy hayotning ko‘zgusi sifatida ham muhim ahamiyatga ega bo‘lgan. Ular orqali o‘z davridagi adabiy janrlarning rivoji, shoirlarning ijodiy faoliyati va ijtimoiy-falsafiy qarashlari haqida 26 ma’lumot olish mumkin. Bayozlarda turli janrlarning bir-biri bilan uyg‘unlashishi ularning ko‘lamini yanada kengaytirgan. Masalan, bayozlarda g‘azallar va ruboiylar birgalikda uchrab, ular orasidagi uslubiy va mazmuniy bog‘liqlikni ko‘rsatib bergan. Bu esa bayozlarni nafaqat shoirlar, balki adabiyot ixlosmandlari uchun ham boy bilim manbaiga aylantirgan. 5. Bayozlarning janrlararo o‘zaro ta’siri Bayozlarda she’riy janrlarning bir-biriga ta’sir qilishi ko‘plab ijodiy namunalarda kuzatiladi. Masalan, ruboiylarning qisqa va lo‘nda ifodasi qasidalar yoki g‘azallar mazmunini boyitishga yordam bergan. Bayozlarning xilma-xil tarkibi esa adabiy janrlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni yanada yaqqolroq ko‘rsatib bergan.Bayozlar tuzilishi va janr xususiyatlari boy adabiy an’analarni o‘zida aks ettirgan noyob manbalardir. Ular nafaqat she’riy janrlarning rivojlanishiga hissa qo‘shgan, balki o‘z davrining madaniy va ma’naviy ko‘zgusi sifatida xizmat qilgan. Bayozlar orqali turli janrlarning o‘zaro bog‘liqligi, shoirlarning ijodiy faoliyati va adabiy merosning xilma-xilligi yaqqol namoyon bo‘ladi.Bayozlar, o'zbek adabiyotida o'ziga xos badiiy shakl sifatida ajralib turadi. Ularning tuzilishi va janr xususiyatlari adabiyotshunoslik nuqtai nazaridan muhim ahamiyatga ega. Bayozlar, asosan, qisqa, lo'nda va aniq ifodalar orqali ma'lum bir fikr yoki hissotni etkazishga qaratilgan. Ularning tuzilishi ko'pincha sodda va tushunarli bo'lib, o'quvchini tezda jalb etadi. Shuningdek, bayozlar ko'pincha ma'lum bir mavzu yoki voqea atrofida quriladi, bu esa ularni o'ziga xos qiladi. Bayozning tuzilishi ko'plab jihatlardan iborat. Dastlab, bayozlar ko'pincha bir yoki bir nechta qatorlardan iborat bo'lishi mumkin. Ular, odatda, bitta asosiy fikrni ifodalashga qaratilgan bo'lib, bu fikr qisqa va ravshan tarzda ifodalanadi. Bayozlarning asosiy tuzilishi, shuningdek, ularning badiiy ifodasi va uslubiga ham 27 bog'liq. Ularning tilida ko'pincha badiiy qiyofa va estetik go'zallik mavjud bo'lib, bu bayozlarga o'ziga xos charm va joziba bag'ishlaydi. Bayozlar o'z ichida ko'plab mavzularni qamrab olishi mumkin. Ular, masalan, do'stlik, muhabbat, tabiat, ijtimoiy masalalar va axloqiy qadriyatlar kabi mavzularni o'z ichiga oladi. Har bir bayoz o'zining mazmuni va tuzilishi orqali o'quvchiga ma'lum bir dars, xulosa yoki fikrni etkazishga harakat qiladi. Bu jarayonda bayozlar ko'pincha xalq og'zaki ijodidan, afsonalardan va hikoyalardan ilhomlanadi. Bayozlarning janr xususiyatlari ham muhimdir. Janr jihatidan bayozlar ko'pincha didaktik, tarbiyaviy va estetik maqsadlarda yoziladi. Ular, o'z navbatida, o'quvchilarga axloqiy va tarbiyaviy saboqlar berish, insoniy munosabatlarni o'rganish va hayotning muhim jihatlarini tushuntirishga qaratilgan. Bayozlar, shuningdek, o'zining qisqa va lo'nda shakli bilan o'quvchilarning e'tiborini tezda jalb etadi va ularning qiziqishini oshiradi. Bayozlar, shuningdek, ko'plab badiiy uslublarni qamrab olishi mumkin. Ularning tilida ko'plab badiiy vositalar, masalan, taqqoslash, tasvir, metafora va boshqa uslublar ishlatiladi. Bu uslublar bayozlarning 5 ko'proq jozibador va estetik go'zallikka ega bo'lishiga yordam beradi. Bayozlarning badiiy ifodasi ko'pincha o'zining sodda va tushunarli tili bilan ajralib turadi, bu esa o'quvchilar uchun ularni yanada qiziqarli qiladi. Ushbu badiiy shakl, shuningdek, zamonaviy adabiyotda ham o'z o'rnini saqlab qolmoqda. Zamonaviy shoirlar bayoz an'analaridan foydalanib, yangi uslub va g'oyalar bilan o'z asarlarini boyitmoqdalar. Bu jarayonda bayozlar, o'zining qisqa shakli va aniq mazmuni bilan, yangi avlod o'quvchilari uchun muhim manba sifatida xizmat qiladi. Bayozlar, shuningdek, ijtimoiy tarmoqlar va boshqa 5 Karimov G'. O‘zbek demokrat shoiri Muqimiy va uning davri adabiyoti. Toshkent, 1961. 6. Rasulov X. Furqat. Toshkent, 1959. 28 zamonaviy platformalarda ham keng tarqalgan bo'lib, bu ularning dolzarbligini oshiradi. Xulosa qilib aytganda, bayozlar tuzilishi va janr xususiyatlari o'zbek adabiyotining muhim jihatlarini tashkil etadi. Ular, qisqa va aniq shaklda yaratilgan asarlar bo'lib, ko'proq ma'lumot berish yoki fikrni ifodalashga qaratilgan. Bayozlarning badiiy uslublari va mazmuni, o'z navbatida, ularni adabiyotda ajralib turadigan va qiziqarli asar sifatida ko'rinadi. Bayozlar nafaqat adabiyotshunoslik nuqtai nazaridan, balki madaniyat va tarbiya nuqtai nazaridan ham muhim ahamiyatga ega. III.BOB. TAZKIRALAR – ADABIY SHAXSLAR VA ASARLARNI YORITUVCHI MANBALAR . 3.1. Tazkira tushunchasi va uning adabiyotshunoslikdagi o‘rni. Tazkira tushunchasi Sharq adabiyoti tarixida alohida o‘rin tutuvchi janrlardan biri bo‘lib, u asosan shoirlar va yozuvchilarning hayoti, ijodi va badiiy faoliyati haqidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan. "Tazkira" so‘zi arab tilidan olingan bo‘lib, "eslatma", "xotira" yoki "yodnoma" ma’nolarini anglatadi. Tazkiralar ko‘pincha she’riyat, adabiyot va boshqa sohalarda faoliyat yuritgan shaxslarning biografiyalari va ijodiy ishlari haqida ma’lumotlarni saqlab qolish uchun yaratilgan.Tazkiralar Sharq adabiyotida XII asrdan boshlab keng tarqala boshlagan bo‘lib, ular adabiy jarayonlarning rivoji va tarixini o‘rganishda muhim manba hisoblanadi. Ushbu janr ko‘pincha saroylar, ilmiy doiralar va adabiy muhitlar bilan bog‘liq bo‘lgan va ular orqali o‘z davrining madaniy va ijtimoiy hayoti haqida qimmatli ma’lumotlar saqlanib qolgan.Tazkiralarning adabiy merosni saqlashdagi o‘rni ulkan bo‘lib, ular orqali turli shoir va yozuvchilarning hayoti, badiiy uslubi, ijodiy qarashlari va asarlarining mazmuni haqida ma’lumot olish mumkin. Shu 29 sababli, tazkiralar nafaqat adabiy asar, balki ilmiy-tarixiy va madaniy manba sifatida ham qimmatli hisoblanadi. Tazkiraning asosiy maqsadi va ahamiyati. Tazkiralarning asosiy maqsadi shoir va yozuvchilarning ijodiy faoliyatini hujjatlashtirish va ularning badiiy merosini kelgusi avlodlarga yetkazishdan iborat edi. Tazkiralarda shoirlarning hayot yo‘li, ijodiy yutuqlari, badiiy uslubi va boshqa shaxsiy jihatlari haqida ma’lumotlar berilgan. Ko‘plab tazkiralar adabiyot tarixini qayta tiklash va u haqida yaxlit tasavvur hosil qilish uchun muhim manba sifatida xizmat qilgan. Tazkiralarning ahamiyatini bir necha asosiy yo‘nalishda tahlil qilish mumkin: 1. Adabiyot tarixi uchun manba: Tazkiralar o‘z davridagi adabiy jarayonlarni o‘rganishda asosiy manba hisoblanadi. Ularda shoirlarning asarlari, ijodiy uslubi va adabiyotga qo‘shgan hissasi haqida batafsil ma’lumotlar berilgan. Bu ma’lumotlar adabiyotshunoslik uchun bebaho ahamiyatga ega. 2. Biografik ma’lumotlarning saqlanishi: Tazkiralar orqali shoirlarning hayot yo‘li, ijodiy faoliyati va shaxsiy xususiyatlari haqida bilish mumkin. Bu ma’lumotlar ko‘pincha boshqa manbalarda uchramaydi va ular orqali adabiy shaxslarning hayoti haqida to‘liqroq tasavvur hosil qilish imkoniyati tug‘iladi. 3. Adabiy muhitni yoritish: Tazkiralar o‘z davrining adabiy muhitini aks ettirgan. Ular orqali shoirlar o‘rtasidagi ijodiy aloqalar, ularning bir-biriga bo‘lgan ta’siri va madaniy muhitning adabiyotga bo‘lgan ta’siri haqida ma’lumot olish mumkin. 4. She’riyat tahlili: Tazkiralarda shoirlarning asarlari haqida tanqidiy fikrlar ham uchraydi. Bu fikrlar o‘z davrida ijodiy uslubni shakllantirish va adabiyotning rivojlanishiga xizmat qilgan. Tazkiralarning tarkibiy xususiyatlari 30 Tazkiralarning tarkibiy xususiyatlari ularning janr sifatidagi o‘ziga xosligini belgilaydi. Ko‘pchilik tazkiralar quyidagi tuzilishga ega:  Shoirlarning biografiyasi: Har bir tazkira shoirlarning qisqacha hayotiy ma’lumotlari bilan boshlanadi. Bu ma’lumotlar odatda shoirning tug‘ilgan joyi, ustozi, saroydagi mavqei va hayotining asosiy voqealarini o‘z ichiga oladi.  Ijodiy faoliyat tavsifi: Tazkiralarda shoirlarning asarlari va badiiy uslubi haqida ma’lumot beriladi. Ko‘pincha tazkirachilar shoirning eng mashhur asarlarini sanab o‘tib, ularning mazmuni va badiiy ahamiyatini ta’riflaydi.  She’riy namunalar: Tazkiralarda shoirlarning asarlaridan qisqa parchalar yoki butun she’rlar keltiriladi. Bu namunalar tazkiralarning nafaqat adabiyotshunoslik, balki o‘sha davr badiiy-estetik qarashlarini o‘rganishda ham muhim ahamiyatga ega.  Shoirning shaxsiy xususiyatlari: Ba’zi tazkiralarda shoirlarning shaxsiy xususiyatlari, xarakteri va ijtimoiy hayotdagi o‘rni haqida ma’lumotlar berilgan. Bu ma’lumotlar shoirning ijodiy faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, uning asarlarining mazmunini yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Tazkiralarning adabiyotshunoslikdagi o‘rni Adabiyotshunoslikda tazkiralar muhim rol o‘ynaydi. Ular orqali adabiyot tarixini tiklash, shoirlarning badiiy uslubini tahlil qilish va ijodiy merosini o‘rganish mumkin. Tazkiralar, shuningdek, adabiy tanqidning rivojlanishida ham muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ular orqali o‘z davridagi adabiy-estetik qarashlarni o‘rganish mumkin. Tazkiralar adabiy asarlarni tadqiq qilishda manba sifatida foydalaniladi. Ulardagi ma’lumotlar orqali o‘z davrining madaniy va ijtimoiy hayoti haqida to‘liq 31 tasavvur hosil qilish mumkin. Bundan tashqari, tazkiralar orqali shoirlarning ijodiy aloqalari, ularning ustoz-shogirdlik munosabatlari va adabiyotning umumiy rivoji haqida ma’lumot olish mumkin. Tazkiralarning zamonaviy tadqiqotlarda o‘rni Zamonaviy adabiyotshunoslikda tazkiralar ilmiy-tadqiqot ishlari uchun muhim manba hisoblanadi. Ularning qo‘lyozma nusxalari zamonaviy texnologiyalar yordamida tadqiq qilinib, raqamlashtirilmoqda va keng ommaga taqdim etilmoqda. Bu jarayon tazkiralardagi ma’lumotlarni o‘rganishni yanada osonlashtiradi va ularning adabiyotshunoslikdagi ahamiyatini oshiradi. Tazkiralar orqali o‘zbek adabiyotining rivojlanish bosqichlari, shoirlarning ijodiy faoliyati va adabiy jarayonlarning xususiyatlari haqida batafsil ma’lumot olish mumkin. Shu sababli, tazkiralar bugungi kunda ham adabiyotshunoslik sohasida katta qiziqish uyg‘otmoqda va ulardan foydalanish davom etmoqda. Tazkira tushunchasi o'zbek adabiyotida va umuman musulmon Sharq adabiyotida muhim ahamiyatga ega. Tazkira, asosan, shoirlar, adiblar va boshqa badiiy shaxslar haqida ma'lumot beruvchi biografik asar sifatida qaraladi. Ularning o'ziga xos xususiyatlari, ijodiy faoliyati va badiiy asarlari haqida ma'lumot to'playdi. Tazkira tushunchasi o'zida adabiyotshunoslik, tarix, madaniyat va etika kabi ko'plab jihatlarni o'z ichiga oladi. Ushbu matnda tazkira tushunchasi, uning adabiyotshunoslikdagi o'rni va ahamiyati haqida batafsil ma'lumot beriladi. Tazkira asarlari, ko'pincha, shoirlarning va adiblarning hayoti, ijodi, shaxsiyati va badiiy merosi haqida ma'lumot beradi. Ular, avvalambor, o'sha davrning madaniy muhitini, adabiy tendentsiyalarini va zamonning ijtimoiy hayotini aks ettiradi. Tazkira, shuningdek, ijodkorlarning asarlarini tahlil qilish va baholashda muhim vosita hisoblanadi. Bu asarlar, o'z navbatida, adabiyotshunoslar uchun tarixiy va ijodiy izlanishlar olib borishda katta ahamiyatga ega. 32 Tazkira tushunchasining shakllanishi va rivojlanishi tarixiy kontekstdan kelib chiqadi. Dastlabki davrlarda tazkira asarlari ko'proq og'zaki ijod shaklida bo'lib, xalq og'zaki ijodidan olingan hikoyalar va rivoyatlar asosida yaratilgan. Keyinchalik, yozma adabiyotda, tazkira asarlari ko'proq rasmiy shaklga ega bo'lib, adabiy an'analar va madaniy qadriyatlarni saqlab qolishga xizmat qilgan. Tazkira asarlari, shuningdek, o'sha davrning buyuk shoirlari va adiblari haqida ma'lumot berishda muhim rol o'ynagan.Tazkira tushunchasining adabiyotshunoslikdagi o'rni juda katta. U adabiyotshunoslarga, tarixchilarga va madaniyatshunoslarga ijodkorlarning hayoti va ijodi haqida chuqurroq tushuncha berish imkonini yaratadi. Tazkira asarlari, shuningdek, adabiyotning rivojlanish jarayonini tahlil qilishda va o'sha davr adabiy muhitini tushunishda muhim manba hisoblanadi. Ular, shuningdek, ijodiy merosni o'rganishda, asarlarni baholashda va yangi avlod ijodkorlarini kashf etishda yordam beradi.Tazkira asarlari, nafaqat biografik ma'lumotlar, balki badiiy tahlil va ijodiy xulosalarni ham o'z ichiga oladi. Ular, shuningdek, shoirlarning va adiblarning ijodiy yondashuvlari, badiiy uslublari va hayotiy tajribalari haqida ma'lumot berishi bilan ajralib turadi. Tazkira, shuningdek, o'zining didaktik mazmuni bilan ham ajralib turadi, chunki u o'quvchilarga axloqiy saboqlar berish va insoniy munosabatlarni o'rganishda yordam beradi.Bundan tashqari, tazkira asarlari o'zida madaniyat, tarix va falsafa kabi ko'plab sohalarni birlashtiradi. Ular, o'z navbatida, xalqning madaniy merosini saqlab qolish va avlodlarga yetkazish vazifasini bajaradi. Tazkira asarlari, shuningdek, o'z davrining ijtimoiy va siyosiy muammolarini aks ettirishda ham muhim rol o'ynaydi, bu esa ularning ahamiyatini yanada oshiradi.Tazkira tushunchasi zamon bilan birga o'zgarib, yangi shakllarga ega bo'lib, zamonaviy adabiyotda ham o'z o'rnini saqlab qolmoqda. Zamonaviy shoirlar va adiblar, o'z ijodlarida tazkira an'analaridan foydalanib, yangi g'oyalar va uslub bilan o'z 33 asarlarini boyitmoqdalar. Bu jarayonda tazkira asarlari, o'zining boy tarixi va badiiy ifodasi bilan zamonaviy adabiyotda ham muhim ahamiyatga ega. Xulosa qilib aytganda, tazkira tushunchasi va uning adabiyotshunoslikdagi o'rni o'zbek adabiyotining muhim jihatlarini tashkil etadi. Tazkira, shoirlar va adiblar haqida ma'lumot beruvchi biografik asar sifatida, nafaqat tarixiy ma'lumotlar, balki badiiy tahlil va didaktik mazmunni ham o'z ichiga oladi. Ularning adabiy merosi va ijodiy faoliyati haqida chuqurroq tushuncha berish, adabiyotshunoslik faoliyatida muhim ahamiyatga ega. Tazkira asarlari, o'zining boy tarixi, badiiy ifodasi va didaktik mazmuni bilan, o'zbek adabiyotining rivojlanishida muhim rol o'ynaydi va avlodlarga yetkazishda muhim manba hisoblanadi. 3.2.Mashhur tazkirachilar va ularning adabiyot rivojiga qo‘shgan hissasi . Tazkirachilik Sharq madaniy merosida alohida o‘rin tutuvchi ilmiy-adabiy faoliyat bo‘lib, uning asosiy maqsadi shoirlar va yozuvchilarning hayoti, ijodiy faoliyati va badiiy merosi haqida ma’lumotlar yig‘ishdan iborat edi. Tazkirachilik an’anasini boshlab bergan va uni davom ettirgan mashhur shaxslar adabiyot tarixining rivojiga katta hissa qo‘shgan. Ular nafaqat shoirlarning ijodiy faoliyatini hujjatlashtirgan, balki o‘z davridagi adabiy-estetik qarashlarni shakllantirishda ham muhim rol o‘ynagan.Mashhur tazkirachilar tomonidan yozilgan tazkiralar adabiyot tarixini tadqiq qilishda asosiy manba sifatida foydalaniladi. Ushbu asarlar orqali shoirlarning hayoti, ijodi, badiiy uslubi va ularning davridagi madaniy muhit haqida batafsil ma’lumot olish mumkin. Quyida mashhur tazkirachilar va ularning adabiyot rivojiga qo‘shgan hissasi batafsil yoritiladi. 1. Davlatshoh Samarqandiy va uning "Tazkirat ush-shuaro" asari. 34 Davlatshoh Samarqandiy XV asrda yashagan mashhur tazkirachi bo‘lib, uning "Tazkirat ush-shuaro" asari Sharq adabiyotining eng nodir yodgorliklaridan biri hisoblanadi. Ushbu tazkira adabiyot tarixini tadqiq qilishda muhim manba sifatida xizmat qilgan. "Tazkirat ush-shuaro"da Davlatshoh Samarqandiy o‘z davridagi mashhur shoirlar haqida batafsil ma’lumotlar bergan. Asarda shoirlarning hayot yo‘li, ijodiy faoliyati va ularning she’rlari haqida hikoyalar jamlangan. Davlatshoh Samarqandiy shoirlarning badiiy uslubini tahlil qilib, ularning adabiyot rivojiga qo‘shgan hissasini ta’kidlagan. Davlatshoh Samarqandiy o‘z asarida shoirlarning hayotini tasvirlashda hayotiylikka va aniq faktlarga tayanishga intilgan. Shu sababli, uning tazkirasi o‘z davridagi adabiy jarayonlarni yoritishda beqiyos ahamiyatga ega. 2. Amin Ahmad Roziy va "Haft iqlim" asari. Amin Ahmad Roziy XVI asrda yashagan tazkirachi va tarixchi bo‘lib, uning "Haft iqlim" asari tazkirachilikning eng mashhur namunalari qatoriga kiradi. Bu asar besh jilddan iborat bo‘lib, unda shoirlar va yozuvchilarning hayoti, ijodi va asarlari haqida batafsil ma’lumotlar berilgan. "Haft iqlim" tazkirasi o‘zining keng qamrovli mazmuni va boy ma’lumotlari bilan ajralib turadi. Asarda faqatgina shoirlarning ijodi emas, balki ularning hayotiy voqealari va ijtimoiy muhit haqidagi ma’lumotlar ham keltirilgan. Bu jihatlar tazkirani nafaqat adabiy, balki tarixiy manba sifatida ham qimmatli qiladi. Amin Ahmad Roziyning asari Sharq adabiyoti tarixini o‘rganishda katta ahamiyatga ega bo‘lib, uning yordamida ko‘plab shoirlarning ijodi va adabiy merosi haqida ma’lumot olish mumkin. 3. Navodiy va uning "Majolis un-nafois" asari. 35 Alisher Navoiyning "Majolis un-nafois" tazkirasi Sharq adabiyotida alohida o‘rin tutadi. Bu asar turkiy tazkirachilik an’anasining ilk namunasi bo‘lib, unda Navoiyning o‘z davridagi shoirlar va adabiy muhit haqida bergan ma’lumotlari keltirilgan. "Majolis un-nafois" o‘zining o‘ziga xos uslubi va boy mazmuni bilan ajralib turadi. Asarda Navoiyning adabiyot va san’atga bo‘lgan qarashlari, shoirlarning badiiy uslubi va ularning asarlari haqida berilgan baholari keltirilgan. Bu tazkira nafaqat o‘z davrining adabiy hayotini aks ettiradi, balki adabiyotshunoslik uchun muhim nazariy manba sifatida ham ahamiyatlidir. Navoiyning "Majolis un-nafois" asari orqali ko‘plab shoirlarning hayoti va ijodi haqida ma’lumot saqlanib qolgan. Shu sababli, bu tazkira Sharq adabiyoti tarixida muhim o‘rin tutadi. 4. Sam Mirzo va "Tuhfat us-salotin" asari. Sam Mirzo XVI asrda yashagan tazkirachi va shoir bo‘lib, uning "Tuhfat us- salotin" asari adabiy tarix uchun muhim manba hisoblanadi. Ushbu tazkira turli shoirlar va yozuvchilar haqida batafsil ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. "Tuhfat us-salotin" asarida shoirlarning hayoti, ijodiy faoliyati va ularning asarlari haqida ma’lumotlar keltirilgan. Sam Mirzo o‘z asarida shoirlarning badiiy uslubini tahlil qilib, ularning adabiyot rivojiga qo‘shgan hissasini ta’kidlagan. Sam Mirzoning tazkirasi o‘zining keng qamrovli mazmuni va boy ma’lumotlari bilan ajralib turadi. Bu asar orqali XVI asr adabiy muhitini o‘rganish va shoirlarning ijodiy faoliyati haqida to‘liqroq tasavvur hosil qilish mumkin. 5. Abdurahmon Jomiy va "Bahoriston" asari. Abdurahmon Jomiy XV asrda yashagan buyuk shoir va tazkirachi bo‘lib, uning "Bahoriston" asari Sharq adabiyotida katta ahamiyatga ega. Bu asar tazkirachilik janrining noyob namunalaridan biri hisoblanadi. 36 "Bahoriston"da Jomiy turli shoirlarning hayoti va ijodiy faoliyati haqida ma’lumot bergan. Asarda shoirlarning she’rlari, ijodiy uslubi va ularning adabiyotga qo‘shgan hissasi haqida qimmatli ma’lumotlar keltirilgan. Jomiyning tazkirasi nafaqat adabiyotshunoslik, balki madaniyatshunoslik uchun ham muhim manba hisoblanadi.Mashhur tazkirachilar va ularning asarlari adabiyot rivojiga ulkan hissa qo‘shgan. Ular orqali o‘z davrining madaniy va adabiy hayoti haqida batafsil ma’lumot olish mumkin. Tazkiralar shoirlarning hayoti, ijodi va badiiy uslubi haqida qimmatli ma’lumotlar saqlanib qolgan nodir manbalardir. Bu asarlar nafaqat adabiy jarayonlarni o‘rganish, balki madaniy merosni saqlash va kelajak avlodlarga yetkazish uchun ham katta ahamiyatga ega. Tazkira tushunchasi o'zbek adabiyotida muhim o'rin tutadi, va tazkirachilar ham bu jarayonda alohida ahamiyatga ega. Mashhur tazkirachilar, o'z asarlari orqali nafaqat o'z davrining adabiy muhitini aks ettirgan, balki kelajak avlodlarga ham adabiyotning boy merosini yetkazishda muhim rol o'ynaganlar. Ularning ijodlari, shoirlar va adiblar haqida ma'lumot berish bilan birga, o'sha davrning madaniy va ijtimoiy muhitini ham yoritadi. Ushbu matnda mashhur tazkirachilar va ularning adabiyot rivojiga qo'shgan hissalari haqida batafsil ma'lumot beriladi.Alisher Navoiy, o'zining adabiy faoliyati bilan bir qatorda, tazkira an'analariga ham katta hissa qo'shgan shoirlardan biridir. Uning "Xamsa" asarida nafaqat badiiy ijodini, balki o'z zamonining buyuk shoirlari va adiblari haqida ham ma'lumot beruvchi qismlar mavjud. Navoiy, shuningdek, o'z zamonida adabiyot va san'atni rivojlantirishga katta hissa qo'shgan. Uning ijodida tazkira an'analaridan foydalanish orqali, u shoirlarning ijodiy merosini saqlab qolish va ularni o'qitishga intilgan. Bu esa, o'z navbatida, adabiyotning rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatgan.Zahiriddin Muhammad Bobur ham mashhur tazkirachilardan biri hisoblanadi. Uning "Boburnoma" asari, biografik ma'lumotlar bilan birga, adabiyot 37 va san'atga bo'lgan e'tiborini ham aks ettiradi. Bobur, o'z hayoti va faoliyatida adabiyotning o'rnini yuqori baholagan va o'z zamonining buyuk ijodkorlari haqida ma'lumot berishga intilgan. Uning asarida nafaqat shaxsiy tajribalar, balki adabiyot va san'atning rivojlanishidagi o'zgarishlar ham yoritilgan. Boburning adabiyotga qo'shgan hissasi, uning ijodiy faoliyati orqali o'z davrining madaniy muhitini shakllantirishda muhim rol o'ynagan.Abdurahmon Jomiy, o'zining badiiy asarlari va tazkira an'analariga qo'shgan hissasi bilan tanilgan shoirlardan biridir. Uning "Nafahat ul-Uns" asari, o'z zamonining buyuk shoirlari va adiblarining biografik ma'lumotlarini o'z ichiga oladi. Jomiy, o'z asarida shoirlarning ijodiy faoliyatini tahlil qilgan va ularning o'zaro munosabatlarini yoritishda muhim rol o'ynagan. U, shuningdek, o'zining didaktik mazmuni bilan adabiyotda axloqiy saboqlar berishga harakat qilgan. Jomiy, tazkira an'analarini davom ettirib, o'z ijodida ko'plab badiiy uslublarni qo'llagan.Tazkira an'analarini davom ettirgan yana bir mashhur shoir, Alisher Navoiy bilan zamonada yashagan Lutfiydir. U, o'z asarlarida nafaqat badiiy ifodalar, balki shoirlar va adiblar haqida ma'lumot beruvchi qismlar ham keltirgan. Lutfiy, o'zining ijodida xalq og'zaki ijodidan foydalanib, shoirlarning ijodiy faoliyatini yoritishda muhim rol o'ynagan. Uning asarlarida xalqning hayoti, urf-odatlari va qadriyatlari haqida ma'lumotlar mavjud bo'lib, bu esa adabiyotning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega.Abdullajon Suyuniy, o'z zamonida mashhur tazkirachilardan biri bo'lgan. Uning "Tazkira" asari, ko'plab shoirlar va adiblar haqida ma'lumot beruvchi biografik asar sifatida tanilgan. Suyuniy, o'z asarida shoirlarning ijodiy faoliyatini va badiiy uslublarini tahlil qilgan. U, shuningdek, o'z zamonining madaniy muhitini yoritishda muhim rol o'ynagan. Abdullajon Suyuniy, o'z asarlari orqali adabiyotshunoslik va tarixiy tadqiqotlarga katta hissa qo'shgan.Yana bir muhim tazkirachi, Muhammad Solihdir. Uning "Tazkira" asari, o'z zamonining buyuk shoirlari va adiblarining ijodiy faoliyatini yoritishda muhim 38 manba hisoblanadi. Solih, o'z asarida shoirlarning badiiy ifodalari va ijodiy yondashuvlarini tahlil qilgan. Bu esa, o'z navbatida, adabiyotshunoslarga ijodkorlarning hayoti va faoliyati haqida chuqurroq tushuncha berishga yordam beradi.Mashhur tazkirachilar, o'z asarlari orqali nafaqat shoirlar va adiblar haqida ma'lumot berish, balki o'sha davrning madaniy va ijtimoiy muhitini ham yoritishda muhim rol o'ynagan. Ularning ijodlari, o'z navbatida, adabiyotning rivojlanishida va xalqning madaniy merosini saqlab qolishda katta ahamiyatga ega. Tazkira asarlari, adabiyotshunoslar uchun muhim manba bo'lib, o'z zamonining ijodiy muhitini tushunishda yordam beradi.Xulosa qilib aytganda, mashhur tazkirachilar o'z ijodlari orqali adabiyot rivojiga katta hissa qo'shganlar. Ularning asarlari, adabiyotshunoslik, tarix va madaniyat sohalarida muhim ahamiyatga ega bo'lib, kelajak avlodlarga adabiyotning boy merosini yetkazishda muhim rol o'ynaydi. Tazkira an'analarining davomiyligi va rivojlanishi, adabiyotshunoslik faoliyatida muhim o'rin tutadi, bu esa o'z navbatida, adabiyotning kelajagi uchun ham muhimdir. XULOSA Mumtoz adabiyot, o'ziga xos badiiy an'analar, uslublar va mazmunlar bilan boyitilgan, xalqning madaniy va tarixiy merosini aks ettiruvchi muhim manba hisoblanadi. Bu adabiyotning asosiy elementlari bo'lgan devonlar, bayozlar va 39 tazkira asarlari, o'z navbatida, mumtoz adabiyotni o'rganishda katta ahamiyatga ega. Ularning har biri o'ziga xos xususiyatlari va funksiyalari bilan mumtoz adabiyotni yanada chuqurroq tushunishga yordam beradi. Devonlar, badiiy asarlarning to'plamidir. Ular ko'pincha shoirlarning ijodiy faoliyatini, hissiyotlarini va fikrlarini ifodalaydi. Mumtoz adabiyotda devonlar, shoirlarning ijodiy merosini saqlash va avlodlarga yetkazish vazifasini bajaradi. Ular, o'z ichida ko'plab she'rlar, dostonlar va hikoyalardan iborat bo'lib, badiiy go'zallik va estetik ifodalari bilan ajralib turadi. Devonlar, shuningdek, o'z zamonining ijtimoiy va madaniy hayotini aks ettirishda muhim rol o'ynaydi. Ular orqali o'quvchilar nafaqat badiiy ijod, balki tarixiy kontekstni ham o'rganadilar. Bayozlar, o'z navbatida, qisqa va aniq ifodalarda ma'lum bir fikr yoki hissotni etkazishga qaratilgan badiiy asarlardir. Bayozlar, ko'pincha didaktik va tarbiyaviy maqsadlarda yoziladi, bu esa ularni adabiyotda muhim manba sifatida ko'rsatadi. Ular shuningdek, xalq og'zaki ijodiga tayangan holda, axloqiy saboqlar berishga harakat qiladi. Bayozlar o'zining sodda tili, lo'nda shakli va aniq mazmuni bilan o'quvchilarni tezda jalb etadi. Ular, shuningdek, zamonaviy adabiyotda ham davom etib, yangi shakllar va g'oyalar bilan boyitilmoqda. Tazkira asarlari, shoirlar va adiblar haqida biografik ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Ular, o'z zamonining adabiy muhitini, ijtimoiy hayotini va madaniy qadriyatlarini aks ettiradi. Tazkira asarlari, ijodkorlarning hayoti va faoliyatini tahlil qilishda muhim manba hisoblanadi. Ular, shuningdek, adabiyotshunoslarga tarixiy va badiiy izlanishlar olib borishda katta yordam beradi. Tazkira an'analari, o'z navbatida, ijodkorlarning badiiy uslublari va yondashuvlarini o'rganishga imkon yaratadi. Umuman olganda, devonlar, bayozlar va tazkira asarlari mumtoz adabiyotni o'rganishda muhim manba hisoblanadi. Ularning har biri o'zining badiiy, didaktik 40 va tarixiy jihatlari bilan ajralib turadi. Devonlar shoirlarning ijodini saqlab qolish va avlodlarga yetkazishda muhim rol o'ynasa, bayozlar qisqa va aniq ifodalar orqali axloqiy saboqlar berishga qaratilgan. Tazkira asarlari esa adabiyotshunoslar va tarixchilar uchun ijodkorlarning hayoti va faoliyatini o'rganishda muhim manba bo'lib xizmat qiladi. Bu uch element, mumtoz adabiyotning boyligini va xilma-xilligini namoyon etadi. Ular, o'z zamonida adabiyot va san'atni rivojlantirishga hissa qo'shgan buyuk ijodkorlar tomonidan yaratilgan, va bu asarlar orqali biz o'sha davrlarning madaniy va ijtimoiy hayotini chuqurroq tushunish imkoniyatiga ega bo'lamiz. Devonlar, bayozlar va tazkira asarlari, o'z navbatida, adabiyotshunoslik faoliyatida muhim ahamiyatga ega, bu esa ularning o'rnini yanada mustahkamlaydi. Xulosa qilib aytganda, devonlar, bayozlar va tazkira asarlari mumtoz adabiyotni o'rganishda muhim manba hisoblanadi. Ular o'z ichida badiiy go'zallik, tarbiyaviy mazmun va tarixiy kontekstni aks ettiradi. Bu asarlar, kelajak avlodlarga o'zbek adabiyotining boy merosini yetkazishda va adabiyotning rivojlanishida muhim rol o'ynaydi. Ularning o'rganilishi, adabiyotshunoslik faoliyatini yanada boyitadi va xalqning madaniy merosini saqlab qolishda muhim ahamiyatga ega. 41 Foydalanilgan adabiyotlar 1.Abdurahmonov A. Turkiy adabiyotning qadimgi davri. Toshkent, 2015. 2.Abdug‘afurov A. Erk va ezgulik kuychilari. – Toshkent: Adabiyot va san’at nashriyoti, 2017. 3.Abdug‘afurov A. Buyuk beshlik saboqlari. – Toshkent: Adabiyot va san’at nashriyoti, 2018. 4.Abdug‘afurov A. Qalb qa’ridagi qadriyatlar. – Toshkent: Adabiyot va san’at nashriyoti, 2017 5.Avesto. Toshkent. 201 7 . 6.Ahmad Yassaviy. Hikmatlar. – Toshkent, 2017. 7. Ahmad Yassaviy. Devoni hikmat. – Toshkent, 2018 8 . Маллаев Н. Ўзбек адабиёти тарихи. – Тошкент: Ўқитувчи, 1965. 9. Раҳмонов Н. Ўзбек адабиёти тарихи. – Тошкент: Sano-standart, 2017. 10. Ҳамидова М., Қўлёзма баёзлар — адабий манба, Т., 1981. 11 . Маҳмуд Ҳасаний, Алимулло Ҳабибуллаев. Адабий манбашунослик ва матншуносликнинг назарий масалалари. 5А220104 – Шарқ мумтоз адабиёти манбашунослиги ва матншунослиги магистрлик мутахассислиги учун ўқув қўлланма, С-121. Тошкент 2012й. 12 . Karimov G'. O‘zbek demokrat shoiri Muqimiy va uning davri adabiyoti. Toshkent, 1961. 6. Rasulov X. Furqat. Toshkent, 1959. 13 . “O‘zbek tili va adabiyoti”, 1968, 3-son. 8. Nodira. Devon. Toshkent, 1963. 42 14 . Ogahiy. Tanlangan asarlar. Toshkent, 1958. 10. Is’hoqov Yo. Bayoz va bayozchilik tarixi. “O‘zbek adabiyoti tarixi masalalari” to‘plami, Toshkent, 1976. 15 . Абилов Муслим.Шарқ мусиқа маданияти тарихига бир назар. Мақола. https://fll.jspi.uz/index.php/art/article/download/330/189/741 16.http://uza.uz/oz/documents/zbekiston-respublikasi-prezidenti- shavkatmirziyeevning-oliy-22-12-2017 17.https://qomus.info/encyclopedia/cat-b/bayoz-uz/ 43

Devon, bayoz va tazkiralar-mumtoz adabiyotni o‘rganishda muhim manbaalar 

MUNDARIJA

KIRISH…………………………………………………………………………….3

I.BOB.DEVONLAR – ADABIY MEROS TO‘PLAMLARI.

1.1.Devon tushunchasi va uning shakllanish tarixi………………………………...5

1.2.Devonlarning mumtoz adabiyotdagi ahamiyati va o‘rni……………………...10

II.BOB.BAYOZLAR – XUSUSIY TO‘PLAMLARNING TARIXI VA O‘RNI

2.1.Bayoz tushunchasi va uning devonlardan farqlari…………………………….18

2.2.Bayozlar tuzilishi va janr xususiyatlari……………………………………….22

III.BOB.TAZKIRALAR – ADABIY SHAXSLAR VA ASARLARNI YORITUVCHI MANBALAR.

3.1.Tazkira tushunchasi va uning adabiyotshunoslikdagi o‘rni……………….….26

3.2.Mashhur tazkirachilar va ularning adabiyot rivojiga qo‘shgan hissasi…...…..30

XULOSA……………………………………………………………………..…..33

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………..36

Sotib olish