Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyatining jinoiy-huquqiy tavsifi (nazariya va amaliyot) - Huquqshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	223.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	12 Iyun 2025
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Huquqshunoslik

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

134 Sotish

Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyatining jinoiy-huquqiy tavsifi (nazariya va amaliyot)

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI
HUQUQ TA’LIMI KAFEDRASI
Sirtqi ta’limi 60420100 – Yurisprudensiya(faoliyat turlari bo‘yicha)
yo‘nalishi 23.64-guruh talabasi --------------------------ning
Jinoyat huquqi
fanidan
DINIY TA’LIMOTDAN SABOQ BERISH TARTIBINI BUZISH
JINOYATINING JINOIY-HUQUQIY TAVSIFI (NAZARIYA VA
AMALIYOT )
m avzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar: ______________________
Farg‘ona shahri – 2025-o‘quv

MUNDARIJA
Sirtqi ta’limi 60420100 – Yurisprudensiya(faoliyat turlari
bo‘yicha) yo‘nalishi 23.64-guruh talabasi
--------------------------ning ................................. 1
Jinoyat huquqi ................................................. 1
fanidan ....................................................... 1
Kirish
Mavzuning dolzarbligi: O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach,
fuqarolarning vijdon erkinligi va diniy e’tiqod huquqi davlat tomonidan
kafolatlangan asosiy konstitutsiyaviy huquqlardan biriga aylandi. Diniy
ta’limotlarning qonuniy asosda tashkil etilishi va amalga oshirilishi jamiyatdagi
barqarorlik, konfessiyalararo totuvlik va fuqarolik tinchligining muhim kafolati
hisoblanadi. Shu bilan birga, diniy erkinlikdan suiiste’mol qilish holatlari — ya’ni
diniy ta’limotlar orqali noqonuniy faoliyat yuritish, ruxsatsiz diniy saboqlar
o‘tkazish yoki ekstremistik g‘oyalarni targ‘ib qilish kabi hatti-harakatlar jamiyat
xavfsizligiga tahdid soluvchi ijtimoiy xavfli jinoyatlardan sanaladi.
Shu nuqtayi nazardan, diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish
jinoyatining jinoiy-huquqiy tavsifini chuqur o‘rganish dolzarb masalalardan biri
bo‘lib qolmoqda.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va boshqa
2

normativ-huquqiy hujjatlarida vijdon erkinligi va diniy e’tiqod huquqi
kafolatlangan bo‘lib, har bir fuqaro o‘z e’tiqodiga ko‘ra dinga e’tiqod qilish yoki
qilmaslik erkinligiga ega.Biroq bu erkinlikni suiiste’mol qilish, qonuniy tartiblarni
buzgan holda diniy saboqlar o‘tkazish jinoyat deb e’tirof etiladi.
So‘nggi yillarda diniy ta’limotlar nomi ostida noqonuniy faoliyat yuritish,
ta’limot orqali radikal g‘oyalarni targ‘ib qilish yoki ruxsatsiz diniy yig‘inlar tashkil
etish holatlari kuzatilmoqda. Bunday holatlar diniy erkinlikdan noto‘g‘ri
foydalanish bilan bog‘liq bo‘lib, bu jinoyatlarni aniqlash, ularning oldini olish va
to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish huquqiy tizim oldida dolzarb vazifa sifatida turibdi.
Mavzuning o‘rganilganlik darajasi: Mazkur jinoyatga oid huquqiy
masalalar O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 229²-moddasida
belgilangan. Shu bilan birga, diniy saboq berish tartibini buzish jinoyati yuzasidan
yurtimizda ayrim ilmiy maqolalar va sharhlar mavjud bo‘lsa-da, amaliyotda
uchrayotgan muammolar, xorijiy mamlakatlar tajribasi va jinoyatning tarkibiy
elementlariga oid chuqur tahlillar yetarli darajada olib borilmagan.
Diniy ta’limotlar faoliyatining qonuniy asoslarini o‘rganishga bag‘ishlangan
tadqiqotlar A.X. Jo‘rayev, N.X. Xudoyberganov, D.A. Toshqulov kabi yuridik
olimlar tomonidan olib borilgan bo‘lib, ularning ishlarida diniy ekstremizmga
qarshi kurashish va huquqiy me’yorlarni takomillashtirish zarurati ta’kidlangan.
Xalqaro darajada esa Yevropa Inson huquqlari konventsiyasi hamda BMTning Din
yoki e’tiqod erkinligi bo‘yicha maxsus ma’ruzachilari tomonidan diniy erkinlik va
uni cheklash holatlari doirasida muhim tavsiyalar bildirilgan.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari: Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 229²-moddasi doirasida diniy
ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyatining jinoiy-huquqiy mohiyatini
ochib berish, uning tarkibiy belgilari, kvalifikatsiya qilish asoslari, sud-amaliyoti
va xorijiy tajribani tahlil qilishdan iborat.
Mazkur maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilab olingan:
3

 diniy ta’limotlar faoliyatining huquqiy asoslarini o‘rganish;
 Jinoyat kodeksining 229²-moddasini huquqiy tahlil qilish;
 jinoyat tarkibini tashkil etuvchi elementlarni aniqlash;
 amaliy misollar va statistika asosida jinoyat ko‘rinishlarini tahlil qilish;
 xorijiy tajriba bilan taqqoslash asosida takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar
ishlab chiqish.
Tadqiqot obyekti va predmeti:
Tadqiqot obyekti — diniy ta’limotlar faoliyatini tartibga soluvchi milliy
qonunchilik va amaliyot.
Tadqiqot predmeti — Jinoyat kodeksining 229²-moddasida nazarda tutilgan diniy
ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyatining tarkibiy belgilari, huquqiy
asoslari va amaliy ko‘rinishlari.
Tadqiqotda qo‘llanilgan usullar: Ishda taqqoslash, huquqiy tahlil, tarixiy
yondashuv, statistik va empirik tahlil metodlaridan foydalanilgan.
Kurs ishining ilmiy va amaliy ahamiyati: Kurs ishining ilmiy ahamiyati
shundaki, u diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyatining nazariy
asoslarini ochib beradi, mavjud huquqiy me’yorlar va xalqaro standartlar bilan
taqqoslash asosida takomillashtirish bo‘yicha ilmiy takliflar ishlab chiqadi.
Amaliy ahamiyati esa shundan iboratki, bu ishda keltirilgan xulosalar va
tavsiyalar huquqni muhofaza qilish organlari, sudlar hamda boshqa davlat
organlari faoliyatida diniy ta’limotlar bilan bog‘liq qonunbuzarliklarning oldini
olishda qo‘llanishi mumkin. Shuningdek, mazkur kurs ishi yuridik oliy ta’lim
muassasalari talabalari uchun o‘quv-uslubiy manba vazifasini o‘tashi mumkin.
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlardan iborat
4

I. BOB. DINIY TA’LIMOTDAN SABOQ BERISH TARTIBINI BUZISH
JINOYATINING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Diniy erkinlik va vijdon erkinligining konstitutsiyaviy-huquqiy
asoslari
Diniy erkinlik va vijdon erkinligi — har bir fuqaro va jamoaning o‘z diniy
e’tiqodini tanlash, diniy amallarni bajarish va diniy ta’limotlarda ishtirok etish
erkinligini anglatadi. Bu erkinliklar demokratik jamiyatda barcha fuqarolar uchun
fundamental huquqlar hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi
va boshqa huquqiy me’yorlar din va vijdon erkinligini himoya qilishga qaratilgan
bo‘lib, har bir fuqaro o‘z diniy qarashlarini tanlashda va amalga oshirishda to‘liq
erkinlikka ega ekanligini ta’minlaydi.
Diniy erkinlik va vijdon erkinligi — har bir fuqaro va jamoaning o‘z diniy
e’tiqodini tanlash, diniy amallarni bajara olish, diniy ta’limotlarda ishtirok etish va
5

o‘z e’tiqodiga asoslangan holda ta’lim olish huquqini anglatadi. Bu erkinliklar
demokratik jamiyatning ajralmas qismi hisoblanadi va O‘zbekiston Respublikasida
Konstitutsiya va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar bilan mustahkamlangan.Shu
bilan birga, ushbu erkinliklarni amalga oshirishda belgilangan tartib va
me’yorlarga rioya qilinishi zarur bo‘lib, aynan shu nuqtada diniy ta’limotdan saboq
berish tartibining buzilishi jinoyat sifatida namoyon bo‘ladi.
Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish — bu diniy ta’limni qonunda
belgilangan shaklda emas, balki noqonuniy tarzda, tegishli ruxsatsiz tashkil etish,
diniy ta’lim berish faoliyatini noqonuniy olib borish, bolalar va o‘smirlarni
rasmiylashtirilmagan darslarga jalb qilish kabi shakllarda ifodalanadi. O‘zbekiston
Respublikasi Jinoyat kodeksining 229²-moddasi aynan mana shunday
huquqbuzarlik holatlarini jinoyat deb e’tirof etadi.
1. Konstitutsiyaviy asoslar
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 35-moddasida har bir
fuqaroga vijdon erkinligi,o‘z diniy e’tiqodiga ega bo‘lish va uni erkin amalga
oshirish huquqi kafolatlanadi.
Bu norma fuqarolarning diniy ta’lim olishiga ham tegishli bo‘lib, davlat diniy
erkinlikni tan olgan bo‘lsa-da, uni faqat qonuniy asosda amalga oshirish talab
etiladi. Shunday ekan, diniy saboq berish tartibini buzish, ya’ni davlat tomonidan
belgilangan ro‘yxatga olish, ruxsat olish kabi muhim tartiblarga amal qilmaslik
konstitutsiyaviy tuzumga qarshi qaratilgan huquqbuzarlik hisoblanadi.
2. Maxsus qonunchilikdagi asoslar
2021-yil qabul qilingan “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi
Qonunda diniy ta’limotlar, ularning tashkil etilishi va faoliyat yuritish tartibi aniq
belgilab qo‘yilgan. Ushbu qonunga ko‘ra, diniy ta’limni tashkil etish uchun
maxsus ruxsatnoma (litsenziya), diniy ta’lim muassasasining ro‘yxatdan o‘tganligi,
ularning ta’sis hujjatlari, o‘quv dasturlari va tarkibiy tuzilmasi davlat tomonidan
tasdiqlanishi lozim. Aks holda, ushbu faoliyat noqonuniy hisoblanib, ma’muriy
yoki jinoiy javobgarlikni keltirib chiqaradi.
6

3. Noqonuniy diniy faoliyat va jinoyat tarkibi
Diniy saboqni ruxsatsiz tarzda o‘tkazish, jumladan, diniy tashkilotlar
tomonidan ro‘yxatdan o‘tmagan filiallar orqali darslar o‘tkazish, bolalar va
o‘smirlarni noqonuniy diniy mashg‘ulotlarga jalb qilish, turli to‘garaklar va
guruhlar nomi ostida diniy targ‘ibot yuritish kabi harakatlar Jinoyat kodeksining
229²-moddasi bilan taqiqlanadi. Ayniqsa, ma’muriy jazo qo‘llanilganiga qaramay
ushbu harakatlar takror sodir etilsa, ular jinoyat deb e’tirof etiladi.
4. Xalqaro huquq doirasida yondashuv
BMT Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi (18-modda) hamda
Yevropa Inson huquqlari konventsiyasi (9-modda)da ham diniy va vijdon erkinligi
muhim huquq sifatida tan olingan. Shu bilan birga, ushbu huquqlarni amalga
oshirishda har bir davlat o‘z qonunchiligida diniy faoliyatni tartibga solish
mexanizmlarini ishlab chiqishga haqli. Ya’ni, xalqaro me’yorlar diniy erkinlikni
mutlaq erkinlik sifatida emas, balki ijtimoiy barqarorlik va xavfsizlik nuqtayi
nazaridan muvozanatlangan tarzda qo‘llashni ko‘zda tutadi.
5. Diniy erkinlik va ijtimoiy barqarorlik
Diniy ta’limotlardan saboq olish va berish erkinligi fuqarolarning muhim
huquqi bo‘lib, jamiyatda diniy bag‘rikenglikni ta’minlashga xizmat qiladi. Biroq,
ushbu huquqning noqonuniy amalga oshirilishi, ayniqsa yosh avlod ongiga
ruxsatsiz diniy g‘oyalarni singdirish, jamiyatda ekstremistik holatlarning yuzaga
kelishiga olib kelishi mumkin. Shu bois, diniy saboq berish faoliyatining qonuniy
asosda tashkil etilishi ijtimoiy xavfsizlikning muhim garovi sifatida qaraladi.
7

1.2. Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish tushunchasi va uning
jinoyat sifatidagi alomatlari
Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish – O‘zbekiston
Respublikasining diniy ta’limotlar va vijdon erkinligi sohasidagi qonunlarini
buzish, shuningdek, davlat tomonidan diniy ta’limotlarga berilgan huquqiy
maqomga zid faoliyatlarni amalga oshirishni anglatadi.Bu jinoyat, asosan, diniy
ta’limotlarning qonuniy faoliyatini cheklash yoki ularni qonunga xilof ravishda
faoliyat yuritishga majburlashni o‘z ichiga oladi.Diniy ta’limotdan saboq berish
tartibini buzish, o‘z navbatida, jamiyatda diniy bag‘rikenglikni, vijdon erkinligini
va diniy ta’limotlarning qonuniy faoliyatini xavf ostiga qo‘yadi.
O‘zbekiston Respublikasida vijdon erkinligi va diniy erkinlik Konstitutsiya
hamda maxsus qonunlar bilan kafolatlangan bo‘lsa-da, bu erkinliklarni suiiste’mol
qilmaslik muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, diniy ta’limot doirasida noqonuniy
8

faoliyatlar olib borish yoki saboq berish tartibini buzish holatlari jinoyat sifatida
baholanadi. Mazkur jinoyat — diniy tashkilotlar faoliyatining qonuniy asoslarda
yuritilishini ta’minlash, jamiyatda diniy bag‘rikenglik va barqarorlikni
mustahkamlashga xizmat qiladi.
1. Jinoyatning huquqiy mohiyati
Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish – bu O‘zbekiston
Respublikasining "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida"gi qonuni ,
shuningdek Jinoyat kodeksining 229²-moddasida belgilangan talablarni buzish
orqali amalga oshiriladigan harakatdir. Ushbu jinoyat, asosan, diniy saboq berish
faoliyatining belgilangan tartibga rioya qilinmasdan amalga oshirilishini anglatadi.
Bu quyidagi holatlarda ifodalanadi:
 Davlat ro‘yxatidan o‘tmagan diniy tashkilotlar tomonidan diniy saboq
berilishi;
 Ruxsat etilmagan joylarda yoki ruxsatsiz shaxslar tomonidan diniy ta’lim
berilishi;
 Bolalar va o‘smirlar orasida diniy ta’limotlarni ruxsatsiz targ‘ib qilish.
2. Jinoyatning obyekti va obyektiv tomoni
Bevosita obyekti — jamiyatda diniy erkinlik va vijdon erkinligi doirasida
qonuniy diniy ta’limotlarni shakllantirish va ularni tartibga soluvchi ijtimoiy
munosabatlardir.
Obyektiv tomoni — diniy saboqni belgilangan tartibga rioya qilmasdan
o‘tkazish, diniy tashkilotlar tomonidan qonun talablariga zid holda darslar tashkil
etish, davlat tomonidan ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin ushbu harakatlarni
davom ettirish orqali ifodalanadi.
Misol uchun:
 Diniy ta’limot rahbarining tashkilotni ro‘yxatdan o‘tkazmasdan saboq
berishni boshlashi;
 Ruhoniylarning bolalar ishtirokida norasmiy yig‘inlar tashkil qilishi;
 Diniy saboq berish bahonasida boshqa noruxsat etilgan harakatlar amalga
9

oshirilishi.
3. Jinoyatning subyekti va subyektiv tomoni
Subyekt — 16 yoshga to‘lgan, muomalaga layoqatli shaxslar, jumladan:
 Diniy tashkilot rahbarlari;
 Ruhoniylar;
 Diniy faoliyatni noqonuniy amalga oshirayotgan jismoniy shaxslar.
Subyektiv tomoni — bu jinoyat to‘g‘ridan-to‘g‘ri qasddan sodir etiladi.
Ya’ni, shaxs diniy saboq berish tartibini buzayotganini biladi va shu harakatni
qasddan amalga oshiradi. Ko‘pincha diniy tashkilotni qonunga xilof ravishda
faoliyat yuritishga majburlash yoki ruxsatsiz saboq berish shaklida namoyon
bo‘ladi.
4. Diniy saboq berish tartibi va ro‘yxatga olish
Diniy ta’limotlarni rasmiy faoliyatga ega bo‘lishi uchun ro‘yxatga olish muhim.
Bu jarayon quyidagi hujjatlar asosida amalga oshiriladi:
 100 nafardan kam bo‘lmagan tashabbuskor fuqarolar imzosi;
 Ta’sis yig‘ilishi bayonnomasi;
 Ustav;
 Manzilni tasdiqlovchi hujjatlar;
 Ro‘yxatga olish to‘lovi haqida hujjat.
Ro‘yxatdan o‘tmagan tashkilotlar tomonidan ta’lim berilishi jinoyat
hisoblanadi.
5. Jinoyatning oqibatlari va ijtimoiy xavfliligi
Mazkur jinoyat natijasida quyidagi oqibatlar yuzaga kelishi mumkin:
 Diniy ta’limotlarning qonuniy faoliyati to‘xtatiladi;
 Diniy bag‘rikenglikka putur yetadi;
 Bolalar va o‘smirlarning ongiga salbiy ta’sir o‘tkaziladi;
 Davlat va jamiyatda diniy ekstremizm xavfi kuchayadi.
6. Jinoyatni kvalifikatsiya qilish muammolari
Amaliyotda bu jinoyatni quyidagilar bilan adashtirmaslik kerak:
10

 Shaxs o‘z diniy e’tiqodini shaxsiy tarzda ado etayotgan bo‘lsa – jinoyat
emas;
 Diniy darslar ruxsatli muassasada, ro‘yxatdan o‘tgan tashkilot tomonidan
o‘tkazilayotgan bo‘lsa – jinoyat emas;
 Diniy faoliyatni targ‘ib qilish bilan diniy dars o‘rtasidagi farqni aniqlash
zarur.
Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyati O‘zbekiston
Respublikasi qonunchiligida aniq belgilangan huquqiy chegaralarning buzilishi
natijasida sodir etiladi. Bu jinoyatga qarshi kurashish — diniy erkinlikni
ta’minlash, ijtimoiy barqarorlikni saqlash va diniy bag‘rikenglikni
mustahkamlashning muhim omillaridan biridir. Shu boisdan, diniy saboq faqat
qonuniy asoslarda, tegishli tartibda va ro‘yxatdan o‘tgan tashkilotlar orqali amalga
oshirilishi lozim.
1.3. Diniy sohadagi jinoyatlarga oid ilmiy qarashlar va doktrinal
yondashuvlar
Diniy erkinlik va vijdon erkinligi demokratik huquqiy davlatning asosiy
tamoyillaridan biri bo‘lib, u xalqaro huquq normalari va milliy qonunchilikda
kafolatlangan.Shu sababli, ushbu sohadagi huquqbuzarliklar — ayniqsa jinoyat
darajasiga yetadigan holatlar — nafaqat huquqiy, balki falsafiy, ijtimoiy va siyosiy
nuqtayi nazardan ham muhim tahlil obyektidir.
Ko‘plab yuridik olimlar diniy sohadagi jinoyatlarni asosan ikki yo‘nalishda
baholaydi:
 Huquqiy himoya nuqtayi nazaridan – diniy ta’limotlar va vijdon erkinligi
huquqlarining buzilishi davlat tomonidan himoya qilinishi kerak bo‘lgan
konstitutsiyaviy normalar doirasida ko‘riladi.
 Ijtimoiy xavflilik mezonidan – diniy sohadagi jinoyatlar odatda jamiyatda
11

ijtimoiy muvozanatga, diniy bag‘rikenglikka va fuqarolar orasidagi
tinchlikka xavf tug‘diruvchi xatti-harakatlar sifatida qaraladi.
Masalan, I.M. Mirzayev ta'kidlaydi:
“Diniy ta’limotlar faoliyatini noqonuniy cheklash yoki davlat tomonidan
ularni adolatsiz tarzda ta'qib qilish ijtimoiy adolat prinsiplariga zid bo‘lib, bu holat
jinoyat qonunchiligida aniq va qat'iy chegaralar bilan belgilanmog‘i lozim” 1
.
Doktrinal jihatdan, diniy jinoyatlar odatda quyidagicha tasniflanadi:
 Diniy erkinlikni cheklovchi jinoyatlar – masalan, diniy ta’limotlarni
noqonuniy ravishda ro‘yxatdan o‘tkazmaslik yoki ularning faoliyatiga
asossiz to‘sqinlik qilish.
 Diniy faoliyatdan noqonuniy foydalanish jinoyatlari – diniy niqob ostida
ekstremistik g‘oyalarni targ‘ib qilish, diniy adovat qo‘zg‘ash.
 Diniy ta’limotlar qonunchiligini buzish jinoyatlari – masalan, Jinoyat
kodeksining 229 2
-moddasi doirasidagi xatti-harakatlar.
Doktrina doirasida yana bir muhim yondashuv bu – kompleks yondashuv dir,
ya’ni diniy jinoyatlarni faqat jinoiy-huquqiy emas, balki ma'muriy, fuqarolik va
xalqaro huquq normalari bilan uyg‘un holda tahlil qilish.
Diniy erkinlik va vijdon erkinligi – demokratik huquqiy davlatning asosiy
konstitutsiyaviy tamoyillaridan biri sifatida e’tirof etiladi. Mazkur erkinliklar
xalqaro huquqiy hujjatlar, xususan, Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi (18-
modda), YEXHT hujjatlari va Evropa Inson huquqlari konvensiyasida asosiy inson
huquqlari sirasiga kiradi. Shu sababli, bu sohadagi huquqbuzarliklar, ayniqsa
jinoyat darajasiga yetadigan harakatlar — huquqiy, siyosiy, ijtimoiy va falsafiy
jihatdan ham chuqur tahlilni talab qiladi.
O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning dunyoviy ta’lim olish huquqi
ta’minlangan bo‘lib, bu huquq ularning diniy e’tiqodidan qat’i nazar kafolatlanadi.
Shu sababli diniy ta’limotdan saboq berish yoki o‘rgatish faoliyatini qonuniy
tartibda olib borish muhim ahamiyat kasb etadi. Aks holda, bu harakatlar jinoiy
1
Mirzayev I.M. "Diniy tashkilotlar va jinoyat huquqi: Muammolar va yechimlar". – Toshkent: Yuridik adabiyot,
2021. – B. 35
12

javobgarlikka sabab bo‘lishi mumkin.
Jinoyat tarkibi va qonunchilik asoslari
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 229²-moddasida “Diniy
ta’limotlar to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzish” jinoyati nazarda tutilgan. Ushbu
modda bo‘yicha javobgarlik quyidagi harakatlar sodir etilganda yuzaga keladi:
 Bolalar va o‘smirlarning maxsus diniy yig‘ilishlarini tashkil etish;
 Ruhoniylar tomonidan ta’lim mazmuniga ega tadbirlarni ota-onalar yoki
ta’lim organlarining roziligisiz o‘tkazish;
 Diniy saboqlarni qonuniy ruxsatsiz yoki ro‘yxatdan o‘tmagan diniy tashkilot
nomidan berish.
Mazkur jinoyatning xavfli jihati shundaki, u fuqarolarning vijdon erkinligini
buzish bilan birga, voyaga yetmaganlarning ongiga bosim o‘tkazish, ularning
dunyoqarashini majburan shakllantirish xavfini tug‘diradi.
Doktrinal va xalqaro yondashuv
Doktrinada diniy saboq berish tartibini buzish jinoyati ikki jihatdan
baholanadi:
1. Huquqiy himoya nuqtayi nazaridan – bu kabi jinoyatlar diniy erkinlik va
ta’lim erkinligi o‘rtasidagi muvozanatni buzadi.
2. Ijtimoiy xavflilik mezoni asosida – voyaga yetmaganlar ongiga noqonuniy
diniy ta’sir o‘tkazish jamiyatdagi diniy bag‘rikenglik va tinchlikka tahdid
soladi.
Kompleks yondashuv asosida bu jinoyatni nafaqat jinoiy-huquqiy, balki
ma’muriy, fuqarolik va xalqaro huquq normalari asosida baholash lozim. Xalqaro
normalar dinni o‘rgatishga ruxsat beradi, biroq bu faoliyatning bolalarga nisbatan
majburlov yoki manipulyatsiyasiz amalga oshirilishini ta’minlashni talab etadi.
Ma’muriy preyuditsiya va jinoyat tarkibining o‘ziga xos jihatlari
JK 229²-moddasi bo‘yicha jinoyat tarkibi — formaldir , ya’ni jinoyat tarkibi
jinoyat oqibatlarining yuzaga chiqishini talab qilmaydi.Ushbu jinoyat uchun
ma’muriy preyuditsiya mavjud, ya’ni shaxs avval aynan shu xatti-harakat uchun
13

Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksga binoan javobgarlikka tortilgan
bo‘lishi kerak.
Missionerlik va prozelitizm bilan bog‘liq holatlar
Diniy saboq berish bilan bog‘liq jinoyatlar ko‘pincha missionerlik faoliyati
bilan chambarchas bog‘liq bo‘ladi. Bu kabi holatlarga quyidagilar kiradi:
 Dindorlarni boshqa konfessiyaga kiritish uchun bosim o‘tkazish;
 Moddiy rag‘bat evaziga e’tiqodni o‘zgartirishga undash;
 Diniy marosimlar orqali diniy e’tiqod targ‘iboti bilan bog‘liq noqonuniy
saboqlar berish.
Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyati – bu oddiy
huquqbuzarlik emas, balki davlatning dunyoviy tuzumiga va ta’lim tizimidagi
muvozanatga qarshi qaratilgan ijtimoiy xavfli xatti-harakatdir. Ushbu jinoyatning
oldini olish uchun qonunchilikda belgilangan tartib-qoidalarga qat’iy rioya etilishi,
diniy erkinlik va dunyoviylik tamoyillari o‘rtasidagi muvozanat doimo e’tiborda
bo‘lishi zarur
II. BOB. DINIY TA’LIMOTDAN SABOQ BERISH TARTIBINI BUZISH
JINOYATINING ME’YORIY HUJJATLARI VA XORIJIY TAJRIBA
2.1. Jinoyat tarkibining tahlili (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining
229 2
-moddasi asosida)
Ushbu jinoyatning bevosita obyekti diniy ta’limotdan saboq berish
faoliyatini tartibga solishga qaratilgan ijtimoiy munosabatlardir. O‘zbekiston
Respublikasi dunyoviy davlat bo‘lib, ta’lim tizimi dindan ajratilgan. Shu bois,
diniy ta’limotdan saboq berish faqat qonunchilikda belgilangan tartibda amalga
oshirilishi lozim.
Obyektiv tomondan, Jinoyat kodeksining 229²-moddasida nazarda tutilgan
jinoyat quyidagi holatlarda sodir etiladi:
1. Ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin qonun bilan belgilangan tartibda
ro‘yxatdan o‘tmagan holda diniy saboq berish;
2. Diniy tashkilotlar rahbarlarining ustavini ro‘yxatdan o‘tkazishdan bo‘yin
14

tovlashi ;
3. Ruhoniylar va diniy tashkilot a’zolari tomonidan bolalar va o‘smirlar
uchun maxsus yig‘inlar va to‘garaklar tashkil etilishi ;
4. Diniy marosimlarga aloqasi bo‘lmagan adabiyotlar yoki materiallar
tarqatilishi , hamda shu asosda ta’limiy faoliyat yuritilishi.
Noqonuniy diniy saboq berish — bu qonuniy ruxsatnomasiz, ro‘yxatdan
o‘tmagan diniy tashkilotlar yoki shaxslar tomonidan saboq berish, diniy
tushunchalarni o‘rgatish, shuningdek dinga oid faoliyatni ta’lim shaklida olib
borishni anglatadi.
Diniy ta’limotlar O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi va uning
hududiy boshqarmalari tomonidan, Din ishlari bo‘yicha qo‘mita bilan kelishilgan
holda ro‘yxatdan o‘tkaziladi. Ro‘yxatdan o‘tkazish uchun quyidagi hujjatlar zarur:
 kamida 100 nafar fuqaro imzolagan ariza;
 diniy ta’limot ustavi;
 ta’sis yig‘ilishi bayoni;
 joylashgan manzilni tasdiqlovchi hujjat;
 ro‘yxatga olish yig‘imi to‘langanini tasdiqlovchi kvitansiya.
Diniy saboq berish faoliyatining qonunga xilof shakllariga bolalar va
o‘smirlar ishtirokida ruxsatsiz ta’limiy yig‘inlar o‘tkazish, dinga oid bilimlarni
maktab yoki o‘quv muassasalarida targ‘ib qilish ham kiradi. O‘zbekiston
qonunchiligiga ko‘ra, “Voyaga yetmaganlarni ularning yoki ota-onalari ixtiyoriga
zid tarzda diniy ta’limga jalb etish man etiladi”.
Ushbu jinoyat, diniy saboq berish tartibiga oid qoidalarning buzilishi orqali,
ya’ni yuqoridagi harakatlardan biri sodir etilishi bilan tugallangan deb hisoblanadi.
Jinoyatning tarkibi formal bo‘lib, oqibatlarning yuzaga kelishi shart emas.
JK 229²-moddasida prozelitizm yoki missionerlik faoliyati – ya’ni bir
konfessiyaga mansub dindorlarni boshqasiga o‘tkazishga qaratilgan harakatlar
uchun javobgarlik belgilanadi. Bunday faoliyatga targ‘ibot, moddiy yordam,
majburlash va boshqa vositalar orqali diniy e’tiqodga aralashish kiradi.
15

Subyektiv tomondan jinoyat to‘g‘ridan-to‘g‘ri qasddan sodir etiladi. Jinoyat
subyekti esa 16 yoshga to‘lgan, nolegal diniy saboq berish bilan shug‘ullanayotgan
shaxslar, jumladan diniy tashkilot rahbarlari, ruhoniylar yoki a’zolar bo‘lishi
mumkin.
Shu bilan birga, diniy saboq berish tartibini buzgan shaxs avval ma’muriy
javobgarlikka tortilgan bo‘lib, keyinchalik bu holat bir yil ichida takror sodir
etilgan bo‘lsa – u jinoyat deb baholanadi. Bu holat mazkur jinoyatning ma’muriy
preyuditsiyali ekanligidan dalolat beradi.
Ushbu jinoyatning bevosita obyekti — O‘zbekiston Respublikasida diniy
ta’limot berish sohasida belgilangan tartibni muhofaza qiluvchi ijtimoiy
munosabatlar hisoblanadi. Bu munosabatlar, birinchi navbatda, davlat tomonidan
ta’lim va din sohalari o‘rtasidagi ajralishni ta’minlash, diniy ta’limot berish
faoliyatini qonuniy asosda amalga oshirish tartibini belgilash orqali himoya
qilinadi.
Obyektiv tomondan, Jinoyat kodeksining 229²-moddasi doirasida diniy
ta’limotdan saboq berish tartibini buzish bir qator noqonuniy harakatlar orqali
namoyon bo‘ladi. Xususan, quyidagi holatlar jinoyat tarkibini belgilaydi:
 qonuniy tartibda ro‘yxatdan o‘tmagan diniy ta’limotlar tomonidan ta’lim
berilishi;
 ruxsat etilmagan sharoitda bolalar va o‘smirlarga diniy saboqlar o‘tilishi;
 ota-onalar yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslarning roziligisiz diniy
ta’lim berilishi;
 diniy saboqlarni davlat ta’lim tizimidan tashqarida maxfiy tarzda tashkil
etish va o‘tkazish.
Diniy ta’limot berish huquqi faqat tegishli ro‘yxatdan o‘tgan diniy
tashkilotlar doirasida, belgilangan binolarda va vakolatli shaxslar tomonidan
amalga oshirilishi lozim. O‘zbekiston Respublikasining qonunchiligiga ko‘ra,
diniy tashkilotlar tomonidan bolalar va o‘smirlar uchun o‘tkaziladigan diniy
16

mashg‘ulotlar alohida tartibda va tegishli ruxsatnoma asosida tashkil etilishi kerak.
O‘zbekiston Respublikasida ta’lim tizimi dunyoviy asosda tashkil etilgan
bo‘lib, umumta’lim muassasalarining o‘quv dasturlariga diniy fanlar kiritilishiga
yo‘l qo‘yilmaydi. Shu sababdan, diniy ta’lim faqat diniy tashkilotlarda va voyaga
yetgan shaxslar uchun qonuniy tarzda olib borilishi mumkin.
Jinoyat to‘liq tarkib topgan deb hisoblanadi, agar yuqoridagi harakatlar
ma’muriy javobgarlikka sabab bo‘lgan bo‘lsa-yu, shunga qaramasdan, bir yil
ichida qayta sodir etilgan bo‘lsa. Bu holat Jinoyat kodeksining 229²-moddasining
ma’muriy preyuditsiyaga ega ekanligini anglatadi.
Subyektiv tomondan mazkur jinoyat faqat qasddan sodir etilishi mumkin.
Jinoyatni sodir etgan shaxs diniy saboq berish tartibini buzayotganini anglab, bu
harakatlarini ongli ravishda amalga oshiradi. Jinoyat subyekti esa, odatda, diniy
ta’limot vakillari, ruhoniylar yoki ushbu faoliyat bilan shug‘ullanayotgan 16
yoshga to‘lgan boshqa shaxslar bo‘lishi mumkin.
2.2. O‘zbekiston Respublikasi sud-amaliyoti va statistik ma’lumotlar asosida
tahlil
O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi, Ichki ishlar vazirligi va Oliy
sudining 2020–2023 yillardagi hisobotlariga ko‘ra, diniy ta’limotdan saboq berish
tartibini buzish bilan bog‘liq jinoyatlar soni yildan-yilga kamayib bormoqda. Bu
holat diniy sohadagi qonunchilikni takomillashtirish, profilaktik choralarni
kuchaytirish va diniy erkinlik bilan xavfsizlik o‘rtasidagi muvozanatni
ta’minlashga qaratilgan siyosatning natijasi sifatida qaralmoqda.
1. Statistika tahlili
Yil Aniqlangan
holatlar soni Sudlanganlar
soni Jazolarning asosiy
turi
2020 112 ta 94 ta Jarima (67%),
Ozodlikni cheklash (2
8%)
17

2021 87 ta 71 ta Jarima (72%),
Ozodlikni cheklash
(24%)
2022 63 ta 55 ta Jarima (75%),
Ozodlikni cheklash
(20%)
2023 48 ta 39 ta Jarima (78%),
Ozodlikni cheklash
(15%)
Yil Aniqlangan holatlar
soni Sudlanganlar
soni Jazolarning asosiy turi
2020 112 ta 94 ta Jarima (67%), Ozodlikni cheklash
(28%)
2021 87 ta 71 ta Jarima (72%), Ozodlikni cheklash
(24%)
2022 63 ta 55 ta Jarima (75%), Ozodlikni cheklash
(20%)
2023 48 ta 39 ta Jarima (78%), Ozodlikni cheklash
(15%)
Ushbu statistik ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, aniqlanayotgan jinoyat
holatlari soni muntazam ravishda kamaymoqda. Eng ko‘p qo‘llanilayotgan jazo
turi — jarima , bu esa jinoyatlarning asosan yengil shaklda sodir etilayotganidan
dalolat beradi. Shu bilan birga, jinoyatning ijtimoiy xavflilik darajasi nisbatan past
bo‘lgan holatlarda sudlar tomonidan ozodlikdan mahrum qilish kabi qat’iy choralar
emas, balki moliyaviy jazolar ustuvor qo‘llanilmoqda.
2. Sud amaliyotidan misollar
Misol 1.
2022-yilda Namangan viloyatida fuqaro S.A. tomonidan ro‘yxatdan o‘tmagan
18

diniy ta’limot asosida o‘z uyida 10 nafardan ortiq shaxsga saboq berilgan. Sud
JKning 229²-moddasiga asosan ushbu harakatni jinoyat deb topib, unga bazaviy
hisoblash miqdorining 50 baravari miqdorida jarima jazosi tayinladi.
Misol 2.
2023-yil Buxoro viloyatida fuqaro Z.X. ijtimoiy tarmoqlar orqali ruxsatsiz diniy
adabiyotlar va materiallarni tarqatgan. Sud bu harakatni diniy ta’limotdan saboq
berish tartibini buzish sifatida baholab, unga 6 oy muddatga ozodlikni cheklash
jazosi tayinladi.
3. Sud-amaliyotidagi muammolar
Sud-amaliyotini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, diniy ta’limotdan saboq berish
tartibini buzish bilan bog‘liq ishlar bo‘yicha quyidagi muammolar mavjud:
 Ayrim hollarda diniy ta’lim bilan bog‘liq noqonuniy faoliyatlar jinoyat
sifatida baholanayotgan bo‘lsa-da, ularning huquqiy tabiati aslida ma’muriy
huquqbuzarlik sifatida talqin qilinishi kerak edi.
 Sudlar tomonidan diniy adabiyotlarni ruxsatsiz tarqatish bo‘yicha yagona
yondashuv yo‘qligi, ayrim hollarda har xil qarorlar qabul qilinishiga sabab
bo‘lmoqda.
 Diniy erkinlik va qonunbuzarlik o‘rtasidagi chegaraning noaniqligi
ba’zi holatlarda fuqarolarning diniy huquqlarining noto‘g‘ri baholanishiga
olib kelmoqda.
Umuman olganda, JKning 229²-moddasi bo‘yicha jinoyatlar ko‘pincha yengil
shaklda sodir etilmoqda va sudlar odatda jazoni yumshoq turlarda, xususan, jarima
yoki ozodlikni cheklash shaklida tayinlamoqda.Biroq, amaliyotdagi ba’zi
normativ-huquqiy aniqliklar yetishmovchiligi huquqni qo‘llashda muayyan
murakkabliklarga olib kelmoqda.
19

2.3. Xalqaro huquq me’yorlarida diniy erkinlik va diniy ta’limotlarning
maqomi
Diniy erkinlik inson huquqlarining ajralmas tarkibiy qismi bo‘lib, xalqaro
huquq normalarida keng e’tirof etilgan va himoyalangan. Shu doirada diniy ta’lim
berish ham e’tiqod erkinligining bir shakli sifatida baholanadi. Mazkur jihatni
hisobga olgan holda, diniy saboq berish bilan bog‘liq faoliyatni jinoyat deb
baholash masalasida ehtiyotkorlik zarur. Xususan, xalqaro huquq me’yorlari diniy
saboq berishni cheklashda qonuniy, demokratik va mutanosib yondashuv bo‘lishini
talab qiladi.
1. Asosiy xalqaro hujjatlar
 Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi (1948), 18-moddasi : Har bir
insonning e’tiqod erkinligi, dinini o‘zgartirish va uni yakka tartibda yoki
jamoa bo‘lib, xususiy yoki ommaviy tarzda targ‘ib qilish huquqi tan olingan.
 Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt (1966), 18-
moddasi : Har bir insonning diniy ta’lim olish va boshqalarga ta’lim berish
huquqi mustahkamlangan.
 YEXHT majburiyatlari : Ishtirokchi davlatlar fuqarolarning diniy e’tiqod
asosida birlashish, ta’lim olish va ibodat qilish erkinligini ta’minlashga
20

majbur.
2. Diniy ta’limotlar maqomi va ta’lim berish huquqi
 Avtonomiya prinsipi : Diniy tashkilotlar o‘z ichki faoliyatini, jumladan
ta’lim jarayonini mustaqil tashkil qilish huquqiga ega. Bu huquq davlat
aralashuvisiz amalga oshirilishi kerak.
 Ro‘yxatdan o‘tish talablari : Xalqaro organlar diniy tashkilotlarning
majburiy ro‘yxatdan o‘tkazilishini e’tiqod erkinligiga ruxsatsiz aralashuv
sifatida baholashi mumkin. Shu sababli ro‘yxatdan o‘tmasdan diniy saboq
berganlik uchun jinoyat javobgarligini belgilash inson huquqlari bilan
ziddiyatli bo‘lishi ehtimolini keltirib chiqaradi.
 Farqlashga qarshi qoidalar : Davlat hech bir diniy yo‘nalishga nisbatan
ustunlik bermasligi, barcha diniy ta’limotlarga nisbatan teng yondashuvi
zarur.
3. Xalqaro amaliyotdan misollar
 AQSh tajribasi : AQSh Konstitutsiyasining Birinchi tuzatmasi asosida diniy
tashkilotlar davlatdan mustaqil hisoblanadi. Diniy ta’lim berish uchun ruxsat
talab qilinmaydi, bunda davlat aralashuvi cheklangan.
 Yevropa davlatlari tajribasi : Germaniya va Fransiya kabi mamlakatlarda
diniy tashkilotlar davlat bilan maxsus shartnomalar asosida ta’lim faoliyatini
yuritadi. Ularning huquqiy maqomi aniq belgilanadi va mutanosib nazorat
ostida bo‘ladi.
4. Xalqaro organlarning tavsiyalari
 BMT Diniy erkinlik bo‘yicha maxsus ma’ruzachisi ta’kidlashicha,
davlatlar diniy saboq berish bilan bog‘liq faoliyatni asossiz ravishda jinoyat
sifatida baholamasligi kerak. Ro‘yxatdan o‘tmagan diniy faoliyat uchun jazo
qo‘llash faqatgina demokratik jamiyatda zarur va mutanosib bo‘lgan
hollarda asosli hisoblanadi.
Shu asosda aytish mumkinki, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat
kodeksidagi 229²-modda amalda xalqaro huquq normalari bilan
21

muvofiqlashtirilgan holda qo‘llanishi zarur. Diniy saboq berish tartibini buzish
holatlarida:
 Fuqaroning e’tiqod va ta’lim berish erkinligi ni cheklash emas, balki
huquqiy tartibni ta’minlash maqsad qilinishi lozim;
 Jinoyat javobgarligi faqatgina ijtimoiy xavfli va zararli holatlarda
qo‘llanilishi kerak;
 Sud va huquqni qo‘llovchi organlar xalqaro standartlarga tayangan
holda qaror qabul qilishi zarur.
Bu yondashuv inson huquqlariga hurmat, qonuniylik va demokratik jamiyat
tamoyillariga asoslangan bo‘ladi.
Davlat/xalqaro
hujjat Diniy saboq
berish
huquqi Ro‘yxatdan
o‘tish talabi Davlat
aralashuvi
darajasi E’tiborga molik
xususiyatlar
Inson
huquqlari
umumjahon
deklaratsiyasi Kafolatlangan Yo‘q Minimal Har kim o‘z
dinini targ‘ib
qilish huquqiga
ega
Fuqarolik va
siyosiy
huquqlar
pakti Keng doirada
tan olingan Tavsiya
etilmagan Cheklangan E’tiqod va ta’lim
berish erkinligi
mustahkamlangan
AQSh To‘liq
kafolatlangan Yo‘q Nihoyatda
kam Diniy ta’lim
uchun ruxsat
talab etilmaydi
Germaniya Kafolatlangan Ha
(korporatsiya
maqomi) O‘rta Diniy tashkilotlar
davlat bilan
shartnoma tuzadi
Fransiya Kafolatlangan Ha O‘rta Dunyoviylik
22

tamoyiliga
asoslangan
YEXHT
tavsiyalari Keng doirada
qo‘llab-
quvvatlanadi Majburiy
bo‘lmasligi
kerak Cheklanishi
lozim Tashkilotlar
mustaqilligini
ta’minlashga
urg‘u beradi
O‘zbekiston
(JK 229²-
moddasi) Cheklangan
(faqat ruxsat
bilan) Majburiy Yuqori Ro‘yxatdan
o‘tmagan holda
saboq berish
jinoyat deb
baholanadi
Xulosa
Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyati zamonaviy huquqiy
davlatda e’tiqod erkinligini ta’minlash va diniy ekstremizmning oldini olish
o‘rtasida muvozanatni saqlashda muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston
Respublikasi Jinoyat kodeksining 229²-moddasi bilan ushbu sohadagi
huquqbuzarliklar uchun javobgarlik belgilanishi jamiyatda diniy barqarorlikni
saqlash, diniy tashkilotlar faoliyatini qonuniy asosda yo‘lga qo‘yish uchun zarur
huquqiy zaminni yaratadi 2
.
Tadqiqot davomida aniqlanishicha, jinoyatning subyektiv va obyektiv
belgilarini amaliyotda to‘g‘ri aniqlashda muayyan qiyinchiliklar mavjud bo‘lib,
ayrim hollarda diniy saboq berish va diniy targ‘ibot faoliyati o‘rtasidagi farq
noaniq baholanmoqda. Bu esa sud-amaliyotida bir xilda yondashuv bo‘lmasligiga
olib kelmoqda.
Shuningdek, xalqaro huquq normalari, jumladan, Inson huquqlari
umumjahon deklaratsiyasi, Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro
pakt hamda YEXHT tavsiyalari e’tiqod erkinligini cheklashga doir davlat
aralashuvining aniq chegaralarini belgilab beradi. Xorijiy davlatlar tajribasi esa
2
O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi. Toshkent.1994.
23

ro‘yxatdan o‘tmagan diniy tashkilotlarga nisbatan sanksiyalar qo‘llashda
ehtiyotkorlikni, ayniqsa diniy saboq berishni jinoyat sifatida baholashdan avval
uning ijtimoiy xavflilik darajasini chuqur tahlil qilishni talab qiladi.
Kurs ishida olib borilgan nazariy, huquqiy, statistik va sud-amaliy tahlillar
asosida quyidagi xulosaga kelindi: diniy ta’limotlardan saboq berish faoliyatini
qonuniy asosda yo‘lga qo‘yish, fuqarolarning e’tiqod erkinligini kafolatlash hamda
qonundan chetga chiqqan, ijtimoiy xavfli diniy faoliyatni samarali tarzda
chegaralash orqali huquqiy muvozanatni ta’minlash dolzarb vazifa hisoblanadi.
Shu maqsadda milliy qonunchilik xalqaro tajribalar asosida takomillashtirilishi va
sud-amaliyotida yagona, aniq mezonlarga asoslangan yondashuvlar
shakllantirilishi zarur.
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 229²-moddasini qo‘llash
amaliyoti va xalqaro tajrila tahlili asosida quyidagi takliflarni ilgari surish mumkin:
1. Modda mazmunini aniqlashtirish:
o Jinoyatning obyektiv tomoni sifatida “Saboq berish” faoliyatining
aniq mezonlari, ya’ni qanday holatlar ushbu modda doirasiga kirishi
aniq va huquqiy jihatdan asosli tarzda belgilanishi lozim.
o Ta’lim va diniy suhbat o‘rtasidagi farq aniq ko‘rsatilib, faqat tizimli
va doimiy saboq shaklidagi faoliyat jinoyat tarkibi sifatida ko‘rilishi
kerak.
2. Diniy tashkilotlar faoliyatini qonuniylashtirishni soddalashtirish:
o Ruxsat etilgan diniy tashkilotlarni ro‘yxatdan o‘tkazish jarayoni
soddalashtirilib, shaffof mexanizmlar orqali amalga oshirilishi
ularning norasmiy faoliyat yuritishini kamaytiradi.
3. Ma’muriy va jinoyaviy javobgarlik o‘rtasidagi chegarani belgilash:
o Har qanday diniy saboq berish holatini avtomatik tarzda jinoyat deb
baholamasdan, ularning ijtimoiy xavfli darajasi asosida ma’muriy
yoki jinoyaviy choralarni qo‘llash tartibi ishlab chiqilishi lozim.
4. Sud-amaliyotida bir xillikni ta’minlash:
24

o Mazkur modda bo‘yicha chiqayotgan sud qarorlarini umumlashtirib,
Oliy sud tomonidan metodik tavsiyalar ishlab chiqilishi zarur.
5. Xalqaro tajriba asosida yondashuvlarni joriy qilish:
o AQSh, Yevropa davlatlari va xalqaro tashkilotlar tavsiyalariga
asoslanib, ro‘yxatdan o‘tmagan diniy faoliyatni faqat ijtimoiy xavfli
holatlarda javobgarlikka tortish tajribasini qo‘llash mumkin.
6. Diniy sohada tushuntirish va profilaktika ishlarini kuchaytirish:
o Huquqni buzishdan ko‘ra, oldini olish muhim. Shu sababli, diniy
saboq berish tartibi bo‘yicha aholiga muntazam ravishda tushuntirish
ishlari olib borilishi lozim.
7. Qonunchilikka “Diniy saboq” tushunchasini kiritish:
o Amaldagi qonun hujjatlarida “Diniy saboq” atamasi izohlanmagan.
Bu esa turlicha talqinlarga sabab bo‘lmoqda. Shu bois mazkur
tushuncha aniq va yuridik jihatdan asosli tarzda qonunchilikka
kiritilishi zarur.
25

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
2. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – Toshkent: Adolat, 2023.
3. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi – Toshkent: Adolat, 2024.
4. “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonun – Qonunchilik
ma’lumotlari bazasi: www.lex.uz
5. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenum qarorlari to‘plami – Toshkent:
2022–2024 yillar.
6. O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi va IIV yillik hisobotlari
(2020–2023 yillar) – rasmiy manbalar.
7. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi – BMT, 1948.
8. Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt – BMT, 1966.
9. YEXHTning diniy erkinlik bo‘yicha tavsiyalari – www.osce.org
10. Shermukhamedova N. “Diniy erkinlik va qonunchilik: muvozanat
muammolari” – Huquq va hayot jurnali, №4, 2023.
11. Qodirov A. “Diniy faoliyat va jinoyat huquqi: milliy va xalqaro
yondashuvlar” – Yuridik fanlar axborotnomasi , 2022, №2.
12. Bobojonov A. “Diniy saboq berish va javobgarlik: huquqiy tahlil” –
26

Toshkent davlat yuridik universiteti ilmiy to‘plami , 2023.
13. BMT Diniy erkinlik bo‘yicha maxsus ma’ruzachisi hisobotlari –
www.ohchr.org
27

Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyatining jinoiy-huquqiy tavsifi (nazariya va amaliyot)

Sotib olish