Dokument ma'lumotlari

Narxi 40000UZS
Hajmi 223.0KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 12 Iyun 2025
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Huquqshunoslik

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

94 Sotish

Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyatining jinoiy-huquqiy tavsifi (nazariya va amaliyot)

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI HUQUQ TA’LIMI KAFEDRASI Sirtqi ta’limi 60420100 – Yurisprudensiya(faoliyat turlari bo‘yicha) yo‘nalishi 23.64-guruh talabasi --------------------------ning Jinoyat huquqi fanidan DINIY TA’LIMOTDAN SABOQ BERISH TARTIBINI BUZISH JINOYATINING JINOIY-HUQUQIY TAVSIFI (NAZARIYA VA AMALIYOT ) m avzusidagi KURS ISHI Ilmiy rahbar: ______________________ Farg‘ona shahri – 2025-o‘quv MUNDARIJA Sirtqi ta’limi 60420100 – Yurisprudensiya(faoliyat turlari bo‘yicha) yo‘nalishi 23.64-guruh talabasi --------------------------ning ................................. 1 Jinoyat huquqi ................................................. 1 fanidan ....................................................... 1 Kirish Mavzuning dolzarbligi: O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, fuqarolarning vijdon erkinligi va diniy e’tiqod huquqi davlat tomonidan kafolatlangan asosiy konstitutsiyaviy huquqlardan biriga aylandi. Diniy ta’limotlarning qonuniy asosda tashkil etilishi va amalga oshirilishi jamiyatdagi barqarorlik, konfessiyalararo totuvlik va fuqarolik tinchligining muhim kafolati hisoblanadi. Shu bilan birga, diniy erkinlikdan suiiste’mol qilish holatlari — ya’ni diniy ta’limotlar orqali noqonuniy faoliyat yuritish, ruxsatsiz diniy saboqlar o‘tkazish yoki ekstremistik g‘oyalarni targ‘ib qilish kabi hatti-harakatlar jamiyat xavfsizligiga tahdid soluvchi ijtimoiy xavfli jinoyatlardan sanaladi. Shu nuqtayi nazardan, diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyatining jinoiy-huquqiy tavsifini chuqur o‘rganish dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolmoqda.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va boshqa 2 normativ-huquqiy hujjatlarida vijdon erkinligi va diniy e’tiqod huquqi kafolatlangan bo‘lib, har bir fuqaro o‘z e’tiqodiga ko‘ra dinga e’tiqod qilish yoki qilmaslik erkinligiga ega.Biroq bu erkinlikni suiiste’mol qilish, qonuniy tartiblarni buzgan holda diniy saboqlar o‘tkazish jinoyat deb e’tirof etiladi. So‘nggi yillarda diniy ta’limotlar nomi ostida noqonuniy faoliyat yuritish, ta’limot orqali radikal g‘oyalarni targ‘ib qilish yoki ruxsatsiz diniy yig‘inlar tashkil etish holatlari kuzatilmoqda. Bunday holatlar diniy erkinlikdan noto‘g‘ri foydalanish bilan bog‘liq bo‘lib, bu jinoyatlarni aniqlash, ularning oldini olish va to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish huquqiy tizim oldida dolzarb vazifa sifatida turibdi. Mavzuning o‘rganilganlik darajasi: Mazkur jinoyatga oid huquqiy masalalar O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 229²-moddasida belgilangan. Shu bilan birga, diniy saboq berish tartibini buzish jinoyati yuzasidan yurtimizda ayrim ilmiy maqolalar va sharhlar mavjud bo‘lsa-da, amaliyotda uchrayotgan muammolar, xorijiy mamlakatlar tajribasi va jinoyatning tarkibiy elementlariga oid chuqur tahlillar yetarli darajada olib borilmagan. Diniy ta’limotlar faoliyatining qonuniy asoslarini o‘rganishga bag‘ishlangan tadqiqotlar A.X. Jo‘rayev, N.X. Xudoyberganov, D.A. Toshqulov kabi yuridik olimlar tomonidan olib borilgan bo‘lib, ularning ishlarida diniy ekstremizmga qarshi kurashish va huquqiy me’yorlarni takomillashtirish zarurati ta’kidlangan. Xalqaro darajada esa Yevropa Inson huquqlari konventsiyasi hamda BMTning Din yoki e’tiqod erkinligi bo‘yicha maxsus ma’ruzachilari tomonidan diniy erkinlik va uni cheklash holatlari doirasida muhim tavsiyalar bildirilgan. Kurs ishining maqsadi va vazifalari: Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 229²-moddasi doirasida diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyatining jinoiy-huquqiy mohiyatini ochib berish, uning tarkibiy belgilari, kvalifikatsiya qilish asoslari, sud-amaliyoti va xorijiy tajribani tahlil qilishdan iborat. Mazkur maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilab olingan: 3  diniy ta’limotlar faoliyatining huquqiy asoslarini o‘rganish;  Jinoyat kodeksining 229²-moddasini huquqiy tahlil qilish;  jinoyat tarkibini tashkil etuvchi elementlarni aniqlash;  amaliy misollar va statistika asosida jinoyat ko‘rinishlarini tahlil qilish;  xorijiy tajriba bilan taqqoslash asosida takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish. Tadqiqot obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti — diniy ta’limotlar faoliyatini tartibga soluvchi milliy qonunchilik va amaliyot. Tadqiqot predmeti — Jinoyat kodeksining 229²-moddasida nazarda tutilgan diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyatining tarkibiy belgilari, huquqiy asoslari va amaliy ko‘rinishlari. Tadqiqotda qo‘llanilgan usullar: Ishda taqqoslash, huquqiy tahlil, tarixiy yondashuv, statistik va empirik tahlil metodlaridan foydalanilgan. Kurs ishining ilmiy va amaliy ahamiyati: Kurs ishining ilmiy ahamiyati shundaki, u diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyatining nazariy asoslarini ochib beradi, mavjud huquqiy me’yorlar va xalqaro standartlar bilan taqqoslash asosida takomillashtirish bo‘yicha ilmiy takliflar ishlab chiqadi. Amaliy ahamiyati esa shundan iboratki, bu ishda keltirilgan xulosalar va tavsiyalar huquqni muhofaza qilish organlari, sudlar hamda boshqa davlat organlari faoliyatida diniy ta’limotlar bilan bog‘liq qonunbuzarliklarning oldini olishda qo‘llanishi mumkin. Shuningdek, mazkur kurs ishi yuridik oliy ta’lim muassasalari talabalari uchun o‘quv-uslubiy manba vazifasini o‘tashi mumkin. Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat 4 I. BOB. DINIY TA’LIMOTDAN SABOQ BERISH TARTIBINI BUZISH JINOYATINING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Diniy erkinlik va vijdon erkinligining konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari Diniy erkinlik va vijdon erkinligi — har bir fuqaro va jamoaning o‘z diniy e’tiqodini tanlash, diniy amallarni bajarish va diniy ta’limotlarda ishtirok etish erkinligini anglatadi. Bu erkinliklar demokratik jamiyatda barcha fuqarolar uchun fundamental huquqlar hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va boshqa huquqiy me’yorlar din va vijdon erkinligini himoya qilishga qaratilgan bo‘lib, har bir fuqaro o‘z diniy qarashlarini tanlashda va amalga oshirishda to‘liq erkinlikka ega ekanligini ta’minlaydi. Diniy erkinlik va vijdon erkinligi — har bir fuqaro va jamoaning o‘z diniy e’tiqodini tanlash, diniy amallarni bajara olish, diniy ta’limotlarda ishtirok etish va 5 o‘z e’tiqodiga asoslangan holda ta’lim olish huquqini anglatadi. Bu erkinliklar demokratik jamiyatning ajralmas qismi hisoblanadi va O‘zbekiston Respublikasida Konstitutsiya va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar bilan mustahkamlangan.Shu bilan birga, ushbu erkinliklarni amalga oshirishda belgilangan tartib va me’yorlarga rioya qilinishi zarur bo‘lib, aynan shu nuqtada diniy ta’limotdan saboq berish tartibining buzilishi jinoyat sifatida namoyon bo‘ladi. Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish — bu diniy ta’limni qonunda belgilangan shaklda emas, balki noqonuniy tarzda, tegishli ruxsatsiz tashkil etish, diniy ta’lim berish faoliyatini noqonuniy olib borish, bolalar va o‘smirlarni rasmiylashtirilmagan darslarga jalb qilish kabi shakllarda ifodalanadi. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 229²-moddasi aynan mana shunday huquqbuzarlik holatlarini jinoyat deb e’tirof etadi. 1. Konstitutsiyaviy asoslar O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 35-moddasida har bir fuqaroga vijdon erkinligi,o‘z diniy e’tiqodiga ega bo‘lish va uni erkin amalga oshirish huquqi kafolatlanadi. Bu norma fuqarolarning diniy ta’lim olishiga ham tegishli bo‘lib, davlat diniy erkinlikni tan olgan bo‘lsa-da, uni faqat qonuniy asosda amalga oshirish talab etiladi. Shunday ekan, diniy saboq berish tartibini buzish, ya’ni davlat tomonidan belgilangan ro‘yxatga olish, ruxsat olish kabi muhim tartiblarga amal qilmaslik konstitutsiyaviy tuzumga qarshi qaratilgan huquqbuzarlik hisoblanadi. 2. Maxsus qonunchilikdagi asoslar 2021-yil qabul qilingan “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonunda diniy ta’limotlar, ularning tashkil etilishi va faoliyat yuritish tartibi aniq belgilab qo‘yilgan. Ushbu qonunga ko‘ra, diniy ta’limni tashkil etish uchun maxsus ruxsatnoma (litsenziya), diniy ta’lim muassasasining ro‘yxatdan o‘tganligi, ularning ta’sis hujjatlari, o‘quv dasturlari va tarkibiy tuzilmasi davlat tomonidan tasdiqlanishi lozim. Aks holda, ushbu faoliyat noqonuniy hisoblanib, ma’muriy yoki jinoiy javobgarlikni keltirib chiqaradi. 6 3. Noqonuniy diniy faoliyat va jinoyat tarkibi Diniy saboqni ruxsatsiz tarzda o‘tkazish, jumladan, diniy tashkilotlar tomonidan ro‘yxatdan o‘tmagan filiallar orqali darslar o‘tkazish, bolalar va o‘smirlarni noqonuniy diniy mashg‘ulotlarga jalb qilish, turli to‘garaklar va guruhlar nomi ostida diniy targ‘ibot yuritish kabi harakatlar Jinoyat kodeksining 229²-moddasi bilan taqiqlanadi. Ayniqsa, ma’muriy jazo qo‘llanilganiga qaramay ushbu harakatlar takror sodir etilsa, ular jinoyat deb e’tirof etiladi. 4. Xalqaro huquq doirasida yondashuv BMT Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi (18-modda) hamda Yevropa Inson huquqlari konventsiyasi (9-modda)da ham diniy va vijdon erkinligi muhim huquq sifatida tan olingan. Shu bilan birga, ushbu huquqlarni amalga oshirishda har bir davlat o‘z qonunchiligida diniy faoliyatni tartibga solish mexanizmlarini ishlab chiqishga haqli. Ya’ni, xalqaro me’yorlar diniy erkinlikni mutlaq erkinlik sifatida emas, balki ijtimoiy barqarorlik va xavfsizlik nuqtayi nazaridan muvozanatlangan tarzda qo‘llashni ko‘zda tutadi. 5. Diniy erkinlik va ijtimoiy barqarorlik Diniy ta’limotlardan saboq olish va berish erkinligi fuqarolarning muhim huquqi bo‘lib, jamiyatda diniy bag‘rikenglikni ta’minlashga xizmat qiladi. Biroq, ushbu huquqning noqonuniy amalga oshirilishi, ayniqsa yosh avlod ongiga ruxsatsiz diniy g‘oyalarni singdirish, jamiyatda ekstremistik holatlarning yuzaga kelishiga olib kelishi mumkin. Shu bois, diniy saboq berish faoliyatining qonuniy asosda tashkil etilishi ijtimoiy xavfsizlikning muhim garovi sifatida qaraladi. 7 1.2. Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish tushunchasi va uning jinoyat sifatidagi alomatlari Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish – O‘zbekiston Respublikasining diniy ta’limotlar va vijdon erkinligi sohasidagi qonunlarini buzish, shuningdek, davlat tomonidan diniy ta’limotlarga berilgan huquqiy maqomga zid faoliyatlarni amalga oshirishni anglatadi.Bu jinoyat, asosan, diniy ta’limotlarning qonuniy faoliyatini cheklash yoki ularni qonunga xilof ravishda faoliyat yuritishga majburlashni o‘z ichiga oladi.Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish, o‘z navbatida, jamiyatda diniy bag‘rikenglikni, vijdon erkinligini va diniy ta’limotlarning qonuniy faoliyatini xavf ostiga qo‘yadi. O‘zbekiston Respublikasida vijdon erkinligi va diniy erkinlik Konstitutsiya hamda maxsus qonunlar bilan kafolatlangan bo‘lsa-da, bu erkinliklarni suiiste’mol qilmaslik muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, diniy ta’limot doirasida noqonuniy 8 faoliyatlar olib borish yoki saboq berish tartibini buzish holatlari jinoyat sifatida baholanadi. Mazkur jinoyat — diniy tashkilotlar faoliyatining qonuniy asoslarda yuritilishini ta’minlash, jamiyatda diniy bag‘rikenglik va barqarorlikni mustahkamlashga xizmat qiladi. 1. Jinoyatning huquqiy mohiyati Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish – bu O‘zbekiston Respublikasining "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida"gi qonuni , shuningdek Jinoyat kodeksining 229²-moddasida belgilangan talablarni buzish orqali amalga oshiriladigan harakatdir. Ushbu jinoyat, asosan, diniy saboq berish faoliyatining belgilangan tartibga rioya qilinmasdan amalga oshirilishini anglatadi. Bu quyidagi holatlarda ifodalanadi:  Davlat ro‘yxatidan o‘tmagan diniy tashkilotlar tomonidan diniy saboq berilishi;  Ruxsat etilmagan joylarda yoki ruxsatsiz shaxslar tomonidan diniy ta’lim berilishi;  Bolalar va o‘smirlar orasida diniy ta’limotlarni ruxsatsiz targ‘ib qilish. 2. Jinoyatning obyekti va obyektiv tomoni Bevosita obyekti — jamiyatda diniy erkinlik va vijdon erkinligi doirasida qonuniy diniy ta’limotlarni shakllantirish va ularni tartibga soluvchi ijtimoiy munosabatlardir. Obyektiv tomoni — diniy saboqni belgilangan tartibga rioya qilmasdan o‘tkazish, diniy tashkilotlar tomonidan qonun talablariga zid holda darslar tashkil etish, davlat tomonidan ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin ushbu harakatlarni davom ettirish orqali ifodalanadi. Misol uchun:  Diniy ta’limot rahbarining tashkilotni ro‘yxatdan o‘tkazmasdan saboq berishni boshlashi;  Ruhoniylarning bolalar ishtirokida norasmiy yig‘inlar tashkil qilishi;  Diniy saboq berish bahonasida boshqa noruxsat etilgan harakatlar amalga 9 oshirilishi. 3. Jinoyatning subyekti va subyektiv tomoni Subyekt — 16 yoshga to‘lgan, muomalaga layoqatli shaxslar, jumladan:  Diniy tashkilot rahbarlari;  Ruhoniylar;  Diniy faoliyatni noqonuniy amalga oshirayotgan jismoniy shaxslar. Subyektiv tomoni — bu jinoyat to‘g‘ridan-to‘g‘ri qasddan sodir etiladi. Ya’ni, shaxs diniy saboq berish tartibini buzayotganini biladi va shu harakatni qasddan amalga oshiradi. Ko‘pincha diniy tashkilotni qonunga xilof ravishda faoliyat yuritishga majburlash yoki ruxsatsiz saboq berish shaklida namoyon bo‘ladi. 4. Diniy saboq berish tartibi va ro‘yxatga olish Diniy ta’limotlarni rasmiy faoliyatga ega bo‘lishi uchun ro‘yxatga olish muhim. Bu jarayon quyidagi hujjatlar asosida amalga oshiriladi:  100 nafardan kam bo‘lmagan tashabbuskor fuqarolar imzosi;  Ta’sis yig‘ilishi bayonnomasi;  Ustav;  Manzilni tasdiqlovchi hujjatlar;  Ro‘yxatga olish to‘lovi haqida hujjat. Ro‘yxatdan o‘tmagan tashkilotlar tomonidan ta’lim berilishi jinoyat hisoblanadi. 5. Jinoyatning oqibatlari va ijtimoiy xavfliligi Mazkur jinoyat natijasida quyidagi oqibatlar yuzaga kelishi mumkin:  Diniy ta’limotlarning qonuniy faoliyati to‘xtatiladi;  Diniy bag‘rikenglikka putur yetadi;  Bolalar va o‘smirlarning ongiga salbiy ta’sir o‘tkaziladi;  Davlat va jamiyatda diniy ekstremizm xavfi kuchayadi. 6. Jinoyatni kvalifikatsiya qilish muammolari Amaliyotda bu jinoyatni quyidagilar bilan adashtirmaslik kerak: 10  Shaxs o‘z diniy e’tiqodini shaxsiy tarzda ado etayotgan bo‘lsa – jinoyat emas;  Diniy darslar ruxsatli muassasada, ro‘yxatdan o‘tgan tashkilot tomonidan o‘tkazilayotgan bo‘lsa – jinoyat emas;  Diniy faoliyatni targ‘ib qilish bilan diniy dars o‘rtasidagi farqni aniqlash zarur. Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyati O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida aniq belgilangan huquqiy chegaralarning buzilishi natijasida sodir etiladi. Bu jinoyatga qarshi kurashish — diniy erkinlikni ta’minlash, ijtimoiy barqarorlikni saqlash va diniy bag‘rikenglikni mustahkamlashning muhim omillaridan biridir. Shu boisdan, diniy saboq faqat qonuniy asoslarda, tegishli tartibda va ro‘yxatdan o‘tgan tashkilotlar orqali amalga oshirilishi lozim. 1.3. Diniy sohadagi jinoyatlarga oid ilmiy qarashlar va doktrinal yondashuvlar Diniy erkinlik va vijdon erkinligi demokratik huquqiy davlatning asosiy tamoyillaridan biri bo‘lib, u xalqaro huquq normalari va milliy qonunchilikda kafolatlangan.Shu sababli, ushbu sohadagi huquqbuzarliklar — ayniqsa jinoyat darajasiga yetadigan holatlar — nafaqat huquqiy, balki falsafiy, ijtimoiy va siyosiy nuqtayi nazardan ham muhim tahlil obyektidir. Ko‘plab yuridik olimlar diniy sohadagi jinoyatlarni asosan ikki yo‘nalishda baholaydi:  Huquqiy himoya nuqtayi nazaridan – diniy ta’limotlar va vijdon erkinligi huquqlarining buzilishi davlat tomonidan himoya qilinishi kerak bo‘lgan konstitutsiyaviy normalar doirasida ko‘riladi.  Ijtimoiy xavflilik mezonidan – diniy sohadagi jinoyatlar odatda jamiyatda 11 ijtimoiy muvozanatga, diniy bag‘rikenglikka va fuqarolar orasidagi tinchlikka xavf tug‘diruvchi xatti-harakatlar sifatida qaraladi. Masalan, I.M. Mirzayev ta'kidlaydi: “Diniy ta’limotlar faoliyatini noqonuniy cheklash yoki davlat tomonidan ularni adolatsiz tarzda ta'qib qilish ijtimoiy adolat prinsiplariga zid bo‘lib, bu holat jinoyat qonunchiligida aniq va qat'iy chegaralar bilan belgilanmog‘i lozim” 1 . Doktrinal jihatdan, diniy jinoyatlar odatda quyidagicha tasniflanadi:  Diniy erkinlikni cheklovchi jinoyatlar – masalan, diniy ta’limotlarni noqonuniy ravishda ro‘yxatdan o‘tkazmaslik yoki ularning faoliyatiga asossiz to‘sqinlik qilish.  Diniy faoliyatdan noqonuniy foydalanish jinoyatlari – diniy niqob ostida ekstremistik g‘oyalarni targ‘ib qilish, diniy adovat qo‘zg‘ash.  Diniy ta’limotlar qonunchiligini buzish jinoyatlari – masalan, Jinoyat kodeksining 229 2 -moddasi doirasidagi xatti-harakatlar. Doktrina doirasida yana bir muhim yondashuv bu – kompleks yondashuv dir, ya’ni diniy jinoyatlarni faqat jinoiy-huquqiy emas, balki ma'muriy, fuqarolik va xalqaro huquq normalari bilan uyg‘un holda tahlil qilish. Diniy erkinlik va vijdon erkinligi – demokratik huquqiy davlatning asosiy konstitutsiyaviy tamoyillaridan biri sifatida e’tirof etiladi. Mazkur erkinliklar xalqaro huquqiy hujjatlar, xususan, Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi (18- modda), YEXHT hujjatlari va Evropa Inson huquqlari konvensiyasida asosiy inson huquqlari sirasiga kiradi. Shu sababli, bu sohadagi huquqbuzarliklar, ayniqsa jinoyat darajasiga yetadigan harakatlar — huquqiy, siyosiy, ijtimoiy va falsafiy jihatdan ham chuqur tahlilni talab qiladi. O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning dunyoviy ta’lim olish huquqi ta’minlangan bo‘lib, bu huquq ularning diniy e’tiqodidan qat’i nazar kafolatlanadi. Shu sababli diniy ta’limotdan saboq berish yoki o‘rgatish faoliyatini qonuniy tartibda olib borish muhim ahamiyat kasb etadi. Aks holda, bu harakatlar jinoiy 1 Mirzayev I.M. "Diniy tashkilotlar va jinoyat huquqi: Muammolar va yechimlar". – Toshkent: Yuridik adabiyot, 2021. – B. 35 12 javobgarlikka sabab bo‘lishi mumkin. Jinoyat tarkibi va qonunchilik asoslari O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 229²-moddasida “Diniy ta’limotlar to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzish” jinoyati nazarda tutilgan. Ushbu modda bo‘yicha javobgarlik quyidagi harakatlar sodir etilganda yuzaga keladi:  Bolalar va o‘smirlarning maxsus diniy yig‘ilishlarini tashkil etish;  Ruhoniylar tomonidan ta’lim mazmuniga ega tadbirlarni ota-onalar yoki ta’lim organlarining roziligisiz o‘tkazish;  Diniy saboqlarni qonuniy ruxsatsiz yoki ro‘yxatdan o‘tmagan diniy tashkilot nomidan berish. Mazkur jinoyatning xavfli jihati shundaki, u fuqarolarning vijdon erkinligini buzish bilan birga, voyaga yetmaganlarning ongiga bosim o‘tkazish, ularning dunyoqarashini majburan shakllantirish xavfini tug‘diradi. Doktrinal va xalqaro yondashuv Doktrinada diniy saboq berish tartibini buzish jinoyati ikki jihatdan baholanadi: 1. Huquqiy himoya nuqtayi nazaridan – bu kabi jinoyatlar diniy erkinlik va ta’lim erkinligi o‘rtasidagi muvozanatni buzadi. 2. Ijtimoiy xavflilik mezoni asosida – voyaga yetmaganlar ongiga noqonuniy diniy ta’sir o‘tkazish jamiyatdagi diniy bag‘rikenglik va tinchlikka tahdid soladi. Kompleks yondashuv asosida bu jinoyatni nafaqat jinoiy-huquqiy, balki ma’muriy, fuqarolik va xalqaro huquq normalari asosida baholash lozim. Xalqaro normalar dinni o‘rgatishga ruxsat beradi, biroq bu faoliyatning bolalarga nisbatan majburlov yoki manipulyatsiyasiz amalga oshirilishini ta’minlashni talab etadi. Ma’muriy preyuditsiya va jinoyat tarkibining o‘ziga xos jihatlari JK 229²-moddasi bo‘yicha jinoyat tarkibi — formaldir , ya’ni jinoyat tarkibi jinoyat oqibatlarining yuzaga chiqishini talab qilmaydi.Ushbu jinoyat uchun ma’muriy preyuditsiya mavjud, ya’ni shaxs avval aynan shu xatti-harakat uchun 13 Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksga binoan javobgarlikka tortilgan bo‘lishi kerak. Missionerlik va prozelitizm bilan bog‘liq holatlar Diniy saboq berish bilan bog‘liq jinoyatlar ko‘pincha missionerlik faoliyati bilan chambarchas bog‘liq bo‘ladi. Bu kabi holatlarga quyidagilar kiradi:  Dindorlarni boshqa konfessiyaga kiritish uchun bosim o‘tkazish;  Moddiy rag‘bat evaziga e’tiqodni o‘zgartirishga undash;  Diniy marosimlar orqali diniy e’tiqod targ‘iboti bilan bog‘liq noqonuniy saboqlar berish. Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyati – bu oddiy huquqbuzarlik emas, balki davlatning dunyoviy tuzumiga va ta’lim tizimidagi muvozanatga qarshi qaratilgan ijtimoiy xavfli xatti-harakatdir. Ushbu jinoyatning oldini olish uchun qonunchilikda belgilangan tartib-qoidalarga qat’iy rioya etilishi, diniy erkinlik va dunyoviylik tamoyillari o‘rtasidagi muvozanat doimo e’tiborda bo‘lishi zarur II. BOB. DINIY TA’LIMOTDAN SABOQ BERISH TARTIBINI BUZISH JINOYATINING ME’YORIY HUJJATLARI VA XORIJIY TAJRIBA 2.1. Jinoyat tarkibining tahlili (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 229 2 -moddasi asosida) Ushbu jinoyatning bevosita obyekti diniy ta’limotdan saboq berish faoliyatini tartibga solishga qaratilgan ijtimoiy munosabatlardir. O‘zbekiston Respublikasi dunyoviy davlat bo‘lib, ta’lim tizimi dindan ajratilgan. Shu bois, diniy ta’limotdan saboq berish faqat qonunchilikda belgilangan tartibda amalga oshirilishi lozim. Obyektiv tomondan, Jinoyat kodeksining 229²-moddasida nazarda tutilgan jinoyat quyidagi holatlarda sodir etiladi: 1. Ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin qonun bilan belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tmagan holda diniy saboq berish; 2. Diniy tashkilotlar rahbarlarining ustavini ro‘yxatdan o‘tkazishdan bo‘yin 14 tovlashi ; 3. Ruhoniylar va diniy tashkilot a’zolari tomonidan bolalar va o‘smirlar uchun maxsus yig‘inlar va to‘garaklar tashkil etilishi ; 4. Diniy marosimlarga aloqasi bo‘lmagan adabiyotlar yoki materiallar tarqatilishi , hamda shu asosda ta’limiy faoliyat yuritilishi. Noqonuniy diniy saboq berish — bu qonuniy ruxsatnomasiz, ro‘yxatdan o‘tmagan diniy tashkilotlar yoki shaxslar tomonidan saboq berish, diniy tushunchalarni o‘rgatish, shuningdek dinga oid faoliyatni ta’lim shaklida olib borishni anglatadi. Diniy ta’limotlar O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi va uning hududiy boshqarmalari tomonidan, Din ishlari bo‘yicha qo‘mita bilan kelishilgan holda ro‘yxatdan o‘tkaziladi. Ro‘yxatdan o‘tkazish uchun quyidagi hujjatlar zarur:  kamida 100 nafar fuqaro imzolagan ariza;  diniy ta’limot ustavi;  ta’sis yig‘ilishi bayoni;  joylashgan manzilni tasdiqlovchi hujjat;  ro‘yxatga olish yig‘imi to‘langanini tasdiqlovchi kvitansiya. Diniy saboq berish faoliyatining qonunga xilof shakllariga bolalar va o‘smirlar ishtirokida ruxsatsiz ta’limiy yig‘inlar o‘tkazish, dinga oid bilimlarni maktab yoki o‘quv muassasalarida targ‘ib qilish ham kiradi. O‘zbekiston qonunchiligiga ko‘ra, “Voyaga yetmaganlarni ularning yoki ota-onalari ixtiyoriga zid tarzda diniy ta’limga jalb etish man etiladi”. Ushbu jinoyat, diniy saboq berish tartibiga oid qoidalarning buzilishi orqali, ya’ni yuqoridagi harakatlardan biri sodir etilishi bilan tugallangan deb hisoblanadi. Jinoyatning tarkibi formal bo‘lib, oqibatlarning yuzaga kelishi shart emas. JK 229²-moddasida prozelitizm yoki missionerlik faoliyati – ya’ni bir konfessiyaga mansub dindorlarni boshqasiga o‘tkazishga qaratilgan harakatlar uchun javobgarlik belgilanadi. Bunday faoliyatga targ‘ibot, moddiy yordam, majburlash va boshqa vositalar orqali diniy e’tiqodga aralashish kiradi. 15 Subyektiv tomondan jinoyat to‘g‘ridan-to‘g‘ri qasddan sodir etiladi. Jinoyat subyekti esa 16 yoshga to‘lgan, nolegal diniy saboq berish bilan shug‘ullanayotgan shaxslar, jumladan diniy tashkilot rahbarlari, ruhoniylar yoki a’zolar bo‘lishi mumkin. Shu bilan birga, diniy saboq berish tartibini buzgan shaxs avval ma’muriy javobgarlikka tortilgan bo‘lib, keyinchalik bu holat bir yil ichida takror sodir etilgan bo‘lsa – u jinoyat deb baholanadi. Bu holat mazkur jinoyatning ma’muriy preyuditsiyali ekanligidan dalolat beradi. Ushbu jinoyatning bevosita obyekti — O‘zbekiston Respublikasida diniy ta’limot berish sohasida belgilangan tartibni muhofaza qiluvchi ijtimoiy munosabatlar hisoblanadi. Bu munosabatlar, birinchi navbatda, davlat tomonidan ta’lim va din sohalari o‘rtasidagi ajralishni ta’minlash, diniy ta’limot berish faoliyatini qonuniy asosda amalga oshirish tartibini belgilash orqali himoya qilinadi. Obyektiv tomondan, Jinoyat kodeksining 229²-moddasi doirasida diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish bir qator noqonuniy harakatlar orqali namoyon bo‘ladi. Xususan, quyidagi holatlar jinoyat tarkibini belgilaydi:  qonuniy tartibda ro‘yxatdan o‘tmagan diniy ta’limotlar tomonidan ta’lim berilishi;  ruxsat etilmagan sharoitda bolalar va o‘smirlarga diniy saboqlar o‘tilishi;  ota-onalar yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslarning roziligisiz diniy ta’lim berilishi;  diniy saboqlarni davlat ta’lim tizimidan tashqarida maxfiy tarzda tashkil etish va o‘tkazish. Diniy ta’limot berish huquqi faqat tegishli ro‘yxatdan o‘tgan diniy tashkilotlar doirasida, belgilangan binolarda va vakolatli shaxslar tomonidan amalga oshirilishi lozim. O‘zbekiston Respublikasining qonunchiligiga ko‘ra, diniy tashkilotlar tomonidan bolalar va o‘smirlar uchun o‘tkaziladigan diniy 16 mashg‘ulotlar alohida tartibda va tegishli ruxsatnoma asosida tashkil etilishi kerak. O‘zbekiston Respublikasida ta’lim tizimi dunyoviy asosda tashkil etilgan bo‘lib, umumta’lim muassasalarining o‘quv dasturlariga diniy fanlar kiritilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Shu sababdan, diniy ta’lim faqat diniy tashkilotlarda va voyaga yetgan shaxslar uchun qonuniy tarzda olib borilishi mumkin. Jinoyat to‘liq tarkib topgan deb hisoblanadi, agar yuqoridagi harakatlar ma’muriy javobgarlikka sabab bo‘lgan bo‘lsa-yu, shunga qaramasdan, bir yil ichida qayta sodir etilgan bo‘lsa. Bu holat Jinoyat kodeksining 229²-moddasining ma’muriy preyuditsiyaga ega ekanligini anglatadi. Subyektiv tomondan mazkur jinoyat faqat qasddan sodir etilishi mumkin. Jinoyatni sodir etgan shaxs diniy saboq berish tartibini buzayotganini anglab, bu harakatlarini ongli ravishda amalga oshiradi. Jinoyat subyekti esa, odatda, diniy ta’limot vakillari, ruhoniylar yoki ushbu faoliyat bilan shug‘ullanayotgan 16 yoshga to‘lgan boshqa shaxslar bo‘lishi mumkin. 2.2. O‘zbekiston Respublikasi sud-amaliyoti va statistik ma’lumotlar asosida tahlil O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi, Ichki ishlar vazirligi va Oliy sudining 2020–2023 yillardagi hisobotlariga ko‘ra, diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish bilan bog‘liq jinoyatlar soni yildan-yilga kamayib bormoqda. Bu holat diniy sohadagi qonunchilikni takomillashtirish, profilaktik choralarni kuchaytirish va diniy erkinlik bilan xavfsizlik o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlashga qaratilgan siyosatning natijasi sifatida qaralmoqda. 1. Statistika tahlili Yil Aniqlangan holatlar soni Sudlanganlar soni Jazolarning asosiy turi 2020 112 ta 94 ta Jarima (67%), Ozodlikni cheklash (2 8%) 17 2021 87 ta 71 ta Jarima (72%), Ozodlikni cheklash (24%) 2022 63 ta 55 ta Jarima (75%), Ozodlikni cheklash (20%) 2023 48 ta 39 ta Jarima (78%), Ozodlikni cheklash (15%) Yil Aniqlangan holatlar soni Sudlanganlar soni Jazolarning asosiy turi 2020 112 ta 94 ta Jarima (67%), Ozodlikni cheklash (28%) 2021 87 ta 71 ta Jarima (72%), Ozodlikni cheklash (24%) 2022 63 ta 55 ta Jarima (75%), Ozodlikni cheklash (20%) 2023 48 ta 39 ta Jarima (78%), Ozodlikni cheklash (15%) Ushbu statistik ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, aniqlanayotgan jinoyat holatlari soni muntazam ravishda kamaymoqda. Eng ko‘p qo‘llanilayotgan jazo turi — jarima , bu esa jinoyatlarning asosan yengil shaklda sodir etilayotganidan dalolat beradi. Shu bilan birga, jinoyatning ijtimoiy xavflilik darajasi nisbatan past bo‘lgan holatlarda sudlar tomonidan ozodlikdan mahrum qilish kabi qat’iy choralar emas, balki moliyaviy jazolar ustuvor qo‘llanilmoqda. 2. Sud amaliyotidan misollar Misol 1. 2022-yilda Namangan viloyatida fuqaro S.A. tomonidan ro‘yxatdan o‘tmagan 18 diniy ta’limot asosida o‘z uyida 10 nafardan ortiq shaxsga saboq berilgan. Sud JKning 229²-moddasiga asosan ushbu harakatni jinoyat deb topib, unga bazaviy hisoblash miqdorining 50 baravari miqdorida jarima jazosi tayinladi. Misol 2. 2023-yil Buxoro viloyatida fuqaro Z.X. ijtimoiy tarmoqlar orqali ruxsatsiz diniy adabiyotlar va materiallarni tarqatgan. Sud bu harakatni diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish sifatida baholab, unga 6 oy muddatga ozodlikni cheklash jazosi tayinladi. 3. Sud-amaliyotidagi muammolar Sud-amaliyotini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish bilan bog‘liq ishlar bo‘yicha quyidagi muammolar mavjud:  Ayrim hollarda diniy ta’lim bilan bog‘liq noqonuniy faoliyatlar jinoyat sifatida baholanayotgan bo‘lsa-da, ularning huquqiy tabiati aslida ma’muriy huquqbuzarlik sifatida talqin qilinishi kerak edi.  Sudlar tomonidan diniy adabiyotlarni ruxsatsiz tarqatish bo‘yicha yagona yondashuv yo‘qligi, ayrim hollarda har xil qarorlar qabul qilinishiga sabab bo‘lmoqda.  Diniy erkinlik va qonunbuzarlik o‘rtasidagi chegaraning noaniqligi ba’zi holatlarda fuqarolarning diniy huquqlarining noto‘g‘ri baholanishiga olib kelmoqda. Umuman olganda, JKning 229²-moddasi bo‘yicha jinoyatlar ko‘pincha yengil shaklda sodir etilmoqda va sudlar odatda jazoni yumshoq turlarda, xususan, jarima yoki ozodlikni cheklash shaklida tayinlamoqda.Biroq, amaliyotdagi ba’zi normativ-huquqiy aniqliklar yetishmovchiligi huquqni qo‘llashda muayyan murakkabliklarga olib kelmoqda. 19 2.3. Xalqaro huquq me’yorlarida diniy erkinlik va diniy ta’limotlarning maqomi Diniy erkinlik inson huquqlarining ajralmas tarkibiy qismi bo‘lib, xalqaro huquq normalarida keng e’tirof etilgan va himoyalangan. Shu doirada diniy ta’lim berish ham e’tiqod erkinligining bir shakli sifatida baholanadi. Mazkur jihatni hisobga olgan holda, diniy saboq berish bilan bog‘liq faoliyatni jinoyat deb baholash masalasida ehtiyotkorlik zarur. Xususan, xalqaro huquq me’yorlari diniy saboq berishni cheklashda qonuniy, demokratik va mutanosib yondashuv bo‘lishini talab qiladi. 1. Asosiy xalqaro hujjatlar  Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi (1948), 18-moddasi : Har bir insonning e’tiqod erkinligi, dinini o‘zgartirish va uni yakka tartibda yoki jamoa bo‘lib, xususiy yoki ommaviy tarzda targ‘ib qilish huquqi tan olingan.  Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt (1966), 18- moddasi : Har bir insonning diniy ta’lim olish va boshqalarga ta’lim berish huquqi mustahkamlangan.  YEXHT majburiyatlari : Ishtirokchi davlatlar fuqarolarning diniy e’tiqod asosida birlashish, ta’lim olish va ibodat qilish erkinligini ta’minlashga 20 majbur. 2. Diniy ta’limotlar maqomi va ta’lim berish huquqi  Avtonomiya prinsipi : Diniy tashkilotlar o‘z ichki faoliyatini, jumladan ta’lim jarayonini mustaqil tashkil qilish huquqiga ega. Bu huquq davlat aralashuvisiz amalga oshirilishi kerak.  Ro‘yxatdan o‘tish talablari : Xalqaro organlar diniy tashkilotlarning majburiy ro‘yxatdan o‘tkazilishini e’tiqod erkinligiga ruxsatsiz aralashuv sifatida baholashi mumkin. Shu sababli ro‘yxatdan o‘tmasdan diniy saboq berganlik uchun jinoyat javobgarligini belgilash inson huquqlari bilan ziddiyatli bo‘lishi ehtimolini keltirib chiqaradi.  Farqlashga qarshi qoidalar : Davlat hech bir diniy yo‘nalishga nisbatan ustunlik bermasligi, barcha diniy ta’limotlarga nisbatan teng yondashuvi zarur. 3. Xalqaro amaliyotdan misollar  AQSh tajribasi : AQSh Konstitutsiyasining Birinchi tuzatmasi asosida diniy tashkilotlar davlatdan mustaqil hisoblanadi. Diniy ta’lim berish uchun ruxsat talab qilinmaydi, bunda davlat aralashuvi cheklangan.  Yevropa davlatlari tajribasi : Germaniya va Fransiya kabi mamlakatlarda diniy tashkilotlar davlat bilan maxsus shartnomalar asosida ta’lim faoliyatini yuritadi. Ularning huquqiy maqomi aniq belgilanadi va mutanosib nazorat ostida bo‘ladi. 4. Xalqaro organlarning tavsiyalari  BMT Diniy erkinlik bo‘yicha maxsus ma’ruzachisi ta’kidlashicha, davlatlar diniy saboq berish bilan bog‘liq faoliyatni asossiz ravishda jinoyat sifatida baholamasligi kerak. Ro‘yxatdan o‘tmagan diniy faoliyat uchun jazo qo‘llash faqatgina demokratik jamiyatda zarur va mutanosib bo‘lgan hollarda asosli hisoblanadi. Shu asosda aytish mumkinki, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksidagi 229²-modda amalda xalqaro huquq normalari bilan 21 muvofiqlashtirilgan holda qo‘llanishi zarur. Diniy saboq berish tartibini buzish holatlarida:  Fuqaroning e’tiqod va ta’lim berish erkinligi ni cheklash emas, balki huquqiy tartibni ta’minlash maqsad qilinishi lozim;  Jinoyat javobgarligi faqatgina ijtimoiy xavfli va zararli holatlarda qo‘llanilishi kerak;  Sud va huquqni qo‘llovchi organlar xalqaro standartlarga tayangan holda qaror qabul qilishi zarur. Bu yondashuv inson huquqlariga hurmat, qonuniylik va demokratik jamiyat tamoyillariga asoslangan bo‘ladi. Davlat/xalqaro hujjat Diniy saboq berish huquqi Ro‘yxatdan o‘tish talabi Davlat aralashuvi darajasi E’tiborga molik xususiyatlar Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi Kafolatlangan Yo‘q Minimal Har kim o‘z dinini targ‘ib qilish huquqiga ega Fuqarolik va siyosiy huquqlar pakti Keng doirada tan olingan Tavsiya etilmagan Cheklangan E’tiqod va ta’lim berish erkinligi mustahkamlangan AQSh To‘liq kafolatlangan Yo‘q Nihoyatda kam Diniy ta’lim uchun ruxsat talab etilmaydi Germaniya Kafolatlangan Ha (korporatsiya maqomi) O‘rta Diniy tashkilotlar davlat bilan shartnoma tuzadi Fransiya Kafolatlangan Ha O‘rta Dunyoviylik 22 tamoyiliga asoslangan YEXHT tavsiyalari Keng doirada qo‘llab- quvvatlanadi Majburiy bo‘lmasligi kerak Cheklanishi lozim Tashkilotlar mustaqilligini ta’minlashga urg‘u beradi O‘zbekiston (JK 229²- moddasi) Cheklangan (faqat ruxsat bilan) Majburiy Yuqori Ro‘yxatdan o‘tmagan holda saboq berish jinoyat deb baholanadi Xulosa Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyati zamonaviy huquqiy davlatda e’tiqod erkinligini ta’minlash va diniy ekstremizmning oldini olish o‘rtasida muvozanatni saqlashda muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 229²-moddasi bilan ushbu sohadagi huquqbuzarliklar uchun javobgarlik belgilanishi jamiyatda diniy barqarorlikni saqlash, diniy tashkilotlar faoliyatini qonuniy asosda yo‘lga qo‘yish uchun zarur huquqiy zaminni yaratadi 2 . Tadqiqot davomida aniqlanishicha, jinoyatning subyektiv va obyektiv belgilarini amaliyotda to‘g‘ri aniqlashda muayyan qiyinchiliklar mavjud bo‘lib, ayrim hollarda diniy saboq berish va diniy targ‘ibot faoliyati o‘rtasidagi farq noaniq baholanmoqda. Bu esa sud-amaliyotida bir xilda yondashuv bo‘lmasligiga olib kelmoqda. Shuningdek, xalqaro huquq normalari, jumladan, Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt hamda YEXHT tavsiyalari e’tiqod erkinligini cheklashga doir davlat aralashuvining aniq chegaralarini belgilab beradi. Xorijiy davlatlar tajribasi esa 2 O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi. Toshkent.1994. 23 ro‘yxatdan o‘tmagan diniy tashkilotlarga nisbatan sanksiyalar qo‘llashda ehtiyotkorlikni, ayniqsa diniy saboq berishni jinoyat sifatida baholashdan avval uning ijtimoiy xavflilik darajasini chuqur tahlil qilishni talab qiladi. Kurs ishida olib borilgan nazariy, huquqiy, statistik va sud-amaliy tahlillar asosida quyidagi xulosaga kelindi: diniy ta’limotlardan saboq berish faoliyatini qonuniy asosda yo‘lga qo‘yish, fuqarolarning e’tiqod erkinligini kafolatlash hamda qonundan chetga chiqqan, ijtimoiy xavfli diniy faoliyatni samarali tarzda chegaralash orqali huquqiy muvozanatni ta’minlash dolzarb vazifa hisoblanadi. Shu maqsadda milliy qonunchilik xalqaro tajribalar asosida takomillashtirilishi va sud-amaliyotida yagona, aniq mezonlarga asoslangan yondashuvlar shakllantirilishi zarur. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 229²-moddasini qo‘llash amaliyoti va xalqaro tajrila tahlili asosida quyidagi takliflarni ilgari surish mumkin: 1. Modda mazmunini aniqlashtirish: o Jinoyatning obyektiv tomoni sifatida “Saboq berish” faoliyatining aniq mezonlari, ya’ni qanday holatlar ushbu modda doirasiga kirishi aniq va huquqiy jihatdan asosli tarzda belgilanishi lozim. o Ta’lim va diniy suhbat o‘rtasidagi farq aniq ko‘rsatilib, faqat tizimli va doimiy saboq shaklidagi faoliyat jinoyat tarkibi sifatida ko‘rilishi kerak. 2. Diniy tashkilotlar faoliyatini qonuniylashtirishni soddalashtirish: o Ruxsat etilgan diniy tashkilotlarni ro‘yxatdan o‘tkazish jarayoni soddalashtirilib, shaffof mexanizmlar orqali amalga oshirilishi ularning norasmiy faoliyat yuritishini kamaytiradi. 3. Ma’muriy va jinoyaviy javobgarlik o‘rtasidagi chegarani belgilash: o Har qanday diniy saboq berish holatini avtomatik tarzda jinoyat deb baholamasdan, ularning ijtimoiy xavfli darajasi asosida ma’muriy yoki jinoyaviy choralarni qo‘llash tartibi ishlab chiqilishi lozim. 4. Sud-amaliyotida bir xillikni ta’minlash: 24 o Mazkur modda bo‘yicha chiqayotgan sud qarorlarini umumlashtirib, Oliy sud tomonidan metodik tavsiyalar ishlab chiqilishi zarur. 5. Xalqaro tajriba asosida yondashuvlarni joriy qilish: o AQSh, Yevropa davlatlari va xalqaro tashkilotlar tavsiyalariga asoslanib, ro‘yxatdan o‘tmagan diniy faoliyatni faqat ijtimoiy xavfli holatlarda javobgarlikka tortish tajribasini qo‘llash mumkin. 6. Diniy sohada tushuntirish va profilaktika ishlarini kuchaytirish: o Huquqni buzishdan ko‘ra, oldini olish muhim. Shu sababli, diniy saboq berish tartibi bo‘yicha aholiga muntazam ravishda tushuntirish ishlari olib borilishi lozim. 7. Qonunchilikka “Diniy saboq” tushunchasini kiritish: o Amaldagi qonun hujjatlarida “Diniy saboq” atamasi izohlanmagan. Bu esa turlicha talqinlarga sabab bo‘lmoqda. Shu bois mazkur tushuncha aniq va yuridik jihatdan asosli tarzda qonunchilikka kiritilishi zarur. 25 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 2. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – Toshkent: Adolat, 2023. 3. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi – Toshkent: Adolat, 2024. 4. “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonun – Qonunchilik ma’lumotlari bazasi: www.lex.uz 5. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenum qarorlari to‘plami – Toshkent: 2022–2024 yillar. 6. O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi va IIV yillik hisobotlari (2020–2023 yillar) – rasmiy manbalar. 7. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi – BMT, 1948. 8. Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt – BMT, 1966. 9. YEXHTning diniy erkinlik bo‘yicha tavsiyalari – www.osce.org 10. Shermukhamedova N. “Diniy erkinlik va qonunchilik: muvozanat muammolari” – Huquq va hayot jurnali, №4, 2023. 11. Qodirov A. “Diniy faoliyat va jinoyat huquqi: milliy va xalqaro yondashuvlar” – Yuridik fanlar axborotnomasi , 2022, №2. 12. Bobojonov A. “Diniy saboq berish va javobgarlik: huquqiy tahlil” – 26 Toshkent davlat yuridik universiteti ilmiy to‘plami , 2023. 13. BMT Diniy erkinlik bo‘yicha maxsus ma’ruzachisi hisobotlari – www.ohchr.org 27

Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyatining jinoiy-huquqiy tavsifi (nazariya va amaliyot)

Sotib olish