Dorixona ish jarayononi avtomatlashtirish (standart va additional komponentlar palitrasidan foydalanib)

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY VA O RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI	
ʻ
ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR NOMIDAGI
ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI
AXBOROT TEXNALOGIYALARI VA KOMPYUTER INJINIRINGI
AXBOROT TEXNOLOGIYALAR KAFEDRASI
5110700 – Informatika o qitish metodikasi yo nalishi	
ʻ ʻ
Dasturlash fanidan
Kurs ishi
Mavzu:  Dorixona ish jarayononi
avtomatlashtirish (standart va additional
komponentlar palitrasidan foydalanip)
Bajardi:  ___________________
Ish ra h bari   :    ________________                                                          Andijon 20 22
Andijon davlat universiteti
Axborot texnologiyalari va kompyuter injiniring fakulteti
Informatika o‘qitish metodikasi  yo‘nalishi   ___   kurs __________-   guruh
Tasdiqlayman :_________________
Kafedra mudiri :  _______________
2 02 _  yil «_____» ___ _ ____________
KURS ISHI BO‘YICHA TOPSHIRIQ.
Talaba
________________________________________________________________
1.Kurs ishining mavzusi:  
________________________________________________________________
2. Kurs ishi topshirish muddati  
________________________________________________________________
3. Kurs ishi bajarishga doir boshlan g‘ ich ma’lumotlar.
________________________________________________________________
________________________________________________________________
( Mavzuga oid internet ma’lumotlari, adabiyotlar bilan ishlash .)
4.  H isoblash – tushuntirish yozuvlarnining tarkibi (ishlab chiqariladigan
masalar r o‘ yxati). 
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Kurs ishi rahbari :
_______________________________________________________________
(familiyasi, ismi, sharifi)
Topshiri q ni bajarishga oldim :
________________________________________________________________
(familiyasi, ismi, sharifi)
Topshiri q  berilgan sana:   202_  y.
2 Mundarija
Kirish ................................................................................................................... 4-5
1. Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi................................................................6-8
2. Aqlli tibbiyot va avtomatlashtirish...................................................................9-10
3. Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari va tizimlari..............................11-15
4.   Dorixona   omborlarida   foydalaniladigan   avtomatlashtirilgan   tizimlar
xaqida………………………………………………………………….…..…..16-39
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
3 Kirish
1990     –     yil     kompyuterlashgan     dorixona     dasturi     tasdiqlandi.     Markaziy
dasturlashgan     maqsadga     o‘tish     sifatli     yangi     dori     vositalari     boshqaruvini
qurishda     va   amaliyotda     birinchi     avtomatlashtirilgan     boshqaruv     tizimidir.
Dorixona     xizmatini   iqtisodiy     boshqaruvi     joriy     tarkib     va     status     tuzilishini
o‘zgartiradi.     Ushbu     sharoitda   dorixona   tuzilishi   va   omborxonalar   o‘zlari
axborotlarni  to‘plashi  farmatsevtika  bozori xaqida xamda o‘zlari taxlil  qilib qaror
qabul   qilishi  kerak  bo‘ladi.   Oxirgi  10  yil   ichida  mutaxassislarni  axborot   ishi  dori
vositalari   bozori   xaqida   ma’lumotga   ega   qilish   eng   katta     muammo     edi.     Ushbu
vazifalarni     axborot     etkazishni     sifatli     tadbiq     etish     3   bosqichda   axborot
texnologiyasida olib borildi. 
Dorixona     korxonalari     avtomatlashtirilgan     tizimlari     boshqa     xususiyatlari
orasida muxim rol o‘ynaydi, shuni takidlash joizki; 
Sotuvchilarni     avtomatlashtirish     ishi.     Elektron     buyurtma     katalogi
imkoniyatlari,   etkazib   beruvchi   narxini   ro‘yxatlarini   taqqoslash   Narxlashni
avtomatlashtirish.     Turli     sharoitlarga     qarab     narxlash     sxemalarini   belgilash
qobiliyati.   Taxliliy     xisobot.     Tovar     taxlili     va     tovarlar     guruxlari     tomonidan
xisobotlarni tayyorlash. 
Maxsulot     guruxi     xisobotini     olish,     tashkilotning     assortimenti     siyosatini
amalga   oshirish,   boshqarish   kiritishingiz   zarur.   Dorixonada     inventarizatsiya
jarayonini  avtomatlashtirish  ishni  soddalashtiradi va uzoq jarayyonni qisqartiradi.
Buxgalteriyani     avtomatlashtirish.     Ixtisoslashgan     buxgalteriya     tizimiga
asosiy buxgalteriya yozuvlarni shakllantirish, shuningdek malumotlar uzatish. 
Dunyo   bo'ylab   sun'iy   aql   hisoblanadi   keng   foydalanish   sohasida   tibbiyot
davlat   va   xususiy   shifoxonalarda:   bu,   albatta,   mumkin   emas,   qarang,   bemor   yoki
olish, tashxis to'g'ri, lekin u biladi qanday mohirona tahlil qilish, tez jarayoni katta
hajmi diagnostik ma'lumotlar, masalan, tibbiy tasvirlar.
4 Dunyo   bo'ylab   sun'iy   aql   hisoblanadi   keng   foydalanish   sohasida   tibbiyot
davlat   va   xususiy   shifoxonalarda:   bu,   albatta,   mumkin   emas,   qarang,   bemor   yoki
olish, tashxis to'g'ri, lekin u biladi qanday mohirona tahlil qilish, tez jarayoni katta
hajmi   diagnostik   ma'lumotlar,   masalan,   tibbiy   tasvirlar.   Avtomatlashtirilgan
jarayonida   patologiyasini   aniqlash,   tibbiy-maslahat   o'rnini   va   xatolar   sonini
kamaytirish mumkin AI.
Analytics qayta ishlash, mashina o'rganish
CT   va   MRI,   barcha   ushbu   tartib   natijalari   allaqachon   sog'liqni   saqlash
muassasalari   bir   qator   bugun   ultratovush,   qon   sinovlari,   mamografi,
rentgenografiya, ilmiy-tadqiqot fundus, AI  amalga oshirish uchun yordam  beradi.
Rossiyada juda kamdan-kam bo'ladi, ammo tibbiy axborot tizimlari har yili ko'proq
va   ko'proq   funktsional   olish.   Ko'proq   diagnostika   asbob-uskunalari   tibbiyot
muassasalari   namoyon   bo'ladi,   tanqidiy   savol   olingan   ma'lumotlarni   tez   qayta
ishlash bo'ladi.
Mashina   o'rganish   plus   tizimi   nerv   tarmoqlari   bor   texnologiyasi   asosida   AI.
Yana   tizimini   o'rganadi,   barcha   ma'lumotlar   yangi   miqdorda   olish,   aniqroq
natijalari, yolg'on-ijobiy kasaliga klinik yoki o'tish hech qanday patologiya beradi.
5 1. Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi.
1990     –     yil     kompyuterlashgan     dorixona     dasturi     tasdiqlandi.     Markaziy
dasturlashgan     maqsadga     o‘tish     sifatli     yangi     dori     vositalari     boshqaruvini
qurishda     va   amaliyotda     birinchi     avtomatlashtirilgan     boshqaruv     tizimidir.
Dorixona     xizmatini   iqtisodiy     boshqaruvi     joriy     tarkib     va     status     tuzilishini
o‘zgartiradi.     Ushbu     sharoitda   dorixona   tuzilishi   va   omborxonalar   o‘zlari
axborotlarni  to‘plashi  farmatsevtika  bozori xaqida xamda o‘zlari taxlil  qilib qaror
qabul   qilishi  kerak  bo‘ladi.   Oxirgi  10  yil   ichida  mutaxassislarni  axborot   ishi  dori
vositalari   bozori   xaqida   ma’lumotga   ega   qilish   eng   katta     muammo     edi.     Ushbu
vazifalarni     axborot     etkazishni     sifatli     tadbiq     etish     3   bosqichda   axborot
texnologiyasida olib borildi. 
Masalan:   Gipertoniya   uchun,   yurak   etishmovchiligi   uchun,   buyrak   kassaligi
qandli diabetlar uchun Dimetilsulfoksid   –   amaliyotda   sirtga   qo‘llovchi,   AQSH
va  Kanadada eritma  shaklida siydik yo‘llarini davolashda ishlatiladi. 
Paratsetamol    –   og‘ir    va   engil    isitmada    ishlatiladi.   Ushbu    dori    to‘qima   va
bo‘g‘imlarda samarasi yuqori emasligi qayd qilingan.  
Agar   shifokor    tomonidan   belgilagan   miqdor   berilgan   bo‘lsa   retseptda  uning
ko‘rsatmasiga binoan ishlatish zarur.
Qabul   qilishda   ko‘rsatilgan   miqdor   (masalan   aspirin   xar   4   soatda),   xamda
ovqatlanishga   ko‘ra   (masalan   sefalosparin   –   ovqatdan   1   soat   oldin   yoki   2   soat
keyin ) dori vositasi istemol qilinishi zarur. 
Farmatsevtika istiqbolida axborotga oid texnologiyalar. 
Axborotlashgan texnologiyada  - asosiy omil farmatsevtik o‘zgarish. 
Axborotlashgan   tizim   “PARUS”   “Gedeon   Rixter   RUS”   korxona   bo‘limida
ishlatiladi:
 Iqtisodiy mamuriyat 
 Sifatli bo‘lim nazorati 
 Ishlab chiqarish 
 Kapital qurilish bo‘limi 
6  Farmatsevtika ombori 
 Buxgalteriya 
 Axborotlashgan xizmat ko‘rsatish bo‘limi 
 Xozirgi     kunda     ko‘plab     Rossiya     farmatsevtika     korxonalar     orasida     keng
tarkalgan axborot texnologiyasi quyidagilardan iborat: 
 Korporativ tashkilotlarga oid portalni yaratish .
 Xamkorlar,     taminotchilar     va     xaridorlar     bilan     aloqa     boshqaruv     tizimini
yaratish.
 Umumlashgan boshqaruv tizimini joriy qilish.
Dorixona     korxonalari     avtomatlashtirilgan     tizimlari     boshqa     xususiyatlari
orasida muxim rol o‘ynaydi, shuni takidlash joizki; 
Sotuvchilarni     avtomatlashtirish     ishi.     Elektron     buyurtma     katalogi
imkoniyatlari,   etkazib   beruvchi   narxini   ro‘yxatlarini   taqqoslash   Narxlashni
avtomatlashtirish.     Turli     sharoitlarga     qarab     narxlash     sxemalarini   belgilash
qobiliyati.   Taxliliy     xisobot.     Tovar     taxlili     va     tovarlar     guruxlari     tomonidan
xisobotlarni tayyorlash. 
Maxsulot     guruxi     xisobotini     olish,     tashkilotning     assortimenti     siyosatini
amalga   oshirish,   boshqarish   kiritishingiz   zarur.   Dorixonada     inventarizatsiya
jarayonini  avtomatlashtirish  ishni  soddalashtiradi va uzoq jarayyonni qisqartiradi.
Buxgalteriyani     avtomatlashtirish.     Ixtisoslashgan     buxgalteriya     tizimiga
asosiy buxgalteriya yozuvlarni shakllantirish, shuningdek malumotlar uzatish. 
Dorixona     ofisini     avtomatlashtirish     va     farmatsevtik     tashkilotlari     ulgurji
savdo ichki monitoring logistikasini tuzish. 
 Zamonaviy     sharoitlarda     axborotlarni     to‘plash     va     zarur     bo‘lgan
malumotlarni     qayta     ishlash     uchun     zarur     bo‘lgan     axborotlar     bilan
taminlash,     muxim   maydon     bo‘ldi.Axborot     almashinuvi     barcha
kompaniyalar     va     idoralar     o‘rtasida   yanada     yuqori     bosqichga     korxona
faoliyatni  o‘zaro  axborot  uzatish  aloqasi  amalga oshiradi. 
7  Biznesga  tegishli  va  o‘zaro  kundalik  bir  qator  bo‘lgan  tijorat  tuzilmalari, 
faoliyatiga,  aloqa  tuzilishi  omili  oliy  va  muxim  normal  faoliyat  xisoblanadi.
O‘z   vaqtida     va     ishonchli     axborot     aloxida     axamiyatga     ega.     Ko‘p     firmalar
uchun     ichki   firmalarning   axborot   tizimini   tashkil   qilish   texnologiyasi
muammolarni xal qilish va sanoat xarakterga ega.   
Zamonaviy     axborot     texnologiyalarini     rivojlantirishning     asosiy
yo‘nalishlari orasida farmatsevtika biznesi rivojlanishini  ajratish mumkin: 
 Avtomatlashgan xujjat aylanmasi. 
 Aloqa. 
 Farmsevtik ishlab chiqarish boshqaruv texnologiyasi 
 Avtomatlashgan ish joyini yaratish 
Aloqa   korxona   faoliyatida   asosiy   o‘rin   tutadi.   Tadqiqotlar   natijasida korxona
va     tashkilotlarda     boshqaruvchi     xodimlar     o‘rtasida     malumot     uzatish     ish
vaqtining 70 % dan ortigini sarflaydi. 
 Axborot,  elektron  xujjatlar  tez  almashinishini  taminlash  uchun  e-mail 
tizimini joriy etish kerak. 
 E-mail axborot almashish tizimi kompyuterlardan bir xujjatni ikkinchisiga 
 Avtomatik     liniyasisiz     sanoatda     keng     sifat     nazorati     ayniqsa     ishlab
chiqarilishni individual bosqichlarida foydalaniladi. 
 Agar     ishlab     chiqarishda     kompyuterlardan     foydalanilsa     ishlab     chiqarish
sifatini yaxshilashni taminlaydi va ishchilar texnologik xatolar oldini oladi. 
 Zamonaviylashgan  axborot  texnologiyasi  ish  vaqtini  kamaytiradi, marketing
ishlarida   ish   unumdorligini    oshiradi,   buxgalteriya   faoliyatida   xatoliklarni
oldi     olinadi,     va     boshqa     ko‘rinishdagi     xujjatlar     texnologiyasi     umuman
kompaniya ishini sifatini oshiradi. 
 Xozirda   shuning   uchun   xam   ko‘pgina   kompaniyalar   yangi   axborotlashgan
texnologiyada ish olib boradi   
2. Aqlli tibbiyot va avtomatlashtirish
8 Dunyo   bo'ylab   sun'iy   aql   hisoblanadi   keng   foydalanish   sohasida   tibbiyot
davlat   va   xususiy   shifoxonalarda:   bu,   albatta,   mumkin   emas,   qarang,   bemor   yoki
olish, tashxis to'g'ri, lekin u biladi qanday mohirona tahlil qilish, tez jarayoni katta
hajmi diagnostik ma'lumotlar, masalan, tibbiy tasvirlar.
Dunyo   bo'ylab   sun'iy   aql   hisoblanadi   keng   foydalanish   sohasida   tibbiyot
davlat   va   xususiy   shifoxonalarda:   bu,   albatta,   mumkin   emas,   qarang,   bemor   yoki
olish, tashxis to'g'ri, lekin u biladi qanday mohirona tahlil qilish, tez jarayoni katta
hajmi   diagnostik   ma'lumotlar,   masalan,   tibbiy   tasvirlar.   Avtomatlashtirilgan
jarayonida   patologiyasini   aniqlash,   tibbiy-maslahat   o'rnini   va   xatolar   sonini
kamaytirish mumkin AI.
Analytics qayta ishlash, mashina o'rganish
CT   va   MRI,   barcha   ushbu   tartib   natijalari   allaqachon   sog'liqni   saqlash
muassasalari   bir   qator   bugun   ultratovush,   qon   sinovlari,   mamografi,
rentgenografiya, ilmiy-tadqiqot fundus, AI  amalga oshirish uchun yordam  beradi.
Rossiyada juda kamdan-kam bo'ladi, ammo tibbiy axborot tizimlari har yili ko'proq
va   ko'proq   funktsional   olish.   Ko'proq   diagnostika   asbob-uskunalari   tibbiyot
muassasalari   namoyon   bo'ladi,   tanqidiy   savol   olingan   ma'lumotlarni   tez   qayta
ishlash bo'ladi.
Mashina   o'rganish   plus   tizimi   nerv   tarmoqlari   bor   texnologiyasi   asosida   AI.
Yana   tizimini   o'rganadi,   barcha   ma'lumotlar   yangi   miqdorda   olish,   aniqroq
natijalari, yolg'on-ijobiy kasaliga klinik yoki o'tish hech qanday patologiya beradi.
Sog'liqni   saqlash   —   vazifasi   bir   haqiqat   AI   borayotgan   mashhurlik.
Investorlar   bo'lgan   tayyor   investitsiya   rivojlanayotgan   echimlar   bu   ish   yuzlab
marta   tezroq   ko'ra   bir   inson,   ega   taxmin   kurs   va   chastota   kasallik   bir   bemor   va
aholining   butun   viloyatlar,   tahlil   qilish,   bu   applicability   va   moslashuv   dorilar   va
juda   ham   ko'p.   Yakuniy   so'z   har   doim   bir   shifokor   bilan   qolgan   bo'ladi   va   inson
bilan   aql   bilan   solishtirish   mumkin   AI   u   evolyutsiya   kamida   yana   50   yil   kerak
bo'ladi.
9 Kundalik ravishda avtomatlashtirish
Uchun   avtomatlashtirish   va   qilmoq   tibbiyot   amaliyoti   ko'proq   murakkab,   u
muhim   emas,   faqat   jarayonlari   diagnostikasi   va   davolash,   lekin   ko'proq   oddiy
narsalar   –   masalan,   ish,   ma'muriy   va   tashkiliy   tabiat.   Bu   tizim   WorkFlowSoft
yordam berishi mumkin.
Biznes jarayonlarini bu tizimlar boshqarish kundalik Ishlar maqsadida tashkil
qiladi.   Foydali,   masalan,   "orqaga"   klinikasi,   dorixona   yoki   kasalxonaga:
buxgalteriya,   xarid   qilish,   QO'LLAB-quvvatlash,   ofis.   idorasiga   bog'liq   bo'lishi
mumkin,   deb   o'sha   idoralar   bo'ladi   Lekin   uning   foydalanish   bilan   cheklangan
emas.   Vazifalarni   belgilash   va   tushuntirishlar   ishtirok   etishi   mumkin,   shifokorlar
va hamshiralar va tashqi hamkor tashkilotlar xodimlari. WorkFlowSoft nazoratchi
va tengdoshlari bilan bir xil vazifalarni ba'zilari bilan har kuni duch mutaxassislar
uchun   yaratilgan.   Aloqa   soddalashtirish   uchun,   pochta   va   telefon   qo'ng'iroqlari
miqdorini kamaytirish, biznes-jarayonlarni avtomatlashtirish yagona tizimi faoliyat
olib bormoqda.
Barcha so'rovlar boshqarish va ularning vazifalari har qanday qurilmadan har
qanday vaqtda va barcha vazifalar o'z vaqtida amalga ishonch hosil qiling. Biznes-
jarayonlar   va   vazifalar   uchun   hujjatlar   qo'shishingiz   mumkin.   Vaqt   kamaytirish
muntazam  uchun, ko'proq qimmatbaho bo'lgan ishlar  haqida  o'ylash,  tashkil  etish
va   kundalik   vazifalarni   birinchi   o'ringa   qobiliyati,   oddiy   va   qulay   interfeysi,
kamroq hujjat – barcha bu plus WorkFlowSoft.
Tayanchso’z   va   iboralar:avtomatlashtirilgan   axborot   texnologiyalari;
zamonaviy   axborot   texnologiyalari,   tizimning   murakkabligi,   umumdavlat   AAT,
hududlar bo‘yicha AAT, AIJ, axborot ta’minoti, texnik ta’minoti, texnikva dasturiy
ta’minot,   huquqiy   ta’minot,   matematik   ta’minot,   axborot-qidiruv   tizimi,   tizim,
dorixonaombori, ma’lumotlar bazasi, tarmoq.
3. Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari va tizimlari.
10 Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyasi – boshqaruv vazifalarini hal qilish
uchuntizimli tashkil etilganaxborot jarayonlarini amalga oshirish usul va vositalari
majmuidir.   U   hisoblash   texnikasi   va   aloqa   vositalaridanfoydaniladigan
rivojlangandasturiy ta’minotni qo‘llash bazasidabajariladi. Axborot texnologiyasini
amalga oshirishdagi texnik vositalarningasosiy qismini kompyuter texnikasi tashkil
etsa,   zamonaviy   axborot   texnologiyasi   degandakompyuter   axborot   texnologiyasi
tushiniladi.
Axborottexnologiyasiningbazaviytexnologiyasikuyidagilar:
• texnik ta’minot texnologiyasi,
• telekommunikatsiya texnologiyasi,
• dasturiy ta’minot texnologiyasi.
Bu   texnologiyalar   hisoblash   tizimlari   va   tarmoqlari   arxitekturasining   aniq
variantlari doirasidabirgalikdaharakat qiladi va birlashadi.
Shunday qilib, avtomatlashtirilgan axborot texnologiyasi texnik vositalardan,
ko‘proq   kompyuterlar,   kommunikatsiya   texnikalari,   tashkiliy   texnika   vositalari,
dasturiy   ta’minot,   tashkiliy-uslubiy   materiallar   va   texnologik   zanjirga   birlashgan
personaldan iborat bo‘ladi. Ushbuharakatzanjiriaxborotniyig‘ish, uzatish, to‘plash,
qaytaishlash, foydalanishva tarqatishnita’minlaydi.
Avtomatlashtirilgan   axborotlar   tizimi   –   axborotlar,   axborotlarni   ishlab
chiqishda   qo‘llaniladigan   iqtisodiy   matematik   usullar,   modellar   va   boshqaruv
qarorlarini   qabul   qilishga   mo‘ljallangan   texnik,   dasturiy   texnologik   vositalar   va
mutaxassislarning majmuasidir.
Tizimatamasiyunoncha   «systema»   so‘zidankelib   chiqqan   bo‘lib,   o‘zaro
bog‘langan va belgilangan yaxlitlik, birlikni tashkil qiluvchi qismlar yoki ko‘pgina
elementlardan tashkil topgan bir butunlikni bildiradi.
«Tizim»   ostida   faoliyat   yuritilishi   aniq   foydali   natija   olishga   yo‘naltirilgan
qismlar   va   elementlarning   o‘zaro   mantiqiyva   tashqi   muhit   bilan   bog‘liqligi
11 majmuasi tushiniladi. Misolsifatidata’lim, energetika, transport, iqtisodiyva boshqa
tizimlarniaytishmumkin.
Tizimuchunquyidagiasosiyhususiyatlarxosdir:
• Murakkablik;
• Bo’linishlik;
• Yaxlitlik;
• Elementlarningko‘pturliligivaulartabiatiningxilma-xilligi;
• Tarkiblashtirilganligi.
Tizimning   murakkkabligi   –   unga   kiruvchi   tarkibiy   qismlarning   ko‘pligi,
ularning   tarkibiy   o‘zaro   hamkorligi,   ishlab   chiqarish   va   tashqi   aloqalarning
murakkabligiga hamda dinamikligiga bog‘liq.
Tizimning   bo’linuvchanligi   –   uning   belgilangan   alomati   bo‘yicha   ajratilgan,
aniq   maqsadlar   va   vazifalarga   javob   beruvchi   bir   qator   tizimchalar   va
elementlardan iboratligini bildiradi.
Tizimning   yaxlitligi   –   tizimning   ko‘pgina   elementlarini   faoliyat   yuritishi
yagona   maqsadgabo‘ysinishinibildiradi.   Tizim   elementlarining   ko‘p   turliligi   va
ular tabiatining xilma-xilligi ularning vazifaviy o‘ziga hosligi va avtonomligi bilan
bog‘liq.
Tizimning   tarkiblashtirilganligi   tizim   ishlab   chiqarishidagielementlar
o‘rtasida o‘rnatilgan aloqalar va munosabatlar mavjudligini, tizim elementlarining
ierarxik pog‘onalari bo‘yicha taqsimlanishini belgilab beradi.
2. Iqtisodiy axborotlar tizimi.
12 Iqtisodiy   axborotlar   tizimi   –   bu   iqtisodiy   ob’ekt,   usullar,   vositalar,
axborotlarni ishlab chiqarish vaboshqaruvqarorlarini qabul qilishdaishtirok etuvchi
mutaxassislarningto‘g‘ridan-to‘g‘ri   yoki   teskari   axborotli   aloqalarining   ichki   va
tashqi   oqimlarimajmuasidir.Axborot   tizimi   boshqaruv   xizmatlari   xodimlariga
axborotli xizmat ko‘rsatuvchitizim sifatidaaxborotlarni jamlash, saqlash, uzatish va
ishlab chiqarish bo‘yichatexnologik vazifalarni bajaradi.
Jamiyatni   axborotlashtirishning   zamonaviy   darajasi   iqtisodiy   ob’ektlarning
turli tuman axborot tizimlarida eng yangi texnik, texnologik, dasturiy vositalardan
foydalanishni taqoza qiladi.
AATning   tashkil   qilinishi   iqtisodiy   ob’ektning   ishlab   chiqarish
samaradorligini   oshirishda   ko‘maklashadi   va   boshqaruv   sifatini   ta’minlaydi.
Xozirda boshqaruv faoliyatining AAT ko‘plab tashkil qilinmoqda.
3. Avtomatlashtirilgan ish joylari va ularning qo‘llanish sohasi.
Hozirgi   paytda   boshqaruv   sohasi   xodimlarining   faoliyati   rivojlangan
texnologiyalardan   foydalanishga   yo‘naltirilgan.   Avtomatlashtirilgan   ish   joyi   –
yakuniy foydalanuvchiga ma’lumotlarni ishlab chiqish va aniq muammoli sohada
boshqaruv vazifalarini avtomatlashtirishni ta’minlovchi axborot, dasturiy va texnik
resurslar   majmuasi   sifatida   namoyon   bo‘ladi.   AIJ   tashkil   qilinishi   shuni   nazarda
tutadiki,   axborotlarni   jamlash,   saqlash   va   qayta   ishlash   bo‘yicha   asosiy
operatsiyalar   hisoblash   texnikasining   zimmasiga   yuklanadi,   iqtisodchi   esa   qo‘lda
bajarilgan operatsiyalar va boshqaruv qarorlarini tayyorlashda ijodiy yondashishni
talab qiluvchi operatsiyalarning bir qismini bajaradi. Axborotli-ma’lumotiy xizmat
ko‘rsatish AIJning eng oddiy vazifasidir.
AIJ aniq muammo soha sifatida muammoli – kasbiy yo‘nalishga ega. Kasbiy
AIJ   avtonom   ish   joylari,   katta   EHMlarning   aqliy   terminallari,   mahalliy
tarmoqlardagi   ishchi   stansiyalar   rolini   o‘ynagan   holda   insonning   hisoblash
tizimlari bilan muloqotining asosiy vositasi bo‘ladi.
13 AIJlarni   bir   joyga   to‘plash   ma’lumotlar   kelib   tushgan   zahoti   darhol   tezkor
ishlab   chiqarishning   amalga   oshishiga,   ishlab   chiqarish   natijalarini
foydalanuvchining talabi bo‘yicha keragicha bo‘lganida uzoqroq saqlashga imkon
beradi.   SHK   ning   paydo   bo‘lishi   bilan   ularni   to‘g‘ridan-to‘g‘ri   xodimning   ish
joyiga   o‘rnatish   va   dasturchi   bo‘lmagan   foydalanuvchiga   mo‘ljallangan   yangi
aslahaviy vositalari bilan jihozlash mumkin bo‘ldi. Kasbiy yo‘naltirilgan vazifaviy
va   ta’minlovchi   axborot   texnologiyalari   bilan   jihozlangan   va   bevosita   ish   joyiga
o‘rnatilgan SHKni avtomatlashtirilgan ish joyi deyila boshlandi.
Har   qanday  axborot   texnologiyalaridan  foydalanishda   ma’lumotlar,  dasturlar
va   kompyuterlarni   himoyalash   vositalarini   mavjudligiga   e’tibor   kerak.   SHuning
uchun himoyalash darajasi ular tasnifining alomatlaridan biri bo‘ladi.
Axborot   texnologiyalarini   axborot   manbalarining   turi   bo‘yicha   tasniflashda
qog‘ozli va qog‘ozsiz texnologiyalarga ajratiladi. Qog‘ozli texnologiyalar kog‘ozli
manbalardan   kiruvchi   va   chiquvchi   hujjatlar   sifatida   foydalanildi.   Qog‘ozsiz
texnologiyalar   EXMning   mahalliy   va   global   tarmoqlari   bazasidagi   tarmoqli
texnologiyalardan,   orgtexnikaning   rivojlangan   vositalari,   elektron   xujjatlardan
foydalanishni ko‘zda tutadi.
Axborottexnologiyalarnitanlashdabirqatoromillarnihisobgaolishkerak:
• sotishning jamlangan hajmi;
• foydalanuvchining mexnat unumdorligini o‘sishini;
• ishonchlilik;
• axborot va kompyuterli xavfsizlikni ta’minlash darajasini;
• xotira va boshqa qurilmalarning talab qilinadigan resurslarini;
• vazifaviy kuvvatini;
• foydalanishda osonlikni;
• urnatish uchun vaqtni;
• EHMni tarmoqqa ulash imkoniyatini;
• narxini;
• foydalanuvchi dasturiy ta’minlanish va ular bilan ulanishni.
14 AIJ   iqtisodiy   axborotlarni   taqsimlangan   ma’lumotlar   bazasi   tarkibidagi
foydalanuvchilarning ish joylariga markazlashmagan bir vaqtda ishlab chiqarishini
ta’minlaydi.   Bunda   ular   tizimli   qurilmalar   va   aloqa   kanallari   orqali   boshqa
foydalanuvchilarning   SHK   va   MB   ga   kirishi,   shuningdek,   jamoaviy   ishlab
chiqarish   jarayonida   SHKning   hamkorlikda   faoliyat   yuritishini   ta’minlash
imkoniyatiga   ega.   SHK   lar   zaminida   tashkil   qilingan   AIJ   tashkiliy   boshqaruv
sohalari   uchun   avtomatlashtirilgan   ish   joyining   eng   sodda   va   keng   tarkalgan
variantidir.
Dasturiy   ta’minlanish,   eng   avvalo,   foydalanuvchining   kasbiy   darajasiga
mo‘ljallanadi, uning vazifaviy extiyojlari, malakasi va ixtisoslashuvi bilan bog‘liq.
Dasturiy muhit tomonidan foydalanuvchi istalgan tartibda faol yoki sust ishlashga
o‘z   hoxishini   doimo   qo‘llab   quvvatlanishini   his   qilishi   kerak.   Texnika   bilan
ishlashda   foydalanuvchining   ustunligi   shubxasiz.   SHu   bois   ular   o‘zaro
xamkorlikda   dasturiy   vositalarni   takomillashtirish   hisobiga   inson   mehnati
qulayligining eng katta ta’minlanishi ko‘zda tutiladi.
15 4. Dorixona omborlarida foydalaniladigan avtomatlashtirilgan
tizimlar xaqida.
Dorixonaishiniavtomatlashtirishtizimlaridorixonaxodiminingdorixonadabarch
aishlarnishubilanbirgalikdahisob-kitobxujjatlarinivahisobotlarni   electron   shaklda
amalga oshirishda qo’llaniladi.
Avtomatlashtirilgantizimquyidagimodullardantashkiltopgan:
– Kirim-chiqimjurnali;
– Omborxona;
– Kassa;
– Sotuvanalizi;
– Ma’lumotnomalar.
Barchama’lumotlarma’lumotlaromboriniboshqarishtizimi (MOBT) da saqlanadi.
Ushbuavtomatlashtirilgantizimbirvaqtningo’zidabirnechafoydalanuvchining   local
va Internet tarmog’Iorqalifoydalanishimkoniyatiniberadi.
Tizimning asosiy  vazifasi  – dorixona omboridagi maxsulotni  kiritish va chiqarish
xamda qoldiqlarni nazorat qilishdan iborat.
Dorixona   omboriga   qoldiqlarni   kiritish   electron   buyurtma   bo‘yicha   kirish
qog‘ozlarini   import   qilish   yo‘li   bilan   amalga   oshiriladi,   hamda   boshlang‘ich
qoldiqlar   nakladnoylarini   kiritish   orqali   tizimga   qatnashmagan,   ya’ni   boshqa
avtomatlashgan dorixona tizimidagi nakladnoylar importi ham mavjud.
Tovarni   ombordan   chiqarish   dorixona   omboridan   chiqish   nakladnoylarni
xisobdan chiqarishda shakllanadi yoki kassa (G’azna) modulidagi sotuv yo‘li bilan
ombor   modulida   mahsulotning   qoldig‘ini   joriy   holatini   tahlil   qilish   mumkin,
harakatini nazorat qilish mumkin.
Malumotnoma   avtomat   ravishda   yangilanadi.   Malumotnomani   mustaqil
to‘ldirib   borish   mumkin.   Yana   kengaytirilgan   ma’lumotnoma   axborotni   ko‘rsatib
turish imkoniyati yaratilgan.
16 Analiz(tahlil)   moduli   kassa   moduli   orqali   realizatsiya   qilingan   mahsulotni
tahlil qilish, mahsulotlarning diagrammalarini  qurish, sotuv asosida keyingi qayta
ishlovlar(obrabotkalar) uchun tuzish avtobuyurtma yuborish imkonini beradi.
Dorixona ishini avtomatlashtirishda ishlatiladigan texnologiyalar.
Ofis-   podkliyent   rejimida   dorixonalarning   avtomatlashgan   tizimida   ishlash
nazarda tutilgan.
Dorixona   ishini   tashkilashtirish   katta   miqdordagi   farmatsevtik   preparatlar
bilan ishlashdir.
Barcha   axborotning   hisobini   olib   borish   va   dorixonani   nazorat   qilish
avtomatlashgan tizimsiz amalga oshirib bo‘lmaydi.
Ishni   olib   borishda   professional   dastur   ishonchlidir.   Dorixonalar   uchun
kompyuter dasturi katta o‘lchamdagi ma’lumotlar bilan ishlayoladi. U o‘z vaqtida
masalani   to‘laqonli   nazorat   qiladi   va   o‘z   vaqtida   bajarilishni   ta’minlaydi.
Interfeysning sodda va qulayligiga qaramasdan tizim axborotni qayta ishlash uchun
boy uskunalarga ega. Avtomatlashgan tizim dorixonadagi dori vositalari bo‘yicha
nazorat olib borishni va dorixonada qabul nazoratini olib borishga yordam beradi.
Yagona   dasturdagi   barcha   ma’lumotlar   tizimi   ish   jarayonini
mukammalllashtiradi va soddalashtiradi.
O’ziga   jami   jarayonlarni   qamragan   holda   dastur   dorixonada   ishlab   chikarish
nazoratini   amalga   oshiradi.   Tizim   orqali   nazorat   funksiyasi   avtomat   bajariladi.
Uning   to‘laqonli   va   to‘g‘ri   ishlashi   uchun   bazaga   axborotni   o‘z   vaqtida   kiritish
talab etiladi.
Nazoratvaboshqaruvdasturlaridanfoydalanuvchilar:
• Dorixona;
• Medikamentlarombori;
• Savdofirmasi;
• Savdokompaniyasi;
17 • Ishlabchiqarishkorxonalari;
• Ulgurjisavdokompaniyasi;
• Ulgurjisavdofirmasi;
• Farmatsevtik ishlabchiqarishkompaniyasi;
• Ishlabchiqarishsavdokompaniyasi;
• Ulgurjiombor;
• Ulgurjikompaniya;
• Farmatsevtikkompaniya;
• va boshqalar.
5. Dorixona boshqaruvi va nazorati imkoniyatlari.
Quyida   dorixona   avtomatlashtirish   tizimining   imkoniyatlari   to‘g‘risida   qisqa
ma’lumotlar beriladi (9.3-rasm).
- Dorixona nazorati tizimi barcha zaruriyaxborotlarnihisobgaolishimkoniniberadi.
-Dorixonalarningstrukturalashgan   bo‘limlariningavtomatlashganjarayonini
tashkillashtirishdaishjarayoniniboshqarishsoddalashadi.
-   Dorixonalar   uchun   dastur   har   bir   kontragentdan   so‘ng   ishning   barcha   tarixini
saqlab qoladi.
-   Dorixona   ishi   avtomatlashgan   tizimi   tashkilot   hisobiga   o‘zaro   hisob   jarayonini
nazorat qilinadi.
-  Dorixonalar   professional  dasturi  katta  o‘lchamdagi  axborotlar   bilan   oson  va  tez
ishlash imkonini beradi.
-   Axborotni   qayta   ishlash   imkoniyatlarining   kengligi   tizimdagi   foydali   uskunalar
ko‘pligi hisobiga amalga oshiriladi.
-   Dorixonalar   nazorati   tizim   itizimdagi   yig‘ilgan   ma’lumotlar   asosida   analitik   ish
olib boradi.
- Mijoz faolligi yok ibuyurtma statistikasi qulay.
- Dastur masalaning bajarilish muhlatlarni nazorat qiladi.
- Universal vatez qidiruvt izimi;
18 -   Dorixona   bo‘limlari   ishini   tashkillashtirishda   bajarilayotgan   burchlari   bo‘yicha
xodimlarga dastur taqsimlangan;
- Dorixonanazoratiavtomatlashuvitaqdimetilayotganservissifatinioshiradi.
-   Guruhlash,   saralash   va   filtrlash   tizimdagi   ishning   tez   va   effektli   borishga
ko‘maklashadi.
-   Dorixonalarning   strukturalashgan   bo‘limlari   ishini   tashkillashtirishni
avtomatlashtirish sotuv jarayonini to‘laqonli nazorat qilish va boshqarish imkonini
beradi.
- Tizimdagi axborot boshqa formatdagi faylga konvertatsiya qilinishi mumkin.
- Avtomatravishda e-mail va SMS bo‘yichayuboriluvchitizim;
- Dorixona uchun professional ish jarayonini mukammallashtiradi va kompaniyani
o‘sishiga olib keladi.
2019 yilda dorixonalar uchun onlayn kassa  apparatlari: bu nima va u nima uchun
kerak .
Dorixonadagi   onlayn   kassa   savdolarni   qayd   qiladi,   cheklarni   fiskal   diskda
saqlaydi, fiskal ma'lumotlar operatoriga ma'lumot yuboradi va qonuniy kuchga ega
to'lov   hujjatini   chop   etadi.   Soliq   organi   operatordan   ma'lumot   so'rashi   va   uni
tadbirkorning   deklaratsiyada   nima   yozganligi   bilan   tekshirishi   mumkin.   Davlat
kichik   korxonalarda   naqd   pul   muomalasini   shunday   nazorat   qiladi   va   soliqlar
miqdorini halol hisoblaydi.
Zamonaviy   qurilmalar   planshet   yoki   smartfonga   o'xshaydi:   ular   Android
tizimida ishlaydi va siz ularni sensorli ekran orqali boshqarishingiz mumkin. Yangi
qurilmalar aniq interfeysga ega, hatto tajribasiz sotuvchi ham buni tushunadi.
Qadimgi   kassa   apparatlari   ma'lumotlarni   elektron   tasmada,   EKLZda   yozib
oldi. Lenta xotirasi tugagach, korxona egasi xotirani yangisiga almashtirish uchun
mutaxassisni chaqirardi. Eski ECLZ soliq idorasida tekshirish uchun kiyildi. Kassa
apparatini almashtirish rozetkaning ishini bir kunga to'xtatishi mumkin.
19 Onlayn   kassa   apparatlarida   ECLZ   o'rniga   ular   13,   15   yoki   36   oy   davomida
fiskal   diskdan   foydalanadilar.   Siz   uni   o'zingiz   almashtirishingiz   mumkin   va
ma'lumotlar real vaqt rejimida Internet orqali fiskal ma'lumotlar operatoriga o'tadi.
Modulkassa buxgalteriya tizimlari bilan birlashtirilishi va ombordagi tovarlar
balansini   kuzatib   borishi,   tashrif   buyuruvchilar   oqimi   va   eng   yaxshi
sotuvchilarning vaqtini hisoblashi mumkin.
Dorixonalar CCP dan foydalanishi kerakmi?
Avvaliga   qonun   barcha   chakana   savdo   shoxobchalarini   2017   yilning   iyul
oyidan   boshlab   onlayn   nazorat-kassa   apparatlaridan   foydalanishga   majbur   qildi.
Ammo   ishlab   chiqaruvchilar   yangi   qurilmalarni   chiqarishga   ulgurmadilar,
uskunalarni yetkazib berish uchun navbat bir necha oyga yetdi. Keyin mutasaddilar
onlayn-kassa   mashinalariga   o'tishni   bir   necha   bosqichlarga   bo'lishdi.   O'tish
muddati   soliqqa   tortish   tizimiga   va   tadbirkor   yoki   kompaniyaning   ko'lamiga
bog'liq.
Kassa apparatlarini o'rnatishning oxirgi muddati - 2019 yil 1 iyul. Shu kunga
qadar   onlayn   nazorat-kassa   mashinalari   xizmat   ko rsatish   sohasidagi   tashkilot   vaʻ
tadbirkorlar,   shuningdek,   soliqqa   tortish   tizimi   bo yicha   xodimlari   bo lmagan	
ʻ ʻ
yakka   tartibdagi   tadbirkorlar   tomonidan   sotib   olinadi,   o rnatiladi   va   ro yxatga	
ʻ ʻ
olinadi.
Ma'lum   bo'lishicha,   dorixona   kassasiz   ham   faoliyat   yuritishi   mumkin,   unda
mulkdor-yakka   tartibdagi   tadbirkorning   o'zi   peshtaxtada   turadi,   xaridlar   va
buxgalteriya hisobini yuritadi. Agar bunday tadbirkor mehnat shartnomasi bo'yicha
xodimni yollagan bo'lsa, qonun kassa mashinasini sotib olish uchun 30 kun beradi.
Qonundan   yana   bitta   istisno   bor:   chekka   hududdagi   dorixonalar.   Har   bir
qishloqda Internet yoki bitta dorixona mavjud bo'lmagan borish qiyin bo'lgan aholi
punktlarida siz onlayn CCP dan foydalana olmaysiz. Biznes egasi o'z do'koni uzoq
hududda   joylashganligini   o'zi   hal   qila   olmaydi:   ro'yxat   viloyat   hokimiyati
tomonidan belgilanadi.
20 Dorixonadagi kassa operatsiyalari va hujjatlar turlari
Kassir   mijozga   xarid   haqidagi   ma'lumot   bilan   chek   beradi.   Tekshiruv
quyidagilarni ko'rsatadi:
 sotuvchi haqidagi ma'lumotlar - ism, TIN, manzil, telefon raqami, veb-sayt;
 kassir ma'lumotlari - lavozimi, to'liq ismi;
 tovarlar ro'yxati, miqdori, narxi va miqdori ko'rsatilgan;
 sotuvchining soliqqa tortish tizimi va soliq miqdori;
 sotib olingan sana, vaqt va joy;
Q uar kodi, uning yordamida chekni Internetda yuklab olish mumkin.
Agar   dorixona   kassa   apparatlaridan   foydalanishdan   ozod   qilingan   bo'lsa,
xaridorga BSO bo'yicha qat'iy hisobot  shakli  bo'yicha to'lov hujjati beriladi. BSO
quyidagilarni ko'rsatadi:
 noyob hujjat raqami;
 kassirning to'liq ismi;
 xaridlar ro'yxati;
 rozetka haqidagi ma'lumotlar;
 bitim sanasi va vaqti.
2019-yil   iyul   oyigacha   BSO   bosmaxonada   chop   etilgan   blankalarda   qo‘lda
to‘ldirilishi   mumkin.   Shundan   so'ng,   dorixonalar   shakllarni   chop   etish   uchun
avtomatlashtirilgan tizimlardan foydalanishlari shart.
Dorixonada KKMda ishlash qoidalari
Kassa  apparati  yetkazib  beruvchidan  sotib   olinadi.  Qonun  davlat   ro'yxatidan
o'tgan   va   soliq   organlari   tomonidan   tasdiqlangan   uskunalardan   foydalanishga
ruxsat   beradi,   ro'yxat   soliq   veb-saytida.   Modulkassa   MSPOS-K   nomi   ostida
reestrda.
Qurilma Internetga ulangan va soliq idorasida ro'yxatdan o'tgan. Soliq organlariga
elektron   raqamli   imzo   va   fiskal   ma'lumotlar   operatori   bilan   kelishuv   kerak.
21 Modulkassada   6900   rubl   uchun   "Oson   boshlash"   xizmati   mavjud.   Bunga
quyidagilar kiradi:
 OFD bilan 13 yoki 15 oylik shartnoma,
 elektron imzo,
 qurilmani soliqda ro'yxatdan o'tkazish.
Agar   siz   xizmatni   faollashtirsangiz,   Modulkassa-ni   olganingizdan   so'ng   uni
yoqish va ishlashni boshlash kifoya.
Qonunga   ko'ra,   kassir   smenani   ochish   va   yopishga   majburdir,   smena   bir
kundan   ortiq   davom   etmaydi.   Modulkassa   jarayonlarni   kuzatib   boradi   va   agar
kassir buni unutgan bo'lsa, 24 soatdan keyin smenani avtomatik ravishda yopadi.
Dorixona uchun kassa mashinasini sotib olish yaxshiroq .
Dorixonalar   CCP   soliq   registridagi   har   qanday   qurilmadan   foydalanishlari
mumkin. Biz Modulkassaning uchta modelini taklif qilamiz.
Kassa   intizomi   qonun   hujjatlarida   belgilangan   qoidalarga   muvofiq   naqd   pul
to'lovlarini   amalga   oshirishdir.   Naqd   pul   hisob-kitoblariga   barcha   kiruvchi   va
chiquvchi operatsiyalar kiradi, masalan, xaridorlar, etkazib beruvchilar bilan hisob-
kitoblar, xodimlarga ish haqi  to'lash  va boshqalar.  Dorixona naqd  pul  mablag'lari
bilan ishlaydi, bu esa uni kassa apparatlaridan foydalanishga majbur qiladi. Biroq,
ayrim hollarda, kassa apparatining mavjudligi ixtiyoriydir.
Dorixonada kassa kerakmi ?
2016   yil   3   iyuldagi   290-FZ-sonli   Federal   qonuniga   muvofiq,   2018   yil   1
iyulgacha   UTII   bo'yicha   tashkilotlar   va   yakka   tartibdagi   tadbirkorlar   naqd   pul
hisob-kitoblarini   va   (yoki)   to'lov   kartalaridan   foydalangan   holda   kassa
apparatlaridan   foydalanmasdan   amalga   oshirishlari   mumkin.   tegishli   tovarlar
uchun naqd pul mablag'lari olinganligini tasdiqlovchi hujjatni berish.
Ba'zi   savollar   OST   91500.05.0007-2003   "Dorixona   tashkilotlarida   dori
vositalarini   tarqatish   qoidalari"   sanoat   standartida   ko'tariladi.   Umumiy   qoidalar"
22 (6.14-band),   bu   dorixona   joylashgan   joydagi   soliq   organida   nazorat-kassa
mashinasini   ro'yxatdan   o'tkazish   majburiyatini   aniq   ko'rsatib   beradi.   Biroq,   bu
standart   faqat   dorixonada   nazorat-kassa   apparati   mavjud   bo'lsa,   u   soliq   organida
ro'yxatdan   o'tkazilishi   kerakligini   anglatadi,   ammo   dorixonani   nazorat-kassa
mashinalariga ega bo'lishga majburlamaydi.
Kassa intizomini o'tkazish tartibi.
Kassa   apparati   Davlat   reestriga   kiritilishi   va   dorixona   joylashgan   joyda
Federal soliq xizmatida ro'yxatdan o'tkazilishi kerak. Kassa apparati fiskal xotiraga
ega bo'lishi, yaxshi holatda bo'lishi va barcha kerakli hujjatlarni chop etishi kerak.
CCPda   muhrlar   mavjudligini   kuzatish   va   faqat   etkazib   beruvchida   yoki   texnik
xizmat ko'rsatish markazida xizmat ko'rsatish kerak.
Naqd   pul   hisob-kitoblari   dorixona   boshlig'i   yoki   to'liq   javobgarlik  to'g'risida
shartnoma   tuzish   zarur   bo'lgan   tayinlangan   shaxs   tomonidan   amalga   oshirilishi
mumkin.
Kassada   amalga   oshiriladigan   barcha   operatsiyalar   operatsiyani   amalga
oshirishda   mavjud   to'ldirish   tartibiga   muvofiq   amalga   oshirilishi   kerak.   Kun
davomida   olingan   barcha   naqd   pulsiz   daromadlar   ish   kunining   oxirida   hisobga
olinishi   kerak.   Soddalashtirilgan   tizim   bo'yicha   yakka   tartibdagi   tadbirkorlar
kassada hujjatlarni rasmiylashtirishlari shart emas. Naqd pul olgandan so'ng, kassa
kvitansiyasini berish majburiydir.
Naqd   pul   hisob-kitoblari   banknotlarning   haqiqiyligini   va   ularning   raqamini
tekshirish   bilan   ma'lum   tartibda   amalga   oshiriladi.   Kassadan   tushgan   naqd   pul
mablag'larini   barcha   ehtiyojlar   uchun   ishlatish   mumkin   emas,   faqat   ma'lum
maqsadlar   uchun   -   ish   haqini   berish,   tovarlarni   xaridorlar   va   etkazib   beruvchilar
bilan naqd hisob-kitoblar va boshqalar. Faqat yakka tartibdagi tadbirkorlar shaxsiy
ehtiyojlari uchun kassadan pul olishlari mumkin.
Nazorat-kassa   mashinalaridan   foydalanishda   Davlat   statistika   qo‘mitasi
tomonidan belgilangan jurnallar va hujjatlarni yuritish zarur:
23 kassir-operator jurnali;
xaridorlarga pulni qaytarish akti;
kassirsiz   ishlaydigan   kassa   uchun   nazorat   hisoblagichlari   ko'rsatkichlarini
ro'yxatga olish jurnali;
kassir-operatorning ma'lumotnoma-hisoboti.
Ish kunining oxirida jurnalda qayd etilgan kun uchun daromad ko'rsatkichlari
bilan   nazorat   Z-hisoboti   olinadi.   Z-hisobot   ko'rsatkichlariga   muvofiq   sertifikat-
hisobot   tuziladi,   unga   ko'ra   tushum   kun   oxirida   operatsion   kassaga   topshiriladi.
Agar   kerak   bo'lsa,   siz   kiruvchi   va   chiquvchi   kassa   hujjatlarini   ro'yxatga   olish
jurnalini   va   boshqa   kassirlarga   olingan   va   berilgan   mablag'larni   hisobga   olish
kitobini to'ldirishingiz mumkin.
Dorixonada kassa intizomini kim nazorat qiladi
Kassa   intizomiga   rioya   etilishini   nazorat   qilish   majburiyati   uni   yuritishda
bevosita   ishtirok   etgan   xodimlarga   yuklanadi.   Kassa   intizomini   tekshirish   soliq
organlari   tomonidan   amalga   oshiriladi.   Soliq   tekshiruvining   asosiy   vazifasi
quyidagi   faktlarni   aniqlashdan   iborat:   nosoz   yoki   talablarga   javob   bermaydigan
nazorat-kassa   mashinalaridan   foydalanish   kassa   cheklarini   bermaslik   kassadagi
summalar   va   hujjatlarda   ko'rsatilganlarning   nomuvofiqligi   naqd   pul   qoldig'i   va
naqd pul hisob-kitob limitlaridan oshib ketish olingan daromadlarning muddatlari
va   hajmlari   bo'yicha   buzilishlar   hisobot   bo'yicha   katta   miqdordagi   pul
mablag'larini asossiz uzoq muddatlarga chiqarish.
Kassa intizomini tekshirish tartibi .
Kassa intizomini tekshirish to'g'risidagi qaror IFTS boshlig'i tomonidan qabul
qilinadi.   Tekshiruv   davomida   nazorat-kassa   mashinalari   va   pul   mablag'lari,
shuningdek,   inspektorlarning   iltimosiga   binoan   har   qanday   hujjatlar   va
tushuntirishlar bilan tanishishni ta'minlash kerak. Nima tekshiriladi:
Kassa operatsiyalarini ro'yxatdan o'tkazish bilan bog'liq barcha hujjatlar.
24 Fiskal xotira hisobotlari va kassa apparatlarining nazorat lentalari.
Kassa   apparatlarini   sotib   olish,   ro'yxatdan   o'tkazish   va   saqlash   uchun
hujjatlar.
BSO ni sotib olish, hisobga olish va yo'q qilish bilan bog'liq hujjatlar.
Buxgalteriya hisobi yoki xo'jalik operatsiyalarining buxgalteriya registrlari.
Naqd pul qoldig'ini cheklash tartibi.
Xarajatlar hisoboti.
Buzilishlar   bilan   kassa   operatsiyalarini   amalga   oshirish   uchun   javobgarlik
2016  yilda  kassa  intizomini   buzganlik  uchun  javobgarlik  sezilarli  darajada  oshdi.
Shunday qilib, CCPni  qo'llamaganlik uchun yuridik shaxslar  CCPni  qo'llamasdan
amalga   oshirilgan   hisob-kitob   summasining   75   dan   100   foizigacha,   lekin   kamida
30   000   rubl   miqdorida   jarima   to'laydilar   (15   iyulgacha   bo'lgan   jarima   miqdori).
jarima   30   000   dan   40   000   rublgacha),   mansabdor   shaxslar   esa   -   kassa
apparatlaridan foydalanmasdan amalga oshirilgan hisob-kitob summasining 25 dan
50% gacha, lekin kamida 10 000 rubl miqdorida. (ilgari jarima miqdori 3000 dan
4000   rublgacha   bo'lgan).   Agar   takroriy   tekshirish   paytida   nazorat-kassa
mashinalaridan   foydalanmaslik   bilan   bog'liq   qoidabuzarliklar   yana   aniqlansa,
nazorat-kassa   mashinalaridan   foydalanmasdan   amalga   oshirilgan   hisob-
kitoblarning umumiy miqdori bir million rubldan ortiq bo'lsa, u tahdid soladi:
mansabdor shaxslarni 1 yildan 2 yilgacha muddatga diskvalifikatsiya qilish;
yakka   tartibdagi   tadbirkorlar   va   tashkilotlarning   faoliyatini   90   kungacha
to'xtatib   turish   (Rossiya   Federatsiyasi   Ma'muriy   javobgarlik   to'g'risidagi
kodeksining   14.5-moddasi   3-bandi,   290-FZ-sonli   federal   qonun   bilan
o'zgartirilgan).
2017   yildan   boshlab   kassa   intizomini   o'tkazishdagi   buzilishlar   uchun
javobgarlik   belgilangan   talablarga   javob   bermaydigan   nazorat-kassa
mashinalaridan foydalanish shaklida kuchayadi; Rossiya Federatsiyasi qonunlarida
belgilangan   ro'yxatga   olish   va   ulardan   foydalanish   tartibi   va   shartlarini   buzgan
holda  foydalanilgan   nazorat-kassa   mashinalaridan  foydalanish:  ogohlantirish  yoki
25 1500   rubl   miqdorida   jarima.   3000   rublgacha   mansabdor   shaxslar   uchun;
ogohlantirish yoki 5000 rubl miqdorida jarima. 10 000 rublgacha yuridik shaxslar
uchun (Rossiya Federatsiyasi Ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi kodeksining
14.5-moddasi, 290-FZ-sonli Qonunning 7-moddasi 15-bandi).
Dorixona   boshlig'i   va   buxgalter   tomonidan   pul   mablag'larini   qabul   qilish,
berish   va   saqlash,   ularning   xavfsizligini   ta'minlashning   qat'iy   tartibi   o'rnatiladi.
Dorixonada   barcha   kassa   operatsiyalari   korxona,   muassasa   va   tashkilotlar
tomonidan   kassa   operatsiyalarini   amalga   oshirish   to‘g‘risidagi   Nizomga   muvofiq
amalga oshiriladi.
Dorixonaning ishlab chiqarish, savdo va moliyaviy faoliyati jarayonida kassa
orqali turli kiruvchi va chiquvchi operatsiyalar amalga oshiriladi.
Yirik   dorixonalarda   kassa   operatsiyalarini   bevosita   amalga   oshirish   uchun
kassir lavozimlari taqdim etiladi. Bunday lavozimlar ish hajmida ko'zda tutilmagan
dorixonalarda   kassa   operatsiyalari   bevosita   dorixona   boshlig'i   yoki   uning
topshirig'iga binoan boshqa xodim tomonidan amalga oshiriladi.
Kassir   barcha   qabul   qilingan   pul   qiymatlarining   saqlanishi   uchun   to'liq
javobgardir.   Dorixona   boshlig'ining   ko'rsatmasisiz   o'z   vazifalarini   bajarishni
boshqa   xodimlarga   topshirish   taqiqlanadi.   Kassirning   faoliyati   Savdo   vazirligi
tomonidan tasdiqlangan maxsus nizom bilan tartibga solinadi.
Kassir lavozimida o rta yoki to liq bo lmagan o rta ma lumotga ega bo lgan,ʻ ʻ ʻ ʻ ʼ ʻ
kasb-hunar   ta limi   muassasasini   tamomlagan   yoki   yakka   tartibda   o qishni	
ʼ ʻ
tamomlagan   shaxslar   ishlashi   mumkin.   Kassir   kassa   apparatlari   bilan   ishlashda
malakali bo'lishi kerak.
U bilishi shart: kassa apparatlarining qurilmasi, ulardan foydalanish va ularga
xizmat   ko'rsatish   qoidalari;   pulni   qabul   qilish   va   topshirishni   hujjatlashtirish
qoidalari,   xaridorlar   tomonidan   qaytarilgan   cheklar   bo'yicha   dalolatnoma   tuzish
tartibi;  kassa  operatsiyalarini  rasmiylashtirish   uchun  bank  talablari;   kassada  pulni
26 saqlash   qoidalari;   kassaning   kassa   tortmasini   saqlash   qoidalari;   dorixonada
sotiladigan tovarlarning asosiy chakana narxlari.
Ish   joyini   tayyorlash,   ishlab   chiqarish   jarayonini   tashkil   etish   tartibi   va
kassirning vazifalari belgilandi.
Kassaga   pul   tushumlarining   asosiy   manbai   aholiga   sotilgan   tovar-moddiy
boyliklardan   tushgan   tushumlardir.   Dori-darmonlarni   sotish   shifokorlarning
retsepti bo'yicha va retseptsiz sotish shaklida, boshqa tovarlarni sotish - retseptsiz
sotish shaklida amalga oshiriladi.
Dorixonalardan chiqarilgan barcha tovarlar uchun aholidan pul mablag‘larini
qabul   qilish   mexanik   nazorat-kassa   apparatlari   o‘rnatilgan   kassalar   orqali   amalga
oshiriladi.   Bunday   qurilma   mavjud   bo'lmagan   taqdirda,   kassir   qo'lda   to'ldirilgan
raqamlangan   cheklar   (kuponlar)   bo'yicha   tovarlar   uchun   pul   olishni   amalga
oshirishi shart.
Kassir   mijozlar   bilan   hisob-kitoblarni   quyidagi   ketma-ketlikda   amalga
oshiradi:
1)   kassa   klaviaturasida   har   bir   buyumning   narxini   qayd   etadi,   xarid   narxini
jamlaydi va xaridorga nom beradi;
2)   xaridordan   olingan   pul   miqdorini   aniq   ko'rsatib,   ularni   xaridor   oldiga
alohida qo'yadi;
3)   kassaga   tushgan   pul   miqdorini   belgilaydi   va   o'zgartirish   miqdorini
belgilaydi;
4) nazorat-kassa mashinasida chekni chop etadi;
5)  xaridorga to'lanadigan o'zgartirish summasini  ko'rsatadi  va uni  chek bilan
birga beradi;
6)   yakuniy   hisob-kitobdan   so'ng,   xaridordan   olingan   pulni   qurilmaning
kassasiga olib tashlaydi.
Kassir chek va nazorat lentalaridagi rekvizitlarning aniqligini nazorat qilishi,
dorixona   boshlig'ining   ko'rsatmasi   bo'yicha   cheklardagi   kodlarni   o'zgartirishi,
27 banknotlarga   ehtiyotkorlik   bilan   munosabatda   bo'lishi   va   ko'rsatmalarga   muvofiq
boshqa funktsiyalarni bajarishi shart.
Ish   tugagandan   so'ng,   kassir   kun   uchun   tushumni   hisoblab   chiqadi   va
belgilangan   tartibda   pulni   topshiradi,   pul   hujjatlarini   rasmiylashtiradi   va   kassir
kitobiga tegishli yozuvlarni kiritadi.
Xaridor   taqdim   etgan   chekda   dorixonaning   u   yoki   bu   bo'limining   xodimi
chekning   sanasini,   seriya   raqamini   (shifrini)   tekshiradi,   chek   summasini   sotilgan
tovar qiymati bilan solishtiradi, so'ngra tovarni chiqaradi. , chekni yirtib to'laydi.
Cheklarni   bir   dorixona   bo'limidan   boshqasiga   o'tkazish   qat'iyan   man   etiladi.
Smenaning oxirida har bir bo'limning xodimlari (retsept bo'yicha ishlab chiqarish,
qo'lda   sotish,   tayyor   dozalash   shakllari)   barcha  bekor   qilingan   cheklarni   hisoblab
chiqadilar   va   hisoblash   natijalarini   kassa   hisoblagichining   ko'rsatkichlari   bilan
solishtiradilar.
Bir   smenadagi   daromad   miqdori   kassada   smenaning   boshida   va   oxirida
peshtaxtada   belgilangan   summalar   orasidagi   farq   sifatida   aniqlanadi.   Kassa
bo'yicha   tushumlarni   bo'limlardagi   cheklar   hisobi   bilan   solishtirish   natijalari
bo'yicha   maxsus   dalolatnoma   tuziladi,   u   kassir   va   dorixona   boshlig'i   tomonidan
imzolanadi.
Ishlatilgan cheklar kassir  bilan tekshirilgandan so'ng 50-100 dona paketlarga
bog'lanadi.   har   bir   o‘ramdagi   miqdori   ko‘rsatilgan   holda   va   umumiy   o‘ramda
dorixona   mudiriga   yoki   bo‘lim   boshlig‘iga   topshiriladi.   Ushbu   cheklar
qadoqlangan   va   muhrlangan   holda   tovarlarning   navbatdagi   inventarizatsiyasiga
qadar va ushbu inventarizatsiya natijalari aniqlangandan keyin yana 1 oy davomida
saqlanadi.
Dorixona kassasi kichik chakana savdo tarmog'idan katta miqdorda pul oladi. Har
kuni   dorixona   kiosklari,   filiallari,   punktlari   va   boshqalar   xodimlari   tushgan
mablag'ni   dorixona   kassiriga   topshiradilar.   Ushbu   pulni   qabul   qilish   kassirning
kiruvchi   kassa   orderlari   bilan   amalga   oshiriladi.   Xuddi   shu   varrantlarda   kassir
28 tomonidan   hisobdor   shaxslardan   olingan   pullar   (sayohat   xarajatlari   uchun
foydalanilmagan   avanslar,   etkazilgan   zarar   qiymati   va   boshqa   qarzlar)   hisobga
olinadi.   Barcha   holatlarda,   pulni   topshirgan   shaxs,   kassir   kiruvchi   kassa
buyrug'ining orqa qismini chiqaradi.
Ko'zoynak   ishlab   chiqarish   va   ta'mirlash   uchun   pulni   olish   kassir   orqali,
shuningdek   sotilgan   tovarlar   uchun   amalga   oshiriladi,   ammo   optika   bo'limida   bu
qo'shimcha   ravishda   chek   bilan   beriladi.   Naqd   pul   tushumi   evaziga   optika
bo'limida   buyurtmachi   buyurtmachiga   qabul   qilingan   buyurtmaning   raqami,
ishning xarakteri va tugallangan sanani ko'rsatadigan kvitansiyani beradi.
Qabul   qilingan   buyurtma   qabul   qiluvchi   tomonidan   ikki   nusxada   uglerod
nusxasi bilan to'ldirilgan maxsus varaqda qayd etiladi. Kun oxirida birinchi nusxa
kvitansiya nusxalari bilan birga sanoqchi xodimga topshiriladi, ikkinchisi esa qabul
qiluvchida  saqlanadi   va  ishlab  chiqarilgan  mahsulot   chiqarilayotganda   unda  qayd
qilinadi.
Buyurtmachi   tomonidan   qaytarilgan   cheklar   qabul   qiluvchi   tomonidan
buxgalteriya   bo'limiga   topshiriladi.   Buxgalteriya   xodimlari   kvitansiya   va
qaytarilgan   kvitansiyalarning   nusxalaridan   foydalanib,   ko'zoynak   ishlab   chiqarish
va   ta'mirlash   uchun   pul   mablag'larini   kassaga   joylashtirishning   to'g'riligini
tekshiradilar. Ishlab chiqarish yoki ta'mirlash xarajatlari (linzalar va ramkalar narxi
bundan   mustasno)   inventarning   ko'payishi   sifatida   ob'ekt   hisobotida   qayd   etilishi
kerak.
Ish   haqini   to'lash   uchun   bankdagi   joriy   hisobvarag'idan   olingan   pul
mablag'lari kassada kassa  kirim orderini to'ldirish orqali kapitallashtiriladi. Kassir
ish   haqi   uchun   pulni   to'g'ridan-to'g'ri   bankdan   (agar   dorixona   mustaqil   balansda
bo'lsa) yoki yuqori tashkilotdan olishi mumkin.
Kislorod   qoplari   yoki   boshqa   ijaraga   olingan   tovarlar   uchun   depozit   sifatida
aholidan   pul   mablag'larini   qabul   qilishda   ikki   nusxada   kvitansiya   beriladi,   bunda
kassir   qabul   qilingan   depozit   to'g'risida   belgi   qo'yadi.   Kvitansiyaning   bir   nusxasi
29 oluvchiga   beriladi,   bir   nusxasi   esa   dorixonada   qoladi   va   tovar   hisobotiga   ilova
qilinadi.
Ijara summasidan  tushgan  mablag' har  kuni  kassa  kitobiga o'tkaziladi.  Oylik
hisobotlarda   ijara   daromadlari   alohida   qator   sifatida   ko'rsatiladi.   Bemorlarga
xizmat   ko'rsatish   buyumlarini   ijaraga   berish   bo'yicha   hisob-kitoblar   maxsus
jurnalda yuritiladi.
Kassadagi har bir naqd pul tushumi kassir tomonidan hujjatlashtirilishi kerak.
Ish   oxirida   kassir   barcha   tasdiqlovchi   hujjatlarni   o'z   hisoboti   bilan   birga
dorixonaning   buxgalteriya   bo'limiga   yoki   dorixona   boshlig'iga   topshirishga
majburdir.
Shuningdek, kirish kassa buyrug'i va boshqa buxgalteriya hujjatlarining bepul
shakli mavjud.
Dorixona do'konini tashkil qilish uchun zarur bo'lgan narsalarga nima kiradi?
Dorixonalar   uchun   odatiy   savdo   uskunalari   -   bu   har   xil   vitrinalar   va   tokchalar
bo'lib,   ular   xaridorga   ularning   tarkibini   osongina   ko'rishi   uchun   va   juda   ko'p
miqdordagi   dori   vositalarida   erkin   harakatlanishi   kerak   bo'lgan   sotuvchi   uchun
qulay bo'lishi kerak.
Shu   bilan   birga,   tashqi   ko'rinish   muhim   rol   o'ynaydi   -   dorixona   uchun   chakana
jihozlar   toza,   chiroyli   ko'rinishi   va   dorixona   go'zallik   va   mukammal   tartib
hukmronlik   qiladigan   joy   ekanligini   butun   ko'rinishi   bilan   ta'kidlashi   kerak.
Ko'pgina   hollarda,   dorixona   savdo   maydonining   jihozlari   individual   loyiha
bo'yicha   mebel   fabrikasida   buyurtma   qilinadi,   binolarning   tartibi,   uning   rang
dizayni, yoritishni tashkil etish va butun atrof-muhitning ergonomikasi diqqat bilan
o'ylab   topiladi,   shunda   sotuvchi   sotuvchiga   o'z   xohishiga   ko'ra   mos   kelishi
mumkin. kerakli dori-darmonlarni saqlash joylaridan keraksiz harakatlarsiz oling.
Ko'pgina dori-darmonlar past haroratda saqlashni talab qiladi, shuning uchun
dorixona   savdo   uskunalari   bir   nechta   muzlatgichlarni   o'z   ichiga   olishi   kerak   -
30 kamida bittasi savdo maydonida va ikkita yoki uchtasi shunga o'xshash va saqlash
xonalarida. Ular har xil harorat sharoitlari uchun mo'ljallanganligi ma'qul.
Retsept   bo'yicha   dori-darmonlarni   tayyorlash   laboratoriyasiga   ega   bo'lgan
dorixona   yanada   murakkab   jihozlarni   talab   qiladi.   Bular   tarozilar,   asboblar,
kimyoviy shisha idishlar, filtrlash moslamalari, sterilizatsiya shkaflari.
Tijorat   dorixona   jihozlarining   tasnifi   savdo   hajmiga   va   xaridorlarning
rejalashtirilgan oqimiga bog'liq, shuning uchun oqilona loyiha ishlab chiqilgan va
sotuvchilarning   ish   texnologiyasini   har   tomonlama   tahlil   qilgan   taqdirdagina   uni
sotib olish bilan shug'ullanish mumkin.
Dorixona savdosini avtomatlashtirish.
Ko'pgina   xaridorlar   bir   vaqtning   o'zida   bir   nechta   turdagi   dori-darmonlarni
sotib   olishadi,   ularni   nafaqat   o'zlari,   balki   butun   oilasi   uchun   ta'minlaydilar.
Shuning   uchun,   kassada   navbatda   turmaslik   uchun   siz   foydalanishingiz   kerak.
Avvalo, har bir dori paketiga shtrix-kod qo'llanilishi kerak.
Ko'pchilikda u ishlab chiqarish jarayonida qo'llaniladi, lekin ko'pincha qabul
qilingan barcha dori-darmonlarni  shtrix-kod bilan etiketlash kerak bo'ladi, buning
uchun   maxsus   yorliqli   printer   ishlatiladi.   Odatda   kichik   printer   kifoya   qiladi,   bu
katta ishlashni ta'minlamaydi, lekin arzonroq.
Dorixonaga kirgan har bir mahsulot maxsus portativ qurilma orqali skanerdan
o‘tkaziladi,   u   shtrix-koddan   ma’lumotlar   bazasiga   ma’lumotlarni   uzatadi   va   shu
bilan birga ushbu mahsulot saqlanadigan joyni aniq ko‘rsatadi.
Shtrix-kod mavjud bo'lganda, sotuvchi bitta dori vositasini sotishni ro'yxatdan
o'tkazish uchun 1-2 soniyadan ko'proq vaqt sarflaydi, shunchaki paketni skanerlash
moslamasiga olib keladi.
Dorixona   uchun   kompyuter   savdo   uskunalari   avtomatlashtirishning   asosiga
aylanadi. Bu odatda buxgalteriya bo'limida joylashgan bitta markaziy server bo'lib,
31 u   erda   dori   vositalarining   mavjudligi   to'g'risidagi   ma'lumotlar   bazasi   saqlanadi,
shuningdek, har bir kassada bitta kompyuter terminali.
Ulardan terminal  sifatida foydalanish mumkin, lekin kuchli  protsessorga  ega
bo'lmagan,   lekin   ishlatish   uchun   qulay   va   ko'p   joy   egallamaydigan   maxsus
terminalga ega bo'lish qulayroqdir.
POS funktsiyalari.
Xaridordan buyurtma olgan sotuvchi terminalga dori nomini kiritadi va darhol
ushbu dori zaxirada bor-yo‘qligi, qancha turadi va qaysi qutida yoki muzlatgichda
saqlanishi   haqida   ma’lumot   oladi.   Operatsion   ma'lumotlar   bazasining   mavjudligi
sotuvchining ishini sezilarli darajada osonlashtiradi.
Terminalga   shtrix-kod   skaneri   ulangan,   bu   sizga   dori   paketini   bir   soniya
davomida   skanerga   olib   kelish   imkonini   beradi,   shunda   mahsulot   haqidagi
ma'lumotlar   kombinatsiyalangan   savdo   kvitansiyasiga   kiritiladi.   Xaridor   to'lovni
amalga oshirgandan so'ng, terminal o'rnatilgan printer yordamida naqd pul chekini
chop   etadi   va   shu   bilan   birga   jamlangan   ma'lumotlar   bazasiga   o'zgartirishlar
kiritadi - dori vositalarining bir qismi allaqachon sotilgan.
Terminalda   bank   kartalaridagi   ma'lumotlarni   o'qish   uchun   qurilma   bo'lishi
mumkin, bu sizga bank o'tkazmasi  orqali xaridni to'lash imkonini beradi. Demak,
kassa terminali shunchaki kassa apparati emas: dorixona jihozlari tovarlar oqimini
boshqarish,   ularni   xarid   qilishni   rejalashtirish   va   savdoning   moliyaviy   holatini
tahlil qilish imkonini beradi.
Avtomatlashtirish uskunalarini sotib olish.
Dorixonalar   uchun   kompyuter   savdo   uskunalarini   sotib   olayotganda,   u
tegishli   dasturiy   ta'minot   bilan   jihozlangan   bo'lishi   va   bir-biriga   mos   kelishi
kerakligini  unutmaslik kerak. Butun avtomatlashtirish tizimini  bir vaqtning o'zida
kalit   yetkazib   berishni   ta'minlaydigan   ixtisoslashgan   kompaniyadan   sotib   olish
afzalroqdir.   Bunday   holda,   ma'lum   bir   printer   yoki   brauzer   mavjud   kompyuter
32 bilan   ishlashi   mumkinligi   haqida   tashvishlanishingiz   shart   emas:   hamma   narsa
kerakli darajada ishlaydi.
Samvel Grigoryan kassa apparatlaridan foydalanishning yangi tartibiga o'tish
haqida .
Dorixonalardagi   kassa   apparatlari   bilan,  mubolag'asiz,   davr   o'zgarishlari   yuz
bermoqda.   O'tgan   yilning   15   iyulida   2016   yil   3   iyuldagi   290-FZ-sonli   Federal
qonuni   kuchga   kirdi.   U   boshqa   asosiy   aktga   -   2003   yil   22   maydagi   54-FZ-sonli
"Elektron   to'lov   vositalaridan   foydalangan   holda   kassa   va  (yoki)   hisob-kitoblarda
kassa   apparatlaridan   foydalanish   to'g'risida"   gi   qonunga   o'zgartirishlar   kiritdi.
Ushbu   voqea   munosabati   bilan   o'zgarib   turadigan   asosiy   narsa   shundaki,   endi
hamma   joyda   soliq   ko'zi   kassa   apparatlari   (CCP)   operatsiyalarini   onlayn   tarzda
kuzatib borishni boshlaydi.
Shunday   qilib,   Internet   soliq   organlari   tomonidan   ruxsat   berilgan
operatorlarning   terminallari   va   dorixona   tashkilotlarining   nazorat-kassa
mashinalarini   bog'laydi.   Ushbu   kassalar   soliq   organlari   uchun   mutlaqo   shaffof
bo'lib   qoladi,   buning   natijasida   dorixonalar,   ularning   kassa   jihozlari   va   birinchi
tashrif   buyuruvchilar   o'ziga   xos   realiti-shouning   beixtiyor   ishtirokchilari   rolini
olishadi.
54-FZ-sonli   qonunga   binoan,   bu   qanday   sodir   bo'lishi   kerak,   dorixona
tashkilotlari   uchun   qanday   muammolar   va   xarajatlar   kutilmoqda,   yangi   tartib
ularga   qulaylik   va   imtiyozlar   beradimi   -   bizning   maqolamiz   bu   savollarga   javob
beradi.
Onlayn kassalar .
Keling,   moddiy   bazadagi   o'zgarishlardan   boshlaylik.   2017   yil   1   fevraldan
boshlab   tashkilotlar   va   yakka   tartibdagi   tadbirkorlar   (IE)   54-FZ-sonli   Qonunning
amaldagi   tahririga   mos   keladigan   kassa   apparatlarini   bosqichma-bosqich
ishlatishni   boshlashlari   kerak.   Qonunning   1.1-moddasi   va   4-moddasi   (“Nazorat-
kassa   mashinalariga   qo‘yiladigan   talablar”)   qoidalaridan   kelib   chiqadiki,   nazorat-
33 kassa   mashinasi   fiskal   ma’lumotlarning   soliq   organlariga   o‘tkazilishini,
shuningdek,   fiskal   ma’lumotlarning   hisobga   olinishi   va   saqlanishini   ta’minlashi
shart. fiskal haydovchilar va fiskal hujjatlarni shakllantirish.
Oddiy   qilib   aytganda,   tashkilotlar   va   yakka   tartibdagi   tadbirkorlar   eski
namunadagi   kassa   apparatlaridan   xalos   bo'lishlari,   xususan,   Internetga   kirish
funktsiyasiga ega bo'lgan onlayn kassa apparatlarini sotib olishlari va ishini yo'lga
qo'yishlari   kerak.   Bu   har   bir   nokaut   qilingan   chekning   ma'lumotlari,   boshqacha
qilib   aytganda,   cheklarning   elektron   versiyalari   -   kassa   operatsiyasi   amalga
oshirilgan   paytda   -   bir   zumda   Internet   orqali   soliq   organining   ixtiyorida   bo'lgan
omborga yuborilishi uchun zarurdir. 
Onlayn kassa apparatlari eski uslubdagi kassalardan farqli "to'ldirish" ga ega.
EKLZ (elektron boshqaruv lentasi xavfsiz) deb nomlangan xotira bloki o'rniga ular
fiskal   disk   deb   ataladigan   qurilmadan   foydalanadilar   -   kassa   ma'lumotlarini
saqlash, shifrlash va himoya qilish uchun qurilma.
Kassa   apparatlari   va   fiskal   akkumulyatorlarning   registrlari   Federal   Soliq
xizmati  (FTS)  tomonidan  yuritiladi. Ular,  shuningdek,  onlayn kassalarning   seriya
raqamlarini   tekshirish   uchun   onlayn   xizmatni   nalog.ru   veb-saytida,   xususan,
quyidagi havolalarda topish mumkin – va h.k.
OFD va pul
Ma'lumotlarni Federal Soliq Xizmatiga o'tkazishning onlayn tartibi to'g'ridan-
to'g'ri   emas,   balki   fiskal   ma'lumotlar   operatori   (OFD)   orqali   amalga   oshirilishini
ta'kidlash kerak. Bu xuddi shu ma'lumotlarni qayta ishlashga ruxsati  bor tashkilot
nomi.   Bunday   tashkilotlar   ro'yxatini   nalog.ru   veb-saytida   quyidagi   havolada   ham
topishingiz mumkin.
Ushbu   rasmiy   vakolatli   operatorlardan   biri   bilan   shartnoma   tuzish   uchun
onlayn   kassa   (yoki   kassalar)   mavjud   bo'lgan   tashkilot   yoki   yakka   tartibdagi
tadbirkor   javobgardir.   Va   OFD,   o'z   navbatida,   soliq   organlariga   ma'lum   bir   soliq
to'lovchi bilan shartnoma tuzganligi haqida, har bir CRE birligining ro'yxatga olish
34 raqami, fiskal diskning har bir nusxasining seriya raqami, shartnomaning sanasi va
muddati haqida xabar beradi.
Biz   yillik   OFD   xizmatlarining   narxi   taxminan   3-3,8   ming   rublni   tashkil
etishini   qo'shamiz   va   onlayn   kassaning   har   bir   nusxasi   30-40   ming   rublni   tashkil
qiladi.
Siz pulni tejashga harakat qilishingiz mumkin - onlayn kassa apparatini xarid
qilmang,   balki   eski   ishlaydigan   kassa   modelingizni   yangilang.   Bu   biroz   kamroq
turadi   -   10-20   ming   rubl.   Shuningdek,   dorixona   xodimlarini   nazorat-kassa
apparatlaridan   foydalanishning   yangi   tartibiga,   xususan,   onlayn   kassa   apparatlari
bilan   ishlashga   o'rgatish   uchun   sarflanadigan   xarajatlar   -   vaqt   va   moliyaviy
mablag'larni hisobga olish kerak.
Xo'sh,   siz   ishonchli   Internet-provayderdan   yaxshi   tarifga   pul   sarflashingiz
kerak bo'ladi (yiliga o'rtacha 5 ming rubl), chunki OFD bilan onlayn aloqa ushbu
dorixonaning   ishlashi   uchun   zarur   shartlardan   biridir   va   naqd   pul   haqiqati.
Aytgancha, aynan shuning uchun - ya'ni uzluksiz va sifatli Internet aloqasi yo'qligi
yoki qiyinchiliklari tufayli - mamlakatimizning borish qiyin va chekka hududlarida
tashkilotlar   va   yakka   tartibdagi   tadbirkorlar   foydalanmaslik   huquqiga   ega.   CCP,
agar   xaridor,   uning   iltimosiga   binoan,   hisob-kitob   faktini   tasdiqlovchi   hujjat   (54-
FZ-sonli Qonunning 2-moddasi 3-bandi) berilishi sharti bilan.
Ilgari   eski   namunadagi   nazorat-kassa   mashinalariga   xizmat   ko‘rsatib
kelayotgan va hozir ham xizmat ko‘rsatayotgan Texnik xizmat ko‘rsatish markazi
(TXM)   bilan   tuzilgan   shartnomaga   kelsak,   uni   yangi   tartib   bo‘yicha   tuzib
bo‘lmaydi.
Belgilangan muddatlar va bosqichlar .
Yangi   tartib   bosqichma-bosqich,   lekin   tez   sur'atlar   bilan   joriy   etilmoqda.   1
fevraldan   boshlab   FTS   inspektsiyasida   eski   uslubdagi   kassalarni   ro'yxatdan
o'tkazish   endi   mumkin   emas.   Bu   shuni   anglatadiki,   o'tgan   oy   boshidan   buyon
nazorat-kassa   mashinalarini   ro'yxatdan   o'tkazganlar   -   endi   faqat   onlayn   nazorat-
35 kassa   mashinalari   -   allaqachon   nazorat-kassa   mashinalaridan   foydalanishning
yangi tartibi bo'yicha ishlamoqda.
Keyingi   bosqich:   2017   yil   1   iyulga   qadar   tashkilotlar   va   yakka   tartibdagi
tadbirkorlar ushbu sanadan kechiktirmasdan foydalanishni  boshlash uchun onlayn
nazorat-kassa mashinalarini sotib olishlari shart.
Va,   albatta,   ularni   oxirgi   daqiqaga   qoldirmaslik,   oldindan   sotib   olish
yaxshiroqdir.   Oxir-oqibat,   deyarli   har   bir   kishi   yangi   tartibga   o'tishga   majbur
bo'ladi,   biroq   ayrim   toifadagi   tadbirkorlik   sub'ektlari   2018   yil   1   iyulgacha
kechiktirildi.
Ushbu yillik kechiktirish:
soliq solishning patent tizimini (PST) qo'llaydiganlar;
hisoblangan daromad bo'yicha yagona soliq to'lovchisi bo'lganlar (UTII);
savdo-sotiq   bilan   shug'ullanuvchilar,   ya'ni   avtomatlar   yordamida   savdo
qiladilar;
ishlarni   bajaruvchi   va   aholiga   xizmat   ko'rsatuvchi   tashkilotlar   va   yakka
tartibdagi tadbirkorlar.
Bir so'z bilan aytganda, bugungi kunda San'atning 7-bandiga muvofiq kichik
biznes vakillari. Yuqorida qayd etilgan 290-FZ-sonli nazorat-kassa mashinalaridan
foydalanish   to'g'risidagi   qonunning   7-moddasi,   naqd   pul   hisob-kitoblarini   va
plastik   kartochkalar   yordamida   hisob-kitoblarni   nazorat-kassa   mashinalaridan
foydalanmasdan   amalga   oshirish   huquqiga   ega   (sotish   kvitansiyasi,   kvitansiya,
kvitansiya   berish   sharti   bilan).   xaridor   yoki   mijozning   iltimosiga   binoan   va
hokazo).   Soddalashtirilgan   soliqqa   tortish   tizimidan   (STS),   PSN   va   UTIIdan
foydalanadigan   yakka   tartibdagi   tadbirkorlar   2021-yil   1-fevralgacha   chekda   chop
etishlari va tovarlar nomi to'g'risidagi ma'lumotlarni uzatishlari mumkin emasligini
qo'shamiz.
Yana   bir   muhim   sanoat   tushuntirish.   San'atning   5-bandiga   binoan.   54-FZ-
sonli   Qonunning   2-moddasi,   qishloq   aholi   punktlarida   joylashgan   feldsher   va
feldsher-akusherlik   punktlarining   dorixona   tashkilotlari   KNNni   umuman   qo'llashi
36 mumkin emas. Shunga ko'ra, CCPni  qo'llashning  yangi  tartibi  ular  uchun tegishli
emas.
To'lovni qanday ro'yxatdan o'tkazish kerak ?.
Yangi tartibning afzalliklaridan biri bu nazorat-kassa mashinasini  ro‘yxatdan
o‘tkazish   tartibining   soddalashtirilganidir.   Buning   uchun   endi   hech   qaerga   borish
shart emas – dorixonangizdan kassa apparatini ro‘yxatdan o‘tkazishingiz mumkin.
OFD bilan tuzilgan shartnomaga ega bo'lish, nalog.ru veb-saytida hisob ochish va
kassani   ro'yxatdan   o'tkazish   uchun   ariza   qoldirish   kifoya.   E'tibor   bering,   ariza
arizachining elektron imzosi bilan imzolanishi kerak, shuning uchun hali unga ega
bo'lmaganlar uchun uni oldindan sotib olishingizni tavsiya qilamiz.
Xo'sh,   soliq   xizmati   ushbu   nazorat-kassa   mashinasi   uskunasini   ro'yxatdan
o'tkazgandan   so'ng,   darhol   uning   ro'yxatga   olish   raqamini   nazorat-kassa
mashinalaridan   foydalanuvchiga   yuborishi   kerak.   P.   3-modda.   54-FZ-sonli
Qonunning   4.2-bandi   unga   keyingi   ish   kunigacha   buning   uchun   vaqt   beradi.
Foydalanuvchi   ushbu   raqamni   fiskal   diskka   yozishi   kerak.   Shu   paytdan   boshlab
ushbu   CCP   birligi   ro'yxatdan   o'tgan   hisoblanadi   va   siz   cheklarni   urishni
boshlashingiz mumkin.
Sayyohlik cheki.
Naqd   pul   kvitansiyasining   paydo   bo'lishi   va   o'tkazilishi   tartibida,   uning
mazmunida   ham   ko'p   narsa   o'zgarmoqda.   Shunday   qilib,   dorixonaga   tashrif
buyuruvchi   dori   tanlaydi   va   uni   sotib   olish   istagini   bildiradi.   Xaridorning
buyrug'iga   va   birinchi   marta   oluvchining   harakatlariga   ko'ra,   chek   tuziladi   /
o'chiriladi. Yangi tartibga ko'ra, chekda ko'proq ma'lumotlar bo'ladi - unda bo'lishi
kerak bo'lgan ma'lumotlar ro'yxati San'atda mavjud. 54-FZ-sonli Qonunning 4.7.
Chek   ma'lumotlari   -   aslida   uning   elektron   versiyasi   -   nazorat-kassa
mashinasining   fiskal   diskida   qayd   etiladi,   avtomatik   ravishda   sertifikatlanadi   va
OFD   tarmog'i   orqali   yuboriladi,   u   erdan   nazorat-kassa   mashinasiga   chek   fiskal
ma'lumotlar   operatori   tomonidan   qabul   qilinganligi   to'g'risida   xabar   yuboriladi.   .
37 Operator  barcha  cheklarni  elektron  shaklda   saqlaydi  va   ular  istalgan   vaqtda  soliq
xizmatida   mavjud.   Bularning   barchasi   bir   zumda   sodir   bo'ladi   -   birinchi   marta
oluvchi   faqat   chekdan   o'tib   ketdi   va   u   allaqachon   tasvirlangan   barcha
bosqichlardan o'tgan va OFD tomonidan va Katta soliq birodarining, ya'ni Federal
Soliq xizmatining ixtiyorida saqlanadi.
Mening elektron pochtamga chek yuboring .
Yangi   tartib   chekni   nafaqat   oddiy   qog'oz   shaklida   olish   imkonini   beradi.
San'atning   2-bandiga   binoan.   54-FZ-sonli   Qonunning   1.2-moddasiga   binoan,
iste'molchi, to'lovni amalga oshirishdan oldin, naqd pul kvitansiyasini (yoki qat'iy
hisobot   shaklini)   yoki   unga   Internet   havolasini   olish   uchun   o'z   mobil   telefon
raqamini yoki elektron pochta manzilini aytishi mumkin. sms yoki elektron pochta
orqali. Bu onlayn kassalar  amalga oshirishi  mumkin bo'lgan yana bir operatsiya -
San'atning   1-bandiga   muvofiq.   54-FZ-sonli   Qonunning   4-moddasi,   CCP   fiskal
vositada   qayd   etilgan   har   qanday   hujjatning   elektron   shaklda   o'tkazilishini
ta'minlashi kerak.
P.   4,   Art.   1.2   hali   unchalik   tanish   bo'lmagan   elektron   usulda   olingan   chek
qog'ozda   bosilgan   chekga   teng   ekanligini   aniqlaydi   -   albatta,   agar   ulardagi
ma'lumotlar   bir   xil   bo'lsa.   Va   keyingi   5-bandga   binoan,   uzoqdan   hisob-kitoblar
bilan   sotuvchi   hisob-kitoblarni   amalga   oshirishdan   oldin   xaridorga   elektron
shaklda   yoki   sms   orqali   chek   yuboradi.   Bunday   holda,   qog'oz   cheki   chop
etilmaydi.   Buni   dorixona   tashkilotlari   ham   yodda   tutishlari   kerak,   chunki   dori
vositalarini   masofadan   turib   chakana   sotish   tartibi   to‘g‘risidagi   hukumat   qarori
allaqachon ishlab chiqilgan va tez orada kuchga kirishi mumkin.
Darvoqe,   nazorat-kassa   mashinalaridan   foydalanishning   yangi   tartibi
iste’molchi   nazorati   uchun   yanada   keng   imkoniyatlar   yaratadi.   Endi   xaridorlar
o'zlarining   cheklarini   nafaqat   elektron   pochtadan,   balki   OFD   ma'lumotlar
bazasidan   ham   olishlari   mumkin,   bu   uning   qonuniyligini,   shu   jumladan   mobil
ilovalardan   foydalanishni   tekshirish   imkonini   beradi.   Yangi   tartib   chekni   qog'oz
38 nusxasi   yo'qolgan   taqdirda   (elektron   nusxasini   olish   orqali)   tiklashni   ham
osonlashtiradi.
Yangi jarimalar
Xulosa   qilib   aytganda,   Rossiya   Federatsiyasi   Ma'muriy   javobgarlik
to'g'risidagi   kodeksining   14.5-moddasining   yangi   tahririda   mavjud   bo'lgan   ushbu
sohadagi huquqbuzarliklar uchun ma'muriy jazo choralari haqida gapiramiz. Agar
tashkilot   yoki   jismoniy   shaxs   CCT   dan   umuman   foydalanmang,   buning   uchun   u
jarimaga   tortilishi   kerak:   mansabdor   shaxslar   -   kassa   apparatlaridan
foydalanmasdan   amalga   oshirilgan   hisob-kitob   summasining   chorak   qismidan
yarmigacha   (lekin   kamida   10   000   rubl);   yuridik   shaxslar   -   kassa   apparatlaridan
foydalanmasdan amalga oshirilgan hisob-kitob summasining 75% dan 100% gacha
(lekin kamida 30 000 rubl).
Agar   kassa   apparatlaridan   foydalanmasdan   hisob-kitoblar   miqdori   1   million
rublni tashkil etgan bo'lsa, bunday huquqbuzarlikni takroran sodir etish. va undan
ortiq hollarda mansabdor shaxs bir yildan ikki yilgacha muddatga diskvalifikatsiya
qilinishi,   yuridik   shaxslar   va   yakka   tartibdagi   tadbirkorlarning   faoliyati   esa   90
kungacha to xtatilishi mumkin.ʻ
Agar   eski   kassani   yangi   turdagi   onlayn   kassaga   o'z   vaqtida   almashtirishga
vaqtingiz   bo'lmasa   yoki,   masalan,   kassa   mashinasini   ro'yxatdan   o'tkazish   /   qayta
ro'yxatdan o'tkazish tartibini, undan foydalanish tartibi va shartlarini buzsangiz, u
holda   siz   muammoga   duch   kelishi   mumkin:   mansabdor   shaxslar   -   1500   rubl
miqdorida ma'muriy jarima. 3000 rublgacha. yoki ogohlantirish; yuridik shaxslar -
5000 rubl miqdorida ma'muriy jarima. 10 000 rublgacha yoki ogohlantirish.
Xuddi   shunday   jarimalar   soliq   organlariga   ularning   iltimosiga   binoan
ma'lumotlar   va   hujjatlarni   taqdim   etmaslik   uchun   ham   nazarda   tutilgan.   Va   agar
sotuvchi   xaridorga   uning   iltimosiga   binoan,   shu   jumladan   elektron   shaklda   chek
yoki   qat'iy   javobgarlik   blankasini   bermaganligi   aniqlansa,   bu   quyidagilarga   olib
keladi.
39