Дата регистрации 29 Октябрь 2024
33 ПродажDunyo okeani va uning qismlari
![Turli mualliflarning fikriga ko'ra, xususan, Injilda har qanday katta suv
havzasini (daryolar, ko'llar, qo'ltiqlar) dengizlar deb atash mumkin; masalan, Misr
dengizi Bibliyada, turli taxminlarga ko'ra, Nil daryosi yoki Qizil dengizning bir
qismini anglatadi; bundan tashqari, Furot daryosi u yerda dengiz deb ataladi.
Dalning izohli lug'atida dengiz er yuzidagi ulkan chuqurliklarda yoki
yoriqlarda achchiq-sho'r suvlarning to'planishi deb ta'riflanadi. Shunday qilib, bu
o'zboshimchalik bilan chegaralangan barcha suvlar quruqlikdan (quruqlik, qit'a)
farqli o'laroq dengiz deb ataladi. Odatda dengizlar dunyo okeanlari bilan bo'g'ozlar
orqali (masalan, O'rta er dengizi, Qora va boshqalar) aloqa qiladi va bu nomni
to'g'ri oladi. Kamroq qonuniy ravishda u sho'r yoki yangi ko'llarga beriladi
(masalan, Kaspiy, Orol, O'lik dengiz, Baykal - "Ulug'vor dengiz - muqaddas
Baykal"). Bundan tashqari, dengiz tubsizlik yoki tubsizlikni, cheksizlikni bildiradi.
Dengiz deb ataladigan ob'ektlar nafaqat Yerda mavjud: masalan, "Janubiy
dengiz" Marsda va Oyda (oy dengizi Oy diskining yuzasida (vizual) qorong'u
nuqta).
Sovutilganda sho'r suv "dengiz muziga" aylanadi - bu taxminan -1,8 ° C
haroratda toza suv uchun muzlash nuqtasi ostida sodir bo'ladi.
Gidrologik rejimning izolyatsiyalanish darajasi va xususiyatlariga ko'ra
dengizlar 3 guruhga bo'linadi: ichki dengizlar (O'rta dengizlar va yarim berk
dengizlar), chekka dengizlar va orollararo dengizlar. Geografik joylashuviga ko raʻ
O rta yer dengizlari ba zan qit alararo va ichki dengizlarga bo linadi[1].
ʻ ʼ ʼ ʻ
Geologik nuqtai nazardan zamonaviy dengizlar yosh tuzilmalardir.
Zamonaviylarga yaqin konturlarda ularning barchasi paleogen-neogen davrida
aniqlangan va nihoyat antropotsenda shakllangan. Eng chuqur dengizlar (masalan,
O'rta er dengizi) er qobig'idagi yirik yoriqlar joylarida hosil bo'ladi va sayoz
dengizlar qit'alarning chekka qismlari Jahon okeani suvlari tomonidan suv
bosganida paydo bo'lgan va odatda kontinental sayozlarda joylashgan.
1978 yilda Xalqaro dengiz tashkiloti Jahon dengiz kunini ta'sis etdi. Bu kun
BMTning jahon va xalqaro kunlar tizimiga kiradi. Bundan tashqari, dengiz kuni
Yaponiyada davlat bayrami sifatida nishonlanadi, Rossiyada esa Boltiq dengizi
13](https://docx.uz/documents/a42a9f70-4dcb-4044-a957-a1e8572ee863/page_13.png?v=1)
![Yer yuzidagi eng uzun bo g oz Mozambik bo g ozi bo lib, uzunligi 1760ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
km], eng keng va eng chuquri Dreyk dovoni, kengligi 950 km, chuqurligi 5840 m.
Okean havzasidagi bo'g'ozlar
Bir xil okean havzasida joylashgan bo'g'ozlar (masalan, Dardanel,
Tsugaru).
Ikki okean (Bering, Drake, Torres) havzalarini birlashtiruvchi
bo'g'ozlar.
Qit'alar bo'yicha bo'g'ozlar
Bir qit'aning ikki qismini bir-biridan ajratib turuvchi bo'g'ozlar
(Skagerrak, Hormuz).
Qo shni orolni materikdan ajratib turuvchi bo g ozlar (Pas-de-Kale,
ʻ ʻ ʻ
Tsusima (Koreya), Magellan)
Ikki orolni ajratib turuvchi bo g ozlar (Bonifasio, Sunda).
ʻ ʻ
Ikki xil qit'alarni ajratib turuvchi bo'g'ozlar (Gibraltar, Bering, Bab al-
Mandeb).
Ochiq dengiz yoki eksklyuziv iqtisodiy zonaning qismlarini bog'laydigan
xalqaro navigatsiya uchun ishlatiladigan bo'g'ozlar. Bunday bo g ozlardan
ʻ ʻ
(Singapur bo g ozi, Bab al-Mandeb bo g ozi) barcha davlatlarning kemalari va
ʻ ʻ ʻ ʻ
samolyotlari tranzit o tish huquqidan foydalanadilar.
ʻ
Ochiq dengiz yoki eksklyuziv iqtisodiy zona va davlatlarning hududiy
dengizi (Xuan-de-Fuka bo'g'ozi, Kanada va AQSh) qismlarini bog'laydigan xalqaro
navigatsiya uchun ishlatiladigan bo'g'ozlar. Bunday bo'g'ozlarda xorijiy kemalar
begunoh o'tish huquqidan foydalanadilar.
Xalqaro navigatsiya uchun ishlatiladigan bo'g'ozlar, ular orqali o'tish rejimi
to'liq yoki qisman uzoq vaqtdan beri amalda bo'lgan xalqaro konventsiyalar bilan
tartibga solinadi (Bosfor, Turkiya, Bo'g'ozlar maqomi to'g'risidagi Monreux
konventsiyasi).
Qo‘ltiqlar – okean, dengiz va ko‘llarning quruq-lik ichkarisiga kirib borgan
sayoz qismlari. Masalan, Bengaliya, Fors va hokazolar.
16](https://docx.uz/documents/a42a9f70-4dcb-4044-a957-a1e8572ee863/page_16.png?v=1)
![Ko'rfaz - okean, dengiz, ko'l yoki boshqa suv havzalarining quruqlikka
chuqur kirib boradigan, lekin suv havzasining asosiy qismi bilan erkin suv
almashinuviga ega bo'lgan qismi.
Ko rfazlar orasida turli xil turlari mavjud: ko rfaz (dengiz va ko llar), labʻ ʻ ʻ
(ko pincha daryo og izlari), estuariy, fyord, estuariy, lagun (asosan, qumli
ʻ ʻ
qirg oqlar bo ylab), bandargoh va boshqalar.
ʻ ʻ
Ko'rfazning gidrologik va gidrokimyoviy sharoitlari u tarkibiga kiruvchi suv
ombori sharoitlari bilan bir xil. Ba'zi hollarda mahalliy iqlim xususiyatlari va
kontinental oqimlari qo'ltiqlarning sirt qatlamining gidrologik xususiyatlarini ba'zi
bir o'ziga xos xususiyatlarni berishi mumkin.
Jahon okeanining eng yirik qo ltig iga Alyaska, Bengaliya, Biskay, Buyuk
ʻ ʻ
Avstraliya va Gvineya ko rfazlari kiradi.
ʻ
Bir qator hollarda "ko'rfaz" nomi gidrologik rejimiga ko'ra dengizlar
(masalan, Meksika, Gudzon, Fors, Kaliforniya) bo'lgan suv hududlariga berilgan.
Shuningdek, suv bosgan vulqon kraterlari va atoll lagunalari odatda
ko'rfazlar deb tasniflanadi[1].
1982 yil BMTning dengiz huquqi to'g'risidagi konventsiyasida belgilangan
xalqaro huquq ta'rifiga ko'ra, "ko'rfaz deganda qirg'oqning aniq belgilangan
chuqurligi tushuniladi, u quruqlikka shu darajada - kengligiga mutanosib ravishda
chiqadi. uning kirish qismi - u quruqlikka chiqmagan suvlarni o'z ichiga oladi va
qirg'oqning oddiy egri chizig'idan ko'proq narsani tashkil qiladi. Biroq, agar uning
maydoni diametri bu chuqurchaga kirishni kesib o'tuvchi chiziq bo'lgan yarim
doira maydoniga teng bo'lmasa yoki undan katta bo'lsa, chuqurcha ko'rfaz sifatida
tan olinmaydi." Boshqacha qilib aytganda, ko'rfazning suv maydonining maydoni
kirish joyining kengligiga teng bo'lgan yarim doira maydonidan kam bo'lmasligi
kerak.
Xulosa
Dunyo okeani (yun. Okeanos — Yerni aylanib oqadigan azim daryo) —
Yerning materik va orollarni o rab turuvchi suv qobig i. Gidrosferaning katta qismi
ʻ ʻ
(94%) ni, Yer yuzasining taxminan 70,8% ini egallaydi. Fizik va kimyoviy
17](https://docx.uz/documents/a42a9f70-4dcb-4044-a957-a1e8572ee863/page_17.png?v=1)
Dunyo okeani va uning qismlari
Asosiy qism. Dunyo okeani va uning qismlari 5
1. Okeanlarning qisqacha tavsifi ……………………………………..…... 5
2. Dunyo okeani qismlari ……………………………………. …..………12
XULOSA.. 18