Dunyo xalqlarining milliy taomlari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	1.5MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	01 Dekabr 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Sherzodjon Kamoldinov

Ro'yxatga olish sanasi 20 Sentyabr 2024

3 Sotish

Dunyo xalqlarining milliy taomlari

Sotib olish

MUNDARIJA
MUNDARIJA ................................................................................................................................................. 1
KIRISH .......................................................................................................................................................... 2
1. Taomlarning tayyorlanish tarixi. .............................................................................................................. 5
2. Ba’zi mamlakatlarlarning o’ziga xos taomlari. ........................................................................................ 10
3. Yevopa taomlari (Buyuk Britaniya va Shvetsariya). ................................................................................ 15
4. Kapadokya va Sultan Ahmet restoranlarining tahlili .............................................................................. 24
5. Osiyo taomlari va O’zbekistonning milliy taomlari ................................................................................. 27
XULOSA VA TAKLIFLAR ............................................................................................................................... 51
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI………………53

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: Jahon oshxonasi — bu butun dunyoda sevib
iste mol qilinadigan taomlar retseptini o z ichiga olgan oshxonadir. Oshxona — buʼ ʻ
odatda, ma lum bir mintaqa, mamlakat yoki madaniyat bilan bog liq bo lgan
ʼ ʻ ʻ
pishirish amaliyoti va an analarining o ziga xos uslubi. Global oshxonaga aylanish
ʼ ʻ
uchun mahalliy, mintaqaviy yoki milliy oshxona butun dunyo bo ylab tarqalishi
ʻ
kerak. Shuningdik taomlari butun dunyo bo ylab xizmat qilishi har jihatdan muhim
ʻ
hisoblanadi. O tgan asr davomida oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash, jo natish va
ʻ ʻ
ishlab chiqarish sohasida sezilarli yaxshilanishlar va yutuqlar bo ldi. Bugungi
ʻ
kunda ko plab mamlakatlar, shaharlar va mintaqalar o zlarining an anaviy
ʻ ʻ ʼ
oshxonalari va boshqa ko plab global oshxonalardan foydalanishlari mumkin.
ʻ
Oziq-ovqat faqat rizq emas; bu madaniyatning ruhiga bir oynadir. Dunyo
xalqlarining milliy taomlari tarix, an’ana va ijtimoiy urf-odatlarni o‘zida jamlagan
boy gobelen bo‘lib xizmat qiladi. Bu taomlar mahalliy ingredientlar, geografiya,
iqlim va jamoalarning umumiy tajribalarining ifodasidir. Mamlakatning milliy
taomlarini tushunish uning merosi, qadriyatlari va turmush tarzini ko'rishdir.
Tez globallashib borayotgan dunyoda milliy taomlarning ahamiyati yangi tus
oldi. Chegaralar bo'ylab oshpazlik amaliyotlarini aralashtirish ta'mlarning noyob
birikmasiga olib keldi, ammo bu an'anaviy taomlarning suyultirilishiga ham olib
keldi. Haqiqiy milliy taomlarni saqlab qolish bir hillashuv sharoitida madaniy
o'ziga xoslikni saqlab qolish uchun juda muhimdir. Shunday qilib, milliy taomlarni
o'rganish chegaralar tobora g'ovak bo'lib borayotgan dunyoda madaniyatni saqlash
va xilma-xillik bo'yicha qimmatli istiqbolni taqdim etadi.
Milliy taomlarni o'rganish antropologiya, tarix, gastronomiya va sotsiologiya
kabi turli fanlarni o'z ichiga oladi. Olimlar o‘ziga xos taomlarning kelib chiqishi va
evolyutsiyasini, ijtimoiy va diniy marosimlarda ovqatning o‘rni, kolonizatsiya va
globallashuvning oshxona an’analariga ta’sirini o‘rganib chiqdilar. Tadqiqotlar
keng ko'lamli bo'lishiga qaramasdan, ayniqsa, diaspora jamoalarida milliy
2

taomlarni moslashtirish va ularning madaniyatlararo muloqotni rivojlantirishdagi
roli bo'yicha hali ko'p narsalarni o'rganish kerak.
Kurs ishining maqsadi: Ushbu kurs ishining maqsadi milliy taomlar
dunyosiga chuqur kirib borish, ularning tarixiy ildizlari, madaniy ahamiyati va
zamonaviy dolzarbligini o'rganishdir. Ushbu taomlar ortidagi voqealarni tushunib,
biz oziq-ovqat odamlarni ham, ham madaniyatlar ichida bog'lashning turli
usullarini qadrlashimiz mumkin. Bundan tashqari, ushbu ish rivojlanayotgan
oshpazlik landshaftida an'anaviy taomlarni saqlash bilan bog'liq qiyinchiliklar va
imkoniyatlarni ta'kidlashga qaratilgan.
Ishning vazifalari: Kurs ishining maqsadiga erishish uchun quyidagi
vazifalar amalga oshiriladi:
Turli milliy taomlarning tarixiy kelib chiqishini o'rganing.
Ushbu taomlarning o'z jamiyatlarida madaniy va ijtimoiy ahamiyatini tahlil
qiling.
Globallashuvning milliy taomlarga ta'sirini va termoyadroviy oshxonalarning
yuksalishini ko'rib chiqing.
Madaniy almashinuv va o'ziga xoslikni rivojlantirishda milliy taomlarning
rolini o'rganing.
Zamonaviy dunyoda milliy taomlarning haqiqiyligi va merosini saqlash
bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
Tadqiqot ob'ekti va predmeti: Tadqiqot ob'ekti - butun dunyo milliy
taomlari to'plami. Tadqiqot mavzusi ushbu taomlarning tarixi, madaniy ahamiyati
va zamonaviy o'zgarishini o'z ichiga oladi. Bu ingredientlarni, pishirish texnikasini
va ular tayyorlanadigan va iste'mol qilinadigan an'anaviy kontekstlarni o'rganishni
o'z ichiga oladi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati: Ushbu kurs ishi natijalari turli manfaatdor
tomonlar uchun amaliy ahamiyatga ega. Oshpazlik mutaxassislari va restavratorlar
asl milliy taomlarni targ'ib qilish va madaniy jihatdan boyitilgan ovqatlanish
tajribasini yaratish uchun tushunchalardan foydalanishlari mumkin. O'qituvchilar
3

o'quvchilarning madaniy xabardorligini oshirish uchun ushbu bilimlarni o'z o'quv
dasturlariga kiritishlari mumkin. Bundan tashqari, ish siyosatchilar va madaniy
tashkilotlarga an'anaviy taomlarni saqlashni qo'llab-quvvatlash bo'yicha ma'lumot
berishi mumkin va shu bilan mahalliy oziq-ovqat tizimlarining barqarorligiga va
global pazandalik xilma-xilligini boyitishiga hissa qo'shadi.
4

1. Taomlarning tayyorlanish tarixi.
Taomlarning tayyorlanish tarixi erkakning menejerlari va qadimgi xodimlari
bo'lgan kishi davrida qaytib boshlanadi. İlk odam taomlarni tayyorlash uchun
etniyoq ko'chaga ot yaki odamning egasining yonida qishloq hayvonlarini oldi.
Ular oldida bir nechta mahsulotlar turgan bir tog'ni tutarlar va uni tuzlab,
shakllantirib yotgan miqdorda qizil yoki olovni oldi. Uning o'z ichiga quru yoki
qaynatilgan qat'or qo'yilgan. Bu g'oyaning javobgarligi bo'lib, uning ayni paytda
piyoz, sarimsak, tomat, sabzi, xallos kabi boshqa mahsulotlar qo'shiladi. Tashqi
piyoz va xallos har doim og'izning xushbiklari va oziq-ovqatni yumshatish uchun
kerak boladi. Odamlar shu tarzda oziq-ovqatni tayyorlashni davom ettirishdi va
shu kabi oziq-ovqatlar ichida "taom" (yoki ta'am) deb ataladigan bir qo'shimcha
qism paydo bo'ldi. 1
Tarixiy ravishda, taomlarning tayyorlanishi va rivojlanishi millatlar,
madaniyatlar va mamlakatlar o'rtasidagi o'zaro ta'sir va almashtirishlar bilan
bog'liq edi. Madaniy va iqtisodiy o'zgarishlar, yerlarda mavjud mahsulotlarning
kengayishi yoki tashqi savdo orqali taqdim etilishi taomlarning tayyorlanish
usullarini va tarkibini o'zgartirdi. Bugungi kunda, dunyo bo'ylab ko'plab millatlar
o'zining milliy taomlarini tayyorlashda mukammal ishlab chiqarish texnologiyalari
va mahsulotlardan foydalangan holda yaratishmoqda. Taom tayyorlash usuli
hamma xalqlarda juda qadim zamonlardai kelib chiqqan bo‘lib, uning keying
rivojlanishi bir tomondan mamlakatnint iqtisodiy va iqlim sharoitlari bilan,
ikkinchi tomondan esa jamiyat tarixi va xalqning madaniy taraqqiyoti bilan
belgilanadi. Taom tayyorlash boshlang‘ich jamoa tuzumida yovvoyilikning o‘rta
bosqichida kelib chiqqan deyish mumkin. Bu davrda odamlar olovni kashf
etganlar, baliq va ovlab olingan turli hayvonlarni pishirib, ovqat sifatida iste‘mol
qila boshlaganlar. «Go‘shtli taom iste‘mol qilish hal qiluvchi ahamiyatga ega
bo‘lgan ikki yangi yutuqda: olovdan foydalanishga va hayvonlarni qo‘lga
o‘rgatishga sabab bo‘ldi» (FA AB. Tanlangan asarlar, II tom, 87-bet,
1
https://uz.wikipedia.org/wiki/Oziq-ovqat
5

O‘zdavnashr). Olovdan foydalanish natijasida odamlar har xil hayvon va
o‘simliklarning oziqalik sifatini ajrata oladigan bo‘lganlar, shu bilan birga
taomlarning har xil turlarini kashf etishga asos solganlar. Olimlar O‘rta Osiyo
hududida ota-bobolarimiz yashagan ko‘pgina qadimiy joylarni topdilar. Bu
manzillarda ibtidoiy esdaliklar bilan birga o‘choq, kul, ko‘mir va quygan suyaklar,
qadimgi oshxonalarning qoldiqlari ham topilgan. Bundan, o‘zbek xalqi o‘zining
ibtidoiy davrlaridan buyon rivojlangan pazandachilik va oshpazlik san‘atiga egadir
degan xulosa chiqadi. O‘rta asrlarda pazandachilik va oshpazlik san‘ati yanada
rivojlana boradi. Jamiyat rivojlangan sari inson didining ham o‘sa borishi
natijasida eng oddiy mahsulotlardan murakkab mahsulotlarni tayyorlash va
iste‘mol qilishga olib keladi.
Ammo shuni aytib utish kerakki, o‘rta asrlarda juda ko‘p urushlar ro‘y
beradi, u dehqonchilikni, bog‘dorchilikni va xo‘jalikning boshqa tarmoqlarini
tushkunlikka uchrashiga sabab bo‘lib, irrigatsiya inshootlari, bog‘ va vodiylar
yakson qilinadi, sug‘oriladigan maydonlar sahrolarga aylanadi. Bundan tashqari,
aholining qattiq ekspluatatsiya qilinishi, ocharchilik qurg‘oqchilik va oziq-ovqat
mahsulotlarining tanqisligi natijasida oshpazlik ham tushkunlikka uchraydi.Xalq
tomonidan ijod qilingan ko‘p taomlar uzoq vaqt pishirilmagani uchununutila
boshlaydi. Eng yaxshi taomlar faqat boylarning oshxonalarigagina mansub bo‘lib
qoladi.
O‘rta Osiyo Rossiyaga ko‘shilgandan so‘ng oshpazlik va pazandachilik
ancha boyigan. Oshpazlarning xilma-xil taomlar tayyorlashga o‘rganishida askar
oshxonalari va rus restoranlari katta ta‘sir ko‘rsatadi. Shu bilan birga birinchi marta
pomidor, kartoshka, karam, rediska, qand lavlagi va boshqa juda ko‘p sabzavot
ekinlari ekila boshlaydi. Bularning hammasi shubhasiz oshpazlik va pazandachilik
san‘atining rivojlanishiga ta‘sir etadi va taomlar turini ko‘paytiradi. Oshpazlar rus
oshpazlaridan ibrat olib, jarkop, karam do‘lma, borshch kabi ovqatlarni pishir
boshlaydilar; pomidor hamda kartoshkani birinchi marta ovqat sifatida iste‘mol
qila boshlaydilar. Shuni aytib o‘tish kerakki, kartoshka va pomidorni o‘zbek
6

oshxonasiga kiritilishi kurashsiz bo‘lmadi. O‘sha davrlardagi reaksion unsurlar -
mulla va eshonlar kartoshka, pomidor kabi sabzavot ekinlarining eqilishiga qarshi
agitatsiya yuritardilar. Shariat peshvolari kartoshkani «iblis ovqati», pomidorni esa
«Odam qonidan paydo bo‘lgan meva» deb ta‘rif qilgan edilar. Lekin bu
ekinlarning foydali oziqalik sifatlarini tajribada ko‘rgan aholi ularni tobora ko‘p
iste’mol qila boshladi. Pazandachilik milliy madaniyatning hech qachon xolis
taraqqiy eta olmaydigan qismidir. Bir millatning oshpazligi na pazandaligi hamma
vaqt qo‘shni va iqtisodiy aloqada bo‘lgan millatlarning oshpazlik va pazandalik
san‘atining taraqqiyotiga chambarchas bog‘liq va shu bilan birga bu taraqqiyotda
har bir milliy oshpazlik o‘ziga xos xususiyatini va milliy koloritini saqlaydi.
Masalan, o‘zbek oshxonasida allaqachonlardan buyon rus, ukrain, kavkaz, tatar,
tojik, qozoq va boshqa millatlarning jarkop, borshch, lo‘la kabob, bo‘g‘irsoq,
dudchatoy, paramach, tuxum barak, xunon kabi turli xil ovqatlari o‘ziga xoslik
bilan pishiriladi. O‘z navbatida bizning palov, hasip, manti va har xil
mastavalarimiz qardosh millatlarning dasturxonini ham bezatadi.
O‘zbek pazandachiligi ko‘p asrlik tarixga ega bo‘lib, unda xalqning turmush
tarzi, urf-odatlari, mehnat faoliyati turi va iqlim sharoitlari o‘z aksini topgan.
O‘zbek xalqi o‘zining mehmondo‘stligi, kattalarga nisbatan hurmat, boshqa
xalqlarning, shu jumladan tojik, turkman, qirg‘iz, tatar, qozoq, qoraqalpoq, rus,
ukrain, arman, ozarbayjon kabi xalqlarning an‘analarini va madaniyatini e‘tirof
o‘ta hurmat qilishi bilan ajralib turadi. Milliy o‘zbek taomlarini tayyorlashda
azaldan turli xil go‘sht, o‘simlik, sut mahsulotlari keng miqyosda ishlatilib
kelingan. Ovqatlanishda bug‘doy, arpa, guruch, no‘xat, mosh, sabzi, piyoz,
sholg‘om, qovoq, zig‘ir, kunjut, qovun, tarvuz kabi mahsulotlar ko‘p iste‘mol
kilingan. SHuning uchun ham o‘zbek pazandachiligida go‘sht bilan
tayyorlanadigan taomlar keng o‘rin egallaydi. Avvallari, XX asrning boshida, faqat
respublikaning ba‘zi bir mintaqalaridagina etishtiriladigan kartoshka, pomidor,
bodring, baqlajon, rediska, turp va shunga o‘xshagan sabzavotlar yaqin yillardan
e‘tiboran respublikaning barcha qismlarida etishtiriladigan bo‘ldi. Shuning uchun
7

ham ba‘zi sabzavotli taomlar so‘nggi davrlarda paydo bo‘lib, ularda ham milliy
an‘analar mujassamlashgan. O‘zbekistonda palov eng lazzatli va sevimli
taomlardan biri hisoblanadi. Palov bayramlarda, sayil va to‘ylarda hamda
mehmonlar uchun tayyorlanadi. Palov tayyorlashning o‘nlarcha xilma-xil usuli
bor.
O‘zbek palovi tarixi. Bu taomni kelib chiqish taxminlari juda ham ko‘p. Aniq
kelib chiqish tarixi sirli parda bilan yopilgan. Hozirgi kunda olimlarning hech biri
palov kimning milliy taomi deb aytaolmaydi. Bizning davrimizgacha faqat
avloddan avlodga o‘tib kelayotgan rivoyatlar va xalq og‘zidagi gaplar etib kelgan.
Agar tarixiy ma‘lumotlar bo‘yicha fikr yuritadigan bo‘lsak, bu foydali va mazali
bo‘lgan taomga bir necha ming yillar bo‘lgan. Rivoyatlarda, palov eramizdan avval
II-III asrlarda paydo bo‘lgan degan fikrlar mavjud. Lekin, biron bir tarixshunos bu
fikrlarni tasdiqlamaydi, chunki er yuzidagi har bir xalqning mazkur taomni
tayyorlash bo‘yicha, o‘zlarining retseptlari mavjud. Oldingi asrlardagidek hozirgi
zamonaviy dunyoda ham palov eng dong‘i taralgan ovqatlardan biri sanaladi.
Tarixda, Iskandar Zulqaynar (Aleksandr Makedonskiy) Markaziy Osiyoni bosib
olish uchun yurish qilayotgan vaqtida, uning oshpazi bu taomni o‘ylab topganligi
va Iskandar Zulqaynarning o‘zi bu taomni Pilav (yunonchadan - turli xil tarkib)
deb nomlagani aytilmoqda. Boshqa rivoyatda aytilishicha, Amir Temurning
oshpazi bu taomni paydo bo‘lishiga sababchi bo‘lgan, uning retseptini unga bir
mulla bergan ekan.
Retsept esa, Anqaraga yurish qilish vaqtida askarlarni kuchini saqlab qolish
uchun o‘ylab topilgan. Bunday yo‘lga o‘zlari bilan tez aynuvchi mahsulotlarni
olish ilojisi bo‘lmagan. Ajoyib palov retseptining tarkibi (qo‘y go‘shti, piyoz,
sabzi, guruch va yog‘) ham shu erdan kelib chiqyapti. O‘sha mullaning sitatasida
quyidagi so‘zlar keltirilgan: Katta chuyan qozonni olish kerak. U shunchalik eski
bo‘lishi kerakki, oldingi ovqatdan qolgan yog‘lar tashqaridan birikishi va uning
ustiga tushayotgan olovdan yonishi kerak. Bu qozonga jasur jangchilar tomonidan
eyiladigan o‘rta yoshdagi qo‘zilarning go‘shti, kalandimog‘ligidan shishib
8

ketadigan saralangan guruch, xursandchilikdan qizarib ketgan yosh sabzi va ulug‘
amir qilichi kabi sanchiydigan o‘tkir piyozni solish kerak. Tayyorlangan taomning
hidi Ollohgacha etmagunga qadar, oshpaz esa, ilohiy ovqatni tatib ko‘rganligi
sababli, holi-joni qolmay charchab yiqilmaguncha, bularning hammasi olovda
qaynatilishi kerak. Tarixiy shaxslar nomi bilan atalgan taomalar.
Juda ko‘p mahsulot va taomlarga joy nomlari berilgan. Masalan, Moskva
pirogi, Kiyev kotleti, Braziliya kofesi, Kavkaz kabobi, Farg‘ona palovi, Toshkent
norini va hokazo. Shuningdek, ularga shahar va mamlakatlar nomi berilganiga ham
guvoh bo‘lish mumkin. Xususan, tarixiy shaxslar nomi bilan ataladigan yeguliklar
ham bor. Ular nomi va mazaliligi bilan bugungi kunda gastronomiya durdonasi
sanaladi.
Margarita — dunyodagi eng mashhur pitsalardan. Uning o‘ziga xos tarixi
bor. 1889 yilda Italiya qiroli Umberto II va uning rafiqasi Savoya qirolichasi
Margarita Neapolga tashrif buyuradi. Ular och qolgach, oddiy odamlar nima
yeyayotgani bilan qiziqadi. Shunda ularga bir oila motsarella, pomidor va rayhonli
non pishirib beradi. Oddiy, lekin nihoyatda mazali taom ularga yoqib qoladi.
Shunda Margarita taomga o‘z nomini berishga qaror qiladi. Pissa hozirgacha shu
nom bilan ataladi. “Margarita pissasi” tor doirada “vatanparvar pissa” nomi bilan
ham ataladi. Chunki taom mahsulotlari rangi Italiya bayrog‘ini eslatadi.
Sharlotta — sevimli kuzgi shirinliklardan biri. Hamirdan tayyorlangan olma
pirogi butun dunyoda mashhur bo‘lib, uning kelib chiqishi va nomlanishi haqida
turli fikrlar mavjud. Ma lumotlarga qaraganda, Britaniya qiroli Jorj IIIʼ
shirinliklarni juda yaxshi ko‘rar, lekin ularning deyarli hammasi italiyaliklar,
fransuzlar va nemislarniki ekanini hazm qilolmasdi. U britancha shirinlik ham
bo‘lishini juda xohlaydi. Bir kuni oshpaz monarxni xursand qilish maqsadida u
istagan mazali pirog tayyorlashga harakat qiladi. Shirinlik qirolga yoqadi. U qirol
rafiqasi sharafiga Sharlotta, deb nomlanadi.
Fransuz qirollik kremi. Ma lumotlarga qaraganda, “Napoleon” torti turli
ʼ
nomga ega. Masalan, Fransiya va Italiyada "1000 qatlam", Buyuk Britaniyada
9

"qaymoqli bo‘lak", Vengriyada "Fransuz qirollik kremi", deb ataladi. Lekin u o‘z
zamonaviy nomini 1912 yilda Rossiyada, Napoleon Bonapart ustidan qozonilgan
g‘alabaning 100 yilligiga bag‘ishlangan tantanada olgan. Yangi tort uchburchak
shaklida tayyorlangan bo‘lib, u Napoleonning mashhur xo‘rozsimon shapkasini
eslatadi.
“Sezar” salati. Salat nomini eshitgan kishi uni Rim imperatori Yuliy Sezar
bilan aloqasi bor, deb o‘ylashi, shubhasiz. Lekin uning imperator Sezar bilan hech
qanday aloqasi yo‘q. Salatning haqiqiy ixtirochisi italyan-amerikalik oshpaz Sezar
Kardini sanaladi. Ma lumotlarga qaraganda, oshpaz bu salatni 1924 yil 4 iyul,ʼ
AQSH Mustaqillik kunida ixtiro qilgan. O‘sha kuni uning restorani xaridorlar bilan
to‘ladi. Natijada restoranda oziq-ovqat tugab qoladi. Shunda oshpaz shoshilinch
tarzda taom tayyorlaydi va uni o‘z nomi bilan atab, mijozlarga tarqatadi. Qizig‘i
shundaki, ilojsizlikdan shoshilinch tayyorlangan ushbu taom mijozlarga juda
yoqadi. Taom dovrug‘i keyinchalik butun dunyoga tarqaladi.
“Sendvich”. Ma lumotlarga ko‘ra, u qimorboz bo‘lgan. Bir o‘tirishda 24 soat
ʼ
qimor o‘ynagan. Kunlarning birida qimor o‘ynayotib, juda och qoladi. Shunda bar
oshpazidan nonni ikkiga bo‘lib, ichiga qovurilgan mol go‘shti solib kelishini
so‘raydi. So‘ng bar oshpazlari o‘z taomnomasiga bu taomni kiritadi. Shu tariqa
ushbu taom butun Angliya bo‘ylab ommalasha boshlaydi.
2. Ba’zi mamlakatlarlarning o’ziga xos taomlari.
Isroil – “bissli”. Tashqi ko‘rinishidan kuchuklarning taomiga o‘xshaydi.
Ammo qovurilgan makaronlar juda mazali.
10

Kanada muzqaymog‘i. Banan va uzum ta’mli shirinlik. Muzqaymoqning
yana boshqa rangdagilari ham mavjud.
Portugaliya – “baba de kamelo”. Ustiga bodom sepilgan karamelli mussni,
albatta, tatib ko‘rish tavsiya etiladi.
Puerto-Riko – “pionono”. Ichi go‘sht bilan to‘ldirilgan pishirilgan banan.
Niderlandiya – “gyutspot”. Tarkibida kartoshka, sabzi va piyoz pyuresi
bo‘lgan mashhur mahalliy taom”.
Shvetsiya – “isterband”. Guruch, kolbasa va boshqa vitaminga boy
mahsulotlardan tayyorlanadi.
Fiji – “kokoda”. Limon yoki laym sharbatida pishirilgan baliq, piyoz, chili,
pomidor va kokos yong‘og‘i.
Shveysariya – “ryoshti”. Kartoshkani yoqtirmaydiganlar ham ushbu taomni
yaxshi ko‘rib yeyishi aniq.
Ruminiya – “sarmale”. Go‘sht va karam taomga o‘zgacha ta’m
bag‘ishlaydi.
Norvegiya – “pinnekyott”. Ushbu taomni tayyorlash uchun bir kundan
ko‘proq vaqt sarflash kerak. Ammo mazasi ham shunga yarasha.
Har bir mamlakatning va har bir xalqning o’z milliy taomi bo’ladi. Biroq bu
taomlar tashrif buyurgan sayyohlarga yoqmasligi va g’alati tuyulishi mumkin.
Ba’zi mamlakatlarning menyusida shunday taomlar borki, ularni ekstremal
sharoitda qolgan ilojsiz odam ham yeyishdan irganib bosh tortishi mumkin.
Quyida shunday taomlar ro’yxati bilan tanishishingiz mumkin. Ularning hidi va
ko’rinishi yoqimsiz bo’lsa-da, mazasi juda ajoyib bo’lishi hamda ekzotika
muhlislarini hayratga solishi mumkin. 2
Meksikada ba’zi hasharotlar delikates hisoblanadi.Masalan, agavada
(tropik o’simlik)yashovchi ushbu qurtlar Meksika milliy taomi bo’lmish tako
tarkibiga qo’shilib,ajoyib ta’m beradi. Chigirtka go’shti 46% oqsil, 4,5 % yog’ va
yana birqancha foydali moddalardan iborat, shu sababdan ham katta ozuqaviy
2
https://newyork.forumdaily.com/uz/raznoobrazie-na-prazdnichnom-stole-novogodnie-blyuda-raznyx-stran-mira/
11

qiymatga ega. Aynan mana shuning uchun ham ba’zi xalqlar chigirtkani yog’da
qovurib, tuz sepib, taom sifatida tanovul qiladilar.
Hasharotli taomlar ishqibozlari uchun yana bir delikates– hasharotlar bilan
bezatilgan bodomli pechenye. Bu shirinlik Osiyoda emas,Yevropada tayyorlanadi.
Bunday shirinlik ishlab chiqaruvchilarining ta’kidlashlaricha,bir necha yillardan
so’ng hasharotlar oqsilning asosiy manbai bo’lib qoladilar,shuning uchun ham ular
o’z mahsulotlariga har xil hasharotlar – qora chigirtka,qurt-qumursqa, chuvalchang
va shu kabilarni qo’shadilar.
Janubiy-Sharqiy Osiyodagi mashhur taomlardan biri –o’rdak yoki
cho’chqaning muzlatilgan qonidan tayyorlangan pudingdir.
Yava oroli Djokyakarta shahridagi xitoy restoranida kobra go’shtini yeyish
mumkin. Uni gamburger tarkibiga qo’shib tortadilar.
Xitoyning Chjetszyan viloyatining “tuntszidan” nomli o’z milliy taomi bor.
Bu o’n yoshga yetmagan o’g’il bolalarning peshobida qaynatilgan tovuq
tuxumidir. Bunday tuxumlar kun bo’yi qaynatiladi, orada tuxum ichiga peshob
kirishi uchun po’stlog’i ozgina sindiriladi.
Saudiya Arabistonining shimoli-g’arbida shipixvost turuga mansub bo’lgan
kaltakesak ozuqa mahsuloti sifatida tanovul qilinadi. Uni pishgan holda yoki
xomligicha ham yeyishadi.
Afrikaning Malavi davlatida pishirilgan kalamushlarni yeyishar ekan. Ularni
hattoki ko’chalarda, avtomobil yo’lining shundoqqina chekkasida sotishadi.
Peruda milliy ichimlik tarkibiga terisi shilib olingan qurbaqa qo’shiladi. Bu
ichimlikni asosan Limadagi San-Xuan-de-Lurigancho bozoridan topish mumkin.
Tadqiqodchilar Klubining har yili o’tkaziladigan taom kechasiga turli xil
delikateslar tayyorlanadi. Nyu-Yorkdagi Waldorf Astoriya mehmonxonasida
o’tkazilgan marosimda delikates sifatida butunligicha pishirilgan alligator tortildi.
Italiya o‘zining mashhur taomlari bilan asrlar davomida tanilib kelmoqda.
Masalan, pitssa, risotto, lasagna taomlari dunyoga mashhur. Fransiyaga tashrif
12

buyurganingizda albatta tatib ko‘rishingiz kerak bo‘lgan mazali taomlari bor.
Masalan, a'loignon sho‘rvasi, flamiche, shokoladli souflle va boshqalar.
Ispaniya haqida eshitganimizda, barchamiz sevib tomosha qiladigan
"Ratatuy" multfilmi yodimizga tushadi. Chunki Ispaniya ratatuy taomi bilan juda
ham mashhur. Bu taom asosan baqlajonli bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida baqlajonni
sevuvchilarga xush yoqishi shubhasiz.
Yunonistonda grillda pishiriladigan go‘shti xuddi o‘zimizning "shashlik" ga
o‘xshab ketadi. Bu taom ularda ham juda mashhur. Qolaversa, moussaka,
taramasalata ham mazalidir.
AQSh o‘zining gamburger, chizburgerlari bilan dunyoga tanilgan.
Shuningdek, olmali pirogi, pitslari bilan ham mashhurdir. Tailandda "noodle"
sho‘rvasini sevib iste’mol qilishadi.
1-jadval
Osiyo mamlakatlarida aholi jon boshiga turli xil oziq-ovqat iste’moli.
13

E’lon qilingan hujjatda qishloq xo‘jaligi sohasida bandlik statistikasi, qishloq
xo‘jaligi mahsulotlari, o‘g‘itlar va pestitsidlar savdosi, atrof-muhit va iqlim
o‘zgarishi omillari ta’siri aks ettirilgan. Unda oziq-ovqat xavfsizligi darajasini
ko‘rsatadigan ma’lumotlar ham mavjud.
Hisobotda odamlar ko‘proq kaloriyali oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qila
boshlagani, so‘nggi yigirma yil ichida bu ko‘rsatkich Osiyo mamlakatlarida
oshgani alohida qayd etilgan.
14

3. Yevopa taomlari (Buyuk Britaniya va Shvetsariya).
Britaniya oshxonasi - bu Buyuk Britaniya, jumladan Angliya, Shotlandiya,
Uels va Shimoliy Irlandiya oshxonalari bilan bog'liq bo'lgan pishirish an'analari va
amaliyotlarining o'ziga xos to'plami. Oziq-ovqatlar muallifi Kolin Spenserning
so'zlariga ko'ra, tarixan Britaniya oshxonasi "namoyish qilish o'rniga, lazzatni
ta'kidlash uchun oddiy soslar bilan uyg'unlashtirilgan sifatli mahalliy
ingredientlardan tayyorlangan noaniq taomlarni" anglatardi. Britaniya
oshxonasining xalqaro tan olinishi tarixan to'liq nonushta va Rojdestvo kechki
ovqati bilan cheklangan; ammo Keltlar qishloq xo'jaligi va chorvachilik mahalliy
keltlar uchun turli xil oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqargan. Sharob va mol
go'shti va qo'y go'shti kabi so'zlar Britaniyaga Normanlar tomonidan olib kelingan,
Anglo-Sakson Angliya esa go'sht va sho'r o'tlarni pishirish usullarini Evropada
keng tarqalgan amaliyotdan oldin ishlab chiqdi. Norman istilosi o'rta asrlarda
Buyuk Britaniyaga ekzotik ziravorlarni kiritdi. 3
Ming yillar davomida yangi oziq-ovqat mahsulotlari, Rim davridagi kolbasa,
o'rta asrlarda Osiyodan guruch, shakar, apelsin va ziravorlar, 1492 yildan keyin
Kolumbiya birjasida Yangi dunyo loviya va kartoshka va Hindistondan achchiq
kori soslari keldi. 18-19-asrlar. Bugungi kunda Britaniya oshxonasida ko'rilgan
karam, no'xat va gilos kabi ko'plab sabzavotlar ham Rimliklar tomonidan ekin
sifatida olib kelingan. An'anaviy ingliz taomlari orasida to'liq nonushta, qovurilgan
kechki ovqat, baliq va chipslar, teshikdagi toad va cho'pon pirogi mavjud.
An'anaviy shirinliklar orasida mayda-chuydalar, pishiriqlar, olma pirogi,
yopishqoq pirojnoe puding va Viktoriya shimgichli keki mavjud. Cheddar pishloqi
Somersetdagi Cheddar qishlog'ida paydo bo'lgan. Zamonaviy Britaniya oshxonasi
boshqa oshxonalardan ta'sirlangan va o'z navbatida butun dunyodagi
madaniyatlarning oshxonalariga ta'sir ko'rsatgan.
Ommabop taomlar
3
https://uz.ehalal.io/halal-classifications/buy-halal-certified-food-from-the-united-kingdom/
15

YouGov tomonidan o'tkazilgan so'rov natijalariga ko'ra, eng mashhur ingliz
taomlari - bu Yorkshire pudingi bo'lib, uni britaniyaliklarning 85% dan ortig'i
yoqtiradi, yakshanba kuni qovurilgan pishiriqlar va baliq va chiplar. Eng kam
mashhur bo'lgan jelli ilon balig'i edi, buni sinab ko'rganlarning atigi 6 foizi yoqdi.
Scones va Victoria shimgichi eng mashhur shirin taomlar bo'lsa, Deep-Fried Mars
bar esa eng kam mashhurdir. To'liq ingliz nonushtasi YouGov so'rovlari
natijalariga ko'ra "Eng mashhur Britaniya taomlari (2023 yil 3-chorak)" reytingida
1-o'rinni egalladi. 87% mashhurlik darajasi bilan u Buyuk Britaniyaning milliy
taomidir va hozirda eng ommabop deb topilgan. Kori Britaniya oshxonasining
katta qismi bo'lib, Buyuk Britaniyadagi oshpazlar mamlakatga xos korilarni
yaratadilar. Britaniya hind restoranlaridagi buyurtmalarning 15 foizini tashkil
etuvchi tovuq tikka masala 2001 yilda Tashqi ishlar vaziri Robin Kuk tomonidan
"haqiqiy Britaniya milliy taomi" deb atalgan. Umuman olganda, ingliz korilari
hindistonlik hamkasblariga qaraganda qalinroq va shirinroq. Bundan tashqari,
Britaniyadagi kori soslari go'shtlar bilan almashtiriladi, Hindistonda esa turli xil
go'shtlar almashtirilmaydigan soslarga ega. Britaniyalik kori uchun asosiy tarkibiy
qism karri kukuni, ziravorlarning "Britaniya aralashmasi".
Britaniya oshxona juda xilma-xil, shuning uchun u turli xalqlarning urf o'z
ichiga oladi. Buyuk Britaniyaning taomlari o'zining o'zgacha xususiyatlari bilan
mashhurdir. Quyidagi taomlar Buyuk Britaniyaning kuchli atrofidagi mutfaklarini
ifodalaydi:
1. “Fish and Chips”. Bu Britaniya mutfagining yorqin taomlari hisoblanadi.
Ular murch (obi nonli) bilan qoplangan qozon mahsulotlardan tayyorlanadi va
masalan, balik (odob baligi) va toshkent kartoshka bilan servis qilinadi. Bu
taomning asl manbai — ichak kartoshka va murch — Britaniyada 19-20 asrning
boshlarida ko'p o'rnatilgan.
2. “Sunday Roast”. Bu dastur bo'ylab bir-biriga yaqin oilalar yaqtib o'tadigan
g'oyadagi taomdir. Taom, kuyov (kiyim) go'sht yoki qo'y go'shti, obi nonli
16

lepyoshka bilan xam tayyorlanadi. Undan tashqari, kartoshka, karam (qizil qozon),
shirin qovoq yoki bag'liyalar bilan servis qilinadi.
3. “Full English Breakfast”. Bu Britaniya mamlakatining sabr-tarbiya
mutfagining bosh taomlaridan biri hisoblanadi. U tuzilishi ko'p o'zgacha bo'lsa-da,
umumiy ravishda, bu to'rtlar taomdan iborat: to'yuq qovoq, pomidor, zeytun va
zeytun yagi, go'shtli kulcha yoki lepyoshka, haroratli qavocha (tompor, qazi) va
qizil qozon.
4. “Shepherd's Pie”. Bu Britaniyaga xos bircha, goshtli ko'k (go'sht) va
piyozni ichiga olish uchun quritilgan go'shtdan tayyorlanadi. Qo'shimcha ko'k
piyoz, gulpiyoz, havuç va suzma go'shtdan iboratdir. Undan so'ng, uni go'sht va
nohat qo'shimcha mahsulotlar bilan ustiga yotkizish uchun bir asbobga qoyiladi.
5. “Trifle”. Bu desert, fruktli yoqurt yoki flan, qaymoqli chiqindi yoki
jelibonli go'sht, go'shtli piraj, shirin paxtakor yoki madadkar, piyoz, meyvada
mo'ljallangan taomlardan tayyorlanadi. Trifle yaqqol toshkentda yoki buyuk
stokkollarda servis qilinadi.
Birinchi va ikkinchi nonushta
An'anaga ko'ra, Britaniya, bir chashka qahva bilan ertalab boshlanadi, siz
to'shakda hali ichish. Shundan so'ng ular samimiy taom pishirishni oshxonaga
o'ting. Ingliz nonushtasi quyidagilardan iborat:
 qovurilgan tuxum;
 bekon yoki kolbasa;
 non tushdi tilim;
 choy yoki qahva.
So'nggi yillarda, ko'proq va ko'proq yosh Inglizlar tez oziq-ovqat
restoranlarda ovqat afzal. Shuning uchun, ingliz kafe siz tez-tez xizmat ishchilari
uchun ishlab chiqilgan takliflar ko'rish mumkin.
Ingliz tili rojdestvo pudding
Classic retsept hozirgi olov-pudding malakasiz ruslar zarba bo'lishi mumkin.
Bu mol go'shti yog ', quritilgan mevalar, ziravorlar, tuxum, rum, yong'oq o'z ichiga
17

16 ashyolardan iborat, deb aytish uchun kifoya. Barcha mahsulotlar, ma'lum bir
ketma-ketlikda aralashtiriladi, so'ngra natijasida "xamir" un bilan o'ralgan va
to'qimalarining o'ralgan. Shundan so'ng, bo'lg'usi past olovda puding to'rt soat
pishirilgan bo'ladi. So'ngra mahsulot sovutiladi va bir necha hafta davomida
muzlatgichda joylashtirilgan. Bu Ingliz Rojdestvo pudding kamida bir yil etuk
kerak, deb ishoniladi, lekin ba'zida bu bayram oldin uch yoki to'rt oy davomida
tayyorlanadi. Ba'zi Ingliz idishlari original, lekin ancha yoqimli ta'mi. Bu pudding
peshindan keyin, choy, peshindan keyin, choy yoki nonushta taqdim qilinishi
mumkin. 4
Mashhur Shveytsariyaning An'anaviy Taomlari Ro'yxati:
 Pishloq fondu | Deliciousnessga botir
 Rosti | Eng qulay taom
 Raclette | Mashhur shveytsariyalik pishloqli taom
 Birchermuesli | Sog'lom variant
 Shokolad | Shirin Shveytsariya lazzatlari
 Marroni | Shirin kashtanlar
 Zurcher Geschnetzeltes | Tsyurix mutaxassisligi
 Safron Risotto | Boy va mazali
 Älplermagronen | Samimiy Shveytsariya taomi
 Malakoff | Ta'm kurtaklaringizni tantalizatsiya qiling
 Zopf | An'anaviy shveytsariyalik noni
 Papet Vaudois | Shveytsariya klassikasi
 Spätzli | Sinab ko'rish kerak
 La Cuchaule | Shirin Shveytsariya taomi
 Filets de Perches | Qovurilgan baliq
 Beze | Ajoyib shirinlik
Pishloq fondu
4
https://www.edimdoma.ru/retsepty/110165-angliyskiy-rozhdestvenskiy-puding
18

Shveytsariya bo'ylab sayohat qilganingizda, siz mashhur Shveytsariya
pishloq fondu taomiga duch kelgansiz. Bu mazali taom har xil shakllarda bo'ladi,
lekin uning asosiy mohiyati eritilgan pishloqni yaqinlaringiz bilan baham
ko'rishdir. Odatda, pishloq fondu isitish elementi yoki shamlar ustidagi
kostryulkalar idishida xizmat qiladi, bu esa pishloqni mukammal darajada sekin
eritadi. Klassik retsept sarimsoq, un, oq sharob va, albatta, pishloq aralashmasini
talab qiladi! Cho'milish elementlari odatda qovurilgan non yoki kartoshka
bo'laklari bo'lib, mukammal qulay ovqatni yaratadi. Pishloq fondu Shveytsariyada
avlodlar uchun asosiy mahsulot bo'lib kelgan bo'lsa-da, u turli xil pishloq turlari va
qo'shimchalari bilan rivojlandi. Muskat yong'og'i va chinnigullar kabi ziravorlar
ko'pincha lazzat profilini yaxshilash uchun ishlatiladi.
Rosti | Eng qulay taom
Rösti - Shveytsariyaning milliy taomi va Shveytsariyadagi mashhur taomidir.
To'g'ralgan kartoshkani qaynatib oling, ularni oltin va qarsillab bo'lgunga qadar
qovurishdan oldin bu klassik shveytsariyalik kartoshka taomini tayyorlang.
An'anaviy shveytsariyalik taom ko'pincha pishloq yoki pastırma bilan bezatilgan
va yon yoki asosiy taom sifatida xizmat qiladi. Shveytsariyaning milliy taomi ham
kartoshka bilan cheklanmaydi; olma, sabzi va piyoz ko'pincha qo'shimcha lazzat
uchun qo'shiladi. Mintaqangizga qarab, dudlangan alabalık va yashil salatlar kabi
variantlarni ham topishingiz mumkin.
Raclette | Mashhur shveytsariyalik pishloqli taom
Shveytsariya Alp tog'larida paydo bo'lgan Raclette - qaynatilgan kartoshka
ustiga eritilgan raclette pishloqidan tayyorlangan mashhur pishloqli taom. Ushbu
mazali klassika odatda tuzlangan bodring, piyoz va kornişon kabi qo'shimchalar
bilan xizmat qiladi. Taom Shveytsariyada paydo bo'lgan bo'lsa-da, hozir u butun
dunyoda mashhur taom hisoblanadi. Shveytsariyada Raclette ko'pincha an'anaviy
Shveytsariya restoranlari va fondu barlarida xizmat qiladi. So'nggi yillarda bu taom
yosh avlod orasida tobora ommalashib bormoqda.
Birchermuesli
19

Birchermüesli - Shveytsariyada mashhur nonushta varianti. Taomga dukkakli
jo‘xori, sut, qatiq va turli mavsumiy mevalar va yong‘oqlardan tayyorlanadi. Bu
kunni vitaminlar va minerallarga boy sog‘lom nonushta bilan boshlashning ajoyib
usuli. Shveytsariyalik shifokor Maksimilian Bircher-Benner bu taomni 19-asr
oxirida ixtiro qilgan. U o'z bemorlariga optimal sog'likka erishishga yordam
beradigan to'yimli nonushta yaratmoqchi edi. Bugungi kunda Birchermyuesli
o'zining ajoyib ta'mi va ozuqaviy afzalliklari uchun ko'pchilik tomonidan
zavqlanadi!
Shokolad | Shirin Shveytsariya lazzatlari
Shveytsariyaga sayohat o'zining mashhur shirinliklaridan biri: shokoladni
iste'mol qilmasdan to'liq bo'lmaydi! Mamlakatda dunyodagi eng yaxshi sifatli
shokolad bor va Shveytsariya shokoladi o'zining silliq tuzilishi va nozik ta'mi bilan
mashhur bo'lishi ajablanarli emas. Shveytsariyalik shokoladchilarda truffle, pralin
va barlarni o'z ichiga olgan turli xil variantlar mavjud. Hatto noyob
kombinatsiyalar mavjud, masalan, atirgul barglari bilan oq shokolad yoki chilli
qalampirli qora shokolad. Qaysi birini tanlasangiz, shveytsariyalik shokolad
sizning ta'mingizni xursand qilishi aniq!
Marroni | Shirin kashtanlar
Marroni yoki shirin kashtan, Shveytsariyada mashhur kuz taomidir.
Yong'oqlar oktyabr oyining oxirida yig'ib olinadi va ularni mamlakatning ko'plab
bozorlarida topish mumkin. Qo'shimcha shirinlik uchun ular odatda shakar va
sariyog 'bilan xizmat qiladi.
Zurcher Geschnetzeltes
Zurcher Geschnetzeltes yoki Tsyurix uslubidagi dilimlenmiş go'sht klassik
Shveytsariya taomidir. Shveytsariyadagi eng mashhur taomlardan biri qaymoqli
sousda pishirilgan dana yoki mol go'shti bilan tayyorlanadi. Ovqat ko'pincha
qo'ziqorin, piyoz va guruch yoki noodle bilan birga beriladi. Taom Tsyurix
shahridan kelib chiqadi va odatda Shveytsariya bo'ylab an'anaviy shveytsariya
20

restoranlarida xizmat qiladi. Bu shveytsariyalik taomlar ro'yxatiga qo'shilishi kerak
bo'lgan samimiy va mazali taom!
Safronli Risotto | Boy va mazali
Saffron Risotto - za'faron va Arborio guruchidan tayyorlangan italyan
uslubidagi qaymoqli taom. Bu Shveytsariyada mashhur taom bo'lib, uni ko'pchilik
italyan restorani menyusida topish mumkin. Risotto odatda qo'shimcha lazzat
uchun qovoq va pomidor yoki qo'ziqorin kabi sabzavotlar bilan xizmat qiladi.
Safron Risotto - bu boy va mazali taom bo'lib, sizning ta'mingizni qondiradi.
Tushlik yoki kechki ovqat uchun bo'ladimi, bu noyob Shveytsariya taomini sinab
ko'rishga arziydi.
Alplermagronen | Samimiy Shveytsariya taomi
Alplermagronen - makaron, kartoshka va pishloqdan tayyorlangan
Shveytsariya taomidir. U odatda qovurilgan piyoz halqalari bilan to'ldiriladi va yon
tomonida olma yoki bekon bilan xizmat qiladi. Taom Shveytsariyaning Alp tog'lari
hududida paydo bo'lgan va hozirgacha butun mamlakat bo'ylab mashhur taomdir.
Taomning nomi shveytsariya-nemischa Älpler (tog'liklar) va Magronen (makaron)
iboralaridan kelib chiqqan. Bu Shveytsariyadagi tog'liklar avlodlari tomonidan
iste'mol qilingan oson va mazali taom.
Malakoff
Malakoff - Vod kantonidagi Jeneva ko'lining go'zal qishloqlaridan olingan,
qaytarib bo'lmaydigan, chuqur qovurilgan pishloq lazzati - siz o'tkazib yuborishni
istamaydigan taomlardan biri! Pishloq sariyog 'ichida eritiladi, to'pga aylantiriladi
va oltin jigarrang bo'lgunga qadar chuqur qovurilganidan oldin non bo'laklariga
botiriladi. Fort Malakoff taomi Sevastopolni qamal qilish paytida Shveytsariya
askarlari tomonidan yaratilgan va o'sha muhim jang sharafiga nomlangan. Hozirgi
vaqtda Malakoffning ikkita noyob turini ko'rish mumkin - gruyere pishloq
tayoqlari bilan yasalgan silindrsimon ko'rinish va maydalangan pishloq bilan
qurilgan orb shaklidagi variatsiya. Bir stakan oq sharob yoki pivo bilan eng yaxshi
lazzatlanadi.
21

Landjager | Qadimgi moda Shveytsariya taomi
Landjager klassik quritilgan kolbasa bo'lib, uni bir vaqtlar shveytsariyalik
fermerlar va tog'liklar iste'mol qilgan. Kolbasa mol va cho'chqa go'shtidan
tayyorlanadi, tuz, qalampir, sarimsoq va ziravorlar qo'shiladi, so'ngra o'ziga xos
ta'mini yaratish uchun bir necha kun davomida dudlanadi.
Zopf | An'anaviy shveytsariyalik noni
Zopf - bug'doy uni, xamirturush, tuxum va sariyog'dan tayyorlangan
an'anaviy Shveytsariya noni. Bu Shveytsariyada yakshanba kuni ertalabki
taomning muhim qismidir va odatda murabbo yoki pishloq bilan xizmat qiladi.
Zopfni kun davomida gazak sifatida ham iste'mol qilish mumkin - uni sariyog 'va
asal bilan iliq holda iste'mol qilish yaxshidir. Zopf mazali shveytsariyalik taom
bo'lib, uni barcha oila a'zolari bahramand bo'lishadi.
Papet Vaudois | Shveytsariya klassikasi
Papet Vaudois - pirasa, kartoshka va cho'chqa go'shtidan tayyorlangan
an'anaviy Shveytsariya taomidir. Barcha ingredientlar qaymoqli sousda birgalikda
pishirilib, samimiy va tasalli ovqat yaratadi. Bu eng yaxshi xirmonli non yoki
qaynatilgan kartoshka bilan xizmat qiladi, bu uni eng zo'r kuz yoki qish bayramiga
aylantiradi. Ushbu Shveytsariya klassikasi Vaud mintaqasida mashhur va uni
Shveytsariyadagi ko'plab menyularda topish mumkin
Spatzli
Spatzli - Shveytsariyada mashhur yonma-yon taom bo'lgan, chuchvaraga
o'xshash kichik noodle. Xamir un, tuxum va tuz bilan tayyorlanadi; so'ng, u mayda
bo'laklarga bo'linadi va suvda qaynatiladi, ingichka chiziqlar, ichiga dumalab
qilinadi. U go'sht yoki baliq ovqatlariga qo'shimcha sifatida xizmat qiladi va
taomingizga qo'shimcha lazzat qo'shishning mazali usuli hisoblanadi. Uni eritilgan
sariyog 'yoki pishloq bilan tatib ko'rish yaxshidir, lekin o'z-o'zidan gazak sifatida
ham xizmat qilish mumkin.
22

La Cuchaule | Shirin Shveytsariya taomi
La Cuchaule - bu shirinlik yoki gazak sifatida xizmat qiladigan an'anaviy
shveytsariyalik shirin non. Xamir un, tuxum, shakar va sariyog 'bilan tayyorlanadi,
keyin kichik dumaloq pishiriladi. Benichon bayrami paytida La cuchaule o'zining
ajoyib ishtiroki bilan tantanalarni bezatadi - jozibali tekislangan shar shaklida
shakllangan za'faronli briosh. Dumaloqning yuqori qismi bodom, shakar va
qizilmiyaning o'ziga xos ta'mini berish uchun bezatilgan.
Filets de Perches | Qovurilgan baliq
Filets de Perches - Shveytsariyadagi perch baliqlaridan bahramand
bo'lishning eng yaxshi usuli. Fileto oltin jigarrang bo'lgunga qadar chuqur
qovurilgunga qadar tuz va qalampir bilan ziravorlanadi. Ularga kartoshka, tartar
sousi va limon bo'laklari hamroh sifatida xizmat qilish yaxshidir. Ushbu klassik
taomni ko'plab Shveytsariya restoranlarida topish mumkin va sizning ta'mingiz
kurtaklarini o'ziga tortadi. Agar siz mazali baliq taomini qidirsangiz, Filets de
Perches sizning tatib ko'rishingiz kerak bo'lgan taomlar ro'yxatida bo'lishi kerak!
Beze | Ajoyib shirinlik
Meringue - Shveytsariyada mashhur desert bo'lib, uni turli shakllarda iste'mol
qilish mumkin. Xamir tuxum oqi, shakar va bir chimdik tuz bilan pishiriladi va
shirin bulutli beze pishiriladi.
23

4. Kapadokya va Sultan Ahmet restoranlarining tahlili
"KAPADOKYA" restorani - Farg'ona, O'zbekiston xaritadasida tashkilotning
joylashuvi iloji boricha aniq ko'rsatilgan. Yaqin atrofda bir nechta tashkilotlar
joylashgan: eng yaqin mo'ljal: "ZIYORAT" mehmonxonasi (0.03 km), shuningdek
"SULTAN AHMET" GARDEN FERGANA (0.08 km) va "JAPAN DIGITAL
UNIVERSITY" filiali (0.23 km).
2-jadval
2019-2021 yillarda Kapadokiyaga tashrif buyuruvchilarning turar joy
statistikasi
2- jadval holatiga ko ’ ra “ KAPADOKYA ” restoraniga tashrif buyurgan
turstlarning qaysi millatdan ekanligi va qaysi millatdan qancha turist tashrif
buyurganligi haqida malumotlar berilgan . Kapadokya restorani ko’plab turistlarni
o’ziga jalb qila olgan. Ayniqsa turistlar Yevropa mintaqasidan ko’plab tashrif
buyurishadi. Osiyo mintaqasidan esa asosan Kapadokya restoraniga Xitoy,
Yaponiya, Janubiy Korea, Indoneziya va shunga o’xshash ko’plab mamlakatlardan
24

tashrif buyurishadi. Yevropa mintaqasidan esa Germaniya, Turkiya, Belgiya,
Canada, Rossiya, Fransiya, AQSH, Ukraina, Shotlandiya, Ispaniya, Polsha va
Buyuk Britaniya kabi ko’plab mamlakatlardan tashrif buyurishadi. 2019-2021
yillarda eng ko’p tashrif buyurgan turistlar asosan yevropa mintaqasidan bo’lgan.
Shu yillarda AQSH va Fransiya turistlari eng ko’p tashrif buyurgan turistlarning
84% ini tashkil etgan.
3-jadval
Sultan Ahmet restoraniga tashrif buyuruvchi turstlarning statistikasi.

25

4-jadval
Sultan Ahmet restoranining tarkibiy ko’rinishi.
Sultan Ahmet restorani boshqa restoranlarga nisbatan ancha mavqei
balandroq. Shuning uchun ham bu yerga tashrif buyuradigan turistlar soni boshqa
restoranlarga nisbatan ancha ko’proq hisoblanadi. Sultan Ahmet restoranining
ichki tartib qoidalari va tarkibiy ko’rinishlari ham boshqalarnikiga nisbatan ancha
farq qiladi. Sultan Ahmet restorani ertalab soat 8:00 da ochiladi va kechki soat
23:00 da berkiladi. Asosan Sultan Ahmet restoraniga yevropadan turistlar
kelishadi. Turistlarning 2021-yildagi holatiga ko’ra 17% ga o’sganligi restoranning
mavqeini ancha ko’targan.
26

5. Osiyo taomlari va O’zbekistonning milliy taomlari
Osiyo taomlari - bu kesim, mazali va ko'ngil ochadigan turdagi taomlar
to'plami, Osiyo mamlakatlarining xususiyati va zamonaviylikka ega bo'lgan.
Osiyo, ko'pgina milliy taomlarning oshpazlik va gastronomik madaniyatga o'ziga
xos xossalari bor.
Markaziy Osiyo oshxonasi: O rta Osiyo oshxonasiga fors, hind, arab, turk,ʻ
xitoy, mo g ul, afrika va rus madaniyatlari hamda boshqa turli ko chmanchi va
ʻ ʻ ʻ
o troq tsivilizatsiyalarning oshpazlik an analari ta sir ko rsatgan. Uyg ur, slavyan,
ʻ ʼ ʼ ʻ ʻ
koreys, tatar, dungan va nemis xalqlarining mintaqaga ko chishi oshxona xilma-
ʻ
xilligiga hissa qo shgan.
ʻ
Osiyo taomlarining tarixi: Osiyo taomlarining tarixi zamonlarga, hududlarga
va millatlarga ko'ra o'zgaruvchan bo'lsa-da, bu taomlar asosan muxlislar va tarixiy
ko'ngilochar yoshlar bo'yicha o'ziga xoslikka ega. Osiyo mamlakatlari, jumladan
Tojikiston, Qirg'iziston, Qozog'iston, Ozarbayjon, Tadjikistan, Turkiya va boshqa
mamlakatlari, shuningdek, garchi ba'zi moddalar mavjud bo'lgan, odatiy taomlar
bilan ajralib turadi. Bunday taomlar odatda mamlakatning tabiat sharoitiga,
ijtimoiy tarixiga va madaniyatiiga bog'liq bo'lib, ularning tayyorlanishi va
taomlanishi muborak bo'lgan kunlarda xususiy bo'lib chiqadi. Osiyo taomlarining
bir qismini shirinliklar (masalan, halva, baklava) tashkil etadi, boshqa qismi esa
nonushta (masalan, lag'mon, sambusak) yoki kebab (masalan, shashlik) shaklida
bo'ladi. Bu taomlar odatda millatlararo aloqalarni va madaniy munosabatlarni
ifodalaydi va ular tarixiy va madaniy merosni o'zida saqlaydi. Osiyo taomlari - bu
kesim, mazali va ko'ngil ochadigan turdagi taomlar to'plami, Osiyo
mamlakatlarining xususiyati va zamonaviylikka ega bo'lgan. Osiyo, ko'pgina
milliy taomlarning oshpazlik va gastronomik madaniyatga o'ziga xos xossalari bor.
Evrosiyo cho lining ko chmanchi xalqlari asosan sut mahsulotlariga, go sht,
ʻ ʻ ʻ
kamroq darajada o simlik va o simlikka asoslangan oddiy oziq -ovqatlarga ega
ʻ ʻ
edilar. Turkmanistonning Qoraqum cho lidagi Adji Kuyda olib borilgan
ʻ
qazishmalar bu joy miloddan avvalgi 2400-1300 yillar oralig ida joylashganligini
ʻ
27

ko rsatdi. Arxeobotanik dalillar shuni ko rsatadiki, O rta Osiyoning tog vodiylariʻ ʻ ʻ ʻ
va voha shaharlari bo ylab ekinlarning tarqalishi miloddan avvalgi III ming
ʻ
yillikda boshlangan. Ko chmanchi chorvadorlar (miloddan avvalgi 2800-2300
ʻ
yillar) ishlatgan xonakilashtirilgan donning dastlabki dalillari Qozog iston tog li
ʻ ʻ
dashtidagi Tasbas va Begash joylarida topilgan. O rta Osiyoning oziq-ovqat
ʻ
yetishtirish texnikasiga suv etishmasligi ta sir ko rsatdi.
ʼ ʻ Terak daraxtlari, saksovul
va hayvon tezagi tandirlarda ishlatiladigan asosiy yoqilg i manbalari bo lib, ular
ʻ ʻ
cheklangan yoqilg i ta minotidan olinadigan issiqlikni maksimal darajada oshirish
ʻ ʼ
uchun mo ljallangan, bu yerda non, somsa va go sht pishirilgan.Qozonlarda
ʻ ʻ
sho rvalar, pishiriqlar va bug da pishirilgan manti pishirilgan. Temur imperiyasi
ʻ ʻ
hozirgi Bag dod, Volga va Dehli hududlariga qadar qamrab olgan 14-asrning
ʻ
so nggi muhim Markaziy Osiyo imperiyasi hisoblanadi. Tamurning Bobur ismli
ʻ
avlodi tomonidan asos solingan Boburiylar imperiyasi madaniy yutuqlari,
jumladan turk va hind va fors unsurlarini o ziga xos uslubga aralashtirgan
ʻ
murakkab oshxonasi bilan mashhur edi.
Xususiyatlari : Markaziy Osiyoning oshxona madaniyatini quyidagicha
ajratish mumkin : ko ʻ chmanchi yoki shahar , baland yoki pasttekislik , mo ʻ g ʻ ul , turk
yoki eron . Go ʻ sht va sut mahsulotlariga asoslangan ko ʻ chmanchi ovqatlanish
Turkmaniston , Qozog ʻ iston va Qirg ʻ izistonda uchraydi . Qo ʻ zi va mol go ʻ shti ,
nonlar , pishiriqlar va uy qurilishi mintaqada keng tarqalgan bo ʻ lsa , besh barmak
( qo ʻ zi go ʻ shtidan qo ʻ l bilan yeyiladigan taom ) va ot go ʻ shti faqat ayrim
viloyatlarda , asosan Qozog ʻ iston va Qirg ʻ izistonda uchraydi . O ʻ troq turkiy xalqlar
- o ʻ zbek va uyg ʻ urlarning odatiy taomlari - palov , kabob , pishiriq , tandir non va
sho ʻ r pishiriqlar . Eronning madaniy ta ʼ siri Tojikiston va janubiy O ʻ zbekiston
oshxonasida ko ʻ rinadi . Ba ʼ zi umumiy ingredientlar va lazzatlarni mintaqaning turli
oshxonalarida topish mumkin . Bularga qo ʻ y va piyoz , achchiq qalampir , qora
murch , zira , kunjut urug ʻ i , nigella , rayhon , shilantro , maydanoz , yalpiz va
arpabodiyondan mo ʻ l - ko ʻ l foydalanish kiradi . Bular sho rvalar, salatlar va palovlar
ʻ
kabi barcha turdagi idishlarda ishlatiladi. Darchin va za faron kamroq tarqalgan.
ʼ
28

Choy eng mashhur ichimlik hisoblanadi. Qirg iz oshxonasida qaymoqli yashilʻ
choy ko proq, qora choy esa Qozog iston va O zbekistonda keng tarqalgan.
ʻ ʻ ʻ
Choyxona - bu Markaziy Osiyo choyxonasi bo lib, u yerda odamlar choy
ʻ
ustida suhbatlashish uchun yig iladi. An anaviy taomlar sho rva, shashlik,
ʻ ʼ ʻ
mastava, manti, palov va somsa kabi taomlar sifatida taqdim etiladi . (Aroq ba zan
ʼ
ak chay yoki „oq choy“ deb ataladi). Qimiz O rta Osiyo turkiy xalqlarining
ʻ
an anaviy ichimlikidir. Bu an anaviy ravishda toychoq yoki ot sutidan
ʼ ʼ
tayyorlanadigan fermentlangan sut mahsulotidir. Ovqat odatda choy yoki yangi
tandir non bilan boshlanadi, keyin sho rva (sho rpo) yoki cho zma xamir
ʻ ʻ ʻ
(lag mon) bilan boshlanadi. Asosiy taom ko pincha go sht, guruch va sabzi bilan
ʻ ʻ ʻ
pishirilgan palovdir. Turli xil o tlar, mayiz va o rik kabi quritilgan mevalar,
ʻ ʻ
yong oqlar va boshqa ingredientlar qo shilishi bilan asosiy palovning ta mi yuzlab
ʻ ʻ ʼ
marta o zgarishi mumkin.
ʻ
Pishiriqlar: Holva kunjut urug idan, un, shakar, sut va yong oqlardan
ʻ ʻ
tayyorlanadi. Yong oq bilan mevali kompot odatiy shirin taomdir. O rta Osiyoda
ʻ ʻ
mahalliy sharoitda yetishtiriladigan yuzlab qovun navlari mavjud bo lib, mahalliy
ʻ
sharoitda olxo ri, olma, o rik, nok, rezavor meva va gilos yetishtiriladi. Anorlardan
ʻ ʻ
tashqari anjir, shaftoli va xurmo ham ko pincha xorijdan keltiriladi. Mintaqaviy
ʻ
oshxona uchun an anaviy bo lmagan, Yevropa uslubidagi qatlamli pirojnoe va
ʼ ʻ
pishiriqlar zamonaviy davrda mavjud. Yong oq, asal, meva va holva odatiy
ʻ
an anaviy tanlov bo lib qolmoqda.
ʼ ʻ
O‘zbek oshxonasi: Markaziy Osiyodagi eng rang-barang taomlardan biridir.
Bu yerda haqiqiy gurmeler va sharqona mehmondo'stlikni biluvchilar uchun
taomlar tayyorlanadi. Mintaqaning o‘troq va ko‘chmanchi xalqlarining asrlar
davomida yig‘ilgan oshpazlik an’analari bugungi kunda barchamiz uchun o‘zbek
oshxonasining mazali taomlaridan yagona va tushunarli retsept boshqotirmasiga
jamlangan.
O‘zbek nonushtasi. Qadimdan o‘zbeklar erta tongdan dastarxonga yangi
pishiriq va qaymoq berib kelishgan. Yangi qaymoqli tandirdan tayyorlangan issiq
29

tort, asal yoki tozalangan shakar qo'shilgan issiq choy, mevalar yoki quritilgan
mevalar har qanday o'zbek oilasida ertalabki taomning asosidir. O'zbek nonushtasi
italyan, frantsuz yoki turk taomlari bilan bir qatorda gastronomik brend sifatida tan
olingan. O‘zbek nonushtasi nafaqat ta’mi, balki muvozanati va foydali
xususiyatlari bilan ham ajralib turadi. An’anaviy nonushta menyusida parvarda,
holva, pashmak, xashtak, nisholda, mo‘yqalam, sherbet, urama, navat shakar,
tulumba, paxlava kabi milliy shirinliklar ham mavjud. Nonushta uchun
ichimliklardan yashil yoki qora choy, shuningdek, shircha an’anaviy ravishda
afzallik beriladi. Yoz va kuzda nonushtaning asosiy elementlari issiq kek bilan
iste'mol qilinadigan mazali mevalardir. Uzum va kek dueti ayniqsa mashhur.
Shunday qilib, o‘zbek nonushtasi xalqning mentaliteti va madaniyatini aks ettiradi,
o'zbek dasturxonining bir qismidir.
O‘zbek taomlarida sho‘rvalar va bulyonlar muhim o‘rin tutadi. Milliy oshlar
juda boy va qalin. Sho‘rvalarning asosiy tarkibiy qismlari bapran yoki mol go'shti,
sabzavotlar - piyoz, kartoshka, pomidor va boshqalar va, albatta, an’anaviy
ziravorlar - zira (zirk), qizil yoki qora qalampir, koriander, dafna yaprog‘i va
boshqalar. O‘zbeklar orasida sho‘rpa, mastava, mashxurda va boshqalar mashhur.
Ko‘cha bo‘ylab tarqalgan mazali panjara go‘shtining ta'riflab bo‘lmaydigan
hidi hammaga tanish. Go‘sht O‘zbekistonda juda mashhur va bu erda uning ko‘p
qismi tayyorlanadi. Va hamma biladiki, eng mazali go'sht shish kebab, shishlarda
go‘sht, yaxshi marinadlangan va ochiq olovda pishirilgan. O‘zbek kaboblari - bu
nafis va suvli go‘sht nimani anglatishini bilish uchun noyob imkoniyat. Hech
bo'lmaganda bir marta xushbo‘y kabobning erigan bo'lagini tatib ko‘rgan
bo‘lsangiz, to‘xtab qolishning iloji yo‘q. O‘zbekistonda kabobning ko‘p turlari
pishiriladi. Klassik o‘zbek kabobi - ziravorlar va ziravorlar bilan to‘g‘ri
marinadlangan, dumbaning kichik bo'laklari (qo‘zichoq yog‘i) bilan to‘ldirilgan
eng yumshoq go‘sht. Bu kabob, qoida tariqasida, qo‘zichoqdan tayyorlanadi.
Ammo kabobning boshqa turlari ham bor: jigar kabob (mol jigari kabobi),
tovuq kabobi (tovuq), Beshpanja (bir vaqtning o‘zida beshta shish paydo bo‘ladi),
30

chorvi kabob (eritilgan yog‘ bilan qoplangan go‘sht). Lekin eng keng tarqalgan
shish kebab va mahalliy aholining sevimlisi - Kiyma shish kebab. Bu maydalangan
qo‘zichoq shishi. Go‘sht og‘izda eriydi va yoqimli ta'm qoldiradi. Qattiq
qovurilgan qobiqdagi elastik go'sht tilda miltillaydi, pishirilgan dumbaning ajoyib
ta'mi va ajoyib ziravorlar guldastasiga ega. Palov - O‘zbekistonning an’anaviy
taomidir. Bu mazali taom juda oddiy ingredientlardan tayyorlanadi: guruch, go‘sht,
ziravorlar, sabzi va piyoz. Palov kundalik va bayram taomi sifatida - ayniqsa to‘y,
ziyoratdan qaytish, bola tug‘ilishi, yubiley, dafn marosimi kabi tadbirlarda,
shuningdek, muhtojlarga yordam sifatida taqdim etiladi. O‘zbek palovi sharqona
taomlarni biluvchilar va haqiqiy gurmelerning taomidir. Dunyoda 100 dan ortiq
palov retseptlari mavjud bo'lib, O‘zbekiston o‘zining imzo versiyalari bilan
maqtanishi mumkin. O‘zbekistonning har bir hududida palov o‘ziga xos retsept
bo‘yicha tayyorlanadi. Masalan, Toshkentda bayramona “Bayram osh” palovini
tayyorlashsa, Andijonda palovga uzum bargidan “Qovatok palov” karam bulonini
qo‘shishni yaxshi ko‘radilar, Xivada palovning eng deistik variantini Xorazmdagi
“Chalov” tayyorlaydilar. 2016-yilda palov tayyorlash madaniyati va an’analari
UNESCOning Nomoddiy madaniy merosi Reprezentativ ro‘yxatiga kiritilgan.
O‘zbek samsasi kabi noziklikka qarshi turishning iloji yo‘q. Samsani bemalol
o‘zbek xalqining faxri deb atash mumkin. Mazali, xushbo‘y, issiq, mehr bilan
pishirilgan samsa o‘zbek dasturxonida alohida o'rin tutadi. Samsaning bir necha
o'nlab navlari mavjud bo‘lib, ular bir-biridan nafaqat retsept va to'ldirishda, balki
xarakterli pishirish texnologiyasida ham farqlanadi. Odatda u mayda to‘g‘ralgan
go‘sht yoki qiyma go‘sht bilan tayyorlanadi, ammo plomba sifatida qovoq,
ismaloq, kartoshka, tovuq go‘shti ishlatiladigan original variantlar ham mavjud.
Samsa, kek kabi, maxsus loydan tayyorlangan pechda - tandirda pishiriladi.
Bunday pech un mahsulotlariga beqiyos ta’m va xushbo‘ylikni beradi, shuningdek,
barcha foydali xususiyatlarni saqlashga imkon beradi. Tandirning bir nechta turlari
mavjud, eng keng tarqalganlari vertikal va gorizontaldir. Samsa uchun shakllar,
o‘lchamlar, xamir turlarini tanlash hayratlanarli. Ana shunday damlarda o‘zbek
31

xalqining gastronomiya san’atida naqadar ijodkor va mahoratli ekanini anglab
yetasiz. Bu yerda siz yarim sharsimon samsa, ikki juft samsa, puf va qovurilgan
samsa, pishirilgan samsadan tanlashingiz mumkin. Mamlakatning har bir
mintaqasida samsa o‘ziga xos tarzda yashirin ingredientlar va katta mahorat talab
qiladigan maxsus mahorat bilan pishiriladi. Masalan, bunday samsa Jizzax samsasi
kabi mashhur - katta, go‘shtli; Buxoro samsasi - pishirilgan va uchburchak;
Alatskaya samsa - eng nozik xamir va suvli to‘ldirish bilan; Qarshi samsasi -
barmoq shaklidagi va ko'rinishi nafis; Xorazm samsasi - qovurilgan, qiyma bilan,
kuk-samsa - ko‘katlar va ismaloq bilan. O‘zbekistonning har bir hududi o‘ziga xos
go‘sha, go‘zal va betakror tabiatga ega o‘ziga xos zamindir. O‘zbek
dehqonlarining sa’y-harakatlari va g‘amxo‘rligi tufayli o‘zbek unumdor zaminida
tasavvur qilib bo‘lmaydigan ildiz mevalari yetishtirilib, undan eng mazali va
foydali salatlar tayyorlash mumkin. O‘zbekistonda sabzavotlarning xilma-xilligi
hayratlanarli. Ammo, ehtimol, hamma uchun eng sevimli va taniqli salat - bu
pomidor va piyozning an’anaviy salatasi bo'lib, unga bolgar va achchiq qalampir
qo'shiladi. O‘zbekistonda bunday salat Achchik-chuchuk deb ataladi. Achchik-
chuchuk salatasi eng yaxshi sovuq taom sifatida xizmat qiladi va issiq palov yoki
barbekyu bilan xizmat qiladi. O‘zbekistonliklar sovuq mavsumda Marg‘ilon
turpidan salat tayyorlashni yaxshi ko‘radilar. Eng mashhur salatlardan biri anor
urug'i bilan turp salatasi yoki Anor va turp salatidir. Salat uchun turp ingichka
chiziqlar bilan kesiladi va anor urug'lari qo'shiladi. Natijada, salat yoqimli
bog'lovchi va anorning engil nordonligi bilan olinadi. Ushbu salat foydali
vitaminlar va minerallarning haqiqiy omboridir. Erta bahorda o‘zbekistonliklar
turp va tuxumdan salat – Turp va tuxum salatini tayyorlashni yaxshi ko‘radilar.
Qoida tariqasida, pushti-qizil rangdagi Bolgarskaya navining turplari salat
uchun ishlatiladi, shuningdek, Maiskaya navi ham salat uchun juda yaxshi.
Natijada, salat turp va tuxumning kichik bo'laklaridan olinadi, o'tlar bilan sepiladi
va smetana bilan ziravorlanadi. Yana bir vitaminli salat karam va bulg‘or qalampiri
salatasi – Karam va qalampir salatidir. Yog‘ bilan sug‘orilgan to‘g‘ralgan karam va
32

bolgar qalampir aralashmasi asosiy taomga qo‘shimcha sifatida ajoyib tanlov
bo'ladi. Albatta, bularning barchasi O‘zbekistonda tatib ko‘rishga arziydigan
salatlar emas. Ko'rinishidan oddiy ko'rinadigan salatlarning o‘ziga xos ta'mi va
xushbo'yligi bor. Gap shundaki, O‘zbekistondagi sabzavotlar ekologik toza
mahsulot hisoblanadi. Iqlim, tuproq va suvning tarkibi tufayli mevalar juda boy va
mazali. O‘zbekistonda esa ziravorlar iste’mol qilishning qadimiy madaniyati
mavjud. Ziravorlar va o‘tlarni qo‘shib, xushbo‘y moddalar ishtahani oshiradi va
idishlarni juda ishtahani qiladi.
Palov, osh ( «dimlangan guruch»; qozoqcha: palay; qirg izcha: ash; tojikcha:ʻ
oshi palov; tatarcha: pilash, play; turkcha: pilav; ) — asosan turkiy va eroniy
xalqlar, shuningdek Osiyoning boshqa mamlakatlarida keng tarqalgan taom.
Masallig i va tayyorlanish uslubi bo yicha xilma-xil turlarga bo linadi va har
ʻ ʻ ʻ
bir mamlakatda o zgacha tarzda tayyorlanadi. Taom asosini guruch tashkil etadi.
ʻ
Ushbu masalliqdan tashqari yog , go sht, sabzi, piyoz va boshqa masalliqlar
ʻ ʻ
ishlatiladi. Palov tayyorlanish va tarqalish bo yicha asosan O rta Osiyo va Yaqin
ʻ ʻ
Sharq xalqlari orasida ommabop hisoblanadi. Jumladan, O zbekistonda o zbekcha
ʻ ʻ
palov o zbek oshxonasining eng asosiy taomlaridan biri hisoblanib, har bir
ʻ
xonadonda, to y-hashamlarda va dunyoning boshqa davlatlarida sevib iste mol
ʻ ʼ
qilinmoqda.
Palov tarixi: 5
Ushbu taom juda ham qadimgi taomlardan biri bo lib, kelib
ʻ
chiqish payti va joyi aniqlanishi qiyin hisoblanadi. Ba zi manbalarga ko ra,
ʼ ʻ
palovning tayyorlanish uslubi eramizdan avvalgi II—III asrlarda qadimgi Yaqin
Sharq, O rta Osiyo va Hindiston yarim orolida tashkil topib kelgan. Aynan o sha
ʻ ʻ
paytda Osiyoda guruch yetishtirish ishi rivojlanishni boshlagan. Undan ancha oldin
qadimgi Xitoy va Yaponiyada guruch yetishtirish rivojlanish cho qqisiga erishgan,
ʻ
biroq ularning guruch tayyorlash uslubi palovni tayyorlash uslubidan keskin farq
qilgani bois tadqiqotchilar va olimlar palovning qadimgi vatani deb aynan Yaqin
5
https://uz.wikipedia.org/wiki/Palov
33

Sharq, O rta Osiyo va Hindiston yarim orolini ko rsatishadi. Qadimda Hindistonʻ ʻ
yarim orolida guruchni qaynatish va dimlash uslubi boshlangan. Keyinroq qadimgi
Forslar yurtida unga go sht va boshqa masalliqlar qo shilishni boshlagan. Olimlar
ʻ ʻ
shu tarzda palov dunyoga kelgan deb bilishadi. Qadimgi arab va fors adabiyotining
eng yorqin namoyandalaridan biri, Ming bir kecha asarida va IX—X asrlarning
qo lyozmalarida palovning bayramona taomligi haqida ma lumotlar berilgan.
ʻ ʼ
Masalan, ularning ba zilarida palov — pilav, pilaf deb nomlangan.
ʼ
Tadqiqotchilar fikricha, Yaqin Sharqda paydo bo lib, muayyan rivojlanishga
ʻ
erishganidan so ng, ushbu taom O rta Osiyoda yanada ko proq rivojlanishga
ʻ ʻ ʻ
erishgan va ushbu xalqlarning palov tayyorlash uslubi va ishlatgan masalliqlari
palovning hozirgi davrdagi ko rinishga olib kelishga katta hissa qo shgan. Hozirgi
ʻ ʻ
paytda palov O rta Osiyo, Kavkaz, Yaqin Sharq va Turkiyada juda ommabop va
ʻ
tansiq taom hisoblanadi. Ushbu o lka va mamlakatlardan tashqari, Sharqiy
ʻ
Yevropa va Bolqon yarim orolining ba zi joylarida palovning har xil turlari
ʼ
tayyorlanadi va sevib iste mol qilinadi. G arbiy Yevropada palov haqidagi birinchi
ʼ ʻ
ma lumotlar XVII asrning oxirlarida yetib borgan. Turkiyaga yuborilgan Fransiya
ʼ
elchilari o z yurtlariga qaytib ketganlaridan so ng palov haqida yurtdoshlariga va
ʻ ʻ
qirolga juda yaxshi ma lumotlarni berishgan.
ʼ
Shundan so ng ushbu taom haqida G arbiy Yevropada unutishgan va faqat
ʻ ʻ
XIX asrda palov retsepti Suvaysh kanali quruvchilari tomonidan Yevropaga qayta
olib kirilgan. Hozirga kelib palov Yevropa, Rossiya, AQSH va Kanadaning qariyb
barcha shaharlarida tarqalgan. Muxojirlar tayyorlaydigan oddiy tamaddixonadan
tortib, milliy taomlar restoranlarida ham palov tayyorlanadi. 6
Tavsifi va turlari: Palovning mingdan ortiq turlari mavjud bo lib, tayyorlash
ʻ
uslubi va masalliqlari bo yicha bir-biridan keskin, ba zi turlarida esa ozroq farq
ʻ ʼ
qiladi. Palov tayyorlash jarayoni asosan ikkiga: zirvak pishirish va guruch solishga
bo linadi. Zirvakning asosiy masalliqlari yog , piyoz va go sht hisoblanadi. O rta
ʻ ʻ ʻ ʻ
Osiyo va Yaqin Sharq xalqlarida asosan qo y yoki mol go shti, ba zi joylar va
ʻ ʻ ʼ
6
https://uzbekistan.travel/uz/o/palov-haqida-afsona%20/
34

xalqlarda esa baliq yoki ot go shti ishlatiladi. Masalan kaspiyoldi turkmanlar vaʻ
qozoqlar, Sirdaryo va Amudaryo qirg oqlarida yashaydigan qozoqlar,
ʻ
qoraqalpoqlar va ba zi o zbeklar palovni baliq go shti, asosan osoytr balig i bilan
ʼ ʻ ʻ ʻ
tayyorlashadi. Bundan tashqari, zirvakning yog i sifatida ham turli moylar
ʻ
ishlatiladi. Masalan, O rta Osiyoning barcha xalqlari asosan qo y yog i yoki paxta
ʻ ʻ ʻ
yog ini ishlatishadi. Qoraqalpoqlar, orololdi va kaspiyoldi qozoqlar saryog ,
ʻ ʻ
tojiklar esa asosan zig ir yog ini ishlatishadi. Yaqin Sharq va boshqa
ʻ ʻ
mamlakatlarda esa yuqorida sanab o tilgan moylardan tashqari zaytun moyi yoki
ʻ
o simlik yog ini ishlatishadi. Guruch solish jarayoni ham turli joylarda har-xil
ʻ ʻ
bajariladi. Ba zi joylarda guruchdan tashqari bug doy donlari, no xat, loviya, mosh
ʼ ʻ ʻ
yoki jo xori donlari ishlatishadi. Taom tayyor bo layotganida ushbu donlar
ʻ ʻ
ba zilarda zirvak bilan aralashtiriladi, ba zilarda esa alohida qilib laganda suziladi.
ʼ ʼ
Palovning boshqa taomlardan ajralib turishida aynan ushbu omillar muhim rol
o ynaydi.
ʻ 7
O rta Osiyo xalqlari palovi:
ʻ Palovni O rta Osiyo xalqlarining ko pi ʻ ʻ
pishiradigan turida zirvak va guruch aralashtirilib (Samarqandcha va ba zi
ʼ
palovlardan tashqari) pishiriladi. Palovning ushbu turi butun Turkmaniston,
Qozog iston, Qirg iziston, O zbekiston va Tojikistonning qariyb hamma joylarida
ʻ ʻ ʻ
tayyorlanadi. Palovning ushbu turi har bir mamlakat, shahar va xalqlda har-xil
usulda tayyorlanadi. Ushbu palovda yog , guruch, go sht, piyoz va sabzidan
ʻ ʻ
tashqari, ba zida no xat, sarimsoqpiyoz, barbaris, behi va boshqa mahsulotlar
ʼ ʻ
qo shiladi. Palovning ushbu turida asosan sariq sabzi ishlatiladi. Go sht masalasida
ʻ ʻ
esa, asosan mol go shti yoki qo y yog i va go shti ishlatiladi. Palov yog i uchun
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
esa asosan paxta va zig ir yog lari ishlatiladi. O rta Osiyoda palovni katta laganda
ʻ ʻ ʻ
suzishadi va dasturxonga tortishadi. Palov iste mol qilayotganda, ba zilar uni qo l
ʼ ʼ ʻ
bilan yeyishadi. Palovni pomidor, bodring va piyozli achchiq-chuchuk salati va
choy bilan iste mol qilishadi. Palovning ushbu turi dunyoda eng mashhur va keng
ʼ
tarqalgan hisoblanadi.
7
https://uzbekistan.travel/uz/o/Palov-ananaviy-taomdir./
35

Forscha loviyali palov: Forscha palov turi asosan Eron, Afg oniston,ʻ
Pokiston, Ozarbayjon, Turkiya, shimoliy Iroq va qisman Tojikistonda tayyorlanadi.
O zbekistonda ushbu palov turi Samarqand (Samarqandcha palov) va qisman
ʻ
Buxoroda tarqalgan. Palovning ushbu turida, gara (zirvak) va guruch alohida
pishiriladi va laganga suzilayotganida birlashtiriladi, lekin aralashtirilmaydi.
Palovning ushbu turi ham juda har-xil usullarda tayyorlanadi. Qo shiladigan
ʻ
mahsulotlar O rta Osiyo palovidan unchalik ko p farq qilmaydi va bir nechta
ʻ ʻ
qo shimcha masalliqlar qo shiladi. Misol uchun, ushbu palov turi
ʻ ʻ
tayyorlanayotganida unga ba zida har-xil mevalar, non yoki ko katlar qo shiladi.
ʼ ʻ ʻ
Taom katta laganda (tovoq) suziladi va salat, choy yoki sharbat bilan iste mol
ʼ
qilinadi.
O zbekcha palov va uning turlari:
ʻ O zbekcha palov — o zbek milliy taom ʻ ʻ
turi. Pishirish usulining xilma-xilligiga va ishlatiladigan masalliqlariga qarab,
palovning 40 dan ortiq turlarga ajratiladi. Masalan, qovurma palov, ivitma palov,
mayizli palov, bedana palov, qazi palov, behili palov, to g rama palov, to y palov,
ʻ ʻ ʻ
qiyma palov, sofaki palov (Samarqand viloyati), qorma palov (Qashqadaryo),
suzma palov (Xorazm), ugra palov (Surxondaryo) va boshqalar.
Buxorocha palov: Palov tayyorlashdagi asosiy jarayonlar: a) yog dog lash
ʻ ʻ
(yog ni qozonga solib, oq tutun hosil qilguncha qizdirish); b) zirvak pishirish; d)
ʻ
guruch solish. Guruch terib tozalanib, iliq yoki sovuq suvda 3—4 marta yuviladi.
Guruch zirvak yuziga bir tekis qilib solinadi va suv quyiladi. Guruch solingach,
cho g siz kuchli alanga berib, qozon yuzasini bab-baravar qaynatish kerak, aks
ʻ ʻ
holda palov «tirik» bo lib qoladi. Guruch suvni batamom tortgandan so ng,
ʻ ʻ
guruchni kapkir bilan qozonning o rtasiga gumbaz qilib o yib, damcho p suqiladi
ʻ ʻ ʻ
va damtovoq bilan jips yopib 20 daqiqacha damlanadi.
Palovning eng ko p tayyorlanadigan turlari:
ʻ Qovurma (farg onacha) palov: ʻ
qo y yog i eritiladi, jizzasi suzib olinadi, yog dog langandan so ng unga go shtdan
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
tozalangan bir bo lak suyak tashlab yuboriladi. Suyak qizg ish tusga kirguncha
ʻ ʻ
qovuriladi (bu jarayon oshga tus beradi). Suyak olib tashlanib, parrak-parrak
36

to g ralgan piyoz tashlanadi. Lo nda-lo nda to g ralgan go sht solib, qovurishʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
davom ettiriladi. Piyoz qizarib qovurilgach, qozonga somoncha qilib to g ralgan
ʻ ʻ
sabzi solinadi, bir oz tuz solib aralashtiriladi. Sabzi jigarrang tusga kirganda, oshga
solinadigan suvning yarmi quyib qaynatiladi. Zirvak 20 - 25 daqiqa mildiratib
qaynatiladi. Qovurma palov uchun 1 kg guruchga 500 g go sht, 250 g yog , 500 g
ʻ ʻ
sabzi, 4 - 5 bosh piyoz, bir choy qoshig ida zira, zirk, qalampir kerak; ivitma
ʻ
palov -dog langan yog da lo nda-lo nda to g ralgan go sht qovuriladi, so ngra
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
piyoz solinadi. Qovurish piyoz qizarguncha davom etadi. Qozonga to g ralgan
ʻ ʻ
sabzi tashlanib, 10 - 15 daqiqa davomida qovuriladi, bir oz tuz ham tashlanadi va
qozonga suv quyiladi. Zirvak tayyorlashga kirishishdan oldin guruchni tuzli suvda
3 - 4 marta yuvib, issiq suvga ivitib qo yiladi. Ivitma palov uchun 1 kg guruchga
ʻ
150 - 200 g no xat solinadi. No xat kamida 10 soat ilgari ivitib qo yilishi kerak.
ʻ ʻ ʻ
Palov qadimdan O rta Osiyoning har qanday to y, sayil, bayram va
ʻ ʻ
mehmondorchiliklarida tayyorlanadi. Palov tayyorlash o zbeklar o rtasida,
ʻ ʻ
ayniqsa, erkaklar (yigitlar)ga xos fazilat hisoblanadi.
Qovurma palov (Farg onacha palov):
ʻ Asosan qo y go shti va qo y yog ida ʻ ʻ ʻ ʻ
qovurib tayyorlangani sababli bu palov issiqli taom hisoblanadi. Uni sovuq
ovqatga aylantirish uchun, ayniqsa yoz faslida va issiqmijoz kishilar to planganda
ʻ
paxta yog i va mol go shti solib tayyorlanadigan usuli ham bor. Qo y yog ini
ʻ ʻ ʻ ʻ
kubik (1x1x1 sm) shaklida yoki bodomday-bodomday qilib to g raladi. Go shtni
ʻ ʻ ʻ
esa xuddi kabobga to g raganday, bosh barmoqning birinchi bo g ini kattaligida
ʻ ʻ ʻ ʻ
kesiladi. Asosan qobirg a va son go shtlari tanlab olinadi. Qobirg a suyaklari 4 sm
ʻ ʻ ʻ
kattalikda, ilikli suyak esa 10 sm dan oshmaydigan qilib chopiladi. Ushbu palov
uchun oq — „tuxum“ piyoz va „mushak“ yoki „sariq mirzoyi“ navli sabzilar
tanlanadi. Piyozni halqa-halqa qilib, sabzini gugurtning cho pi kattaligida,
ʻ
somoncha shaklida to g raladi. Qozonni quruq qizdirgandan so ng dumba yog i
ʻ ʻ ʻ ʻ
solinadi va o rtacha olov berib eritib, jizzasi olinadi, so ng sustroq olovda to oq
ʻ ʻ
tutun chiqquncha yog dog lanadi. Yaxshi dog langanini bilish uchun yog qa yirik
ʻ ʻ ʻ ʻ
tuz tashlasanadi, shundan so ng bir bosh archilgan piyoz yoki barmoqdek yaydoq
ʻ
37

qovurg a suyak tashlab qizartirib so ng olib tashlanadi. Ayniqsa palovni paxtaʻ ʻ
yog ida tayyorlaganda bu metodning ahamiyati katta hisoblanadi. Yog yaxshi
ʻ ʻ
chuchib, dog langanida piyoz tashlanadi, kavlab-kavlab, qizarguncha jazlanadi.
ʻ
Piyoz shig il bo lib qizarganda go sht tashlanadi, buni ham kovlab sirti qobiq
ʻ ʻ ʻ
olganida, sabzini solib mo rtligi yo qolguncha qovurilado. So ngra suv quyib, sust
ʻ ʻ ʻ
olovda mildiratib qaynatiladi, tuz va ziravorlar ham suv quygandan so ng solinadi.
ʻ
Palovning mazali chiqishi uzoqroq qaynashiga bog liq hisoblanadi. Bir
ʻ
soatcha mildirab qaynasa, masallig i, ziravorlardagi moddalar erib yaxshi sintez
ʻ
bo ladi. Palov zirvagi me yoriga yetib qaynaguncha, guruchni tozalab, yaxshilab
ʻ ʼ
yuviladi. Guruch asosan 3 marta yuviladi. Yuvilib, suvi yaxshilab sirqitilgan
guruchni zirvak yuziga bir qatlam qilib solinadi. O choqdan cho g ni tortib olib,
ʻ ʻ ʻ
kuchli alanga beriladi va darhol guruchga suv quyiladi. Quyilgan suv guruch
yuzasidan ko rsatkich barmoqning birinchi bo g ini darajasida, ya ni 1—1,5 sm
ʻ ʻ ʻ ʼ
bo lishi kerak.
ʻ
Alanga kuchayganda palovning bir tekis qaynashiga erishish muhim
hisoblanadi. Palovga tuz ikki marta solinadi: zirvagiga va guruch suvni tortmasdan
turib. Qozon bir tekis qaynaganda tatib ko rib, tuzi rostlanadi va suvini to la
ʻ ʻ
tortganda damlanadi. Damlashdan oldin guruchni qozonning o rtasiga gumbaz
ʻ
qilib to plab, maxsus damcho p yoki yog och qoshiqning sopi bilan suqib
ʻ ʻ ʻ
chiqiladi, teshikchalar hosil bo lib, suvi qozon tubiga ketib, bug i tepaga
ʻ ʻ
ko tariladi. So ng damtovoq yopiladi va o choqdan cho g olinadi. Gazda
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
pishirayotgan bo lsa, shamdek pastlab qo yiladi. Damlash muddati 25—30 daqiqa
ʻ ʻ
hisoblanadi. Damtovoqni ochgach, palovni kovlab yaxshilab aralashtiriladi.
Shunda go shtlari va sabzisi guruchga bir tekisda qorishadi. Palovni katta laganga
ʻ
gumbaz qilib suziladi, ustiga go shtlari joylanadi va dasturxonga salat bilan birga
ʻ
keltiriladi.
38

1-rasm
Farg onacha palovʻ
Kovatok palov (tok oshi): Palov uchun mo ljallangan qo y go shti ikki
ʻ ʻ ʻ
qismga bo linadi va laxim qismidan qiyma tayyorlanadi. Qolgan suyakli go sht
ʻ ʻ
piyoz va sabzi bilan qovurishda ishlatiladi. Dog langan yog da piyoz jazlaganidan
ʻ ʻ
so ng, suyakli go sht solinib, qizartirib qorvuriladi, so ng sabzi solinadi, suv quyib
ʻ ʻ ʻ
sust olovda qaynatiladi. Go shtning laxim qismidan tayyorlangan qiymaga mayda
ʻ
to g ralgan piyoz, tuz va murch qo shib aralashtiriladi. Uzum barglari teriladi.
ʻ ʻ ʻ
Terish jarayonida, yangi chiqqan surxning yuqorisidan uchinchi va to rtinchi
ʻ
barglari terib olinadi. Bu barglar o rtacha kattalikda, sirti yiltiroq, ta mi totimli
ʻ ʼ
bo ladi va palovning lazzatli chiqishida muhim rol o ynaydi. Barglar sovuq suvda
ʻ ʻ
chayib yuborilganidan so ng har birining o rtasiga taxminan bir choy qoshig ida
ʻ ʻ ʻ
qiyma solinib, yumaloq shaklli do lmalar tugiladi. Do lmalarning o ralgan
ʻ ʻ ʻ
tomonining ostiga qo yib taxtaga teriladi. Kovatoklarning hammasi tugilib
ʻ
bo lgach, birini ikkinchisiga jipslashtirib igna o tkazib ipga shoda qilib tiziladi.
ʻ ʻ
39

Kovatokni pishirishning ikkita usuli mavjud. Birinchi usuli: ipga tizilgan
shodani qozonga sabzi yuziga solib, ko mib turarli suv quyib, mildiratib qaynatibʻ
pishiriladi, so ng guruch solib, odatdagi palovlar singari damlanadi. Damlash
ʻ
muddati 25—30 daqiqa. Dasturxonga tortishda kovatok shodani olib, palovi
aralashtirib, laganga solinadi va yuziga kovatokni qo yib ipi olib tashlanadi.
ʻ
Ikkinchi usuli: chuqur idishning tubiga likopcha qo yib, do lmalarning avval
ʻ ʻ
kattaroqlari so ng maydalari birma-bir terilib, tepasiga yana bitta likopcha
ʻ
to ntariladi va yuzi bilan barobar suv quyiladi. Sust olovda 30—35 daqiqa
ʻ
pishirilganidan so ng, tayyor palov yuziga terib dasturxonga tortiladi.
ʻ
Ivitma palov: Palovning ushbu turini tayyorlash guruch ivitishdan
boshlanadi, buning uchun tozalangan guruch 3 - 4 marta yuvilib, iliq suvga tuz
solib ivitiladi. Ivitish muddati taxminan 2 soat davom etadi. Go sht, yog , sabzi va
ʻ ʻ
piyoz yuqoridagidek to g raladi. Ushbu palovning parhezligini orttirish uchun
ʻ ʻ
o simlik yog i, masalan paxta, zig ir, kungaboqar, makkajo xori, zaytun
ʻ ʻ ʻ ʻ
yog laridan ham tayyorlasa bo ladi. Bunda paxta va zig ir yog larini o rtacha olov
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
bilan uzoq muddat — 1 soat, to oq tutun chiqquncha dog lanadi, kungaboqar,
ʻ
makkajo xori va zaytun yog larini esa uzoq dog lamasdan, qizishi bilanoq
ʻ ʻ ʻ
to g ralgan go sht solinadi. Uncha qizartirib yubormay, halqa-halqa qilib
ʻ ʻ ʻ
to g ralgan piyoz solinadi, bir-ikki aralashtirilgach, sabzi bir qatlam qilib solinadi,
ʻ ʻ
darhol suv quyib, 1 soat davomida mildiratib qaynatiladi. Shu vaqt ichida zirvakka
tuz, zira solinadi, biroq qalampir va zirk solinmaydi. Zirvak tayyor bo lgach,
ʻ
ivitilgan guruch qatlam qilib solinadi, olov balandlatilib, guruch yuzi bilan barobar
qaynoq suv quyiladi va tuzi rostlanadi. Ivitilgan guruch qozonga solingach, qancha
suv tortsa shuncha quyib turiladi. Guruchli qatlam kapgir bilan chiqarilib, ola
qolganlari qozonning qaynayotgan joylariga surib, yuzini silab qo yilsa suvi yaxshi
ʻ
tortiladi va palov sochiluvchan bo lib pishadi. Suvi tortilgan guruchni qozon
ʻ
o rtasiga gumbaz qilib to plab, 20—25 daqiqa davomida damlab qo yiladi va olov
ʻ ʻ ʻ
pastlatiladi. Qozonda palov yaxshilab aralashtirilib, laganga solinadi va salat bilan
dasturxonga tortiladi.
40

2-rasm
Milliy osh: Ivitma palov
Samarqandcha palov: Zig ir yog ida tayyorlangan Samarqandcha palov:ʻ ʻ
Qo y yog ini mayda to g ralib, qizitilgan qozonga solib eritilgach, jizzani olib,
ʻ ʻ ʻ ʻ
yog uzoq muddat yaxshi dog lanadi. Keyin lo nda-lo nda qilib to g ralgan go sht
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
solinib, sirti qizarguncha qovurilganidan so ng to g ralgan piyoz tashlanadi va bir-
ʻ ʻ ʻ
ikki marta kovlanadi. Piyoz o ta qizarib ketmay turib, somoncha shaklida
ʻ
to g ralgan sabzi qatlam qilib solinadi va qovurmasdan va kovlanmasdan darhol
ʻ ʻ
suv quyiladi. Zirvak qaynaganida tuzi rostlanib, zirk, zira, butun yoki tuyilgan
qalampir solinadi. O rtacha olovda mildiratib qaynatib qo yib, guruch tozalab
ʻ ʻ
yuviladi. Zirvak yaxshi yetilib pishganda sabzi muloyimlashib, go shti
ʻ
yumshayadi. Ana shunda yuvib tayyorlangan guruch qatlam qilib solinib, o rtacha
ʻ
suv quyib, o choqdan cho g tortib olinadi va alanga kuchaytiriladi.
ʻ ʻ ʻ
41

Guruch suvni yaxshi tortib bo lganida, 25 daqiqaga damlab qo yiladi.ʻ ʻ
Damlanganidan so ng, 10—15 daqiqa o tganida palov «xomdam» qilinadi.
ʻ ʻ
«Xomdam» qilish uchun: damtovoqni ochib, guruch qatlami kapgir bilan cho karib
ʻ
ag dariladi, shunda ortiqcha bug i ko tarilib osh lanj holda bo lmaydi va ayrim
ʻ ʻ ʻ ʻ
tirik qolgan guruchlari pastga ko milib, yetilishi uchun imkon yaratiladi. Damgirni
ʻ
yana jips yopib suyib, damlash oxiriga yetganda laganga suziladi. Samarqandcha
palovni suzish qoidasi: laganga birinchi navbatda guruch qatlami gumbaz qilib
suzilib, tepasiga sabzi va go sht solinadi. Ba zida, laganning bir tomoniga guruch,
ʻ ʼ
ikkinchi tomoniga sabzi va go sht solinib dasturxonga tortiladi.
ʻ
3-rasm
Samarqand palov
42

Bir guruchu bir go shtli palov:ʻ Ushbu palov yog siz so qim yoki qora kesak ʻ ʻ
qo y go shtidan tayyorlanadi. Go sht «chumchuq tili» usulida maydalaniladi va tuz
ʻ ʻ ʻ
sepiladi. Qozonda yog dog lanib, go sht solinadi va qizartirib qovurib olib
ʻ ʻ ʻ
qo yiladi. Yog ga suyaklarni tashlab, qovurib, so ng piyoz solinadi va har ikkala
ʻ ʻ ʻ
masalliqning sirti qizarganda, kubik shaklida to g ralgan sabzi tashlanib, yarim
ʻ ʻ
tayyor bo lguncha qovuriladi. So ngra qozondagi masalliq bilan barobar suv quyib,
ʻ ʻ
tuz va ziravorlar sepib, sust olovda 50—60 daqiqa davomida mildiratib qaynatib
qo yiladi. Guruch tozalanib, yaxshilab yuvilib, zirvak ustidan qatlam qilib solinadi,
ʻ
suv quyiladi va kuchli alanga berib tekis qaynashiga erishiladi. Guruch suvini terib
yaxshi bo rtganda, yuziga qovurib olib qo yilgan go sht solinib, 25—30 daqiqa
ʻ ʻ ʻ
damlab qo yiladi. Palovni qozonning o zida yaxshilab aralashtirilib, laganga
ʻ ʻ
gumbaz qilib solinib, salat yoki turp bilan birga dasturxonga tortiladi.
Sarimsoqli palov: Sarimsoqli palovning zirvagi Farg onacha palovda
ʻ
aytilganidek tayyorlanadi. Ushbu palovning Farg onacha palovdan farqi: ushbu
ʻ
palovda sarimsoqpiyoz solinadi. Sarimsoq piyozni ikki xil usulda qo shish
ʻ
mumkin. Birinchi usulda sarimsoq butunligicha, soch qismini pichoq bilan kesib,
bir qavat po stini archib, sovuq suvda chayqab yuboriladi va kesilgan tomonini
ʻ
pastga qilib zirvakka solinadi va yarim tayyor bo lguncha qaynatiladi. So ngra
ʻ ʻ
ustidan guruchni qatlam qilib solib, palov tayyorlash oxiriga yetkaziladi. Sarimsoq
qo shishning ikkinchi usuli esa bunday: zirvak odatdagidek pishiriladi. Parraklarga
ʻ
bo linib, po chog i archilgan sarimsoqni sovuq suvda chayqab, yuvilgan guruchga
ʻ ʻ ʻ
aralashtirib zirvakka solinadi va suv quyib pishirish oxiriga yetkaziladi. Barcha
jarayonlar qovurma palov tavsiyasida ko rsatilgandek amalga oshiriladi. Palovning
ʻ
ushbu turini damlash muddati 25—30 daqiqa. Palovni qozonda yaxshilab
aralashtirib, laganga gumbaz qilib solinadi, butun pishgan sarimsoqlarni palov
ustiga terib dasturxonga tortiladi.
Behili palov: Farg onacha yoki Samarqandcha palov uchun tayyorlanadigan
ʻ
zirvak pishiriladi. Behining tuki archilib, to rt pallaga bo linadi, urug i va zaha
ʻ ʻ ʻ
bo lgan joylarini olib tashlanadi va zirvakka solib pishiriladi. Agar zirvak qovurma
ʻ
43

palov usulida tayyorlansa, unda behi bo laklari go sht va sabzi bilan birgaʻ ʻ
qovuriladi, so ng suv quyiladi. Mabodo ivitma palov usulida bo lsa, u holda behi
ʻ ʻ
pallalari to chala pishguncha sabzi bilan birga mildiratib qaynatiladi, so ng guruch
ʻ
solinadi. Qolgan jarayonlar yuqoridagi retseptlarda aytilgandek tayyorlanadi.
Damlash muddati 25 daqiqa. Taom tayyor bo lganda behi bo laklari ajratib olinib,
ʻ ʻ
palov yaxshilab aralashtiriladi, laganga solib, yuziga behilarni terib dasturxonga
tortiladi.
4-rasm
Behili palov
Shodibek palovi: Guruch 4—5 marta yuvilib, ivitib qo yiladi, behi o rtacha
ʻ ʻ
kubik qilib to g ralib, qoraymasligi uchun iliq suvga botirib qo yiladi yoki
ʻ ʻ ʻ
guruchga qo shib ivitiladi. Go shtni kabobga to g ragandek, piyozni halqa-halqa,
ʻ ʻ ʻ ʻ
sabzini esa kichik shaklda to g ralganidan so ng qozonda yog dog lanadi. Piyozni,
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
44

so ng go shtni solib, qizarganda, sabzini bosib, suv quyib olovi mildiratibʻ ʻ
qo yiladi. Zirvak yetilganda, behi aralashtirilgan guruch solinib damlanadi. Agar
ʻ
behi alohida ivitilgan bo lsa guruchdan oldin solib, suvi guruch ustidan quyiladi.
ʻ
Suvi yaxshi tortilishi uchun alangani kuchaytirib, guruch qatlami kapgir bilan
cho karib, silab qo yiladi. Damlash muddati 25—30 daqiqa. Palovni qozonda
ʻ ʻ
yaxshi aralashtirgach, laganga suzib dasturxonga tortiladi.
Do lmali palov:
ʻ Palovga mo ljallab olingan go sht ikki qismga bo linadi. ʻ ʻ ʻ
Laxim go sht qiymalagichdan o tkazilib, mayda to g ralgan piyoz, murch, tuz va
ʻ ʻ ʻ ʻ
xom tuxum qo shib aralashtiriladi. Qalampirning bandini olib tashlab, urug ini
ʻ ʻ
qoqib, yaxshilab yuviladi va har biriga to ldiriladi. Qozonda yog ni dog lab,
ʻ ʻ ʻ
suyakli go sht va piyoz solinib qovuriladi, so ngra sabzi solinib, ustiga do lmalar
ʻ ʻ ʻ
teriladi, ko mib turarli qilib suv quyiladi va sust olovda 1 soat davomida mildiratib
ʻ
qaynatiladi. Tuzi rostlanib, ziravorlar sepiladi. So ngra yuvib tayyorlangan guruch
ʻ
solinib, odatdagidek 20-25 daqiqaga damlanadi. Dasturxonga tortishda do lmalarni
ʻ
titib yubormasdan olib, palov aralashtiriladi va laganga solinib, ustiga har bir
xo randa uchun 2 dona hisobida do lmalar terib chiqiladi va dasturxonga tortiladi.
ʻ ʻ
Bedanali palov: Bedanalar so yilib, qaynoq suvga botirib olinadi va so ng
ʻ ʻ
pati yulinadi. Ichi ochilib, chavag i olib tashlanadi va issiq suvda yaxshilab yuvib,
ʻ
suvi qochgach, tuz, murch va bir-biriga qo shib tuyilgan ziravorlar jamlanmasi
ʻ
sepib qo yiladi. Yog li qo y go shtidan tayyorlangan qiymaga mayin to g ralgan
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
bosh piyoz, qirqilgan kashnich, tuz, murch va xom tuxumdan qo shib
ʻ
aralashtiriladi. Har bir bedana ichiga ana shu qiymadan solinadi. Qozonda o simlik
ʻ
moyi dog lanib, piyoz jazlanadi va suyakli go sht solib qizartirib qovurilganidan
ʻ ʻ
so ng, sabzi solinadi va 2—3 marta kovlab aralashtirib, ustiga ichi qiyma bilan
ʻ
to ldirilgan bedanalar teriladi va masalliqni ko mib turarli darajada suv quyib, sust
ʻ ʻ
olov berib 1 soatcha mildiratib qaynatiladi. Agar suvi kamayganda bedanalar
pishmagan bo lsa, qaynoq suvdan qo shiladi. So ngra tuzi rostlanib, yuvilgan
ʻ ʻ ʻ
guruch qatlam qilib solinib, keragicha suv quyib, pishirishni oxiriga yetkaziladi.
Damlash muddati 20 daqiqa. Dasturxonga tortishda bedanalar ajratib olinadi, palov
45

yaxshilab aralashtirilib, laganga suziladi, yuziga har bir xo randa uchun bir donaʻ
bedana hisobida suzib keltiriladi va dasturxonga tortiladi.
Ilvasinli ( kaklikli ) palov : Kaklik so ʻ yilib , qaynoq suvga pishib olgach ,
patlari yulinadi , ichi ochilib chavag ʻ idan tozalanadi , issiq suvda yuvilib , 4 yoki 6
bo ʻ lakka bo ʻ lib , tuz sepib qo ʻ yiladi . Qozonda yog ni dog lab, kaklik go shti solib
ʻ ʻ ʻ
qizarguncha qovuriladi va piyoz solinadi. Piyoz qizargach, sabzini solib ikki-uch
aralashtirilganidan keyin suv quyilib, sust olovda 1 soatga mildiratib qaynatiladi.
So ng ziravorlar sepilib, tuzi rostlanadi. Yuvib tayyorlangan guruch solinib,
ʻ
odatdagidek damlanadi. Damlash muddati 25—30 daqiqa. Dasturxonga tortishda
kaklik go shti ajratib olinib, palov yaxshilab aralashtiriladi, keyin laganga suzib,
ʻ
har bir xo randaga bir bo lak kaklik go shti hisobida palov yuziga terib chiqiladi va
ʻ ʻ ʻ
dasturxong tortiladi.
Pomidor quymoqli palov: Yog ni dog lab, piyoz jazlanadi, so ng go sht
ʻ ʻ ʻ ʻ
solinib qizargunicha qovuriladi, keyin sabzini qo shib, bir-ikki aralashtiriladi va
ʻ
suv quyilib 50—60 daqiqa davomida mildiratib qaynatiladi. Pomidorlarning
«Olma», «Sovg a» deb ataluvchi navlaridan apelsin kattaligidagi bir xil,
ʻ
ezilmagan, qip-qizil pishganlarini tanlab olib yuvib yuborgach, band tomoni kesib
tashlanib, ehtiyotlik bilan o rtasidagi eti va urug lari olinadi. Hosil bo lgan
ʻ ʻ ʻ
pomidor «kosachalariga» tuz sepib, laganga to ntarib qo yiladi. So ngra har bir
ʻ ʻ ʻ
pomidorning ichiga bir donadan tuxum chaqib, ozroq tuz va murch sepib qo yiladi.
ʻ
Tayyor bo lgan zirvakka yuvilgan guruch solinib, odatdagidek tarzda palov
ʻ
damlanadi. Oldindan guruch yuzasini kapgir bilan tekislab, qoshiq yordamida
chuqurchalar hosil qilinadi. Har bir chuqurchaga bir donadan ichiga tuxum
chaqilgan pomidor joylanadi, pomidorning shakli buzilmasligi uchun damtovoq
o rniga tog oracha yopiladi. Olov pastlatilib, 25—30 daqiqa dam yediriladi. Shu
ʻ ʻ
muddatda pomidor ichidagi tuxum qotib pishadi. Tayyor bo lgach, pomidor
ʻ
quymoqlari olib qo yiladi va palov aralashtirilib laganga suziladi. Yuziga har bir
ʻ
xo randaga bir dona pomidor quymoq hisobida qo yib, dasturxonga tortiladi.
ʻ ʻ
46

Qazili palov: Qazini sovuq suvli idishga solib, 2 soat davomida qaynatib
pishiriladi. Qaynab chiqishi bilan nina sanchiladi, aks holda qazi yorilib ketishi
mumkin. Qazi pishgach, qozondan olib sovutib qo yiladi. Alohida qozondaʻ
go shtsiz palov tayyorlanadi. Buning uchun o simlik yog i yaxshi dog lanib, piyoz
ʻ ʻ ʻ ʻ
jazlanadi. Qazini boshqa idishda qaynatmay, shu qozonning o zida pishiriladi.
ʻ
Ya ni, piyoz jazlangach, qazini to garak qilib bog langan holda solib, ustidan sabzi
ʼ ʻ ʻ
to kiladi, darhol suv quyiladi va 2 soat mildiratib qaynatiladi va qaziga nina
ʻ
uriladi. Agar suvi bug lanib ketsa, qaynoq suv qo shib, qazisi pishguncha
ʻ ʻ
qaynataveriladi. So ng guruch solinadi, suvini tortgach, 25—30 daqiqaga damlab
ʻ
qo yiladi. Dam yeb bo lgach, qazini olib, parrak-parrak qilib kesiladi. Palov
ʻ ʻ
aralashtirib, laganga suziladi va yuziga qazi parraklarini terib dasturxonga tortiladi.
Po stdumba palov:
ʻ Qozonda o simlik yog i dog lanib, piyoz jazlanadi va ʻ ʻ ʻ
qaynatilgan po stdumba 100—150 grammli bo laklarga bo linib, piyozga qo shib
ʻ ʻ ʻ ʻ
qovuriladi, sirti qizarganda sabzi solinadi va bir-ikki marta aralashtirib suv
quyiladi. Suv qaynab chiqgach, tuzi rostlanib, zira, zirk, tuyilgan qalampir solib,
sust olovda 1 soatcha mildiratib qaynatiladi. So ng guruch solinadi, suvini
ʻ
tortgach, 20—25 daqiqaga damlab qo yiladi. Dasturxonga tortishda po stdumbani
ʻ ʻ
olib, mayda bo laklarga bo lib, palov yuziga solinadi va nordon anor donalari
ʻ ʻ
sepiladi. Alohida idishda uzum sirkasi qo yiladi.
ʻ
Qartdumba palov: Yaxlit bo laklarga bo lingan dumba yog i 1 soat
ʻ ʻ ʻ
davomida qaynatib olinib, so ng sovutiladi. Qozonga paxta yoki zig ir yog i solib
ʻ ʻ ʻ
dog lab, pishirilgan dumba bo laklari tashlanadi va sirti qizargunicha qovuriladi.
ʻ ʻ
So ngra piyoz solinib, bir oz aralashtiriladi, sabzini qovurmasdan darhol suv quyib,
ʻ
sabzi chala pishguncha mildiratib qo yiladi. Zirvakka tuz, zirk, zira va qalampir
ʻ
qo shiladi. Tayyor zirvakka yuvilgan guruch solinib, suvi tortilgach, 20—25
ʻ
daqiqaga damlab qo yiladi. Dasturxonga tortishda palovning ushbu turi
ʻ
aralashtirilmay, laganga avval guruch qatlami suziladi, so ngra sabzi uning ustiga
ʻ
solinadi. Dumba esa mayda bo laklarga bo linib, sabzining yuziga qo yiladi va
ʻ ʻ ʻ
dasturxonga tortiladi.
47

Moshli palov: Palov tayyorlashdan 2—3 kun oldin mosh yuvilib yassi
idishga bir-ikki qavat qilib solinib, sovuq suv quyib ivitib qo yiladi. Ma lumʻ ʼ
muddat o tgach, mosh bo rtiladi. U yoyilib, bo rtmagan donalari terib tashlanadi.
ʻ ʻ ʻ
So ng guruchni yuvib, bo rtgan moshni unga aralashtirib, sovuq suv quyib olib
ʻ ʻ
qo yiladi. Yog ni dog lab, piyoz jazlanadi, keyin chumchuq tili qilib to g ralgan
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
go shtni solib bir-ikki aralashtiriladi, mayda to rtburchak qilib to g ralgan sabzi
ʻ ʻ ʻ ʻ
ham qo shilib, chala pishguncha qovuriladi, so ng suv quyib 50 daqiqaga sust
ʻ ʻ
olovda mildiratib qaynatiladi. Palovning ushbu turiga ziravorlar solish mumkin,
lekin tuz keyinroq qo shiladi. Zirvak pishgach, mosh aralashtirilgan guruch
ʻ
solinadi, keragicha suv quyilib, alangani kuchaytirib qaynatiladi, moshi dona-dona
bo lib pishganda tuzi rostlanadi. Guruch va mosh yetilgach, 30 daqiqaga damlab
ʻ
qo yiladi. Dasturxonga tortishda laganga odatdagidek gumbaz qilib suziladi.
ʻ
No xatli palov:
ʻ Palov tayyorlashdan bir kun avval no xat yuvilib, sovuq ʻ
suvga ivitib qo yiladi va salqinroq joyda saqlanadi. Ushbu palov uchun go sht 10-
ʻ ʻ
15 grammli, piyoz halqa-halqa qilib, sabzi esa «no xatcha» usulida to g raladi.
ʻ ʻ ʻ
Guruch yuvilib, iliq suvga 2—3 soat ivitib qo yiladi. Qozonda yog dog lanib,
ʻ ʻ ʻ
go sht solinadi, sirti qizargach, piyoz tashlanadi va har ikkalasi qizarguncha
ʻ
qovuriladi. So ngra sabzi solinib, darhol suv quyiladi va ivigan no xat qo shib 1
ʻ ʻ ʻ
soat davomida mildiratib qaynatiladi. No xat yumshagach zirvakka tuz va
ʻ
ziravorlar solinadi. Tayyor bo lgan zirvakka ivitilgan guruch solinib, suv quyiladi.
ʻ
Suvi tortilgach, 20 daqiqa dam beriladi. So ng yaxshilab aralashtirilib, laganga
ʻ
suziladi va salat bilan birga dasturxonga tortiladi.
Loviyali palov: Palov xuddi yuqoridagi retseptda yozilganidek tayyorlanadi,
go sht, piyoz va sabzi ham o sha usulda to g raladi. Guruchni yuvib, issiq suvga
ʻ ʻ ʻ ʻ
ivitib qo yiladi, zirvakni hozirlab, palovni damlash oldidan qaynatilgan loviya
ʻ
qo shib yuboriladi. Buning uchun loviyani yuvib, sovuq suvli idishga solib bir
ʻ
qaynatib olib, qorayib ketgan suvi to kib tashlanadi va yana suv quyib,
ʻ
yumshaguncha pishiriladi. So ngra suvini to kib tashlab, palovni damlash oldidan
ʻ ʻ
guruch yuziga solib, damtovoq yopiladi. Damlash muddati 20-25 daqiqa. Palov
48

dam yegach, yaxshilab aralashtiriladi va laganga suzib, yuziga murch sepib,
dasturxonga tortiladi. Alohida idishda uzum sirkasi beriladi.
Palov haqida afsona va maqollar; O zbek xalq maqollari:ʻ
* «O lsang ham — palovdan o l».
ʻ ʻ
* «Kambag al palov yeydi, boy esa faqat palov».
ʻ
Turk og zaki jumlalaridan biri:
ʻ «Musulmon dunyosida nechta shahar
bo lsa, palovning ham shuncha turi bor».
ʻ
Tojik xalq maqoli: «Kitob o qib bilimini qo llamagan inson, palovni sabzisiz
ʻ ʻ
yegan bilan barobar».
Amir Temur bilan bog liq afsonalardan birida, bir mulla Amir Temurga
ʻ
Anqaraga yurishidan oldin palov retseptini beradi. Unda, hozirgi paytda palov
tayyorlash uchun ishlatiladigan barcha masalliqlar sanab o tilgan.
ʻ
Yana bir qadimgi afsonaga ko ra, shoh Abu Ali ibn Sinoga vazifa beradi.
ʻ
Vazifaga ko ra, ibn Sino lashkarlar uzoq yurishlar paytida yeyishlari uchun
ʻ
to yimli taom o ylab topishi kerak bo lgan. Ushbu taom lashkarlar tanasida suvni
ʻ ʻ ʻ
yaxshi ushlab turishi, to yimli bo lishi, kam joyni oladigan, lekin yaxshi
ʻ ʻ
saqlanadigan mahsulotlardan bo lishi kerak bo lgan. Shunda ibn Sino palovni
ʻ ʻ
yaratgan deb bilishadi.
Palovga oid rekordlar: Palov UNESCOning madaniy meros ro yxatiga
ʻ
kiritilgan. 2017-yilning 17-avgust kuni Toshkent viloyatining Olmaliq shahrida
Olmaliq kon-metallurgiya kombinati homiyligida 6 tonna osh tayyorlandi. 2017-
yilning 8-sentabr kuni Toshkentdagi Sayilgoh ko chasida, Milliy TV telekanali
ʻ
homiyligida Guinness rekordlar kitobidagi Palovga oid rekordni yangilash uchun 7
tonnadan ortiq hajmdagi qozonda palov tayyorlandi, shuningdek umummilliy
festival tashkil qilindi. 2018-yilning 14-yanvar kuni Surxondaryo viloyatining
Denov tumanida 9 tonna hajmda osh tayyorlandi va rekord yangilandi.
O xshash taomlar:
ʻ
Shovla — guruchli va moshli taom. Ba zilar ushbu taomni palovning bir turi
ʼ
desa, boshqalar alohida taom deb tavsif berishadi.
49

Biryani — hind yarimorolida keng tarqalgan guruch, sabzavotlar va baliq
bilan tayyorlanadigan taom.
Paelya — ispan milliy taomlaridan biri. Guruch, shafran, zaytun moyi, tovuq
go shti va sabzavotlar bilan tayyorlanadi.ʻ
Rizotto — shimoliy Italiyada keng tarqalgan taom. Ba zilar ushbu taomni
ʼ
masalliqlari va ba zi turlari uchun palovga o xshatishadi.
ʼ ʻ
Djambalayya — guruchli kreollar milliy taomi.
Qovurilgan guruch — Xitoy va boshqa Sharqiy Osiyo davlatlari milliy taomi.
Tsimes — palov zirvakiga o xshaydigan yahudiylar milliy taomlaridan biri.
ʻ
Bifshteks-Yevropa milliy taomlaridan biri.
50

XULOSA VA TAKLIFLAR
Maqolani yakunida shuni xulosa qilib aytish joizki, uzoq yillardan boshlab
hozirgi kunga qadar butun dunyo oshpazlari tomonidan taomlarning har xil turlari,
ularni tayyorlash usullari doimo takomillashib borilgan. Hozirgi kunda ham, yangi
taomlarni tayyorlash uchun yangi usullarni o‘ylab topish yuzasidan juda katta
ishlar amalga oshirib kelinmoqda. Hozirgi vaqtda zamonaviy texnologiyalar o‘z
rivojlanishini davom ettirayotgan bir davrda shaxsiy tarkibni sifatli ovqatlantirish
maqsadida jahon tajribalarini doimiy ravishda o‘rganish va ularni ovqatlantirish
tizimiga tadbiq etish bo‘yicha ishlarini uzluksiz olib borish talab etilmoqda.
"Dunyo mamlakatlari taomlari" bo'yicha kurs ishi bo'yicha xulosalar chiqarish
kurs ishida keltirilgan o'ziga xos mazmun va tadqiqot natijalariga bog'liq bo'ladi.
Biroq, xulosaga kiritilishi mumkin bo'lgan ba'zi umumiy fikrlar mavjud:
Madaniy xilma-xillik Turli mamlakatlar va mintaqalardagi taomlarning boy
xilma-xilligi va oshpazlik an analarini ta kidlang. Oziq-ovqat nafaqat oziq-ovqatʼ ʼ
bilan bog'liqligini, balki madaniy meros, tarix va ijtimoiy normalarning aksi bo'lib
xizmat qilishini ta'kidlang.
Globallashuvning ta'siri: Globallashuvning oziq-ovqat madaniyatiga qanday
ta'sir qilgani, bu esa ma'lum oshxonalarning tarqalishiga va turli pazandalik
an'analarining uyg'unlashuviga olib kelganligini muhokama qiling. Bu global tez
ovqatlanish tarmoqlarining kuchayishi, oziq-ovqat turizmining mashhurligi va
xorijiy taomlarning mahalliy sharoitlarga moslashishini o'z ichiga olishi mumkin.
Salomatlik va ovqatlanish: Kurs ishida muhokama qilingan turli xil
ovqatlarning ozuqaviy jihatlari haqida fikr yuriting. Turli xil oshxonalar turli xil
ingredientlarni va pishirish texnikasini qanday o'z ichiga olishini ko'rib chiqing, bu
sog'liq uchun natijalarga ta'sir qilishi mumkin. Sog'lom ovqatlanish haqida
xabardorlikni oshirish va barqaror oziq-ovqat amaliyotini targ'ib qilish kabi
tendentsiyalarni muhokama qiling.
Ijtimoiy dinamika: Oziq-ovqat iste'moli bilan bog'liq ijtimoiy dinamikani
o'rganing, jumladan, umumiy ovqatlanish amaliyotlari, ovqatlanish marosimlari va
51

ijtimoiy yig'ilishlar va bayramlarda ovqatning roli. Qanday qilib oziq-ovqat
hamjamiyatlarda ijtimoiy birlashish va shaxsiyatni shakllantirish vositasi bo'lishi
mumkinligini ko'rib chiqing.
Kelajak tendentsiyalari: Texnologik taraqqiyot, ekologik barqarorlik
muammolari va iste'molchilarning xohish-istaklarining o'zgarishi kabi omillarni
hisobga olgan holda global oziq-ovqat madaniyatining kelajakdagi potentsial
tendentsiyalari haqida fikr yuriting. Bu o'simlikka asoslangan parhezlarning
ko'payishi, iqlim o'zgarishining oziq-ovqat ishlab chiqarishga ta'siri va oziq-ovqat
mahsulotlarini etishtirish, tayyorlash va iste'mol qilish usullarini shakllantirishda
texnologiyaning roli haqida munozaralarni o'z ichiga olishi mumkin.
Shaxsiy mulohaza: Kurs ishi davomida o'rgangan narsalaringiz haqida
shaxsiy fikringizni taklif qiling. Olingan tushunchalar, duch kelgan qiyinchiliklar
va keyingi qiziqish yoki tadqiqot sohalari bilan o'rtoqlashing.
Kurs ishidan olingan asosiy topilmalar va fikrlarni umumlashtirib, butun
dunyo bo'ylab turli xil taomlar va pazandalik an'analarini tushunish va qadrlash
muhimligini yana bir bor ta'kidlang. Madaniyatlararo tushunish va qadrlashni
rivojlantirish vositasi sifatida global oziq-ovqat madaniyatini yanada tadqiq qilish
va jalb qilishni rag'batlantirish.
52

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Boltabayev M.R., Tuxliyev I.S., Safarov B.Sh., Abduxamidov S.A.
2. Turizm: nazariya va amaliyot. Darslik. – T.: ―Fan va texnologiya , 2018‖
y.
3. Tuxliyev I.S., Ibadullaev N.E. Turizm operatorlik xizmatini
4. tashkillashtirishning asoslari. O‘quv qo‘llanma. – S.: SamISI, 2011.–
256 b.
5. Norqulova D.―O‘zbekistonda sotsial turizm xizmatlarini
6. rivojlantirishning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmini takomillashtirish
‖
mavzusidagi iqtisodiyot fanlari bo‘yicha falsafa doktori (doctor of philosophy)
dissertatsiyasi. 2018 y.
7. Tuxliyev I.S. va boshqalar. ―O‘zbekistonda turizm xizmat bozorini
8. rivojlantirishning ijtimoiy – iqtisodiy muammolari nomli monografiya.
‖
T.:
9. ―Iqtisodiyot 2012.
‖
10. O’zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е ntining ”Buyuk Ipak Yo’li” ini qayta
tiklashda Ozb е kiston R е spublikasining ishtirokini avj oldirish va r е spublikada
xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora –tadbirlar togrisidagi” Farmoni.
6. Указ Президента Республики Узбекистан “Об образовании
Национальной компании Узбектуризм” за № УП-447 от 27 июля 1992года.
7. Закон Республики Узбекистан “О туризме”. 1999г.
11. 11Александров А.Ю. Международный туризм. Уч.пособие для
вузов.- М.: Аспект Пресс, 2004.
12. Большой Глосарий терминов международного туризма - Биржаков
М.Б., Никифров В.И 2002 год.
13. Биржаков.Б. Никифроф В.И. Индустрия туризма: 2003 г
14. География туризм. Романов А.А. Саакянц Р.Г. Романов А.А. 2003 г.
15. Grob, Tomas (2015 yil fevral). "Sharqiy Yevropa" tushunchasi o'tmishda
va hozirda " . UNI NOVA. Bazel universiteti .
53

16. "Mintaqalar, mintaqachilik, Sharqiy Yevropa tomonidan Steven
Kassedidan" . G'oyalar tarixining yangi lug'ati, Charlz Skribnerning o'g'illari. 2005
yil . Olingan 2010-01-31 .
17 .
Ramet, Sabrina P. (1998). Sharqiy Yevropa: 1939 yildan beri siyosat,
madaniyat va jamiyat . Indiana universiteti matbuoti .
p. 15. ISB
N 978-0253212566. Olingan 2011-10-05 .
18. www.world-tourism.org – Всемирная туристская организация
19. www.wttc.org – Всемирный Совет по путешествиям и туризму
20. www.tag-group.com – Консультативная группа по вопросам туризма
(TAG)
21. www.e-tours.ru – деловые туры, выставки, конференции
22. www.travel-library.com – Электронная библиотека путешествий
23. www.kknews.uz
24. old.uzbektourism.uz
25. www.kun.uz
26. www.pv.uz
54

Dunyo xalqlarining milliy taomlari mavzusida kurs ishi

Sotib olish