Ekologik muammolar - География - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	22000UZS
Размер	64.8KB
Покупки	0
Дата загрузки	06 Январь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	География

Продавец

Husenov Jahongir

Дата регистрации 03 Май 2024

11 Продаж

Ekologik muammolar

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
__________________ UNVERSITITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
“EKALOGIYA VA GEOGRAFIYA KAFEDRASI”
“ Himoyaga ruxsat etilsin ”
Tabiiy fanlar fakulteti dekani
___________________
“___”_____________2024
“5110500 – Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari’’ ta’lim yo‘nalishi
______ guruh talabasi _____________ning
“______________________________________________”
mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar:
_________o’qit. ______________
“Himoyaga ruxsat etilsin”
“Ekalogiya va geografiya”
Kafedra mudiri.__________________
__________________
“____”__________________2024
GULISTON-2024

MUNDARIJA:
KIRISH ..................................................................................................................................................... 3
I BOB. GLOBAL DUNYO MUAMMOLARINI O’RGANISHNING NAZARIY JIHATLARI ................................... 4
1.1. Dunyoning asosiy muammolari va ularning manbalari .................................................................... 6
1.2. Davlatlar o’rtasidagi iqtisodiy va siyosiy hamkorlik muammolari .................................................... 7
1.3. Jamiyat va tabiatning o’zaro ta’siri muammolari ........................................................................... 11
II BOB. ODAMLAR VA JAMIYAT O’RTASIDAGI MUNOSABATLAR MUAMMOLARI ................................. 15
2.1. Zamonaviy ekologik muammolar ................................................................................................... 19
2.2. Cho’llanish va uning oqibatlari ....................................................................................................... 21
2.3. Iqlim o’zgarishi va ekologiya .......................................................................................................... 23
2.4. Ekologik halokatga qarshi kurashish .............................................................................................. 25
XULOSA ................................................................................................................................................. 28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ........................................................................................... 29
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi : dolzarbligi shundaki, barcha muammolar
aynan hozirgi zamonda mavjud. Ular mamlakatning har bir fuqarosi va butun
dunyo hayotiga ta’sir qiladi. Axir, agar siz terrorizm, ekologiya va iqtisod
muammolarini e’tiborsiz qoldirsangiz, tez orada jamiyatning qulashi va
"parchalanishi" mumkin. Bu hayotga ham bilvosita, ham bevosita ta’sir qiladi.
Atrof-muhitni muhofaza qilmasdan, siz ekotizimni butunlay vayron qilishingiz
mumkin, terrorizm o’choqlarini o’chirmasdan, cheksiz urushlarga tushib
qolishingiz mumkin, iqtisodiyotni yaxshilamasdan va rivojlantirmasdan turib,
undan chiqish mumkin bo’lmagan inqirozga kelishingiz mumkin. Biz yaxshiroq
sharoitlarda va hayotimizni yaxshiroq himoya qilgan holda yashashni
xohlaymiz, shuning uchun bu muammo dolzarbdir va shunday bo’lib qoladi.
Kurs ishining maqsadi: qanday global global muammolar mavjudligini
va qaysilari Rossiya Federatsiyasiga ta’sir qilishini o’rganish va ushbu
muammolarni hal qilish yo’llarini topishdir. Ular mamlakatga qanday ta’sir
qilishini va kelajakda qanday ta’sir qilishini o’rganing.
Kurs ishining vazifalari:
− global va ichki muammolar haqidagi dolzarb ma’lumotlarni o’rganish
va tahlil qilish;
− turli muammolar yuzaga kelishiga qanday omillar ta’sir qilishini aniq
tushunish;
− muayyan muammolarni hal qilish bo’yicha amaliy tavsiyalarni toping
va tahlil qiling, shunda kelajakda siz ularga kamroq va kamroq duch kelasiz va
ularni qanday tez va samarali hal qilishni bilasiz.
Kurs ishining dolzarbligi: Ushbu kurs ishi kirish. Ikkita bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Har bir bobda uchtadan reja mavjud
3

I BOB. GLOBAL DUNYO MUAMMOLARINI O’RGANISHNING
NAZARIY JIHATLARI
Global muammolar – umumbashariy hayot va taraqqiyot bilan bog liqʻ
hozirgi zamon muammolari. Ular jumlasiga jahon termoyadro urushining oldini
olish, xalqaro terrorchilikka qarshi kurash va barcha xalqlar uchun tinchlikni
ta minlash; rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar o rtasida ijtimoiy-
ʼ ʻ
iqtisodiy taraqqiyot darajasidagi tafovutni bartaraf etish, ochlik, qashshoqlik va
savodsizlikni tugatish, rivojlanayotgan mamlakatlarda aholining tez sur atlar
ʼ
bilan ko payayotganligini tartibga solish, atrof muhit halokatli tarzda ifloslanib
ʻ
borayotganligining oldini olish; insoniyatni kerakli resurslar – oziq-ovqat,
sanoat xomashyosi, energiya manbalari bilan ta minlash, fan va texnika
ʼ
taraqqiyoti salbiy oqibatlarga olib kelishiga yo l qo ymaslik kabilar kiradi.
ʻ ʻ
Global muammolar avvalo jahonda kechayetgan iqtisodiy,
ijtimoiysiyosiy, harbiy, ilmiy-texnologik, ijtimoiy-madaniy jarayonlarning
umumbashariy ahamiyat kasb etishi natijasida yuzaga keldi.
Global muammolarlarni 4 guruxga ajratish mumkin:
1) xalqaro siyosiy munosabatlarda vujudga kelgan global muammolar –
jahonda rivojlangan, rivojlanib kelayotgan va qoloq mamlakatlarning
mavjudligi. Hoz. kunda jahon siyosiy tartibotini belgilashda dunyodagi 7
rivojlangan mamlakatning mavqei katta. Bu mamlakatlar bilan qoloq
mamlakatlar orasidagi tafovut g oyat kuchaydi. Taraqqiy qilgan mamlakatlarda
ʻ
demokratik qadriyatlar rivojlangan bo lsa, qoloq mamlakatlarda avtoritarizm,
ʻ
demokratiyaga zid bo lgan ijtimoiy munosabatlar avj oldi, xalqaro xavfsizlikka
ʻ
qarshi tahdidlar paydo bo ldi. Buni terrorchilik, ekstremizm ko rinishlari
ʻ ʻ
vujudga kelganligi tasdiqlaydi;
2) xalqaro iqtisodiy munosabatlarda paydo bulga n global muammolar –
jahon xo jalik tizimi vujudga kelib, unda asosan iqtisodiyoti rivojlangan
ʻ
mamlakatlar ustunligi qaror topdi. Iqtisodiyoti haddan tashqari rivojlangan
mamlakatlar, transnatsional korporatsiyalar jahon iqtisodiyotini boshqarayotgan
bir paytda, ikkinchi tomonda ularga karam, iqtisodiyoti juda ham past darajadagi
4

mamlakatlar mavjuddir. Jahonda iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy taraqqiyot
yutuqlariga qaramasdan boy va kambagal mamlakatlar o rtasidagi farq o sibʻ ʻ
bormoqsa. 20-asr oxirida rivojlangan mamlakatlar jahon yalpi milliy
mahsulotining 86 %ini ishlab chiqargan bo lsa, kambag al davlatlar atigi 1
ʻ ʻ %ni
ishlab chiqardi. Ayrim mamlakatlar rivojlangan davlatlardan juda katta
miqdorda qarzga botdi. Natijada ular siyosiy jihatdan mustaqil bo lsada,
ʻ
iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarga qaramdir. Jahon iqti-sodiy
munosabatlaridagi globalla-shuvning salbiy oqibatlari ham mavjud.
Mas, milliy bozorni siqib qo yadi, ishsizlikni, fermerlarning sinishini
ʻ
kuchaytiradi. Bu globalla-shuvga qarshi harakatni keltirib chiqardi –
Yevropaning bir necha shaharlarida norozilik namoyishlari bo lib o tdi. Global
ʻ ʻ
iqtisodiy jarayonlar jahon miqyosida harakat qiluvchi moliyaviy-iqtisodiy jinoiy
guruhlarini vujudga keltirdi;
3) ijtimoiy sohada vujudga kelgan global muammolar – jahon aholisi
muttasil ko payib borishi natijasida Osiyo va Afrika mamlakatlarida oziq-ovqat,
ʻ
ichimlik suv tanqisligi kuchayib, bu hol boshqa mamlakatlarda ham
kuzatilayotgani, jahon aholisining muayyan qismi ocharchilikni boshdan
kechirayotgani, savodsiz ekanligi, axborot-texnologiya va umuman fan-texnika
inqilobi samaralaridan bahramand emasligi, butun insoniyatga xavf tug diruvchi
ʻ
kasalliklar (masalan, OITS) tez tarqalayotganligi shunday muammolar sirasiga
kiradi;
4) inson va tabiat o rtasidagi munosabatlarning buzilishi natijasida
ʻ
vujudga kelgan global muammolar – ular qatoriga dengiz va suv havzalarining
bulg anishi, o rmon maydonlarining tobora qisqarishi, atmosfera ozon
ʻ ʻ
qatlamining yo qolib borishi kabilar kiradi.
ʻ
Xatarli kimyoviy moddalarning haddan tashqari ko p ishlatilishi
ʻ
natijasida qishloq xo jaligida ekin ekiladigan yerlarning katta qismi yaroqsiz
ʻ
holatga kelish xavfi kuchaydi. Sobiq SSSRda qishloq xo jaligi sohasida
ʻ
texnokratik siyosat yuritilishi oqibatida Orol dengizi suvi kamayib, g oyat
ʻ
5

mushkul ekologik muammolarni keltirib chiqardi. Global muammolarga qarshi
kurashda jahon hamjamiyatini birlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi.
O zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimov o z asarlarida, turliʻ ʻ
xalqaro anjumanlarda so zlagan nutqlarida Markaziy Osiyoda global
ʻ
muammolarning kelib chiqish sabablari va ularni bartaraf etish yo llarini
ʻ
ko rsatib berdi, bu muammolarni hal qilish xalqaro xavfsizlik va barqarorlikni
ʻ
ta minlashning muhim sharti ekanligiga jahon jamoatchiligi e tiborini karatdi.
ʼ ʼ
1.1. Dunyoning asosiy muammolari va ularning manbalari
Dunyo rivojlanmoqda va butun insoniyat u bilan birga rivojlanmoqda.
Odamlar ilm-fanning mutlaqo har bir sohasida yangi cho’qqilarni zabt
etishmoqda va bu, shubhasiz, odamlarga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda, ammo
global muammolar ham rivojlanmoqda, bu odamlar hayotining barcha
sohalariga ham ta’sir qiladi.
Bu muammolarni O.G.ning tasnifiga ko’ra ko’rib chiqish mumkin.
Karpovich [6 p . 35]:
− Davlatlar o’rtasidagi iqtisodiy va siyosiy hamkorlik muammolari
(ijtimoiylararo). Ular orasida eng dolzarblari: global xavfsizlik; siyosiy
hokimiyatning globallashuvi va fuqarolik jamiyati tuzilishi; rivojlanayotgan
mamlakatlarning texnik va iqtisodiy qoloqligini bartaraf etish va yangi xalqaro
tartibni o’rnatish.
− jamiyat va tabiatning o’zaro ta’siri muammolari (ekologik va ijtimoiy).
Bu, birinchi navbatda, atrof-muhitning halokatli ifloslanishining oldini olish,
insoniyatni zarur tabiiy resurslar bilan ta’minlash, Jahon okeani va kosmosni
o’zlashtirishdir.
− odamlar va jamiyat o’rtasidagi munosabatlar muammolari ( ijtimoiy -
madaniy ). Ulardan asosiylari: aholi sonining o’sishi muammosi, odamlar
salomatligini muhofaza qilish va mustahkamlash muammosi, ta’lim va madaniy
yuksalish muammosi.
6

“Bu muammolarning barchasi insoniyatning tarqoqligi, uning
rivojlanishining notekisligidan kelib chiqadi. Mamlakatlar, xalqlar, shaxslarning
muvofiqlashtirilmagan, puxta o’ylanmagan harakatlarining global miqyosda
to’planib borayotgan salbiy oqibatlari va oqibatlari jahon iqtisodiy va ijtimoiy
rivojlanishining qudratli obyektiv omiliga aylandi . [ soat 24:00 235] Ular
alohida mamlakatlar va mintaqalarning rivojlanishiga tobora sezilarli ta’sir
ko’rsatmoqda. Ularni hal qilish xalqaro miqyosda ko’plab davlatlar va
tashkilotlarning sa’y-harakatlarini birlashtirishni o’z ichiga oladi”. [6 p . 41]
Keling, har bir muammoni alohida ko’rib chiqaylik.
1.2. Davlatlar o’rtasidagi iqtisodiy va siyosiy hamkorlik muammolari
Bu mamlakatlar manfaatlarining qarama-qarshiligidan kelib chiqadigan
va ko’pincha harbiy mojarolarga olib keladigan muammolar.
Ulardan eng dolzarbi [24 b.136 ]:
1 Xavfsizlik muammosi. Bu muammo, birinchi navbatda,
mamlakatlarning qurolsizlanish jarayonlariga, xalqaro terrorizmning
rivojlanishiga, siyosiy va jinoiy jinoyatlarning rivojlanishiga, giyohvand
moddalarning tarqalishiga ta’sir qiladi. Birinchi jihatni hisobga olsak, shuni
aytishimiz mumkinki, bu dolzarb muammo, chunki texnologiya rivojlanishi
bilan insoniyat uchun katta xavf tug’diradigan ko’plab ommaviy qirg’in
qurollari paydo bo’ladi. Boshqa tomondan, davlatlar o’zlarining harbiy
salohiyatini rivojlantirishdan bosh torta olmaydilar, chunki davlat o’z
fuqarolarini himoya qilishga majburdir, bu esa zamonaviy davrda xalqaro
terrorizm tomonidan katta xavf ostida. Shuning uchun qurolsizlanish jarayonini
bir vaqtning o’zida amalga oshirish deyarli mumkin bo’lmagan ikki nuqtai
nazardan ko’rish mumkin.
Lekin davlatlar terrorizm muammosini o’z holiga tashlab qo’ymaydi va
quyidagi choralarni ko’radi [22 b.90 ].
7

− terrorizm tahdidiga qarshi kurashishga eng katta hissa qo’shgan
xalqaro hukumatlararo tashkilotlar va siyosiy institutlarning terrorizmga qarshi
kurashish sohasidagi faoliyati.
− terrorchilik tahdidiga qarshi kurashish imkoniyatlarini eng ko’p
o’rgangan xalqaro nohukumat tashkilotlari doirasida fuqarolik jamiyati
tomonidan terrorizmga qarshi kurash.
− Islom dinini ekstremistik ta’sirlardan himoya qilish. Diniy xalqaro
nohukumat tashkilotlari vakili bo lgan musulmon jamoatchiligining islomgaʻ
qarshi kurashi, Islomning tinchlik va bag rikenglik dini sifatidagi timsolini
ʻ
tarqatish.
Bu chora-tadbirlar ham mamlakatlarning umumiy muammoga qarshi
kurashishda birlashishiga yordam beradi.
Moliyaviy terrorizm muammosi ham keskin [6 b.347 ]. Bu muammo,
ayniqsa, terrorchilik tashkilotlarini moliyalashtirishga ta’sir qiladi. [1 p . 48]
Shunday qilib, BMT dunyoning barcha davlatlarida terroristik tashkilotlarni
moliyalashtirishni qat’iy bostirish to’g’risida rezolyutsiya qabul qildi. Bu
tashkilotlar moliyaviy ko’maksiz mavjud bo’lolmaydi va bu borada katta sa’y-
harakatlar amalga oshirilsa, terrorizm tahdidini ham, uning tarqalishini ham
sezilarli darajada kamaytirish mumkin.
2 Siyosiy hokimiyatning globallashuvi va fuqarolik jamiyati tuzilishi. Bu
muammo muayyan global muammolarni hal qilishda butun dunyoga ta’sir
ko’rsatadigan va birlashtiradigan ancha rivojlangan globallashuvga erishishdir.
[14 b.89] Globallashuv rivojlanayotgan mamlakatlarga rivojlanishda rivojlangan
mamlakatlarga yetib borishga yordam beradi, shuningdek, mamlakatlar
o’rtasidagi savdo aloqalarini soddalashtiradi va eng muhimi, mamlakatlarning
madaniy an’analarini saqlab qoladi. Bu muammo ommaviy axborot
vositalarining rivojlanishini ham o’z ichiga oladi. Ularni ikki tomondan ko’rish
mumkin.
8

Birinchisi, butun dunyo bo’ylab odamlarning cheksiz aloqalari bo’lib, bu
axborot almashish imkonini beradi, bu esa o’z navbatida butun insoniyatni
rivojlantiradi.
Ikkinchisi, ommaviy axborot vositalarining jamiyatga salbiy ta’siri.
Ommaviy axborot vositalari odamlarni boshqarish va aldash uchun ishlatilishi
mumkin. Shuningdek, ommaviy axborot vositalari yordamida terrorchilik
tashkilotlari o z mafkurasini yoyib, rivojlanishi mumkin. Bu sohani nazoratʻ
qilish maqsadida BMT ham birinchi navbatda internetni nazorat qilish bo’yicha
rezolyutsiyani qabul qildi. Shu asosda barcha davlatlar terrorchi tashkilotlarning
internetdagi barcha mumkin bo’lgan o’tkazmalari va hamkorligini kuzatishi
shart.
Bu ham globallashuvning navbatdagi bosqichiga, ya’ni barcha
mamlakatlarning terrorizmga qarshi kurashda birlashishiga yordam beradi [19
b.70 ].
Bizning zamonamizda milliy xavfsizlik muammosi global tus oldi.
Mintaqaviy va davlatga asoslangan tahdidlar jamiyatning asosiy tashvishlari
bo’lib qolsa-da, bu xavfsizlikning eng muhim muammolari - terrorizmdan tortib
xalqaro uyushgan jinoyatchilikka qadar - ommaviy qirg’in qurollarining
tarqalishigacha - hozirda "markazlashtirilmagan" va global miqyosda. Aksariyat
G’arb davlatlari buni tan oladilar va xalqaro yordam va nazorat orqali xalqaro
diplomatik sa’y-harakatlarning ahamiyatini aniq tushunadilar.
Zamonaviy geosiyosat ko’plab "bumerang effektlari" bilan ajralib turadi,
ular go’yoki xavfsizlik uchun ishlaydi, lekin aslida unga qarshi ishlaydi.
Bugungi global risk jamiyati global tartibga solish tizimini yaratish uchun tub
islohotlarni talab qiladi.
Qarama-qarshi zamonaviylik - bu zamonaviylikning juda intruziv
xususiyati, modernizatsiya tomonidan qo’zg’atilgan "ijodiy halokat" egizakidir.
Qarama-qarshi zamonaviylikning mohiyati modernizatsiya natijasida yuzaga
kelgan tartibsizlik va chuqur o’zgarishlarni boshqarishga urinishdir. Global
tahdidlar bu erda "qarib davlatlar" tahdidlari sifatida taqdim etiladi.
9

Zamonaviy globalistlar qarama-qarshi zamonaviylik, qarama-qarshi
ratsionallik va raqobatdosh davlatlar dunyosida global darajada xavfsizlikni
yaratish imkoniyati masalasini ochiq qoldiradilar [6 p . 383].
Hayotning boshqa sohalarida bo’lgani kabi, globallashuv siyosat,
hokimiyat tuzilishi va taqsimoti sohasida tub o’zgarishlarni keltirib chiqaradi.
Insoniyatning globallashuv jarayonining o’zini nazorat qilish, uning ijobiy
tomonlari va salbiy oqibatlarini minimallashtirish , XXI asrning iqtisodiy,
ijtimoiy, ekologik, ma’naviy va boshqa muammolariga munosib javob berish
qobiliyati .
3 Birinchi navbatda rivojlanayotgan mamlakatlarning texnik va iqtisodiy
qoloqligini bartaraf etish. Bu muammo rivojlangan mamlakatlardan
rivojlanayotgan mamlakatlarga texnik-iqtisodiy sohada yangi marralarni zabt
etishda yordam berishni nazarda tutadi. Bu muammo globallashuv jarayoni bilan
chambarchas bog’liq, chunki aynan globallashuv yordamida mamlakatlar o’zaro
texnologiyalarni ancha samarali ayirboshlashlari, savdo-sotiqni rivojlantirishlari,
xalqaro kompaniyalarni tashkil etishlari, bir-birlarini zarur resurslar bilan
ta’minlashlari va globallashuvning boshqa ko’plab jihatlari bilan bog’liq.
Antiglobalistlar xalqaro iqtisodiy munosabatlarning zamonaviy tizimi
tengsiz, jahon iqtisodiyoti asosan xalqaro monopoliyalar tomonidan nazorat
qilinadi, deb hisoblaydi, bu esa, o’z navbatida, Shimolga Janubni haqiqatda
ekspluatatsiya qilish imkonini beradi. Rivojlangan mamlakatlar qayta ishlangan
mahsulotlar narxini oshirib, xom ashyoning jahon narxlari darajasini ataylab
pasaytirishga intilayotganini ta’kidlab, antiglobalistlar shimol va janubiy
iqtisodiy munosabatlarning butun tizimini kuchli iqtisodiy vaziyatda
rivojlanayotgan mamlakatlar foydasiga tubdan qayta ko’rib chiqishni talab
qilmoqdalar. - irodali tarzda. Boshqacha qilib aytganda, zamonaviy sharoitda
ular yangi xalqaro iqtisodiy tartib kontseptsiyasi tarafdorlarining o’ta radikal
izdoshlari sifatida harakat qilishadi. [8 b.177 ]
Strukturalistlar xalqaro iqtisodiy munosabatlarning mavjud tizimi
rivojlanayotgan mamlakatlar uchun jiddiy qiyinchiliklar tug’dirayotganiga
10

qo’shiladilar. Ammo antiglobalistlardan farqli o’laroq, ular rivojlanayotgan
mamlakatlarning o’zlarida tarkibiy o’zgarishlarsiz, ularning iqtisodiyotlarining
tarmoq diversifikatsiyasini ta’minlamasdan , raqobatbardoshligini oshirmasdan
turib, bu mamlakatlarning xalqaro bo’linishdagi o’rnini o’zgartirish mumkin
emasligini tan olishadi. iqtisodiy munosabatlar, ularning fikricha, isloh qilinishi
kerak, lekin shunday, unga kiritilgan o’zgarishlar rivojlanayotgan
mamlakatlarda islohotlarni amalga oshirishga yordam beradi. [10 -bet.57 ]
Natijada, ko’p tomonlama iqtisodiy muzokaralarda ushbu yondashuv
tarafdorlari rivojlangan mamlakatlar rivojlanayotgan mamlakatlarning iqtisodiy
o’sishining xususiyatlari va ob’ektiv qiyinchiliklarini hisobga olishlarini va
rivojlangan mamlakatlar tomonidan ular uchun savdo imtiyozlari tizimini
kengaytirishni ta’kidlaydilar. Aynan mana shu “Shimol-Janub” muammosiga
mutanosib yondashuv xalqaro hamjamiyat tomonidan zamonaviy sharoitda
tobora ko’proq e’tirof etilmoqda va uni amalga oshirish bilan rivojlangan va
rivojlanayotgan mamlakatlar o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlar muammosini hal
etish istiqbollarini bog’lash qonuniydir. mamlakatlar.
1.3. Jamiyat va tabiatning o’zaro ta’siri muammolari
Avvalo, bu muammo insonning atrof-muhitga ta’siriga ta’sir qiladi.
Odamlar tabiatni muhofaza qilish va asrash haqida ko’p gapiradilar, turli
harakatlarni yaratadilar, ularning ba’zilari hatto xalqaro darajaga etadi (Yashil
harakat), ammo zamonaviy ma’lumotlarga ko’ra, bu sezilarli natijalarga olib
kelmaydi, chunki odamlar davlatdan yordam topa olmaydi. darajada, ya’ni atrof-
muhitni muhofaza qilish bo’yicha ko’plab loyihalarni moliyalashtirishda. [17
b.124 ] “Zamonaviy ekologik harakat chuqur inqirozda. Mavjud global
muammolarni hal qilish uchun yashil harakatning ko’plab g’oyalarini qayta
ko’rib chiqish va eski noto’g’ri qarashlardan voz kechish kerak" [9 b . 45]
Jamiyat, shuningdek , tuproq, suv havzalari va umuman o’simliklarning
barcha foydali xususiyatlarini yo’q qiladigan turli xil pestitsidlardan
foydalangan holda iqtisodiy faoliyat orqali atrof-muhitni yomonlashtiradi.
11

Sanoat chiqindilari atrof-muhitning buzilishiga katta ta’sir ko’rsatadi.
Korxonalar rahbarlari ko’pincha ishlab chiqarish chiqindilariga unchalik
ahamiyat bermaydilar, bu esa o’z navbatida atrof-muhitga tasavvur qilib
bo’lmaydigan zarar yetkazadi. Bu muammo har yili ortib bormoqda va
shoshilinch choralar ko’rishni talab qiladi.
Tabiiy muvozanatdagi barcha sanoat aralashuvlaridan voz kechish va
texnik taraqqiyotni to’xtatish zarurligi haqidagi ovozlar tobora balandroq
eshitilmoqda. Biroq, insoniyatni o’rta asrlar holatiga qaytarish orqali ekologik
muammoni hal qilish - utopiya. Va nafaqat odamlar texnologik taraqqiyot
yutuqlaridan voz kechmasliklari uchun.
Shu bilan birga, fan olamining ko’plab tadqiqotchilari, siyosatchilar
hamon biosfera chuqur vayron bo’lgan taqdirda atrof-muhitni tartibga solishning
sun’iy mexanizmiga tayanib kelmoqdalar. Shuning uchun ilm-fan oldida bu
haqiqatmi yoki zamonaviy tsivilizatsiyaning "Prometey" ruhi tomonidan
yaratilgan afsonami yoki yo’qligini aniqlash vazifasi turibdi.
Ommaviy iste’mol talabini qondirish ichki ijtimoiy-siyosiy
barqarorlikning eng muhim omili sifatida e’tirof etilgan. Va bu nufuzli siyosiy
va iqtisodiy elita tomonidan global ekologik xavfsizlikdan ustun turadi.
Afsuski, biosfera halokati juda mumkin. Shunday ekan, insoniyat oldiga
qo’yilgan bu muammoga nisbatan ekologik tahdid ko’lamini halol anglash va
intellektual qo’rqmaslik zarur. Gap shundaki, biosferada o’zgarishlar, jumladan,
halokatli o’zgarishlar insondan qat’iy nazar sodir bo’lgan va sodir bo’ladi,
shuning uchun tabiatga to’liq bo’ysunish haqida emas, balki tabiiy va ijtimoiy
jarayonlarning ilmiy va texnologik taraqqiyotni insonparvarlashtirish asosida
uyg’unlashuvi haqida gapirish kerak. taraqqiyot va butun ijtimoiy munosabatlar
tizimini tubdan qayta qurish. [6 b.425 ]
Cheklangan tabiiy resurslar muammosi ham muhim rol o’ynaydi. Bu
muammo keskinlashdi va keng xalqaro hamkorlikni talab qiladi. Ayrim turdagi
mineral xomashyo yetishmasligi sababli dunyoning ko’plab mamlakatlari
boshdan kechirayotgan qiyinchiliklarni o’zaro manfaatli ilmiy-texnikaviy va
12

iqtisodiy hamkorlik asosida yengib o’tish mumkin edi. Bundan tashqari, bunday
hamkorlik er qobig’ining istiqbolli zonalarida mintaqaviy geosiyosiy va geofizik
tadqiqotlarni birgalikda olib borishda yoki yirik foydali qazilma konlarini
birgalikda qidirish va ekspluatatsiya qilish, kompensatsiya asosida kompleks
konlarni sanoatda o’zlashtirishga ko’maklashish orqali juda samarali bo’lishi
mumkin. nihoyat, foydali qazilmalar.xom ashyo va undan tayyorlangan
mahsulotlar bilan o’zaro manfaatli savdo qilish orqali.
Hatto mahalliy urushlarga olib keladigan alohida global muammo suv va
suv resurslarining tanqisligi muammosidir. So’nggi yarim asrda chuchuk suv
iste’moli 3 barobar, sug’orish maydonlari esa bu davrda ikki barobar oshdi, bu
birinchi navbatda demografik o’sish bilan bog’liq.
Shu munosabat bilan eng muhim vazifalardan biri tabiiy resurslarni
global boshqarishdir.
Vestfaliya shartnomasi tuzilgan paytdan boshlab davlatlarning xalqaro
jarayonlarda ikki va ko’p tomonlama bitimlar, shartnomalar va konvensiyalar
shaklida birgalikda ishtirok etishi umume’tirof etilgan me’yor hisoblanib
kelinmoqda. Ikkinchi jahon urushidan keyin BMTning tashkil etilishi prinsipial
ahamiyatga ega bo lib, bu barcha jarayonlarning tuzilishiga va yuzaga kelganʻ
muammolarni izchil hal qilishga yordam berdi. [6 b.453 ]
inson va jamiyat tomonidan haddan tashqari ekspluatatsiya qilinmoqda ,
ular iqtisodiy rivojlanish va harbiy xavfsizlik ehtiyojlarini qondirish uchun,
ba’zan uzoqni ko’rmasdan, biosferaning nozik tizimlarini texnologik aylanishga
kiritadi . Oqibatda biosferaga texnogen yuk ko’tarilib, uning hayotni ta’minlash
imkoniyatlarini xavf ostiga qo’ydi. Shu munosabat bilan, sayyora ekotizimiga
antropogen ta’sirning barcha xilma-xilligining tartibsizliklarini tartibga soluvchi
va ideal holda, demografik va iqtisodiy o’sish sur’atlarini sekinlashtiradigan
chora-tadbirlar talab etiladi.
Qutb mintaqalari resurs nuqtai nazaridan juda muhimdir. Antarktidani
xalqaro tartibga solish 1959 yilda Antarktika shartnomasi tuzilgan paytdan
boshlangan. Bu birinchi qadam muhim voqea edi. Shartnomaga ko’ra, butun
13

Antarktika mintaqasi insoniyatning umumiy merosining qurolsizlangan va
yadrosiz hududi deb e’lon qilindi. Bundan tashqari, xalqaro hamkorlik va
Antarktidani saqlash rag’batlantirildi.
Arktika mintaqasini huquqiy tartibga solish ham rivojlanmoqda. Ammo
bu erda xalqaro rejimlar Arktika zonasida o’z ta’sir sektoriga ega bo’lgan beshta
Arktika mamlakati manfaatlariga to’qnash keladi.
Biroq, Antarktida kabi bu mintaqani tartibga solish zarur. Gap shundaki,
qutbli hududlar ulkan resurs salohiyatiga ega. Mutaxassislarning fikriga ko’ra,
Arktika hududining bir qismi neft va gaz super havzasidir . Antarktida, o’z
navbatida, chuchuk suvning katta zaxiralariga ega.
Shunday qilib, bu Antarktida va butun sayyoramizning resurs
zaxiralarini muhofaza qilish va barqaror boshqarish butun insoniyat uchun juda
dolzarb va zarur chora ekanligini isbotlaydi.
14

II BOB. ODAMLAR VA JAMIYAT O’RTASIDAGI
MUNOSABATLAR MUAMMOLARI
Global muammo murakkab va ko’plab muammolarni o’z ichiga oladi,
ularning asosiylari:
− Demografik muammo. “Gap, birinchi navbatda, aholining takror ishlab
chiqarish jarayonlari va moddiy ne’matlarni ishlab chiqarishning ijtimoiy
usullari o’rtasidagi bog’liqlik haqida bormoqda. Agar moddiy ne’matlar ishlab
chiqarish aholi o’sishidan orqada qolsa, odamlarning moliyaviy ahvoli
yomonlashadi va aksincha”. [6 b.394 ]
Bu muammo, shuningdek, dunyo aholisining o’sish bosqichlarini
o’rganadi. Axir, odamlar faqat o’tgan asrning o’rtalarida milliardga yetdi, ammo
2000-yillarga kelib aholi soni 6 milliardga yetdi. Bunday o’sish sur’atlari dunyo
va alohida davlatlar holatiga ta’sir qilmasligi mumkin. Osiyo mamlakatlarida bu
muammo yanada og’irlashib, iqtisodiyotga putur etkazadi, chunki aholi qancha
ko’p bo’lsa, butun xalqning ehtiyojlarini qondirish uchun shuncha ko’p
mahsulot ishlab chiqarish kerak. Shunday qilib, masalan, Xitoyda oilada
ikkinchi farzand ko’rishni taqiqlash mavjud, bu insoniyatga yaqin emas.
Ushbu muammoning shunday tomoni ham borki, aholining haddan
tashqari ko’pligi faqat rivojlanayotgan mamlakatlarda mavjud va rivojlangan
mamlakatlarda, masalan, Evropada davlatlar o’lim darajasi tug’ilishdan ko’ra
ko’proq ekanligini his qilishadi.
Rivojlanayotgan mamlakatlarga tibbiyot va insonparvarlik yordamining
rivojlanishi ham muhim rol o’ynaydi, bu esa o’lim darajasini pasaytirdi, tug’ilish
darajasi o’zgarishsiz qolmoqda.
“Shunday qilib, hozirgi bosqichda rivojlanayotgan mamlakatlarda aholi
ko’payishining o’ziga xos o’tish davri shakllandi, bunda o’limning pasayishi
tug’ilishning mos ravishda pasayishi bilan birga kelmaydi. Rivojlanayotgan
zonadagi demografik jarayonlar bugungi kunda shunday tez shakllar va shunday
intensivlik bilan ajralib turadiki, ko’plab asoratlar paydo bo’ladi.
15

Oziq-ovqat muammosi va sog’liq muammosi. Bu muammo demografiya
bilan bog’liq, chunki biz dunyo aholisini hayot uchun oziq-ovqat bilan
ta’minlash haqida gapiramiz. Ammo shunday bo’ladiki, asosiy resurslar
rivojlangan mamlakatlarda joylashgan bo’lib, ularning aholisi kichik bo’lib,
aholisi yarim milliard yoki undan ko’pga etgan mamlakatlarda hayotiy
resurslarning etishmasligi mavjud. Bu, shubhasiz, odamlar salomatligiga ta’sir
qiladi va bu o’z navbatida mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’sir qiladi. Jismoniy
nosog’lom odam to’liq ishlay olmaydi, bu bilan iqtisodiy rivojlanish jarayonini
sekinlashtiradi. Ishlab chiqarishning o’zi ham sog’liqqa ta’sir qiladi, chunki
odamlar, masalan, kimyo sanoatida ishlash, har kuni tanani zaharlash orqali
o’zlarini yo’q qilishadi. [6 b.473 ]
Oziqlanishning muhim tarkibiy qismlarining etishmasligi odamlar
salomatligiga salbiy ta’sir qiladi va bu ishchi kuchi sifatini pasaytiradi va
natijada iqtisodiy o’sishning yuqori sur’atlariga erishishga imkon bermaydi.
Ushbu inqirozli vaziyatdan chiqish uchun oziq-ovqat mahsulotlarini
ishlab chiqarish, qayta taqsimlash va iste’mol qilish masalalari bo’yicha
qo’shma xalqaro strategiyani ishlab chiqish zarur. Britaniyalik
mutaxassislarning hisob-kitoblariga ko’ra, erni etishtirishning hozirgi usullari
bilan ham 1 milliarddan ortiq oziq-ovqat bilan ta’minlash mumkin . Inson.
Bularning barchasi ekin maydonlaridan nihoyatda unumsiz foydalanishdan
dalolat beradi.
Rivojlanayotgan mamlakatlar muammosini hal qilish ularning iqtisodiy,
ilmiy va texnik qoloqligini bartaraf etishni taqozo etadi va bu iqtisodiy
makonning evolyutsiyasi bilan bog’liq bo’lib, bu tub ijtimoiy-iqtisodiy
o’zgarishlarga, erdan foydalanishning qoloq shakllarini yo’q qilishga va
iqtisodiy rivojlanishning kuchayishiga olib keladi. uni boshqarishning ilmiy
usullarini joriy etishga asoslangan qishloq xo’jaligi.
1948 yilda har bir insonning salomatligini muhofaza qilish va
mustahkamlash huquqi muhim xalqaro hujjat – BMTning Inson huquqlari
umumjahon deklaratsiyasida mustahkamlab qo’yildi. Odamlar “insonning asosiy
16

huquqlaridan biri – salomatlikni muhofaza qilish va mustahkamlash huquqini
amalga oshirmasdan turib, inson shaxsining erkin va barkamol rivojlanishi
mumkin emasligini” tobora anglab yeta boshladi.
Inson salomatligini muhofaza qilish va mustahkamlashdagi muhim
voqea 1948 yil 7 aprelda Jahon sog’liqni saqlash tashkilotining (JSST) tashkil
etilishi bo’ldi. JSST Konstitutsiyasida aytilishicha, “irqi, dini, siyosiy qarashlari,
iqtisodiy yoki ijtimoiy mavqeidan qat i nazar, sog liqni saqlashning eng yuqoriʼ ʻ
darajasidan foydalanish har bir insonning asosiy huquqlaridan biridir”. JSST
BMT Nizomi asosida BMT tizimining ixtisoslashgan muassasasi sifatida tashkil
etilgan va unga xalqaro sog’liqni saqlash muammolarini hal qilish mas’uliyati
yuklangan.
JSSTning deyarli barcha faoliyati 2000-yilgacha barcha mamlakatlar
salomatligiga erishish bo yicha global strategiyani aks ettiradi. Shunday qilib,
ʻ
JSST faoliyati chinakam global xususiyat kasb etib, zamonaviy insoniyat
taraqqiyotidagi eng dolzarb muammolardan birini hal qilishning kuchli
vositasiga aylandi.
− ta’lim, aholining madaniy yuksalishi muammosi. Ta’limning
etishmasligi ham o’tkir global muammodir. Hozirgi vaqtda sayyoramizning 15
yoshdan oshgan deyarli har to’rtinchi aholisi savodsizligicha qolmoqda.
Savodsizlar soni har yili 7 million kishiga oshadi. Ushbu muammoni hal qilish
moddiy resurslarning etishmasligiga bog’liq, shuning uchun deyarli har bir
davlat byudjetining asosiy qismi harbiy-sanoat kompleksiga to’g’ri keladi. Bu
muammo, boshqa ko’plab muammolar singari, dunyoning rivojlanayotgan
mamlakatlarida ham uchraydi. [24 b.323 ]
Madaniy aholining o’sishi bilan bog’liq muammo shundaki, madaniyat
rivojlanishdan orqada qolmoqda. Ya’ni, ma’naviy madaniyat moddiy sohadagi,
masalan, texnologik rivojlanish sohasidagi o’zgarishlarga moslashishga
ulgurmaydi. Insoniy qadriyatlar dunyosi tez o’zgaruvchan hayot sharoitlariga
moslashishga vaqt topa olmaydi . Shunday qilib, yangi axborot
texnologiyalarining paydo bo’lishi va ularning jadal rivojlanishi madaniy
17

sohadagi o’zgarishlar sur’atlaridan aniq ustundir, chunki aholining mutlaq
ko’pchiligining an’analari, urf-odatlari va qadriyat yo’nalishlari jamiyatning
oldingi bosqichini aks ettiradi.
Inson huquqlari masalasi ham katta rol o’ynaydi. Zamonaviy dunyoda
odamlar ko’pincha o’z huquqlari haqida bilishmaydi, bu ularni firibgarlardan
xavf ostiga qo’yadi. Bu muammo, ayniqsa, ta’limning umumiy darajasi
o’rtachadan past bo’lgan rivojlanayotgan mamlakatlarda keskin. Bu ham ushbu
mamlakatlarda jinoyatchilikning yuqori foizi mavjudligini tushuntiradi. Bu
siyosiy ahamiyatga ega bo’lgan masala va u xalqaro munosabatlar bilan ham
bog’liq. Buning sababi shundaki, inson huquqlari kafolatlari bugungi kunda
xalqaro xarakterga ega bo’lib, xalqaro siyosiy-huquqiy hujjatlarda
mustahkamlab qo’yilgan.
Inson huquqlari - bu shaxs tug’ilishidanoq ega bo’lgan va ulg’aygan sari
olishda davom etadigan ajralmas erkinlik va shaxsiy huquqlardir. Bu huquqlar
jamiyatning mutlaqo barcha sohalariga, xususan, iqtisodiy, madaniy, ijtimoiy,
siyosiy va fuqarolik sohalariga taalluqlidir.
Inson huquqlarini himoya qilish uchun Inson huquqlari deklaratsiyasi
qabul qilindi, bu xalqaro va butun yer yuzi aholisi uchun majburiydir. Shunga
qaramay, inson huquqlari tushunchasi rivojlanishda davom etmoqda. Milliy
qonunchilik va siyosiy amaliyotni inson huquqlari bo’yicha xalqaro
standartlarga muvofiqlashtirishda muhim muammo qolmoqda. Ayni paytda
insonning barcha huquq va erkinliklarini real hayotga tatbiq etish va kafolatlash
uchun barcha shart-sharoit mavjud.
Bu muammoning quyidagi tomoni ham bor: ko pgina mamlakatlarʻ
madaniyatining o ziga xos urf-odatlari mavjud bo lib, ular ko pincha xalqaro
ʻ ʻ ʻ
inson huquqlariga zid keladi, ayniqsa arab mamlakatlarida [6 b.247 ].
Xalqaro adolat g’oyasini tsivilizatsiya va madaniyatlarning birgalikda
yashashi va erkin rivojlanishi tamoyili sifatida ifodalash mumkin . Dunyoning
globallashuvi jarayonida manfaatlarni muvofiqlashtirish va hamkorlikni tashkil
etish vositasi sifatida demokratiya tamoyillarini mamlakatlar, xalqlar va
18

sivilizatsiyalar o’rtasidagi munosabatlarga o’tkazish muammosi dolzarb bo’lib
bormoqda .
Shunday qilib, inson huquqlari muammosi ham dolzarb bo’lib, xalqaro
miqyosda ko’rib chiqishni talab qiladi.
2.1. Zamonaviy ekologik muammolar
Hozirgi davrning ekologik muammolari asosan antropogen ta’sirlar bilan
bog’liq bo’lib, ular insonning iqtisodiy, rekreatsion, harbiy, madaniy va boshqa
manfaatlarini ro’yobga chiqarish bilan bog’liq bo’lgan, tabiiy muhitda
o’zgarishlarni keltirib chiqaradigan faoliyat sifatida tushuniladi. Ular ijobiy va
salbiy, uzoq va qisqa muddatli, maqsadli va spontan, nuqta va hudud, uzoq va
qisqa muddatli, shuningdek, global, mintaqaviy va mahalliy bo’lishi mumkin.
Zamonamizning asosiy global ekologik muammolari orasida olimlar
quyidagilarni ajratib ko’rsatishadi: "issiqxona effekti", ozon qatlamining
emirilishi, "kislota yog’inlari", chiqindilarni yo’q qilish muammosi, atrof-
muhitning ifloslanishi, cho’llanish, tuproq degradatsiyasi, tuproq eroziyasi,
o’rmonlarning kesilishi, hayvonlar sonining kamayishi va qirilib ketishi,
iqlimning o’zgarishi, tabiiy resurslarning kamayishi, aholining kasallanishi,
fotokimyoviy tutun va boshqalar va bu muammolar har bir insonning etiborini
tortadi.Bundan tashqari issiqxona effekti. Issiqxona effekti - bu atmosferaning
qisqa to’lqinli fotovoltaik nurlanishni chetlab o’tish qobiliyati tufayli atrofdagi
pasayish qatlamlarining isishi, shu bilan birga er yuzasining uzun to’lqinli
termal nurlanishini uzaytirish.
Atmosfera quyosh nurlanishini deyarli to’liq Yerga uzatadi, ammo
atmosferada issiqxona gazlari (karbonat angidrid, metan, freon, azot oksidi va
boshqalar) mavjudligi sababli, erning teskari issiqlik nurlanishi keskin.
kechiktirildi. Issiqxona gazlari sayyora ustidagi shisha issiqxona tomiga o’xshab
hosil bo’ldi va erdan chiqarilgan issiqlikning katta qismi qaytib keladi.
Atrofmuhitning sirt qatlamlarida to’plangan issiqlik energiyasi qanchalik kuchli
bo’lsa, ular issiqxona gazlariga shunchalik katta e’tibor beradi. Issiqxona
19

ta’sirining insoniyat uchun yomon jazosi muzning erishi natijasida Jahon okeani
sathining kengayishi, yog’ingarchilik miqdorining ko’payishi, shamollar
yo’nalishi bo’yicha almashinuv, okean oqimlari, haroratning ko’tarilishi,
iqlimning isishi. iqlim va boshqalar.
Abadiy muzli hududlarda tuproqlarning mavsumiy erishining kengayishi
inshootlar, yo’llar, kommunikatsiyalar uchun xavf tug’diradi, botqoqlanish va t
yondashuvlarini faollashtiradi. d. Biroq, odatdagidek haroratning 1-2 ° C gacha
ko’tarilishi Evropa soatlari va mamlakatimiz qishloq xo’jaligi uchun qulay
bo’ladi, chunki bu katta maydonlarda issiqlikni yaxshi ko’radigan ekinlarni
etishtirishga imkon beradi. 1997 yil dekabr oyida Kiotoda sayyoramizda iqlim
almashinuvi bo’yicha jahon konventsiyasi bo’lib o’tdi, unda ilgari 159 ta
xalqaro punkt vakillari ishtirok etgan.
Bitim bir marta qabul qilingan bo’lib, u issiqxona benzini chiqindilarini
5,2% miqdorida umumiy chegirmani taklif qiladi. Kislotali yog’ingarchilik.
Kislota kislotaligi odatdagidan yuqori bo’lgan har qanday yog’ingarchilik
(yomg’ir, tuman, qor) deb ataladi. Muhitning kislotali xossalari vodorod ionlari
orqali aniqlanadi.
Eritmada vodorod ionlarining konsentratsiyasi qanchalik yuqori bo’lsa,
uning kislotaligi shunchalik yuqori bo’ladi. Vodorod indeksi yoki pH birliklari
vodorod ionlarini aniq bilish uchun ishlatiladi. PH shkalasi noldan (juda yuqori
kislotalilik) 7 dan (neytral muhit) 14 gacha (juda mustahkam ishqoriylik)
qiymatlardan iborat. Kislota yomg’irlari oltingugurt, nitrat va turli kislotalarning
eritmalarini o’z ichiga oladi, ularga havo namligi aylanadi, oltingugurt dioksidi
va havo tarkibidagi turli gazlarni o’zlashtiradi. Kislota yomg’irlari
o’simliklarning o’sishiga to’sqinlik qiladi, o’rmonlarning o’sishini va
hosildorligini pasaytiradi, ko’llarning kislotalanishiga sabab bo’ladi, bu tuxum,
qovurdoq, plankton, suv o’tlari va baliqlarning o’limiga olib keladi.
Kislota yomg’irining salbiy ta’siri AQSh, Evropa, Kanada, Rossiya,
Ukraina, Belarusiya va boshqa mamlakatlarda qayd etilgan. Chiqindilar -
atmosfera havosi, er osti va yer osti suvlari, tuproq va o’simliklarning havo
20

ifloslanishi. Dastlab, chiqindilar bilan bog’liq muammolarni hal qilish, birinchi
navbatda, ularni yo’q qilishda - yoqish yoki yoqishda ko’rib chiqildi, ammo
atrof-muhitning ifloslanishi ortib borishi bilan chiqindilarni boshqarish bo’yicha
ko’proq ekologik ideal chora-tadbirlar - ularni saralash va qayta ishlatish, ya’ni
qayta ishlash va kam chiqindili texnologiyalardan foydalanishga erishildi.
oldinga.
Kam chiqindi ishlab chiqarish shunday hisoblanadiki, atrof-muhitga
xavfli ta’sir endilikda sanitariya-gigiyena me’yorlarida ruxsat etilgan darajadan
oshmaydi, shu bilan birga ishlov berilmagan moddalar va materiallarning bir
qismi qayta ishlash yoki utilizatsiya qilish uchun yuboriladigan chiqindilarga
o’tkaziladi.
Bir qator tarmoqlarda chiqindilarni minimallashtirishga quyidagi
usullardan foydalanish orqali erishish mumkin: hosil bo’ladigan chiqindilar
miqdorini kamaytirish yo’nalishi bo’yicha texnologik jarayonlarni o’zgartirish;
Chiqindilarni qayta ishlash, afzalroq ularni hosil qilish, chiqindilarni foydali
qo’shimcha mahsulotlarga qayta ishlash; Keyinchalik utilizatsiya qilish va qayta
ishlashni osonlashtirish uchun chiqindilar miqdori va toksikligini kamaytirish
mumkin.
2.2. Cho’llanish va uning oqibatlari
Cho’llanish qum tepaliklarining unumdor yerlarga kirib borishini o’z
ichiga olishi mumkin bo’lsa-da, bu cho’llarning kengayishi emas. To g rirog i,ʻ ʻ ʻ
bu iqlim o zgarishi natijasida qurg oqchilik ekotizimlarining tobora tanazzulga
ʻ ʻ
uchrashi va asosan inson faoliyati, masalan, tuproq ozuqaviy moddalarini
kamaytiruvchi beqaror qishloq xo jaligi, kon qazib olish, haddan tashqari o tlash
ʻ ʻ
(hayvonlar o tlarni yeydi va tuproq tuyoqlarini yo q qiladi) va daraxtlar va
ʻ ʻ
o simliklarning o sadigan joylarini kesish. tuproqni bog’laydiganlar olib
ʻ ʻ
tashlanadi.
Shamol va suv eroziyasi yerga zarar yetkazadi, tuproqning yuqori
qatlamini olib tashlaydi va chang va qumning juda steril aralashmasini qoldiradi.
21

Aynan shu omillarning birlashuvi degradatsiyaga uchragan yerlarni cho’llarga
aylantiradi.
Cho’llanishning tabiat va odamlar uchun oqibatlari
Cho’llanish global muammo bo’lib, biologik xilma-xillik, ekologik
xavfsizlik, qashshoqlikka barham berish, ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlik va
barqaror rivojlanish uchun jiddiy oqibatlarga olib keladi.
Quruq erlar ayniqsa zaif. Erning degradatsiyasi natijasida odamlarga,
chorva mollariga va atrof-muhitga ta’siri halokatli bo’lishi mumkin. Kelgusi 10
yil ichida cho’llanish natijasida 50 millionga yaqin odam boshqa joyga
ko’chirilishi mumkin.
Cho’llanish muammosi yangilik emas - u insoniyat tarixida muhim rol
o’ynadi, bir qancha imperiyalarning qulashiga va mahalliy aholining ko’chishiga
yordam berdi. Vaholanki, bugungi kunda ekin maydonlarining tanazzulga
uchrashi tarixiy ko’rsatkichlardan 30-35 baravar yuqori ekanligi taxmin
qilinmoqda.
2 milliardga yaqin odam quruq ekotizimlarga bog’liq bo’lib, ularning
90% rivojlanayotgan mamlakatlarda yashaydi. Kam rivojlangan mamlakatlarda
aholining haddan tashqari ko’payishi lalmi yerlardan qishloq xo’jaligi uchun
foydalanishga majbur bo’lganligi sababli vaziyat tobora yomonlashmoqda;
yaylovlar, yerlarning kamayishi va er osti suvlarining haddan tashqari tortib
olinishi mavjud.
Cho’llanishni kamaytirishga nima yordam beradi:
O’rmonlarni qayta tiklash va qayta tiklash.
Suv xo’jaligi - iqtisodiy foydalanish, tozalangan suvdan qayta
foydalanish, yomg’ir suvini yig’ish, tuzsizlantirish yoki dengiz suvini tuzga
chidamli o’simliklar uchun to’g’ridan-to’g’ri ishlatish.
Shamol to’siqlari va maxsus qum to’siqlari yordamida tuproqni
mustahkamlash.
Tuproqni boyitish va o’g’itlash.
22

Daraxt va butalarni dumg aza, ildiz va urug lardan tizimli ravishda qaytaʻ ʻ
tiklashdan iborat bo lgan yerni tabiiy qayta tiklash usuli (fermer tomonidan
ʻ
boshqariladigan tabiiy regeneratsiya).
Barqaror rivojlanishga erishishda BMTning cho’llanishga qarshi kurash
to’g’risidagi konventsiyasining roli
Iqlim o’zgarishi va biologik xilma-xillikning yo’qolishi bilan birga
cho’llanish 1992 yilda Rio-de-Janeyroda bo’lib o’tgan Yer sammitida barqaror
rivojlanishning eng dolzarb muammolari sifatida belgilandi.
1994-yilda Bosh Assambleya Birlashgan Millatlar Tashkilotining
Cho’llanishga qarshi kurash to’g’risidagi konventsiyasini (UNCCD) ta’sis etdi,
u atrof-muhit va rivojlanishni barqaror er boshqaruvi bilan bog’lovchi yagona
yuridik majburiy xalqaro shartnoma bo’lib, o’z rezolyutsiyasida 17 iyunni
Butunjahon cho’llanish va qurg’oqchilikka qarshi kurash kuni deb e’lon qildi.
Keyinchalik, 2007 yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh
Assambleyasi 2010-2020 yillarni BMTning cho’llar va cho’llanishga qarshi
kurash o’n yilligi deb e’lon qildi.
UNCCDning 197 tomoni (cho’llanishdan jabrlangan 169 tomon) er
unumdorligini saqlash va tiklash hamda eng zaif ekotizimlar joylashgan
qurg’oqchil, yarim qurg’oqchil va quruq subnam hududlarda qurg’oqchilik
oqibatlarini yumshatish uchun birgalikda ishlaydi.
2.3. Iqlim o’zgarishi va ekologiya
So’nggi yillarda tirik mavjudotlar oldida turgan eng katta
muammolardan biri bo’lib kelgan iqlim o’zgarishi orqaga qaytarilmaydi.
Iqlim o’zgarishini tadqiq qilish va baholash xalqaro tashkilotlarning
eng muhim masalalaridan biri hisoblanadi. Ushbu tashkilotlar orasida eng
muhim ahamiyatga ega bo’lgan iqlim o’zgarishi bo’yicha hukumatlararo iqlim
o’zgarishlari bo’yicha guruh (IPCC) Birlashgan Millatlar Tashkiloti
tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan tashkilot bo’lib, uning yuqori
texnologiyali baholarini olib boradi.
23

2014 ichida 5. IPCC baholash hisobotini tavsiflaydi; asosiy sabablari,
oqibatlari, adaptatsiyasi, zaifligi va oldini olish. Hisobot natijalariga ko’ra,
iqlim o’zgarishi beqiyos o’lchovlarga yetgan. Bunga qo’shimcha ravishda,
1951 - 2010 o’rtasidagi o’zgaruvchan iqlim 95 - 100 ehtimolligi bilan
antropogen effektlar natijasida rivojlanadi.
Ekologik muvozanat ta’siri natijasida yuzaga keladigan iqlim
o’zgarishi silkinishi kutilmoqda.
1901 va 2012 o’rtasidagi okean va sirt harorati ustunliklari 0,9-1850 ni
oshirdi. Shunday qilib, deyarli butun Yer yuzi isitiladi. 30 dan beri qayd
etilgan jarayonda, global miqyosda ketma-ket o’ttiz yillik ketma-ketlik 800 yil
orqamizdan o’tgan. Oxirgi 1400 yilni oxirgi 30 yilning eng issiq yilligi
bo’lgan paleoklimatologik ma’lumotlar qo’llab-quvvatlaydi. Qazib olinadigan
energiya manbalari va ikkilamchi erlardan foydalanish natijasida emissiyalarni
qo’llash natijasida 40 pre-industrializatsiyaga nisbatan bir foizga ko’paydi.
Atmosferadagi diazotmonoksid, karbonat angidrid va metan gazining
emissiyasi tufayli ming yillikda eng yuqori darajaga erishildi.
Tabiiy suv resurslarida sezilarli kislotalilik kuzatildi, chunki
okeanlarning 30 foizga uglerod emishini amalga oshiruvchi yuk tashish hajmi
oshib ketdi. Antarktika va Grenlandiyaning muzlik qalqoni, shimoliy yarim
sharda va shimoliy dengiz muzida, qor qoplamlari qisqargan. Bu okeanlarning
qizib ketganligini ko’rsatdi va 1971-2010 yillari okeanda to’plangan
energiyaning 90 foiziga bog’liqligini ko’rsatdi. 0 to 700 m chuqurlik oralig’i
yuqoridagi okean suvlarida belgilangan muddatgacha kam bo’lganligi sababli
isitiladi. Barcha global isishish nihoyat okean suvlarining ko’tarilishidan
kattaroqdir. Bu so’nggi ikki ming yillik ma’lumotlarga qaraganda 1901 - 2010
yil orasida 19 santimetrga ko’paydi.
1950dan beri haddan tashqari iqlim va ob-havo voqealari juda
o’zgargan. Shunday qilib, issiq kunlar va tunlar sovuq kunlar va tunlarning
pasayishiga qaramasdan ortdi. Ba’zi hududlarda kuchli yomg’ir va issiq havo
24

to’lqinlari 90 foizga o’sdi. Masalan, kuchli yog’ingarchilik miqdori qisqargan
qisman erlar yuqorida qayd etilgan er maydonlariga qaraganda ancha kichik.
Ushbu salbiy sharoitlarning ta’sirini saqlab qolish natijasida, 2.
Asrning oxirida eng yomon stsenariy bo’yicha haroratning ko’tarilishi 1,5
darajasiga, eng yaxshi stsenariyga yoki 2 darajasiga teng bo’lishi kerak.
2100 dan keyin ham o’zgarmas iqlim o’zgarishi va iqlim o’zgarishi
o’zgarishi taxmin qilinmoqda. 2016-2013 0,3 va 0,7 o’rtasida sirt
temperaturasidagi sirt harorati o’zgarishi kutilmoqda. O’rta kenglikdan ko’ra
tropik va subtropik zonalarda yuqori bo’lishi kutilgan yillik va mavsumiy
o’rtacha harorat ichki ichki o’zgaruvchanlikdan kelib chiqadi.
Dengiz sathidan, daryo oqimlarining, yog’ingarchilikdan, harorat va
qor qoplamidan olingan ma’lumotlarni tahlil qilgandan so’ng mamlakatimizda
harorat 1970 - 2011 yil orasida asta-sekin o’sganligi kuzatildi. Yoz qishdan
ko’ra ko’proq hukmron bo’lib, yillik o’rtacha haroratlar yozga qaraganda
ko’proq ta’sirlanadiganligi aniqlandi. Tog ‘muzliklarida o’rtacha yillik
qisqarish 5 va 13,6 m oralig’ida o’zgarib turadi. Bu esa, ayniqsa, Sharqiy
Osiyo mintaqasida daryolarning yuqori oqimlarida erta siljishni keltirib
chiqaradi. Shuning uchun erta eriy boshlagan qor qoplamining taraqqiyoti 7 -
10 kun orasida o’zgarib turadi.
2.4. Ekologik halokatga qarshi kurashish
O’tmish vaqtlarini, tabiatni va hayotni infiltratsiya qilgan barcha
jonzotlarni o’z ichiga oladigan tarix, yaqinda oziqlanishga, urushlar, siyosat
va iqtisodga aylanishi kerak bo’lgan barcha turdagi narsalarni o’z ichiga oladi.
Mogolomonizm bilan boshlangan va o’z-o’zini markazlashgan yondashuvni
qamrab olgan jamiyatlar hukmronlik va halokat tamoyillarini inkor etib, hatto
ekologik nuqtai nazardan tabiiy muvozanatni buzdi. Tarix mobaynida
dunyodagi aholi nafaqat tabiatdan foyda ko’rishni maqsad qilib, ekologik
inqirozni amalga oshirdi va o’z-o’ziga qarshi kurashni boshladi.
25

Shu bilan birga, xabardorlik darajasiga yetmaydigan jamiyatlar
mavjud. Ikkala tomon ishtirokida ekologik halokat va mudofaa vaziyatni zaif
doiraga aylantiradi.
Hukumat siyosati natijasida sayyohlik hududlariga aylantirilgan tabiiy
go’zalliklar, yo’l qurilishi uchun ishlatiladigan platalar, energiya iste’moli
uchun o’zgarmagan muhitlar, atom stansiyalarini qurishda qiyinchiliklar va
minalar halokatlarining ta’siri bir necha salbiy vaziyatlarni o’z ichiga oladi.
Sanoatlashtirishning ortishi, qimmat turmush tarzi tufayli iqtisodiy
daromadlarni kamayishi va migratsiya bilan bog’liq ko’plab muammolar
ekologik halokatni tushuntirish uchun so’zlarning etarli emasligining eng aniq
ifodasidir.
Atrof-muhit bilimi nuqtai nazaridan qaraydigan va atrof muhitni
muhofaza qilish usullarini sanab o’tuvchi tor sohada namoyon bo’lgan
ekologik sezuvchanlik, birinchi navbatda, keyinchalik uzoq muddatli kurash
zarurligiga qarab ko’tariladi. Bundan tashqari, Gaiti va Dominik Respublikasi
o’rtasida iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy farqlar o’rganilganda, tabiiy suv
resurslarini saqlab qolish, havo ifloslanishi va mamlakatlarning
o’rmonzorlarini boyitish siyosatini noto’g’ri aniqlashga nima sabab
bo’lganligi ochiq ko’rinib turibdi. Ekologik qadamlarning etishmasligi yoki
noto’g’riligi siyosiy iktidarsizlikka va ijtimoiy tanazzulga olib keladi. Ushbu
mamlakatlarning bir xil orolida, Dominik respublikasi 28 foiz o’rmonzorga
ega, Gaitining o’rmonlari esa 1 foizni tashkil etadi.
Gaitining o’tgan koloniyasining oqibatlaridan biri shu kabi ko’rinishda
bo’lsa-da, Dominik Respublikasida noqonuniy o’rmonchilar so’yilgan va
o’rmon narhlari evakuatsiya qilingan. Zo’ravon diktator sifatida tanilgan
Balaguer tomonidan qattiq cheklangan ekologik siyosat, Dominik
respublikasini Gaiti kabi saqlab qolgan ko’rinadi. Gaitida korruptsiyaga qarshi
kurashda ayrim kasalliklarning eng ko’p tarqalib ketgan mamlakat ekanligi
qishloq xo’jaligi amaliyotlarini yo’q qilish, suv resurslarining ifloslanishi va
atmosfera havosining yuqori darajasini ifodalash uchun qo’llaniladi. Ushbu
26

holatlar natijasida, ko’plab fuqarolar Dominikan Respublikasiga ko’chib
ketishadi va og’ir ish uchun past ish haqi bilan ishlaydilar. Bu oxir-oqibatda
ekologik halokatdan keyin siyosiy va ijtimoiy inqirozni keltirib chiqaradi.
Shuni ta’kidlash kerakki, sog’lom ekotizimlar huquqdir. Buzilish
natijasida jazo choralari qo’llanilishi, ekologik texnologiyalar va barqaror
rivojlanish siyosati ta’kidlanishi lozim. Ekologik muhitda yomonlashuvlarni
bartaraf etish va global isish, ochlik va ifloslanish kabi muammolarni bartaraf
etish bo’yicha chora-tadbirlar ko’rish zarur. Biologik xilma-xillik kamayib
borayotgan kunlarda iqlim o’zgarishi va sog’liqni saqlash tobora xavf ostida
qolmoqda; Katta tashkilotlar haddan tashqari usullar bilan tabiatning yo’q
qilinishiga chek qo’yish kerak.
Ekologik inqiroz xalqaro miqyosdagi global muammo bo’lib, butun
dunyo bilan bog’liqdir. Shuning uchun xalqaro hamkorlik zarur. Ekologik
faktlarga mos keladigan qonunchilik talablari ayrim talablardir.
Bundan tashqari ISO14001 standart ishlab chiqarishni amalga oshirish
kerak. Butunjahon Kimyo Sanoati tomonidan ko’ngilli ish rejasi sifatida uch
tomonlama javobgarlik tamoyillari qabul qilinishi kerak. Energiyani tejash
dasturlari qo’llab-quvvatlanishi va o’rganilishi kerak. Chiqindilarni boshqarish
sohasidagi qayta ishlashni qayta ishlash imkoniyatlari bo’yicha amalga
oshirish kerak. Organik ishlab chiqarish va qishloq xo’jaligi amaliyotining
ahamiyati ko’tarilishi kerak va tegishli treninglar o’tkazilishi kerak.
Mamlakatimizda alternativ energiya manbalariga shoshilinch qadamlar
qo’yilsa va jiddiy qadamlar qo’yilsa, tabiatga eng kam zarar etkazish va ongli
holga keltirish eng yuqori foyda keltiradi.
27

XULOSA
Xulosa qilib aytishimiz mumkinki, global jahon muammolari bugungi
kungacha dolzarb bo’lib qolmoqda va Rossiya Federatsiyasidagi muammolar
bundan kam emas. Yalang’och ko’z bilan ham ularning mamlakat ichidagi
ta’sirini ko’rishingiz mumkin. Global muammolarning har bir ko’rib
chiqilayotgan sohasi u yoki bu darajada mamlakatdagi jamiyat farovonligini
o’zgartiradi.
Atrof-muhit muammolari odamlarning sog’lig’iga katta ta’sir
ko’rsatmoqda, bu so’nggi o’n yillikda ancha yomonlashdi; bu muammo
tabiatning o’ziga ham ta’sir qiladi; sayyoramizning o’zini o’zi yo’q qilish xavfi
ostida deyish mumkin.
Iqtisodiy muammolar bizning turmush darajamizni tashkil qiladi. Kuchli
va rivojlangan iqtisodiyotsiz jamiyat o’z manfaati uchun yashay olmaydi. Shu
sababli, aholining chet elga katta oqimi kuzatilmoqda.
Siyosiy muammolar haqida gapirganda, hozirgi hukumat va uning siyosati
haqida gapirmaslik mumkin emas, chunki Rossiyada bunday keng mamlakat va
ko’p sonli xalqlar uchun munosib siyosiy yo’nalish yo’q.
Bularning barchasi ushbu muammoning mantiqiy ekanligini va bugungi
kundagi vaziyatdan kelib chiqqan holda aytish kerakki, unga ham dolzarb,
zamonaviy va tezkor yechim kerak.
Rossiyada global muammolarning rivojlanishi bilan bog’liq ushbu
muammoni o’rganish jarayonida maxsus adabiyotlar, jumladan, global
muammolar mavzusiga oid ilmiy maqolalar, jahon iqtisodiyoti bo’yicha
darsliklar, ushbu muammolarning paydo bo’lishining o’ziga xos holatlari va
ularni hal qilish yo’llari o’rganildi. ular ko’rib chiqildi. Shunga asoslanib, biz
Rossiya Federatsiyasiga taalluqli muammolarni aniqladik, shuningdek, ushbu
muammolarni yanada oqilona va kamroq xarajat va jamiyatga salbiy ta’sir
ko’rsatgan holda hal qilish yo’llarini taklif qildik.
28

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1 Astroxanov I. R., Pakina E. N. O’simliklarni kimyoviy himoya qilish
vositalaridan foydalanishning ekologik muammolari va ularni hal qilish yo’llari
M. 2018 https:// e / lanbook . com / jurnal maqola /464753/#1
2 Bakaldina E.S. Rossiya Federatsiyasining davlat ijtimoiy siyosati:
ustuvor yo’nalishlarni tanlash M. 2014 https://cyberleninka.ru/article/
gosydatstvenya - politika
3 Borsch L.M. S. 2016 yilda iqtisodiy integratsiya sharoitida Rossiya
Federatsiyasining moliya tizimini rivojlantirish https:// e / lanbook . com / jurnal
maqola /374753/#1
4 Zaxarova L.N. Rossiya Federatsiyasi davlat siyosatining ekologik
yo’nalishi muammolari M. 2014 https://cyberleninka.ru/article/v/problemy-
ekologicheskoy-napravlennosti-gosudarstvennoy-politiki-rossiyskoy-federatsii
5 Ivanov I.S. Rossiyaning tashqi siyosati: istiqbollar muammosi holati M.
2014 https://cyberleninka.ru/article/v/na-puti-resheniya-globalnyh-
energeticheskih-problem-v-kontekste-sankt-peterburgskogo-sammita
6 Karpovich O. G., Global muammolar va xalqaro munosabatlar, 2015
http://znanium.com/bookread2.php?book=884621
7 Kovin V.S. Rossiya Federatsiyasining ta’sis sub’ektlarining saylov
komissiyalarida siyosiy partiyalarning vakillik qilish muammosi M. 2015 http://
znanium . com / bookread 2.php ? kitob = 886865
8 Kudryashova I.A. Oziq-ovqat bozorida xalqaro savdoning zamonaviy
jihatlari M. 2014 https://cyberleninka.ru/article/ sovremennye - aspekty -
torgovly
9 Maykl S., Tad N., Yashil harakatning sekin o ’ limi, 2014 https:// e /
lanbook . com / jurnal maqola /674793/#1
10 Makarenko E.V. Jahon iqtisodiyoti korporativ tizim obrazi sifatida yoki
jahon iqtisodiyoti rivojlanishining yangi tendentsiyalari M. 2014
https://cyberleninka.ru/article/ mirovaya - economika - kak - obraz - sistemy
29

Купить

Похожие документы
Ekonomikaliq o’siw modelleri
Turizm va rekratsiya geografiyasi
O’zbekiston shaharlarining shakllanishi
Orol tabiiy geografik okrugi
Gastronomik turizm rivojlanishining geografik jihatlari