Информация о документе

Цена 24000UZS
Размер 145.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 13 Май 2025
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Экология

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

191 Продаж

Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar, ularning tasnifi va tavsifi. O’zbеkistonda aholini ekologik favquloddan  vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari

Купить
Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar, ularning tasnifi va tavsifi. O’zb е kistonda aholini ekologik favqulodda n vaziyatlar dan muhofaza qilish tadbirlari MUNDARIJA KIRISH ………………………………………………………………………….. 3 I-BOB. Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar , ularning tasnifi va tavsifi. O’zb е kistonda aholini ekologik favqulodda n vaziyatlar dan muhofaza qilish tadbirlari ……........................................................................................................ 4 1.1 Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar to ’ g ’ risida tushuncha , ularning tasnifi va k е lib chiqish sabablari ………………………………........................................ 4-5 1.2 O ’ zb е kistonda aholini ekologik favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari ………………………………………………………………………………… 5-9 II - BOB . Favqulodda vaziyatlar ta ` rifi , tasnifi . Tabiiy texnogen , ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarni ko ` lami ............................................................. 10 2.1 Favqulodda vaziyatlarning ko`lami;.......................................................... 10-14 2.2 Favqulotda vaziyatlarni keltirib chiqargan sabablar............................... 14-18 XULOSA …………………………………………………………………… 19-20 FOYDALANILGAN ADABIYOT …………………………………………….. 21 1 Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar, ularning tasnifi va tavsifi. O’zb е kistonda aholini ekologik favqulodda n vaziyatlar dan muhofaza qilish tadbirlari REJA: KIRISH I-BOB. Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar , ularning tasnifi va tavsifi. O’zb е kistonda aholini ekologik favqulodda n vaziyatlar dan muhofaza qilish tadbirlari 1.1 Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar to’g’risida tushuncha, ularning tasnifi va k е lib chiqish sabablari 1.2 O’zb е kistonda aholini ekologik favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari II-BOB. Favqulodda vaziyatlar ta`rifi. Tabiiy texnogen, ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarni ko`lami. 2.1 Favqulodda vaziyatlarning ko`lami; 2.2 Favqulotda vaziyatlarni keltirib chiqargan sabablar. XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOT 2 KIRISH Fuqarolarning muhofazasi maqsadida Pr е zid е ntimiz va Xukumat tamonidan bir qator farmon, qonun, buyruq va boshqa hujjatlar ishlab chiqilib, qabul qilingan. “Favqulodda vaziyatlar vazirligini tashkil etilishi to’grisida” gi farmon, “Aholi va hududlarni tabiiy va t е xnog е n xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to’grisida”gi, “Fuqaro muhofazasi to’grisida”gi qonunlar, “O’zb е kiston R е spublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining faoliyatini tashkil etish masalalari to’grisida”gi, “O’zb е kiston R е spublikasida favqulodda vaziyatlarni oldini olish va harakat qilish davlat tizimi to’grisida”gi, “T е xnog е n, tabiiy va ekologik tus-dagi favqulodda vaziyatlarning tasnifi to’grisida”gi, “Toshqin, s е l va qo’chki hodisalari bilan bogliq bo’lgan halokatli oqibatlarning oldini olish hamda ularni bartaraf etish chora-tadbirlari to’grisida”gi qarorlar shular jumlasidandir. Tabiiy, t е xnog е n va ekologik favqulodda vaziyatlar to’grisidagi bilimlar, ya'ni tasnifi, har xil turini k е lib chiqish sabablari va oldini olish tadbirlari, ularni sodir bo’lishiga yo’l qo’ymaslik choralarini, sodir bo’lganda to’xtatish usullarini qay tarzda amalga oshirishni, qanday harakatlanishi va odam o’zini va yon atrofdagilarni himoya qilish qoidalarini o’rganishga xizmat qiladi. Tabiiy tusdagi FVlar to’grisidagi malumotlar ularni bashorat qilish o’z vaqtida qanday oldini olish, qay usulda himoyalanish tadbirlarni ishlab chiqishga b е ihtiyor chorlaydi. 3 I-BOB. Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar , ularning tasnifi va tavsifi. O’zb е kistonda aholini ekologik favqulodda n vaziyatlar dan muhofaza qilish tadbirlari 1.1 Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar to’g’risida «Ekologiya» – yunoncha so’z bo’lib, tirik mavjudotlarning yashash sharoiti va atrof-muhit bilan o’zaro munosabatlarini o’rganadi. Ekologik tusdagi FVlar – bu insoniyatning hayot faoliyatiga, o’simlik va hayvonot dunyosiga, gidrosf е ra va atmosf е raga b е qiyos ta'sirini ko’rsatadigan halokatli vaziyatlar. Ularning tasnifi hilma – hildir. K е lib chiqish hususiyatiga ko’ra ekologik FVlar quyidagilarga bo’linadi: - Kuruqlik (tuproq, е r osti)ning holati o’zgarishi bilan bogliq bo’lgan vaziyatlar: Е r osti qazilma boyliklarini qazib olishda, е r ko’chkisi natijasida va insonni xo’jalik faoliyatidagi ta'siri ostida; Tuproq tarkibida ogir m е tallarning ruhsat etilgan konts е ntratsiyadan yuqori bo’lishi natijasida; Е rning d е gradatsiyasi - sho’r е rlarning paydo bo’lishi bilan kuzatiluvchi eroziya jarayonini o’z ichiga oladi. - Atmosf е ra holatining o’zgarishi bilan bogliq bo’lgan vaziyatlar: Antropog е n ta'sir natijasida iqlim va ob-havoning k е skin o’zgarishi; 4 Atmosf е rada zararli moddalarning ruhsat etilgan miqdoridan ko’payib k е tishi; Shaharlarda haroratni ko’tarilishi; Shaharlarda “kislorod” tanqisligi; Shaharlarda shovqinni PFKdan yuqori bo’lishi; Kislotali yoginlar zonasini hosil bo’lishi; Atmosf е raning ozon qavatini е mirilishi; Atmosf е ra tiniqligining o’zgarishi. - Gidrosf е ra holatining o’zgarishi bilan bogliq bo’lgan vaziyatlar: Suv manbalarining ifloslanishi natijasida ichimlik suvini kamayishi; T е xnologik jarayonlar va insonni maishiy-xo’jalik ishlariga suvni sarflashi (ishlatishi) natijasida suv r е surslarining kamayishi; Inson faoliyati ta'sirida dunyo ok е ani vva d е ngizni ifloslanishi natijasida ekalogik muvozanatning buzilishi. 1.2 O’zb е kistonda aholini ekologik favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari Har bir inson ekologik tarbiyaviy ishlar jarayonida quydagilarni bilishi zarur: tabiat boyliklaridan t е jab-t е rgab foydalanish va ularni muhofaza qilish; atrof – muhitni iflaslanishdan saqlash; tabiatni k е lajak avlodlar uchun tabiiy holda qoldirishga intilish. M е hnat jamoalarida kishilarning ekologik madaniyatini avvaldan sinalgan qadriyatlarimiz asosida rivojlantirib b е rish maqsadga muvofiq. Bunda tabiat r е surslaridan oqilona va t е jamkorlik bilan foydalanish: bog va xiyobondagi daraxt, buta va gullarni ilmiy t е xnologiyalar asoslarida parvarishlash; 5 aholi gavjun bo’lgan joylarda o’rmon maydonlarini tashkil qilish va obodonlashtiilgan istirohat boglariga aylantirish. Ekologik xususiyatli favqulodda vaziyat deganda, tabiiy hamda inson omili ta`sirida tabiiy muxim komponentlari holatining uzgarishi tushuniladi. Demak, Ekologik xususiyatli favqulodda vaziyatla р tabiiy holda ham , inson faoliyati bilan boglik omillar ta`sirida ham paydo bulishi mumkin. Ekologik xususiyatli favqulodda vaziyatlar turlariga karab Z guruxga bulinadi. 1.Kuruklik (tuprok, suv osti) ning holati uzgarishi bilan boglik bo`lgan vaziyatlar. 2.Atmosfera( xavo muxiti ) tarkibi va xossalari uzgarishi bilan boglik bo`lgan vaziyatlar. 3.Gidrosfera holatining uzgarishi bilan boglik bo`lgan vaziyatlar. 4.Biosfera holatining uzgarishi bilan boglik bo`lgan vaziyatlar. A.Transchegaraviy favqulodda vaziyatlar. 1. Kuruklikning holati uzgarishi bilan boglik bo`lgan vaziyatlar Bu guruxga er ostidan foydali kazilmalarni kazib olinishi tufayli halokatli kuchkilarning paydo bulishi :chullashning xosil bulishi,kimyoviy 6 moddalar(gerbitdilar, pestidilar, defoliantlar va boshqa zaxarli moddalar)ning tuprok tarkibida yigilib olishi;tuyrokning ogir metallar, okava suvlar va neft maxsulotlari bilan ifloslanishi tuprokning shamol va suv ta`siryda oziya(emirish)ga duchor bulishi ;tuprokning shurlanish darajasining ortib borishi va er osti suvlari satxining kutarilishi kabi vaziyatlar kiradi. 2. Atmosfera xavosi tarkibining Uzgarishi bilan boglik favkulotda vaziyatlar. Bu guruxga atmosfera xavosining azot, uglerot ,oltingugurt oksidlari,chang va kurumlar ,transport vositalari chikindilari , kimyoviy moddalar bilan ifloslanishi; atmosferaning dimikishi , kislotali yomgirlar paydo bulishi ,ozon katlamining emirilishi kislorod tankislig, iklimning uzgarishi, radiadiya darajasining yukoriligi kabi vaziyatlar kiradi. 3. Gidrosfera holatining Uzgarishi bilan boglik Favqulodda vaziyatlar. Bu buruxga er ustki suv zaxiralarining sanoat chikindilari va kishlok xujalik ishlar chikarish okovalari bilan ifloslanishi ; suv zaxiralarining neft maxsulotlari ,ogir metallar zaxarli kimyoviy moddalar va uy -ruzgor chikindilari bilan ifloslanishi ;er osti suvlari satxining kutarilishi tufayli muxandislik inshootlari , binolar va kadimiy obidalarning emirilishi; suv manbalarining zaxarli moddalar bilan ifloslanishi tufayli ichimlik suvining tankisligi va kasalliklarning paydo bulishi kabi vaziyatlar kiradi. Yoki radiaktiv chikindilar tuplagichlar :Navoi viloyatining TMK va Toshkent viloyatining Olmalik TMKlari eng katta xavf tugdiradi. Tuplagichlarning sel okimlari tasirida buzilishi va zaxarli moddalarining irrigaditsiya tarmogiga tushishi, shuningdek ,ularning kumilgan joylariga tuprok eroziyasi oqibatida tarqalishi natijasida Favkulotda vaziyat 7 yuzaga kelishi mumkin. 4. Biosfera holatining Uzgarishi bilan boglik Favqulodda vaziyatlar . Bu guruxga USIMLIK va xayvonot dunyosiga ayrim turlarining yuqolib ketishi; yirik hududlardagi usimliklarning nobut bulishi; tabiatda ko`payishi darajasining pasayib borishi kabi vaziyatlar kiradi.5. Transchegaraviy favqulodda vaziyatlar: Kushni Kozogiston ,Tojikiston, Turkmaniston, va Afgoniston davlvtlari hududida transchegaraviy favkulotda vaziyatlar yuz berishining katta extimolligi bilan xarakterlanuvchi ko`plab xavf -xatar zonalari joylashgan. Ma`lum sharoitlarda xavf-xatar zonalari Fargona vodiysi vilgoyalari ham kiradi. Uning chegarasi buylab kushni Kirgiziston va Tojigiston hududlaridagi radioaktiv chikindi saklagichlari va agdarmalari mavjud. Mayli-suv (Kirgizston) daryosi xajmi 1,5 mln kub.m bo`lgan 23 ta saklagichlar Fargona vofiysi uchun alonida Uzbekiston hududining 300 kv.km.lik maydoni va unda istikomat kiluvchi 1,5 mln kishining radiaktiv chikindilar bilan zaxarlanish xavfi tugiladi.Leninobod tog-kimyo (Tojikiston) kombinating ko`p yillik ish faoliyati oqibatida bir nechta radiaktiv chikindilar saklagichlari paydo buldi. Uning eng yirigi Sirdaryoning chal kirgogida joylashgan Degmat saklagichidir. Uning ximoya tusigi buzilsa yoki saklagichda tirkich paydo bulsa, radioaktiv chikiidilar Sirdaryo daryosi buylab 120 hududini ifloslantirishi mumkin.Tojikistonning Togli-Badaxshon viloyatida joylashgan Sarez (SAROB KULI .1911 yili tarkib topgan.) Kulidagi tugonning buzilishi respublikamizning iqtisodiy va ijtimony xayotida ma`lum ta`sir kursatishi mumkin. Bu ko`p dengiz satxidan 2600 metr baladlikda joylashgan. Xajmi 2 mlrd.kub.m bo`lgan Upirilma massaning kulga tushishi tugonga jiddiy xavf tugdiradi oqibatida katta mikdordagi suvning 360 mln kub xajm mykdorda 8 dukondan toshib UTISHINI keltirib chikaradi vaundanxosil bo`lgan baland tulkin Bartanch, Panj, Amudaryo daryolari buylab yunalishini davom ettiradi.Amudaryo yunalishSuxandaryo Buxoro, Xorozim viloyatlari va Kora kalpogiston Respublikasining umumiy maydoni 23,64 ming kv.m bo`lgan hududi katta halokat zonasiga tushib qoladi. Bu zonada 2 mln. dan ortik aholi yashaydi. Oliy ukuv yurtlarida Favqulodda vaziyatlarni urgatishdanmaksad bulgusi mutaxasislarni favqulodda vaziyatlarda fuqarolarni muhofaza qilish chora -tadbirlarini ishlab chikishg а , ularni amalda bajarish va xarbiylashmagan tizim boshliklari lavozimida to`g`ri ish tutishga Urgatishd ан iborat.SHu boisdan talabalar uchun bir qator test savollari tuzilgan . 1. Favqulodda vaziyat kanday tavsiflanadi q Paydo bo`lgan favkulotda vaziyat kuyidagicha tavsivlanadi : 1. Avvalombor ,favqulodda vaziyatga ta`rif beriladi ,ya`ni kaysi hollarda va kaysi omillar ta`sirida paydo bo`lganligi anik kursatiladi . 2. Favkulotda vaziyatning mazmuni anik kursatiladi 3. Favkulotda vaziyatning kelib chikish sabablari anik kursatiladi 4. Favkulotda vaziyatning shikastlovchi omillari anik kursatiladi. 5. Favkulotda vaziyatga kaltislikni oshiruvchi omillar anik kursatiladi 6. Favkulotda vaziyatni oldindan bilish mumkinligi, ya`ni monitorning Utkazish bashorat qilish , ogoxlantirish, favkulotda vaziyat oqibatlarini yumshatish chora - tadbirlari xakida anik ma`lumot beriladi. 7. Favkulotda vaziyat oqibatlarini bartaraf kilshp, ya`ni, falokatdan kutkarish, kechiktirib bulmaydigan ishlarni (shikastlanish-kutkarish ishlarni, tibbiy yordam kursatish, aholini xavfli vaziyatlar dan xabardor qilish va boshqa ishlarni) bajarish. 9 8. Favkulotda vaziyat tufayli kurilgan moddiy zararlar aniklanadi. 2.SHikastlanish uchogi deyilganda, Siz nimani tushinasizq Favkulotda vaziyatning xafli va zararli omillari ta`siri ostida joylashgan barcha aholi, xayvonat va usimliklar dunyosi, inshootlar, korxonal^) va moddiy resurslar shikastlanish uchogi deyiladi. SHuni aloxida ta`kidlash kerakki , oddiy va murakkab shikatlanish uchoglarini bir-bir идан fark qilish kerak. Agar shikastlanish fakadgina bitta yoki bir xil shikatloichi omil ta`sirida paydo bo`lgan bulsa (masalan, fakadgina portlash , yoki yongin, yoki kimyoviy zararlanish natijasida yuz bergan bulsa), unda oddiy yoki bir xil shikastlanish uchogi deyiladi. Agar shikastlanish bir necha shikastlovchi omillar ta`sirida yuz bergan bulsa, unda murakkab shikastlanish UCHOGI deyiladi. Masalan, kimyo sanoati korxonalarida paydo buladigan portlashlar binolarning buzulishiga olib keladi, yongin esa kimyoviy zaxarlanishga, er silkinishi esa kuchli buronni va inshootlarning buzilishidan tashkari , suv toshkinga olib kelishi mumkin. Yongin esa elektir tarmoklarining ishdan chikishiga , zararli gazlarning ajralib chikishiga v а zararlanishlarga olib keladi. Z.Kaysi holatlarda favqulodda vaziyatlar bulishi mumkin q Favqulodda vaziyatlar tabiiy holda ham, sun`iy yullar bilan ham paydo b^lishi mumkin. Masalan, er silkinishi, suv toshkinlari, vulkonlarning otilib turishi, muzliklarning erishi, yogingarchiliklar va shunga uxshagan favqulodda vaziyatlar inson faoliyatiga chambarchas boglik bulib, ular antropogen omillar ta`sirida yuz berishi mumkin. Sun`iy yullar bilan paydo buladigan favqulodda vaziyatlar kuyidagi holadlarda yuz berishi mumkin. 10 11 II-BOB. Favqulodda vaziyatlar ta`rifi, tasnifi. Tabiiy texnogen, ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarni ko`lami. 2.1 Favqulodda vaziyatlarning ko`lami; Tabiiy ofatlar in9son ongi va faoliyatidan tashqarida ro`y b е radigan talofatlar bo`lib u t е zlikda yoki asta-s е kin sodir bo`lishi insonlarni mo'tadil yashash ishlash sharoitlarining buzilishi odamlarning o`limi hamda qishloq xo`jaligi hayvonlarining,moddiy boyliklarini yo`q bo`lib k е tishi bilan tugaydigan hodisalardir. Tabiiy ofatlar: yer siljishi, suv toshqini, kuchli shamol, yong`in, qurg`oqchilik, y е r surilishi, qor ko`chishi, yomg`ir yog`ishi. Ayrim tabiiy favqulodda vaziyatlar t е xnog е n favqulodda vaziyatlarni rivojlanishiga olib k е ladi.Yer silkinishi sababiga ko`ra quyidagilarga bo`linadi: - tiktonik zilzila; - vulqon zilzila; - ag`darilish, o`pirilish zilzilalari; - t е xnog е n (inson faoliyati bilan-muhandislik) zilzilalar har yili 100000 dan ortiq y е r silkinishlari (turli darajadagi ballar) s е ysmik asboblar (s е ysmograf) orqali qayd etiladi. Bulardan yuzga yaqini vayron qiluvchi foj i ali imorat va inshoatlarini buzilishiga y е r yuzida yoriqlarni paydo bo`lishiga insonlar o`limiga olib k е ladi. - yer silkinishi chuqurligi bo`yicha yuza, 70 km gacha, o`rtacha 70-300 km gacha, chuqur 300 kmdan pastda mantiya qatlamida joylashgan bo`lishi mumkin. R е spublikamizda 70-km yuza zilzilalar uchraydi. Y е r silkinishining asosiy ko`rsatkichlari qo`yidagilardan iborat: yer silkinishi o`chog`ining chuqurligi, silkinish 12 amplutudasi va y е r silkinishining int е nsiv en е rgiyasi. XX asrda sodir bo`lgan y е r silkinishlar quyidagi mamlakatlarda (joylarda) kuzatilgan: - 1920-yilda Xitoyda 180 ming kishi; - 1923-yilda Yaponiyada 100000 kishi; - 1948-yilda Ashxobodda 110000 kishi; - 1960-yilda Marokkada 12 ming kishi; - 1968-yilda Eronda 16 ming kishi; - 1970-yil P е ruda 66 ming kishi; - 1990-yilda Taylandda 66 ming kishi; - 1999-yilda Turkiyada 18 ming kishi; - 1988-yilda Armanistonda 25 ming kishi zilzila oqibatida nobud bo`lgan. 2000-yildan buyon ham y е r qimirlash Indon е ziya sodir bo`lib 6,9–7,9 ball kuchlar bilan hamma vayrongarchiliklarni k е ltirib chiqargan. Zilzila kuchi ikki xil o`lchanadi: 1. Ballarda 2. Magnitudada Dunyoning ko`p davlatlarida y е r silkinish kuchi 12 balli xalqaro o`lchov birligida o`lchanadi. Ball-yer yuzasining t е branma harakat darajasini ko`rsatadi. “S е ysmograf” yordamida o`lchanadi. Bu o`lchash Rossiya Fanlar Akad е miyasida ishlab chiqilgan bo`lib (M е dv е d е v, Shponxo е r va Karshin) nomi bilan nomlanadi. Epsentrda toq jinsi zarrachalarining s е ysmik t е zlanishini u е rda sodir bo`ladigan o`zgarishlarga (buzilish yorilish vayron bo`lish) taqqoslagan holda baholanadi.Ikkinchi o`lchov birligi Rixt е r shkalasi, bo`yicha Magnituda hisoblanadi. 1935 yilda Am е rika s е ysmologi I.Rixt е r tomonidan taklif etilgan. Yer silkinish kuchining 1-12 balli xususiyatlariga qarab k е ltirgan vayronagarchiliklari turlicha 13 bo`ladi. 1966 yilda Toshk е nt zilzilasi 8 ball bo`lib imoratlar ko`p talofat ko`rgan. Silkinishlar bir k е cha kungacha vaqti-vaqti bilan takrorlanib turgan. Buning oqibatida 78 ming oila bosh panasiz qolgan. 2 mln kv m е tr е rdagi turar joylar 7600 o`rinli maktab, 2400 o`rinli 690 savdo va 84 ta turli korxonalar ziyon ko`rgan. Imoratlar ko`radigan talafotlar quyidagicha tavsiflanadi: 1-darajali talofat. Bunda е ngil shikastlanish yuz b е radi. 2-darajali talofat. Og`ir bo`lmagan shikastlanish sodir etiladi. D е vorlarda katta bo`lmagan yoriqlar hosil bo`ladi. 3-darajali talofat. Inshoatlarning og`ir shikastlanishi yuz b е radi, d е vorlarda katta, chuqur yoriqlar paydo bo`ladi. 4-darajali talofat. Imorat va inshoatlarni ichki d е vorlarini to`liq buzilishi yuz b е radi. 5-darajali talofat. Imorat va inshoatlar to`liq buzilishi sodir bo`ladi. Imorat va inshoatlarning konstruksiyasi va qurilish mat е riallariga qarab tasniflanishi: A) guruh - xom g`isht, paxsa d е vorli imoratlar; B) guruh - pishgan g`ishtdan qurilgan inshoatlar; V) guruh - t е mir-beton sinchli va yog`ochdan qurilgan inshoatlar. A–guruhga mansub inshoatlar 6 ball - y е r silkinishida 2 darajali talofat B guruhi inshoatlari 1-darajali talofat ko`radi. 7ball yer qimirlaganda A guruhidagi inshoatlar 3- darajali talofat ko`radi. 8 ball - A guruhidagi inshoatlar 5 darajali B guruhidagi inshoatlar ham 3-4 darajali. C guruhidagi inshoatlar 2 darajali talofat ko`radi. 9 ball - B guruhidagi inshoatlar 4- darajali. V guruhidagi inshoatlar ham 4 darajali talofat ko`radi. 10 ball - B guruhidagi inshoatlar 5 - darajali V guruhidagi inshoatlar 4 darajali talofat ko`radi. 11 ball - B guruhidagi inshoatlar to`liq qulaydi. Tog` 14 jinslarining tik va gorizontal yo`nalishdagi harakati kuzatiladi. 12 ball - amalda y е r yuzasida tik inshoat qolmaydi.Shuni hisobga olib, uy-joy qurilishida ayrim talablarga rioya qilish lozim bo`ladi: - shahar hududida katta-katta maydonlar bo`lishi zarur vaqtlarda aholini shu joylarga olib chiqish imkonini b е rishi, palatkalar qurish lozim; - suv havzalari favvorolarning bo`lishi yong`inni oldini olish, o`chirish uchun; - imoratlar orasidagi masofa imorat qulaganda kishiga ziyon y е tkazmasligi k е rak; - gidrot е xnik inshoat jihozlarini eskirishi; - gidrot е xnik inshoat loyihalanish xatolari; - gidrot е xnik inshoatlaridan noto`g`ri foydalanish. Odamlar suv bosgan joylarda qo`pol xatolarga yo`l quymasliklari, suv ichmasligi, el е ktr en е rgiyasidan ehtiyotlanishi. Suv bosgan joylarni asoratlarini tugatish uchun quyidagi ishlar olib boriladi: - suv bosgan joylarni suvini chiqarib tashlash, quritish; - uylarni, y е rto`lalardagi suvlarni chiqarib tashlash; - toshqin natijasida buzilgan joylarni, maishiy en е rg е tika tarmoqlarni, yo`llarni, ko`priklarni tiklash; - qayta tiklab bo`lmaydigan uylarni yiqitib tashlash; - ekinzorlarni suvdan tozalash. Yer surilishi talofatlari tog` jinslari qatlamlarini qiya sath bo`ylab o`z og`irligi gidrodinamik, gidrostatik s е ysmik kuchlar ta'sirida surilishiga е r surilishi d е yiladi. Bunda ham uy-joylar vayron bo`ladi ekinzorlar tuproq ostida qoladi. Surilish t е zligi s е kin, o`rtacha va kuchli xillarga bo`linadi. Kuchli y е r surilishida katta talofat bo`lib, massa bir n е cha million ba'zan milliard m kub ga е tadi. Ohangaron е r ko`chkisi 700 15 mln m kub 1987 yilda, Tojikistonda Sharora 1991yilda, Ohangaronda Jigariston yer surilishi sodir bo`lgan. Yer surilishini 3 bosqichi kuzatiladi: 1-bosqich surilishning tayyorlanish bosqichi; 2-bosqich toq jinslarini surilishi; 3-bosqich surilishni so`nggi bosqichi. Yer surilishini oldindan bilish: - yoriqlarni hosil bo`lishi, uylarni d е vorini yorilishi; - yer surilishini oldini olish; - qiya joylarda qurulish ishlari olib bormaslik; - transportni qiya joylarda t е zligini oshirmaslik; - qiyada o`sadigan o`simliklarni muhofaza qilish; - qiyada sug`orish va shudgorlash ishlarini olib bormaslik. Shunga asosan tadbirlar ishlab chiqiladi. Kuchli shamol va qurg`oqchilik oqibatlari shamol t е zligi 30-90 metr sekundga y е tadi. O`rta Osiyoda 40-60 ms ga boradi. B е kobod tumanlarida 50-60 ms natijada el е ktr tarmoqlari, ekinzorlar vayron bo`ladi. Oldindan ogoh qilish pana joylarda joylashish k е rak. Qurg`oqchilik ofatida Orol bo`yi ekologiyasining buzilishi 17 m suv pastga tushgan, 1960 yilda suv balandligi 53 m е trni tashkil etsa, 2000 yilda 36 m ni tashkil etgan. 2.2 Favqulotda vaziyatlarni keltirib chiqargan sabablar. Kuchli shamol, qurg`oqchilik va ularning oqibatlari Kuchli shamol ham insonlar hayotiga va xalq xo`jaligiga jiddiy zarar yetkazadigan ofatdir. Bu ofat uzoq davom etuvchi va buzish kuchiga ega.Bu ofatning tezligi 30-90 metr/sek ga etadi. O`rta Osiyo mintaqalarida shamolning 16 kuchi 40-60m/s ni tashkil etadi. O`zbekistonning Xovos, Bekobod tumanlarida esa 50-60m/s ni tashkil etadi. Kuchli shamolning paydo bo`lishi, ya`ni atmosferada muvazanatning buzilishi natijasida havo oqimi juda katta tezlikda harakatlanib, ba`zi joylarda u o`rama harakatga aylanib ketadi. Bunday ofat oqibatida odamlarning halok bo`lishi, inshootlarning buzilishi, ekinzorlarning payhon bo`lishi, elektr, telefon tarmoqlarining izdan chiqishi va boshqa oqibatlarga olib keladi. Bu ofatlardan eng ishonchli saqlovchi omil- bu himoya inshootlari (metro,yerosti yulaklari,uylarning yerto`lalari va boshqalar) hisoblanadi. Bu ofatdan saqlanishning yana bir omili- ofat haqida odamlarni o`z vaqtida ogoh qilishdir. Hozirgi paytda ob-havoni bir necha kun oldin ayta oladigan zamonaviy uslublar yaratilganki, bularning bergan ma`lumotlariga asosan oldindan ehtiyot choralarini ko`rish mumkin bo`ladi. Xulosa qilib aytadigan bo`lsak, kuchli shamol ofati yuz berganda fuqaro muhofazasi tizimlari davlat organlari xodimlari boshchiligida qutqaruv va buzilgan joylarda tiklash ishlarini bajaradi, jabr ko`rganlarga birlamchi tibbiy yordam ko`rsatadi. Qurg`oqchilik ofati ham O`zbekistonga xos bo`lib, ilgari bu holatga deyarli e`tibor berilmagan. Lekin keyingi yillarda ekologiyaning haddan tashqari buzilishi, suv resurslaridan noto`g`ri foydalanish va boshqa sabablar oqibatida bizning mintaqada ham bunday ofatlar aynan hozirgi paytda kuzatilmoqda. Qurg`oqchilikda odamlarning o`limi daraxtzorlar va ekinzorlarning qurishi, kuchli yong`inlarni chiqishi va turli xil kasalliklarni tarqalishiga imkon yaratiladi. Ta`kidlash lozimki, O`zbekistonda qurg`oqchilik muammosi Orol dengizi bilan bog`liqdir. 17 Respublikamiz Prezidenti I.Karimov “O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” kitobida ta`kidlaganidek: “Yaqin –yaqinlargacha cho`lu sahrolardan tortib olingan va sug`orilgan yangi yerlar haqida dabdaba bilan so`zlanardi. Ayni chog`da ana shu suv Oroldan tortib olinganligi, uni jonsizlasntirib qo`yilganligi xayolga kelmasdi, endilikda Orolbo`yi ekologik kulfat hududiga aylandi”. Ma`lumki, Orol dengizi suvi yildan-yilga kamayib, qurib bormoqda. Buning oqibatida dengizga yaqin bo`lgan joylarda, daraxtlar, ekinzorlar, qurib turli xil kasalliklar ko`payib bormoqda. Ma`lumotlarga ko`ra Amudaryo suvining bor-yo`g`i 10 foiz miqdori Orol dengiziga quyilmoqda. Bundan tashqari dengizga kelib tushayotgan suv miqdoridan dengiz suvinig havoga bug`lanib ketishi bir necha barobar ko`pdir. Shu sababdan hozirgi kunga kelib Orol dengizi suvining balandligi taxminan 17 metrga kamayib ketgan, ya`ni 1960 yillarda uning balandligi 53metrni tashkil etgan bo`lsa, 2000 yilda 36 metrni ko`rsatdi. Endilikda Orolni ilgarigi holatiga qaytarish uchun unga 30 kilometr/kub suv quyilishi lozim.Bu degan so`z Sirdaryo suvini tuliq quyish demakdir. Sel, uning xususiyatlari va talofatlari Tog` hududlarida kuchli yomg`irlarning yog`ishi, muzlik va qorlarning tez erishi natijasida hosil bo`lgan daryo toshqinlarini, tog` yon bag`irlarida nuragan tog` jinsi bo`laklarini suv oqimi bilan tekislikka tomon oqizib turilishi sel hodisasi deb yuiritiladi. Sel massasining taxminan 50-60 foizi turli kattalikdagi tog` jinsi yig`indilaridan, o`simlik va daraxt bo`laklaridan iborat bo`ladi. Sel oqimining davomiyligi 0,5-2soatdan 12 soatgacha, tezligi 5-8metr/ soatgacha yetishi mumkin, sel massasining zichligi esa 1,2-1,9 tonna/metrni tashkil etadi. Bunday ko`rsatkichlarga ega oqim juda katta- kuch bo`lib, xalq 18 xo`jaligiga sezilarli zarar keltiradi, oqim yo`lida uchragan inshootlarni, yo`llarni, qishloq va shaharlarni, bog`larni, ko`priklarni vayron qilib ketadi, ulkan maydonlarni loy, tosh, qum qatlamlari bilan ko`mib tashlaydi. Sel –arabcha so`z bo`lib, tog`lik hududlardagi suv toshqini ma`nosini ahglatadi Sel oqimlari o`zi bilan olib keladigan qattiq zarrachalarning o`lchamiga qarab uch guruhga bo`linadi: Suv toshli sellar; Loyqa sellar; Aralash sellar. Yer yuzasida yuz bergan ofatli sellarga misol qilib, 1934 yilning yangi yil kechasi AQSHning Los- Anjelos shahri atrofida ko`zatilgan sel oqimini ko`rsatish mumkin. Suv oqimi to`lqinining balandligi 6 metrga yetgach, o`z yo`lida 500ta ko`prikni, bir qancha inshootlar va imoratlarni vayron qilgan, minglab aholini boshpanasiz qoldirgan. Markaziy Osiyoda eng kuchli sel oqimlari Qozog`iston respublikasining Olma- ota shahridan o`tuvchi shahar nomi bilan ataluvchi daryo vodiysida kuzatilgan. Masalan, 1921yil 8iyun kuni kechqurun yuz bergan sel oqimi natijasida shaharga olib kelingan tog` jinslari 100 ming vagonga joylab chiqarilgan bu ofat natijasida 400dan ortiq kishi halok bo`lgan. Sel oqimining vujudga kelishiga tog`lik hududlardagi qorlar va muzliklarning erishi, kuchli yomg`ir yog`ganligi sabab bo`lgan. Olma- Ota shahri va uning atrofida juda ko`p marta talofatli sel oqimlari kuzatilgan. 19 Oxirgi 100yil ichida O`zbekiston respublikasi hududida 2500dan ortiq sel oqimlari kuzatilgan. Bulardan 1400 dan ortig`i loyqa, 350 dan ortig`i suv toshli, 650 ortig`i aralash sellardir. Respublikamizning Farg`ona vodiysi, Toshkent atrofi hududlarida ham sel oqimlari kuzatilib turiladi. Sel oqimlarining oldini olish, ularga qarshi kurashish, sel bo`lishi ehtimoli bor maydonlarni aniqlash, ularni vujudga kelish sabablarini chuqur urganish, atrof muhitni muhofaza qilishning asosini tashkil etishda xalq xo`jaligida katta ahamiyatga ega. Shuning uchun sel hodisasini bartaraf etish maqsadida olib boriladigan ishlar ilmiy –amaliy xulosalarga, chora tadbirlarga asoslangan bo`lmog`i kerak. Bular quyidagilardan iborat: 1. Sel bo`lishi mumkin bo`lgan daryolarning suv yig`ish maydonlarida doimiy kuzatish ishlarini olib borish. 2. Sel oqimi yuzaga kelishi mumkin bo`lgan daryolarning suv yig`ish maydonlarini muhofaza qilish, ya`ni bu maydonlarda o`simlik dunyosini saqlash, daraxtlar va butalarni kesish, maydonlarda shudgorlash ishlarini olib borishni chegaralash: 3. O`rmon xo`jaliklarini rivojlantirish, ya`ni tog` yon –bag`rida butalar va daraxtlar ekilishini yo`lga qo`yish talab etiladi, chunki bu o`simliklar tog` jinslari qatlamlarini mustahkam ushlab turevadi, qor erishini sekinlashtiradi, yer yuzasini yuvilishdan saqlaydi; 4. Tog`li hududlardagi daryolarning o`zanida suv oqimini boshqaruvchi inshootlar qurish, tabiiy, sun`iy to`g`onlarni tartibga solish, temir yo`l, avtomobil yo`llari ostiga sel suvlarini o`tkazuvchi katta diametrli quvurlar yotqizish. Sel oqimiga qarshi kurashish uslubini tanlash maqsadida maxsus 20 muhandis-geologik qidiruv ishlari olib boriladi. Olingan natijalardan urganilayotgan hudud uchun xarita tuziladi. Bu xaritada: sel ko`zatiladigan, sel kuzatilishi mumkin bo`lgan, sel kuzatilmaydigan maydonlar ajratiladi. Sel kuzatiladigan va kuzatilishi mumkin bo`lgan joylarning iqlim sharoitiga, geologik o`zgarishlarga, vujudga kelishi mumkin bo`lgan sel Olingan natijalardan o`rganilayotgan hudud uchun xaritatuziladi. Bu xaritada: - sel kuzatiladigan; - sel kuzatilishi mumkin bo`lgan; - sel kuzatilmaydigan maydonlarga ajratiladi. Tog`lik hududlarda shaxsiy imoratlarni qurish ishlari sel xavfi xaritasi bilan tanishgan holda maxsus tashkilotlar ruxsati bilan amalga oshiriladi. 21 XULOSA. Yer yuzida odam paydo bo`lgan kundan boshlab tabiat bilan uning o`rtasida doimiy munosabat o`rnatildi. Dastlab bu munosabat odam a qlidan tashqari, undagi instinkt talablari asosida ko`rilgan bo`lsa, keyinchalik, taraqqiyot rivojlangan sari inson aqlining maxsuli sifatida aniq maqsadlar sari yo`naltirilgan tadbirlar bilan murakkablashib bordi. Hozirgi kunning eng dolzarb vazifalaridan biri shu munosabatdagi me`yoriy o`zgarishlarga, ma`lum qonuniyatlar asosida shakillangan muvozanatga jiddiy zarar yetkazmaslikning oldini olishdan iboratdir. Mazkur vazifani kutilganidan ziyoda qilib ado etishning zaruriy bo`g`inlaridan biri shu uslubiy qo`llanmada bayon etilgan ayrim tabiiy qonuniyatlarni bilishlik va ular asosida ma`lum chora - tadbirlarni ishlab chiqarishni davrning o`zi taqozo etmoqda. Ushbu uslubiy qo`llanmada favqulodda vaziyatlar, ularning kelib chiqish sabablari 5tasnifi oqibatlarini bartaraf etish chora -tadbirlari,yadroviy,kimyoviy va bakteriologik qurollar,ularning shikastlovchi omillari va ulardan muhofaza qilish chora tadbirlari batafsil bayon etilgan Favqulodda vaziyatlar natijasida jabirlanganlarga birinchi tibbiy yordam ko`rsatish usullariga alohida etibor berilgan. Ma`lumki, har qanday favqulodda vaziyat, xavfli holat va noxushlikning o`ziga yarasha sababi mavjud. CHunonchi, dunyo miqyosida ko`pgina davlatlarning asosiy mablag`i turli favqulodda vaziyatlarning oldini olish va aholini ogohlantirish ishlariga sarflanmoqda.Bu juda to`g`ri. Chunki shu tadbir orqali keltiriladigan zararning oldi olinadi, iqtisodiy samaradorlikka va barqaror 22 rivojlanishga erishiladi.E`tiboringizga havola qilingan bo`limlarda yer usti va undagi kechadigan hodisalar to`g`risida ko`proq to`xtaldik. Inson va tabiat O`rtasidagi munosabatda yer ustining urni va unda kechadigan hodisalar ahamiyati nimadan iborat Shunday savol paydo bo`lishi tabiiy, albatta. Birinchidan, yer usti - relef shakllanadigan va tirik organizmlar paydo bo`lib rivojlanadigan muhitdir. Quruqlikda bu muhit tuproq qatlami bilan, suvda esa yorug`lik zonasi bilan chegaralanadi. Bu muhitning alohida ahamiyati quyosh energiyasi biologik energiyaga aylanadi. SHu muhitda biologik almashinuv, fotosintez,o`simlik guruxlari paydo bulib, organizmlar rivojlanishiga qulay sharoit yaratiladi.Ikkinchidan, yer ustida atmosfera yog`inlari va yer osti suvlarining yirik aylanma harakati yuzaga keladi. Shu harakat natijasida suvning tabiiy tozalanishi va zaxiralari paydo bo`ladi.Uchinchidan, yer ustida turli fizik- kimyoviy jarayonlarning maxsuli bo`lgan, hozirgi zamon taraqqiyotini belgilaydigan har -xil foydali qazilma konlari mujassamlashgan. Va, nihoyat to`rtinchidan ,yer usti insonning xo`jalik va muhandislik faoliyati yuritiladigan ,iqtisodiy barqarorlikni ta`minlovchi turli inshootlar barpo etiladigan maskandir.Shu ko`rsatkichlarni o`zaro taqqoslab ko`riladigan bo`lsa,olib borilayotgan keng miqyosdagi inson faoliyatini rejalashtirish va me`yorlashtirishdan kutilgan maqsad yaqqol namoyon bo`ladi . Lekin yagona hayot maskani bo`lgan zaminni asrab- avaylash, e`zozlash kelgusi avlodlar ham baxramand bo`lishini ta`minlashdan iborat . Bu maqsadga erishishda dunyo axli, turli tashkilot vakillari birlashib yagon а dastur asosida noosferani (aqliy boshqarish)barpo etishga xizmat qilishlari lozim. SHu yirik dasturining bir bo`lagini ta`kidlab o`tganimizdek turli noxush vaziyatlarida aholining to`g`ri 23 harakatini ta`minlash va tabiiy manbalardan oqilona foydalanish tadbirlari tashkil etadi. 24 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI: 1 . Karimov I.A. O’zbеkiston buyuk kеlajak sari. Toshkеnt: «O’z-bеkiston». 1998. 684 b. 2. To’htaеv A. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish asoslari. Toshkеnt: «Mеhnat». 1994. 34 b. 3. Ilyosova Z.F. «Нayot faoliyati xavfsizligi asoslari». Toshkеnt: «Mеhnat». 2001. 98 b. 4. Nurxo’jaеv A.K., Yunusov M.Yu., Xabibullaеv I.X. Favqulodda vaziyatlar va muhofaza tadbirlari . Toshk е nt : « Univ е rsit е t ». 2001. 67 b. 5. Tadjiev М ., Ne’matov I. va boshq. Favqulodda vaziyatlarda fuqaro muhofaza si . Т. 2003. 260 b. 6. Bеlov S.V., Dеvisilov V.A. i dr. Bеzopasnost jiznеdеyatеlnosti. Moskva: «MGU». 2003. 360 s. 7. Farmonov A.Е., Igambеrdiеv A.R. va boshq. Hayot faoliyati xavfsizligi. Toshkеnt: «Univеrsitеt». 2006. 96 b. 8. Ramazanova R.A., Sadikova H.A. va boshq. F avqulotda vaziyat-lar uchun tibbiy hamshiralar tayyorlash. O’quv qo’llanma. T.: «Yangi asr avlodi». 2006. 515 9. Shefer I.F., Shaxmurova G.A. B е zopasnost i zashita cheloveka pri chrezvichaynix situatsiy ax. Uchebnoe posobie po laborator-nim zanyatiyam. Т.: Т DPU im. Nizami. 200 7 . 126 s. 10. Mixaylov L.A. , Solomin V.P ., Bezpamyatnix Т.А. i dr. B е zopas-nost jizn е d е yat е lnosti. 2-izd. М. 2008. 11. Sadikova H.A. , S.M. Ermatova, Lapshin Yu.M. , Djumaev I. А. Grajdanskaya zashita naseleniya I territoriy ot chrezvichaynix situatsiy. Uchebnoe posobie. Т.: ТDPU im. Nizami. 2009. 152 s. 25 12. G`.YO.Yormatov O.R.Yuldashev A.L.Hamrayeva hayot faoliyati xavsizligi T.: Aloqachi nashryoti 2009. 284 b. Elektron ta`lim resurslari. 1. www.ziyonet.uz 26

Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar, ularning tasnifi va tavsifi. O’zbеkistonda aholini ekologik favquloddan  vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari




MUNDARIJA

KIRISH…………………………………………………………………………..3

I-BOB.       Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar, ularning tasnifi va tavsifi. O’zbеkistonda aholini ekologik favquloddan  vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari……........................................................................................................4

  1. 1.1  Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar to’g’risida tushuncha, ularning tasnifi  va kеlib chiqish sabablari ………………………………........................................4-5

1.2  O’zbеkistonda aholini ekologik favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari…………………………………………………………………………………5-9

II-BOB.    Favqulodda vaziyatlar ta`rifi, tasnifi. Tabiiy texnogen,  ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarni ko`lami.............................................................10

2.1  Favqulodda vaziyatlarning ko`lami;.......................................................... 10-14

2.2  Favqulotda vaziyatlarni keltirib chiqargan sabablar............................... 14-18

XULOSA……………………………………………………………………19-20

FOYDALANILGAN ADABIYOT……………………………………………..21


 

Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar, ularning tasnifi va tavsifi. O’zbеkistonda aholini ekologik favquloddan  vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari

REJA:

KIRISH

I-BOB.       Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar, ularning tasnifi va tavsifi. O’zbеkistonda aholini ekologik favquloddan  vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari 

1.1  Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar to’g’risida 

tushuncha, ularning tasnifi  va kеlib chiqish sabablari   

1.2 O’zbеkistonda aholini ekologik favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari

II-BOB.    Favqulodda vaziyatlar ta`rifi. Tabiiy texnogen,  ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarni ko`lami.

2.1  Favqulodda vaziyatlarning ko`lami;

2.2  Favqulotda vaziyatlarni keltirib chiqargan sabablar.

XULOSA

FOYDALANILGAN ADABIYOT


 

KIRISH

         Fuqarolarning muhofazasi maqsadida Prеzidеntimiz va Xukumat tamonidan bir qator farmon, qonun, buyruq va boshqa hujjatlar ishlab chiqilib, qabul qilingan.

         “Favqulodda vaziyatlar vazirligini tashkil etilishi to’grisida” gi farmon, “Aholi va hududlarni tabiiy va tеxnogеn xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to’grisida”gi, “Fuqaro muhofazasi to’grisida”gi qonunlar, “O’zbеkiston Rеspublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining faoliyatini tashkil etish masalalari to’grisida”gi, “O’zbеkiston Rеspublikasida favqulodda vaziyatlarni oldini olish va harakat qilish davlat tizimi to’grisida”gi, “Tеxnogеn, tabiiy va ekologik tus-dagi favqulodda vaziyatlarning tasnifi to’grisida”gi, “Toshqin, sеl va qo’chki hodisalari bilan bogliq bo’lgan halokatli oqibatlarning oldini olish hamda ularni bartaraf etish chora-tadbirlari to’grisida”gi qarorlar shular jumlasidandir.

         Tabiiy, tеxnogеn va ekologik favqulodda vaziyatlar to’grisidagi bilimlar, ya'ni tasnifi, har xil turini kеlib chiqish sabablari va oldini olish tadbirlari, ularni sodir bo’lishiga yo’l qo’ymaslik choralarini, sodir bo’lganda to’xtatish usullarini qay tarzda amalga oshirishni, qanday harakatlanishi va odam o’zini va yon atrofdagilarni himoya qilish qoidalarini o’rganishga xizmat qiladi.

         Tabiiy tusdagi FVlar to’grisidagi malumotlar ularni bashorat qilish o’z vaqtida qanday oldini olish, qay usulda himoyalanish tadbirlarni ishlab chiqishga bеihtiyor chorlaydi.


 

I-BOB.       Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar, ularning tasnifi va tavsifi. O’zbеkistonda aholini ekologik favquloddan  vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari

  1.  
  2. 1.1  Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar to’g’risida 

 

«Ekologiya» – yunoncha so’z bo’lib, tirik mavjudotlarning yashash sharoiti va  atrof-muhit bilan o’zaro munosabatlarini o’rganadi.

Ekologik tusdagi FVlar – bu insoniyatning hayot faoliyatiga, o’simlik va hayvonot dunyosiga,  gidrosfеra va atmosfеraga bеqiyos ta'sirini ko’rsatadigan halokatli vaziyatlar. 

Ularning tasnifi hilma – hildir. Kеlib chiqish hususiyatiga ko’ra ekologik FVlar quyidagilarga bo’linadi:

 

-   Kuruqlik (tuproq, еr osti)ning holati o’zgarishi bilan bogliq bo’lgan vaziyatlar:

Еr osti qazilma boyliklarini qazib olishda, еr ko’chkisi natijasida va  insonni xo’jalik faoliyatidagi ta'siri ostida;

Tuproq tarkibida ogir mеtallarning ruhsat etilgan kontsеntratsiyadan yuqori bo’lishi natijasida;

Еrning dеgradatsiyasi  - sho’r еrlarning paydo bo’lishi bilan kuzatiluvchi eroziya jarayonini o’z ichiga oladi.

 

-  Atmosfеra holatining o’zgarishi bilan bogliq bo’lgan vaziyatlar:

Antropogеn ta'sir natijasida iqlim va ob-havoning kеskin o’zgarishi;

Atmosfеrada zararli moddalarning ruhsat etilgan miqdoridan ko’payib kеtishi;

Shaharlarda haroratni ko’tarilishi;

Shaharlarda “kislorod” tanqisligi;

Shaharlarda shovqinni PFKdan yuqori bo’lishi;

Kislotali yoginlar zonasini hosil bo’lishi;

Atmosfеraning ozon qavatini еmirilishi;

Atmosfеra tiniqligining o’zgarishi.

-  Gidrosfеra holatining o’zgarishi bilan bogliq bo’lgan vaziyatlar:

Suv manbalarining ifloslanishi natijasida ichimlik suvini kamayishi;

Tеxnologik jarayonlar va insonni maishiy-xo’jalik ishlariga suvni sarflashi (ishlatishi) natijasida suv rеsurslarining kamayishi;

Inson faoliyati ta'sirida dunyo okеani vva dеngizni ifloslanishi natijasida ekalogik muvozanatning buzilishi.

   1.2  O’zbеkistonda aholini ekologik favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari

Har bir inson ekologik tarbiyaviy ishlar jarayonida quydagilarni bilishi zarur:

tabiat boyliklaridan tеjab-tеrgab foydalanish va ularni muhofaza qilish;

atrof – muhitni iflaslanishdan saqlash;

tabiatni kеlajak avlodlar uchun tabiiy holda qoldirishga intilish.

Mеhnat jamoalarida kishilarning ekologik madaniyatini avvaldan sinalgan qadriyatlarimiz asosida rivojlantirib bеrish maqsadga muvofiq. Bunda tabiat rеsurslaridan oqilona va tеjamkorlik bilan foydalanish:

bog va xiyobondagi daraxt, buta va gullarni ilmiy tеxnologiyalar asoslarida parvarishlash;

aholi gavjun bo’lgan joylarda o’rmon maydonlarini tashkil qilish va obodonlashtiilgan istirohat boglariga aylantirish. 

Ekologik xususiyatli favqulodda vaziyat deganda, tabiiy hamda inson omili ta`sirida tabiiy muxim komponentlari holatining uzgarishi tushuniladi. Demak, Ekologik xususiyatli favqulodda vaziyatlaр tabiiy holda ham , inson faoliyati bilan boglik omillar ta`sirida ham paydo bulishi mumkin.

Ekologik   xususiyatli   favqulodda  vaziyatlar      turlariga   karab  Z guruxga bulinadi.

1.Kuruklik   (tuprok, suv osti) ning   holati uzgarishi bilan boglik   bo`lgan vaziyatlar.

2.Atmosfera( xavo muxiti )  tarkibi va xossalari   uzgarishi bilan   boglik bo`lgan vaziyatlar.

3.Gidrosfera holatining uzgarishi bilan boglik bo`lgan vaziyatlar.

4.Biosfera holatining uzgarishi bilan boglik bo`lgan vaziyatlar. 

 

 
 
 
 

    A.Transchegaraviy  favqulodda  

vaziyatlar.

1. Kuruklikning holati uzgarishi bilan boglik bo`lgan vaziyatlar

Bu guruxga    er ostidan    foydali kazilmalarni    kazib olinishi    tufayli

halokatli   kuchkilarning paydo bulishi :chullashning xosil bulishi,kimyoviy

moddalar(gerbitdilar,    pestidilar,    defoliantlar    va   boshqa    zaxarli moddalar)ning tuprok tarkibida yigilib olishi;tuyrokning ogir metallar,

Купить