Elektr razryadlarning turlari va ulardan foydalanish - Fizika - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	7.9MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	26 Sentyabr 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Fizika

Elektr razryadlarning turlari va ulardan foydalanish

Sotib olish

FIZIKA
MAVZU: ELEKTR
RAZRYADLARNING TURLARI
VA ULARDAN FOYDALANISH FIZIKA

MUSTAHKAMLASH
Gaz orqali elektr toki o‘tish jarayoni
nima deb ataladi? Gaz razryadi
Gazlarda elektr o‘tkazuvchanlik elektr
maydonda ionlar va erkin elektronlarning
tartibli harakatidan iborat. Gazlarda elektr
o‘tkazuvchanlik
nimadan iborat?
Elektron va musbat zaryadli ionlarning
qo‘shilishi natijasida neytral atomlarning
hosil bo‘lish jarayoni nima deb ataladi? Gazlarda zaryadli
zarralarning
rekombinatsiyasi.

NOMUSTAQIL RAZRYAD
Gazdan o‘tayotgan tok
kuchining elektr kuchlanishga
bog‘liqligini ko‘rib chiqaylik.
Buning uchun rasmda
tasvirlangan elektr sxemani
yig‘ib olamiz.

NOMUSTAQIL RAZRYAD
A Anod va K katodlarni yassi kondensator qoplamalari
kabi bir-biriga parallel ravishda o‘rnataylik. Anod va katod
orasidagi gaz (havo) dan o‘tayotgan tok kuchi ampermetr
bilan o‘lchanadi. reostat yordamida anod va katod orasidagi
kuchlanishni o‘zgartirib borish mumkin.
Anod va katod orasidagi havoni doimiy ravishda ionlashtirib
turish uchun ionizator o‘rnatilgan. Ionizator uzluksiz
chaqnab turishidan anod va katod orasidagi havo qiziydi va
ionlashadi.

NOMUSTAQIL RAZRYAD
Elektr zanjiridagi kalitni ulab, kuchlanishni
asta-sekin oshira boramiz. Anod va katod
orasidagi elektr kuchlanish ortishi bilan
hosil bo‘lgan tok kuchi ham orta
boradi.Havodan o‘tayotgan tokning
kuchlanishga bog‘liq holda o‘zgarishi
rasmda ko‘rsatilgan.
Kuchlanishni oshira borishda shunday payt keladiki, bunda
kuchlanish ma’lum qiymatga yetgach, tok kuchi oshmasdan
o‘zgarmas bo‘lib qoladi. Tok kuchining bunday qiymati
to‘yinish toki deyiladi.

TOK KUCHINING TO‘YINISHIGA SABAB NIMA?
Kuchlanish past bo‘lganda, anod va katod orasida birlik
vaqt ichida hosil bo‘layotgan zaryadlarning bir qismigina anod
va katodga yetib boradi. Kuchlanish ortishi bilan anod va
katodga yetib boradigan zaryadlar soni ortib boradi.
Kuchlanish ma’lum qiymatga erishganda, havoda hosil
bo‘lgan zaryadlarning hammasi anod va katodga yetib boradi.

TOK KUCHINING TO‘YINISHIGA SABAB NIMA?
Ionizator ta’siri to‘xtatilishi bilan to‘xtaydigan razryad
nomustaqil razryad deb ataladi. Agar ionizator o ‘chirilsa, shu zahoti zanjirda tok kuchining qiymati
nolga teng bo‘lib qoladi. Chunki, elektr zaryad to‘xtaydi. Anod va
katod orasidagi havoda ionizatorsiz mustaqil ravishda
zaryadlanmaydi.

MUSTAQIL RAZRYAD
Yuqoridagi tajribani davom ettirib
kuchlanishni yanada oshirib borsak
kuchlanish ma’lum qiymatga yetganda tok
kuchi keskin orta boshlaydi. (Rasmda
qismi). Bunga sabab anod tomon
harakatlanayotgan elektronlar o‘z yo‘lida
gazdagi neytral atomlar bilan ko‘p
to‘qnashadi. Kuchlanish ortishi bilan gazda
hosil bo‘lgan elektronlarning anodga tomon
harakat tezligi ham orta boradi.

MUSTAQIL RAZRYAD
Kuchlanish yana orttira borilsa, elektronlarning kinetik
energiyasi o‘z yo‘lida to‘qnashgan neytral atomlarning elektronini
urib chiqarishga, ionlashtirishga yetarli bo‘ladi. Shu tariqa gazning
ionlashishi keskin ortadi. Bu esa tok kuchining ham keskin
ortishiga sabab bo‘ladi. Agar tashqi ta’sir – ionizator o‘chirib
qo‘yilsa ham, gazning ionlashishi to‘xtamaydi. Elektr razryad
ionizator ta’sirisiz ham mustaqil ravishda davom etaveradi.
Ionizator ta’siri to‘xtatilganda ham davom
etaveradigan razryad mustaqil razryad deb ataladi.

ELEKTR YOY RAZRYADI
Ikkita ko‘mir elektrod olib, ularga
40-50 V kuchlanish beraylik. Ularning
uchlarini bir-biriga tekkizib, biroz
uzoqlashtiraylik. Bunda elektrodlar
uchlari orasida ko ‘zni qamashtiradigan
yarqirash – elektr yoy razryadi hosil
bo‘ladi. Hosil bo‘lgan elektr yoy
elektrodlar orasidagi kuchlanish
olinmaguncha davom etadi.

ELEKTR YOY RAZRYADI
Elektr yoy razryadi juda quvvatli yorug‘lik manbaidir.
Bunday elektr yoylardan projektorlarda, mayoqlarda va
boshqa qurilmalarda foydalaniladi. Elektr yoy
temperaturasi juda yuqori bo‘lganligidan undan metallarni
eritish va payvandlashda foydalaniladi. Yuqori navli po‘lat
olishda kuchli elektr yoydan foydalaniladi.

UCHQUN RAZRYADI
Bir-biridan izolatsiyalangan ikkita elektrodni yuqori kuchlanish
manbaiga ulaylik. Elektrodlardagi kuchlanish ma’lum katta qiymatga
yetgach, ular orasida chaqnash – uchqun razryad hosil bo‘lganini
ko ‘ramiz. Uchqun razryad vaqtida o‘ziga hos charsillashi eshtiladi va
ko‘zni qamashtiradigan darajada ravshan yorug‘lik chiqadi.
Yuqori kuchlanishli elektr uzatish tarmoqlarida o‘tkazgich sim metall
tayanchga izolyator orqali bog‘langan bo‘lishiga qaramay, ba’zi hollarda
kuchli elektr razryad sodir bo‘lishi mumkin. Uchqun chiqmasligi uchun
elektr uzatish tarmoqlarida kuchlanish qanchalik yuqori bo‘lsa, tayanch
va o‘tkazuvchi sim orasidagi izolyator shunchalik katta bo‘lishi kerak.

UCHQUN RAZRYADI
Odatdagi sharoitda havodagi elektr maydon kuchlanganligi
ga yetganda uchqun razryad hosil bo‘ladi.
Uchqun razryad tabiatda chaqmoq tarzida ro‘y
beradi. Chaqmoq bulutlar orasida yoki bulut bilan yer
orasida sodir bo‘ladi. Turli ishorali kuchli zaryadlangan
bulutlar bir-biriga yaqinlashganda, ular orasida kuchli
uchqun razryad – chaqmoq hosil bo‘ladi.

UCHQUN RAZRYADI
Bunday bulutlar orasidagi kuchlanish dan oshishi mumkin.
Bunday bulutlar orasidagi orasidagi chaqmoq paytida havo
orqali o‘tgan tokning kattaligi ga boradi. Chaqmoq paytida
uchqun razryadning davomiyligi bor-yo‘g‘i bo‘ladi.
Bir-biriga yaqinlashtirilgan ikki
elektrodga yuqori kuchlanish berib,
uchqun razryad hosil qilinganda,
anodda chuqurcha katodda esa
do‘ngcha hosil bo‘ladi.

FARADEYNING IKKINCHI QONUNI
Bunday hodisadan metallarga ishlov
berishda foydalaniladi. Agar teshik
ochish kerak bo‘lsa metallni anod qilib
olib, unga katod yaqinlashtirilsa,
anodda chuqurcha hosil bo‘ladi.
Bu jarayon yana biroz davom ettirilsa,
anod sifatida olingan metallda teshik
yuzaga keladi.

MILTILLAMA RAZRYAD
Yopiq shisha nay olib, uning ichiga qarama-qarshi qilib
anod va katodlar o‘rnatilgan. Nay ichidagi bosim atmosfera
bosimiga teng bo‘lganda, uning ichidagi havodan tok
o‘tmaydi. Lekin nay ichidagi havo maxsus nasos yordamida
so‘rib olinsa undan tok o‘ta boshlaydi.

MILTILLAMA RAZRYAD
Naychadagi havo taxminan o‘n marta siyraklashganda,
razryad sezila boshlaydi. Havo odatdagiga nisbatan bir
necha yuz marta siyraklashtirilsa, anod va katod orasini
miltillagan yorug‘lik qoplaydi.

MILTILLAMA RAZRYAD
Miltillama razryaddan sovuq lampalar yoki kunduzgi lampalar deb
ataluvchi yorug‘lik manbai sifatida foydalaniladi. Nayning ichiga oq
rangdagi deb ataladigan moddalar surtilsa, undan oq yorug‘lik chiqadi.

MUSTAQIL BAJARISH UCHUN TOPSHIRIQLAR:
I. Darslikda berilgan “Elektr razryadlarning
turlari va ulardan foydalanish” mavzusini
o‘qish.
II. Mavzu oxirida berilgan savollarga javob
yozish.
III. IV bobni takrorlash uchun test
topshiriqlarini bajarish.

Elektr razryadlarning turlari va ulardan foydalanish

Sotib olish