Elektr toki haqida dastlabki ma’lumotlar - Fizika - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	4.4MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	27 Sentyabr 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Fizika

Elektr toki haqida dastlabki ma’lumotlar

Sotib olish

Elek t r t ok i
haqida
dast labk i
ma’lumot lar

Reja :
1. Jismlarning elektrlanishi.
2. Elektr zaryadi va uning turlari.
3. Elektr toki va tok manbalari haqida. tushuncha.
4.Turmushda va texnikada elektr tokining
ahamiyati.

Jismlarning elektrlanishi
Elektrni o‘rganish oddiy tajribalarni o‘tkazishdan boshlangan.
Shunday tajribani qilib ko‘raylik. Stol ustiga qaychi bilan
maydalab qirqilgan qog‘oz parchalarini sochib qo‘yaylik.
Plastmassadan yasalgan taroqni olib uni yaxshilab tozalab,
quritaylik. So‘ngra yog‘siz quruq sochimizni taraylik va qog‘oz
parchalariga yaqinlashtiraylik .

Ishqalangandan keyin boshqa jismlarni o‘ziga tortadigan jism
elektrlangan yoki elektr zaryadlangan jism deb ataladi.
Elektrlangan jismlarga faqat qattiq jismlar emas, boshqa
holatdagi moddalar ham tortiladi. Masalan, elektrlangan tayoqcha
jildirab tushayotgan suvni ham, sham alangasini ham o‘ziga
tortadi

Tajribalardan quyidagi xulosalarni chiqaramiz:
1. Elektrlangan jismlar boshqa elektrlanmagan
jismlarni, masalan, mayda qog‘oz parchalarini, soch
tuklarini o‘ziga tortadi.
2. Elektrlangan bir xil tayoqchalardan zaryad olgan
jismlar birbiridan itariladi. Shisha va kahrabo
tayoqchalardan zaryad olgan
jismlar bir-biriga tortiladi.

Elektr zaryadi va uning turlari
Demak, shoyiga ishqalangan shisha tayoqchada bir turdagi
elektrzaryadlari, mo‘ynaga ishqalangan kahrabo tayoqchasida
ikkinchiturdagi elektr zaryadlari bo‘lar ekan. Fransuz olimi Sh.
Dyufe va amerikalik olim B. Franklin taklifiga binoan birinchi turdagi
zaryadni shartli ravishda musbat zaryad deb , ikkinchi turdagi
zaryadni shartli ravishda manfiy zaryad deb atashga kelishilgan.

Atom tuzilishi
Atom yadrosining o‘lchami atom o‘lchamidan
taxminan yuz ming marta kichikdir. Lekin
yadroda atomning amalda barcha massasi
to‘plangan bo‘ladi. Atomning yadrosida musbat
zaryadga ega bo‘lga n proton va zaryadga ega
bo‘lmagan neytron bo‘ladi. Yadro atrofida
aylanib yurgan elektronlarning massasi taxminan
ikki ming marta kichik bo‘lib, yadroga tortilishi
tufayli undan ma’lum masofada aylanib yuradi.
Proton zaryadining miqdori son qiymati jihatidan
elektron zaryadigateng. Shunga ko‘ra, atomning
umumiy zaryadi nolga teng .

Jismlarning elektrlanishi
Jismlarning elektrlanganligini «elektrometr» deb ataluvchi asbob yordamida aniqlash
mumkin . Elektrometrning yuqori qismiga metall shar o‘rnatilgan bo‘lib, unga metall
sterjen mahkamlangan. Metall sterjenning ikkinchi uchiga aylana oladigan holda
strelka o‘rnatilgan. Zaryadlangan tayoqchani metall sharga tekkizilsa, tayoqchadagi
zaryadlar sharga, undan metall sterjenga va strelkaga o‘tadi.

Tajribadan quyidagi muhim xulosani chiqaramiz.Moddalar elektr o‘tkazish
qobiliyatiga ko‘ra, o‘tkazgichlarga va o‘tkazmaydiganlarga bo‘linadi. Barcha
metallar, tuz va kislotalarning suvdagi eritmalari o‘tkazgichlarga kiradi.
Elektr o‘tkazmaydigan modda va jismlarni dielektriklar deb ham ataladi.
Dielektrik moddalarga chinni, rezina, plastmassa, havo, toza distillangan suv
kiradi. Dielektrik moddalardan yasalgan jismlarga izolyatorlar deyiladi.
Elektr zaryadlarining bir tomonga tartibli harakatiga elektr toki
deyiladi.

Elektrofor mashinasi
Tayoqchada hosil qilingan zaryadli zarrachalar boshqa jismga berilsa,
undagi zaryad tugaydi. Tayoqchada takror zaryad hosil qilish uchun uni
yana matoga ishqalash kerak bo‘ladi. Lekin olimlar uzluksiz ravishda
zaryadlarni hosil qilib turadigan asbob o‘ylab topdilar. Bu asbob
elektrofor mashina deb ataladi .

Galvanik element va tok manbalari
XVIII asr oxirigacha olimlar «elektr»ni asosan ishqalanish orqali
hosil qilganlar. XVIII asr oxiriga kelib elektr hodisalarini o‘rganishda
katta burilish ro‘y berdi. Italiyalik olim A. Volta mis va rux plastinalari
orasiga kislota shimdirilgan mato qo‘yilsa, mis plastina musbat ishorada, rux plastina manfiy
ishorada zaryadlanib qolishini aniqlaydi.
Bu plastinalarni bir-biriga o‘tkazgich orqali ulansa elektr toki o‘tishini
kuzatadi. Shunday qilib birinchi tok manbai ixtiro qilinadi.

Elektr tokini hosil qilish
Kundalik turmushda elektr toki hosil qilishda turli xil
elektrostansiyalarda ishlab chiqariladi. Elektr toki yetib
borishi qiyin bolgan hududlarda esa xonadon elektr
generatori yordamida elektr toki ishlab chiqariladi.

Hozirgi kunda elektr tokini ekologik jihatdan atrof muhitni
ifloslantirmaydigan yo’llar orqali olish keng rivojlanib bormoqda.
Quyosh elektr panellari Quyoshdan kelayotgan yorug’lik
energiyasini elektr tokiga aylantirib beradi

Turmushda va texnikada elektr toki
Bugungi kunda turmushda va texnikadalar, ishlab chiqarish va sanoatni
elektr tokisiz tasavvur qilishning iloji yo’q. Elektr toki uylarimizda
lampalarga yorug’lik beradi, uylarni isitadi, telefon va kompyuterlarimizga
quvvat beradi. Sanoat va qishloq xo’jaligida elektr toki dvigatellarni
harakatga keltiradi, stanoklar va turli dastgohlarni yurgizadi.

Dars yuzasidan yakuniy xulosalar
Jismlarning
elektrlanishi Jismlar bir-biriga ishqalanib yaqinlashtirilganda biridan
ikkinchisiga erkin elektronlarning o‘tib qolishi.
Musbat zaryadlangan
jism O‘zidan elektronlarni bergan jism.
Manfiy zaryadlangan
jism O‘ziga elektronlarini olgan jism.
Proton Atomning yadrosida musbat zaryadga ega bo‘lgan zarra.
Neytron Atomning yadrosida zaryadga ega bo‘lmagan zarra.
Elektron Yadro atrofida aylanib yurgan manfiy zaryadga ega bo‘lgan
zarra.
Batareya Bir marta ishlatiladigan galvani elementi
Akkumulyator Qayta zaryadlab ishlatiladigan galvani elementi.

Elektr toki haqida dastlabki ma’lumotlar

Sotib olish