Erkin Vohidov she`riyada badiiylik va novatorlik - Литература - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	2.6MB
Покупки	19
Дата загрузки	15 Февраль 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Литература

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

739 Продаж

Erkin Vohidov she`riyada badiiylik va novatorlik

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM,FAN VA INNOV ATSIYALAR
VAZIRLIGI TERMIZ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI FILOLOGIYA
FAKULTETI
O ZBEK TILI VA ADABIYOTI YO NALISHI 3- BOSQICH 306- GURUHʻ ʻ
TALABASI SOHIBOVA ZULAYXONING
"PRIMQUL QODIROV MAHORATLI ROMANNAVIS'' MAVZUSIDA
TAYYORLAGAN
KURS ISHI

B ajardi: ________________________
Qabul qildi: ________________________

Termiz-2024

1

Erkin Vohidov she`riyada badiiylik va novatorlik

Mundarija :
Kirish ............................................................................................................................................................ 3
I.Bob.Erkin Vohidov she`riyatining o‘ziga xosligi .......................................................................................... 7
1.1.Erkin Vohidov she`riyatining o‘ziga xosligi va bugungi O‘zbek adabiyotidagi o‘rni ................................ 7
1.2.Erkin Vohidovning badiiy mahorati ...................................................................................................... 12
II.Bob.Erkin Vohidov she`riyada badiiylik va novatorlik ............................................................................. 22
2.1.Erkin Vohidov ijodida tabiat va ona zamin ........................................................................................... 22
2.2.Erkin Vohidov ijodiyotining badiiy-estetik xususiyatlari ....................................................................... 29
Xulosa ........................................................................................................................................................ 32
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: ........................................................................................................... 34
2

Kirish
Mavzuning dolzarbligi . Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so’ng
barcha sohalarda islohotlar amalga oshirildi. Xusu san, ta’lim sohasi ham davlat
siyosatining ustuvor ahamiyatga yo’nalishlaridan biriga aylandi. “Ta’lim
to’g’risidagi Qonun” hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning
mazmunmohiyati hayotga jadal tadbiq etildi. Respublikadagi uzluksiz ta’lim
tizimining shakli bilan mazmuni takomillashib bordi. O’quvchini mustaqil
fikrlashga, ijodkorlikka undovchi, faolligini oshirishga xizmat qiluvchi yangi
pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayonidan o’rin oldi. O’quv mashg’ulotlarini
qiziqarli, o’qituvchi va o’quvchi hamkorligiga tayanuvchi o’zaro faol munosabatlar
asosida tashkil etishda yangi pedagogik texnologiyadan foydalanish ta’limiy va
tarbiyaviy zaruratga aylandi.
Umumiy ta'lim tizimida ona tili asosiy va markaziy o'ringa ega. Ayniqsa,
umumiy o'rta ta'limning asosi, poydevori bo'lgan maktablarda ona tili yetakchi
mavqeda turadi. Yosh avlodda fikrlash va fikrni to'g'ri ifodalay olish ko'nikmasini
hosil qilish va rivoj toptirish, ularga ona tilining qonun-qoidalarini singdirish, bu
qonun-qoidalarni amalda qo'llay bilishni o'rgatish, ularni savodxonlik bilan to'g'ri
va chiroyli yozish, to'g'ri talaffuz, ifodali nutq. O'z his- tuyg'ularini so'z vositasi
bilan yuzaga chiqara olish malakalariga ega qilish, bular orqali amaliy faoliyatga
tayyorlash maktablarda boshlanadi.
Bola 1-sinfga kelganida taxminan 1300, 1400 atrofida so‘z boyligiga ega
bo‘ladi. Maktab ta'limi, o‘qituvchilarning pedagogik mahorati bilan unga har kuni
5-6 ta yangi so‘z o‘rgatiladi va bu so‘zlar uning lug‘atidan joy olishi hamda
mustahkamlanishi kuzatib boriladi.Shu bilan birga o’quvchilar ushbu so’zlarning
yozilishi bilan ham tanishib boradilar. O’quvchilar ona tili qoidalari bilan
birgalikda to’g’ri va chiroyli yozishga o’rganib borishlari lozim bunga erishish
uchun esa doimiy ravishda o’quvchilarni savodli yozish malakalarni rivojlantirib
borishimiz lozim.
3

Bugungi kunda ayrim joylarda panolarda, viveskalarda, jamoat joyidagi
e’lonlarda ayrim orfografik va imlo qoidalari buzilgan holatdagi yozuvlarni
uchratishimiz mumkin. Afsuski bunday kamchiliklar tez-tez ko’zga chalinib
turibdi. Albatta bularning barchasiga yoshlikdanoq savodli yozish ko’nikma va
malakalarini shaklllantirishga yaxshi e’tibor qaratilmasligi deb olishimiz mumkin.
Shuning uchun ham o’quvchilarni ilk maktab yoshidanoq savodli yozishga o’rgatib
borish bugungi kunda ham dolzarb va ahamiyatli muammolardan biri bo’lib
qoladi.
Kurs ishining maqsad va vazifalari.
Ushbu Kurs ishini yozishda savod o’rgatishning tayyorlov davrida
o’quvchilarni yozuvga o’rgatish asosiy maqsad qilib belgilandi.
Ushbu maqsadni amalga oshirishda quyidagi vazifalar amalga oshirildi
-Maktab o’quvchilarini yozuvga o’rgatish bo’yicha adabiyotlar va internet
ma’lumotlari tahlili,
-o’quvchilarni savod o’rgatishning ilk davridayoq yozishga o’rgatish
masalalarini o’rganib chiqish
-Darslarda zamonaviy usullarni qo’llab darslarni tashkil etish bo’yicha
adabiyotlarni o’rganib chiqish
-zamonaviy pedagogik texnologiyalar, innnovatsion hamda interaktiv usullar,
turli didaktik o’yinlardan foydalanib o’quvchilarga savod o’rgatish yo’llarini ishlab
chiqish.
Kurs ishi obyekt va usullar . Kurs ishining muammosiga oid falsafiy,
psixologik, pedagogik hamda metodik adabiyotlar ta’lim mazmunini yorituvchi
me’yoriy hujjatlar mazmunini o’rganish va tahlil qilish; nazariymantiqiy tahlil,
ilg’or pedagogik tajribalarni o’rganish, ta’lim jarayonini kuzatish, suhbat, so’rov-
anketa, qiyosiy tahlil, pedagogik tajriba-sinov ishlarini tashkil etish, olingan
natijalarni tahlil qilish kabi usullardanfoydalanildi.
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati.
maktab savod o’rgatishning tayyorlov davrida yozuv darslarini tashkil etishda
ilg’or texnologiyalardan foydalanish usullari nazariy jihatdan asoslangan.
4

Ushbu Kurs ishida yoritilgan nazariy va amaliy fikrlardan o’rta maktab sinf
o’qituvchilari, oliy o’quv yurtlari pedagogika fakulteti talabalari o’quv jarayonini
tashkil etishda foydalanishlari mumkin.
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi .
Ushbu Kurs ishi kirish, asosiy qism, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar
ro’yxatidan iborat.
6

I.Bob.Erkin Vohidov she`riyatining o‘ziga xosligi
1.1.Erkin Vohidov she`riyatining o‘ziga xosligi va bugungi O‘zbek
adabiyotidagi o‘rni
Qisqa vaqt oralig’ida ta’lim va tarbiyaning yetakchi maqsad hamda
vazifalarini amalga oshirish, yuqori samaradorlikka erishishni kafolatlovchi
pedagogik texnologiyani ta’lim jarayoniga tadbiq etish vositasida o’quvchilar
mustaqil fikrlash qobiliyatini, nutqini, kitob o’qish malakasini o’stirish masalasi
muhim ahamiyat kasb etadi. maktab o’quvchilarining o’z nuqtai nazariga,
qarashlariga ega insoniy fazilatlar sohibi sifatida shakllanishi esa ularning hatti-
harakatlari, o’z burchiga munosabati, atrofdagilar bilan muloqoti orqali yaqqol
namoyon bo’ladi. Shu bois, o’quvchilarning yozma va og’zaki nutqini o’stirish,
muloqot madaniyatini egallab borishlarida ta’lim hamda tarbiya imkoniyatlaridan
foydalanish ham dolzarb ahamiyatga ega. Mazkur Kurs ishiida savod o’rgatish
davrida pedagogik texnologiyadan foydalanish orqali dars samaradorligini o’stirish
omillari, samarali metod va usullarni qo’llash texnologiyasi asosidagi darslarni
loyihalashtirish metodikasi yoritilganligi uning dolzarbligini belgilaydi. 1
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov «Yuksak ma'naviyat –
yengilmas kuch» kitobida ta'kidlaganidek: «O'zlikni anglash, milliy ong va
tafakkurning ifodasi, avlodlar o'rtasidagi ruhiy-ma'naviy bog'liqlik til orqali
namoyon bo’ladi. Jamiki ezgu fazilatlar inson qalbiga, avvalo, ona allasi,
onatilining betakror mo’jizasi bilan singadi. Ona tili – bu millatning ruhidir.
Respublikamiz ijtimoiy va madaniy hayotida, xalq xo'jaligining barcha
sohalarida davlat tilida aniq va pishiq ish olib borish. Fikrni og'zaki va yozma
shaklda to'g'ri, ravshan, izchil ifodalay bilish, milliy-ma'naviy qadriyatlarni puxta
egallash singari talablar barkamol mutaxassislar tayyorlashning muhimshartidir.
So’nggi yillarda pedagogika faniga, ta’lim tizimiga shiddat bilan kirib kelayotgan
yangi pedagogik texnologiyalar, innovatsiyalar, yangi-yangi pedagogik-psixologik
1
Hoshimov O`. O`zbeklar.-T: O`qituvchi. 2006 yil
7

tushunchalar, interfaol metodlarni, intnegratsion texnologiyalarni ta’lim beruvchi
tomonidan o’zlashtirilib va qo’llanib borilishi, ta’lim mazmunini tubdan o’zgartirib
yubordi desak mubolag’a bo’lmaydi. O’quvchilarini fanga ijodkorlik nuqtai-nazari
bilan qarashlarini tashkil qilish, ularda izlanuvchanlik xususiyatlarini shakllantirish
va albatta, yangi pedagogik texnologiya usullaridan foydalangan holda darsni
tashkil etish kerak bo’ladi. Buning uchun esa u bir necha yangicha ta’lim usullarini
yaxshi bilishi kerak. Shu yerda birinchchi Prezidentimiz I.A. Karimovning «Biz
o’g’il-qizlarimizni o’zlarini anglashga, mustaqil, ongli fikrlashga, ularning
tafakkurida bo’shliq vujudga kelishigi yo’l qo’ymasligimiz lozim» degan so’zlarini
misol qilib keltirgan holda maktab o’quvchisi, kasb-hunar kollejlari, akademik
litsey talabalarining nutq boyligi, uquvliligini oshirishimiz, badiiy va ilmiy
adabiyotlarga qiziqishini rivojlantirishimiz, ularning dunyoviy va diniy ilmlardan
qay darajada xabardorligini aniqlashimiz kerak bo’ladi. Chunki, ko’p o’qigan va
uqqan yoshlarni aldash, milliy g’oyamizga yot bo’lgan g’oyalar sari yetaklash
xalqimiz dushmanlari uchun uddalab bo’lmaydigan masalaga
aylanadi.Farzandlarimizning nafaqat jismoniy va ma’naviy sog’lom o’sishi, balki
ularning eng zamonaviy intellektual bilimlarga ega bo’lgan, uygun rivojlangan
insonlar bo’lib, XXI asr talablariga to’liq javob beradigan barkamol avlod bo’lib
voyaga yetishi uchun zarur barcha imkoniyatva sharoitlarni yaratishni
o’zoldimmizga maqsad qilib qo’yganmiz1.
Mazkur to’plamning bosh g’oyasini quyidagi so’zlarda mujassam bo’lgan eng
muhim o’zak fikr tashkil etadi: «Biz o’tgan davrda amalga oshirgan ishlarimizga
baho berar ekanmiz, «Kecha kim edigu bugun kim bo’ldik?» degan savol asosida
ularning mohiyati va ahamiyatini o’zimizga chuqur tasavvur etamiz. Ayni vaqtda
«Ertaga kim bo’lishimiz, qanday yangimarralarni egallashimiz kerak?» degan
savol ustida o’ylashimiz, nafaqat o’ylashimiz, balki amaliy ishlarimiz bilan bunga
javob berishimiz lozim».3
Ana shunday yondashuv asosida mamlakatimizning mustaqillik yillarida
bosib o’tgan tarixiy yo’li teran tahlil qilinib, bu hayotiy savollarga chuqur va
haqqoniy javoblar berilgani kitobning qimmatini yanada oshiradi.
8

Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarning muvaffaqiyatli ko’p
jihatdan ta’lim-tarbiya tuzulishini hozirgi davr talabiga ko’tarish har tomonlama
barkamol shahsni shakllantirishga bog’liq. Chunki, jamiyat taraqqiyotining asosiy
uning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi bilan bir qatorda shu jamiyatda yashayotgan
fuqarolrning intelektual va ma’naviy samaradorligini ham belgilab beradi. Shu
nuqtai nazardan qaraganda har bir Davlatning istiqbolimizning ta’lim tuzulishini
qay darajada ekanligi bilan belgilanadi.
Yurtimiz mustaqillikka erishgan ilk yillardayoq mamlakatimizda ta’lim
tuzulishini rivojlantirish bo’yicha keng qamrovli ishlar amalga oshirildi. Ya’ni
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi sessiyasida (1997-yili 29-avgust) qabul
qilingan, hamda bugungi kunda amaliyotga keng ko’lamda tadbiq etilayotgan
“Ta’lim to’g’risidagi”qonun hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul
qilinishi fikrimizning yorqin dalilidir. Ushbu muhim hujjatlar asosida ta’lim
tuzilishida tub islohotlar amalga oshirilmoqda. “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun
hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning muhim pog’onasi hisoblanadigan
umumiy o’rta ta’lim maktablarida yuksak islohotlarni amalga oshirish
ulardabunyodkorlikni yanada avj oldirish maqsadida birinchi Prezidentimiz
I. A. Karimovning 2004-2009-yillarda maktab ta’limini rivojlantirish Davlat
umummilliy dasturi to’g’risidagi farmoni, qator hukumat qaroralarining qabul
qilinishi ta’lim sohasida tub burilish yasashga asos bo’ldi. Mazkur dasturda ko’zda
tutilgan masalalardan biri-ta’lim standartlari va o’quv dasturlarini takomillashtirish
zamirida avvalo umumiy o’rta ta’lim maktablarida ta’lim samaradorligini oshirish,
o’quvchilar bilimini har tomonlama yuksalishiga e’tibor berish mazmuni o’z aksini
topgan.
“Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili” dasturidan yoshlarimizni
sog’lom va barkamol etib tarbiyalash masalasi alohida o’rin egallashi tabiiydir.
Yosh avlod tarbiyasi haqida gapirganda, Abdurauf Fitrat bobomizning mana
bu fikrlariga har birimiz, ayniqsa, endi hayotga kirib kelgan o’g’ilqizlarimiz amal
qilishlarini men juda-juda istardim. Mana. Ulug’ ajdodimiz nima deb yozganlar:
“Xalqning aniq maqsad sari harakat qilishi, davlatmand bo’lishi, baxtli bo’lib
9

izzat-hurmat topishi, jahongir bo’lishi yoki zaif bo’lib xorlikka tushishi, baxtsizlik
yukini tortishi, e’tibordan qolib, o’zgalarga tobe va qul, asir bo’lishi ularning o’z
ota-onalaridan bolalikda olgan tarbiyalariga bog’liq”.
Bugungi tez o’zgarayotgan dunyo insoniyat oldida, yoshlar oldida
yangiyangi, buyuk imkoniyatlar ochmoqda. Shu bilan birga, ularni ilgari
ko’rilmagan turli xavf-xatarlarga ham duchor qilmoqda. G’arazli kuchlar soda,
g’or bolalarni o’z ota-onasiga, o’z yurtiga qarshi qayrab, ularning hayotiga, umriga
zomin bo’lmoqda.
Bunday keskin va taxlikali sharoitda ota-onalar, ustoz-murabbiylar,
jamoatchilik, mahalla-ko’y bu masalada xushyorlik va ogohlikni yanada
oshirishimiz kerak. Bolalalrimizni birovlarning qo’liga berib qo’ymasdan, ularni
o’zimiz tarbiyalashimiz lozim.
Bizning navqiron avlodimiz manfaatlarini ta’minlash borasidagi faoliyatimiz
yaqinda qabul qilingan “Yoshlarga oid davlat siyosati to’g’risida” gi qonun
asosidaqat’iy davom ettiriladi.
Maktabda ona tilini chuqur o'rganish zaruriyati ona tilining jamiyatdagi
bajaradigan asosiy vazifalaridan kelib chiqadi. Til jamiyat a'zolarining bir-biri
bilan o'zaro aloqasi uchun xizmat qiladigan vositadir. Odamlar o'rtasidagi o'zaro
munosabat til orqali amalga oshadi. Kishilar o'z his-tuyg'ulari, kechinma va
holatlarini taassurot va tasavvurlarini til vositasida ifodalaydilar. 2
Bugungi kunda respublikamiz korxonalarida mehnat qilayotgan ayollar va
o’smirlar mehnatini muhofaza qilishga katta ahamiyat berilmoqda. Xususan, ularni
og’ir va sog’liq uchun zararli ishlardan ozod qilish, qisqartirilgan ish kuni huquqi
qonun bilan belgilab qo’yilishi, homiladorlik ta’tili, bola tarbiyasiga beriladigan
ta’tilning uch yilgacha uzaytirilishi va boshqa imtiyozlar bunga misol bo’la oladi.
Inson mehnati va bu mehnat jarayonida uning xavfsizligini ta’minlash har bir
jamiyatning ustuvor yo’nalishlaridan biri bo’lmog’i lozim. Birlashgan Millatlar
Tashkiloti tomonidan qabul qilingan “Inson huquqlari Umumjahon
2
Erkin Vohidov asarlar 6-jild “Erk saodati” “Sharq” 2018 y
10

deklaratsiyasi”da hayot, erkinlik, mehnat va shaxsiy daxlsizlik masalalariga
alohida e’tibor qaratilgan.
Adabiyot xalqning yuragi, elning ma’naviyatini ko’rsatadi. Bugungi
murakkab zamonda odamlar pul toppish, ularni ezgu maqsadlarga ilhomlantirishda
adabiyotning ta’sirchan kuchidan foydalanish kerak. Ajdodlar merosini o’rganish,
buyuk madaniyatimizga munosib buyuk adabiyot uchun hamma sharoitlarni
yaratamiz”
2020 yil 20 may “Adiblar xiyoboni” ochilishida aytib o’tgan edi,
prezidentimiz Sh.Mirziyoyev.
Xiyobonda Navoiy, Bobur, Ogohiy, Muqimiy, Furqat, Avloniy, Behbudiylar
qatorida XX asr o‘zbek adabiyoti darg‘alari Qodiriy, Cho‘lpon, Oybek, Hamid
Olimjon va Zulfiya, Abdulla Qahhor, Said Ahmad va Saida Zunnunova, G‘afur
G‘ulom, Ozod Sharafiddinov, Abdulla Oripovlar qatorida, XX asr ikkinchi yarmi
o`zbek adabiyoti rivojida o‘zining munosib o‘rniga ega Erkin Vohidovning o`rin
olishi adib ijodi davlatimizda o‘z o‘rniga ega ekanligidan dalolat beradi.
“Chinakam badiiy asar shoirning yurak bilan yolg‘iz qolib suhbatlashishi. Hozir
jo‘n nasihat zamoni emas. “Ey birodarlar, ko‘proq kitob o‘qinglar!” degandan
ko‘ra o‘sha kitobni yozish kerak. “Teatrga ko`proq tushinglar, televizorni ham tez-
tez ko`rib turinglar” degandan ko‘ra ularning ma`naviy saviyasini balandroq
ko`tarish lozim. Kerak bo`lsa shoirning o`ziga dars berib qo`yadilar” “Yuraklarni
larzaga soladigan she’riy so`zing bo`lmasa to`g`richa gapingni to’g`richa ayt qo`y.
Undan ham ham yaxshisi sukut qukut qil” deydi, 1993-yil “Vatan” gazetasiga
bergan maqolasida. Bundan ko`rinadiki adibning ma’naviyat, she’riyat, bilim
haqidagi qarashlari qanchalar dolzarb voqeylik ekanligi bugungi kunda
jamiyatimizda insonlar hayotida bilimga bo`lgan dunyoqarash insonlarning bozor
munosabatlari jamiyatida bir muncha pasayganligi ma’naviyat esa telekanallarimiz
orqali berilayotgan ayrim qo`shtirnoq orasidagi seriallar hamda ko`rsatuvlar orqali
nomoyon bo`lmoqda desak aslo yanglishmaymiz.
Bu so`zlarning isboti sifatida adibning “Lekin ko`nglimda bir hadik bor:
Amerika va Ovruponing bozor sharoitida yashayotgan ko`plab davlatlarida bo`lib,
shu narsaga iqror bo`ldimki, bozor qonunyatlari hokim bo`lgan yurtda adabiyot va
11

san’atning qadri bir qadar past bo`ladi. Tirikchilik ketidan quvib ketib,
ma`naviyatdan uzilib qolmasak edi. Bu marakkab muammo. Goho vatan
nomukammal bo`lib qolmasaydi, degan tashvishli hayollar orom bermaydi.”
Darhaqiqat, Vatanimiz oxirgi o`ttiz yilda qanchadan qancha yutuqlarga
erishdi, iqtisodiy hamda ijtimoiy islohotlar o`z samarasini bermoqda.
Sportchilarimiz, bilimli yoshlarimiz jahon miqyosida vatanimiz bayrog`ini
yuksaklarga olib chiqishmoqda. Shuni ham aytib o`tish lozimki, ma’naviyat
tushunchasi insonlar orasida mavqeyi jihatidan bir muncha orqada tasavvur
etiladigan tushunchaga aylanganligi hech birimizga sir emas. Bozor munosabatlari
jamiyatida odamlar tirikchilik tashvishlari bilan tarbiyalangan avlod ongida Vatan
tushunchasi ham nomukammal tushunchaga aylanayotganligi ham bugungi
jamiyatimizga yod tushunchalar qatorida emas.
1.2. Erkin Vohidovning badiiy mahorati
Erkin Vohidov ijodini kuzatar ekanmiz, undagi falsafiy teranlik, yorqin poetik
obraz va badiiy san atlar, milliy tafakkur va xalqona donishmandlik kabi qirralarniʼ
ko ramiz. Bularning hammasini shoirning yuksak saviyadagi poetik tasvir
ʼ
vositalarini qo llash mahorati orqaligina ro yobga chiqqanligini anglash qiyin
ʼ ʼ
emas. Shoir she riyatidagi poetik tasvir vositalari, xususan, she riy nutq
ʼ ʼ
qurilishidagi so z tanlash va ularning badiiy matnda mohirona ishlatilishi nafaqat
ʼ
adabiyotshunoslarni, balki keng kitobxonlar ommasini ham bahs-munozaraga
chorlaydi. Erkin Vohidov ijodi ko pdan beri ilmiy jamoatchilik, adabiy
ʼ
tanqidchilik e tiborini o ziga tortib keladi. Shoir lirikasi va ayrim asarlari haqida
ʼ ʼ
Ozod Sharafiddinov, Umarali Normatov, Ibrohim G afurov hamda Usmonjon
ʼ
Qosimov singari yetuk tanqidchi-adabiyotshunoslarning ilmiy tadqiqotlari, yana
bir qancha olimlarimiz tomonidan yaratilgan maqolalar mavjud. Аmmo hozirgi
kunga qadar Erkin Vohidov badiiy publitsistikasi, adibning badiiy ijod, so z qadri
ʼ
12

va ularni qo llashdagi muallif mahorati kabi muammolarga bag ishlanganʼ ʼ
publitsistik maqolalari yetarlicha tadqiq qilingan emas.
Adib tomonidan 1993-yil 22-iyunda “Xalq so‘zi” gazetasiga bergan
javoblarida shunday deydi. “Ruhlar isyoni”da shunday satr bor: “Iste’dodning
tabiati isyondir”. Bu dunyoda shoir bor – isyon bor. Haqiqiy shoir ko ‘rgan kuniga
qanoat qilib, bir joyda to ‘xtab qola olmaydi.”
Shunindek adib m ustabid tuzum sharoitida ham o`zining haq so`zi bilan el
orasida e’tibor qozon gan i ni alohida ta’kidlab o‘tish lozim . Yozuvchi o`z she’riy
asarlarida hamisha haq gapni aytishga intildi. Buning yorqin misolini shoirning
“O zbegim” qasidasida ko‘rishimiz mumkin, o z vaqtida xalq o rtasida og izdan
ʻ ʻ ʻ ʻ
tushmaydigan bo lib qolgan edi.
ʻ Bu qasida 1968-yilda chop etilgan bo‘lib, muallif
she riyatining eng avj pallasi hisoblanadi.
ʼ Sharq mumtoz she’riyatida qasidalar
asosan podshohlar, amir-u xonlar sha’niga, ular tomonidan amalga oshirilgan ezgu
amallarni olqishlash maqsadida bitilardi. Erkin Vohidov esa ona xalqi –
o‘zbegimga qasida bag‘ishlaydi. Bu shoir ijodidagi dastlabki badiiy pulitsistik
isyon deya baholasak yanglishmagan bo‘lamiz, negaki, bunday ijodiy jasorat
shunisi bilan alohida ajralib turadiki, qasida yozilgan davr sobiq sho‘ro
mustamlakasi barcha millatlar «sovet xalqi» degan umumiy, sun’iy nom bilan
atalar, insonlarning ma’lum bir millat vakili ekani bilan faxrlanishlari millatchilik
deya atalib, bunday ijod na’munasini yaratgan ijotkorlar ham siyosiy ham ijtimoiy
taziq ostiga olinar edi . Ko‘rinib turibdiki adib ijodi iste’dodining dastlabki isyoni
ayni “O‘zbegim” qasidasida ulkan bir portlash ko‘rinishida, so‘z qudrati, millat
qudrati, ijodkorning mahoratida yaqqol ko ‘rinadi deb aytsak
aslo yanglishmaymiz. 3
Bu o rinda qasidani maxsus sharhlab o tirishga hojat yo q: u haqda ko p
ʻ ʻ ʻ ʻ
yozildi. “Asar darsliklardan joy olgan. Millatning sha ni-g ururi toptalgan, tarix
ʼ ʻ
darsliklarimizda xalqimizning shonli o tmishi qora bo yoqlar bilan bulg angan, har
ʻ ʻ ʻ
tongda kuylanadigan davlat madhiyasi ulug og aga, partiyaga hamdu sanolar bilan
ʻ ʻ
boshlanadigan zamonlarda kechmishning shonli sahifalarini ulug lovchi
ʻ
3
Rahimjonov N. Mustaqillik davri o‘zbek she`riyati. –T.:Tafakkur, 2011 y.
13

“O zbegim” qasidasi g ayrirasmiy milliy madhiyaga aylandi.”ʻ ʻ Ehtimol, uning
she’rlarida yuzaki o`rinlar bordir, ammo adib hech qachon yolg`on gap aytmagan,
mustabid, mafkura, siyosat nog`orasiga o`ynab vijdonini sotmagan, murosasozlik
yo`liga kirmagan. U o`tkinchi mayllarga berilmay, so`z san’atining azaliy
muammosi – shaxs jumbog`i, ijtimoiy adolat tuyg`usi ifodasi bilan qiziqdi.
Muallif qo`lidagi qalam go`yoki yozmaydi, balkim qalami uchidan so`zlar
musiqa singari quyilib keladi uning she’rlari yakka so`zda chalingan dilrabo
kuydek yangraydi, ko`p ovozli simfoniyani eslatadi, publitsistik maqolalarini
o`qiganda inson ko`ngil xazinasining, tuyg`ularining xilma-xil jilolari mujassam,
oddiy maishiy kechinmalardan tortib ulkan ijtimoiy mushohadalar, qabohatlar
haqida qalam tebratganda ham ajib samimiyat, hazin va nurli bir kuy aks-sado
berib turadi.
80-yillarga kelib Erkin Vohidov ijodida milliy adabiyotimiz istiqboli uchun
muhim ahamiyatga molik yangi tamoyillar ro`y berdi.
“Yani, avval So‘z kelgan, Olloxninng “bo‘l” degan nidosi kelgan va mayda
zarrachalar olamidan yangi Olam yaralgan. Agar shu ilohiy So‘z kelmaganda olam
kukunligicha qolgan bo‘lardi” Adib ijodida o‘ziga xos o‘ringa ega bo‘lgan bu asar
ijodkorning butun bir hayotidagi so‘z bilan bo‘g‘liq bo‘lgan o‘y-hayollar, ilmiy-
nazariy qarashlar, insoniy kechinmalar, qadriyat va urf-odatlar, milliy madaniy
shuningdek diniy qarashlarda o‘z aksini topgan. Shuningdek inson va insoniyat
hayotida so‘zning naqadar katta ahamiyatga ega ekanligi, millatlarni bir biriga
bo‘g‘lovchi va shu bog‘lash orqali butun insoniyat bir-biriga naqadar kuchli
bo‘g‘langanligini chuqur his etishga qaratilgan asosli qarashlari o‘z aksini topgan.
Erkin Vohidov shaxsiyati va ijodi butun O‘zbek xalqi tomonidan qanchalik
qadrlanishi va e’zozlanishi, asarlari xalqning barcha qatlamlari tomonidan sevib
o‘qilishi hech qanday isbot talab etmaydigan haqiqat ekanligi barchamizga ayon,
shuni alohida aytib o‘tish joizki adibning qanchalik serqirra ekanligini u tomonidan
yaratilgan sheriy hamda nasriy asarlarida ko‘tarilgan mavzular misolida
ko‘rishimiz mumkin jumladan; “So‘z latofati” kitobida “Ibtido”, “Uch daryodan
suv ichgan dengiz”, “Bo‘yinbog‘ desang o‘larmiding”, “Axiy men bitdim”,
14

“Kenguru va belmes” kabi ilmiy nazariy qarashlari jamlangan maqolalari adibning
naqadar falsafiy va ilmiy dunyo qarashga ega ekanligini ko‘rishimiz mumkin.
Yozuvchi, o‘zining nafaqat eng sara asarlari bilan balki, o‘zining badiiy
publististik maqolalari bilan ham kitobxonlar qalbini zabt etganligini ham alohida
takidlab o‘tishimiz lozim, shuningdek adibning radio va televideniya orqali jiddiy
chiqishlar shuningdek, matbuotda birin-ketin o`tkir publitsistik maqolalar e’lon
qildi.
O zbekiston xalq shoiri, publitsist, atoqli olim Erkin Vohidovning betakrorʻ
ijodi XX asr o zbek adabiyoti taraqqiyotiga ulkan hissa bo lib qo shildi. O zbek
ʻ ʻ ʻ ʻ
adabiyoti va madaniyati shoir nomi bilan chambarchas bog landi. Shoir
ʻ
kamalakdek serjilo ijodi bilan xalqimiz qalbiga kirib bordi. O zbekiston
ʻ
Respublikasi Prezidentining 1999-yil 25-avgustdagi Farmoniga binoan millatimiz
ma naviyatining yuksalishida o ziga xos o rin tutgan, O zbekiston mustaqilligini
ʼ ʻ ʻ ʻ
mustahkamlash, islohotlarni chuqurlashtirish, yurtimiz ijtimoiy-siyosiy, madaniy
hayoti rivojiga qo shgan salmoqli hissasi, davlatimiz va xalqimiz oldidagi ulkan
ʻ
xizmatlari hamda qahramonona mehnatlari uchun bir nechta yurtdoshlarimiz qatori
Erkin Vohidovning ham “O zbekiston Qahramoni” unvoniga sazovor bo lgani
ʻ ʻ
shoir muxlislarining ko ngliga mislsiz quvonch baxsh etadi. Xalq o zi sevgan
ʻ ʻ
qahramonlar haqida bilishni, ularni ardoqlab, faxr bilan yodga olishni xush
ko rishadi. Ularning nomlari asrlar o tsada millat farzandlari qalbida abadiy
ʻ ʻ
yashayveradi.Erkin Vohidov asarlarini o‘qiganingizda, ularda inson azobini
ko‘rgandek bo‘lasiz. Shoir she’rlarini o‘qib, go‘yo afsonaviy olamga tushib
qolgandek bo‘lasiz. Shoirning tili erkindir. U har bir so‘zni o‘z o‘rnida ishlatishni
bilgan, shoir esa so‘zlarni takrorlashdan qochgan. E.Vohidov ijodining asosiy
xususiyati shundan iboratki, so‘zda so‘zning ichki shakli yo‘qolguncha tilning
she’riy tabiati saqlanib qoladi va aksincha, ichki shaklning ramziy xususiyatini
unutib qo‘yish yoki yo‘qotib qo‘yish nasriy xususiyatga olib keladi. so'z. Shoir
she'riyat va nasrga bo'linib, tillar o'rtasidagi farqni, bir tomondan - san'atni ,
ikkinchi tomondan - ma'naviyatni tushundi. Umuman san’atda bo‘lgani kabi
she’riy tilda ham obraz asosiy rol o‘ynaydi. Demak, E.Vohidov rasmda
15

tasvirlangan kompozitsiyani, voqea va personajlarni mazmunni ko‘rsatish usuli
sifatida obrazga, obrazlar tufayli yuzaga kelgan his-tuyg‘u va fikrlarni
esa mazmunning o‘ziga bog‘laydi.
Erkin Vohidov so zning chinakam jozibasini o ziga xos tarzda aks ettirgan,ʻ ʻ
xalqning dilidagini she rga solib, asarlari orqali millat ruhini samimiy, o lmas
ʼ ʻ
satrlarda muhrlagan qalb me moridir:
ʼ
El-ustozim, men esa tolib,
So z durlarin termoqdir ishim.
ʻ
Odamlarning o zidan olib,
ʻ
Odamlarga bermoqdir ishim.
Haqiqatan ham, shoirning hassos qalbi hamisha uni e zozlagan Ona xalqi
ʼ
bilan birga bo ldi, u xalq kechmishlarini qalban his etdi, uning dardlari bilan yondi
ʻ
va ularni o ziga xos uslubda ifoda etdi:
ʻ
Mayli, umrim abadiy emas,
Mayli, yashay faqat bir nafas,
Lekin meni oyga qilib teng,
Shu lalardan yasab koshona.
ʼ
Quyosh sari uzatgan xalqning
Boshi uzra bo lay parvona.
ʻ
Erkin Vohidov ijodida so zning turfa tovlanishlari va jozibasi namoyon
ʻ
bo ladi, shoir uning olmosdek rango-rang jilolari orqali xalq qalbiga kirib boradi.
ʻ
O zbekiston xalq shoiri A. Oripov shoir ijodini shunday e tirof etadi: “Mana,
ʻ ʼ
bir necha o n yillardirki, biz dilbar bir she riyatning muattar havosidan bahramand
ʻ ʼ
bo lib kelayotirmiz. Bu Erkin Vohidov she riyatidir. Ona tilimizning ipakdek
ʻ ʼ
mayin, kamalakdek rang-barang shamoyili g oyat nozik lutf, beozor qochirimlar,
ʻ
goh hazin, goh samimiy tabassum uyg otuvchi tashbehlar, o tkir xulosalar bular
ʻ ʻ
bari ulkan shoirimizning qalamiga mansub betakror fazilatlardir.
Xalqimiz keyingi davrlar mobaynida bosib o tgan va o tayotgan goh
ʻ ʻ
mashaqqatli, goh armonli, goh tug yonli, goh iftixorli yo llarning manzara va
ʻ ʻ
ohanglari, sadolari Erkin Vohidov she riyatida to la mujassamdir.”
ʼ ʻ
16

“Yoshlik devoni”ni bezab turgan o’zining keng ko’lamli tarixiyligi,
ijtimoiyligi bilan boshqa asarlaridan ajralib turuvchi asar “O’zbegim” qasidasi edi.
Mumtoz she’riyatimizda ko’plab qasidalar yozilganligi ma’lum. XX asrda bu
janrga qo’l urilmadi. Xuddi g’azalni bir chetga surib qo’yishga harakat qilgandek,
qasida janri ham nari surib qo’yilgan edi. Erkin Vohidov mumtoz shoirlarimizning
an’analarini davom ettirish va dilidagi gaplarni baralla aytib olish, millatini
boshiga ko’tarish maqsadida “O’zbegim” qasidasini yozdi. Qasida avval jurnalda
e’lonqilindi, so’ng kitobiga kiritildi. Erkin Vohidov shuhratini “O’zbegim” o’sha
yillarda O’zbekistonga, o’zbeklar yashaydigan qo’shni Qozog’iston, Qirg’iziston,
Tojikiston, Turkmanistonga, keyinchalik qardosh turkiylarimizning Ozarbayjon,
Turkiya kabi o’lkalarigacha yetib borgan. Hatto Amerikadagi Turkistonliklar
jamiyatidagi minglab vatandoshlarimiz ham bu qasidani yod o’qishgani,
bayramlarda qo’shiq qilib aytishgani ma’lum. 4
Erkin Vohidov “O’zbegim”, sen ham tenglar ichida tengsan, dunyo
xalqlarorasida ko’kragingni ko’tarib yurishga deb quyidagi misrani yozdi:
Tarixingdir ming asrlar ichra pinhon o’zbegim,
Senga tengdosh Pomir-u oqsoch Tiyonshon o’zbegim.
So’ylasin Afrosiyob-u, so’ylasin O’rxun xati,
Ko’hna tarix shodasida bitta marjon, o’zbegim…
Va bunday xalq yorug’ olamda “tenglar ichra teng bo’lishiga xaqli”, deya
ta’kidladi. Rim qaysari va Chingiz-u Botular bosqiniga ko’ksini qalqon qilgan
xalqimizni ulug’larkan, shoir ishg’ol ostidagi vatanning fojiali manzarasini
shunday chizadi:
Yog’di to’rt yondin asrlar boshingga tiyri kamon,
Umri qurbon, mulki toroj, yurti vayron, o’zbegim.
Davr zulmiga va lekin bir umr bosh egmading,
4
Vohidov E. Saylanma. – T.: Sharq, 2016 y.
17

Sen – Muqanna, sarbador – sen, erksevar qon, o’zbegim…
Bu qasidada erksevarlik ramzi o’laroq tilga olingan Muqanna, sarbadorlar
haqida keyinchalik Muhammad Alining romani, Azim Suyunning dramasi,
Mirzapo’lat Toshpo’latovning qissasi, ko’plab she’rlar yaratilganida ham bu
satrlarning ta’siri bor, albatta. Muallif dunyoga Beruniy, Xorazmiy, Farobiy,
Ulug’bek kabi jahonshumul olimlarni, “she’riyat mulkida shoh-u sulton” Navoiyni,
Bobur-u Mashrablarni tuxfa etgan xalqning achinarli ahvolini (Maariy “orif inson
o’z yurtida g’arib-u g’urbatdadir, yaqinlari orasida begona va kimsasizdir”
deganidek), mazlumligini quyidagicha tasvirlaydi:
Ilm-u she’rda shoh-u sulton, lek taqdiriga qul,
O’z elida chekdi g’urbat, zor-u nolon o’zbegim.
Qasidaning o’sha mazlumlik yillaridan boshlab xalqimiz ruhiga tayanch,
jonigasuyanch bo’lib xizmat qilganini alohida ta’kidlash lozim. Hayotimiz
davomida yoshu keksalarimiz tilidan, qisqagina qilib: “Tarixingdir ming asrlar
ichra pinhon o’zbegim!” deya yoki:
Menga Pushkin bir jahon-u menga Bayron bir jahon,
Lek Navoiydek bobom bor, ko’ksim osmon, o’zbegim!
Deb qo’llarini havoda silkitib, faxrlanishini ko’p ko’rganmiz. Qasidaning
eng mashhur satrlari, xuddi maqolaga o’xshab eng ommalashgan baytlari shular
bo’lsa kerak. Erkin Vohidovning ko’plab she’rlarida shohbaytlar hamda
shohsatrlar bor. Bu qasidada ham quyidagi baytda bir so’zni bir necha ma’noda
qo’llanganini, jarangdorlik va teranlikni ko’ramiz:
Yig’ladi furqatda Furqat ham muqimiylikda Muqim.
Nolishingdan Hind-u Afg’on qildi afg’on, o’zbegim.
Bu qasidada, shoirning ilk mashhur she’rlaridan biri milliy turmushidagi choy
ichish, choynak va piyola detaliga bog’liq bo’lganidek, o’zbeklar qiyofasini
belgilaydigan bosh kiyimga daxldor yana bir shohbayt ham bor:
18

Qayga bormay boshda do’ppim, g’oz yurarman gerdayib,
Olam uzra nomi ketgan O’zbekiston, o’zbegim.
Qadim zamonlardan yigirmanchi asr boshlarigacha Turkiston qavmlari,
urug’lar bir-biridan bo’rklari, qalpoqlari bilan farq qilishgan. O’zbekiston,
Qozog’iston va boshqa respublikalar tuzilgandan keyin bu saqlanib qoldi; bugunda
ham Farg’ona va eski Shosh-u Iloq – Toshkent vodiylari bilan Samarqand-u
Buxoro tomonlarda kiyiladigan do’ppilar farqlidir. Shularga suyanib, O’zbekiston
va o’zbeklarning qadim Turkiston va Turonga bog’liq tarixlarini, milliy
qadriyatlarni she’rga solish “O’zbegim”day obidani yaratish 1968-yilda faqat
Erkin Vohidovga nasib etdi, deyish mumkin. Shu o’rinda muallifning yetuk
shoirligini, mahorat-u san’atini isbotlagan yana bir asari “Qo’llar” qasidasiga
to’xtalish joiz.
Tanangda kamtarin a’zo bu qo’llardir, bu qo’llardir,
Mudom mehnat uchun paydo bu qo’llardir, bu qo’llardir.
Hayot deb yerdan uzsang ham, najot deb ko’kka cho’zsang ham,
Ikki dunyo senga oshno bu qo’llardir, bu qo’llardi
G’azal baxsh etgan olamga, ajal keltirgan odamga,
Bu tig’dir, bu guli ra’no, bu qo’llardir, bu qo’llardir.
Bundan qirq yil oldin bu qasidani o’qigan she’rxon inson mehnati
ulug’langan va odam, vatan, mehnat, hayotning bir butun ekanligini ta’kidlagan,
tasvirlagan yuqoridagi shohona baytlardan ko’ngli zavqlangani ma’lum.
Mustaqillikdan keyin diniy bilimi ortayotgan kitobxon o’qirkan, u dunyoda
qo’llaringiz qilgan amallaringizdan xabar bergay, kabi qutlug’ so’zlarni eslashi va
bu qasida muallifiga yanada mehr-u hurmati ortishi tabiiydir. “Hayot deb yerdan
uzsang ham, najot deb ko’kka cho’zsang ham”. “G’azal baxsh etgan olamga, ajal
keltirgan odamga” kabi qo’sh qofiyali satrlar esa shoirning san’ati, maqomi
yuksakligini ko’rishimiz mumkin. 5
Jahon da’vosini etgan, jahondin lek ochiq ketgan
5
Normatov U. Ijod sehri. – T.: Sharq, 2007.
19

Skandar ilki beda’vo bu qo’llardir, bu qo’llardir, -
baytida Navoiydan ta’sirlanib, navoiyona satrlar bitsa,
Diyorim bir sahiy soqiy, Orol unga mayi boqiy,
Sir-u mavjli Amudaryo bu qo’llardir, bu qo’llardir, -
deya Hofizning mashhur “Bideh soqiy mayi boqiy, ki dar jannatnaxohi yoft”
satriga jo’r bayt muallifining, bizningcha Navoiy va Lutfiylar ikki yig’lagan ko’zga
o’xshatgan Turkiston daryosini yangi zamonda yurtni obod qilishga kirishgan ikki
buyuk qo’lga qiyoslagan.
Fasohat hammasin tutgan, g’arib o’z sohibin etgan.
Alisherdek buyuk siymo bu qo’llardir, bu qo’llardir,
baytini o’qirkan, Navoiyni suygan, unga shaydoligi va sadoqatini uning
ijodiy va insoniy fazilatlarini asarlarida, hayotida davom ettirishiga intilishi bilan
ko’rsata olgan Erkin Vohidov ham Navoiyning barhayot, navoiyona qalam tutgan
qo’llaridan biridir, degan fikr kechadi ko’ngildan. Yigirmanchi yillarda Vadud
Mahdum yozganidek, sharq turklarining eng buyuk shoiri Navoiy, g’arb
turklarining eng ulug’ shoiri Fuzuliydir. Bu ikki ustoz ijodini, ikki qardosh mintaqa
shoirlari asarlarini puxta o’rgangan Erkin Vohidovning ikkala ustoz g’azaliga
muxammas o’qir ekanmiz, uchshoirning bir maydonda musobaqa qilayotganiga
guvoh bo’lasiz. “Etmasdim” radifli mashhur g’azaliga muxammas bog’larkan,
shoir Fuzuliy ruhi bilan o’z ruhini birlashtirishga intiladi, Fuzuliy baytiga
ma’nodosh, ohangdosh so’zlardan fuziliyona satrlar yarata oladiki, xuddi u bir
shoir tomonidan yozilgandek, erkinona shavq-u shiddat kamtarlikdagi fuzuliy
injaliklari bilan birlashgandek taassurot qoldiradi.
O’lmasam zor anga, tarki ohu zor etmasmidim,
Ishq koridan kechib bir o’zga kor etmasdim,
Gar junun yor o’lmasa, holimdan or etmasmidim,
Aql yor o’lsaydi, tarki ishqi yor etmasmidim,
Ixtiyor o’lsaydi rohat, ixtiyor etmasmidim.
20

Navoiyning “beixtiyorlikda bormu manga ixtiyor” degan hayqirig’ida buyuk
bashariy fojea, Fuzuliyning “ixtiyor o’lsaydi rohat ixtiyor etmasmidim” degan
nolish-u alamida azaldan Odam Ato bolalariga rizq-u nasiba etilgan Hayot, O’lim
va bu ikki tushunchaga bog’liq mudhish ixtiyorsizlig-u erksizlik bor. Bu buyuk
alam, karamlik, nochorlik dunyosidir. U bilan hatto “isyonkor” Mashrab ham
“dardingni qarindosh-u g’amingni padar etdim” deya murosaga kelganday
tuyuladi. Bu g’urbat va g’ariblik dunyosi xalq dostonlarimizda chapanisiga
“nomard dunyo”, Go’ro’g’li kabi qahramonlar tilidan esa jaydari qilib
“yolg’onchi” deya bir so’z bilan sifatlangan. She’rda Yuzi va undagi umrlarning
faqat fojea va yo’qolish bilan bitadigan oxiriga tutashi ma’lum ixtiyorsizlik
fojealari chizilmoqda. Janr talabiga mos o’laroq Erkin Vohidovning ilk satrlari
Fuzuliy g’azalining ilk misrasidan kelib chiqib yaratilgan, ya’ni “Aql yor o’lsaydi,
tarki ishqi yor etmasmidim” satriga “Olmasam zor anga, tarki ohu zor
etmasmidim? Ishq koridan kechib bir o’zga kor etmasmidim?” degan
pushaymonlik hasrati tutashdir. Oshiq yorga muhtoj bo’lmasam, azoblanib
o’tirarmidim; ishq mehnatidan kechib, boshqa ish qilmasmidim; shundayin telba
holimdan orlanmasmidim kabi fikrlarni tushunishimiz mumkin. Shoir “Aql yor
o’lsaydi, tarki ishqi yor etmasdim” satriga tazod bilan “Gar junun yor o’lmasa,
holimdan or etmasdim” misrasini bog’laydiki, bu ikki shoirning ikki yondan
shovillab oqa kelgan fikr va tuyg’ularining irmog’i bir cho’qqida birlashib, endi
yanada kuchliroq guvillab oqayotgandek tuyiladi. Odatda irmoqlar pastga oqadi.
Biroq bu she’riy daryo tepaga, yuksaklikka yo’naladi. Erkin Vohidovning:
Ul ruhi bayzoligin savdoligimdan qil qiyos,
Ul dili xoroligin shaydoligidan qil qiyos,
Zuhd elin taqvin mug’a oshnoligimdan qil qiyos, -
kabi qo’sh qofiyali satrlari Fuzuliyning o’z davridagi ijtimoiy muhitning kufr-
u kajraftorligi bois insonlarning buzilayotganini tasvirlagan “Voizin kufrin banim
rasvoligimdan qil qiyos! Anda sidq o’lsaydi, ban taqvo shior etmasmidim” degan
nochor holatiga, yaxlit fojeali manzara yaratadi. Ya’ni, voizning, ayrim
odamlarning kofirligi-yu yolg’onchiligining natijasini mening masxarali
21

ahvolimdan, rasvo bo’lganimdan bilib olaver; ularda to’g’rilig-u sadoqat bo’lsaydi,
men ham to’g’ri-yu taqvoli bo’lmasmidim, deydi oshiq Fuzuliy. Kitoblarda
erkinlig va dorilomonlikdan safsata sotilgan sobiq sho’roning aldoq davrida
yashagan Erkin Vohidov o’z dardini Fuzuliyga dardkashlik tarzida, unga
muxammas bog’lash vositasida ustalik bilan ifodalay olgan.
II.Bob.Erkin Vohidov she`riyada badiiylik va novatorlik
2.1.Erkin Vohidov ijodida tabiat va ona zamin
Erkin Vohidov gulzorda sayrayotgan bulbulni shoirga qiyoslaydi. Boz ustiga
bulbulning oshiqligi ham bor. Bu oshiqlik diyorga, go’zallika muhabbat bilan
uyg’unlashadi. Natijada gullar ham ilhom parisi, ham hasratini yozadigan daftarga
aylanadi:
Gullar menga oshiq bulbulning
She’r daftari bo’lib ko’rindi.
Erta bahor o’rik guli saylida bo’lganmisiz? Shoxi ko’rinmagan o’rikning
gulga burkanganidan lazzat olganmisiz? Bu mo’jizani nimaga o’xshatish mumkin?
Faqat shoir qodir bunday qiyosning ta’rifiga:
Quyoshning etagiga oq bulut bog’lab,
O’rik shoxlarida qovurdi bodroq.
Erkin Vohidov ijodida Quyosh insonning homiysi, har qadamda insonga
xizmat qiladi. Yana bu xizmatim insonga yoqdimikan deb xayol suradi. Yo’qsa
o’rik shoxida bodroq qovurardimi? Majnuntolning yomg’ir yuvgan sochlarini
tararmidi?
Iqtidorli shoir – Yaratganning millatga yuborgan sovg’asi. Shuning uchun
adiblar o’zlari mansub millatga yashashni, poklikni, bir-biriga yaxshilik qilishni,
Vatanni va xalqni sevishni o’rgatadi. Shoirimiz: “Men ijodiy mehnatni faol jamoat
ishlari bilan qo’shib olib borishdek sharafli vazifa yukini doimo yelkamda his
qilaman. Odamlarga faqat she’ring emas, o’zing ham kerakligingni sezish – bu
katta baxt”, - deb bejiz yozmagan. Shoir – millat ko’zgusi. U – xalq qalbidagi
22

alamlarni olamga shior qilib e’lon qiluvchi minbar.Tabiatan g'oyat nazokatli shaxs
bo‘lgan Erkin Vohidov adabiyot
ixlosmandlari ko‘nglidan nafis va dolg‗ali hamda isyonkor shoir sifatida joy
oldi. U shoir bo‘lib shakllanayotgan davrda insonning intim kechinmalari, his
tuyg ‘ ularini kuylash maqbul sanalmas, adabiyot sovet kishilarini sotsialistik
tuzumga qulluq qilish va navbatdagi mehnat g‘alabalariga chorlash bilan
shug‘ullanishi kerak degan qarash hukmron edi. Adabiyot odamning murakkab
ko‘ngil olamini tasvirlash o‘rniga partiya qarorlarini qofiyaga soladigan tizmalar
bitishga yo‘naltirilgan edi. O ‘ sha vaqtning bir qahramon shoiri kamoli jiddiyat
bilan:

Aziz paxtakorlar, yildan yilga ham
Oltin xirmoningiz hosilga to ‘ lsin!
Har ishda rahnamo, madadkorimiz
Ulug ‘ partiyaga sharaflar bo ‘l sin!
deb yozgan bo‘lsa, falsafiy fikrlashga moyil boshqa bir taniqli ijodkor:
- Kim berdi dilingga yorug ‘ , tarbiya?Kimga sen qoyilsan, ustozim, deya?Kim
seni yashatar va yashartirar?
Leninning kollektiv o ‘ g ‘ li – Partiya!
tarzida to‘rtlik qoralagandi. XX asrning 60-yillari oxiriga kelib Erkin Vohidov
yetakchiligidagi adabiy avlod asta-sekin inson shaxsi, uning tuyg‘ulari tasviriga
e`tibor qarata boshladi. Insonning ruhiy kechinmalari, turfa sezimlari poetik tasvir
obyektiga aylandi. Bu hol esa, tabiiy ravishda, davrga to‘g‘ri kelmaydi deb, chetga
suribroq qo‘yilgan aruzning jonlanishiga imkon yaratdi. E.Vohidov g‘azalning
xaloskori yanglig‘ paydo bo‘lib, uning jonsizlanib qolgan taniga yangicha nafas
bag‘ishlaganday bo‘ldi. Shoir "Yoshlik devoni" kitobining ―Debocha»sida eski
poetik shakl yangi gap aytishga yaramaydi deydigan kishilar bilan bahsga
kirishadi:
23

Ey munaqqid, sen g ‘ azalni ko ‘ hna deb kamsitmagil,
Sevgi ham Odam Atodin qolgan inson qonida.
Shoir inson qonida azaldan mavjud bo ‘ lgan sevgi tuyg ‘ usi bugun ham
yashayotgani yanglig‘ uning ifodasiga moslashgan g‘azal ham yashashga
haqli ekanini mantiq jihatidan ishonarli, ifoda jihatidan go‘zal yo‘sinda ko‘rsatdi.
Shoir g‘azalni shunchaki she`riy janr rutbasidan yuksaltirib, mangu tuyg‘ularning
poetik ramzi hamda har qanday fikrni ifodalay olishga qodir badiiy vosita
darajasiga ko‘taradi.
Erkin Vohidov, umuman, aruz vazni, xususan, g‘azal janrini tiklash uchun
emas, balki o‘z o‘yu tuyg‘ulari aynan g‘azalda moddiylashishga moyil bo‘lgani
uchun bu janrga qo‘l uradi. G‘oyat nazokatli va zarif shoirni bezovta qilgan fikru
tuyg‘ular ham uning shaxsiyati singari nazokatu zarofatli yo‘sinda ifodalanishni
taqozo etardi. Shoir o‘z davri uchun shakkoklik sanalgan isyonkor fikrlarni ham
g‘azalning go‘zal, mayin va jozibali libosiga o‘rab bera bildi. E.Vohidov poetik
fikrining zalvori g‘oyat og‘ir bo‘lgani holda uning ifoda yo‘sini olta mayin
bo‘lardi. Uning she`rlarida o‘tli chaqiriq bor edi. Lekin bu da‘vat o‘qirmanni
olamni ag‘dar-to‘ntar qilishga emas, balki dunyo va undagi tartibot haqida jiddiy
olyga toldiradigan yo‘sinda latif she`riy shaklda taqdim etilardi. Ehtimol,
"O‘zbegim" she`ri barmoqda bitilganida mutlaqo bosib chiqarilmagan bo‘lardi.
E.Vohidov g‘azallarida oshiqning dil rozlari, ma‘shuqaning ta‘rif-tavsifi
mumtoz adabiyotdagi yanglig‘ har qancha mubolag‘ador, serbo‘yoq bo‘lmasin,
undagi timsollar bugunning odami ekani anglashilib turadi. Ular ―zamon zaylini
hisobga oladigan, o‘y-fikri, tuyg‘ulari bugungi odamlarga tushunarli bo‘lgan
kishilardir. Ma`lumki, mumtoz she`riyatda vaqt tushunchasi ancha nisbiy bo‘lgan.
Chunki mumtoz shoirlar o‘tkinchi, bugunning tashvishlari aks etgan mavzularga
qo‘l urmaganlar. Shuning uchun ham ularning ijodida o‘z davrining belgilari
ko‘zga tashlanib turmaydi. E.Vohidovning g‘azallarida esa bugunning nuqsi aks
etadi. Shoirning «Fursating» g‘azali o‘zida davr belgisi, zamondoshlar tabiatini aks
ettirishi jihatidan xarakterlidir. G‘azalning birinchi baytidayoq davr ruhi ko‘zga
yaqqol tashlanib turadi:
24

―Fursating yetmaydi doim, hech qachon yetgan emas,
Mehnating bitmaydi doim, hech qachon bitgan emas .‖
Bu misralarda davrning tezkor va shiddatli qarqin (sur‘at)i, undan orqada
qolmaslik ilinjida halloslab borayotgan chog‘dosh tabiati namoyon bo‘ladi.
Keyingi baytda davr ruhi yanada bo‘rttirib ko‘rsatiladi:
Chun zamondek bepoyondir ko‘ksing ichra orzu,
Fursatu orzuni quvlab hech kishi yetgan emas.
Zamonning cheksizligi azaldan ma`lum, ammo davr kishisining orzusi ham
chegara bilmasligi ifodasi – shoirning kashfiyoti. Shoir tinimsiz o‘zgarib turadigan
insonning hech o‘zgarmas intilishi – kamolot haqida to‘xtalar ekan, uning ham
hech qachon erishib bo‘lmas orzu ekanini ishonarli aks ettiradi:
―Intilar borliqni inson barkamol etmoq uchun,
Ne ajab, insonni borliq barkamol etgan emas.
O‘zi komil bo‘lmagani holda borliqni mukammallashtirishni da‘vo qiladigan
inson tabiatidagi chigallik shu yo‘sin tasvirlanadi. Shoirning tasvir mahorati
yuqoridagi misralar so‘ngida kelgan «etmoq uchun» va «etgan emas» singari fe‘lli
birikmalarga zidlash ma`nosini yuklay bilganida ham ko‘rinadi.
E.Vohidov «Inson» g‘azalida insonning baland martabaga egaligi, olam
yaralishidan maqsad aynan odam ekanligini aks ettirar ekan, odam o‘zining yuksak
martabasiga loyiq ma`naviyat egasi bo‘lishi lozimligini orzu qiladi. Chunki:
Bu yorug‘ dunyo nadur? Koshonadur, vayronadur,
Dadil aytish mumkinki, Erkin Vohidovning nafaqat har bir she`ri, balki
undagi har bir satri ham ―to‘lqin urgan sirlar to‘la ummondir. Chunki chin
manodagi ―shoir o‘z xalqining yurak parchasi hisoblanadi. Bunday yurakda,
shubhasiz, isyon tug‘iladi. Isyonga dosh bermoq esa osonmas, binobarin, isyon
bedor qalb inqilobidir. Bunday qalb xalq dardi bilangina nafas oladi. Shu boisdan
shoir ―meni xalqning tili va dili, jigarbandi, farzandi sifatida namoyon bo‘ladi. U
yaxshimi, yomonmi, 30 millionlik xalqini o‘z qalbiga jo qilgan, uning tashvishi va
quvonchi bilan nafas olayotgan tirik jondir. Ana shu xalqining dardi, so‘zini ifoda
25

etmoqlik ijodkor o‘zligining tub mohiyatini tashkil etadi. Shoir tomonidan mana
bu misralar bejiz yozilmagan:
Seni sezdim hargiz o‘zimda,
Menda fikring, o‘ying, tilaging.
Har nafasda yoniq ko‘ksimda
Urib turar sening yuraging.
Aynan ana shu xalqning yuragi urib turganligi uchun ham Erkin Vohidov
she`rlarida ―bahoriy iliqligu nahoriy tiniqlik barqaror.
Erkin Vohidovning har bir she`rida davrning yorqin manzarasi, xalqning
o‘lmas psixologiyasi, millatning monumental qiyofasi to‘la aks etadi. Shoir
she`rlarida ilgari surayotgan g‘oyani o‘quvchiga majbur qilib tushuntirmaydi,
satrlar zimmasiga og‘ir yuk ortmaydi. Iloji boricha, oddiygina so‘zlar va lirik
qahramonning xatti-harakati orqali yengilgina taqdim etadi. Quyidagi ―Hoji ota
Marg‘iloniy so‘ziga quloq tuting-a:
Yetmish yillik umrim o‘tdi xorijda,
Yuzdan oshgan Hoji otang bo‘laman.
Tirik yurdim Istanbulda, Porijda,
Ona yurtdan ayru qandoq o‘laman?
Qandoq ketay Vatanimni ko‘rmay hur,
Ilxaqlikdan zo‘r dunyoda hech dard yo‘q.
Mana, etdim murodimga, ming shukur,
Endi, bolam, o‘ladigan nomard yo‘q!
Guvoh bo‘lib turibsizki, bu she`rda ortiqcha balandparvoz so‘zlar,
vatanparvar shaxsning ehtirosli tuyg‘ulari, tashbehlaru metaforalar, ovozni ko‘tarib
chiranishlar yo‘q. Oddiygina insonning odmigina suhbati. Biroq suhbat shu qadar
samimiy, soddaki, unda yuz yoshdan oshgan Hoji otaning butun qalbi yarq etib
ko‘rinyapti. Hoji ota fikrini ifodalash uchun tanlangan so‘zlar sodda va
qahramonning yoshiga munosibligi bilan e`tiborni tortadi. Misralardagi bironta
so‘z o‘rnini almashtirish ham mumkin emas. Har bir so‘zda uning shu paytgacha
tortgan azob-uqubatlari, Vatan sog‘inchi, shukronaligi, yurtini ozod ko‘rish
26

tuyg‘usidan qoniqish hissi yaqqol sezilib turibdi. Haqiqiy she`r shunaqa bo‘ladi,
undagi har bir so‘z qalbni cho‘g‘day jizillatib ta`sir qiladi. Erkin Vohidov ijodiga
xos bunday fazilat uning ilk ijodiy qadamlaridan boshlab hozirgacha hamroh bo‘lib
kelayotir.
Hech ikkilanmasdan aytish mumkinki, istiqlol g‘oyasi, mustaqillik uchun
kurash mavzusini XX asrning 60-yillarida o‘zbek she`riyatiga Erkin Vohidov olib
kirdi. Sho‘ro davrida o‘sib, tarbiyalanib voyaga yetgan avlod xalq irodasi, o‘ziga
xos tarixi, millatning sha‘ni, qadr-qimmati, jismoniy va ma`naviy kuch-qudrati
ifodalangan, ajdodlarining shon-shavkati ulug‘langan she`rlarni ishtiyoq bilan
o‘qishi, o‘qiganda ham to‘g‘ri qabul qilishi (ya`ni uqishi) biroz qiyin edi. Shu bois
o‘sha paytda Erkin Vohidov tomonidan yaratilgan ―O‘zbegim qasidasi odamlar
ongi-shuuriga chaqmoqdek urildi. Ayrimlarni kuydirdi, ba`zilarni karaxt qilib
qo‘ydi. Lekin bu chaqmoq juda ko‘pchilikning qalbidagi zulmatni yoritib yubordi.
Buning boisi ―O‘zbegim qasidasi o‘z davrida millatning ma`naviy ehtiyoji
tarzida dunyoga kelgan va xalqning ayni paytdagi biroz bo‘lsa-da, yangilanayotgan
xohish-istagini ifodalagan edi. Qasida 60-yillar boshlarida esa boshlagan
demokratiya shabadasidek millatning biqiq ko‘nglida burqsib turgan milliy
ornomus, milliy iftixor tuyg‘usi darchasini ochib yubordi. Natijada, bu
she`rodamlarda o‘ziga ishonch, qat‘iyat, milliy g‘urur paydo qildi. Oradan ozgina
vaqt o‘tib yaratilgan "Ruhlar isyoni " dostoni, "Inson", "Bu qo‘llardir "kabi
qasidalari xalqimizning yorishgan ruhiyatini ishonchli kurash yo‘liga olib chiqdi.
Shu jihatdan 80-yillar o‘rtalarida istiqlol uchun boshlangan ommaviy harakatda
ana shu she`rlari va ular muallifi Erkin Vohidovning katta hissasi borligi
shubhasizdir.
80-90-yillarda shoirning avvalgi she`rlariga xos lirik ohang chekinib, ovozi
biroz dag‘allashganligini, fikri jiddiylashganligini, xulosalari keskinlik kasb
etganligini sezish mumkin. Aslida, buni o‘z davri uchun ijobiy fazilat sifatida
baholash o‘rinlidir. Negaki, mazkur xususiyatlar jamiyatda yuz berayotgan alg‘ov-
dalg‘ov hodisalar, Sho‘ro hukumatining xalqni mensimaslik, uning erkini,
27

ornomusini toptashga qaratilgan amaldagi harakatlariga qarshi norozilikning aks
sadosi tarzida dunyoga kelgan edi.
Ohangdagi bunday sifat o‘zgarishlari, ayniqsa, Erkin Vohidovning "Tirik
sayyoralar" kitobidan o‘rin olgan kuchli ijtimoiy xarakterdagi she`rlari, "Kanada
turkumi", "Donishqishloq latifalari"da aniq ko‘zga tashlandi. Garchi shoirning
"Arslon o‘rgatuvchi", "Ko‘cha chetidagi ayol", "Sharqiy qirg‘oq", "Kelajakka
maktub" singari she`rlarida erk muammosi kuchli ijtimoiy ruh bilan sug‘orilgan
bo‘lsa-da, ramziy timsollar orqali ifodalangan g‘oya biroz miskin kayfiyatda
ifodalangan edi. 6
80-yillar oxirlarida Erkin Vohidov ijodiga azaldan yo‘ldosh bolib kelgan
hajviyot ham butun bo‘y-basti bilan namoyon bo‘ldi. Ijodining dastlabki yillaridagi
hazilga moyillik bora-bora tagi zil g‘oyalarni ilgari suruvchi jiddiy kulgiga asos
yaratdi. E`tibor berilsa, bu tuyg‘u shoirning "Do‘stlarimni hayron qoldirar",
"Tinglayman ko‘p o‘zbek so‘zlarin", "She`r haqida she`r" singari ilk hazillarida
beg‘araz, samimiy kulgu tarzida ko‘ngilga yengillik bag‘ishlagan edi.
70-80-yillarga kelib bu yo‘nalish biroz jiddiylashdi, kulguda zahar moddasi
quyuqlashdi, munosabat bildirilayotgan illatni inkor etish ochiq va keskin tus oldi.
Bu jihatdan shoirning "Kulgu mushoiralari" dan iborat g‘azallari, "Donishqishloq
latifalari" ,"Kanada turkumi"dagi asarlari xarakterlidir. Masalan, "Kulgu
mushoiralari"ni mutolaa qilgan o'quvchi tanqid qilinayotgan qusurlarni qat‘iy inkor
etgan holda shoirning beg‘araz kulgusidan yayrasa, "Donishqishloq latifalari"ni
o‘qib, dastlab Matmusaning devonalarcha qilgan qiliqlaridan qah-qah urib kuladi.
Keyin esa birdan chuqur o‘yga toladi. Chunki shoir Matmusa tushgan vaziyatning
tub mohiyatini anglamay kulayotgan bizdek nodonlarga nimtabassum bilan:
Ayo, do'stlar, adashgan
Matmusadan kulmaylik.
Matmusadek o‘zimiz
Tandir kiygan bo‘lmaylik,
6
Sulton I. Adabiyot nazariyasi. . –Toshkent, O‘qituvchi, 2005. - 410 b.
28

deb tanbeh beradi. Chindan ham Matmusa kim? U, aslida, o‘z davrida
kommunistik mafkura tandirini kiyib olib, ko‘zlagan manzil-makoni,
maqsadvmuddaosi noma`lum bo‘lgan o‘zimiz emasmi?
Darvoqe, Erkin Vohidov latifalaridagi tandir, dutor, qalpoq, lagan, eshak
singari detallar Matmusa shaxsi bilan yonma-yon turib, rivojlana borib, qahramon
xarakterini turli tomonlardan yorituvchi obraz darajasiga ko‘tariladi.
2.2. Erkin Vohidov ijodiyotining badiiy-estetik xususiyatlari
Erkin Vohidovning chinakam san`atkor sifatidagi bosh fazilatlaridan yana biri
– o‘zining xalq dardini anglash, bu dardu tashvishlarni yengillatish uchun unga
hamkoru hamdast bo‘lish an`anasiga, mustaqillikka erishilgandan keyin ham sodiq
qolganligidir. Ya`ni shoir ayrimlarga o‘xshab, o‘zining bosh maqsadi – Vatani
ozodlikka erishganidan keyin niyatiga yetgan fuqaro singari o‘zini chetga olmadi.
Balki mustaqillikni yanada mustahkamlash, uni asrab qolish yo‘lida sobitqadamlik
bilan ham ijodiy, ham amaliy faoliyatda namuna ko‘rsatdi
E.Vohidovning kamalakdek tovlanuvchi, serjilo va qudratli she`riyatini,
purviqor va hikmatli nashrini million-million kitobxonlar sevib o‘qimoqda.
Shoirning ijodi juda o‘ziga xos va serqirra. E.Vohidov ijodi zamonaviylik
vatarixiylikka, hayotiylik va badiiylikka boy bo‘lib, o‘sha davrning dolzarb
ijtimoiymuammolari tasvirlangan. E.Vohidov o‘z taqdirini xalq taqdiri bilan
mahkam bog‘laydi, tinmay izlanadi, hayotni sinchiklab o‘rganadi. ―Erkin
Vohidov iste`dodining olmos qirralaridan biri – uning adabiyotshunoslik va
tarjimonlikfaoliyatida yarqirab ko‘rinadi" deb yozadi Ozod Sharafiddinov. Erkin
Vohidov o‘zbek adabiyotshunosligi va tanqidchiligi rivojiga katta hissa qo‘shgan
adiblardan biridir. E. Vohidov tabiatidagi ilmiy-tanqidiy me‘rosidagi kishini lol
qoldiradigan narsa, qiziqish doirasining benihoyat kengligidir. U faqat o‘zbek
adabiyoti emas, qardosh xalqlar hayoti va madaniyati haqida teran she`rlar yozdi,
muammolarni chuqur bilim bilan qalamga oldi, har bir masalaning tub mohiyatini
yoritdi.
29

Erkin Vohidov she`rlarining ko‘pi 40-50 yillarda yozilgan, biroq uni
o‘qisangiz kecha yoki bugun yozilgandek taassurot qoldiradi. Ular kuchli shoir
runi bilan sug‘orilgan. Bu she`rlardagi umrboqiylikning siri ikki narsada ko‘rinadi:
1. E.Vohidov hech vaqt oson va yuzaki yo‘lni tanlamadi, tavsif qilish yoki
bayonchilik yo‘lidan yurmadi, uning har bir ijodi asosida tinimsiz izlanuvchan,
shiddatli, xolis tafakkur yotadi.
2. Har bir she`rida olim nazari bilan badiiy ijodkor yuragi tutashadi, balqib
turadi. Ularda ijodkorning sinchkov tafakkurigina emas, san`atkorning qiynoq
qalbini ham his qilamiz. Uning ijodida ehtiros kuchli, yuksak didli kuzatuvchining
o‘tkir nigohi bor, qaysi mavzuda yozmasin, unga muhabbat va hurmat bilan
yondashadi.
E.Vohidov ijodini jo‘shib, to‘lib turgan teran dengizga qiyos qiladilar, bu
dengiz doimo to‘lqinlanib, mavjlanib turadi. Ular ichida tanqidiy tafakkur
to‘lqinlarining o‘ziga xos o‘rni bor. E.Vohidov asarlari tili sfligi, chuqur
xalqchilligi, ifodaviyligi va yorqinligi bilan ajralib turadi. E.Vohidov
adabiyothaqida hukmron mafkura qoliplaridan kelib chiqib emas, san`at
qonuniyatlariasosida mulohaza yuritishga chaqiradi. E.Vohidov Mahmud
Qoshg‘ariydan tortib, Yusuf Xos Xojib, Yugnakiy, Nosiriddin Rabg‘uziy,
Sakkokiy, Lutfiy, Nodira, Uvaysiy ijodlarini o‘qib o‘rganadi. Erkin Vohidovning
asarlarida adabiyotning an`anaviy va novatorlik, til va uslub, xalqchillik va badiiy
mahorat kabi muammolari bo‘yicha qimmatli fikrlar bayon etilgan. Uning,
ayniqsa, xalq ijodini o‘rganishdagi xizmatlari beqiyosdir. Bu borada, u hech
mubolag‘asiz etuktarjimonlar qatorida turadi. Shoir ijodini tarjimonlik faoliyatisiz
tasavvur etish qiyin. Erkin Vohidovning adabiyotshunoslik va badiiy tarjima
sohasidagi xizmatlari ham buyukdir. U ko‘plab mashhur jahon shoirlarining
asarlarini o‘zbek tiliga mahorat bilan o‘girgan. Xususan, E.Vohidov tarjimasidagi
rus shoiri Sergey Yesenin she`rlari, nemis shoiri Gyotening "Faust" asari o‘zbek
adabiyotida muhim ahamiyat kasb etdi. O‘zbek tiliga bag‘ishlangan tarjimalari
tarjimashunoslikning oltin fondini tashkil qiladi. Shoir o‘tmish voqeligini aks
ettirish, uning Vatanga va xalqqa bo‘lgan cheksiz muhabbatini tasvirlash asosida
30

vatanparvarlik, insonparvarlik, qahramonlik va yomonlikka nafratini targ‘ib
qildiki, o‘sha davr talablariga to‘la mos kelar edi. Shoir asarlaridan hayotga,
go‘zallikka muhabbat ,yovuzlikka, tubanlikka nafrat yaqqol sezilib turadi. Uning
ilk dostoni –"Nido" da insoniyatga og‘it judoliklar, bitmas jarohatlar keltiradigan
urush qoralansa, keyinroq bitilgan "Ruhlar isyoni" dostonida xalqlar, millatlar,
dinlar orasidagi nizoldar insoniyatga naqadar katta falokatlar olib kelishi teran
tasvirlangan. Bu esa shoir ijodida insonparvarlik hamisha bosh mavzu bo‘lib
kelganini ko‘rsatadi. Shoir yaryatgan "Nido" va "Ruhlar isyoni" asarlari
dostonchilik janrining nodir namunasidir.
E.Vohidov G‘afur G‘ulom nomidagi adabiyot va san`at nashriyotida muharrir,
bosh muharrir, direktor, "Yoshlik" jurnalida bosh muharrir lavozimlarida faoliyat
yuritdi. E.Vohidov el-yurt va adabiyotimiz oldidagi xizmatlari inobatga olinib,
"Buyuk xizmatlari uchun" ordeni va "O‘zbekiston qahramoni" unvoni bilan
taqdirlandi.
31

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, shoir adabiyotimiz xazinasiga ulkan va bebaho hissa
qo‘shgan. Uning asarlari XX asr o‘zbek adabiyotining dunyo miqyosidagi
shuhratini ta‘minlashda muhim rol o‘ynamoqda. Bugungi tanqidchilik Erkin
Vohidov faoliyatidan ko‘p narsani o‘rganishi mumkin. Ijodkorning she`riyati va
tarjimalarida XX asr adabiy tanqida shakllanishidagi o‘ziga xoslik, mahorat va
uslub masalalaridagi katta e`tibor bilan qaragan. Chunonchi, mustaqillik davri
yoshlari ham shoirning "Ruhlar isyoni", "Nido" ,"Oltin devor" kabi asarlari sevib
o‘qimoqda. Xullas, san`atimiz, fanimiz, madaniyatimiz taraqqiyotida, adabiy til
takomilida, xalq tilining xarakterli vositalarini yozma nutqqa kiritishda Erkin
Vohidovning qo‘shgan hissasi benihoyadir. E.Vohidovning so‘zi – xalqning so‘zi ,
xalq orzu-umidining, xalq ko‘nglidagi gapning ifodasi bo‘lib jaranglab kelmoqda
Iste`dodli shoir Erkin Vohidov "So‘z latofati" asarida shunday yozadi:
―Mening birinchi taassurotim shundan iboratki, bugungi adabiyotimiz ko‘rki va
salmog‘i – xalqimizning tarix sahnasida tutib turgan ijtimoiy-siyosiy mavqeiga
yarasha. Balki, yangi iste`dodlar buyuk badiiy saviyalarini kelajakda namoyish
etadilar. Hozircha, men adabiyotimizdagi yuksak ijtimoiy-siyosiy ravnaqni
e`tirofetaman. Bu esa katta bir xalq adabiyoti uchun hazilakam yutuq emas. Ayrim
yoshlar, G‘ofur G‘ulom ko‘nglini keng qilib yozmagan, degan ma`noda gaplar
qilishadi. Holbuki, u juda murakkab davrda yashadi. She`r uning qo‘lida bir sehrli
tayoqcha edi. Shu tayoqcha bilan u nog‘ora chalishi ham mumkin edi, jahonni
ug‘otishi ham mumkin edi. Lekin davr shuni taqozo etadiki, u faqat jahonni
uyg‘otdi. She`r – davr farzandi degani shu. She`riyatning ham umumiy prinsiplari
o‘zgarmasdir .‖
Qayd qilingan fikrlarda adabiyot va uning murakkab qirralari, ijodkor shaxsi,
uning fitratidagi tuyg‘ular ifodasi haqidagi qarashlar o‘z aksini topgan. Iste`dod
sohiblari o‘z xalqini, millatini, dunyoga tanitadi va uni tarannum etadi. Shuning
uchun she`r davr farzadi degan tushunchani ilgari suradi. Charxlangan qalamlarni
hanuzgacha qo‘ldan-qo‘lga qo‘ymagan oqsoqol adiblarimiz adabiyotimizning hali
32

hanuzgacha kolrki bo‘lib turibdilar. Ular murakkab sharoitlarda ham o‘z gaplarini
iste`dodlari darajasida amallab aytib keladilar. Buning uchun ularga qancha rahmat
aytsak shuncha oz. Bu zabardast adiblarimizga qo‘rquvning kattakon, daxshatli
ko‘zlari begonadir. Axir biz yosh avlod uchun bundan ortiq baxt bormi?
Darhaqiqat, Erkin Vohidov buyuk so‘z sanatkorlari va ular qoldirgan adabiy
meros haqida so‘z yuritar ekan, ularning badiiy poetik mahoratiga alohida
to‘xtaladi. Masalan, sobiq sho‘rolar davri adabiyoti haqida so‘z yuritganda
murakkab bir davrning salbiy jihatlari bilan birgalikda, o‘z davrining buyuk
ijodkorlarini tarbiyalaganligini ham alohida takidlaydi.
O‘zbekiston xalq shoiri, O‘zbekiston qahramoni – Erkin Vohidov tug‘ma
istedod egasi. U juda siyrak uchraydigan noyob, nodir shoir. Uning so‘z san`ati
xazinasiga qo‘shgan hissasi ham bebaho.
Darhaqiqat,E.Vohidovning fikrlarida mustaqillik davri adabiyotining o‘ziga
xos xususiyatlari tahlil qilingan. Xarakterli jihatlarini tahlil qilar ekan badiiy
tarjimachilik taraqqiyotiga ham jiddiy e`tibor qaratadi.Jahon adabiyoti nodir
durdonalarini tarjima qilish dolzarb muammolardan biri ekanligiga urg‘u beradi va
o‘zbek adabiyotini ham yaxshi tarjimalar orqali jahon ahliga targ‘ib etish
zarurligini ta`kidlaydi.
Xullas, Erkin Vohidov nafaqat shoir, ijodkor sifatida, balki jahon va o‘zbek
adabiyotining yuksak bilimdoni sifatida e`tirof etilishi bejiz emas.
33

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati:
1.Karimov I. A. “Ona yurtimiz baxtu iqboli va kelajagi yo’lida xizmat qilish
eng oily saodatdir”. T., “O’zbekiston”. 2015 yil. 8-9 betlar.
2. O’zbekiston Rezpublikasining saylangan Prezidenti Shavkat
Mirziyoyevning O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24
yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimidagi ma’ruzasi. Xalq so’zi gazetasi.
2016-yil 7-dekabr.
3. Karimov I. A. “Mamlakatimizni modernizatsiya qilish yo`lini izchil davom
ettirish-taraqqiyotimizning muhim omilidir.“Ishonch”gazetasi,2010 yil 8 dekabr
4.Karimov I. Adabiyotga e`tibor-ma`naviyatga, kelajakka e`tibor. –Toshkent,
O‘zbekiston, 2009. 40 b.
5.Karimov A. Barkamol avlod-O`zbekiston taraqqiyotining poydevori.-T:
Sharq. 1997 yil
6.2020 yil 20 may “Adiblar hiyoboni” ochilishidagi prezidentimiz
Sh.Mirziyoyev nutqi
7.Erkin Vohidov asarlar 6-jild “Erk saodati” “Sharq” 2018 y
8. E. Vohidov "So‘z latofati"
9.Hoshimov O`. O`zbeklar.-T: O`qituvchi. 2006 yil
10..Erkin Vohidov asarlar 6-jild “Erk saodati” “Sharq” 2018 y
11. Rahimjonov N. Mustaqillik davri o‘zbek she`riyati. –T.:Tafakkur, 2011 y.
12..Vohidov E. Saylanma. – T.: Sharq, 2016 y.
13.Normatov U. Ijod sehri. – T.: Sharq, 2007.
14..Boltaboev H. So‘z sehri. –T: Sharq, 2006 y
15. Sulton I. Adabiyot nazariyasi. . –Toshkent, O‘qituvchi, 2005. - 410 b.

34

Erkin Vohidov she`riyada badiiylik va novatorlik

Купить