Ertak oʻqitish darslarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	136.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Май 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Shavkat

Дата регистрации 04 Апрель 2024

90 Продаж

Ertak oʻqitish darslarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM,
FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ORIENTAL UNIVERSITETI
«Himoyaga ruxsat etilsin»
« Pedagogika» fakulteti menejeri
_____________ M. Meliboyev
«____» ________2025-yil «Himoyaga tavsiya etilsin»
«Uzluksiz ta’lim pedagogikasi»
kafedrasi mudiri:_________ T. Isaqulov
«____» ________2025-yil
PEDAGOGIKA FAKULTETI
60110500 – « BOSHLANG‘ICH TA’LIM » YO‘NALISHI
UZLUKSIZ TA’LIM PEDAGOGIKASI KAFEDRA SI
Sirtqi talim shakli, 105-guruh talabasi Risqimova Nigina Alisher qizining
« ONA TILI O QITISH METODIKASI»ʻ fanidan
Mavzu: Ertak o qitish darslarida axborot-kommunikatsiya
ʻ
texnologiyalaridan foydalanish
Ilmiy rahbar: Hojiyeva Zulfiya O‘ktamovna
Talaba: Risqimova Nigina Alisher qiz i
TOSHKENT - 2025
ANNOTATSIYAKURS ISHI

Ushbu kurs ishida boshlang‘ich ta’lim tizimida ertak o‘qitish darslarida
axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan (AKT) samarali foydalanish
masalalari ilmiy-nazariy va amaliy jihatdan chuqur o‘rganilgan. Mavzu dolzarbligi
hozirgi kunda ta’lim jarayonini raqamlashtirish, innovatsion texnologiyalarni joriy
etish hamda o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshirish bilan bog‘liqdir.
Ayniqsa, ertaklar orqali kichik yoshdagi o‘quvchilarda og‘zaki nutqni
rivojlantirish, axloqiy qadriyatlarni singdirish va tasavvur doirasini kengaytirish
muhim metodik vazifadir. Kurs ishining birinchi bobida ertaklarning o‘quv-
tarbiyaviy ahamiyati, ularni dars jarayoniga integratsiyalash bo‘yicha metodik
yondashuvlar, shuningdek, ertak o‘qitishdagi zamonaviy pedagogik usullar tahlil
qilinadi. Ikkinchi bobda esa bevosita axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining
ertak darslaridagi o‘rni, ularning imkoniyatlari, turli interaktiv vositalar va raqamli
resurslar orqali dars samaradorligini oshirish tajribalari ko‘rib chiqiladi. Jumladan,
multimedia vositalari, interaktiv taqdimotlar, audiokitoblar, onlayn platformalar
(LearningApps, Wordwall, Quizizz va boshqalar) yordamida o‘tkazilgan dars
tahlili asosida amaliy tavsiyalar berilgan. Kurs ishi natijalari o‘qituvchilar uchun
ertak o‘qitish darslarini yanada qiziqarli va samarali tashkil etish, shuningdek,
AKTdan foydalanishda didaktik yondashuvlarni tanlashda metodik yordamchi
sifatida xizmat qiladi.
2

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 4
I-BOB. ERTAK O‘QITISHDA PEDAGOGIK YONDASHUVLAR VA
ZAMONAVIY TALABLAR
1.1. Ertaklarning didaktik va tarbiyaviy
ahamiyati ………………………………. 7
1.2. Boshlang‘ich sinfda ertak o‘qitishning metodik
asoslari ……………………. 13
1.3. Ertak o‘qitishda zamonaviy yondashuvlar va innovatsion
metodlar ………… 16
II-BOB. ERTAK O‘QITISHDA AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA
TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH TAJRIBASI
2.1. Ertak darslarida AKT vositalaridan foydalanish
imkoniyatlari ……………… 19
2.2. Onlayn platformalar va ilovalar orqali ertak o‘rgatish
tajribalari.................... 24
2.3. Amaliy tajriba: ertak darsida AKTdan foydalangan holda dars
loyihasi......... 30
XULOSA……………………………………………………………………….. 32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 35
3

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Bugungi kunda ta’lim tizimining barcha
bosqichlarida raqamlashtirish, innovatsion yondashuvlarni joriy etish va
o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, kreativ yondashuvga asoslangan bilim olish
malakalarini shakllantirish muhim o‘rin tutmoqda. Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari (AKT) nafaqat oliy ta’limda, balki maktabgacha ta’lim va
boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan dars jarayonlarida ham keng
qo‘llanilmoqda. Ayniqsa, kichik yoshdagi o‘quvchilarga ta’lim berishda didaktik
materiallarning ta’sirchan, tushunarli va qiziqarli bo‘lishi o‘quvchilarning bilimga
bo‘lgan qiziqishini orttiradi, ularning tafakkuri, idroki, tasavvuri va eslab qolish
qobiliyatini rivojlantiradi. Shu bois, ayniqsa ertak o‘qitish darslarida AKT
vositalaridan foydalanish masalasi bugungi pedagogik amaliyotda alohida
ahamiyat kasb etmoqda. Ertaklar – bu xalq og‘zaki ijodining o‘ziga xos janri
bo‘lib, ular bolalarda estetik didni shakllantiradi, ezgulik, adolat, mehnatsevarlik,
rostgo‘ylik kabi qadriyatlarni singdiradi. Shu sababli ertaklar orqali beriladigan
ta’lim nafaqat bilim, balki tarbiyaviy jarayon bilan chambarchas bog‘liq bo‘ladi.
Boshlang‘ich sinfda ertak o‘qitish darslari, asosan, o‘quvchining dunyoqarashi,
nutq madaniyati, axloqiy fazilatlarini shakllantirishga yo‘naltirilgan bo‘lib, bu
jarayonni axborot-kommunikatsiya texnologiyalari orqali yanada samarali qilish
imkoniyati mavjud. Bugungi kunda multimediali taqdimotlar, animatsiyalangan
ertaklar, interaktiv o‘yinlar, audio kitoblar, QR-kodli topshiriqlar, onlayn
platformalar (LearningApps, Wordwall, Kahoot, Quizizz va boshqalar) orqali
darsni tashkil etish orqali nafaqat dars sifati oshadi, balki o‘quvchining fanga
bo‘lgan qiziqishi ham ortadi.
4

Hozirgi o‘quvchilar – raqamli avlod vakillari bo‘lib, ular uchun axborot
texnologiyalari hayotining ajralmas bir qismidir. Shunday ekan, o‘quvchilar bilan
samarali ishlash uchun ularning ehtiyojlari, qiziqishlari va axborotni qabul qilish
usullarini inobatga olish muhimdir. Ayniqsa ertaklarni tinglash, ko‘rish, qayta
hikoya qilish yoki jonlantirish jarayonida zamonaviy vositalardan foydalanish
orqali o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, og‘zaki va yozma nutq malakalarini
rivojlantirish mumkin. Bu, o‘z navbatida, kommunikativ kompetensiyalarni
shakllantirish, o‘quvchilarning o‘z fikrini erkin ifoda eta olish qobiliyatini
mustahkamlashga xizmat qiladi. Ta’limda innovatsion texnologiyalarning joriy
etilishi bugungi kundagi davlat siyosatining muhim yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, bu
boradagi islohotlar O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari, farmonlari,
davlat dasturlari va vazirliklar tomonidan ishlab chiqilgan kontseptual hujjatlar
orqali mustahkamlangan. Jumladan, “2022–2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi”da ham zamonaviy texnologiyalarni ta’lim
jarayoniga joriy etish, raqamli pedagogik yondashuvlarni kengaytirish bo‘yicha
aniq vazifalar belgilab berilgan. Shu boisdan, ertak o‘qitish darslarida AKT
vositalaridan foydalanish faqat amaliy jihatdan emas, balki davlat miqyosidagi
strategik ahamiyatga ham ega bo‘lgan masaladir. Ushbu kurs ishini yozishda ertak
o‘qitish darslarining pedagogik va didaktik xususiyatlari, shuningdek, ularda
AKTdan foydalanishning afzalliklari, metodik yo‘nalishlari va amaliy tajribalari
chuqur o‘rganildi. Amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, ertak o‘qitish darslarida audio,
vizual, interaktiv va raqamli vositalarni uyg‘unlashtirish orqali o‘quvchining
bilimga bo‘lgan ishtiyoqini orttirish, bilimlarni chuqur o‘zlashtirishiga erishish
mumkin. Bu esa, o‘z navbatida, ta’lim sifatini oshirishda muhim omil sanaladi.
Ertak o‘qitish darslarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish
masalasi hozirgi davr ta’limi uchun nihoyatda dolzarb bo‘lib, bu boradagi metodik
izlanishlar, tajribaviy yondashuvlar, ilg‘or amaliyotlar asosida shakllangan
tavsiyalar orqali pedagogik jarayonni yangicha asosda tashkil etishga xizmat
5

qiladi. Mavzuni chuqur o‘rganish, amaliyot bilan uyg‘unlashtirish orqali
pedagoglarning bu boradagi bilim va malakalarini takomillashtirish mumkin.
Kurs ishining maqsadi . Boshlang‘ich sinfda o‘quvchilarga ertak o‘qitish
jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishning samarali
yo‘llarini aniqlash, mavjud metodik imkoniyatlarni tahlil qilish va ularni
amaliyotda qo‘llash orqali ta’lim sifatini oshirishga xizmat qiladigan tavsiyalar
ishlab chiqishdan iborat. Shuningdek, ertaklarni AKT asosida o‘qitish orqali
o‘quvchilarda og‘zaki va yozma nutqni rivojlantirish, mustaqil fikrlash, axloqiy-
estetik qarashlarini shakllantirish, darslarga bo‘lgan qiziqishini oshirish va kreativ
salohiyatini ro‘yobga chiqarish ham ushbu kurs ishining muhim yo‘nalishlaridan
biri hisoblanadi. Mavzuni o‘rganish orqali ertak darslarida qo‘llanilishi mumkin
bo‘lgan innovatsion texnologiyalar, multimedia vositalari, onlayn platformalar va
interaktiv o‘yinlar imkoniyatlarini aniqlash hamda ularning pedagogik-psixologik
asoslarini yoritish maqsad qilingan. Shu orqali, ertak darslarini yangicha
yondashuvlar asosida tashkil qilishda o‘qituvchilarga metodik yordam berish
ko‘zda tutiladi.
Kurs ishining obyekti . Boshlang‘ich sinfda ertak o‘qitish darslari jarayoni.
Kurs ishining predmeti . Ertak o‘qitish darslarida axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan samarali foydalanish usullari.
Kurs ishining vazifalari:
 Boshlang‘ich sinfda ertak o‘qitish darslarining mazmuni va maqsadini
o‘rganish;
 Ertak darslarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining o‘rni va
imkoniyatlarini aniqlash;
 AKT vositalaridan foydalanish orqali dars samaradorligini oshirish
yo‘llarini ko‘rsatish;
 Amaliy tajribalar asosida ertak darslari uchun interaktiv metodlarni
tavsiya qilish;
6

 O‘qituvchilar uchun metodik ko‘rsatmalar ishlab chiqish va takliflar
berish.
Kurs ishining hajmi : kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxatidan iborat.
I-BOB. ERTAK O‘QITISHDA PEDAGOGIK YONDASHUVLAR VA
ZAMONAVIY TALABLAR
1.1. Ertaklarning didaktik va tarbiyaviy ahamiyati
Ertaklar bolalar tafakkurining shakllanishida va rivojlanishida juda muhim
rol o‘ynaydi. Ular nafaqat bolalarning dunyoqarashini kengaytiradi, balki ularning
fikrlash qobiliyatlarini mustahkamlashga ham xizmat qiladi. Ertaklarning o‘ziga
xos xususiyati shundaki, ular bolalar uchun abstrakt va obrazli fikrlashni
osonlashtiradi, chunki ertakdagi tasavvurlar va obrazlar real hayotdan ajralgan
holda, lekin tasavvur qobiliyatini kuchaytirishga yordam beradigan tarzda taqdim
etiladi. Ertaklar, shuningdek, bolalarga ijtimoiy-madaniy tajriba va qadriyatlarni
o‘rganish imkonini beradi. Ular o‘zaro munosabatlar, ehtiyojlar, xohishlar va
idealizatsiyalangan voqealar orqali bola ongida dunyoning qanday ishlashini
tushunishga yordam beradi. Ayniqsa, fantastik voqealar, ramziy obrazlar va
metaforalardan foydalanish orqali ertaklar bolalarga mantiqiy bog‘lanishlar va
sabab-oqibat munosabatlarini tushunishga yordam beradi. Ertaklarning tafakkur
rivojiga bo‘lgan ta’siri psixologik nuqtai nazardan ham ahamiyatlidir. P.S. Shishov
va T.I. Zimnyaya kabi olimlarning tadqiqotlariga ko‘ra, bolalarning fikrlash
darajasi va mantiqiy qobiliyatlari ertaklarni eshitish yoki o‘qish jarayonida sezilarli
darajada rivojlanadi. Bu jarayonda bolaning bilim olish faoliyati boshqariladi,
7

ya’ni ular murakkab vaziyatlar va voqealarni ongli ravishda tushunishga o‘rganadi.
Ertaklarni o‘qish orqali bolalar o‘zlarining tasavvur qilish qobiliyatlarini
rivojlantiradilar. Voqealar va ularning rivojlanishini tasavvur qilish, bolaga ongida
qahramonlar, voqealar va holatlar o‘rtasidagi munosabatlarni aniqlashga yordam
beradi. Bu, ayniqsa, bolalar mantiqiy tafakkurini shakllantirishga yordam beradi,
chunki ular ertakdagi obrazlar orqali sabab-oqibat bog‘lanishlarini va turli xulq-
atvorlarni tasavvur qilishadi.
Bundan tashqari, ertaklar bolalarni o‘z fikrini ifodalashga o‘rgatadi.
O‘quvchilarning mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishda bu omilning
o‘rni juda katta. Ertaklarni o‘qish yoki tinglash jarayonida bolalar voqealarni
ongida tasvirlaydi, ular qahramonlarning harakatlarini va qarorlarini tahlil qiladi.
Bu bolaning mantiqiy tahlil qilish va fikrlash darajasini oshiradi, chunki ular
o‘zlarining tasavvur qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi va bu orqali mantiqiy
bog‘lanishlarni shakllantiradi. Bu erda nafaqat mantiqiy tahlil, balki bolalarning
axborotlarni to‘g‘ri talqin qilish, voqealarni ijtimoiy va madaniy kontekstda
anglash qobiliyatlari ham rivojlanadi. Ertaklarning kognitiv rivojlanishga ta’siri,
shuningdek, til va nutqni rivojlantirishda ham o‘z ifodasini topadi. Ertak o‘qish
jarayonida bolalar o‘z nutqini izchil va mantiqiy qurishni o‘rganadilar. Shu bilan
birga, ertakdagi voqealar va qahramonlarning xarakterlari orqali bolalar o‘zlarining
emotsional va axloqiy tuyg‘ularini anglashadi. Bu jarayon bolaning his-tuyg‘ulari,
fantaziyasi va hissiyotlarini ifodalashda muhim ahamiyat kasb etadi. Ertaklarni
eshitish va o‘qish jarayonida bolalar o‘zlariga kerakli bilimlarni olishadi va ularni
o‘z hayotiga mos ravishda qo‘llashni o‘rganadilar. Natijada, ular o‘z fikrlarini
yanada aniq va izchil ifodalashga, yangi bilimlarni tahlil qilishga va ilgari surishga
qodir bo‘ladilar.
Zamonaviy pedagogika nazariyalarida ertaklar bolaning kognitiv
rivojlanishida muhim vosita sifatida ko‘riladi. L.S. Vygotskiy, J. Piaget va Lev
Semenovich Filonov kabi olimlarning fikricha, ertaklar bolalarning mantiqiy
tafakkurini shakllantirishda yordam beruvchi asosiy vositadir. Ularning fikriga
8

ko‘ra, ertaklar orqali bolalar o‘zlarining kognitiv jarayonlarini rivojlantiradilar,
chunki ertakdagi voqealar, tasavvurlar va ramziy obrazlar bolalar ongida o‘zgacha
tasavvurlarni hosil qiladi. Shu bilan birga, ertaklar bolalarga oddiy bilimlarni
o‘zlashtirishga yordam beradi, ularni turli vaziyatlarda qanday qilib qaror qabul
qilishni o‘rganishga majbur qiladi. Masalan, ertaklardagi xulq-atvorli dilemmalar,
qarorlar qabul qilish va ijtimoiy munosabatlarni tushunish bolalarga ushbu
tajribalarni real hayotga tatbiq etish imkonini beradi. Shu tarzda, ertaklar
bolalarning tafakkurini rivojlantirishda juda muhim vosita sifatida ishlaydi, ularni
nafaqat intellektual jihatdan, balki axloqiy va emotsional jihatdan ham boyitadi.
Bolalar ertaklar orqali o‘z hayotini yanada kengroq va murakkabroq ko‘ra olishadi,
voqealar o‘rtasidagi sabab-oqibat munosabatlarini aniqlashadi, mantiqiy tahlil
qilishni o‘rganadilar va o‘z fikrlarini aniq va izchil ifodalashga qodir bo‘ladilar.
Ertaklar, shuningdek, bolalar uchun yangi bilimlarni o‘rganish va anglashga imkon
yaratadi, bu esa ularning umumiy rivojlanishiga bevosita ta’sir qiladi. Bu
jarayonlar bolalar tafakkurini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi va ularning har
tomonlama rivojlanishiga yordam beradi.
Ertaklarning bolalar tarbiyasidagi muhim roli, ularga axloqiy va tarbiyaviy
qadriyatlarni singdirishda o‘z ifodasini topadi. Ertaklar bolalarga yaxshilik va
yomonlik, adolat va beadablik, mehnat va dangasalik kabi axloqiy tushunchalarni
obrazlar orqali aniq va ta’sirchan tarzda yetkazadi. Ertaklarning mazmunida odatda
yaxshilikning g‘alaba qilishi va yomonlikning jazolanishi tasvirlanadi, bu esa
bolalarda to‘g‘ri va noto‘g‘ri, adolatli va adolatsiz xulq-atvorlar o‘rtasidagi farqni
anglashni ta’minlaydi. Misol uchun, xalq ertaklarida qahramonlarning g‘alabasi,
odatda, halollik va mehnat bilan bog‘lanadi, ularning yovuz dushmanlari esa jazo
oladi. Bu holat bolalarda ijobiy xulq-atvorlar, axloqiy tushunchalar va jamiyatda
hukmron bo‘lgan me’yorlarni o‘rganishga yordam beradi. Aynan shu tariqa,
ertaklar bolalar ongida axloqiy tamoyillarni shakllantiradi va ularni hayotga tatbiq
etishga o‘rgatadi. Ertaklar tarbiyaviy maqsadga erishishda bevosita nasihat tarzida
bo‘lmaydi. Ular ko‘pincha obrazlar orqali, voqealar rivoji orqali tarbiyaviy
9

g‘oyalarni yetkazadi. Masalan, biror qahramonning mehnatsevarligi yoki halolligi
orqali bolalar bu fazilatlarni qanday qadrlash va o‘zlarida rivojlantirish kerakligini
bilib olishadi. Shuningdek, ertaklardagi salbiy qahramonlar – yovuzlik, hiyla-
nayrang, dangasalikka o‘xshagan sifatlar, ulardan qanday saqlanish kerakligini
ko‘rsatadi. Bularning barchasi bolaning axloqiy qarashlari, hayotga bo‘lgan
munosabati, ijtimoiy mas’uliyati va to‘g‘ri xulq-atvorini shakllantiradi.
Tarixiy ertaklar va xalq og‘zaki ijodidan kelib chiqadigan axloqiy
qadriyatlar bolalarga o‘rgatishning samarali usulidir. Ertaklar orqali bola milliy
qadriyatlarni o‘rganadi, o‘z xalqining an’analariga hurmat bilan qarashni
o‘rganadi. Ertaklar ko‘pincha vatanga sadoqat, ota-ona hurmatini ko‘rsatish, o‘zaro
yordam va mehr-oqibatni qadrlash kabi tushunchalarni targ‘ib qiladi. Bu
qadriyatlar bolaga ijtimoiy munosabatlarda va jamiyatda to‘g‘ri o‘rin tutishni
o‘rgatadi. Ertakdagi obrazlar va voqealar bolaga vatanparvarlik tuyg‘ularini
singdirishga yordam beradi, uni o‘z madaniyati va o‘zligini anglashga undaydi.
Ertaklar bolalar qalbiga ezgulik urug‘ini ekadi, chunki ular bevosita nasihat
qilishdan ko‘ra, obrazlar va voqealar orqali axloqiy saboqlar beradi. Bu esa bolalar
ongida chuqur iz qoldiradi, ular ertaklardagi axloqiy o‘rnaklarni o‘z hayotlarida
amaliyotga tatbiq etishadi. Bunday yo‘l bilan axloqiy me’yorlar va qadriyatlar
bolaning kundalik xulq-atvoriga aylanishi mumkin. Misol uchun, ertaklarda
yaxshilikni, mehnatni va halollikni qadrlash, shuningdek, yomonlikdan va
aldamchilikdan voz kechish kabi tushunchalar bolalar ongiga mustahkam
joylashadi. Ertaklarning tarbiyaviy ahamiyati shundaki, ular bolalarga hayotdagi
murakkab qarorlarni qabul qilishda yordam beradi. Ular, masalan, vijdon, adolat,
haqiqat va halollikning ahamiyatini tushunishga yordam beradi. Shuningdek, ular
axloqiy tanlovlar, mas’uliyat va o‘z xulq-atvorini boshqarish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Bu orqali bolalar hayotda o‘zini to‘g‘ri yo‘lda tutishni, axloqiy
me’yorlarga amal qilishni o‘rganadilar. Umuman olganda, ertaklar axloqiy
qadriyatlarni singdirish jarayonida o‘ta muhim vosita hisoblanadi. Ular bolalarga
yaxshilik, halollik, mehnat va mehr-oqibatni qadrlashni o‘rgatish bilan birga,
10

ularga to‘g‘ri axloqiy qarashlarni shakllantiradi. Bu jarayon bola uchun nafaqat
axloqiy, balki psixologik va ijtimoiy jihatdan ham katta ahamiyatga ega. Ertaklar
orqali bolalar o‘z hayotlariga qo‘llaniladigan tarbiyaviy qadriyatlarni o‘zlashtirib,
jamiyatda ijtimoiy moslashishga yordam beradi. Bu esa bolalarni ijtimoiy
mas’uliyatni his qiladigan va axloqiy me’yorlarga amal qiladigan fuqarolar sifatida
tarbiyalashda muhim ahamiyatga ega.
Ertaklar bolalarning til va nutq malakalarini rivojlantirishda juda muhim
vosita hisoblanadi. Ular bolalar uchun yangi so‘z va iboralarni o‘rganishda,
ularning ma’nolarini tushunishda va ifoda qilish ko‘nikmalarini mustahkamlashda
samarali yordam beradi. Ertak matnlarining mazmuni va tuzilishi, obrazlar orqali
bayon etilishi, ritmikasi va ohangdorligi bolalarning og‘zaki nutqiga boylik
kiritadi. Ayniqsa, ertaklarning og‘zaki ijrosi, ya'ni dramatizatsiya, rollarga bo‘lib
o‘qish va hikoya qilish kabi usullar o‘quvchilarning dialogik va monologik
nutqlarini rivojlantiradi. Bu orqali bolalar o‘z fikrlarini aniq va mantiqiy tarzda
bayon qilishni, boshqa odamlar bilan muloqotda bo‘lishda o‘zlarini to‘g‘ri
ifodalashni o‘rganadilar. Ertaklarda ishlatiladigan turli til birliklari, masalan,
fonetik, leksik va grammatik elementlar, bolalarning til bilish ko‘nikmalarini
oshiradi. Ertak matnlaridagi takrorlanadigan iboralar va o‘zgarib turadigan gap
tuzilmalari, zamon va fe’l shakllari kabi elementlar bolalar tomonidan osonlik
bilan o‘zlashtiriladi. Bu jarayon nafaqat o‘qish, balki tahlil qilish va tushunishga
ham yordam beradi. Bolalar ertakdagi voqealarni qayta tiklashda o‘z fikrlarini
ifodalaydilar va o‘zlariga yangi so‘zlar, ifodalar o‘rganadilar. Bu esa ularning til
malakalarini rivojlantiradi va nutqining boyishiga olib keladi.
Ertaklar bolalarga hayotlarida uchraydigan turli vaziyatlarni tahlil qilish
imkoniyatini beradi. Ertaklarda tasvirlangan voqealar, bolalar uchun tanish va
tushunarli bo‘lishi mumkin. Bu voqealarni tahlil qilish, turli xarakterdagi
qahramonlar va ularning xatti-harakatlarini izohlash, o‘z fikrini so‘z orqali
ifodalash orqali bolalar o‘z kommunikativ ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Ertaklar
yordamida bolalar nafaqat o‘z fikrlarini ifodalashni, balki boshqalar bilan muloqot
11

qilishda ijtimoiy va madaniy me’yorlarga rioya qilishni o‘rganadilar. Ertaklarning
til o‘rgatishdagi ahamiyati shundaki, ular o‘quvchilarning tilni intuitiv ravishda
o‘rganishiga imkon yaratadi. Ertaklar tilni o‘rgatishda tabiatiga xos o‘yin va
fantaziyani o‘z ichiga oladi, bu esa bolalar uchun qiziqarli va oson o‘rganiladigan
materialga aylanishini ta’minlaydi. Tushuncha va ifodalar bolalar ongida nafaqat
so‘zlarning o‘zida, balki ularning qanday vaziyatlarda ishlatilishini tushunishda
ham o‘z aksini topadi. Bundan tashqari, bolalar ertaklar yordamida o‘zlarining
nutqiy ko‘nikmalarini kengaytiradilar. Misol uchun, bir nechta takrorlanuvchi
iboralar va an’anaviy gap tuzilmalari, masalan, "bir bor" yoki "shunday bo‘ldi",
bolalar tomonidan tez-tez qayta ishlatiladi va o‘rgatiladi. Bu elementlar ular uchun
oson yodda qoladi va tilni o‘rganish jarayonini qulaylashtiradi. Bolalar muntazam
ravishda ertaklarni o‘qish va ular orqali yangi til birliklarini o‘rganish, natijada o‘z
nutqlarini to‘g‘ri va aniq ifodalashni o‘rganadilar.
Ertaklar orqali bolalar o‘z hayotlari va tajribalari bilan bog‘liq voqealarni
yaxshiroq tushunadilar. Ertaklarning obrazlari orqali bolalar o‘z tushunchalarini
rivojlantiradi va ular o‘z hayotlarida qanday qilib o‘zgarishlarni, yangi
tushunchalarni kiritish va ularni amaliyotda qo‘llash mumkinligini o‘rganadilar.
Shunday qilib, ertaklar bolalar uchun nafaqat didaktik vosita, balki kommunikativ
ko‘nikmalarni rivojlantirishda faol vositadir. Ular orqali bolalar o‘z fikrlarini
ifodalash va boshqalar bilan muloqot qilishda yangi darajaga chiqadilar. Ertaklar
o‘quvchilarning og‘zaki nutqini rivojlantirishda o‘zining beqiyos ahamiyatini
ko‘rsatadi. Ular bolalarni faqat tilni o‘rganishga o‘rgatmaydi, balki o‘z fikrlarini,
his-tuyg‘ularini aniq va ravon ifodalashga yordam beradi. Ertaklar yordamida
bolalar faqat ma’lumotni o‘rganmay, balki uni tahlil qilib, o‘z fikrlarini yanada boy
va aniq ifodalashni o‘rganadilar. Ertaklar nafaqat tilning o‘rgatish vositasi, balki
kommunikativ ko‘nikmalarni rivojlantirish, so‘zlashuv va muloqotga oid
qobiliyatlarni oshirish uchun ham juda samarali usuldir.
12

1.2. Boshlang‘ich sinfda ertak o‘qitishning metodik asoslari
Boshlang‘ich sinfda ertak o‘qitishning metodik asoslarini shakllantirishda
ta’lim dasturlarining mavzularini tahlil qilish juda muhim ahamiyatga ega. Ta’lim
dasturlari bolalar ta’limining asosiy yo‘nalishlarini belgilab beradi va ular orqali
o‘quvchilarning axloqiy, intellektual va nutqiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga
qaratilgan metodlar aniqlanadi. Ertaklar ta’lim dasturlarida muhim o‘rin tutadi,
chunki ular nafaqat adabiy bilimlarni, balki axloqiy va estetik qadriyatlarni
o‘rgatishga ham yordam beradi. Bu esa o‘quvchilarning shaxsiy va ijtimoiy
rivojlanishiga xizmat qiladi. Ertaklarni o‘qitishda dasturlar o‘quvchilarga bir
qancha pedagogik maqsadlarni amalga oshirishni ko‘zda tutadi. Masalan, axloqiy
saboqlar berish, til va nutq malakalarini rivojlantirish, obrazli fikrlashni
shakllantirish, o‘quvchilarning tasavvurini va kreativ fikrlashini rivojlantirishga
e’tibor qaratiladi. Ertaklar o‘quvchilarni ijtimoiy-ma’naviy qadriyatlar bilan
tanishtiradi, ularni yaxshilik va yomonlik, halollik va hiyla kabi axloqiy
me’yorlarga asoslangan tasavvurlar bilan tanishtiradi. Bu jarayonda bolalar erkin
fikrlash, voqealarni tahlil qilish va turli xil voqealar bilan bog‘liq qarorlar qabul
qilishni o‘rganadilar.
13

Ta’lim dasturlaridagi mavzularni tahlil qilish orqali o‘quvchilarga mos
yondashuvlarni tanlash kerak. Masalan, dasturlar bolalarga turli xil ertaklarni
o‘qitishda foydalaniladigan metodlarni aniqlaydi. Bu metodlar bolaning psixologik
xususiyatlari, intellektual va emotsional rivojlanishiga asoslanib tanlanadi.
Shuningdek, dasturlarni ishlab chiqishda bolalar yoshining o‘ziga xos xususiyatlari
hisobga olinadi, ya’ni kichik yoshdagi o‘quvchilarning o‘ziga xos qiziqishlari,
fikrlash uslublari va ijtimoiy rivojlanishi o‘rganiladi. Bu esa o‘quvchilarga ta’limni
yanada qiziqarli va samarali qilish imkonini beradi. Ertaklarni o‘qitishda dasturlar
bolalarning til va nutq ko‘nikmalarini rivojlantirishga katta e’tibor qaratadi.
Ertaklarda ishlatiladigan til boyligi, grammatik tuzilma, so‘z birikmalari va
iboralarning xilma-xilligi bolalar nutqini boyitadi. O‘quvchilar ertaklarni o‘qish
orqali nafaqat yangi so‘zlarni, balki ularning ma’nolarini anglashni o‘rganadilar.
Shuningdek, ertaklarni tinglash va o‘qish, bolalarda nutqni ifodalash va yozma
fikrlarni tuzish ko‘nikmalarini ham shakllantiradi. Ertaklarni o‘qitishning metodik
asoslari dasturlar orqali aniq belgilangan maqsadlarni amalga oshirishga yordam
beradi. O‘quvchilar ertaklar orqali nafaqat til va nutq ko‘nikmalarini
rivojlantiradilar, balki axloqiy va estetik qadriyatlarni o‘rganadilar. Bu esa
bolalarning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishini ta’minlaydi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun ertaklarni o‘qitishda yoshi kichik
o‘quvchilarni hisobga olish zarur. Bolalar psixologiyasini tushunish, ularning
diqqatini jalb qilish va bilimni o‘zlashtirishni osonlashtirish uchun mos
yondashuvlarni tanlash juda muhimdir. Yoshi kichik o‘quvchilarning ongida
voqealar va qahramonlar tasviri yanada jonli va ko‘rkam bo‘lishi kerak. Ular
uchun ertaklar bo‘sh vaqtni qiziqarli o‘tkazishdan ko‘ra, hayotiy qadriyatlarni,
axloqiy normalarni va madaniyatni o‘rgatishda katta ahamiyatga ega. Ertaklarni
o‘qitishda o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olish va mos metodlarni
qo‘llash muhimdir. Kichik yoshdagi o‘quvchilar uchun ertaklarni so‘zlab berish,
dramatizatsiya qilish, sahnalash va qo‘shimcha vizual materiallardan foydalanish
samarali bo‘ladi. Bunday yondashuv orqali o‘quvchilar ertakning mazmunini
14

yaxshiroq tushunadilar va o‘rganayotgan materialni nafaqat mantiqiy, balki
emotsional jihatdan ham qabul qiladilar. Ertaklarni o‘qitishda o‘quvchilarning
qiziqishini oshirish uchun hayoliy va qiziqarli voqealar, janglar, qahramonlar va
fantastik elementlarni kiritish samarali bo‘ladi. Ertaklarni o‘qitishda yoshi kichik
o‘quvchilarning diqqatini uzoq vaqt davomida saqlab turish oson emas. Shu bois,
o‘quvchilarni ertak o‘qishga qiziqtirish uchun interaktiv yondashuvlardan
foydalanish zarur. Masalan, o‘quvchilarni ertak voqealariga jalb qilish, ularning
qahramonlarining xatti-harakatlarini taxmin qilish va natijalariga ta’sir etish
imkoniyatini berish, bolalarning fikrlashini faollashtiradi. Ertakni o‘qitishda
o‘quvchilarni nafaqat tinglashga, balki qatnashishga, o‘zgartirishlar kiritishga va
turli qahramonlarni o‘zlarining izlanishlariga asoslanib yangi xarakterlarda
ifodalashga rag‘batlantirish zarur.
Boshlang‘ich sinfda ertak o‘qitishda o‘yinli va faol usullarni qo‘llash
pedagogik jarayonni yanada samarali va qiziqarli qilishda muhim vosita
hisoblanadi. O‘yinli usullar bolalarning o‘qishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, ular
uchun ertaklar nafaqat ta’lim vositasi, balki o‘yin va zavq olish manbai ham
bo‘ladi. Bolalar o‘yin orqali yangi bilimlarni o‘rganadilar, nutqni rivojlantiradilar,
mantiqiy fikrlashni o‘zlashtiradilar va o‘zaro munosabatlarni tashkil etadilar.
O‘yinli usullardan foydalanish, masalan, turli rollarni o‘ynash, qahramonlarning
xatti-harakatlarini takrorlash, ertakni sahnalash, dramatizatsiya qilish kabi metodlar
orqali bolalar voqealarni boshqacha anglaydilar. Ularning kreativ fikrlashlari va
mantiqiy tahlil qilishlari faollashadi. Shuningdek, o‘yinli usullar bolalarga ijtimoiy
ko‘nikmalarni o‘rgatish, o‘zaro muloqotni rivojlantirish va kollektiv ishda
qatnashishni o‘rgatadi. O‘yinlar bolalarning intellektual va emotsional jihatdan
rivojlanishiga ham yordam beradi, chunki ular nafaqat ma’lumotlarni
o‘zlashtiradilar, balki o‘rganilgan bilimlarni amaliyotda qo‘llay olishadi.
Faol usullar, jumladan, guruh ishlari, kichik muammolarni hal qilish,
dialoglar orqali o‘qish, savol-javoblar tashkil etish, o‘quvchilarni ertak voqealariga
jalb qilish, ularni tahlil qilish va o‘z fikrlarini bildirish orqali bolalarning muloqot
15

qilish ko‘nikmalarini rivojlantirish mumkin. Ertaklarni o‘qitishda faol usullar
o‘quvchilarni pasiv qabul qiluvchidan faol ishtirokchiga aylantiradi. Shu tariqa,
ular ertakdagi voqealarni chuqurroq tushunishlari va o‘rganilgan materialni
amaliyotda qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Shuningdek, faol usullar
bolalarning fikrlashni, yaratishni va yangi g‘oyalarni ilgari surishni rivojlantirishda
samarali bo‘ladi. O‘quvchilar ertaklar asosida turli xil muammolarni hal qilishni
o‘rganadilar, bu esa ularning kreativligini oshiradi. O‘yinli va faol usullarni
qo‘llash ertak o‘qitishni yanada interaktiv va bolalar uchun qiziqarli qiladi. Bu
metodlar bolalarga bilimlarni nafaqat o‘rganishga, balki ularni amalda qo‘llashga
ham imkon yaratadi.
1.3. Ertak o‘qitishda zamonaviy yondashuvlar va innovatsion metodlar
Zamonaviy ta’limda ertak o‘qitishda foydalaniladigan metodlar va
yondashuvlar, o‘quvchilarning intellektual va emotsional rivojlanishini
ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ta’lim jarayonida ertaklardan samarali
foydalanish, o‘quvchilarning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishini qo‘llab-
quvvatlashga, ularning kreativ fikrlash, mantiqiy tafakkur va kommunikativ
ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Ertaklarni o‘qitishda zamonaviy
yondashuvlar va innovatsion metodlar ko‘plab pedagogik tamoyillarni o‘z ichiga
oladi, ular orasida kompetensiyaviy yondashuv, differensial yondashuv va shaxsga
yo‘naltirilgan ta’lim alohida ahamiyat kasb etadi.
Kompetensiyaviy yondashuv asosida dars tuzish . Kompetensiyaviy
yondashuv ta’lim jarayonining asosiy maqsadi sifatida o‘quvchilarning turli
sohalardagi ko‘nikmalarini rivojlantirishni belgilaydi. Ertakni o‘qitishda
kompetensiyaviy yondashuvni qo‘llash o‘quvchilarga nafaqat bilimlarni berish,
balki ularni real hayotdagi vaziyatlarga moslashtirish, tahlil qilish va qarorlar qabul
qilish ko‘nikmalarini shakllantirishni ko‘zda tutadi. Ertak orqali o‘quvchilar
16

mustaqil fikrlash, muammolarni hal qilish va yangi bilimlarni kundalik hayotga
tadbiq qilishni o‘rganadilar. Kompetensiyaviy yondashuv asosida dars tuzish,
o‘quvchilarga bilimlarning amaliy ahamiyatini tushuntiradi, ular ertakning
mazmunidan amaliy saboqlar olishadi. Bundan tashqari, kompetensiyaviy
yondashuv o‘quvchilarga har bir mavzu bo‘yicha aniq maqsadlar va vazifalar
qo‘yadi, ularning muvaffaqiyatini baholashda esa individual yondashuvni talab
qiladi. Ertak o‘qitishda bu yondashuv o‘quvchilarning til, nutq, axloqiy va ijtimoiy
ko‘nikmalarini samarali rivojlantirishga yordam beradi.
Differensial yondashuv va shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim. Differensial
yondashuv — bu o‘quvchilarning individual xususiyatlari, ehtiyojlari va
qobiliyatlariga asoslanib, o‘qitishning maxsus metodlaridan foydalanishni
ta’minlaydigan pedagogik tamoyildir. Ertak o‘qitishda differensial yondashuvni
qo‘llash, o‘quvchilarning o‘ziga xos ehtiyojlarini inobatga olishga imkon beradi.
Masalan, ba’zi o‘quvchilar tezda ertakning mazmunini tushunib, xulosalar
chiqarishlari mumkin, boshqalari esa ko‘proq yordam va qo‘llab-quvvatlashga
muhtoj bo‘lishi mumkin. Bu yondashuv, shuningdek, o‘quvchilarning darajalarini
hisobga olgan holda, ularga mos ravishda ta’lim materiallarini va metodlarni
tanlashni nazarda tutadi. Shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim esa har bir o‘quvchining
shaxsiy rivojlanishiga va uning ichki potentsialini to‘liq ochishga qaratilgan
yondashuvdir. Ertaklarni o‘qitishda shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim, o‘quvchilarning
individual qiziqishlarini, ehtiyojlarini va imkoniyatlarini hisobga olib, ularni faol
ishtirokchi sifatida o‘qitish jarayoniga jalb qiladi. Bu yondashuvda o‘quvchining
shaxsiy muvaffaqiyatiga erishish uchun unga moslashuvchan o‘quv muhitini
yaratish zarur. Ertaklar orqali bolalar o‘z fikrlarini erkin ifodalashga,
dunyoqarashlarini rivojlantirishga va boshqa odamlar bilan o‘zaro munosabatlarni
samarali qurishga o‘rganadilar.
Ertaklar nafaqat bolalarga bilim berish, balki ularning tarbiyaviy
rivojlanishida muhim rol o'ynaydi. Tarbiyaviy ta’sirni kuchaytirishning samarali
yo‘llari, o‘quvchilarga axloqiy qadriyatlarni singdirish va ularning jamiyatga
17

nisbatan to'g'ri munosabatini shakllantirishga qaratilgan bo‘ladi. Ertaklar orqali
bolalarga yaxshilik va yomonlik, adolat va nohaqlik, mehnat va dangasalik kabi
tushunchalar o‘rgatiladi. Bunday tarbiyaviy ta’sir, bolalarning ijtimoiy va axloqiy
xulq-atvorini shakllantirishda asosiy vosita hisoblanadi. Tarbiyaviy ta’sirni
kuchaytirish uchun, ertaklarni didaktik jihatdan chuqur tahlil qilish zarur. Ertakda
mavjud bo‘lgan voqealar va personajlarni o‘quvchilarga yaqinlashtirish, ularning
obrazlari va harakatlarini talqin qilish jarayonida o‘quvchilar axloqiy qadriyatlar va
ijtimoiy normalarni anglab yetadilar. Masalan, o‘quvchilarga ertak
qahramonlarining harakatlarini muhokama qilish, ularning qarorlarini tahlil qilish
orqali, bola ongida axloqiy baholarni shakllantirish mumkin. Bu jarayon bolalar
uchun nafaqat axloqiy saboqlarni o‘rgatish, balki ular uchun harakat va
qarorlarning oqibatlarini tushunishga yordam beradi. Tarbiyaviy ta’sirni
kuchaytirishning samarali yo‘llaridan yana biri dialogik metodlarning
qo‘llanilishidir. Dialogik metodlar, o‘quvchilarga o‘z fikrlarini bayon qilishga
imkon beradi va ular ertakdagi voqealar va personajlarning harakatlarini tahlil
qilish orqali axloqiy qadriyatlar bilan bog‘liq xulosalar chiqarishga yordam beradi.
Bu, o‘z navbatida, o‘quvchilarda mustaqil fikrlashni va axloqiy qarorlar qabul
qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Ertak qahramonlarining qarorlarini muhokama
qilish, ularning harakatlarini baholash orqali o‘quvchilar turli vaziyatlarda qanday
axloqiy me’yorlarni qo‘llashni o‘rganadilar.
Rolli o‘yinlar va dramatizatsiya metodlari ham tarbiyaviy ta’sirni
kuchaytirishning samarali vositalaridan biridir. Bu metodlar orqali o‘quvchilar
ertakdagi personajlarni o‘zlariga qabul qilib, ular kabi xatti-harakatlar qilishadi.
Rolli o‘yinlar va dramatizatsiya nafaqat axloqiy, balki estetik qadriyatlarni ham
o‘rgatish imkonini yaratadi. Shuningdek, o‘quvchilarning aktyorlik mahoratini
rivojlantirish, ular uchun axloqiy va estetik qadriyatlarni o‘rgatishning samarali
yo‘li hisoblanadi. Bu metodlarning yordamida o‘quvchilar o‘z fikrlarini ifodalash,
personajlarning psixologiyasini tushunish va ularning harakatlarini o‘zlari tajriba
qilib ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Tarbiyaviy ta’sirni kuchaytirishda yana
18

bir samarali yo‘l, o‘quvchilarning o‘z fikrlarini ifodalashga imkon berishdir.
Ertakni o‘qigandan so‘ng, ularni o‘z fikrlarini bayon qilishga undash, o‘z
xulosalarini chiqarishga yordam beradi. Bu jarayon o‘quvchilarda mustaqil fikrlash
va ijtimoiy mas’uliyat hissini rivojlantiradi. O‘quvchilar ertakdagi obrazlar va
voqealarni tahlil qilgan holda, o‘zlarining hayotiy tajribalari bilan bog‘lab, ijtimoiy
axloqiy me’yorlarga mos xulq-atvorni o‘rganadilar. Bu esa ularni nafaqat o‘qish
jarayonida, balki hayotdagi real vaziyatlarda ham to‘g‘ri qarorlar qabul qilishga
tayyorlaydi. Ertaklarni o‘qitishda zamonaviy yondashuvlar va innovatsion
metodlar, o‘quvchilarning nafaqat bilim olishlarini, balki ularni jamiyatda
muvaffaqiyatli yashash uchun kerakli axloqiy va ijtimoiy ko‘nikmalarni
rivojlantirishni ta’minlaydi. Ertaklar, ayniqsa, tarbiyaviy ta’sirni kuchaytirish va
o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishiga xizmat qiladigan qulay vosita sifatida
ishlatiladi.
II-BOB. ERTAK O‘QITISHDA AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA
TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH TAJRIBASI
2.1. Ertak darslarida AKT vositalaridan foydalanish imkoniyatlari
Zamonaviy ta’lim tizimida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining
(AKT) qo‘llanilishi o‘quv jarayonining samaradorligini oshiradi. Ertak darslarida
AKT vositalaridan foydalanish, o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi, o‘quv
jarayonini yanada interaktiv va dinamik qiladi. AKT vositalari, jumladan,
multimedia, animatsiya, video ertaklar, interaktiv taqdimotlar, audiokitoblar va
QR-kodli mashg‘ulotlar ertak darslarini yanada samarali qilishda yordam beradi.
Bu vositalar bolalar uchun ta’limni qiziqarli va mazmunli qilib taqdim etish
imkoniyatini yaratadi.
Multimedia, animatsiya va video ertaklar ertak darslarida samarali o‘qitish
vositalaridan biridir. Ularning har biri o‘quvchilarga turli his-tuyg‘ularni va
bilimlarni birgalikda taqdim etish imkonini beradi. Multimedia va animatsiya
ertaklarni taqdim etishda tasvirlar, ovozlar va harakatlarning uyg‘unlashuvi
19

hikoyaning mazmunini tushunishni ancha osonlashtiradi. Harakatli personajlar va
jonlantirilgan voqealar o‘quvchilarning diqqatini jalb qiladi, ularni darsga faol
qatnashishga undaydi. Shuningdek, animatsiya o‘quvchilarning tasavvurini yanada
rivojlantiradi, ertakni yangi va qiziqarli shaklda o‘rganish imkoniyatini yaratadi.
Ertaklarni animatsiya orqali taqdim etish, hikoyaning mazmunini ko‘rinish va
harakat orqali yanada to‘liqroq tushunishga yordam beradi. Bu esa o‘quvchilarga
voqealar va personajlarning o‘zaro aloqalarini yaxshiroq idrok etish imkonini
beradi. Video ertaklar ham o‘quvchilarga mazmunni ko‘rinish va tovush
yordamida taqdim etish imkonini beradi. Video yordamida o‘quvchilar voqealarni
yanada jonli va dinamik tarzda kuzatishadi. Ertakni video shaklida taqdim etish,
o‘quvchilarga ertakning asosiy g‘oyasini aniq va tushunarli tarzda yetkazadi.
Videolarda personajlar va voqealar haqidagi tafsilotlar aniq ko‘rsatiladi, bu esa
o‘quvchilarga hikoyaning mazmunini yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
Bunday materiallar o‘quvchilarning tasavvurini shakllantiradi va hikoyaning
rivojlanishini kuzatishda qulaylik yaratadi. Video ertaklar darsda faollikni oshirish
va o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini saqlashda juda samarali vosita bo‘lib
xizmat qiladi. Videolar yordamida o‘quvchilar ertakning har bir qahramonining
xatti-harakatlarini va ularning hissiyotlarini ko‘rib, tushunishadi, shuningdek,
voqeaning rivojlanishini har bir detaldan aniqlashlari mumkin.
Bundan tashqari, video ertaklar o‘quvchilarning tinglash va ko‘rish
ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. O‘quvchilar uchun video
materiallar yaratishda o‘quv dasturlari va texnologiyalaridan foydalanish,
ertaklarni tasvirlashda yoritish, ranglar va ovozlarning muvozanatini o‘rnatish,
kontentni o‘quvchilarning yoshiga moslashtirish muhim ahamiyatga ega.
Animatsiya va video ertaklar o‘quvchilarni hikoya davomida voqealarni
izohlashga, o‘qishdan oldin, davomida va keyin savollarni javoblashga undaydi.
Bu nafaqat hikoyaning asosiy qismlarini anglash, balki o‘quvchilarning yaratish va
ifodalash ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi. Video materiallarni interaktiv holatga
keltirish orqali, masalan, voqealar davomida o‘quvchilarni turli qarorlar qabul
20

qilishga undash, o‘quvchilarda mantiqiy fikrlash va axloqiy baholarni
shakllantirishga yordam beradi. Shu tariqa, multimedia, animatsiya va video
ertaklar o‘quvchilarga ertaklarni faqat tinglash yoki o‘qish bilan
chegaralanmasdan, balki ularni har tomonlama tushunish, his qilish va ta’lim
jarayoniga faol ishtirok etish imkonini beradi. Ertaklarning vizual va audio
elementlar bilan boyitilishi, o‘quvchilarga nafaqat axborot, balki estetik va axloqiy
qimmatlar ham o‘rgatadi. Bu metodlar o‘quvchilarning diqqatini jalb qiladi, darsni
qiziqarli va samarali qiladi.
Interaktiv taqdimotlar va vizual yordamchilar ertak darslarida
o‘quvchilarning faolligini oshirish va o‘qitish samaradorligini kuchaytirish uchun
juda muhim vositalar hisoblanadi. Interaktiv taqdimotlar, o‘quvchilarga faqat
tinglash yoki kuzatish bilan cheklanmay, balki ular bilan muloqotda bo‘lish
imkonini beradi. Ertaklarni interaktiv tarzda o‘qitishda taqdimotlarda savollar
berish, turli vaziyatlar va qahramonlarning qarorlarini tahlil qilish o‘quvchilarning
diqqatini jalb qilishda samarali bo‘ladi. Bu usul o‘quvchilarning mantiqiy
fikrlashini rivojlantirishga yordam beradi, ular voqealarga turli nuqtai nazardan
yondashadilar va o‘z fikrlarini erkin ifodalashadi. Shuningdek, interaktiv
taqdimotlar o‘quvchilarga ertaklar asosida o‘z fikrlarini baham ko‘rish, tahlil qilish
va o‘zaro muhokama qilish imkonini yaratadi. Bu o‘z navbatida, o‘quvchilarning
kommunikativ ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Vizual
yordamchilar, masalan, infografikalar, diagrammalar, chizmalar va grafikalar,
o‘quvchilarga ertakning mazmunini va asosiy g‘oyasini tushunishda katta yordam
beradi. Ertaklarni tasvirlashda vizual yordamchilarni qo‘llash, ularning mazmunini
aniqroq, jonliroq va tushunarliroq qilish imkonini yaratadi. Har bir ertak
qahramonining xarakteri, uning qiziqarli xususiyatlari yoki harakatlarining
rivojlanishi vizual materiallar yordamida o‘quvchilarga yaqqol ko‘rsatiladi. Bu, o‘z
navbatida, o‘quvchilarning tasavvurlarini kengaytiradi, ertakni yaxshiroq
anglashlariga va eslab qolishlariga yordam beradi. Infografikalar va diagrammalar
orqali voqealar zanjiri yoki qahramonlarning bir-biriga bo‘lgan aloqalarini
21

tasvirlash o‘quvchilarga kompleks ma’lumotlarni sodda va tushunarli shaklda
taqdim etadi. Vizual yordamchilar o‘quvchilarda kreativ fikrlashni rivojlantiradi,
chunki ular voqealarni har tomonlama o‘rganib, turli nuqtai nazarlardan
yondashadilar. Bu kabi vizual materiallar yordamida o‘quvchilar, nafaqat
ertaklarni yaxshiroq tushunishadi, balki o‘z fikrlarini erkin ifodalashga, jamoada
ishlashga, va erkin muloqot qilishga o‘rgatiladilar. Shuningdek, vizual
yordamchilar bolalarning diqqatini darsga qaratishda samarali vosita sifatida
ishlatiladi, chunki ular o‘quvchilarga nafaqat ko‘rinish, balki tushuncha darajasida
ham yordam beradi.
Audiokitoblar va QR-kodli mashg‘ulotlar ertak darslarida axborot-
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishning eng dolzarb va samarali
shakllaridan biri hisoblanadi. Ushbu vositalar o‘quvchilarning nafaqat bilim olish
jarayonini osonlashtiradi, balki ularning qiziqishini oshirib, mustaqil o‘rganishga
bo‘lgan intilishlarini kuchaytiradi. Ertaklar boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun
eng muhim ta’lim vositalaridan biri bo‘lib, ular orqali nafaqat axloqiy va
tarbiyaviy g‘oyalar yetkaziladi, balki o‘quvchilarning til boyligi, tasavvuri va ifoda
qobiliyatlari ham rivojlanadi. Shu bois, ertaklarni tinglash va ular bilan ishlashda
zamonaviy texnologik yondashuvlar, xususan audiokitoblar va QR-kodli
mashg‘ulotlar ta’lim samaradorligini sezilarli darajada oshiradi.
Audiokitoblar ertak matnining professional tarzda yozib olingan audio
variantidir. Bunday audiokitoblar, ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun
juda qulay, chunki bu yoshdagi bolalarning hammasi ham mustaqil ravishda
matnni ravon o‘qiy olmaydi. Audiokitoblar orqali ular ertakni tinglab, hikoyaning
mazmunini tushunishlari, personajlar harakatlarini eshitish orqali tasavvur
qilishlari va hatto hissiy jihatdan hikoyaga qo‘shilishlari mumkin. Audiokitoblar
ertak darslarini jonlantiradi, ovoz orqali bolalarning diqqati jalb etiladi,
voqealarning intonatsiyasi, ovoz ohangi, qahramonlarning ifodasi orqali bolalar
matnni chuqurroq anglay boshlaydilar. Bu orqali o‘quvchilarda nafaqat eshitish
ko‘nikmalari, balki so‘z boyligi va fikr bildirish malakalari ham shakllanadi.
22

Shuningdek, audiokitoblar darsdan tashqari mustaqil ta’limda ham qo‘llanishi
mumkin. O‘quvchilar uyda bo‘sh vaqtlarida ham ertaklarni tinglash orqali ta’lim
jarayonini davom ettirish imkoniga ega bo‘ladilar. Ota-onalar bu jarayonga faol
jalb etilsa, oilaviy tinglash seanslari orqali bolaning ta’limga bo‘lgan munosabati
yanada ijobiy tus oladi. Audiokitoblar ovozli muhit yaratgani sababli ayniqsa
ko‘rish imkoniyati cheklangan bolalar uchun ham muhim ahamiyatga ega. Bundan
tashqari, audioformatdagi ertaklar yordamida matnni tinglab anglashni o‘rgatish
orqali o‘qish va tushunish ko‘nikmalari bir vaqtda rivojlanadi. Ayniqsa, dramatik
tarzda yozib olingan audiokitoblar bolalarda obrazlarni tasavvur qilish,
voqealarning kechishini eslab qolish, personajlarning nutq uslubini anglashga
xizmat qiladi.
QR-kodli mashg‘ulotlar esa audiokitoblarga qaraganda yanada interaktiv va
texnologik jihatdan ilg‘or vosita hisoblanadi. QR-kodlar – bu maxsus grafik
belgilar bo‘lib, ularni mobil telefon yoki planshet kamerasi yordamida skanerlash
orqali turli xil raqamli kontentlarga kirish mumkin. Ertak darslarida QR-kodlar
yordamida o‘quvchilarga turli xil qo‘shimcha materiallar, masalan, ertakning
davomiy qismlari, obrazlar haqidagi tavsiflar, interaktiv testlar, multfilm yoki
video shaklidagi hikoyalar, hatto o‘yinli topshiriqlar taqdim etilishi mumkin. Bu
esa bolalarning faolligini oshiradi, darsni yanada jonli va zamonaviy tusga
keltiradi. QR-kodli materiallar yordamida o‘quvchi o‘ziga qulay vaqtda,
o‘qituvchining doimiy nazoratisiz ham mustaqil ishlay oladi. Bu esa uzluksiz
ta’lim jarayonini ta’minlaydi. QR-kodli materiallar yordamida o‘quvchilar tez va
oson tarzda kerakli axborotni topishlari, uni ko‘rib chiqishlari, tahlil qilishlari
mumkin bo‘ladi. Darsda QR-koddan foydalanish bolalarda axborotni raqamli
vositalar orqali izlash, saralash, tushunish va ulardan foydalanish ko‘nikmalarini
shakllantiradi. Shu bilan birga, QR-kodli dars materiallari orqali o‘quvchilar
qiziqarli topshiriqlar bajarish orqali ertak matni ustida mustahkamlash ishlarini
olib boradilar.
23

Masalan, ertakdagi qahramonlarni tartib bilan joylashtirish, voqealarning
ketma-ketligini aniqlash, berilgan savollarga QR-kod orqali kirish mumkin bo‘lgan
matn yoki video asosida javob berish, bolalarda mantiqiy fikrlash, diqqatni
jamlash, tahliliy yondashuv kabi ko‘nikmalarni rivojlantiradi. QR-kodli
topshiriqlar o‘quvchilarning matnga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, ular ertakni faqat
o‘qib yoki tinglabgina qolmay, balki turli texnologik platformalarda faol ishtirok
etgan holda anglab yetishadi. Bu esa o‘quvchilarning ertaklarga nisbatan hissiy
munosabatini kuchaytiradi. QR-kodli materiallar yordamida o‘qituvchi
o‘quvchilarning bilim darajasini nazorat qilishi, ularning individual
yondashuvlarini hisobga olib, turli topshiriqlar berishi mumkin. Darsda bunday
texnologik yondashuvlar natijasida o‘quvchilar zamonaviy raqamli dunyo
talablariga moslashadi, o‘z fikrini erkin ifodalashga, mustaqil o‘rganishga va
tanqidiy fikrlashga o‘rganadi. QR-kodlar orqali taqdim etilgan materiallar
o‘quvchilarni hayotga yaqinlashtiradi, ular real hayotda uchraydigan topshiriqlar
va vazifalarni bajarish orqali ertakdagi axloqiy g‘oyalarni anglay boshlaydilar.
Audiokitoblar va QR-kodli mashg‘ulotlar yordamida tashkil etilgan ertak darslari
zamonaviy ta’lim talablariga to‘liq javob beradi. Bunday darslar bolalarning
eshitish, o‘qish, fikrlash, axborotni izlash va tahlil qilish kabi ko‘nikmalarini
shakllantirish bilan birga, ularni texnologik jihatdan ham yetuk qilib tarbiyalaydi.
2.2. Onlayn platformalar va ilovalar orqali ertak o‘rgatish tajribalari
LearningApps ilovasi bugungi kunda ta'lim jarayonida keng qo‘llanilayotgan
samarali vositalardan biridir. Bu onlayn platforma orqali o‘qituvchilar o‘z
darslariga mos interaktiv topshiriqlar yaratishlari mumkin. Ayniqsa, ertak o‘rgatish
jarayonida LearningApps ilovasi o‘zining qulayligi va interaktivligi bilan ajralib
turadi. O‘quvchilarga ertak mazmunini chuqurroq anglash, obrazlar ustida ishlash
va syujet tahlilini amalga oshirish imkonini beradi. Platformaning eng katta
ustunliklaridan biri – u butunlay bepul va ishlatish uchun oddiy interfeysga ega.
O‘qituvchilar tayyor shablonlardan foydalangan holda tez va qulay topshiriqlar
yaratishlari mumkin. O‘quvchilar topshiriqlarni bajarayotganda o‘zlarini o‘yin
24

muhitida his qiladilar. Bu esa ularning qiziqishini oshiradi va dars jarayoniga faol
jalb etadi. Masalan, voqealarni ketma-ketlikda joylashtirish orqali ertakdagi asosiy
syujet chiziqlari tiklanadi. O‘quvchilar bu orqali voqealar oqimini eslab qolishga
o‘rganadilar. Bu turdagi mashqlar xotirani kuchaytiradi va tahliliy fikrlashni
rivojlantiradi. Shuningdek, obrazlar bilan ishlash topshiriqlari yordamida
o‘quvchilar qahramonlarning xarakteri, harakati va munosabatlarini aniqlab
oladilar. Bu esa ularda tasviriy tafakkurni shakllantiradi. O‘qituvchi ertak matni
asosida krossvordlar, testlar yoki “to‘g‘ri-noto‘g‘ri” savollarini joylashtirishi
mumkin. Bu topshiriqlar ertak mazmunini mustahkamlashga xizmat qiladi. Har bir
topshiriq o‘quvchilarning bilimini sinab ko‘rish imkonini beradi. Bunday shakldagi
ishlanmalar sinfda individual yondashuvni qo‘llashga imkon beradi. Har bir
o‘quvchi o‘ziga qulay tempda ishlashi mumkin. Platforma orqali olingan natijalar
darhol ko‘rinadi. Bu esa baholashni yengillashtiradi va shaffof qiladi. O‘qituvchi
topshiriqlarga baho qo‘yish yoki fikr yozish imkoniyatiga ega. O‘quvchilar esa
xatolarini ko‘rib, ularni tahlil qilishadi. Bu ularda refleksiya qilish ko‘nikmasini
rivojlantiradi. LearningApps nafaqat sinf ichida, balki uy vazifasi sifatida ham
qo‘llanishi mumkin. O‘quvchi istalgan joydan kirib, topshiriqlarni bajara oladi. Bu
esa mustaqil o‘qish madaniyatini shakllantirishga xizmat qiladi. Darsda
qo‘llanilayotgan vizual va audio elementlar o‘quvchining e’tiborini tortadi.
Ayniqsa, ertaklarni interaktiv usulda o‘rgatish bolalar uchun juda foydalidir. Bu
orqali ular o‘qish jarayoniga ijobiy munosabat bilan yondashadilar. O‘qituvchi
darsni qiziqarli va samarali tashkil etishi mumkin. Har bir mashg‘ulot ijodiy va
muammoli vazifalar asosida tuziladi. Bu esa o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash
ko‘nikmasini rivojlantiradi. O‘quvchilar savollarga javob izlab, mustaqil
fikrlashadi. Natijada ular ertak mazmunini chuqurroq anglaydilar. Interaktiv
topshiriqlar orqali bolalar o‘z fikrlarini mustahkamlaydilar. LearningApps
yordamida tashkil etilgan darslar ko‘proq eslab qolish imkonini beradi. Bu
platforma orqali darslar vizual va amaliy jihatdan boyitiladi. Ko‘plab o‘qituvchilar
bu platformani o‘z tajribalarida sinab ko‘rgan. Ularning fikriga ko‘ra, dars
25

samaradorligi ancha oshgan. Ayniqsa, kichik yoshdagi o‘quvchilar bunday
darslarni xush ko‘radilar. Ular darsga faol qatnashishadi, savollarga javob
berishadi. O‘qituvchi o‘quvchilarning faol ishtirokini kuzatib boradi. Bu esa
baholash va tahlil qilishda katta qulaylik yaratadi. LearningApps vositasi orqali
ertak o‘rgatish — bu zamonaviy va samarali yondashuvdir. Shu sababli, har bir
o‘qituvchi bu platformadan foydalanishni yo‘lga qo‘yishi lozim. Bu usul
o‘quvchilarda o‘qishga bo‘lgan mehrni kuchaytiradi. Ularni o‘ylashga, xulosa
chiqarishga, tahlil qilishga o‘rgatadi. Shu bilan birga, darslarni qiziqarli va
interaktiv qilish imkonini beradi. O‘quvchilarda ijodiy yondashuv shakllanadi.
O‘qituvchi esa darsni tez, sifatli va mazmunli tashkil etadi. Shu bois LearningApps
bugungi ta’limda muhim o‘rin egallaydi. Bu vosita o‘qituvchining yordamchisi,
o‘quvchining esa bilim do‘sti hisoblanadi. Ertak o‘rgatishda bu platformaning roli
beqiyosdir.
Wordwall ilovasidan foydalanish ta’lim jarayonini yanada jonlantiruvchi,
qiziqarli va samarali vositalardan biridir. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari
bilan ishlaganda bu platformaning imkoniyatlari beqiyosdir. Wordwall.net orqali
o‘qituvchi turli interaktiv o‘yinlar, viktorinalar va test topshiriqlarini osonlik bilan
yaratishi mumkin. Ushbu vosita ertak o‘rgatish darslarini rang-barang,
ko‘ngilochar va bir vaqtning o‘zida mazmunli qilishga yordam beradi. O‘quvchilar
darsda o‘yin orqali ishtirok etishlari orqali o‘z bilimlarini sinab ko‘radilar va
mustahkamlaydilar. Misol uchun, “To‘g‘ri yoki noto‘g‘ri” savollari
o‘quvchilarning ertakni qanday tushunganligini aniqlashda muhim ahamiyatga ega.
Ular matn asosida qilingan bayonotlarga “to‘g‘ri” yoki “noto‘g‘ri” deb baho
berishadi. Bu usul bolalarning e’tiborini jamlash, fikr yuritish va matn mazmunini
anglash ko‘nikmasini shakllantiradi. “Kim bu?” yoki “Qaysi ertakdan?” kabi
o‘yinlar esa obrazlar va voqealar asosida ertaklarni eslab qolish, ularni farqlay
olish, kontekst asosida ishlash kabi muhim ko‘nikmalarni rivojlantiradi. Bunday
mashg‘ulotlar davomida o‘quvchilar ertaklarda uchraydigan belgilar, qahramonlar
va voqealarni izlab topadilar, bu esa ularning eslab qolish qobiliyatini kuchaytiradi.
26

“G‘ildirakni aylantir” o‘yini esa ayniqsa bolalar tomonidan xush ko‘riladi. Bu
o‘yinda savollar tasodifiy tarzda tushadi, bu esa kutilmagan holatlar orqali
o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi. O‘yin davomida bolalar savollarga javob
topishga harakat qiladilar va faol qatnashadilar. Wordwall orqali yaratilgan har bir
o‘yin interaktiv bo‘lib, o‘quvchining o‘z fikrini bildirishi, tanlovi asosida javob
berishi va xatolarni ko‘rib chiqishi mumkin. Bu esa mustaqil o‘qish, refleksiya va
o‘zini baholash ko‘nikmalarini shakllantirishda muhim omildir. Wordwall
ilovasida yaratgan topshiriqlarni sinfda doskaga chiqarib birgalikda ishlash yoki
uyga vazifa sifatida berish mumkin. Bu topshiriqlarni istalgan qurilmada —
telefon, planshet yoki kompyuterda bajarish mumkinligi esa ularning qulayligini
yanada oshiradi. O‘quvchilar uchun ko‘ngilochar va mazmunli bo‘lgan bu
topshiriqlar darsga mehr uyg‘otadi. O‘qituvchi esa darsni samarali tashkil etish, har
bir o‘quvchining bilim darajasini kuzatish, yutuq va kamchiliklarni aniqlash
imkoniyatiga ega bo‘ladi. Barcha natijalar avtomatik ravishda qayd qilinadi, bu esa
o‘qituvchi uchun tahlil qilishni yengillashtiradi. Shu sababli, Wordwall ilovasidan
foydalanish ertak o‘rgatish jarayonida eng qulay va zamonaviy yondashuvlardan
biridir. Bu platforma orqali bolalar ertaklarni sevib o‘rganadilar, obrazlarni tez
tanib oladilar va syujetni yaxshi tushunadilar. Shuningdek, ular darsga faol jalb
etilganlarini his qiladilar. Interaktivlik, o‘yin elementi va texnologik qulaylik –
bularning barchasi o‘quv jarayonini samarali qilishda asosiy vosita bo‘ladi.
Wordwall orqali yaratilgan topshiriqlar bolalarning fikrlash doirasini kengaytiradi,
matnga asoslangan tahlil qilish, savol-javob qilish, izoh berish kabi ko‘nikmalarni
rivojlantiradi. Shu tariqa, Wordwall o‘qituvchi uchun darsni tashkil etishda
ijodkorlikni, o‘quvchi uchun esa qiziqarli va mazmunli o‘rganish imkoniyatini
taqdim etadi.
Quizizz.com — bu o‘qituvchilar va o‘quvchilar uchun mo‘ljallangan
interaktiv o‘yinli test platformasi bo‘lib, ayniqsa ertak o‘rgatish darslarida samarali
natija beradi. Ushbu platforma orqali o‘qituvchi ertak matni asosida viktorinalar va
savol-javob shaklidagi testlarni yaratishi mumkin. Testlar o‘quvchilarning matnni
27

qanday anglaganini, asosiy voqealarni tushunishini, qahramonlar harakati va
xulqini qanday eslab qolganini aniqlashga yordam beradi. Quizizz ilovasida
savollar turli shakllarda bo‘lishi mumkin: bir nechta javob variantli testlar, to‘g‘ri
yoki noto‘g‘ri savollar, moslashtirish va bo‘sh joyni to‘ldirish kabi. Bu esa ertakni
turli yo‘nalishlarda qayta ko‘rib chiqishga imkon yaratadi. Platformaning asosiy
ustunliklaridan biri — gamifikatsiya elementi hisoblanadi. Har bir to‘g‘ri javob
uchun o‘quvchiga ball beriladi, bu esa ularning bilim olishga bo‘lgan
motivatsiyasini oshiradi. Reyting tizimi orqali o‘quvchilar kim eng ko‘p ball
to‘plaganini ko‘rib boradilar va bu holat o‘zaro sog‘lom raqobatni kuchaytiradi. Bu
jarayon bolalarda o‘z ustida ishlashga, tezroq va aniqroq fikrlashga, berilgan
topshiriqlarga e’tiborli bo‘lishga undaydi. Platformaning vizual dizayni,
animatsiyalari va o‘yin tusidagi muhit o‘quvchilarning diqqatini jalb etadi, darsni
esa qiziqarli va unutilmas qiladi.
Quizizz orqali tashkil etilgan testlarni o‘qituvchi real vaqt rejimida sinfda
olib borishi, ya’ni barcha o‘quvchilar bir vaqtda savollarga javob berishi mumkin.
Shu bilan birga, darsdan so‘ng mustaqil ravishda uyda ham bajariladigan tarzda
yuborilishi mumkin. Bu esa o‘quvchilarning uy sharoitida ham ta’lim jarayonidan
uzilmasligini ta’minlaydi. Test yakunida o‘qituvchi har bir o‘quvchining qanday
javob berganini, qaysi savollarda xato qilganini ko‘rishi mumkin. Bu tahlillar
asosida o‘quvchilar bilan individual ishlash imkoniyati yaratiladi. Platforma
moslashuvchanligi bilan ham qulaydir — o‘qituvchi mavjud savollar bazasidan
foydalanishi yoki o‘z savollarini yaratishi mumkin. Quizizz-da ertak asosida
tuzilgan testlar orqali bolalar nafaqat matnni eslab qoladilar, balki obrazlar, syujet,
voqea rivoji va xulosa kabi elementlarni tahlil qilishni o‘rganadilar. Shu bilan
birga, ular darsda faol ishtirok etadilar, savollarga javob berishda ishtiyoq bilan
harakat qiladilar. Testlar yakunida chiqqan reyting jadvali esa o‘quvchilarni o‘zaro
bahslashishga, bilimini oshirishga va ko‘proq o‘rganishga undaydi. Quizizz ilovasi
ertak o‘rgatish jarayonida samarali baholash, mustahkamlash va o‘yinli ta’lim
elementlarini o‘zida mujassam etgan zamonaviy vositadir. Bu platforma darsni
28

zamonaviy, interaktiv va motivatsion tusda olib borishga yordam beradi.
O‘quvchilar nafaqat matn bilan ishlash, balki o‘z bilimi va fikrlash qobiliyatini
sinab ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Shu sababli, Quizizz ertaklarni o‘rgatish
darslarini yanada mazmunli, qiziqarli va samarali qilish uchun eng yaxshi
vositalardan biri sanaladi.
AKT vositalari orqali ertak o‘rgatishda mustahkamlash va baholash
jarayonlari o‘quvchilarning bilimini chuqurlashtirish, tahlil qilish ko‘nikmalarini
rivojlantirish va o‘rganilgan materialni faol o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan. Bu
texnologiyalar ertaklarni faqat o‘qish yoki eshitish emas, balki ularni har
tomonlama anglash, qayta ishlash va baholash imkonini beradi.
Mustahkamlash bosqichida , AKT vositalari quyidagicha qo‘llaniladi:
 Audio va video ertaklar : O‘quvchilarga ertaklarni tinglash yoki
videolarni ko‘rish orqali nafaqat eshitish, balki ko‘rish orqali ham tushunish
imkoniyati beriladi. Bu multimodal yondashuv, ayniqsa, vizual va eshitish orqali
o‘rganadigan o‘quvchilar uchun muhimdir.
 Interaktiv grafik va diagrammalar : Ertakdagi voqealarni ketma-
ketlikda joylashtirish, qahramonlar orasidagi bog‘liqlikni chizmalar orqali aks
ettirish — bu usullar orqali o‘quvchilar syujetni mantiqan tahlil qiladi.
 LearningApps, Wordwall, Quizizz kabi platformalar orqali o‘yinli
mashqlar : Qayta aloqa asosida yaratilgan topshiriqlar (to‘g‘ri-noto‘g‘ri, juftlik
tanlash, ketma-ketlikni aniqlash) orqali o‘quvchi ilgari o‘rgangan bilimini
mustahkamlaydi. O‘yin shaklida berilgan topshiriqlar bolalarning darsga
qiziqishini oshiradi.
Baholash bosqichida esa AKT vositalari yordamida natijalar aniq va
samarali tarzda aniqlanadi:
 Real vaqt rejimidagi testlar : Quizizz yoki Kahoot kabi platformalar
orqali o‘qituvchi dars davomida o‘quvchilarning javoblarini bevosita kuzatib
boradi va darhol natija oladi.
29

 Kechiktirilgan testlar : O‘quvchilarga mustaqil ravishda bajariladigan
testlar yuboriladi. Bu ularning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi va o‘z
bilim darajasini o‘zlari baholashlariga yordam beradi.
 Faollik va statistika asosidagi baholash : Masalan, LearningApps’da har
bir o‘quvchi bajargan topshiriqlar soni, ularning to‘g‘riligi va qayta bajarilgan
urinishlar statistik tarzda qayd etiladi. Bu orqali o‘quvchining darsga bo‘lgan
munosabati ham aniqlanadi.
 Reyting tizimi : Platformalar tomonidan avtomatik tuzilgan reytinglar
o‘quvchilarning bir-biriga nisbatan bilim darajalarini ko‘rsatadi. Bu esa sog‘lom
raqobat muhitini yaratadi.
Natijada, AKT vositalari orqali ertak o‘rgatishda bilimlarni mustahkamlash
va baholash yanada jonli, aniq va shaxsga yo‘naltirilgan bo‘ladi. O‘quvchi
o‘rganayotgan materialni nafaqat eshitadi yoki o‘qiydi, balki uni turli
burchaklardan ko‘rib chiqadi, tahlil qiladi va o‘z bilimini tekshiradi. Bu esa ta’lim
sifatini oshirishda muhim vosita hisoblanadi.
2.3. Amaliy tajriba: ertak darsida AKTdan foydalangan holda dars
loyihasi
Dars ishlanmasi namunasi: Dars mavzusi: “Zumrad va Qimmat” ertagini
tahlil qilish
Sinf: 2-sinf
Dars turi: Yangi bilim berish va mustahkamlash
Dars maqsadi:
30

 O‘quvchilarni ertak mazmuni bilan tanishtirish;
 Qahramonlar xarakterini tahlil qilish;
 AKT vositalari yordamida o‘rganilgan bilimlarni mustahkamlash.
Dars bosqichlari:
1. Kirish (5 daqiqa):
 O‘qituvchi video lavha orqali “Zumrad va Qimmat” ertagining qisqa
animatsiyasini namoyish etadi.
 Savol-javob asosida o‘quvchilarning e’tiborini dars mavzusiga qaratadi.
2. Asosiy qism (20 daqiqa):
 Reading comprehension: Ertak qismlarga bo‘linib, matnli slaydlarda
o‘qiladi.
 LearningApps.org orqali “Ketma-ketlikni aniqlash” topshirig‘i bajariladi:
o‘quvchilar ertakdagi voqealarni to‘g‘ri tartibda joylashtiradi.
 Wordwall.net da “Kim bu?” o‘yini o‘ynaladi: ekranda qahramon tasviri
ko‘rsatiladi, o‘quvchilar qahramonni aniqlaydi.
 Quizizz orqali ertakka oid test savollariga javob beriladi.
3. Yakuniy qism (10 daqiqa):
 O‘quvchilar fikri so‘raladi: “Sizga kim yoqdi?”, “Ertakdan qanday saboq
oldingiz?”
 O‘qituvchi ballar va reytinglar asosida o‘quvchilar faolligini
umumlashtiradi.
 Uyga vazifa sifatida Wordwall'dagi test mustaqil bajarish uchun
yuboriladi.
AKT vositalarining ta’limiy samaradorligini baholash:
 O‘quvchilar matnni faollik bilan o‘qiydi va o‘zaro muloqotda bo‘ladi.
 Vizual va interaktiv topshiriqlar bolalarning matnga bo‘lgan e’tiborini
oshiradi.
 Gamifikatsiya (ball to‘plash, reytingda ko‘tarilish) o‘quvchilarda raqobat
ruhini kuchaytiradi.
31

 Dars oxirida barcha o‘quvchilarning ishtiroki va natijasi aniq kuzatiladi
(misol: LearningApps orqali bajargan topshiriqlar soni).
O‘quvchilar fikrlari va natijalar:
 Aksariyat o‘quvchilar darsni “qiziqarli”, “g‘aroyib”, “o‘yinli” deb
baholaydi.
 O‘quvchilarda ertak matniga nisbatan qiziqish ortadi, qahramonlar bilan
xayolan bog‘lanishadi.
 O‘qituvchi dars yakunida o‘quvchilar faolligini tahlil qilgan holda, kelgusi
darslarda qaysi usullarni ko‘proq qo‘llash kerakligini aniqlaydi.
Ushbu tajriba shuni ko‘rsatadiki, AKT vositalari yordamida tashkil etilgan
ertak darslari nafaqat o‘quvchilarning bilimini chuqurlashtiradi, balki ularning
darsdagi ishtirokini faol va samimiy qiladi.
XULOSA
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) bugungi kunda ta’lim
jarayonining ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf
o‘quvchilari bilan olib boriladigan o‘qish savodxonligi, jumladan, ertak o‘qitish
darslarida ushbu texnologiyalardan foydalanish dars samaradorligini oshiradi.
Chunki bolalar axborotni tez va ko‘proq vizual, ovozli va interaktiv shaklda qabul
32

qiladilar. AKT esa aynan shu imkoniyatlarni keng taqdim etadi. AKT vositalari
orqali o‘quvchilarda ertak mazmunini tushunish, obrazlarni eslab qolish, syujetni
izchillikda anglash, asosiy g‘oyani ajratib olish kabi muhim ko‘nikmalar
rivojlanadi. O‘quvchi passiv tinglovchidan faol ishtirokchiga aylanadi. Masalan,
LearningApps, Wordwall, Quizizz kabi platformalarda bajarilgan topshiriqlar
orqali u bilimini mustahkamlash, yangilash, qiyoslash va o‘zini sinab ko‘rish
imkoniyatiga ega bo‘ladi. Ertaklar mazmuni AKT yordamida o‘zgacha talqinda
ochiladi. Bu esa bolalarda faollikni oshiradi, matnga qiziqish uyg‘otadi. Masalan,
Wordwall yordamida tashkil etilgan “Kim bu?” yoki “Qaysi ertakdan?” kabi
o‘yinlar o‘quvchilarning obrazlar haqidagi tasavvurini chuqurlashtiradi, tahliliy
fikrlashga undaydi. AKT yordamida tashkil etilgan testlar va interaktiv mashqlar
o‘quvchining mustaqil o‘rganish qobiliyatini oshiradi. Audio va video ertaklarni
eshitish yoki tomosha qilish esa nafaqat tinglab tushunish, balki ifodali o‘qish,
to‘g‘ri talaffuz qilish, hissiyot bilan fikr bildirish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Shuningdek, bu vositalar bolalarning estetik didini oshiradi, tasavvurini
kengaytiradi, ifoda imkoniyatlarini boyitadi.
Darsni gamifikatsiya – ya’ni o‘yinli tarzda tashkil etish o‘quvchilar uchun
qiziqarli muhit yaratadi. Quizizz orqali real vaqt rejimida test o‘tkazish
o‘quvchilarda raqobat, tez fikrlash, diqqatni jamlash va savollarga aniqlik bilan
yondashish malakasini oshiradi. Har bir to‘g‘ri javob uchun ball berilishi, reyting
tuzilishi bolalarni yanada faol ishtirok etishga undaydi. Bu esa o‘qituvchiga har bir
o‘quvchining faolligini kuzatish, natijalarni tahlil qilish imkonini beradi.
AKTdan foydalanish orqali o‘qituvchi darsni har tomonlama boyitadi. Shu
bilan birga, dars strukturasi soddalashadi, darsdagi vaqt unumli sarflanadi,
topshiriqlarning individual va differensial shakllari qo‘llaniladi. Har bir o‘quvchi
o‘ziga mos darajada topshiriqni bajaradi. Bu esa ta’lim sifatiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi. Bunday darslarda o‘quvchilar mustaqil ishlash, mustaqil fikr bildirish,
jamoaviy muhokama qilish, texnologik vositalardan foydalanish ko‘nikmalarini
egallaydi. Bu esa zamonaviy o‘qitish talablariga mosdir. AKT yordamida tashkil
33

etilgan ertak darslari o‘quvchilarni bilim olishga emas, balki bilimdan
foydalanishga, uni amaliyotga tatbiq qilishga, qiyoslash, tahlil qilish,
umumlashtirishga o‘rgatadi. Matnli topshiriqlarning interaktiv ko‘rinishga ega
bo‘lishi o‘quvchilarda yozma va og‘zaki nutqni rivojlantiradi. Shu bilan birga,
matn ustida ishlash, so‘z boyligini oshirish, gap tuzish, fikr bayon qilish kabi
ko‘nikmalar ham mustahkamlanadi. AKTdan foydalangan holda o‘tilgan darsda
bola faqat o‘rganuvchi emas, balki yaratuvchi, muallifga aylanadi. U topshiriqlarga
ijodiy yondashadi, yangi voqealar tuzadi, ertakni davom ettiradi, boshqa
tugallanish variantlarini taklif qiladi. Bu esa bolada tanqidiy va ijodiy fikrlashning
shakllanishiga xizmat qiladi. Darsda qo‘llanilgan AKT vositalarining eng muhim
afzalliklaridan biri – bu ularning oson foydalaniladigan, bepul va dars uchun
moslashtirilgan formatda bo‘lishidir. LearningApps, Wordwall, Quizizz kabi
vositalar bilan ishlash oson, ularni sinf sharoitida yoki uyda ham foydalanish
mumkin. Bu esa o‘quvchilarni darsdan tashqari paytda ham o‘rganishga jalb qiladi.
Ertak o‘rgatish darslarida qo‘llanilgan texnologiyalar bolalarning zamonaviy
dunyoqarashi bilan uyg‘unlashadi. Ular AKTdan maqsadli foydalanishni
o‘rganadi, bu esa keyingi bosqichlarda ular uchun foydali bo‘ladi. Shuningdek,
AKT vositalari yordamida bolalarning shaxsiy rivojlanishiga ham xizmat qilinadi –
o‘z fikrini erkin ifodalash, qiziqishini namoyon etish, bilim olish uslubini topish va
boshqalar. Darsning har bir bosqichiga mos texnologik vosita tanlash orqali dars
mazmunli, muvofiq va tizimli bo‘ladi. AKT yordamida tashkil etilgan ertak
darslari metodik jihatdan qulay, psixologik jihatdan yengil, didaktik jihatdan
samarali kechadi. Shuni aytish mumkinki, AKT – bu faqat texnik vosita emas,
balki metodik yondashuvdir. AKT o‘qituvchining yondashuvini
zamonaviylashtiradi, darsga kreativlik olib kiradi, o‘quvchining motivatsiyasini
kuchaytiradi. Aynan shu sababdan ertak darslarida bu vositalardan foydalanish —
bugungi ta’lim uchun zaruratdir.
Xulosa qilib aytganda, ertak o‘qitish darslarida AKT vositalaridan
foydalanish ta’lim sifati, samaradorligi, o‘quvchining darsga munosabati,
34

bilimlarni egallash ko‘rsatkichlari, o‘qituvchi faoliyati va eng asosiysi — o‘quvchi
shaxsining har tomonlama rivojlanishiga xizmat qiladi. Ushbu yondashuv ta’limda
innovatsion fikr yuritish, zamonaviy vositalarni integratsiya qilish va natijaga
yo‘naltirilgan ta’lim muhitini shakllantirishga asos bo‘ladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Ahmadov F. Interaktiv texnologiyalar yordamida axborot o‘qitish.
Tashkent: Yoshlar nashriyoti, 2020. 250 bet.
2. Akhmedov A. Axborot texnologiyalari va ta'lim. Tashkent: Fan va
texnologiya nashriyoti, 2020. 320 bet.
35

3. Abdurakhmanov Z. Ta'limda informatika vositalarini o‘rganish. Tashkent:
Akademiya, 2017. 275 bet.
4. Beshimov I. O‘qish savodxonligi darslarida interaktiv texnologiyalarni
joriy etish. Tashkent: Ta'lim va pedagogika nashriyoti, 2019. 230 bet.
5. Bo‘riyev N. Ta'limda informatika va texnologiyalarni qo‘llashning asosiy
tamoyillari. Tashkent: O‘zbekiston xalq ta'limi nashriyoti, 2018. 280 bet.
6. Davronov R. Ta'limda interaktiv texnologiyalarni joriy etish: nazariya va
amaliyot. Tashkent: Akademnashr, 2020. 310 bet.
7. Islomov B. Ertak pedagogikasida innovatsion texnologiyalarning o‘rni.
Tashkent: O‘zbekiston jamoatchilik ta'limi nashriyoti, 2021. 240 bet.
8. Ismatova M. Ertak pedagogikasida axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanish metodikasi. Tashkent: O‘zbekiston ta'lim
nashriyoti, 2021. 220 bet.
9. Jo‘rayev U. Onlayn o‘quv resurslaridan ta'limda samarali foydalanish.
Tashkent: Ijtimoiy rivojlanish va ta'lim universiteti, 2020. 200 bet.
10. Karimova Z. Erkaklarning pedagogik faoliyatida informatika va axborot
texnologiyalarining o‘rni. Tashkent: O‘zbekiston Milliy universiteti nashriyoti,
2017. 270 bet.
11. Kamolov F. Onlayn ta'lim texnologiyalarining ta'lim jarayonidagi roli.
Tashkent: Innovatsiya va rivojlanish nashriyoti, 2020. 330 bet.
12. Rakhimov A. Internet-resurslar va o‘quvchilarning mustaqil faoliyati.
Tashkent: O‘zbekiston pedagogika universiteti, 2019. 280 bet.
13. Pirov R. O‘quvchilarda kreativ fikrlashni rivojlantirish metodlari.
Tashkent: Ta'lim metodikasi markazi, 2019. 250 bet.
14. Sultonov K. Ertak pedagogikasida o‘qitish metodikasi. Tashkent:
O‘zbekiston pedagogika universiteti, 2017. 300 bet.
15. Shukurov B. Pedagogik texnologiyalar va informatika. Tashkent:
O‘zbekiston Respublikasi ta'limi markazi, 2021. 220 bet.
36

16. Tashkent N. Pedagogik texnologiyalar: nazariya va amaliyot. Tashkent:
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi, 2018. 210 bet.
17. Umarova N. Informatika va texnologiyalar asoslari. Tashkent:
O‘zbekiston davlat pedagogika universiteti, 2019. 300 bet.
18. Zokirov R. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini ta'limda qo‘llash.
Tashkent: Informatika va axborot texnologiyalari davlat universiteti, 2021. 310 bet.
19. Yuldashev M. Pedagogik texnologiyalarni o‘qitish jarayonida qo‘llash.
Tashkent: O‘zbekiston ta'limi nashriyoti, 2020. 280 bet.
20. Umarov N. Axborot texnologiyalari va ta'lim. Tashkent: Fan va
texnologiya nashriyoti, 2021. 290 bet.
Internet saytlar:
1. www.edu.uz - O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim vazirligining rasmiy
sayti.
2. www.natlib.uz - O‘zbekiston Milliy kutubxonasi sayti.
3. www.xorazm.uz - Xorazm viloyatining ta’lim bo‘yicha rasmiy sayti.
4. www.tu.edu.uz - Toshkent Universiteti saytida ta’lim resurslari.
5. www.unesco.org - Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ta’lim, Fan va
Madaniyat tashkiloti.
6. www.ziyonet.uz - O‘zbekiston ta’lim resurslari portali.
7. www.fio.uz - Fanlar akademiyasining ilmiy-ommaviy resurslar sayti.
8. www.tashkent.uz - Toshkent shahrining ta’lim resurslari.
9. www.unicef.org - UNICEFning ta’lim sohasidagi resurslari.
_________________________________________________________ ta’lim
37

yo‘nalishi _____________________ ta’lim shakli ____ - kurs ________
guruh talabasi __________________________________________________
ning__________________________________________________________
______________________________________________________________
_________________________________________ mavzusidagi kurs ishiga.
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati,
dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil
yoritilganligi, mavzu to‘liq qamrab olinganligi).
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Ishdagi kamchiliklar:________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo‘yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs
ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
38

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og‘zaki bayoni (yoritib berishi,
tushunchasi, savollarga to‘liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar
chiqara olishi).
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
_____________________________________________________________

Kurs ishining og‘zaki bayoni bo‘yicha komissiya tomonidan
baholanishi (kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball
______________
Jami ball ________________________
Komissiya raisi: ________________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi: ______________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi: ______________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
39

Купить