Flotatsion qurilmalar qo’llanilishi, jarayoni uchun tanlanishi

MUSTAQIL ISHI 
Flotatsion qurilmalar 
qo’llanilishi, jarayoni uchun 
tanlanishi  Korxonalarning oqova suvlarini yog‘, smola, sintetik sint aroal moddalar va 
boshqalardan tozalashda flotasiya usuli keng qo‘llaniladi. Flotasion 
tozalashning mohiyati shundan iboratki oqova suvlar suniy holatda to‘yinadi 
va havo qobiqlarida ifloslanuvchi zarachalar yig‘ilib yuzaga sizib chiqadi va 
U yerda ajraladi. Flotasiya jarayoni 20 minutni tashkil etadi va neft 
maxsulotlarining qiymati 20-40 mg/L ga kamayadi.
Bu uslubi neft maxsulotlari, yog‘lar, asbest umuman zichligi suyuqlikdan 
yengil bo‘lgan moddalardan tozalanadi. Flotasiya usuli tindirilgandan so‘ng 
yaxshi effekt beradi jarayon maxsus qurilma flotatorlarda amalga oshiriladi.
Flotasiyadan so‘ng oqova suvlar bir qancha marta qayta ishlatilishi mumkin 
yoki qayta ishlatiladi. Hovoli dispergilanishi bo‘yicha quyidagilarga 
bo‘linadi. Ko‘p hollarda mexanik va bosimli flotasiya qo‘laniladi.
Flotasiya usuli oqova suvda o‘z-o‘zidan cho‘kmaydigan mayda zarralar uchraganda qo‘llaniladi. 
Ba’zi hollarda flotasiya usuli erigan moddalarni ushlashda, masalan, SFM (sirt faol 
moddalar)larni ushlashda ham qo‘llanadi. Ushbu jarayonni ko‘pikli separatsiya yoki ko‘pikli 
konsentrasiyalash deb ham ataladi.
1. vakuumli flotasiya;
2. bosimli flotasiya;
3. mexanik flotasiya;
4. biologik flotasiya;
5. elektroflotasiya. Flotasiya tozalash usuli neftni qayta ishlash, sintetik tola, qog‘oz- selluloza, 
teri,mashinasozlik, oziq-ovqat, kimyo sanoati oqova suvlarini tozalashda keng 
qo‘llaniladi. Bu usul biokimyoviy tozalash usulidan keyin qoldiq aktiv loyqani ajratishda 
ham ishlatilishi mumkin.
Bu usulning afzalligi – jarayonni uzluksiz olib borish mumkin, kapital va ekspluatatsiya 
xarajatlari nisbatan kam, sodda apparaturaga ega, tozalash samarasi esa yuqori (95-98%).
Flotasiyada flotoagent ko‘pigi suvdagi zarrani o‘ziga ilakishtirib suv yuzasiga chiqadi va 
bu ko‘pik zarralar bilan birgalikda suzib olinadi. Ko‘pikka ilashish zarraning ho‘llanish 
qobiliyatiga bog‘liq.
Flotasiya yordamida ajratish havo pufakchalarining miqdoriga va o‘lchamlariga bog‘liq. 
Pufakchalarning optimal o‘lchami odatda 15-30 mkm bo‘lishi lozim. Buning uchun suv 
havo pufakchalari bilan to‘liq to‘yinishi kerak yoki havoni suvga ko‘plab berish lozim.
Pufakchalarni mo‘t’adallash uchun ko‘pik hosil qiluvchi moddalar suvga aralashtiriladi. 
Ularga daraxt moyi, kreozol, fenol, natriy alkilsulfat va shu kabi moddalar kiradi.  Flotatsiya - universal va yuqori texnologik ko‘rsatkichlarga erishish mumkin bo‘lgan jarayon hisoblanib, uning borishiga 
ko‘p sonli omillar ta’sir qilishi mumkin. Ularga: dastlabki mahsulotning mineral tarkibi va yirikligi, bo‘tananing zichligi, 
harorat, reagent tartibi, suvning tarkibi, flotatsiya vaqti, bo‘tananing mashinadagi aeratsiyalanish darajasi va h.K. 
Boyitilayotgan ma’danning mineral tarkibiga qo‘llanadigan reagentlarni tanlash, ularning sarfi, va rudadagi komponentlarni 
ajralish ketma-ketligi tanlanadi. Rudani mineral - petrografik o‘rganish asosida flotatsiyadan oldin hamma mineral 
komponentlarning tarkibi, o‘simtalarning o‘zaro tuzilishi, begona aralashmalarning oksidlanish darajasi va har qaysi 
komponentning massa ulushi belgilanadi. Buning asosida reagentlar tanlanadi, yanchish va flotatsiya sxemalari belgilanadi. 
Turli xil rudalar turlicha flotatsiyalanadi. Sulfidli minerallarni nosulfid minerallardan flotatsiya usuli bilan oson ajratish 
mumkin. Sulfidli rudalarning oksidlanishi va tanlab eritilishi natijasida hosil bo‘lgan oksidli rudalarning flotatsion qobiliyati 
sust bo‘ladi va ular avval sulfidlanmasdan turib flotatsiyalanmaydi. 
Flotatsiyada dastlabki mahsulotning yirikligi shunday bo‘lishi kerakki, qimmatbaxo komponent zarrachalari o‘ziga 
yopishgan puch tog‘ jinslari minerallardan to‘liq ozod bo‘lgan va flotatsiyalanuvchi zarrachalarning o‘lchami havo 
pufakchalarining ko‘tarilishi kuchiga mos kelishi kerak. 
Odatda flotatsiyani zarrachalarning o‘lchami 0,02-0,5 mm orasida olib boriladi. Flotatsiyalanuvchi mineral zarrachalarining 
maksimal o‘lchami ularning gidrofobligiga va shakliga bog‘liq. Rudani flotatsiyalash uchun yanchganda shunga erishish 
kerakki, dastlabki bo‘tana tarkibida flotatsiyalanishi mumkin bo‘lmagan yirik zarrachalar ham, shuningdek, ajralishni keskin 
ko‘paytiruvchi va reagentlar sarfini oshiruvchi, o‘lchami 0,02 mm dan kichik bo‘lgan shlamlar ham bo‘lmasin.   Bo‘tanadagi 
qattiq zarrachalarning massa ulushi 15-40% gacha bo‘lishi mumkin.   Flotatsiyaning ba’zi operatsiyalarida suyuqroq bo‘tana ishlatish maqsadga muvofiq bo‘lsa, ayrim operatsiyalar uchun 
esa bo‘tana quyultiriladi. 
Bo‘tananing zichligi katta bo‘lganda uning pufakchalar bilan to‘yinish darajasi pasayadi, yirik mineral zarrachalarning 
flotatsiyalanishi yomonlashadi, boyitmaning sifati pasayadi. Yuqori sifatli boyitma olinishi talab qilinganda flotatsiya 
suyuqroq bo‘tanada olib boriladi. 
Haroratning ortishi ko‘p hollarda flotatsiya jarayoniga ijobiy ta’sir etadi. Bunda bir qator reagentlarning (ayniqsa, yog‘ 
kislotalari va sovunlar) eruvchanligi ortib, ularning sarfi kamayadi. Shu bilan bir vaqtda to‘plovchi sifatida 
ksantogenatlar ishlatilganda bunday hol kuzatilmaydi va bunda bo‘tanani faqat qish kunlaridagina isitish maqsadga 
muvofiq. 
Flotatsiyada reagentlar tartibi ishlatilayotgan reagentlarning turi, ularning sarfi, jarayonga berilish tartibi reagentlarning 
bo‘tana bilan ta’sirlashuv vaqti bilan belgilanadi. Reagent tartibi berilgan ma’danning flotatsion qobiliyatini, mineral 
zarrachalarning yirikligi, suvning tarkibi va h.K. Larni o‘rganish borasida olib borilgan tajribalar asosida tanlanadi.  
Odatda reagentlar quyidagi ketma-ketlikda qo‘shiladi: muhitning regulyatorlari, so‘ndiruvchilar (faollashtiruvchilar), 
to‘plovchi va ko‘pik hosil qiluvchilar. 
Muhit regulyatorlari tegirmonga yoki chanlarga beriladi. To‘plovchilar esa kontakt chanlar yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
flotomashinalarga beriladi. To‘plovchi odatda birdaniga emas, balki oz-ozdan qo‘shiladi. Ko‘pik hosil qiluvchilar 
flotatsion kameraga beriladi. 
Suvning tarkibi - flotatsiya jarayoniga ta’sir qiladi, chunki suv o‘zining tarkibida har xil ionlar, erigan gazlar va boshqa 
qo‘shimchalarni saqlaydiki, ular muhitning ph ini o‘zgartirib, ko‘pik hosil bo‘lishini yomonlashtiradi va reagentlar 
sarfini oshiradi. Bo‘tanadagi ionlar kerak bo‘lmagan holda minerallarga aktivligini oshiruvchi yoki so‘ndiruvchi sifatida 
ta’sir qilishi mumkin. 
Flotatsiya vaqti-flotatsiyalanuvchi komponentning boyitmaga ajralish darajasi va boyitmaning sifatini belgilaydi.  Flotatsiya mashinalarining konstruksion tuzilishi va 
ishlatilish sohalaridan qat’iy nazar ularning umumiy belgisi 
ishchi muhit sifatida mayda havo pufakchalari bilan 
to‘yingan bo‘tananing ishlatilishidir. 
   Bo‘tanani aralashtirish va aeratsiyalash usuliga qarab 
flotatsiya mashinalari 3 turga bo‘linadi: mexanik, 
pnevmatik va pnevmomexanik. 
Mexanik flotatsiya mashinalarida bo‘tanani aralashtirish, 
havoni mayda pufakchalarga ajratish va atmosferadan 
havoni surish impeller (maxsus konstruksiyaga ega 
aralashtirgich) 1 yordamida amalga oshiriladi. 
Pnevmatik flotatsiya mashinalarida bo‘tanani havoga 
to‘yintirish va uni aralashtirish havo puflovchi mashina 
orqali beriladigan siqilgan havo yordamida amalga 
oshiriladi. 
Pnevmomexanik (jamlashgan) flotatsion mashinalarda 
siqilgan havo havo puflagichlardan beriladi, havoni 
maydalash va bo‘tanani aralashtirish aylanuvchi impeller 
orqali amalga oshiriladi. 
Mexanik flotatsiya mashinalari boyitish fabrikalarida eng 
ko‘p tarqalgan hisoblanadi   Mexanik flotatsiya mashinasining asosiy detali impeller hisoblanib, u havoni so‘rish va so‘rilgan havoni mayda 
zarrachalarga ajratishni ta’minlaydi va bo‘tanani havo bilan to‘yintiradi. Impellerni aylanish tezligi qancha katta bo‘lsa, u 
shuncha ko‘p havoni so‘radi. Lekin bu tezlik haddan tashqari katta bo‘lmasligi kerak, aks holda tez aralashish natijasida 
mineral zarrachaning havo pufakchasidan uzilishi sodir bo‘ladi. Mashina quyidagicha ishlaydi. Bo‘tanani yuklovchi 
cho‘ntakdan patrubka orqali impeller ustidagi bo‘shliqqa suriladi, u erdan katta tezlikda stator parraklari orasidan 
kameraga otib tashlanadi. Bu vaqtda impeller zonasidagi bosimda farq hosil bo‘ladi va markaziy truba va patrubok 
orqali atmosferadan havo so‘riladi; so‘rilgan havo juda ko‘p mayda zarrachalarga parchalanib, bo‘tanani butun hajmi 
bo‘yicha tarqaladi. 
Mineral zarrachalar bilan to‘qnashgan havo pufakchalari minerallashadi va ko‘pik holida bo‘tananing yuzasiga 
ko‘tariladi, ko‘pik haydovchi mexanizm yordamida tarnovchaga tushiriladi. 
Havo pufakchalari bilan ko‘tarilmay qolgan mineral zarrachalar,shu jumladan havo pufakchalaridan ajralib qolgan (uzilib) 
zarrachalar yana stator diskidagi teshikcha orqali impeller zonasiga so‘riladi. Birinchi kamerada flotatsiyalanmagan 
minerallar to‘siqdagi teshik orqali oqib o‘tuvchi kameraga o‘tadi va u erda flotatsiya qaytariladi. Oqib o‘tuvchi kamerada 
bo‘tana shiber bilan boshqariluvchi teshik orqali impellarga tushadi. 
Oqib o‘tuvchi kameradan bo‘tana keyingi ikki kamerali seksiyaga tushadi va jarayon qaytariladi. Flotatsiyalanmagan 
minerallar oxirgi kameradan chiqarib olinadi. 
Mexanik flotatsiya mashinalarining afzalligi ularga xizmat ko‘rsatish va ta’mirlashning qulayligi hamda osonligi. 
Impeller va statordan iborat uzatgichli mexanizm bir bo‘lakda yig‘ilgan bo‘lib, uni boshqasi bilan tez va oson almashtirish 
mumkin yoki boshqa istalgan kameraga o‘rnatish mumkin.             
             
                 E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT .