Fuqarolarning arizalarini qubul qiluvchi dastur tuzing (ADO va Data Controls kompenentalar palitrasidan foydalanib)

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS    TA‘LIMI VAZIRLIGI
ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR NOMIDAGI
ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI  VA KOMPYUTER 
INJINIRINGI   FAKULTETI
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI KAFEDRASI 
5110700 – Informatika o‘qitish metodikasi yo’nalishi 4-kurs 404-guruh
 talabasi __________________________
Dasturlash tillari fanidan
KURS ISHI
Mavzu:   Fuqarolarning arizalarini qubul qiluvchi dastur tuzing
(ADO va Data Controls kompenentalar palitrasidan foydalanib)
Rahbar:  ______________________
Andijon - Andijon davlat Universiteti  
Axborot texnologiyalari va kompyuter injinering fakulteti  
Informatika o’qitish metodikasi yo’nalishi  4- kurs  404-gurux talabasi 
___________________________   Dasturlash tillari fani 
Fuqarolarning arizalarini qubul qiluvchi dastur tuzing(ADO va Data Controls
kompenentalar palitrasidan foydalanib)
mavzusida kurs ishiga
T А Q R I Z
                      Mustaqilik   yillarining   dastlabki   kunlaridan   boshlab   mamlakatimizda
axborotlashgan   jamiyat   qurish   borasida   keng   isloxotlar   olib   borilayotgan   davrda
yoshlarning   axborot   madaniyatini   shakllantirish   ta’lim   tizimining   muhim
vazifalaridan biridir. Barchamizga ma’lumki, XXI asr- Globallashuv davri, texnika
asri deyiladi. Bugungi kunda fan va texnika jadal suratda rivojlanib bormoqda bu
esa   d asturlash   tillarini   yuqori   saviyada   o’rganish,   yangi   imkoniyatlari   bilan
tanishish va amaliyotda qo’llay olish  uning imkoniyatlaridan to’laqonli foydalanish
bugungi   kunda   korxona   xodimlari,   o’qituvchi   va   talabalar,   shu   soha   bilan
shug’illanuvchi   mutaxassislar,   dasturchilar   oldida   turgan   eng   muhim   va   asosiy
vazifalardan biridir.
                      O’zbеkiston   Rеspublikasi   Prеzidеnti   tomonidan   axborot   texnologiyalari
sohasida ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish
va   ularni   it-industriya   bilan   integratsiya   qilish   chora-tadbirlari   to’g’risida
O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2020-yil   6-oktabrdagi   PQ-4851-son
qarori   va   shu   bo’yicha   qilinadigon   chora   tadbirlar   tashkil   etish   zarurligi
ta’kidlangan.
Rеspublikamizda   kompyutеr   va   axborot   tеxnologiyalari,
tеlеkommunikatsiya     ularni   dunyo   standartlariga   yetkazish   va   shu   asosda
axborotlashgan jamiyat sari jadal intilish maqsadida kеng ko‘lamli chora-tadbirlar
amalga oshirilmoqda. O`quvchilarning     «Informatika»       fani     mazmunini   mustaqil
o`zlashtirishlarida     va     o`quv     jarayoni     sifatining     oshishida     nazorat
topshiriqlarining  o`z  o`rni  bor.
                O’qituvchi     tomonidan     ishlab     chiqilgan   dasturlar     va     dasturlashga   oid
savollaridan   dars   mashg`ulotlarida   foydalanish   natijasida o`quvchilar   bevosita
Python  dasturi  bilan  ishlashga  o`rgatilib  borilsa  ularning bilim darajasi oshadi,
dastur   bilan ishlay olish malkalari yanada ortadi.   Buyuk faylasuf olim Konfutsiy
aytganidek,Eshitganimni   unutaman,     Ko`rsam   eslay   olaman,   Mustaqil   bajarsam,
tushunib ketaman. 
Bu  o`z  o`rnida  aytilgan  fikrlardan  bo`lib, albatta  o`quvchilarga  mustaqil
ishlashlari   uchun   turli   ko`rinishdagi   topshiriqlar   berib   borilsa   Python dasturi
imkoniyatlarini eslab qolish bilan birga ular bilan ishlay olish malakasi ortadi. 
Umumаn   оlgаndа     ushbu   kurs   ishi   rеfеrаtiv   xаrаktеrgа   egа   bo’lib,   kurs
ishigа qo’yilgаn bаrcha  tаlаblаrgа jаvоb bеrаdi dеb hisоblаymаn.
        ____________________ o’z ishini mustаqil rаvishdа bаjаrgаnligi, pedagogik
dasturiy   vositalar,   internet   ma’lumotlaridam   keng   foydalanganligini   hisobga   olib,
ushbu kurs ishini ijobiy bahoga himoya qilishiga ishonch bildiraman.
Taqriz yozuvchi:  __________________ O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim Vazirligi
Andijon davlat universiteti
Axborot texnologiyalari va kompyuter injinering fakulteti
5110700 – informatika o’qitish metodikasi yo’nalishi 
4- kurs 404-gurux talabasi
‘’   Dasturlash tillari ‘’fani boyicha Fuqarolarning arizalarini qubul qiluvchi dastur
tuzing(ADO va Data Controls kompenentalar palitrasidan foydalanib)
mavzusidagi kurs ishiga
RAHBAR XULOSASI
Bugun   mamlakatimizda   axborot-kommunikatsiya   texnologiyalarini   davlat
boshqaruvi,   iqtisodiyot   tarmoqlari,   ijtimoiy   soha   va   kundalik   hayotga   izchil   joriy
etish bo’yicha keng ko’lamli ishlar amalga oshirilmoqda .
Zamonaviyda   ta'lim   muassasalari   kompyuterni   qo'llab-quvvatlashga   katta
e'tibor berilmoqda   kasbiy   faoliyat . O'quv jarayonida o'quv jarayonining turli fanlari
bo'yicha o'quv va test dasturlari faol qo'llaniladi.
Amaliyot   shuni   ko'rsatadiki,   elektron   o'quv   qo'llanmalaridan   foydalanish
nafaqat  kelajakdagi  mutaxassislikka  qiziqishni,  balki   o'rganilayotgan  fan bo'yicha
o'quv   faoliyatini   ham   oshirishi   mumkin.   Aksariyat   talabalar   ma'lumotni   vizual
tarzda yaxshiroq qabul qiladilar, ayniqsa, agar u yuqori sifatli bo'lsa. Bu dasturlar
har   bir   o‘quvchiga   tayyorgarlik   darajasidan   qat’i   nazar,   ta’lim   jarayonida   faol
ishtirok   etish,   o‘quv   jarayonini   individuallashtirish,   o‘z-o‘zini   nazorat   qilish
imkonini   beradi.   Passiv   kuzatuvchi   bo'lmang,   balki   faol   bilim   oling   va   o'z
imkoniyatlaringizni baholang. 
Talabalar   tashqi   motivatsion   omillardan   qat'i   nazar,   o'quv   jarayonining
o'zidan   zavqlana   boshlaydilar.   Bunga   kompyuterni   o'rgatishning   axborot
texnologiyalari   yordamida   o'qituvchining   ma'lum   funktsiyalari   vaqtincha
o'tkazilishi ham yordam beradi. 
Kompyuter   xatoni   ko'rsata   oladigan   va   to'g'ri   javob   bera   oladigan   sabrli
o'qituvchi-repetitor   rolini   o'ynashi   va   g'azab   yoki   bezovtalikni   bildirmasdan topshiriqni   qayta-qayta   takrorlashi   mumki n.   ________________________     kurs
ishi   mavzusini   mustaqil   ravishda   bajarganligi,internet   ma’lumotlaridan   keng
foydalanganligini  hisobga  olib,   ushbu kurs ishini  ijobiy bahoga himoya qilishiga
ishonch bildiraman.
Ish rahbari: ___________________ Reja:
Kirish. …………………………………………………………………….…….. 7-8
1. Dasturlashda qabul qiluvchi dasturlar. ………………………....…....…….. 9-1
2. Fuqorolarning arizalarini qabul qiluvchi dastur. …………………..…..… 15-21
3. Qabul qiluvchi dasturlarda ADD va DATA Controls komponentlar palitrasidan
foydalanish. ………………………………………………………………..… 22-27
4. Xulosa. …………………………………………………………………    28-29
5. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. …………………………………………  30 Kirish
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimdagi   foydalanuvchilar   uchun   qulayliklarni
ta'minlashga   yordam   beradigan   dasturlardir.     Ular   muloqotlar   uchun   tizimda
muhim   rol   o'ynaydi.   Ular   tizimni   muhim   rol   o'ynaydigan   protokollar   bilan
bog'lanadi   va   boshqa   tizimlar   bilan   ularni   muhimroq   aloqalar   qurishga   yordam
beradi.   Qabul   qiluvchi   dasturlar   biznes   tarmog'ini   boshqarish,   o'lcham
ko'rsatmalarini olish va tizim foydalanishini oshirish uchun qulay va yaxshi ishlab
chiqilgan   dasturlardir.   Qabul   qiluvchi   dasturlar   internetda   faoliyat   yuritish,
elektron   pochta,   ftp,   telnet,   ssh,   ssl,   VPN,   HTTP,   HTTPS,   SMTP,   IMAP,   POP3,
DNS, DHCP kabi  protokollar  bilan bog'lanadi.  Ular  qo'llab-quvvatlash  dasturlari,
qabul   qiluvchi   dasturlari,   foydalanish   dasturlari,   boshqaruv   dasturlari,   algoritm
dasturlari,   texnik   dasturlari,   qulaylik   dasturlari,   texnik   dasturlari   va   boshqa   turli
dasturlar   bo'lib,   ular   tizimni   qulay   va   texnik   qoidalarga   ko'ra   ishga   tushirishga
yordam beradi.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim
vazifalarini   bajarish   va   tizim   foydalanishini   oshirish   uchun   qulayliklarni
ta'minlashga   yordam   beradigan   dasturlar   turidir.   Ular   tizimni   himoya   qilish,
muhim   ma'lumotlar   to'plash,   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim
vazifalarini bajarish va tizim foydalanishini oshirishga qaratilgan dasturlardir. Ular
internet,   intranet   va   tarmoq   dasturlarini   qo'llab-quvvatlash,   ma'lumotlarni
himoyalash, intranet boshqaruvini amalga oshirish, tizim faoliyatini nazorat qilish
va tizim foydalanishini oshirishga yordam beradigan dasturlardirasturlardir.
Fuqarolarning   arzilarini   qabul   qiluvchi   dastur   to'liq   dunyoviy   standartlarga
asoslangan   yozma   jihatdan   qulay,   kompyuterlashtirilgan   va   web-based   arz-qabul
qilish   tizimidir.   Ushbu   tizim   arzo-qabul   qilingan   arzolarni   qabul   qilish,   hisobga
olish, tahlil qilish va hujjatlarni qayta ishlashni ta'minlaydi. Ushbu tizimning asosiy
qismlaridan biri, arzolarning hisobga olinishidir. Ushbu tizimning boshqa qismlari
arzolarning tahlil qilish va qayta ishlash, barcha dokimntlar va arzo-qabul qilingan hujjatlarni saqlash va qayta ishlashdir. Ushbu tizim arzolarni qabul qilish, hisobga
olish va tahlil qilish uchun qulay dasturlar va texnologiyalarni ta'minlaydi.
Ushbu  dastur   boshqaruvchi   vazifalari  uchun   qulay  bo'lgan  barcha  qismlarini
ta'minlash   uchun,   dastur   arzolarning   qabul   qilish,   hisobga   olish,   tahlil   qilish,
barcha   dokimntlar   va   arzo-qabul   qilingan   hujjatlarni   saqlash   va   qayta   ishlashni
ta'minlaydi.   Ushbu   tizimning   qulayligi   qator   dasturlardan   iborat   bo'lib,   ushbu
dasturni faqat boshqaruvchi vazifalarini bajarish uchun qulay qo'llash mumkin.
Ushbu   dastur   boshqaruvchi   vazifalarini   bajarish   uchun   qulay   bo'lgan   barcha
qismlarini   ta'minlash   uchun,   dastur   arzolarning   qabul   qilish,   hisobga   olish,   tahlil
qilish,   barcha   dokimntlar   va   arzo-qabul   qilingan   hujjatlarni   saqlash   va   qayta
ishlashni   ta'minlaydi.   Ushbu   dastur   faqatgina   boshqaruvchi   vazifalarini   bajarish
uchun   qulay   qo'llash   mumkin,   shuningdek   bu   dastur   faoliyatning   barcha   asosiy
qismlarini yaxshi baholash imkonini beradi.
Jamiyatdagi   fuqarolarning   arizalarini   qubul   qiluvchi   dastur   ahamiyatga   ega
bo'lgan,   nafaqat   vaqtni   ishga   tushirish,   balki   qonuniy   jihatdan   ham   rivojlangan,
yuqori   sifatli   xizmat   va   takliflar   ta'minlash   uchun   katta   ahamiyatga   ega.   Dastur
fuqarolarning   arizalarini   qabul   qilish,   uning   ta'sirini   aniqlash   va   bajarishda   katta
hisoblanadi. Dasturning ahamiyati mamlakatlar, tashkilotlar va jamiyatning boshqa
qismlariga qarab borib ketadi. 
Dastur   fuqarolarning  arizalarini   qubul  qiluvchi,  ularning  ta'sirini   aniqlash  va
bajarish   uchun   qonuniy   jihatdan   qulaylik   va   yuqori   sifatli   xizmat   ta'minlashning
eng   yaxshi   usullaridan   biri.   Dastur,   mamlakat   va   tashkilotlarning,   fuqarolarning
arizalarini   qabul   qilish   va   bajarish,   ularni   qonuniy   jihatdan   himoyalash   va   ular
bilan   aloqalarni   rivojlantirishda   muhim   ahamiyatga   ega.   Bu   ham   mamlakatlar,
tashkilotlar   va   jamiyatning   boshqa   qismlarining   va   kuchlarining   ahamiyatini
belgilaydi. 1. Dasturlashda qabul qiluvchi dasturlar.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimdagi   foydalanuvchilar   uchun   qulayliklarni
ta'minlashga   yordam   beradigan   dasturlardir.     Ular   muloqotlar   uchun   tizimda
muhim   rol   o'ynaydi.   Ular   tizimni   muhim   rol   o'ynaydigan   protokollar   bilan
bog'lanadi   va   boshqa   tizimlar   bilan   ularni   muhimroq   aloqalar   qurishga   yordam
beradi.   Qabul   qiluvchi   dasturlar   biznes   tarmog'ini   boshqarish,   o'lcham
ko'rsatmalarini olish va tizim foydalanishini oshirish uchun qulay va yaxshi ishlab
chiqilgan   dasturlardir.   Qabul   qiluvchi   dasturlar   internetda   faoliyat   yuritish,
elektron   pochta,   ftp,   telnet,   ssh,   ssl,   VPN,   HTTP,   HTTPS,   SMTP,   IMAP,   POP3,
DNS, DHCP kabi  protokollar  bilan bog'lanadi.  Ular  qo'llab-quvvatlash  dasturlari,
qabul   qiluvchi   dasturlari,   foydalanish   dasturlari,   boshqaruv   dasturlari,   algoritm
dasturlari,   texnik   dasturlari,   qulaylik   dasturlari,   texnik   dasturlari   va   boshqa   turli
dasturlar   bo'lib,   ular   tizimni   qulay   va   texnik   qoidalarga   ko'ra   ishga   tushirishga
yordam beradi.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   himoya   qilish,   muhim   ma'lumotlar   to'plash,
tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim   vazifalarini   bajarish   va   tizim
foydalanishini   oshirishga   qaratilgan   dasturlardir.   Ular   tizim   faoliyatini   oshirish
uchun qulay va yaxshi ishlab chiqilgan va qulayliklarni ta'minlovchi dasturlardir.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   boshqarish   va   boshqaruvning   muhim
vazifalarini bajarish uchun qulayliklarni ta'minlashga yordam beradi. Ular tizimni
himoya   qilish,   muhim   ma'lumotlar   to'plash,   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning
muhim   vazifalarini   bajarish   va   tizim   foydalanishini   oshirishga   qaratilgan
dasturlardir. Ular tizim faoliyatini oshirish uchun qulay va yaxshi ishlab chiqilgan
va qulayliklarni ta'minlovchi dasturlardir.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim
vazifalarini   bajarish   va   tizim   foydalanishini   oshirish   uchun   qulayliklarni
ta'minlashga   yordam   beradigan   dasturlar   turidir.   Ular   qabul   qiluvchi   dasturlar,
qulaylik   dasturlari,   texnik   dasturlari,   qo'llab-quvvatlash   dasturlari,   boshqaruv dasturlari,   algoritm   dasturlari,   texnik   dasturlar   va   boshqa   turli   dasturlar   qo'shib,
ular tizimni qulay va texnik qoidalarga ko'ra ishga tushirishga yordam beradi.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   himoya   qilish,   muhim   ma'lumotlar   to'plash,
tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim   vazifalarini   bajarish   va   tizim
foydalanishini   oshirishga   qaratilgan   dasturlardir.   Ular   tizim   faoliyatini   oshirish
uchun qulay va yaxshi ishlab chiqilgan va qulayliklarni ta'minlovchi dasturlardir.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim
vazifalarini   bajarish   va   tizim   foydalanishini   oshirish   uchun   qulayliklarni
ta'minlashga   yordam   beradigan   dasturlar   turidir.   Ular   tizimni   himoya   qilish,
muhim ma'lumotlar to'plash, tizimni boshqarish va tizim foydalanishini oshirishga
qaratilgan   dasturlardir.   Ular   qabul   qiluvchi   dasturlar,   qulaylik   dasturlari,   texnik
dasturlari,   qo'llab-quvvatlash   dasturlari,   boshqaruv   dasturlari,   algoritm   dasturlari,
texnik   dasturlar   va   boshqa   turli   dasturlar   qo'shib,   ular   tizimni   qulay   va   texnik
qoidalarga ko'ra ishga tushirishga yordam beradi.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   asosan   internet,   intranet   va   tarmoq   dasturlarini
qo'llab-quvvatlash,   ma'lumotlarni   himoyalash,   intranet   boshqaruvini   amalga
oshirish,   tizim   faoliyatini   nazorat   qilish   va   tizim   foydalanishini   oshirishga
qaratilgan   dasturlardir.   Ular   qo'llab-quvvatlash   dasturlari,   qulaylik   dasturlari,
texnik   dasturlari,   boshqaruv   dasturlari,   algoritm   dasturlari,   texnik   dasturlar   va
boshqa   turli   dasturlar   qo'shib,   ular   tizimni   qulay  va   texnik  qoidalarga   ko'ra  ishga
tushirishga yordam beradi.
Qabul qiluvchi dasturlar tizimning qulayliklarini ta'minlovchi, boshqaruvning
muhim   vazifalarini   bajarish   va   tizim   foydalanishini   oshirish   uchun   qulayliklarni
ta'minlashga   yordam   beradigan   dasturlardir.   Tizimda   qabul   qiluvchi   dasturlar
faqatgina   tizimning   muhim   vazifalarini   bajarish   uchun   qulayliklarni   ta'minlashga
yordam   beradi.   Ular   tizimni   qulay   va   texnik   qoidalarga   ko'ra   ishga   tushirishga
yordam beradi va tizimni himoya qilishga yordam beradi.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizim   faoliyatini   himoya   qilish,   ma'lumotlarni
to'plash,   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim   vazifalarini   bajarish   va   tizim
foydalanishini  oshirishga qaratilgan dasturlardir. Ular  internet, intranet  va tarmoq protokollarini qo'llab-quvvatlash, ma'lumotlarni himoyalash, intranet boshqaruvini
amalga oshirish, tizim faoliyatini nazorat qilish va tizim foydalanishini oshirishga
yordam   beradigan   dasturlardir.   Ular   qulaylik   dasturlari,   texnik   dasturlari,   qo'llab-
quvvatlash dasturlari, boshqaruv dasturlari, algoritm dasturlari, texnik dasturlar va
boshqa turli dasturlar qo'shib, ular tizizimni qulay va texnik qoidalarga ko'ra ishga
tushirishga yordam beradi.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   himoya   qilish,   muhim   ma'lumotlar   to'plash,
tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim   vazifalarini   bajarish   va   tizim
foydalanishini  oshirishga qaratilgan dasturlardir. Ular  internet, intranet  va tarmoq
protokollarini qo'llab-quvvatlash, ma'lumotlarni himoyalash, intranet boshqaruvini
amalga oshirish, tizim faoliyatini nazorat qilish va tizim foydalanishini oshirishga
yordam   beradigan   dasturlardir.   Ular   qulaylik   dasturlari,   texnik   dasturlari,   qo'llab-
quvvatlash dasturlari, boshqaruv dasturlari, algoritm dasturlari, texnik dasturlar va
boshqa   turli   dasturlar   qo'shib,   ular   tizimni   qulay  va   texnik  qoidalarga   ko'ra  ishga
tushirishga yordam beradi.
Qabul   qiluvchi   dasturlar,   asosan,   elektron   pochta,   ftp,   telnet,   ssh,   ssl,   VPN,
HTTP,   HTTPS,   SMTP,   IMAP,   POP3,   DNS,   DHCP   kabi   protokollar   bilan
bog'lanadi.   Tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim   vazifalarini   bajarish   va
tizim   foydalanishini   oshirish   uchun   qulayliklarni   ta'minlashga   yordam   beradigan
dasturlardir. Ular tizim faoliyatini oshirish uchun qulay va yaxshi ishlab chiqilgan
va   qulayliklarni   ta'minlovchi   dasturlardir.   Ular   qulaylik   dasturlari,   texnik
dasturlari,   qo'llab-quvvatlash   dasturlari,   boshqaruv   dasturlari,   algoritm   dasturlari,
texnik   dasturlar   va   boshqa   turli   dasturlar   qo'shib,   ular   tizimni   qulay   va   texnik
qoidalarga ko'ra ishga tushirishga yordam beradi.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim
vazifalarini   bajarish   va   tizim   foydalanishini   oshirish   uchun   qulayliklarni
ta'minlashga   yordam   beradigan   dasturlar   turidir.   Ular   tizimni   himoya   qilish,
muhim   ma'lumotlar   to'plash,   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim
vazifalarini bajarish va tizim foydalanishini oshirishga qaratilgan dasturlardir. Ular
internet,   intranet   va   tarmoq   dasturlarini   qo'llab-quvvatlash,   ma'lumotlarni himoyalash, intranet boshqaruvini amalga oshirish, tizim faoliyatini nazorat qilish
va   tizim   foydalanishini   oshirishga   yordam   beradigan   dasturlardirashda   qabul
qiluvchi dasturlardir.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimdagi   foydalanuvchilar   uchun   qulayliklarni
ta'minlashga   yordam   beradigan   dasturlardir.     Ular   muloqotlar   uchun   tizimda
muhim   rol   o'ynaydi.   Ular   tizimni   muhim   rol   o'ynaydigan   protokollar   bilan
bog'lanadi   va   boshqa   tizimlar   bilan   ularni   muhimroq   aloqalar   qurishga   yordam
beradi.   Qabul   qiluvchi   dasturlar   biznes   tarmog'ini   boshqarish,   o'lcham
ko'rsatmalarini olish va tizim foydalanishini oshirish uchun qulay va yaxshi ishlab
chiqilgan   dasturlardir.   Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   himoya   qilish,   muhim
ma'lumotlar   to'plash,   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim   vazifalarini
bajarish   va   tizim   foydalanishini   oshirishga   qaratilgan   dasturlardir.   Ular   tizim
faoliyatini   oshirish   uchun   qulay   va   yaxshi   ishlab   chiqilgan   va   qulayliklarni
ta'minlovchi dasturlardir.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   boshqarish   va   boshqaruvning   muhim
vazifalarini bajarish uchun qulayliklarni ta'minlashga yordam beradi. Ular tizimni
himoya   qilish,   muhim   ma'lumotlar   to'plash,   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning
muhim   vazifalarini   bajarish   va   tizim   foydalanishini   oshirishga   qaratilgan
dasturlardir. Ular tizim faoliyatini oshirish uchun qulay va yaxshi ishlab chiqilgan
va qulayliklarni ta'minlovchi dasturlardir.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim
vazifalarini   bajarish   va   tizim   foydalanishini   oshirish   uchun   qulayliklarni
ta'minlashga   yordam   beradigan   dasturlar   turidir.   Ular   qabul   qiluvchi   dasturlar,
qulaylik   dasturlari,   texnik   dasturlari,   qo'llab-quvvatlash   dasturlari,   boshqaruv
dasturlari,   algoritm   dasturlari,   texnik   dasturlar   va   boshqa   turli   dasturlar   qo'shib,
ular tizimni qulay va texnik qoidalarga ko'ra ishga tushirishga yordam beradi.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   himoya   qilish,   muhim   ma'lumotlar   to'plash,
tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim   vazifalarini   bajarish   va   tizim
foydalanishini   oshirishga   qaratilgan   dasturlardir.   Ular   tizim   faoliyatini   oshirish
uchun qulay va yaxshi ishlab chiqilgan va qulayliklarni ta'minlovchi dasturlardir. Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim
vazifalarini   bajarish   va   tizim   foydalanishini   oshirish   uchun   qulayliklarni
ta'minlashga   yordam   beradigan   dasturlar   turidir.   Ular   tizimni   himoya   qilish,
muhim ma'lumotlar to'plash, tizimni boshqarish va tizim foydalanishini oshirishga
qaratilgan   dasturlardir.   Ular   qabul   qiluvchi   dasturlar,   qulaylik   dasturlari,   texnik
dasturlari,   qo'llab-quvvatlash   dasturlari,   boshqaruv   dasturlari,   algoritm   dasturlari,
texnik   dasturlar   va   boshqa   turli   dasturlar   qo'shib,   ular   tizimni   qulay   va   texnik
qoidalarga ko'ra ishga tushirishga yordam beradi
Qabul   qiluvchi   dasturlar   asosan   internet,   intranet   va   tarmoq   dasturlarini
qo'llab-quvvatlash,   ma'lumotlarni   himoyalash,   intranet   boshqaruvini   amalga
oshirish,   tizim   faoliyatini   nazorat   qilish   va   tizim   foydalanishini   oshirishga
qaratilgan   dasturlardir.   Ular   qo'llab-quvvatlash   dasturlari,   qulaylik   dasturlari,
texnik   dasturlari,   boshqaruv   dasturlari,   algoritm   dasturlari,   texnik   dasturlar   va
boshqa   turli   dasturlar   qo'shib,   ular   tizimni   qulay  va   texnik  qoidalarga   ko'ra  ishga
tushirishga yordam beradi.
Qabul qiluvchi dasturlar tizimning qulayliklarini ta'minlovchi, boshqaruvning
muhim   vazifalarini   bajarish   va   tizim   foydalanishini   oshirish   uchun   qulayliklarni
ta'minlashga   yordam   beradigan   dasturlardir.   Tizimda   qabul   qiluvchi   dasturlar
faqatgina   tizimning   muhim   vazifalarini   bajarish   uchun   qulayliklarni   ta'minlashga
yordam   beradi.   Ular   tizimni   qulay   va   texnik   qoidalarga   ko'ra   ishga   tushirishga
yordam beradi va tizimni himoya qilishga yordam beradi.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizim   faoliyatini   himoya   qilish,   ma'lumotlarni
to'plash,   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim   vazifalarini   bajarish   va   tizim
foydalanishini  oshirishga qaratilgan dasturlardir. Ular  internet, intranet  va tarmoq
protokollarini qo'llab-quvvatlash, ma'lumotlarni himoyalash, intranet boshqaruvini
amalga oshirish, tizim faoliyatini nazorat qilish va tizim foydalanishini oshirishga
yordam   beradigan   dasturlardir.   Ular   qulaylik   dasturlari,   texnik   dasturlari,   qo'llab-
quvvatlash dasturlari, boshqaruv dasturlari, algoritm dasturlari, texnik dasturlar va
boshqa turli dasturlar qo'shib, ular tizizimni qulay va texnik qoidalarga ko'ra ishga
tushirishga yordam beradi. Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   himoya   qilish,   muhim   ma'lumotlar   to'plash,
tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim   vazifalarini   bajarish   va   tizim
foydalanishini  oshirishga qaratilgan dasturlardir. Ular  internet, intranet  va tarmoq
protokollarini qo'llab-quvvatlash, ma'lumotlarni himoyalash, intranet boshqaruvini
amalga oshirish, tizim faoliyatini nazorat qilish va tizim foydalanishini oshirishga
yordam beradigan dasturlardir.
Ular   qulaylik   dasturlari,   texnik   dasturlari,   qo'llab-quvvatlash   dasturlari,
boshqaruv dasturlari, algoritm dasturlari, texnik dasturlar va boshqa turli dasturlar
qo'shib,   ular   tizimni   qulay   va   texnik   qoidalarga   ko'ra   ishga   tushirishga   yordam
beradi.
Qabul   qiluvchi   dasturlar,   asosan,   elektron   pochta,   ftp,   telnet,   ssh,   ssl,   VPN,
HTTP,   HTTPS,   SMTP,   IMAP,   POP3,   DNS,   DHCP   kabi   protokollar   bilan
bog'lanadi.   Tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim   vazifalarini   bajarish   va
tizim   foydalanishini   oshirish   uchun   qulayliklarni   ta'minlashga   yordam   beradigan
dasturlardir. Ular tizim faoliyatini oshirish uchun qulay va yaxshi ishlab chiqilgan
va   qulayliklarni   ta'minlovchi   dasturlardir.   Ular   qulaylik   dasturlari,   texnik
dasturlari,   qo'llab-quvvatlash   dasturlari,   boshqaruv   dasturlari,   algoritm   dasturlari,
texnik   dasturlar   va   boshqa   turli   dasturlar   qo'shib,   ular   tizimni   qulay   va   texnik
qoidalarga ko'ra ishga tushirishga yordam beradi.
Qabul   qiluvchi   dasturlar   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim
vazifalarini   bajarish   va   tizim   foydalanishini   oshirish   uchun   qulayliklarni
ta'minlashga   yordam   beradigan   dasturlar   turidir.   Ular   tizimni   himoya   qilish,
muhim   ma'lumotlar   to'plash,   tizimni   boshqarish,   boshqaruvning   muhim
vazifalarini bajarish va tizim foydalanishini oshirishga qaratilgan dasturlardir. Ular
internet,   intranet   va   tarmoq   dasturlarini   qo'llab-quvvatlash,   ma'lumotlarni
himoyalash, intranet boshqaruvini amalga oshirish, tizim faoliyatini nazorat qilish
va tizim foydalanishini oshirishga yordam beradigan dasturlardirasturlardir. 2. Fuqorolarning arizalarini qabul qiluvchi dastur.
Fuqarolarning   arzilarini   qabul   qiluvchi   dastur   to'liq   dunyoviy   standartlarga
asoslangan   yozma   jihatdan   qulay,   kompyuterlashtirilgan   va   web-based   arz-qabul
qilish   tizimidir.   Ushbu   tizim   arzo-qabul   qilingan   arzolarni   qabul   qilish,   hisobga
olish, tahlil qilish va hujjatlarni qayta ishlashni ta'minlaydi. Ushbu tizimning asosiy
qismlaridan biri, arzolarning hisobga olinishidir. Ushbu tizimning boshqa qismlari
arzolarning tahlil qilish va qayta ishlash, barcha dokimntlar va arzo-qabul qilingan
hujjatlarni saqlash va qayta ishlashdir. Ushbu tizim arzolarni qabul qilish, hisobga
olish va tahlil qilish uchun qulay dasturlar va texnologiyalarni ta'minlaydi.
Ushbu   dasturning   asosiy   maqsadi,   yerda   ishlayotgan   fuqarolarning   arzolarni
tezkor, qulay va keng qiyinchiliksiz qabul qilish. Ushbu tizim faoliyatning barcha
asosiy qismlarini yaxshi baholash imkonini beradi. Ushbu tizimning qulayligi qator
dasturlardan   iborat   bo'lib,   ushbu   dasturni   faqat   boshqaruvchi   vazifalarini   bajarish
uchun   qulay   qo'llash   mumkin.   Ushbu   dastur   boshqaruvchi   vazifalarini   bajarish
uchun asosiy qismlaridan biri, arzolarni qabul qilish, hisobga olish, tahlil qilish va
hujjatlarni   qayta   ishlashdir.   Ushbu   dasturni   yaxshi   baholash   uchun,   bu   dastur
barcha va boshqa  dokimntlar  va hujjatlarni  qayta ishlash,  arzolarning tahlil  qilish
va   qayta   ishlash,   arzolarning   hisobga   olinish,   arzolarning   tekshirish   va   qabul
qilishni   ta'minlaydi.   Ushbu   dastur   boshqaruvchi   vazifalarni   bajarish   uchun   qulay
dasturlar   va   texnologiyalarni   ta'minlaydi.   Ushbu   tizim   faoliyatning   barcha   asosiy
qismlarini yaxshi baholash imkonini beradi. 
Ushbu  dastur   boshqaruvchi   vazifalari  uchun   qulay  bo'lgan  barcha  qismlarini
ta'minlash   uchun,   dastur   arzolarning   qabul   qilish,   hisobga   olish,   tahlil   qilish,
barcha   dokimntlar   va   arzo-qabul   qilingan   hujjatlarni   saqlash   va   qayta   ishlashni
ta'minlaydi.   Ushbu   tizimning   qulayligi   qator   dasturlardan   iborat   bo'lib,   ushbu
dasturni faqat boshqaruvchi vazifalarini bajarish uchun qulay qo'llash mumkin.
Ushbu   dastur   boshqaruvchi   vazifalarini   bajarish   uchun   qulay   bo'lgan   barcha
qismlarini   ta'minlash   uchun,   dastur   arzolarning   qabul   qilish,   hisobga   olish,   tahlil
qilish,   barcha   dokimntlar   va   arzo-qabul   qilingan   hujjatlarni   saqlash   va   qayta ishlashni   ta'minlaydi.   Ushbu   dastur   faqatgina   boshqaruvchi   vazifalarini   bajarish
uchun   qulay   qo'llash   mumkin,   shuningdek   bu   dastur   faoliyatning   barcha   asosiy
qismlarini yaxshi baholash imkonini beradi.
Ushbu   dastur   boshqaruvchi   vazifalarini   bajarish   uchun   qulay   bo'lgan   barcha
qismlarini   ta'minlash   uchun,   dastur   arzolarning   qabul   qilish,   hisobga   olish,   tahlil
qilish,   barcha   dokimntlar   va   arzo-qabul   qilingan   hujjatlarni   saqlash   va   qayta
ishlashni   ta'minlaydi.   Ushbu   dastur   faqatgina   boshqaruvchi   vazifalarini   bajarish
uchun   qulay   qo'llash   mumkin,   shuningdek   bu   dastur   faoliyatning   barcha   asosiy
qismlarini   yaxshi   baholash   imkonini   beradi.   Ushbu   dastur   boshqaruvchi
vazifalarini   bajarish   uchun   qulay   bo'lgan   barcha   qismlarini   ta'minlash   uchun,
dastur   arzolarning   qabul   qilish,   hisobga   olish   va   qayta   ishlash,   arzolarning   tahlil
qilish va qayta ishlash, arzolarning hisobga olinish, arzolarning tekshirish va qabul
qilishni   ta'minlaydi.   Ushbu   tizimning   qulayligi   qator   dasturlardan   iborat   bo'lib,
ushbu   dasturni   faqat   boshqaruvchi   vazifalarini   bajarish   uchun   qulay   qo'llash
mumkin.
Ushbu  dasturning maqsadi,   fuqarolarning arzolarni  tez  va qulay  qabul   qilish
va   arzolarning   hisoblanuvini   yaxshi   baholashdir.   Ushbu   dastur   boshqaruvchi
vazifalarini   bajarish   uchun   qulay   bo'lgan   barcha   qismlarini   ta'minlash   uchun,
dastur   arzolarning   qabul   qilish,   hisobga   olish,   tahlil   qilish,   barcha   dokimntlar   va
arzo-qabul qilingan hujjatlarni saqlash va qayta ishlashni ta'minlaydi.
Ushbu   dastur   faqatgina   boshqaruvchi   vazifalarini   bajarish   uchun   qulay
qo'llash   mumkin,   shuningdek   bu   dastur   faoliyatning   barcha   asosiy   qismlarini
yaxshi baholash imkonini beradi.
Ushbu   dastur   boshqaruvchi   vazifalarni   bajarish   uchun   qulay   bo'lgan   barcha
qismlarini   ta'minlash   uchun,   dastur   arzolarning   qabul   qilish,   hisobga   olish,   tahlil
qilish,   barcha   dokimntlar   va   arzo-qabul   qilingan   hujjatlarni   saqlash   va   qayta
ishlashni ta'minlaydi.
Ushbu dastur faoliyatning barcha asosiy qismlarini yaxshi baholash imkonini
beradi va ushbu tizimning qulayligi qator dasturlardan iborat bo'lib, ushbu dasturni
faqat   boshqaruvchi   vazifalarini   bajarish   uchun   qulay   qo'llash   mumkin.   Ushbu dastur   boshqaruvchi   vazifalarini   bajarish   uchun   qulay   bo'lgan   barcha   qismlarini
ta'minlash   uchun,   dastur   arzolarning   qabul   qilish,   hisobga   olish,   tahlil   qilish,
barcha   dokimntlar   va   arzo-qabul   qilingan   hujjatlarni   saqlash   va   qayta   ishlashni
ta'minlaydi.
Fuqarolarning arizlarini qabul qiluvchi dastur strukturasasi.
1. arizalar qabul qilish: Fuqarolar to'lov qilish uchun arizalarini qabul qilish,
2. Ko'rish: arizalarni tekshirish va ta'limotlarini ko'rish,
3. Qabul qilish: arizalarni qabul qilish va o'zgartirishlar qilish,
4. To'lov qilish: to'lov qilishni ta'minlash,
5. Cheklash: qabul qilingan arizalarni tekshirish, 
6.   Murojaat   qilish:   qo'shimcha   ma'lumotlarini   tekshirish   va   qo'shimcha
arizalar qabul qilish,
7. Ariza bazasini yaratish: arizalarni bazaga saqlash,
8. Arizalarni yechish: qabul qilingan arizalarni qaytarish, 
9. Boshqaruv: arizalarning muvaffaqiyatini boshqarish va qayta baholash.
10. Muhokama qilish: qabul qilingan arizalarni muhokama qilish,
11. Ravishda qabul qilish: qabul qilingan arizalarni ravishda qabul qilish,
12. Ma'lumotlarni saqlash: qabul qilingan ma'lumotlarni saqlash,
13. Arizalarni yangilash: qabul qilingan arizalarni yangilash,
14. Boshqaruv: qabul qilingan arizalarni boshqarish va qayta baholash.
15. Eksport: qabul qilingan arizalarni eksport qilish.
16. Arizalarni qaytarish: qabul qilingan arizalarni qaytarish.
17.   Boshqaruv:   qabul   qilingan   arizalarning   muvaffaqiyatini   boshqarish   va
qayta baholash.
18. Tags: qabul qilingan arizalarni belgilash.
19. Mijozlarga xabar berish: qabul qilingan arizalarni mijozlarga xabar berish.
20.   Mijozlarga   e'tibor   berish:   qabul   qilingan   arizalarga   mijozlarga   e'tibor
berish.
21.   Boshqaruv:   qabul   qilingan   arizalarning   muvaffaqiyatini   boshqarish   va
qayta baholash. 22. Arizalarni baholash: qabul qilingan arizalarni baholash.
23.   Boshqaruv:   qabul   qilingan   arizalarning   muvaffaqiyatini   boshqarish   va
qayta baholash.
24. Arizalarni saqlash: qabul qilingan arizalarni saqlash.
25.   Boshqaruv:   qabul   qilingan   arizalarning   muvaffaqiyatini   boshqarish   va
qayta baholash.
26. Xabarlash: qabul qilingan arizalarni xabarlash.
27.   Boshqaruv:   qabul   qilingan   arizalarning   muvaffaqiyatini   boshqarish   va
qayta baholash.
28. Arizalarni tizimlash: qabul qilingan arizalarni tizimlash.
29.   Boshqaruv:   qabul   qilingan   arizalarning   muvaffaqiyatini   boshqarish   va
qayta baholash.
30. Ko'rishlar: qabul qilingan arizalarni ko'rishlar.
31.   Boshqaruv:   qabul   qilingan   arizalarning   muvaffaqiyatini   boshqarish   va
qayta baholash.
32. Hisobotlar: qabul qilingan arizalar haqidagi hisobotlar.
33.   Boshqaruv:   qabul   qilingan   arizalarning   muvaffaqiyatini   boshqarish   va
qayta baholash.
Fuqarolarni   arizalarini   qabul   qiluvchi   dasturning   foydali   va   zararli
tomonlari.
Foydali tomonlar:
1. Uzoq muddatli arizalarni qabul qilish imkonini beradi.
2. Uzoq muddatli arizalarni tizimga qo'shish mumkin.
3.   Uzoq   muddatli   arizalarni   qabul   qiluvchi   dastur   quyidagi   informatsiyani
saqlab olishga imkon beradi: arizachi haqida, arizaning qabul qilingan muddati va
hollari.
4. Qabul qilingan dastur quyidagi informatsiyani saqlab olishga imkon beradi:
arizalarni   qabul   qilingan   vaqti,   arizachi   haqida   ma'lumotlar,   arizaning   qabul
qilingan muddati va hollari. 5.   Uzoq   muddatli   arizalarni   qabul   qiluvchi   dastur   quyidagi   informatsiyani
saqlab   olishga   imkon   beradi:   arizalar   sana,   arizachi   haqida   ma'lumotlar,   qabul
qilingan muddati va hollari.
6.   Uzoq   muddatli   arizalarni   qabul   qiluvchi   dastur   quyidagi   informatsiyani
saqlab   olishga   imkon   beradi:   arizalarni   qabul   qilingan   vaqti,   arizachi   haqida
ma'lumotlar, arizaning qabul qilingan muddati va hollari.
Zararli tomonlar:
1.   Uzoq   muddatli   arizalarni   qabul   qiluvchi   dastur   tez-tez   xatolar   yuzaga
kelishini osonlashtirishi mumkin.
2.   Uzoq   muddatli   arizalarni   qabul   qiluvchi   dastur   boshqa   dasturlarni
bajarishda xatolar yuzaga kelishini osonlashtirishi mumkin.
3.   Uzoq   muddatli   arizalarni   qabul   qiluvchi   dastur   arizalarni   qabul   qilish
vaqtida informatsiyani saqlashda xatolar yuzaga kelishini osonlashtirishi mumkin.
4.   Uzoq   muddatli   arizalarni   qabul   qiluvchi   dastur   ishtirokchilarning   ishlash
qobiliyatini pasaytirishi mumkin.
5. Uzoq muddatli arizalarni qabul qiluvchi dastur ish vaqtidagi xatolar yuzaga
kelishini osonlashtirishi mumkin.
6.  Uzoq   muddatli   arizalarni   qabul   qiluvchi   dastur   tez-tez   boshqa   dasturlarda
xatolar yuzaga kelishini osonlashtirishi mumkin.
7. Uzoq muddatli arizalarni qabul qiluvchi dastur ish vaqtidagi xatolar yuzaga
kelishini osonlashtirishi mumkin.
8.   Uzoq   muddatli   arizalarni   qabul   qiluvchi   dastur   ishtirokchilarning   ishlash
qobiliyatini pasaytirishi mumkin.
9. Uzoq muddatli arizalarni qabul qiluvchi dastur kompyuter orqali ishlovchi
ishlik qobiliyatini pasaytirishi mumkin.
10. Uzoq muddatli arizalarni qabul qiluvchi dastur ish faoliyatini pasaytirishi
mumkin.
11. Uzoq muddatli arizalarni qabul qiluvchi dastur ish faoliyatini pasaytirishi
mumkin. 12. Uzoq muddatli arizalarni qabul qiluvchi dastur ish faoliyatini pasaytirishi
mumkin.
Fuqarolarning   arizalarini   qubul   qiluvchi   dasturning   jamiyatdagi   muhim
ahamiyatini tushuntiring:
Jamiyatdagi   fuqarolarning   arizalarini   qubul   qiluvchi   dastur   ahamiyatga   ega
bo'lgan,   nafaqat   vaqtni   ishga   tushirish,   balki   qonuniy   jihatdan   ham   rivojlangan,
yuqori   sifatli   xizmat   va   takliflar   ta'minlash   uchun   katta   ahamiyatga   ega.   Dastur
fuqarolarning   arizalarini   qabul   qilish,   uning   ta'sirini   aniqlash   va   bajarishda   katta
hisoblanadi. Dasturning ahamiyati mamlakatlar, tashkilotlar va jamiyatning boshqa
qismlariga qarab borib ketadi. 
Dastur   fuqarolarning  arizalarini   qubul  qiluvchi,  ularning  ta'sirini   aniqlash  va
bajarish   uchun   qonuniy   jihatdan   qulaylik   va   yuqori   sifatli   xizmat   ta'minlashning
eng   yaxshi   usullaridan   biri.   Dastur,   mamlakat   va   tashkilotlarning,   fuqarolarning
arizalarini   qabul   qilish   va   bajarish,   ularni   qonuniy   jihatdan   himoyalash   va   ular
bilan   aloqalarni   rivojlantirishda   muhim   ahamiyatga   ega.   Bu   ham   mamlakatlar,
tashkilotlar   va   jamiyatning   boshqa   qismlarining   va   kuchlarining   ahamiyatini
belgilaydi.
Dastur   fuqarolarning   arizalarini   qabul   qilish,   uning   ta'sirini   aniqlash   va
bajarish   uchun   qonuniy   jihatdan   yuqori   sifatli   xizmat   ta'minlashning   eng   yaxshi
usullaridan   biri.   Bundan   tashqari,   ularning   arizalarini   qabul   qilish   va   bajarish
sifatida   ishlashi,   mamlakatlar,   tashkilotlar   va   jamiyatning   boshqa   qismlarining
o'zlarining ahamiyatini belgilaydi.
Bu   dasturning   jamiyatdagi   ahamiyati,   yuqori   sifatli   xizmat   ta'minlash,
fuqarolarning   arizalarini   qabul   qilish,   uning   ta'sirini   aniqlash   va   bajarish,
mamlakatlar,   tashkilotlar   va   jamiyatning   boshqa   qismlarining   ahamiyatini
belgilash va ularning o'zlarining ahamiyatini belgilash bilan o'ziga xos.
Shuningdek,   dastur   fuqarolarning   arizalarini   qabul   qilish,   uning   ta'sirini
aniqlash   va   bajarish   uchun   qonuniy   jihatdan   qulaylik   va   yuqori   sifatli   xizmat
ta'minlashning eng yaxshi  usullaridan biri. Bundan tashqari, dastur, fuqarolarning
arizalarini   qabul   qilish,   uning   ta'sirini   aniqlash   va   bajarish   sifatida   ishlashi, mamlakatlar,   tashkilotlar   va   jamiyatning   boshqa   qismlarining   o'zlarining
ahamiyatini belgilaydi. 
Nihoyat,   dastur   fuqarolarning   arizalarini   qubul   qiluvchi   dasturning
jamiyatdagi muhim ahamiyati, qonuniy jihatdan qulaylik ta'minlash, yuqori sifatli
xizmat ta'minlash va mamlakatlar, tashkilotlar va jamiyatning boshqa qismlarining
ahamiyatini belgilash bilan o'ziga xos bo'lib qoladi.
Bu   dasturning   ahamiyati,   jamiyatda   qonuniy   jihatdan   qulaylik   va   yuqori
sifatli   xizmat   ta'minlash,   fuqarolarning   arizalarini   qabul   qilish,   uning   ta'sirini
aniqlash va bajarish, mamlakatlar, tashkilotlar va jamiyatning boshqa qismlarining
ahamiyatini   belgilash   va   ularning   o'zlarining   ahamiyatini   belgilashni   ta'minlash
bilan aniqlanadi.
Ushbu   dasturning   ahamiyati,   jamiyatda   qonuniy   jihatdan   qulaylik   va   yuqori
sifatli   xizmat   ta'minlash,   fuqarolarning   arizalarini   qubul   qilish,   uning   ta'sirini
aniqlash va bajarish, mamlakatlar, tashkilotlar va jamiyatning boshqa qismlarining
ahamiyatini   belgilash,   ularning   o'zlarining   ahamiyatini   belgilash   va   boshqa
qonuniy maqsadlarni bajarishni ta'minlash bilan aniqlanadi. 3. Test savollarida ADO va DATA controls komponentlar
palitrasidan foydalanish.
ADO   (ActiveX   Data   Objects)   va   DATA   control   komponent;ar   palitrasidan
foydalanib dasturlar yaratishni o'rganish uchun, Microsoft Access, Microsoft SQL
Server, Oracle, vb. mualliflik bazalarini ishlatib dasturlar yaratish mumkin. 
ADO   va   DATA   control   komponentlar   palitrasidan   foydalanib   dasturlar
yaratish   uchun,   Visual   Studio   IDE   (Integrated   Development   Environment)
ishlatiladi.   Visual   Studio   IDE   ishlatilganda,   ma'lumotlarni   bazadan   olib   chiqish,
ma'lumotlarni bazaga yozish, bazadagi ma'lumotlarni o'zgartirish va boshqa usullar
ishlatiladi. 
Ushbu   barcha   usullardan   foydalanish   uchun,   ma'lumotlar   bazasini   o'rnatish
bo'yicha   asosiy   vazifalarni   bajarish   maqsadida,   ADO   va   DATA   control
komponentlar palitrasidan foydalaniladi. ADO komponent;ar palitrasi ma'lumotlar
bazasiga ma'lumotlar o'tkazish, o'zgartirish, o'chirish, o'rnatish va boshqalar uchun
ishlatiladi.   DATA   control   komponentlar   palitrasi   ishlatilgan   bazadagi
ma'lumotlarni ko'rish uchun ishlatiladi. 
Ushbu komponentlar  palitrasidan foydalanilganda, dasturiy ta'minotlar  (API)
ishlatiladi.   API   ishlatilganda,   bazadagi   ma'lumotlarni   to'plash,   ma'lumotlarni
bazaga   yozish,   bazadagi   ma'lumotlarni   o'zgartirish   va   boshqa   usullar   ishlatiladi.
API   ishlatilganda,   ma'lumotlarni   ma'lumotlar   bazasiga   o'rnatish,   ma'lumotlarni
bazadan   olib   chiqish,   ma'lumotlarni   bazaga   yozish,   bazadagi   ma'lumotlarni
o'zgartirish, ma'lumotlarni bazadan o'chirish va boshqa usullar ishlatiladi.
ADO   va   DATA   control   komponent;ar   palitrasidan   foydalanib   dasturlar
yaratishda,   barcha   usullarni   qo'llab-quvvatlash   bilan,   ko'p   ma'lumotlar   bazalarini
va   uning   strukturasi   bilan   ishlash   mumkin.   Shu   sababli,   ushbu   komponent;arlar
palitrasi   ko'p   xil   ma'lumotlar   bazalarini   boshqarishda   juda   oson   va   yaxshi
ishlatiladi.
Ushbu   komponentlar   palitrasi   ishlatilganda,   barcha   ma'lumotlar   bazasi
vazifalari, ma'lumotlar bazasini o'rnatishdan boshlab, ma'lumotlarni bazadan olib  chiqishgacha   qo'llab-quvvatlanadi.  Ushbu  komponent;arlar   palitrasi   dasturlar
yaratishda juda yaxshi ishlatiladi va tezkor ishlashi uchun ishlatiladi.
Ushbu   komponentlar   palitrasidan   foydalanib   dasturlar   yaratish,   ma'lumotlar
bazasini   boshqarish   va   ma'lumotlar   bazasiga   ma'lumotlar   o'tkazish,   o'zgartirish,
o'chirish, o'rnatish va boshqa usullar ishlatishni ta'minlaydi.
Ushbu   komponentlar   palitrasi   ishlatilganda,   dasturiy   ta'minotlar   (API)
ishlatiladi.   API   ishlatilganda,   bazadagi   ma'lumotlarni   to'plash,   ma'lumotlarni
bazaga   yozish,   bazadagi   ma'lumotlarni   o'zgartirish   va   boshqa   usullar   ishlatiladi.
API   ishlatilganda,   ma'lumotlar   bazasiga   ma'lumotlar   o'tkazish,   o'zgartirish,
o'chirish, o'rnatish va boshqa usullar ishlatiladi.
Ushbu   komponentlar   palitrasidan   foydalanib   dasturlar   yaratish,   ma'lumotlar
bazasini   boshqarish,   ma'lumotlar   bazasiga   ma'lumotlar   o'tkazish,   o'zgartirish,
o'chirish,  o'rnatish  va   boshqa  usullar  ishlatishni  ta'minlaydi.  Ushbu   komponentlar
palitrasi  qo'llab-quvvatlash bilan, ko'p ma'lumotlar bazalarini va uning strukturasi
bilan ishlash uchun ishlatiladi va tezkor ishlashi uchun ishlatiladi.
Ushbu   komponentlar   palitrasidan   foydalanib   dasturlar   yaratish,   ma'lumotlar
bazasini   boshqarish   va   ma'lumotlar   bazasiga   ma'lumotlar   o'tkazish,   o'zgartirish,
o'chirish,   o'rnatish   va   boshqa   usullar   ishlatishni   ta'minlaydi.   Shu   sababli,   ushbu
komponent;arlar palitrasi ko'p xil ma'lumotlar bazalarini boshqarishda juda yaxshi
ishlatiladi.
Ushbu komponent;arlar palitrasidan foydalanib dasturlar yaratish, ma'lumotlar
bazasini   boshqarish,   ma'lumotlar   bazasiga   ma'lumotlar   o'tkazish,   o'zgartirish,
o'chirish,  o'rnatish  va   boshqa  usullar  ishlatishni  ta'minlaydi.  Ushbu   komponentlar
palitrasi   ishlatilganda,   dasturiy   ta'minotlar   (API)   ishlatiladi.   API   ishlatilganda,
bazadagi   ma'lumotlarni   to'plash,   ma'lumotlarni   bazaga   yozish,   bazadagi
ma'lumotlarni o'zgartirish, bazadagi ma'lumotlarni o'chirish, ma'lumotlarni bazadan
olib   chiqish   va   boshqa   usullar   ishlatiladi.   API   ishlatilganda,   ma'lumot   bazasi
vazifalarini boshqarish, ma'lumotlar bazasini o'rnatish, ma'lumotlarni bazadan olib 
chiqish,   ma'lumotlarni   bazaga   yozish,   bazadagi   ma'lumotlarni   o'zgartirish,
ma'lumotlarni bazadan o'chirish va boshqa usullar ishlatiladi.  Ushbu   komponentlar   palitrasidan   foydalanib   dasturlar   yaratish,   ma'lumotlar
bazasini   boshqarish,   ma'lumotlar   bazasiga   ma'lumotlar   o'tkazish,   o'zgartirish,
o'chirish,  o'rnatish  va   boshqa  usullar  ishlatishni  ta'minlaydi.  Ushbu   komponentlar
palitrasi ko'p xil ma'lumotlar bazalarini boshqarishda qo'llab-quvvatlaydi.
ADO va DATA controls palitrasi ishlash strukturasasi
Data Controls palitrasi  ishlash  strukturasi,  data bilan ishlashni  osonlashtirish
uchun   qo'llaniladigan   interfeysdir.   U,   asosan   web   ma'lumotlarini   boshqarishda
ishlatiladi.   Ushbu   interfeysning   asosiy   qismi,   ma'lumotlarni   ko'rsatish,   ishga
tushirish, o'zgartirish, saqlash va o'chirish uchun o'zgartirishlar, to'lovlar va qo'llar
qo'shishdan   iborat.   Data   Controls   palitrasi,   mijozlar   uchun   barcha   ma'lumotlarni
ko'rsatish   uchun   ishlatiladigan   xizmatlar   va   uskunalar   bilan   ishlash   imkonini
beradi.
Data   Controls   palitrasi,   kamida   server-side   dasturlash   tili   bilan   birgalikda
ishlatiladi.   U,   mijozlar   uchun   interfeys   bilan   birgalikda   ishlash   imkonini   beradi.
Server-side   dasturlash   tili,   ma'lumotlarni   saqlash,   cheklash,   o'zgartirish   va   qo'llar
qo'shish uchun ishlatiladi. 
Data Controls palitrasi, ma'lumotlarni boshqarish va ishlash uchun qulayliklar
beradi.   U,   ma'lumotlarni   ko'rsatish,   o'zgartirish,   saqlash   va   o'chirish
imkoniyatlarini   beradi.   U,   ma'lumotlarni   saqlash   va   cheklash   uchun   qulayliklar
beradi.   U,   server-side   dasturlash   tili   bilan   birgalikda   ishlatiladi   va   ma'lumotlarni
ko'rsatish   u   Data   Controls   palitrasi,   mijozlar   uchun   interfeys   bilan   birgalikda
ishlash   imkonini   beradi.   U,   ma'lumotlarni   ko'rsatish   uchun   qulayliklar   beradi   va
ma'lumotlarni   saqlash   va   o'zgartirish   imkoniyatlarini   beradi.   U,   server-side
dasturlash   tili   bilan   birgalikda   ishlatiladi   va   ma'lumotlarni   ko'rsatish,   o'zgartirish,
saqlash, qo'shish va o'chirish uchun qulayliklar beradi.
Ushbu   interfeysning   foyda   qiladigan   bir   nechta   yangi   teknologiyalar   ham
mavjud.   Masalan,   AJAX   va   Web   Services   teknologiyalari.   AJAX,   ma'lumotlarni
to'g'ri   darajada   saqlash   va   ko'rsatish   uchun   qulayliklar   beradi.   Web   Services,
ma'lumotlar tizimlarini bir-biriga ulash uchun qulayliklar beradi.  Data Controls palitrasi, ma'lumotlarni boshqarish va ishlash uchun qulayliklar
beradi.   U,   ma'lumotlarni   ko'rsatish,   o'zgartirish,   saqlash   va   o'chirish
imkoniyatlarini beradi. U, AJAX va Web Services teknologiyalari bilan birgalikda
ishlatiladi   va   ma'lumotlarni   ko'rsatish,   o'zgartirish,   saqlash,   qo'shish   va   o'chirish
uchun   qulayliklar   beradi.   U,   server-side   dasturlash   tili   bilan   birgalikda   ishlatiladi
va   ma'lumotlarni   ko'rsatish,   o'zgartirish,   saqlash,   qo'shish   va   o'chirish   uchun
qulayliklar beradi.
Data   Controls   palitrasi,   kamida   server-side   dasturlash   tili   bilan   birgalikda
ishlatiladi   va   ma'lumotlarni   ko'rsatish,   o'zgartirish,   saqlash,   qo'shish   va   o'chirish
uchun qulayliklar beradi. U, ma'lumotlarni boshqarish va ishlash uchun qulayliklar
beradi.   U,   AJAX   va   Web   Services   teknologiyalari   bilan   birgalikda   ishlatiladi   va
ma'lumotlarni   ko'rsatish,   o'zgartirish,   saqlash,   qo'shish   va   o'chirish   uchun
qulayliklar beradi.
Data   Controls   palitrasi,   ma'lumotlarni   boshqarish   va   ishlash   uchun   interfeys
bilan   birgalikda   qulayliklar   beradi.   U,   ma'lumotlarni   ko'rsatish,   o'zgartirish,
saqlash,   qo'shish  va  o'chirish  imkoniyatlarini   beradi.  U, server-side  dasturlash  tili
bilan   birgalikda   ishlatiladi   va   ma'lumotlarni   ko'rsatish,   o'zgartirish,   saqlash,
qo'shish va o'chirish uchun qulayliklar beradi.
Dasturlar   yaratishda   ADO   va   DATA   controls   komponentar   palitrasidan
foydalanish ADO (ActiveX Data Objects) komponentalar palitrasidan foydalanish,
dasturlar yaratish uchun keng foydalaniladigan usul bo'lib, shu bilan birga dasturlar
yaratish   bo'yicha   barcha   standart   texnologiyalarni   bir   xil   qo'llab-quvvatlashga
imkon   berdi.   ADO   komponentalari,   mavjud   malumotlar   bazalariga   malumotlarni
olish   va   yozish   uchun   kerak   bo'lgan   texnologiyalarni   bir   xil   qo'llab-quvvatlash
uchun moljallangan.
DATA   Controls   komponentalari,   foydalanuvchilar   uchun   grafik   intefes
yaratish uchun muhim ahamiyatga ega. DATA Controls komponentalar 
palitrasidan foydalanish, malumotlar bazalariga ulanish, malumotlarni ko'rish
va o’qo'shish va o'chirishga imkon berish uchun keng foydalaniladigan xizmatlarni takomillashtirishga   imkon   beruvchi   bir   qator   komponentalar   bilan   ta'minlanadi.
Foydalanuvchilar   uchun   Intuitiv   intefes   yaratish,   ulanishga   imkon   beruvchi
formulalar va qidiruv mahsulotlarini tashlash imkoniyatiga ega bo'lishi mumkin.
Bu   ikki   texnologiyalardan   foydalanish,   malumotlar   bazalariga   ulanish,
ko'rish,   o'zgartirish   va   o'chirishga   imkon   beruvchi   yuqori   darajali   dasturlar
yaratishga imkon beradi.
ADO   va   DATA   Controls   komponentar   palitrasidan   foydalanish,   dasturlar
yaratishda   intuitiv   intefes   yaratish,   malumotlar   bazalariga   ulanish,   ko'rish,
o'zgartirish va o'chirishga imkon beruvchi izlanishga imkon beradi.
Bu ikki texnologiyalardan foydalanish, dasturlar yaratishda kamchiliklar bilan
bog'liq bo'lmagan, qulay, tez va soddalashtirilgan tizimlar yaratishga imkon beradi.
Bu   ikki   texnologiyalarni   qo'shish,   dasturlar   yaratishda   ko'p   faoliyatli,   keng
tajribali,   qulay   malumotlar   bazalariga   ulanishga   imkon   beruvchi,   intuitiv   intefes
yaratishga intilishga imkon beradi.
ADO   va   DATA   Controls   komponentar   palitrasidan   foydalanish,   dasturlar
yaratishda yuqori darajali, malumotlar bazalariga ulanishga imkon beruvchi, qulay
intuitiv intefes yaratishga intilishga imkon beradi.
Bu   ikki   texnologiyalar   palitrasidan   foydalanish,   dasturlar   yaratishda   yuqori
darajali,   keng   tajribali,   qulay   malumotlar   bazalariga   ulanishga   imkon   beruvchi,
intuitiv intefes yaratishga intilishga imkon beradi.
Ba’zi dasturlash tillarida ADO va DATA ni ishlatilishi.
Ado va datani ishlatish, boshqaruv dasturlash tillarida nihoyatda muhim bo'lib
qolgan   boshqaruv   foydalanishni   ta'minlovchi   interfeysdir.   Ado   (ActiveX   Data
Objects) Microsoft Corporation tomonidan tuzilgan boshqaruv interfeysdir. Ushbu
interfeys,   boshqaruv   dasturlariga   qo'llab-quvvatlanadigan   turli   komponentlarni
ta'minlaydi.   Ado,   baza-qurilmalar   bilan   aloqalashga   imkon   beradi   va   ushbu
aloqalar uchun qo'llab-quvvatlanadigan kodi bloklarini ta'minlaydi.
Datani   ishlatish,   baza-qurilmalar   bilan   aloqalashga   imkon   beradigan   turli
komponentlar tarkibiga ega bo'lgan boshqaruv interfeysidir. Ushbu interfeys, baza-
qurilmalar bilan aloqalashning qo'llab-quvvatlanadigan kodi bloklarini ta'minlaydi. Datani   ishlatish,   baza   ma'lumotlarni   qidirish,   o'zgartirish,   o'chirish   va   qo'shish,
bazaga   xaritalardan   ma'lumot   qo'shish   va   boshqa   amallarini   ta'minlovchi   kodi
bloklarini ta'minlaydi. Ushbu interfeys, qurilma bilan aloqalashga imkon beradi va
ushbu   aloqalar   uchun   qo'llab-quvvatlanadigan   kodi   bloklarini   ta'minlaydi.   Ushbu
interfeys,   bazaga   qidirish,   o'zgartirish,   o'chirish   va   qo'shish,   bazaga   xaritalardan
ma'lumot qo'shish va boshqa amallarni ta'minlovchi kodi bloklarini ta'minlaydi.
Ushbu   interfeyslarning   boshqaruv   dasturlash   tillarida   ishlatilishiga
o'zgartiruvchi   qo'llab-quvvatlanadigan   kodli   bloklar   ta'minlovchi   interfeyslardir.
Ado   va   datani   ishlatish,   boshqaruv   dasturlash   tillarida   ishlatilishi   bilan   qo'llab-
quvvatlanadigan   kodli   bloklarning   o'rnatilishini   ta'minlaydi.   Ado   va   datani
ishlatish   interfeyslari,   bazaga   qidirish,   o'zgartirish,   o'chirish   va   qo'shish,   bazaga
xaritalardan   ma'lumot   qo'shish   va   boshqa   amallarni   ta'minlovchi   kodi   bloklarini
ta'minlaydi.   Ushbu   interfeyslar,   boshqaruv   dasturlash   tillarida   ishlatilishi   bilan
qo'llab-quvvatlanadigan kodli bloklarning o'rnatilishini ta'minlaydi.
Ado va datani ishlatish interfeyslari, boshqaruv dasturlash tillarida ishlatilishi
bilan   qo'llab-quvvatlanadigan   kodli   bloklarning   o'rnatilishini   ta'minlaydi.   Ushbu
interfeyslar, bazaga qidirish, o'zgartirish, o'chirish va qo'shish, bazaga xaritalardan
ma'lumot   qo'shish   va   boshqa   amallarni   ta'minlovchi   kodi   bloklarini   ta'minlaydi.
Ushbu interfeyslar, bazaga ma'lumotlar qo'shish, o'zgartirish va o'chirishni, bazaga
ma'lumotlar   qo'shish   va   bazaga   ma'lumotlar   o'tkazishni   ta'minlovchi   kodi
bloklarini ta'minlaydi.
Ado va datani ishlatish interfeyslari, boshqaruv dasturlash tillarida ishlatilishi
bilan   qo'llab-quvvatlanadigan   kodli   bloklarning   o'rnatilishini   ta'minlaydi.   Ushbu
interfeyslar,   bazaga   ma'lumotlar   qo'shish,   o'zgartirish   va   o'chirishni,   bazaga
ma'lumotlar   qo'shish   va   bazaga   ma'lumotlar   o'tkazishni   ta'minlovchi   kodi
bloklarini ta'minlaydi. Xulosa
Xulosa   qilib   shuni   aytish   mumkinki,   kurs   ishida   ADO   va   Data   Controls
kompenentalar   palitrasidan   foydalanib,   fuqarolarning   arizalarini   qubul   qiluvchi
dastur   tuzing.   Dastur,   fuqarolarning   arizalarini   qubul   qilishga   yordam   beradi   va
arizalar   haqidagi   ma'lumotlarni   qo'llab-quvvatlaydi.   Shu   bilan   birga,   dastur,
arizalar   haqidagi   ma'lumotlarni   qo'llab-quvvatlaydi   va   bazadagi   ma'lumotlarni
ko'rishga   imkon   beradi.   Bu   dastur,   fuqarolarning   arizalarini   qubul   qilishni
osonlashtirish uchun kerakli funksiyalarni qo'llab-quvvatlaydi.
Dastur, arizalarga qo'shilgan malumotlarni saqlab qolish, arizalarni tekshirish,
fuqarolarning   arizalarini   taxirlash   va   qo'shish,   arizalarni   yozish   va   fuqarolarning
arizalarini   qabul   qilish   uchun   talab   qilinadigan   hisoblar   bilan   to'ldirish
imkoniyatiga   ega.   Dastur,   fuqarolarning   arizalari   bilan   aloqa   qilishda   mumkin
bo'lgan   har   qanday   xatolarni   tekshirish   uchun   ham   qo'llab-quvvatlanadi.
Shuningdek,   dastur,   fuqarolar   arizalarini   qabul   qilishdan   oldin,   arizani   tekshirish
uchun ma'lumotlar bazasini qo'llab-quvvatlaydi.
Dastur, asosiy arxitekturani qo'llab-quvvatlaydi va bazadagi ma'lumotlar bilan
ishlash   uchun   qulaylik   bilan   o'rnatilgan   interfeysga   ega.   Bundan   tashqari,   dastur,
fuqarolarning   arizalarini   qabul   qilishdan   oldin,   arizalarning   to'g'ri   yo'nalishini
tekshirish   uchun   kerakli   usullar   qo'llab-quvvatlaydi.   Bu   usullar,   fuqarolar
arizalarini   qabul   qilishdan   oldin   arizalarning   samaradorligini   tekshirish   uchun
kerakli ma'lumotlarni qo'llab-quvvatlaydi.
Shu   bilan   birga,   dastur,   fuqarolar   arizalarini   qabul   qilishni   osonlashtirish
uchun xizmat turi va arizani qabul qilish haqida ma'lumotlar qo'shish imkoniyatiga
ega. Dastur, fuqarolarning arizalarini qabul qilishdan oldin, ma'lumotlarni to'ldirish
va   yuborish   uchun   qulay   interfeys   qo'llab-quvvatlaydi.   Bu   interfeys,   fuqarolar
arizalarini   qabul   qilishdan   oldin,   arizalarni   tekshirish   va   ma'lumotlarni   to'ldirish
uchun kerakli usullarni qo'llab-quvvatlaydi.
Ushbu dastur, fuqarolarning arizalarini qabul qilishni osonlashtirish, taxirlash
va   qo'shish,   ma'lumotlarni   saqlash,   arizani   tekshirish   va   arizalarning
samaradorligini   tekshirish   uchun   qulay   interfeys   va   usullar   qo'llab-quvvatlash imkoniyatiga   ega.   Dastur,   bazadagi   ma'lumotlarni   ko'rish   va   quyidagi
ma'lumotlarni  qo'llab-quvvatlash imkoniyatiga ega:  arizalar haqidagi ma'lumotlar,
fuqarolar   ma'lumotlari,   arizalar   haqidagi   hisob-kitob   ma'lumotlari,   arizalar
haqidagi   tizim   ma'lumotlari,   arizalar   haqidagi   qayta   baholash   ma'lumotlari   va
boshqalar. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
1. O‘zbekiston Respublikasi  Prezidentining 2021-yil 10-fevraldagi PQ-4986-
son qarori. Toshkent sh., 2021-yil 10-fevraldagi PQ-4986-son 
2.   Abduqodirov   A.A.   “Oliy   ta’limda   informatika   fanlarini   o‘qitish
m е todikasi” moduli bo‘yicha o‘quv- uslubiy majmua. T.: -2016. 
3.   Рахимов   Б . “ Бўлажак   ўқитувчиларда   касбий   маданий   муносабатларни
шакл - ланиши ”.  П . ф . н .  илмий   дарж . олиш . учун   дисст .- Т .: -2005. 
4.   Aripov   M.,   Muhammadiyev   M.   Informatika,   informasion   texnologiyalar.
Darslik. T.: TDYuI, 2004 y. 
5. Mavlyanov  A.,  Abdalova  S.,  Yusupova  L.Yu.,  Mavlyanova  I.  Interfaol
usul-lar     asosida     otiladigan     mashgulotlarda     talim     oluvchilarning     mustaqil
fikrlashini   rivojlantirish   //   Oquv   qo`llanma.   –   T.:   Fan   va   texnologiya   nashriyoti,
2009.- 112 b. 
6.   R.H.Ayupov, PYTHON dasturlash tili asoslari. O‘quv-uslubiy qo‘llanma,
T.:Nizomiy nomidagi TDPU, 2020, - 118 b. 
7.   Vasilev   A.   N.   Python   na   primerax.   Prakticheskiy   kurs
poprogrammirovaniyu.  — SPb. Nauka i Texnika, 2016. — 432 st. 
8.   Fayziyeva   M.   R.   Informatika   va   axborot   texnologiyalari:   umumiy   o‘rta
ta’lim maktablarining 9-sinfi uchun darslik: -  Т oshkent:  Т asvir, 2020. – 112 b. 
9.  http://ziyonet.uz//  - Axborot ta’lim tarmog‘i portali. 
10.   http://www.Refuz.uz//     -Mustaqil   ish,   referat   va   yozma   ishlar   qidirish
tizimi. 
11.  www.google.uz  – axborot qidiruv tizimi. 
12.   http://cppstudio.com     –Python   tilida   programmalash   bo‘yicha   namunalar
izoxlari bilan keltirilgan. 
13.   http://cplusplus.com   –   Python   tilida   mavjud   konstruksiyalar   ta’rifi,
ishlatish namunalari bilan keltirilgan. 
14.  http://www.metanit.com   – Python dasturlash tillari, Django texnologiyasi
bo‘yicha ma’ruzalar, dasturlar namunasini olish mumkin