• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 218.3KB
Покупки 8
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение docx
Категория Физическая культура

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

794 Продаж

Gandbolda texnik – taktik tayyorgarlikning o’ziga xos xususiyatlari

ustunlikka ega bo’lsa, u holda butun maydon bo’ylab shaxsiy himoya qilishni qo’llash maqsadga muvofiqdir. Maydonning o’ziga qarashli qismida himoya harakatlarini bajarar ekan, jamoa o’z darvozasi tomon chekinadi va maydonning o’rta chizig’i yaqinida oldindan taqsimlangan o’yinchilarni tanlab oladi. To’p egallagan o’yinchi zich “devor” bilan pana qilinadi, boshqalarining to’silishi esa o’yinchi bilan darvoza orasidagi masofaga bog’liq, u darvozabonga qancha yaqin bo’lsa, shuncha zich pana qilinadi. Hujumchilar harakatini maksimal murakkablashtirish uchun himoyachilar butun maydon bo’ylab yoki erkin to’p tashlash zo nasida hamma hujumchilarni zich to’sib tursa, yaxshi natija beradi. To’pni burchakdan o’yinga kiritishda yoki o’yinning oxirgi minutlarida jamoa minimal hisobda yutqazayotgan bo’lsa, pressining qo’llash maqsadga muvofiq bo’ladi. Zonali himoya: Bu tizimda har bir himoyachining harakat qi lish zonasi aniqlanadi, ya’ni, uning zonasiga kirgan har bir hujumchiga zich panohgoh bo’lishga harakat qiladi. O’yinchilar himoyaga qaytib kelib, o’zlari tanlagan joylarini egallaydi, so’ng hujumchilarning siljishi va to’pning almashtirilgan joyi tomon harakat qiladi. Hujumchining to’p bilan qilgan har qanday harakatiga shu zonadagi himoyachi javobgardir. Birmuncha xavfli bo’lgan 10—12 m masofadan hujum qiluvchi hujumchiga unga yaqin bo’lgan himoyachi chiqadi, boshqalari esa bo’sh qolgan joyni to’ldirishadi. O’yinchilarning himoyada joylashishining bir necha variantlari mavjud bo’lib, asosan ularning beshtasi zonada joylashishga harakat qiladilar: burchaklarda, markazda va ikkitasi ularning orasida eng baland bo’yli himoyachilar o’rtada, qolganlari esa birin- ketin burchak tarafga joylashadi. U yoki bu variantni tanlash ra qib o’yinchilarining tarkibi va harakat qilishlariga bog’liq. Uzoq masofadan natijali hujum qiladigan jamoaga qarshi ikki chiziq bo’ylab mudofaa tashkil etiladi burchakdagi va chiziq bo’ylab o’ynaydigan o’yinchilar orqali hujum qilinsa, u holda himoyachi larning bir, ikki qator himoya qilish chizig’ida joylashish usuli qo’llaniladi. Keng tarqalgan zonada himoya qilish tizimlari qatoriga 6-0, 5-1, 4-2, 3-3 lar kiradi to’la berkita olish maqsadga muvofiqdir. To’p egallashga chiqmoqchi bo’lgan o’yinchining yo’nalishini gavda bilan to’sib, unga xalaqit qilish mumkin. To’p egallagan o’yinchini mo’ljalga olish imkoniyatidan va to’p uzatishga qulay usuldan foydalanishdan mahrum etish, to’pni otishi yoki yerga urib olib yura olmasligi uchun unga hujum qilish zarurdir. To’p bilan bo’lgan o’yinchini yon chiziq tomon yoki uning kuchsiz qo’li tarafiga siqib chiqarish maqsadga muvofiq bo’ladi. To’p bilan to’xtatgan o’yinchiga darhol uning kuchli qo’li tomonidagi yelkasiga qo’l qo’yib, hujum qilish zarurdir. H ujumchining o’yinchilarni darvozaga yaqinlashtirmasdan, uzoqroq masofaga chiqib kutib olishi ijobiy natija beradi (to’qqiz metrlik chiziq oldida). To’p otuvchi o’yinchiga qarshi himoyachi to’siq qo’yishni ishlatishi shart. Shu bilan birga, qo’shimcha to’siq qo’yishni tashkil etish uchun unga yaqin turgan sherigi yordamga kelishi kerak.. Himoyachi darvoza bilan to’p otayotgan o’yinchining zarba beruvchi qo’li orasiga joylashib, u to’p otayotgan tomondagi dar vozaning burchagini to’sadi. Bu darvozaning yaqin va uzoq burchaklari bo’lishi mumkin. To’p, to’siq qo’yuvchining qo’li va dar voza markazi xayolan chiziqlar bilan biriktirilib, o’tmas burchak hosil qilinadi. Burchakning yo’nalishi darvozaning qaysi tarafini himoya qilish kerakligini ko’rsatadi. Ayniqsa, chalg’itishlardan foydalanadigan o’yinchiga qarshi ehtiyotkorlik bilan harakat qilish kerak. Muayyan sharoitda hu jumchiga qaysi harakat qulay bo’lishini oldindan belgilab olish va aldamchi harakatga ahamiyat bermasdan, diqqat e’tiborni asosiy xavf keladigan joyga qaratish kerak. Faqat hujumchining to’p otmoqchi bo’lgan qo’li tarafga siljish maqsadga muvofiqdir. Agar himoyachi aldamchi harakat qilib hujumchini shoshilinch chora ko’rishga majbur etsa, u holda hujumning yakuni himoyyachilar foydasiga hal bo’ladi. Himoyachining vazifasi – hujumchilarni kam foyda keltiradigan harakat qilishga majbur etishdir. Himoyada o’ynash yo’llari turlicha bo’lib, asosan, darvozani himoya qilish, to’pni qo’lga kiritish uchun kurashish nazarda tutiladi. Himoyadagi o’yin ham hujumdagi kabi shaxsiy, guruhli va jamoa harakatlaridan iboratdir. Himoyada jamoa harakatlari. Himoyada jamoa harakatlarini tashkil yetish uch bosqichda, ya’ni shaxsiy, zonali va aralash himoyalarda foydalaniladi. o’yinchi qoidani buzib bo’lsa ham, avalo, o’yinning borish vaziyatini aniqlaydi, himoyachi bilan munosabatga kirishmasdan tez mo’ljal olishga harakat qiladi va to’pni bo’sh sheriklariga uzatadi. Hujumchilar butun maydon keng ligida oldinga qarab harakat qiladilar. Birinchi qatorda 3-4 o’yinchi bo’lib, ular qisqa yo’l bilan oldinga intiladilar. Odatda, himoyachidan bo’sh bo’lgan hujumchini topish uchun 3-4 marta to’p uzatishni bajarish kifoyadir. Tez yorib o’tish hujumi bir-biriga bog’liq bo’lgan uch bosqichdan tuzilgan: 1.To’pni egallab hujumga o’tish. 2.Son jihatdan ustunlikka erishish. 3.Hujumni yakunlash. Hujumchi tez yorib o’tish harakatining birinchi bosqichida irg’ib oldinga tashlanadi va o’zini ta’qib qiluvchi o’yinchidan qutulishga harakat qiladi. To’p uzatmoqchi bo’lgan o’yinchi, qaysi o’yinchiga to’p uzatishni, vaziyatni to’g’ri baholab, to’p trayektoriyasini va yo’nalishini aniqlashni, agar kerak bo’lsa, himoyachilarni chalg’itish uchun qilinadigan harakatni to’g’ri tanlashni bilishi kerak. Tcz yorib o’tgan hujumchilarning asosiy maqsadi himoyachil orqasiga o’tgan sheriklariga bo’ylama yoki diagonal bo’ylab to’p uzatishdir. Tez yorib o’tishning ikkinchi bosqichida hujumchilar kuchini imkon boricha keng aytiradi va maydon keng ligida bir-ikki qator bo’lib joylashadi. To’p hujumning oldingi qatoriga uzatiladi. Uchinchi bosqichining vazifasi - hujumni muvaffaqiyatli yakunlashdir. Yaxshisi, himoyachilardan hujumchilar soni ko’p bo’lishi kerak, ammo son jihatdan tEnglik bo’lgan holatda hujumni yakunlanishi o’yinda tez-tez uchrab turadi. Shuning uchun hujumchilar kam kuch bilan tez harakat qilishga doim tayyor bo’lishi kerak. Bunday holatlarda birinchi qatordagi hujumchilar o’rin almashtirish, chalg’itishlar yordamida hujumni yakunlashga intiladilar yoki ikkinchi qatordagi o’yinchilarning o’yinga qo’shilishigi qulay sharoit yaratishga urinadilar, bu alohida ahamiyatga egadi; Noqulay pozisiyadan shoshilib otilgan to’p raqiblarning hujumga o’tish uchun kuch jihatdan ustunlikka erishuviga olib kelishi mumkin. Shunday qilib, tez yorib o’tish yuksak uyushqoqlik bila tashkil topgan harakatdir. Uni qo’llaganda yaxshi natijaga erishish uchun texnik-taktik tayyorgarlikning yuksak Gandbolda texnik – taktik tayyorgarlikning o’ziga xos xususiyatlari Mundarija: Kirish ............................................................................................................................................... 2 I.Bob.Gandbolda texnik – taktik tayyorgarlikning o’ziga xos xususiyatlari ................................... 4 1.1.Qo’l to’pi o’yinida hujum texnikasini o’rgatish usullari. .......................................................... 4 1.2. Qo’l to’pi o’yinida himoya texnikasini o’rgatish usullari. ....................................................... 7 II.Bob.Gandbolchilarning hujum va himoyadagi taktiklarini o’ziga xos xususiyatlari ................... 9 2.1.Gandbolchilarning hujum va himoyadagi taktik harakatlarini takomillashtirish ...................... 9 2.2. Qo’l to’pi o’yini taktikasini o’rgatish innovatsion yo’llari ..................................................... 14 Xulosa. ........................................................................................................................................... 31 Foydalanilgan adabiyоtlar .............................................................................................................. 33 Yuqorida qo`lni bukib, to`tab otish holati Qo`lni yuqorida bukib, sakrab to`p otish holati Yuqoridan qo`lni bukib, yoh tarafga egilganholda yiqilib to`p otish holati Toshkent Oliy Harbiy bilim yurtida ta’lim oluvchi kursantlar orasida O’zbekiston Davlat jismoniy tarbiya institutida ilk bor gandbol mutaxassisligi bo’limi ochildi. 1960-yildan boshlab Toshkent shahar birinchiliklarida 16-20 jamoa qatnasha boshladi va Ozbekiston gandbolchilarining sobiq Ittifoq musobaqalarida qatnasha boshlagan yili deb qayd etildi. 1962-yili Tbilisi va Sverdlov shaharlarida o’tkazilgan ikkinchi sobiq Ittifoq chempionatida erkaklar orasida O’zbekiston terma jamoasi muvaffaqiyatli ishtirok etib, oliy ligaga yo’llanma oldi. O’yin texnikasi: Gandbol o’yinida to’p bilan va to’psiz usullar bajariladi. Qo’yilgan maqsadga erishmoq uchun o’yinda qo’llaniladigan xilma-xil maxsus usullar yig’indisi gandbol texnikasini tashkil etadi. Gandbol o’yin texnikasi maydon o’yinchisi va darvozabon texnikasiga ajratiladi. Har qaysi bo’lim harakatlanish texnikasi va to’pni boshqarish texnikasi bo’limchalariga ajratiladi. Kichik bo’limlar turli usullarda ijro etiladigan aniq texnik usullardan – harakatlanish texnikasi uslublari va usullaridan iborat. Bulardan maydon o’yinchilari va darvozabon foydalanadi. Usul va turlarda harakatning asosiy mexanizmi umumiy bo’lib, detallari bilangina farqlanadi. Har xil usulni ijro etish shartlari gandbol texnikasini yanada turli-tuman qiladi (6-jadval). Gandbol o’yini texnikasi ikkita asosiy katta qisimga “hujum” va “himoya texnikasi”ga ajratish mumkin. Hujum texnikasida “harakat” va “to’pga egalik qilish” usullari, timoya texnikasida esa “harakat” va “to’pga qarshi egalik qilish” usullariga ajratiladi. Har bir tarkibiy qism o’yin faoliyatini o’z ichiga oladi, ular o„z navbatida bir necha usulda amalga oshiriladi. 1) texnikani bajarayotganda qo’l va oyoq harakatlarining soni (bitta yoki ikkita); 2) qo’lning to’p bilan yelka holatiga nisbatan harakati (yuqori, yon, pastki); 3) to’pni uzatish usulllari harakati (siltash, zarba). Maydonda hujumchi va himoyachi sifatida harakat qilish hamda aldamchi harakatlar usuli o’yin texnikasining asosini tashkil etadi. Dastlabki holat – turish, tayyorgarlik va harakat qilishni belgilaydi. Baland va past holatda turish har xil, qaysi holatda turishni vaziyat belgilaydi. Zamonaviy gandbolda ko’pincha baland holatda turish (oyoqlar ozgina bukilib), oralig’i yelka kengligida, gavda sal oldinga egilib, qo’llar bukilgan holatda tutiladi. Qaysi o’yinchi maydonda tez va tejamli harakat I.Bob.Gandbolda texnik – taktik tayyorgarlikning o’ziga xos xususiyatlari 1.1.Qo’l to’pi o’yinida hujum texnikasini o’rgatish usullari. Hujum texnikasini o’rgatish usuli. Maydonda harakat qilish texnikasini o’rgatishda eng avval har bir harakat alohida o’rgatilib (yugurish, sakrash, to’xtashlar), so’ngra ular qo’shib o’rgatiladi. Bir harakat tuzilmasi o’rgatilgandan keyin, boshqa harakatni o’rgatish boshlanadi va o’rganilgan harakatlar bir-biriga bog’lanib, har xil holatlarda qo’llaniladi. Yugurishda oddiy, tezlikni o’zgartirib, yo’nalishni o’zgartirib, qadamlarni chalishtirib, har xil sakrashlar yordamida yugurish texnikasi o’rgatiladi; To’xtashlarda tez yurib, sekin yugurib, tezlashganda avval bir oyoqda so’ng ikki oyoqda to’xtash mashqlari o’rgatiladi. Shug’ullanuvchining ikki oyoqda yugurib to’xtagandan so’ng, muvozanat saqlash uchun tana og’irligini to’g’ri taqsimlashi murabbiy tomonidan nazorat qilib boriladi; Sakrash joyidan, so’ng yugurib kelib avval ikki oyoqda, keyin bir oyoqda sakrashga o’rgatiladi. Oyoqlarni to’g’ri qo’yish, balandlikga yoki uzunlikga sakraganda oyoqlarni bukish va yerga tushish to’g’ri bajarilishiga ahamiyat berish kerak. O’yin maydonida harakat qilish texnikasini takomillashtirish uchun quyidagi mashqlardan foydalanilsa bo’ladi: 1.Belgilangan aniq mo’ljalga tezlanib yugurish va dastlabki holatga qaytish; 2.Turli holatlarda yugurib, yotib, emaklab va boshqa ko’rinishlarda tez yugurish; 3.Bir va ikki oyoqlab to’siqlardan sakrab o’tish va yugurish; 4.Yugurish va sakrash harakatlarini galma-gal bajarish. 5.Belgilangan joylarda birin-keyin to’xtab yugurish; 6.To’siqlarni aylanib o’tib yugurish; 7.Har xil asbob va moslamalarni bir joydan ikkinchi joyga ko’chirib yugurish. yakka holda va o’yinchilar guruhi tomonidan qo’yilishi mumkin. Guruh bo’lib qo’yish 9 metrli erkin to’p tashlash chizig’idan to’p otishda qo’llaniladi, bu bir necha hujumchining bir-biriga yaqin turib, to’p egallamoqchi bo’lgan hujumchiga peshvoz chiqayotgan himoyachilar yo’lini to’sishdan iboratdir. Himoya texnikasi :Gandbolchilarning raqobatbardosh faoliyatining ajralmas qismidir .O’yinning natijasi ko’jihatdan himoyalanayotgan jamoaning ishonchli va to’g’ri harakatlariga bog’liq. Himoyada o’ynash, jamoa bir nechta hujumlarni hal qiladi: u o’z jamoasini raqibning zarbalaridan himoya qiladi, uyushgan hujumni oldini oladi va to’pni egallash uchun kurashadi. Himoya texnikasining xatti- harakatlari hujum texnikasining muvaffaqiyatidan pastdir. 2 .2 . Qo’l to’pi o’yini taktikasini o’rgatish innovatsion yo’llari O’yinda muvaffaqiyatga erishish asosan to’g’ri harakat qilishga bog’liq. Shu sababli o’yinni boshqarishda turli xil taktik vositalardan foydalanish lozim. Taktika deganda, o’yinchilarning raqib ustidan g’alaba qozonishga qaratilgan shaxsiy yoki jamoa harakatlarini tashkil qilinishi, ya’ni, aniq raqib bilan muvaffaqiyatli kurash olib borishga imkon beradigan harakatlarni tushunish kerak. Taktikadagi asosiy vazifa bu – hujum va himoya harakatlarining maqsadga erishtira oladigan eng qulay vositalari va o’zaro uyg’unlashgan shakllarini belgilashdan iboratdir. Qo’l to’pi o’yinida taktika bilan texnika bir-biriga uzviy bog’liq bo’ladi. To’pni kimga va qanday uzatishni, to’p bilan himoyani yorib o’tishni, darvozaga qachon to’p otishni hal qilayotgan o’yinchi o’z tafakkuridan, tushunchasidan, bilimidan foydalanadi va harakatini amalga oshirayotganida o’z texnik mahoratini namoyish qiladi. Shu sababli texnika o’yinchining taktik rejalarini amalga oshirish vositasi bo’lib xizmat qiladi. O’quv-mashg’ulotlar davomida taktik tayyorgarlikka katta e’tibor beriladi. Shunday qilib har bir o’yinchi va jamoa harakatlarning turli variantlarini mukammal egallagan, yaxshi o’zlashtirib olgan bo’lishi kerak. Tez yorib o’tishda, ayniqsa, darhol qulay vaziyatni tanlash va birinchi to’pni to’g’ri uzatish muhimdir. Tez yorib o’tish yakka yoki jamoaning hamma o’yinchilari tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Tez yorib o’tishga qanchalik ko’p o’yinchilar qatnashsa, ularga qarshi kurashish shunchalik murakkablashadi. Darvoza tomon tez yorib o’tishda hujumchilar butun maydon keng ligida bir yoki ikki qator bo’lib joylashadi. Birinchi bo’lib start olgan (1-3-o’yinchi) o’yinchilarni orqadagi o’yinchilar qo’llashi kerak. Hujumchilar to’pni yo’qotishi va ularga javoban hujum uyushtirilishi mumkinligi sababli bir o’yinchi orqada qoladi. Agar old qator o’yinchilari son jihatidan ustunlikka erisha olmasa, unda hujumning muvaffaqiyatli yakunini himoyachilar orasidagi bo’sh joyga kirishga harakat qilayotgan orqa qator o’yinchilari amalga oshiradi. Bunday birin-ketin rivojlanadigan va orqa qator o’yin - chilari yakunlaydigan tez yorib o’tish hujumi «Rivojlangan hujum» deb nom olgan. Uzoq masofaga to’p uzatib tez yorib o’tish oddiy va muddatidan ilgari yakunlanadigan hujumning mas’uliyatli usulidir. Odatda, uzatishni darvozabon yoki to’pga ega bo’lgan o’yinchi bajaradi. Tez yorib o’tishni boshlagan o’yinchi maydonning yon chizig’i bo’ylab yoki maydon markazi tomon chaqqon oldinga intiladi. Muvaffaqiyat uchun oldinga intilgan o’yinchi boshqalardan o’zib ketishi mumkin. Odatda, buni oldinga chiqib o’ynayotgan himoyachi yoki to’p otilgan joyga qarama-qarshi burchakdagi himoyachi amalga oshiradi Ta’qibdan qutilgan o’yinchiga to’pni tez va aniq uzatish kerak. Yaxshisi, to’pning yo’nalish trayektoriyasi pastroq bo’lgani ma’qul. Shuningdek, to’p uzatish masofasi juda uzoq bo’lmasligi ke rak, chunki bunday to’pni raqiblar darvozaboni egallab olishi mum - kin. Agar tez yorib o’tgan o’yinchiga darvozabonning darhol to’p uzatishiga xalaqit berishsa, u holda bu o’yinchi to’pni kechiktirmasdan o’z sheriklariga. ular esa oldindagi o’yinchilarga uzatishi zarur. To’pni qisqa masofada uzatib, tez yorib o’tish taktikasi - ushbu harakat uni birinchi bo’lib boshlagan o’yinchining har tomondan pana qilinganiga ishonch hosil qilinganda amalga oshiriladi. Ular orqasidan boshqa o’yinchilar ham tez yorib o’tishga intiladi. Raqiblarni hujumni to’xtatish imkoniyatidan mahrum etish uchun, to’pni egallagan qo’yadi. Himoyada o’ynash usullarini himoyachilarning shaxsiy xislatlari va imkoniyatlarini hisobga olib tanlash kerak.. Mudofaa qilayotgan jamoa harakatlarining hammasi hujum qilayotganlar harakatiga javob tariqasida bo’lib, raqiblar taktikasining xususiyatlariga qarab uyushtiriladi. Mudofaaning yaxshi uyushtirilgani jamoaga hujum harakatlarini ham muvaffaqiyatli bajarish imkoniyatini beradi. Himoyaning asosiy maqsadi, raqiblarning darvozaga to’pni aniq otishi imkoniyatini kamaytirishdir. Bunda asosiy vazifalar quyidagilardan iborat bo’ladi: 1) qisqa vaqt ichida raqiblardan to’pni olib qo’yish; 2) hujumda ishtirok etuvchi guruh o’yinchilari orasidagi o’rnatilgan aloqalarni buzish; 3) darvozaga to’p otishlariga qarshilik ko’rsatish.; 4) o’z darvozasi oldida to’p uchun kurashish va to’p egallangandan so’ng hujumni tashkil qilish.; Himoyada o’ynash usullari xilma-xil bo’lib, asosan darvozani mudofaa qilish, to’pni qo’lga kiritish uchun faol kurashishni nazarda tuting. Himoyadagi o’yin ham hujumdagi singari shaxsiy, guruh va jamoa harakatlaridan iborat. Jamoa harakatlari: Himoyada jamoa harakatlarini tashkii etishda uch tizim: shax - siy, zonali va aralash himoya tizimlaridan foydalaniladi. Shaxsiy himoya: Bu qo’l to’pi o’yinida asosiy himoya qilish tizimidir. Shaxsiy himoya uch variantdan iborat: butun maydon bo’ylab, maydonning o’ziga qarashli qismida va erkin to’p tashlalash zonasida. Butun maydon bo’ylab shaxsiy himoya to’pni yo’qotgandan so’ng darhol uni egallash uchun faol kurashishga mo’ljallangan. Himoyachilar oldindan ma’lum yoki o’ziga yaqin turgan o’yinchilarni taqsimlab oladilar va ularni to’p egallash hamda uzatish imkoniyatlarini qiyinlashtirish uchun ulardan ajralmay kuzatadilar. Hujumchilar darvozaga yaqinlashgan sari himoyachilarning faollik darajasi ortadi. Agar raqib jamoasi o’yinchilari texnik jihatdan bo’sh yoki hujum qilishi sust bo’lsa, o’yin vaqtini ataylab cho’zishsa yoki hi moya qiluvchi o’yinchilar son jihatdan aldamchi harakatlar qilish. Sakrash. Gandbolchilar bir yoki ikki oyoq bilan itarish orqali yuqoriga, uzunlikga, yon tomonga va bajarish usuliga ko’ra tasniflanadi. Gandbolchi tomonidan to’pni yetkazishda, darvozaga otishda, to’xtashda, baland uchadigan to’plarni ilishda keng qo’llanadi. To’pni ilish. Bu to’pni egallashga imkon beruvchi usul. To’pni bir va ikki qo’llab ilish mumkin. To’pni ikki qo’llab ilishda qo’larning panjalari bir-biriga yaqinlashtirilib voronkasimon chuqurlik hosil qilinadi, barmoqlar to’pga tekkanidan so’ng, uchib kelgan to’p tezligini pasaytirish uchun qo’llar bukiladi. To’pni bir qo’lda ilish juda murakkab. Ilish va keyingi qo’lni silkitish ko’pincha bunday holatda tutash harakatni tashkil etadi. To’p bilan muvaffaqiyatli harakat qilish uchun uni to’g’ri ushlash kerak bo’ladi. Agar o’yinchi uni ikki qo’llab ushlasa, to’p yaxshi nazorat qilinadi. Lekin to’pni bir qo’llab yuqoridan yoki ochiq kaft bilan ham ushlash mumkin. Faqat bu holda to„pni qattiq siqib ushlamaslik lozim, chunki bu qo’lning panja bo’g’imlari qotishiga olib keladi. Chalg’itishlar murakkab harakatlar yordamida bajariladi, hammasidan ko’proq bir-biriga bog’liq bo’lgan bosqich (faza): anchagina sekin chalg’itish harakati texnik usulining qulay paytida qo’llanilishi va tez asosiy usulni amalga oshirishga bog’liqdir. Ikki va undan ortiq usullardan tashkil topgan chalgitishlar ikki turga bo’linadi: oddiy va murakkab. Bir harakatdan ikkinchi harakatga o’tishda qancha kam vaqt sarflansa, raqibni aldab o’tishga shuncha imkoniyat yaratiladi. To’pni uzatishda usullarni o’zgartirib to’p yo’nalishini va to’p uzatishda to’xtab qolish paytlarida chalg’itishlar qo’llaniladi. Eng ko’p tarqalgan chalg’itish – bu to’pni otmoqchi bo’lib, so’ng to’pni uzatishdir (bosh orqasidan, orqa va yon tomondan). To’p otishda to’pni uzatayotganday harakat qilish yoki bir usulda to’p otmoqchi bo’lib, ikkinchi usuldan foydalanish, sakrab to’p otmoqchi bo’lib yerga tushib, himoyachini aldab o’tish juda foydalidir. Chalg’itishlarni, ayniqsa, himoyachini aldab o’tishda qo’llash muhimdir. Bu bir va ikki qadamli harakat bo’lishi mumkin. Chalg’itish sifatida qadam qo’yish va to’p uzatishlardan foydalaniladi. To’siq. Bu hujumchilarning himoyachilar panohidan qutilishi uchun qo’llaniladigan foydali vositadir. Gandbol o’yinida to’siqlarni qilsa, o’sha o’yinchi ko’proq foyda keltiradi. Shuning uchun har bir o’yinchi tez start olishni, yugurayotib yo’nalishni o’zgartirishni, to’xtash va sakrashni, orqa bilan erkin oldinga yurishni, yon tomon bilan yurishlarni bilishi shart. Gandbol texnikasini tasniflash o’yin texnikasini obyektiv prinsipga muvofiq taqsimlashga asoslangan. Hujumdagi o'yin tex Hujum o’yini texnikasi: To’pni egallagan hujumchi butun vujudi bilan raqiblar darvozasiga to’p kiritishga intiladi. Raqiblarning qaramaqarshiligini faqat maxsus usullar yordamida yengishi mumkin (7-jadval). O’yin texnikasining bu qismiga to’pni ilish, ushlash, to’pni yerga urib olib yurish va egallab olish, chalg’itish (fint) va to’siq (zaslon) qo’yish usullari kiradi. Ularni amalga oshirish uchun gandbolchi tanasini maqbul. Ushbu hollardan maydon o’yinchilari keng foydalanadilar. Darvozabonning turish hollari maydon o’yinchisinikidan keltirish kerak, bu odatda o’yinchi turish holati deb ataladi. Oyoq tizza qismidan biroz egilgan, yelkalari holatga oldinga tushirilgan, qo’llar tananing oldidagi tirsak qo’shilishida egilgan va kaftlar tanadan chetga surilgan gandbol o’turish holati hisoblanadibutunlay farq qiladi, chunki darvozabonning qo’llari ikkiga ajratilgan holatga keltiriladi. Harakatlar. O’yin vaziyatiga qarab, gandbolchi yurish, yugurish, sakrash, to’xtash usullaridan foydalanadi. Gandbol o’yinchisi maydondagi harakatlarini amalga oshirishda sheriklar bilan o’zaro munosabat va raqiblarga qarshi turish uchun joy tanlash harakatlarini O’yin texnikasi Maydon o’yinchisi texnikasi Darvozabon texnikasi Hujum texnikasi Himoya texnikasi Hujum texnikasi Himoya texnikasi Harakatlanish texnikasi To’pni egallash texnikasi To’pni egallash texnikasi Qarshilik ko’rsatish Harakatlanish texnikasi To’pni egallash texnikasi To’pni egallash texnikasi Qarshilik ko’rsatish Texnik usullar, ularning turlari, bajarish shart-sharoitlati 25 amalga oshiradi. Yurish. Gandbol o’yinchisi joyni o’zgartirish uchun ishlatiladi. Tez yugurish yoki burilish, to’xtash, sakrash qobiliyatiga ega bo’lish uchun o’yinchilar orqa, yuz va yonboshlarni biroz egilgan oyoqlarda oldinga siljitadilar. Yugurish. Gandbolchining yugurishi sportchining yugurishidan farq qiladi, oyoq mashqlari to’liq bajarilmagan yugurish bilan tavsiflanadi. Ushbu usul harakat yo„nalishini keskin o’zgartirishga imkon beradi. Harakatning ritmi va sur’atini o’zgartirish, Qo’l to’pi o’yinida h ujum taktikasi . H ujum o’yinni hal qiluvchi omildir, ya’ni muvaffaqiyat ko’ pincha uning oxirgi natijasiga bog’liq bo’ladi. Hujumning mutlaqo yagona maqsadi bu raqibning himoyadagi harakatlari tartibini buzish va darvozaga to’p otishda shaxsiy qarshilikni Engishdir. Hozirgi kunda qo’l to’pi o’yini hujumning tez-tez va qisqa vaqt davomida uyushtirilishi bilan ifodalanadi. Zamonaviy qo’l to’pi o’yinida hi moyadan hujumga o’tish tezligi, taktik «kombinasiya»larni baja rish tezkorligi va aniqligi oshdi. Buning natijasida texnik usullarning bajarilish vaqti qisqaradi. Jamoa harakatlari : hujumda jamoalar asosan ikki taktik tizimni qo’llaydilar – tez yorib o’tish va pozisiya hujumi. Bu tizimlarning har qaysisi bir-birini to’ldiradi va shuning uchun hamma jamoalar ular bilan qurollangan bo’lishi kerak. Tez yorib o’tish taktikasi - bu hujumda ko’proq natija beradigan usuldir. Ammo uni qo’llaganda o’yinchilarning o’zaro yonma-yon holatda bo’lib qolishi qiyin. Shuning uchun pozisiyada hujum qilishning solishtirma og’irligi biroz baland hisoblanadi. Shunga qaramasdan, tez yorib o’tish qanchalik ko’p qo’llansa, hujumchilar to’p otishni shunchalik ko’p bajaradilar. Zamonaviy qo’l to’pi faqat shuning hisobiga rivojlanmoqda. Tez yorib o’tishning maqsadi raqiblarning to’pni yo’qotib, hujumdan himoyaga o’tish paytida sodir bo’ladigan vaqtincha uyushmagan harakatidan foydalanishdir. Shuning uchun tez yorib o’tishga albatta raqiblardan to’pni kutilmaganda olib qo’yilganda kirishiladi. Bu ko’pincha to’pni olib qo’yishda, to’siqlardan, darvozabondan yoki darvoza ustunlariga urilib qaytgan to’pni egallaganda va hujumchilar tomonidan o’yin qoidasi buzilgan hollarda amalga oshiriladi. Tez yorib o’tishdagi o’zgarishlar uning shiddati bilan bog’liq. -hujum 4-7sek. davom etadi, o’zaro harakatlar oddiy bo’lsa ham, oz sonli o’yinchilar bilan ustunlik vujudga keltiriladi. Vaqtdan yutish son jihatdan ustunlikni vujudga keltiradi va darvozani ishg’ol etish uchun qulay sharoit yaratadi. Ammo buning uchun barcha himoyachilar harakati imkon boricha tezkor, dadil va yaxshi kelishilgan bo’lishi kerak. Xulosa. O’zbekiston Respublikasi taraqqiyotida xalqimizning boy ma’naviy salohiyati va umuminsoniy qadriyatlariga, hamda hozirgi zamon madaniyati, ilm- fani va texnologiyasining so’nggi yutuqlariga asoslangan mukkamal ta’lim tizimini barpo e tish ulkan ahamiyatga e gadir. Mustaqillik O’zbekistonning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy sohalarda jahonda o’z mavqyeiga ega ekanligini namoyish qilmoqda. Turli sohalarda bo’lgani kabi ta’lim jarayonidagi tub islohotlar «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ni amalda bajarishga da’vat etmoqda. Ta’lim-tarbiya jarayonlari jismoniy tarbiya va sport bilan chambarchas bog’liqligi tufayli ta’limning oliy bosqichlarida «Jismoniy tarbiya» o’quv dasturlari va dars mashg’ulotlari o’ziga xos o’rnni egallaydi. Eng muhim tomoni shundaki, bu ta’limning uzluksizligini ta’minlaydi. «Umid nihollari», «Barkamol avlod» va «Universiada» kabi uch bosqichli sport musobaqalari, ularning asosiy sifat faoliyatlarini tashkil etmoqda. Shunga ko’ra jismoniy-tarbiya va sport o’quvchi-yoshlar va talabalarni har tomonlama rivojlantirishda sog’lom turmush tarzini shakllanishida, ularni barkamol inson bo’lib yetishishida, turli salbiy illatlardan xalos bo’lishida asosiy omil bo’lib xizmat qilishi lozim. Yuqorida aytilganlarni inobatga olib hozirgi kunda sportning qo’l to’pi turi bilan shug’ullanish uchun keng ommani jalb etish muammosini hal qilish dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. Chunki hozir zamonaviy qo’l to’pi (gandbol) o’yini shug’ullanuvchilarda ulkan umumiy va maxsus tayyorgarlikni talab etadi. Asosiy jismoniy sifatlar (kuchlilik, epchillik, sakrovchanlik, chaqqonlik, egiluvchanlik)ni shakillantiradi, texnik-taktik harakatlarni yaxshi o’zlashtiradi, qo’l to’pi o’yinini ommaviylashtirishda asosiy omil hisoblanadi. Shu sababli qo’llanmada asosan qo’l to’pi o’yinini o’rgatish texnikasi, taktikasiga qarab jamoa harakatlariga katta ye’tibor berilgan. Bunda, ayniqsa hujum va himoya texnikasi, taktikasi, darvozabon o’yinining texnikasi – taktikasi keng yoritilgan. Bu uslubiy qo’llanmaning asosiy maqsadi – qo’l to’pi sport turi bilan shug’ullanuvchilarni, murabbiylar, o’qituvchilar, talabalarni shu turning asosiy Taktik harakatlarni o’rgatish texnikasi – o’yinning umumiy tushunchasidan boshlanadi. Har bir taktik harakatni o’rgatish quyidagi tartibda amalga oshiriladi: 1.O’rgatilishi lozim bo’lgan taktik harakatni tushuntirish va chizma yoki kichraytirilgan maketda ko’rsatish; 2.Harakat yo’llarini maydonda chizib, raqiblar sust qarshilik ko’rsatishini chizma y o’li bilan guruhda shug’ullanuvchi o’yinchilarga o’rgatish; 3.Maxsus vazifa – topshiriq olgan raqiblarga qarshi harakatlarni o’rgatish; 4.Faol raqiblarga qarshi himoya harakatlarini o’rgatish; Yuqorida aytilganlarni ikki taraflama o’yin davomida mustahkamlab borish maqsadga muvofiq bo’ladi. II.Bob.Gandbolchilarning hujum va himoyadagi taktiklarini o’ziga xos xususiyatlari 2.1.Gandbolchilarning hujum va himoyadagi taktik harakatlarini takomillashtirish Mamlakatimizda jismoniy tarbiya sohasini rivojlanishiga qaratilgan qator me’yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilingan va jadallikda hayotga tatbiq etib kelinmoqda. Jumladan, O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi, “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida”gi qonunlari, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017- yil 3-iyundagi PQ-3031-sonli “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori shular jumlasidandir. Ma’lumki jismoniy tarbiya sport millat genofondini shakllantirish va sog’lom barkamol avlodni tarbiyalash vositasi sifatida yildan yilga turli yosh avlodni kundalik turmush tarziga aylanib bormoqda. Bugungi kunda respublikamizning barcha hududlari-yu chekka-chekka qishloqlarida ham jismoniy tarbiya bilan bir qatorda sport turlari ham sport turi dunyo miqyosida eng ommaviylashgan sport turi hisoblanadi. Bugungi kunda respublikamizning ta’lim muassasalarida gandbol sport turi fan va sog’lamlashtirish rivojlanib bormoqda. Ta’kidlash joizki, yurtimiz bo’ylab ommaviy sog’lomlashtirish ishlarini jadallashtirishda sportning gandbol turi beqiyos ahamiyat kasb etadi. Gandbol Qo`llarni tirsak qismidabukkan holda yuqoridan to`p uzatish holati Harakatda qo`lniyuqori bukib to`pni otish (chanishtirma harakatdan so`ng) Hujum va himoyada qo’llaniladigan taktik harakatlar qarama-qarshi va zifalarni yechish uchun qo’llaniladi. Taktika ikki katta qismga b o’linadi: 1. Hujum taktikasi 2. Himoya taktikasiga bo’linadi. Yuqoridan qo`lni bukib to`p otish holati qilishi mumkin. Bir-biriga qarama-qarshi harakat qilib uchrashishi to’p harakatining muntazamligiga to’siqlar qo’yishga, bir himoyachi zonasiga ikki hujumchining tasodifiy kirishiga qulay sharoit yaratadi. Ko’pincha hujumning «vosmerka» variantida bu tamoyil t o’ la yoritilgan. Uning nomi hujumchilar harakatining shaklidan kelib chiqqan bo’lib katta va kichik «vosmyorka» degan ikki turga ajratiladi O’yinchilar kombinasiya n i bir-biriga qarama-qarshi (skrest) harakat qilib bog’laydi. Har qachon to’p uzatilganda o’yinchi dia gonal bo’ylab maydon burchagiga ketadi va o’zi to’p uzatgan joyiga qaytadi. Bu bir necha marta takrorlangandan so’ng himoyachilar o’rganib qoladi, shundan foydalangan hujumchilar to’satdan boshqa sheriklarini ham jalb qilgan holda hujum shaklini o’zgartiradi va raqiblar mudofaasini vaqtincha sarosimaga soladi. Olti metrli chiziq bo’ylab, burchak va chiziq bo’ylab o’ynay digan o’yinchilarning muntazam harakat qilishi himoyachilar harakati uchun undan ham ko’p qiyinchiliklar tug’diradi. Ikki kichik «vosmerka»da yoki ikki uchburchak shaklida harakat qilish oddiy o’zaro harakatni; 2—3 o’yinchi orasiga to’siq qo’yish va asosiy to’p uzatishlarni qo’llash yaxshi natijaga yerishishga imkon beradi. Hara kat qilishda muhimi — bir pozisiyada ikki hujumchining to’xtab qolmasligi; to’p bilan bo’lgan o’yinchi esa himoyachilarni oldinga chiqishga majbur etuvchi hujum harakatlarini ishlatishi kerak. Zonali himoyaga qarshi hujumda muhimi himoyachilarga noqulay bo’lgan joylashtirishdan foydalanishdir. Shunday qilib, 6-0 va 5-1 zonasiga qarshi kurashda yaxshisi ikki chiziq bo’ylab o’ynay digan o’yinchi bilan hujum qilish. 4-2 va 3-3 zonali himoyaga qarshi kurashda esa, bir o’yinchi chiziq bo’ylab o’ynasa yaxshi natija beradi. Pozision hujum muvaffaqiyatining oxirgi natijasi o’yinchilar ning o’zaro kelishib qilinadigan harakatiga, oldindan o’rganganini qo’llashiga va o’yinda vujudga keladigan holatlarni ijobiy hal qilishiga bog’liq. Qo’l to’pi o’yinida himoya taktikasi. Himoyada o’ynashning umumjamoa usuli shaxsiy, hududiy va aralash bo’lishi mumkin.. Biroq qisman bo’lsa ham boshqa usul elementlaridan foydalanmasdan birgina usulda o’ynayverish xato bo’ladi, chunki bu hol himoya taktikasini qashshoqlashtirib Yuqoridan qo`lni bukib, yon tomonga egilgan holda yiqilib to`p otish Yon tomondan qo`lni bukib, to`p otish holati Hujumdagi tomondan darvozaga otayotgan to`pni orqadan kelib qaytarish holati Hujum o’yinni hal qiluvchi omildir. Hujumning mutlaqo yagona maqsadi bu – raqibning himoyadagi harakatlarini buzish va darvozaga to’p otishdagi qarshiliklarni Engishdir. Hozirgi kunda qo’l to’pi o’yinida himoyadan hujumga o’tish tezligi, taktik harakatlarni bajarish tezkorligi va aniqligi oshadi va buning natijasida texnik harakatlarni bajarish vaqti qisqaradi. vositasi sifatida o’quv rejalarga kiritilgan. Gandbol o’yini barcha sport turlari kabi o„zining olamshumul tarixiga ega. 1898 yilda – gandbolga asos solingan. Daniyaning Ordrupe shahridagi gimnaziyalardan birining o’qituvchisi Xolger Nilson futboldan farq qiladigan, qizlar uchun ham mos keladigan, yog’inli havoda zalda o’ynasa bo’ladigan yangi sport o’yinini yaratishga qaror qiladi. U darvozabonlarni qoldirib, jamoadagi o’yinchilar sonini qisqartirib, to’pni uzatish va otish faqat qo’l bilan bajarilishini taklif qiladi. Shu tariqa olamda “Handboll” inglizchadan tarjima qilinganda hand – qo’l, ball – to’p ya’ni – qo’l to’pi yuzaga keladi va keyinchalik tezda butun jahonga tarqab ketadi. Xolger Nilson ikkita sport o’yindan ya’ni futbol va basketbol sport turidan yangi sport turini yaratish g’oyasi paydo bo’lganda hech kim bu o’yin dunyoda shunchalik keng tarqalishini kutmagan edi. 11 kishidan iborat jamoa bilan o’yin yaratish 1917-1919-yillarga to’g’ri keladi. O’yinning ikkala yo’nalishi ham uzoq vaqtdan beri mavjud. O’yin maydonining birinchi o’lchamlari 40x20 metr, darvozaning bo’yi 2 metr, eni esa 2,1 metr, to’pning aylanasi esa 68-70 sm bo’lgan. O’yinning dastlabki qoidalari bo’yicha to’p bilan yugurish va to’p uchun kurashishga ruxsat berilmagan. Gandbol o’yini qoidalariga keyingi kiritilgan o„zgartirishlar o’yinning atletik bo’lishiga olib keldi. 1923- yilda to’p o’lchami qisqartirildi va o’yin qoidalariga 3 sekund va 3 qadam bandlari kiritildi, bu, o’z navbatida, o’yin texnikasi va taktikasiga ta’sir ko’rsatib, o’yinning tezkor bo’lishiga olib keldi. 1925-yilda Germaniya terma jamoasining Avstriya terma jamoasi bilan birinchi xalqaro uchrashuvi bo’lib o’tdi. Germaniya terma jamoasi o’yinda 5:6 hisobida mag’lubiyatga uchradi. 1926-yilda gandbolning xalqaro sport bilan tan olinishi bir qator mamlakatlarda o’yinni rivojlantirishga turtki berdi. Ga ndbol musobaqalari o’tkazilgan. 1960-yili Xarkov shahrida yoshlar orasida gandbol bo’yicha Butunittifoq musobaqalari o’tkazildi va shundan so’ng sportning bu turi mamlakatda tez rivojlana boshladi. 1960-yilda O’zbekistonda gandbolni vujudga kelishi va rivojlanish tarixi 1938-yilda Respublikamizda gandbol bo’yicha birinchi chempionat o’tkazildi. 1960-yilgacha O’zbekistonda yakuniy bosqichidan, ya’ni, yerga tushish – yiqilishdan boshlash kerak. Oldin dastlabki holatdagi ikki qo’lga, qo’l bilan oyoqqa va yonboshga tushish – yiqilish o’rganiladi. Keyin bu mashqlar to’p bilan bajariladi. Chalg’itishga o’rgatish. Chalg’itishlarning turlari murakkab bo’lganligi sababli shug’ullanuvchilar ularga oid usullarni to’liq egallaganlaridan so’ng boshlaydilar. Shug’ullanuvchilar eng avvalo har bir chalg’itishning texnikasini o’rganadilar, Mashqlarda har xil harakatlar bir-biri bilan qo’shiladi. Chalg’itishlar va undan keyingi harakatlar avval sekin, so’ngra har xil tezlik bilan bajariladi. Bir joyda turganda va harakat paytida bir yo’l bilan bajariladigan chalg’itishlardan so’ng, ularning har xil qo’shilmalari va tayanchsiz hoatda bajariladigan chalg’itishlar o’rgatiladi. 1.2. Qo’l to’pi o’yinida himoya texnikasini o’rgatish usullari. Himoya texnikasini o’rgatishda orqa bilan yurishga, yugurishga o’ng tomon bilan qadamlab, har xil yo’nalishlarda qo’llar bilan to’siq qo’yishni yoki to’pni olib qo’yish harakatlarini bajarishga ko’proq ye’tibor berish lozimdir. Maydonda qilinayotgan harakat vaqtida to’pning yo’nalishiga qarab joylashish ham o’rgatiladi. Keyinchalik hujumchiga nisbatan kerakli masofani saqlash va vaziyatga qarab uni o’zgartirish o’rgatiladi. Himoyada harakat qilishni o’rganish uchun quyidagi mashqlardan foydalanish mumkin: 1. Himoyada turishning dastlabki holatdan o’ngga, chapga, oldinga va orqaga yurish va yugurish; 2. Orqa bilan oldinga eng ko’p ilonizisimon harakatlarni bajarish kerak; 3. Bir-biriga yuzma-yuz turgan holatda quvlashmachoq o’yini o’ynash kerak; v h.k. To’pni to’sishda qo’llarni tez harakat qildirishga o’rgatishdan boshlanadi. Darvoza maydonchasi bo’ylab joylashgan himoyachilar murabbiy ishorasi bilan darhol qo’llarini yuqoriga ko’tarib harakatlantiradilar, keyin qo’yidagi mashqlarni to’p bilan bajaradilar: Kirish Mavzuning dolzarbligi: O’zbekistonning mustaqilligi va istiqboli yo’lidagi barcha islohotlar negizidagi tashkiliy, madaniy, sog’liqni saqlash, ta’lim-tarbiya, sport va boshqa shu kabi muhim tadbirlar bugungi kunning asosiy vazifalariga aylanmoqda. Respublika Birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek «Shu bois mamlakatimizning istiqlol yo’lidagi birinchi qadamlaridanoq buyuk ma’naviyatimizni tiklash va yanada yuksaltirish, milliy ta’lim-tarbiya tizimini takomillashtirish, uning milliy zaminini mustahkamlash, zamon talablari bilan uyg’unlashtirish asosida jahon andozalari va ko’nikmalari darajasiga chiqarish maqsadiga katta e’tibor berib kelinmoqda!» Qabul qilingan qarorlar va qonunlarda kelajak avlodlarning jismoniy va aqliy barkamolligini ta’minlash yo’llari ochib berilmoqda. Yoshlarning jismoniy tayyorgarligi, qobiliyati, qiziqishiga qarab sport turlari bo’yicha turli xil mashg’ulotlar, musobaqalar o’tkazish maqsadga muvofiqdir. Shu sababli, jismoniy tarbiya va sport bilan ommaviy ravishda shug’ullanish o’quvchi-yoshlar va talabalarning kundalik ehtiyojiga aylanmog’i zarur. Shu bilan birga, u o’quvchi- yoshlarni har tomonlama rivojlantirishda, sog’lom turmush tarzini shakllantirishda, ularni barkamol inson bo’lib yetishishiga asosiy omil bo’lib xizmat qiladi. Qo’l to’pini o’rgatish uzluksiz ta’lim tizimining deyarli barcha bosqichlarida, jumladan, umumiy o’rta, o’rta maxsus, kasb-hunar, oliy ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg’ulotlarining doimiy tarkibiy qismi sifatida o’rgatish va o’rganish nazarda tutiladi. Ushbu uslubiy qo’llanmada qo’l to’pi o’yinining texnikasi, texnologiyasi, qoidalari, ishtirokchilarning harakatlanishlari, to’pni uzatish va qabul qilib olish usullariga oid va hakamlik qilish talablari to’g’risida zaruriy dastlabki ma’lumotlar keltirilgan bo’lib, ularni o’rgatish uslublarini takomillashtirib borish ushbu qo’llanmaning asosiy maqsad va vazifalaridan hisoblanadi. Qo’l to’pi o’yini hozirda umumiy o’rta ta’lim, o’rta maxsus, kasb-hunar kollejlari va oliy o’quv yurtlarida doimiy ravishda o’rgatiladigan sport o’yinlaridan yerdan sapchish balandligini o’zgartirish, burilishlar hamda orqa bilan harakat qilib to’pni yerga urib yurishlar navbat bilan keyinroq o’rganiladi. To’pni otishga o’rgatish. Har xil usullar bilan to’pni darvozaga otishga o’rganish jarayonida shug’ullanuvchilarni dastlab to’pning yo’nalishi, chizig’i va darvozani mo’ljalga olish usullari bilan tanishtirish lozim. Darvozaga to’p otishning ayrim usullari o’rganilayotganda birinchi navbatda, uning tuzilishi, so’ngra harakatining mazmuni o’rganiladi va to’p otish masofasi asta-sekin uzaytiriladi. Tayanib to’p otish: Bu harakatni o’rgatishni uning asosiy bosqichi- to’pning tezligi oshishidan boshlamoq kerak. To’pni yuqoridan tezlashtirish uchun siltash usuli o’rgatiladi. Dastlabki holat o’ng oyoqda turib chap oyoq oldinga qo’yiladi, o’ng qo’l to’p bilan yuqorida, gavda sal burilgan, chap oyoqni oldinga qo’yib devorga to’p otiladi. Dastlab diqqat harakatning ketma-ketligiga qaratilishi lozim, to’p otish texnikasi o’zlashtirilgandan so’ng otishning tayyorlov bosqichiga o’tiladi. To’p otish texnikasi o’zlashtirilgandan so’ng, otishning tayyorlov bosqich ko’rinishlariga kirishiladi: 1. To’pni yerga urib kelgandan so’ng tez xarakat bilan to’p otish. 2. To’pni ilib olgandan so’ng darvozaga otish. 3. To’pni ilib bir, ikki, uch qadamdan so’ng darvozaga otish. 4. Har xil tezlanishlardan so’ng to’pni darvozaga otish; va b. Shundan so’ng, to’p otish sharoitlari murakkablashtirilib bajariladi. O’yinchilarga u yoki bu usullarni tanlab to’p otish mashqlari beriladi. O’rgatilgan usullarni o’yinda qo’llashda takomillashtirilib boriladi. Sakrab to’p otishning barcha harakatlarini joyida turib o’rgatish kerak. Dastlabki holat to’pni ikki qo’llab ushlab oldinga uzatiladi, to’p bilan qo’l yuqoriga ko’tarilib, orqaga uzatiladi, tana salgina yon tomonga egiladi, to’pni ushlagan qo’l tarafdagi oyoq tizza qismidan ozgina bukiladi, tayanch oyoq oldinda bo’lib og’irlik barmoqlarga tushadi va sakrash harakati bajariladi. Yiqilib to’p otish – bu harakatni o’rgatish uchun yumshoq to’shak yoki qum to’ldirilgan chuqurchalardan foydalanish mumkin. O’rgatishni to’p otishning Darvozabon bilan o’zaro harakat to’siq qo’yuvchi himoyachilar bilan darvozabonning kelishib qilgan harakatlaridan iboratdir. Bunday holatda o’yinchilar harakati oldindan o’zaro bo’lishilgan vazifa shartini hisobga olib, himoyachi oxirgi pozisiyani yegallaydi. Ko’pincha to’siq qo’yuvchi himoyachilarga darvozaning ularga yaqin burchagini berkitish yuklanadi. Raqiblar son jihatdan ustunlikka ega bo’lib qolgan holatda himoyachilar avval hujumning rivojlanishini to’xtatishga harakat qilishlari kerak. Ikki himoyachi uch hujumchiga qarshi kurashda quyidagicha ish tutmog’i lozim. Agar to’p burchakdagi hujumchida bo’lsa, unga yaqin himoyachi hujumga o’tadi, boshqasi esa xavfli bo’lgan zonani taxminan darvoza qarshisining markazida egallaydi. Agar jamoa son jihatdan kamchilikni tashkil qilsa (5x6), u holda himoyachilarning to’p bilan hujum qilayotgan tomonga zichlashishi tufayli qarama-qarshi tomonda bo’sh o’yinchini qoldirishga imkon yaraladi. Demak, himoyada son jihatdan kamchilikni tashkil qilish himoyachilarni to’p yo’nalishi tomon siljishga majbur etadi. O’yin davomida son jihatdan ustunlik holatidan to’g’ri foydalanish zarurdir. Agar jamoada olti himoyachi besh hujum chiga qarshi o’ynasa, u holda bo’sh qolgan himoyachi markazda darvoza qarshisiga joylashadi va boshqalarni «straxovka» qiladi yoki raqiblardan to’pni olib qo’yishga intiladi. O’yinning ayrim hollarida to’p bilan bo’lgan o’yinchining ikki himoyachi bilan hujum qilishini qo’llash mumkin. Individual harakatlar. Individual (shaxsiy) harakat joy tanlash uchun to’p bilan va to’psiz hujumchiga qarshi kurashga mo’ljallangan. Joy tanlash - himoyada muvaffaqiyatli harakat qilishning muhim holatidir. Hujumning rivojlanishini diqqat bilan kuzatib, to’p egallagan hujumchiga yaqin bo’lish niyatida himoyachi muntazam joy almashtiradi va ayni vaqtda vasiylik qilgan o’yinchisini nazorat qilishda davom etadi. Buning uchun himoyachi maqsadga muvofiq usulda harakat qilishni tanlagani ma’qul. To’pni olib qo’yish - qarshi hujum muvaffaqiyatining asosidir. Shuning uchun himoyachi hamisha to’pni egallashga harakat qilishi kerak. Buning uchun u darvozani himoya qiluvchi o’yinchilar orasida va shu bilan to’p uzatish imkoniyati bo’lgan chiziq yaqinida joylashishi kerak. Ba’zi hollarda oldinga chiqish va to’p uzatish yo’nalishini 8.Yuqorida keltirilgan mashqlarni va harakatlarni estafeta shaklida o’tkazish. To’pni egallash texnikasini o’rgatish. To’pni ilishga kirishishdan oldin to’pni og’irligiga, shakliga, qattiq yoki yumshoqligiga ko’nikma hosil qilish uchun quyidagi mashqlardan foydalanish mumkin: 1. Oldinga to’pni tashlab, uni yerga tushirmay ilib olish; 2. To’pni oldinga tashlab, uni yerdan sapchigandan so’ng ilib olish; 3. To’pni o’ng qo’lda tashlab, chap qo’l bilan ilib olish; 4. To’pni boshdan, yelkadan, oyoq orasidan yuqoriga ir g’ itib uni ilib olish; Bir vaqtda ikki to’pni tashlash va ularni ilib olish va boshqalar. O’yinchi yordamchi mashqlarni bajarishda to’pni o’ziga qulay usullar bilan ilishi mumkin. To’pni ilish uzatish bilan birga o’rgatilsa, samarali natija beradi. To’pni uzatishni o’rgatishdan oldin uni to’g’ri ushlashga o’rgatish kerak. To’pni ushlashda kaftlar bo’sh holatda, barmoqlar erkin holatda bo’lishi lozim. Bu malakani hosil qilish uchun quyidagi mashqlardan foydalanish mumkin: 1. Qo’llarni oldinga uzatib, bir qo’ldan ikkinchi qo’lga barmoqlar yordamida to’pni uzatish; 2. Joyida turib yurgan va yugurgan holda bir qo’ldan ikkinchi qo’lga gavda atrofidan (aylana) to’p uzatish; 3. To’pni bir va ikki qo’lda tutib, har xil tomonlarga, yonga hamla qilish; 4. Joyida turib, yurgan va yugurgan holatda to’pni uzatish va otishni mashq qilish; O’rgatishni yuqoridan qo’lini siltab to’p uzatishdan boshlash kerak. Devorda belgilangan nishondan 3-4 m masofada qo’llar yuqoriga ko’tarilishi kerak. Har xil oyoqlar oldinga qo’yilib, uch qadamdan so’ng to’p uzatish. Keyinchalik sheriklar bir-biriga qarama-qarshi turib to’pni uzatishni boshlaydilar To’pni yerga urib yurish texnikasini to’g’ri tasavvur qilishga oid tushuntirish va ko’rsatishdan so’ng shug’ullanuvchilar bir joyda turganlaricha to’pni yuqoriga sapchitib, yerga urib o’ynaydilar va h.k. To’pni pastga sapchitib, to’pni yerga urib yurishga o’tilganda uni raqibdan pana qilish bir qo’ldan ikkinchisiga orqadan o’tkazish, yuqori tezlikda sur’atni va uchun shaxsiy tizimga ustunlik berish kerak. Keyinchalik zona variantlarining birini qo’l-lash va undan so’ng aralash himoyaga o’tish hujum qilishda raqib lar oldiga murakkab vazifalar qo’yadi. Guruh harakatlari. Himoyachilarning guruh bo’lib harakat qilishi jamoa o’yinining asosidir. To’siqlarga qarshi harakat qilishda, to’p bilan o’tishga, to’p otishga qarshi kurashda, raqiblar son jihatdan ustunlikka ega bo’lganda shunday harakatlarni qo’llash zarurdir. Himoyachilar asosan uch holatda harakat qilishga tayyor bo’lishlari kerak: son jihatdan tEng bo’lganda (2x2, 3x3 va yana boshqalar), hujumchilar son jihatdan ustunlikka ega bo’lganda (2x1, 3x2 va yana boshqalar). Son jihatdan tEng bo’lish raqiblarning pozisiyadan hujum qili-shida uchraydi; himoyachilar hujumni “straxovka” qilish harakatiga qarshi, qo’shilish, guruhli to’siq, sirg’anib o’tish va darvozabon bilan o’zaro harakatda qo’llaydilar. ”Straxovka” to’p egallagan hujumchilarga qarshi qollaniladi, himoyachilar hujumning xavfliroq bo’lgan tomoniga siljishadi va bo’sh bo’lib qolgan zonani yopishadi. Agar himoyachi to’p bilan bo’lgan o’yinchini to’xtatish uchun chiqsa, u holda uning joyini unga yaqin bo’lgan boshqa himoyachi egallaydi. O’tish - to’siq yordamida harakat qilib yoki aldab o’tib, to’p otish pozisiyasiga chiqmoqchi bo’lgan hujumchilarni doimo nazorat qilishni nazoratda tutuvchi asosiy usul bo’lib hisoblanadi. U hujumchilarning joy almashishidan iboratdir. Bunday joy almashtirishlar bir marta bo’lishi mumkin, unda panohgohidan qutulgan o’yinchini himoyachilardan biri oladi yoki o’rin almashinishda ikki o’yinchi qatnashsa, unda ikki o’zaro harakat qiluvchi himoyachilik vasiylik qiluvchi o’yinchilarini almashtiradi. To’siq yordamida qutulib, zonaga kirmoqchi bo’lgan o’yinchini zich ushlaganda surkalib kirish qo’llaniladi. Uning kirishiga yo’l qo’ymaslik uchun himoyachi uni yaqin masofada kuzatishi kerak. Buning uchun o’yinchi panohgohlik qiluvchi sherigi to’siq sifatida foydalanishi uchun orqaga chekinadi va harakat qiluvchi himoyachini oldinga o’tkazadi. Guruh bo’lib to’siq qo’yish to’p otuvchi hujumchiga qarshi hujum qilingan holatlarda ishlatiladi va uni bir-biriga yaqinlashib, ikki-uch himoyachi amalga oshiradi. 1.Hujumchi himoyachiga yuzma-yuz turib, har xil holatda darvozaga to’p otishni bajaradi, himoyachi esa to’p yo’nalishini to’sish uchun harakat qiladi; 2. Oldindan kelishilgan tomonga otish kuchini asta-sekin ko’paytirib to’p otiladi, hujumchilar to’p yo’nalishini to’sish uchun qo’llarini qo’yishadi; 3. Avvaldan kelishilgan ikki usulda darvozaga otilgan to’p yo’li to’siladi; 4. O’yin davomida darvozaga otilgan to’plar yo’li to’siladi; 5. Birin-ketin darvozaga otilgan bir necha to’pni to’sish va h.k. To’pni olib qo’yish texnikasi o’rgatilayotganda harakat boshlanishidan oldin turish holatini to’g’ri tanlash, to’pga o’z vaqtida chiqish va to’pga qarab tezkorlik bilan harakat qilish katta ahamiyatga egadir. Bu mashq oldinga chiqib uzatilayotgan to’pni olib qo’yish texnikasi bilan o’rgatiladi. So’ng hujumchining orqasidan tezlik bilan chiqib to’pni olib qo’yish harakatlari o’rgatiladi. To’pni urib chiqarish, oldin bir joyda turib raqibning qo’lidagi to’pni urib tushirish yo’llari o’rgatiladi, avval to’p uzatilayotganda, keyin darvozaga otilayotganda to’p urib tushiriladi, keyinchalik esa to’pni uzatishga yoki darvozaga otishga tayyorlanayotganda urib tushirish va oxirida to’pni yerga urib tushirish vaqtida uni urib tushirish o’rgatiladi. Darvozabonga o’yin texnikasini o’rgatish - o’yinda darvozabon yarim jamoa deb aytiladi, chunki darvozabon vazifasini bajaruvchi o’yinchilar yuqorida ko’rsatilgan harakatlardan tashqari, agar, ular darvozada o’ynasalar, darvozabon harakatlarini ham bajarishlari kerak, bunda to’pni gavdaning barcha qismi bilan qaytara olishlari kerak bo’ladi. Darvozabon darvoza maydonidan chiqqanda, maydon o’yinchisi hisoblanadi. O’yin texnikasiga oid mashg’ulotlar o’z mazmuniga ko’ra himoyachi va hujumchi o’yinlaridan farq qilmaydi. Darvozabonga sakrash texnikasini o’rgatishda, takomillashtirishda darvozaning yuqori burchaklariga otiladigan to’pni qaytarish usullaridan foydalaniladi. Darvozabonni to’pni ilib olishi uning asosiy vazifasiga kirmaydi, ammo shunga qaramay u to’pni ilishni mukammal bilmog’i kerak. uslubiyati bilan tanishirish, ularda bu turga havas va qiziqish uyg’otish va shu yo’l bilan shug’ullanuvchilar saflarini keng aytirishdir. Qo’l to’pi (gandbol) bilan barcha yoshdagi insonlar shug’ullanishi mumkin, chunki o’yin qoidalari juda oddiy va tushunarli. Shuning uchun qo’l to’pi bilan shug’ullanishni hohlovchilar bilan mashg’ulotlarning boshidanoq qoidalar, texnik va taktik tayyorgarlik harakatlarini o’rgata borish mumkin. Qo’lanmada keltirilgan qo’l to’pi bilan shug’ullanishning dastlabki qoidalari, texnikasi va taktikasi, himoya va hujum qilish tartibi, darvozabonning harakatlari, to’pli va to’psiz chalg’itishlar va himoyachilar harakatlari, yakka tartibda guruhli va jamoali harakatlar, jismoniy, texnik va taktik tayyorgarliklar to’pni uzatish va qabul qilib olish, musobaqalarni o’tkazishni rejalashtirish va tashkil qilish qoidalari ham keltirilgan. Umuman olganda, ushbu metodik qo’llanma qo’l to’pi o’yini mashg’ulotlari bilan shu g’ullanuvchilarni zamonaviy ruhiyatda tarbiyalashda dastlabki yo’l-yo’riqlarni bera oladi. Qo’llanmada mashg’ulotlarni rejalashtirish, mashg’ulotlar matnlarini to’g’ri tuzish, musobaqa turlari, nizomi, tizimlar va ularga tushuncha, tanlamani o’tkazish tartibi va hokazolar atroflicha ochib berilgan. tu-rib va harakatda, tashqaridan va ichkaridan Bulardan boshqalarga qaraganda birinchi qatordagi hujumchilar samarali foydalanadilar. Pozision hujumda jamoa harakatlarini tashkil etishda chiziq bo’ylab o’ynaydigan o’yinchi orqali hujum qilish yetakchi o’rinni egallaydi. Chiziq bo’ylab o’ynaydigan o’yinchilar soni har xil bo’lishi mumkin (1-2) va ularning o’yindagi asosiy o’rni — markazda, darvoza qarshisidadir. Ammo u yon tarafga chiziq bo’ylab ha rakat qilishi, oldinga erkin to’p tashlash chizig’iga chiqishi va to’pni o’yinga kiritishda ishtirok etishi mumkin. Chiziq bo’ylab o’ynaydigan o’yinchining asosiy vazifasi to’pni egallab, uni darvozaga otishdir. Buning uchun u hamisha h iyla ishlatib (manyovr) bo’sh joyda «ochilishga», to’p otish uchun kuchli qo’lini bo’shatishga harakat qiladi. Keyingi harakatlari uning himoyachidan qutulishini va orqa bilan turgan holda uni chalg’itib, har qaysi tomonga aldab ketishini ta’minlaydi; chiziq bo’ylab o’ynaydigan o’yinchi o’zi to’siq qo’yishni va to’p uzatishda sheriklariga yordam qilishni bilishi shart. Umuman, oldinga qo’yilgan vazifani amalga oshirish uchun hujumchilar keng joylashishi va butun maydon bo’ylab hujum qi lishi, to’siq qo’yishi, burchak va uzoq masofadan to’p otishni bajara olishi kerak. Chiziq bo’ylab o’ynaydigan o’yinchi bo’sh joyga kirib «ochilsa» va darvoza maydoniga sakrab kirsa, u holda unga darhol to’p uzatiladi. Bir necha o’yinchilar chiziq bo’ylab hujum qilishganda, darvozabonning vazifasi chegaralangan bo’ladi: biri hamisha darvozaga xavf tug’diradi, boshqalari esa ko’pincha sheriklariga yordam qiladi. Joy almashishga kelishib hujum qilish samarali usuldir. Buning uchun hujumchilar o’yinning har bir vaziyatida muvaffaqiyatli o’ynay olishi, to’pni uzatish va darvozaga otishni bilishi, o’yin jarayonini yaxshi tushiinishi va uning rivojlanish yo’lini oldindan ko’ra bilishi zarur. Joy almashishga kelishib hujum qilishni himoyaning har qanday tizimiga qarshi qo’llash mumkin. Bunday hujum usullarida ko’p tarqalgan variantlar: «vosmerka», «ikki burchak» hisoblanadi. Bu variantlarga bir necha o’yinchilar harakatining uchrashuv tamoyili asos solgan. Bunda hujumchilar guruhlarga bo’linadi va o’zlarining yo’nalishi bo’yicha harakat Foydalanilgan adabiyоtlar 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi 2018 yil 5 martdagi PF-5368-sonli farmoni 2. B.Nigmanov, F.Xo`jaеv. Sport o`yinlari. Toshkеnt- «Ilm ziyo» 2017. 3. Nurimov R.E. Tеxnika-taktichеskaya i fizichеskaya podgotovka kvalifitsirovanix futbolistov. –T. 2021 g. 4. O`zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligining “Sport turi bo`yicha sportchi, trener va hakam kasblariga qo`yiladigan malaka talablariga o`zgartirishlar kiritish to`g’risida”gi 2014 yil 24 iyuldagi 2-sonli buyrug’i. 5. O`zbekiston Respublikasi “Jismoniy tarbiya va sport to`g’rsida”gi qonuni 2015 yil 4 sentyabr’ O`RQ-394-son. 6. . O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020 yil 23 sentyabrdagi 211-sonli “Sport maktablari faoliyatini hamda sport maktablari trenerlari va mutaxassislari mehnatini moddiy rag’batlantirish tizimini yanada takomillashtirish to`g’risida”gi qarori. Internet saytlari. www.pres-service.uz. www.ers.usda.gov. www.edu.uz. www.mikro-makroiqtisodiyot.yaho.uz. darajasi yetarli emas ruhiy holat, dadillik, jur’at va ba’zan tavakkal harakat qilishlar hujumni yaxshi natija bilan yakunlashga yordam beradi. Pozision hujum taktikasi - jamoa tez yorib o’tish hujumini yakunlay olmasa, unda hujumchilar majburan himoyachilarning uyushqoqlik bilan tuzilgan himoyasiga qarshi kurashmog’i kerak. Buning uchun ular maydonning o’zlariga qarashli yarmiga qaytib, raqiblar to’liq himoyaga o’tganda, ularga qarshi hujum uyushtiradilar va bu «pozision hujum» deb ataladi. Zamonaviy sharoitda himoya chilarning hamjihatlik bilan tashkil etilgan mudofaasini tez Engib chiqish nihoyatda muhim, chunki hujumchilarning to’p bilan hu jum qilishiga 45 da q i q adan ortiq vaqt berilmaydi. Pozision hujumni qo’llash quyidagi holatlarda o’rinlidir: - to’pni o’yinga kiritish uchun ko’p vaqt sarflansa; - o’yin tezligi jihatidan raqiblarning ustunligi yaqqol sezilib tursa; - o’yin sur’atini o’zgartirish zaruriyati tug’ilganda, qayta tiklanish uchun tanaffus qilishda; - o’yinchilarni almashtirish kerak bo’lganda. Pozision hujum uch bosqichdan iborat: boshlang’ich, tayyorlovchi va yakunlovchi. Birinchisida o’yinchilarni joy-joyiga qo’yish amalga oshiriladi. Vaqtincha son jihatdan ustunlikka ega bo’lish yoki hujum zonalaridan birida qulay vaziyat yaratish uchun to’p va o’yinchilarning o’rin almashishi ikkinchi fazada boshlanadi. Oxirgi fazada esa darvozani ish g’ol qilishga erishiladi yoki kuchlar qayta tiklanib, hujumni davom ettirish va hujumdan himoyaga o’tish uchun qulay vaziyat yuzaga keltiriladi. Pozision hujumni uyushtirish uchun jamoa ikki taktik guruhga bo’linadi. Birinchi guruhchani oldingi qatorda darvoza maydonchasi chizig’i yaqinida ikkitasi burchakdan va bir chiziq bo’ylab o’ynaydigan o’yinchilar tashkil etadi. Ikkinchi qatorni markaziy va ikki yarim o’rtalikda o’ynaydigan o’yinchilar egallaydi. Birinchi qatordagi o’yinchilar zimmasiga murakkab vazifa yuklangan ular raqiblar mudofaasi orasida harakat qiladilar. Shuning uchun bi rinchi qator o’yinchilari to’pni egallab, chalg’itishlarni qo’llab, himoyachini aldab o’tib va to’p otishga qulay vaziyat yaratish uchun joy tanlashni bilishi zarurdir. Buning uchun o’yinchilarning o’z qatoridagi sheriklari bilan hamkorlikda o’yin pozisiyalarini vaqti-vaqti bilan almashib turishni bilishi maqsadga muvofiqdir. Ikkinchi qator o’yinchilari o’yinni tashkil etish bilan birga hu jumni yakunlash funk s yasini ham bajaradi. Shuning uchun ular yuqori tayyorgarlik darajasiga, ham texnikada, ham taktikada yuk sak malakaga erishmog’i kerak. Birinchi va ikkinchi qatorda o’ng tomondan chap qo’l bilan, chap tomondan esa o’ng qo’l bilan to’p otadigan o’yinchilarning o’ynashi raqib darvozasiga unumli hujum uyushtirishga imkoniat beradi. Pozision hujumning har xil variantlarida chiziq bo’ylab o’ynaydigan o’yinchilar soni o’zgarishi mumkin. Pozision hujumdagi o’yinchilarning 3-3 yoki 4-2 bo’lib chiziqj bo’ylab joylashishi ko’p tarqalgandir. Pozision hujumda yana bir qacha joylashishlar ham mavjud. Joylashish variantini tanlash ularning imkoniyatiga va raqiblar himoya tizimining tuzilishiga bog’liq. Pozision hujumda hujum-chilar orasidagi o’zaro asosiy taktik harakatlar joylashish variantiga bog’liq bo’lmaydi. Ikki o’yinchi orasidagi “qaytar va chiq”, “aldamchi hujum”, “joy almashtirish”, “to’siq” singari oddiy hara katlar boshqalariga nisbatan ko’proq ishlatiladi. “Qaytar va chiq” o’yin taktikasi - bu e ng oddiy taktik kombinasiya. U o’yinchining to’pga peshvoz chiqib uni bo’sh joyga uzatishi va yana o’ziga qaytarib olishidan iborat bo’ladi. Bunday holatda himoyachiga tasodifan kirishni boshlagan o’yinchining tezlik jihatdan ustunligi yaxshi natija beradi. «Aldamchi hujum» o’yin taktikasi - bu o’zaro harakat bo’lib hujumchining to’p bilan ikki himoyachi orasidan o’tib, uni otmoqchi bo’lganda himoyachilarni shu hujumchi yo’lini to’sish uchun oldinga chiqishga majbur etishda va ishontirishda qo’llaniladi. Bunday hoillardan so’ng boshqa hujumchilar uchun ochilgan «yo’lakcha»da erkin harakat qilish imkoniyati yaratiladi. «Joy almashtirish» o’yin taktikasi – bu o’zaro harakatda bo’lgan o’yinchilardan birini himoyachilardan yashirincha ozod yetish uchun qo’llaniladi. To’pni yegallagan o’yinchi sherigi tomon harakat qiladi va to’pni orqadagi bo’sh joyga o’tgan sherigiga uzatadi. Hujumchilarning o’zaro harakatida to’siq qo’yish alohida aha-miyatga yega. Uning yordamida himoyachilar qarshiligini bartaraf yetish, zonaga kirayotgan hujumchining ta’qib qilinishiga xalaqit berish mumkin. To’siq qo’yishning turlari quyidagilar: joyda Har bir variant o’zining turiga e ga. Shunday qilib, 5-1 oldinga chiqarilgan o’yinchi har xil usulda harakat qilishi mumkin; to’p bilan bo’lgan o’yinchiga hujum qilish, o’pni darvozaga ulo q tiruvchi o’yinchiga qarshi harakat qilish yoki umumiy hujumdan chetlashtirish maqsadida markazdagi o’yinchining unga qarshi o’ynashi. Zonali himoyani qo’llashda eng muhimi — darvozaga to’p otishga xalaqit qilish bilan cheklanmay, balki hujumchilarning zonaga kirishiga yo’l qo’ymaslik va ularning erkin to’p uzatish imkoniyatini murakkablashtirishdir. Zonali himoyada o’yinchi har doim har-akatchan, egiluvchan va shiddatkor bo’lishi talab etiladi. Uning qudrati shaxsiy himoyaga yaqinlashgan sari ortaveradi. Raqiblarning o’yinchilarni zonali himoyada joylashtirish ning dastlabki holatga qaytarish yoki hamma o’yin chilarni zich panohgohda ushlashni kuchaytirish maqsadida shunday joylasht;rishlar qo’llaniladi. Aralash himoya - bu tizimda shaxsiy va zonali himoyaning ijobiy tomonlari birlashtirilgan. Ikki asosiy tamoyil manfaati alohida o’yinchiga qarshi harakat va zonadagi mudofaani natijali qilishdir. Bunday himoya quyidagi variantlarga bo’linadi: 5+1, 4+2, 1+4+1. Buning mazmuni shuki, o’yinchilarning bir qismi (birin-chi raqam) zonani ushlab turadi, boshqalari esa (ikkinchi raqam) hujumchini shaxsan himoya qiladi. Variant 5+1 - himoyani tashkil etishda ko’p uchraydigan usuldir. Bunda o’yinchilar 6-0 zonadagiga o’xshab harakat qiladilar, o’yinchilardan biri esa kuchli hujumchiga qarshi shaxsiy himoyada o’ynaydi. Variant 4+2 bir vaqtda ikki o’yinchining (bombardir va markazdagi yoki yana boshqa o’yinchilar) harakatini bog’lab qo’yish. maqsadida qo’llaniladi. Ya’ni ikki mahoratli hujumchiga qarshi shaxsiy himoyada, boshqalari esa chiziq bo’ylab zonada himoya qilish shaklida o’ynaydilar. Variant 1+4+1- raqiblar jamoasi chiziq bo’ylab o’ynaydigan bo’lsa, shunga qarshi qo’llaniladi va u o’yinchiga himoyachilardan biriga panohgohlik qilish yuklanadi. Hujumni tashkil qiluvchi o’yinchiga qarshi shaxsiy himoya qo’llanilib, boshqa o’yinchilar esa zonada o’ynaydilar. Himoyada muvaffaqiyatli o’ynash barcha himoya tizimlarini to’la takomillashtirib egallashga va shaxsiy himoyada yaxshi hara kat qilishni bilishga asoslangan. Shuning hisoblanadi. Ammo, uni uzluksiz ta’limning turli bosqichlarida yoshlarning o’ziga xos xususiyatlariga mos holda o’rgatish uslublari to’liq holda yaratilgan. Ushbu qo’llanmada qo’l to’pi o’yining texnikasi, ishtirokchilarning harakatlari, to’pni uzatish va qabul qilib olish va musobaqalarni o’tqazishni rejalashtirish va tashkil qilishga doir dastlabki ma’lumotlar keltirilgan. Kurs ishining maqsadi : Yosh gandbolchilarda maxsus mashqlar yordamida chidamkorlik sifatlarini rivojlantirish usullari haqida Kurs ishining vazifasi : O’yinchilarni chidamlilik va jismoniy tayyorgarliklarini oshirish o’rgatish. Kurs ishining ob'ekti : Chidamlilik o’quv mashg’ulotlarini rejalashtirish Kurs ishining predmeti : Qo’l to’pi o’yini taktikasini o’rgatish yo’llari Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kiris qismi, 2 ta bob, 4 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

Gandbolda texnik – taktik tayyorgarlikning o’ziga xos xususiyatlari

Купить