Gastronomik turizm rivojlanishining geografik jihatlari

Gastronomik turizm rivojlanishining  Geografik jihatlari  
MUNDARIJA
KIRISH ………..………………………………………………………………..3
I   BOB.   TURIZM   GEOGRAFIYASINING   ILMIY   NAZARIY
ASOSLARI……………………………………………………………………...9
1.1-§. Turizm tushunchasi……………………………………………………….9
1.2-§. Turizm geografiyasining obyekti va predmeti…………………………..12
1.3-§. Turizm turlari va klassifikatsiyasi …………………………………….... 16
II   BOB.   GASTRONOMIK   TURIZM   HAQIDA   UMUMIY
MA’LUMOT…………………………………………………………………..25
2.1-§. Gastronomik turizm va uning ilmiy-nazariy asoslari…………………....25
2.2-§. Gastronomik turizmning mazmun-mohiyati………………………….… 35
2.3-§. Gastronomik turizmning turizm sohasidagi o‘rni……………………….42
I I I   BOB .   GASTRONOMIK   TURIZM   RIVOJLANISHINING
GEOGRAFIK JIHATLARI………………………………..………………...47
3.1-§.   Har   xil   iqlimli   hududlarda   yashovchi   xalqlarning   ovqatlanishida   o‘ziga
xos jihatlari (adaptiv tiplar)…………………………………………………….47
3.2-§. Gastronomik turizmning dunyo bo‘yicha tutgan o‘rni…………………..50
3.3-§. Dunyo mamlakatlarida gastronomik turizmning rivojlanganlik darajasi..57
IV   BOB .   GASTRONOMIK  TURIZMNING  O‘ZBEKISTONDA TUTGAN
O‘RNI………………………………………………………………………….64
4.1-§.   O‘zbekiston   gastronomik   turizmining   xalqaro   gastronomik   turizm
rivojlanishida o‘zbek milliy taomlarining o‘rni………………………………..64
4.2-§. Jizzax viloyatida turizm sohasining rivojlanishida gastronomik turizmning
ahamiyati………………………………………….……………………………70 4.3-§. Jizzax viloyatining o‘ziga xos taomnomalari………………………..…..79
XULOSA………………………………………………………………...…….85
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI………………...……..89
ILOVALAR……………………………………………………………………98
2 KIRISH
Dissertatsiya   mavzusining   dolzarbligi   va   zarurati.   Jahonda
daromadlilik   darajasi   bo‘yicha   turizm   sohasi   uchinchi,   tovarlari   va   xizmatlari
eksportida to‘rtinchi o‘rinni egallab, global yalpi ichki mahsulotidagi  ulushi 10
foizni   tashkil   etadi 1
.   Koronavirus   pandemiyasi   davrida   eng   ko‘p   zarar   ko‘rgan
iqtisodiyot   tarmoqlaridan  biri   bo‘lgan  mazkur  sohaga   2022-yilning  yanvar-iyul
oylarida xalqaro sayyohlar kelishi 2021-yilning shu davriga nisbatan deyarli uch
baravar   ko‘paygan.   Butunjahon   sayohat   va   turizm   kengashi   (WCTT)
ma’lumotlariga ko‘ra, 2025-yilga borib turizm sohasidagi  ish o‘rinlari soni 350
mln kishiga yеtadi 2
. Buning uchun mintaqalarning tabiiy, iqtisodiy va ijtimoiy,
tarixiy, etnogeografik jihatlarini turizm uchun zarur bo‘ladigan infratuzilmasini
tizimli ravishda shakllantirishni taqozo etadi. 
Dunyoda   gastronomik   turizmni   rivojlantirish   imkoniyatlari   va
muammolari,   uning  hududiy   tashkil   etilishiga   bag‘ishlangan   ijtimoiy  geografik
tadqiqotlarga   ustuvor   ahamiyat   berilmoqda.   Mazkur   tadqiqotlarda   gastronomik
turizm   tushunchasining   mazmun-mohiyati,   hududlarning   gastronomik-turistik
resurslarini   baholash,   gastronomik   turizmni   turizmning   boshqa   yo‘nalishlari
bilan uyg‘unlikda rivojlantirish imkoniyatlarini asoslash, sayyohlarni jalb qilish
uchun kerak bo‘lgan infratuzilma komplekslarini loyihalashtirish, gastro-turistik
sayohatlarga   bo‘lgan   istiqbol   talabni   o‘rganish   va   prognozlashtirish,
gastronomik   turizmning   hududlar   iqtisodiyotdagi   tutgan   o‘rnini   tahlil   qilishga
alohida e tibor qaratilmoqda. ʼ
O‘zbekiston   Respublikasining   2022-2026   yillarga   mo‘ljallangan   Yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasida “O‘zbekiston bo‘ylab sayohat qiling”
1
 http://vawilon.ru/statistika-v-turizme/
2
 Butunjanon sayohat va turizm kengashi (WCTT) ma’lumoti. https://wttc.org/Research/Economic
Impact
3 dasturi doirasida mahalliy sayyohlar sonini 12 million nafardan oshirish, hamda
respublikaga   tashrif   buyuradigan   xorijiy   turistlar   sonini   9   million   nafarga
yеtkazish,   to‘siqsiz   turizm   infratuzilmasini   mamlakatning   asosiy   turizm
shaharlarida keng joriy qilish.  2026-yilgacha turizm sohasida band bo‘lgan aholi
sonini  2 baravar oshirib, 520 ming nafarga yеtkazish  belgilab berilgan 3
. Ushbu
vazifani   bajarish   uchun  turizm   sohasini   hududiy  jihatdan   samarali   tashkil  etish
va   rivojlantirishning   tashkiliy-iqtisodiy   mexanizmlarini   takomillashtirish
bo‘yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 2-dekabrdagi PF-4861-
son   “O‘zbekiston   Respublikasining   turizm   sohasini   jadal   rivojlantirishni
ta’minlash   chora-tadbirlari   to‘g‘risida”gi   Farmoni,   2018-yil   3-fevraldagi   PF-
5326-son   “O‘zbekiston   Respublikasi   turizm   salohiyatini   rivojlantirish   uchun
qulay   sharoitlar   yaratish   bo‘yicha   qo‘shimcha   tashkiliy   chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi   Farmoni,   2019-yil   5-yanvardagi   PF-5611-son   “O‘zbekiston
Respublikasida   turizmni   jadal   rivojlantirishga   oid   qo‘shimcha   chora-tadbirlar
to‘g‘risida”,   2019-yil   13-avgustdagi   PF-5781-son   “O‘zbekiston   Respublikasida
turizm   sohasini   yanada   rivojlantirish   chora-tadbirlari   to‘g‘risida”,   2020-yil   28-
maydagi   PF-6002-son   “Koronavirus   pandemiyasining   salbiy   ta’sirini
kamaytirish   uchun   turizm   sohasini   qo‘llab-quvvatlashga   doir   kechiktirib
bo‘lmaydigan   chora-tadbirlar   to‘g‘risida”   Farmonlari,   2017-yil   16-avgustdagi
PQ-3217-son   “2018-2019   yillarda   turizm   sohasini   rivojlantirish   bo‘yicha
birinchi   navbatdagi   chora-tadbirlar   to‘g‘risida”gi   Qarori,   boshqa   me’yoriy-
huquqiy   hujjatlarda   belgilangan   vazifalarni   amalga   oshirishga   ushbu
dissertatsiya tadqiqoti muayyan darajada xizmat qiladi.
3
 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi PF-60-son Farmoni.
4 Hozirgi iqtisodiy modernizatsiyalash jarayonlari amalga oshirilayotgan bir
paytda   iqtisodiyotning   asosiy   qismini   xizmat   ko‘rsatish   sohasi   korxonalari
egallamoqda.   Ularning   ulushi   yalpi   ichki   mahsulotda,   iqtisodiyotda   band
bo‘lganlarning   tarkibida,   davlat   budjetiga   to‘lanadigan   soliqlarda,   yangi   ish
o‘rinlarini   yaratish   kabi   eng   muhim   masalalarda   muttasil   oshib   bormoqda   va
kelajakda   ham   bu   jarayonning   davom   etishi   huquqiy-me’yoriy   hujjatlar   bilan
mustahkamlanmoqda.   Sayyohlik   (turizm)   sohasi   dunyo   iqtisodining   eng   jadal
rivojlanayotgan   sohalaridan   biridir.   Uning   keng   qamrovli   taraqqiyoti   esa,
ko‘plab mamlakatlar uchun katta daromad manbaiga aylanib bormoqda.
BMTning   Jahon   sayyohlik   tashkiloti   ma’lumotida   2015-yilda   dunyo
bo‘yicha   1   milliard   184   million   sayyoh   qayd   etilgan   bo‘lsa,   2016-yil   yakuni
bo‘yicha   bu   ko‘rsatkich   1   milliard   235   millionga   ya’ni,   3,9   foizga   oshgan.
Sayohatchilarga   ko‘rsatilgan   eksport   xizmatlari   qiymati   2015-yilda   qariyb   1,5
trillion   AQSh   dollarini   tashkil   qilgan.   2016-2017-yillarda   ham   bu   raqamlarda
katta tafovutni ko‘rish mumkin.
Prezidentimizning   2019-yil   5-yanvardagi   “O‘zbekiston   Respublikasida
turizmni   jadal   rivojlantirishga   oid   qo‘shimcha   chora-tadbirlar   to‘g‘risida”gi
5611-sonli   Farmonida   diyorimiz   hududlarida   turizmning   istiqbolli   turlari,   shu
jumladan   gastronomik   turizm   salohiyatini   hisobga   olgan   holda   yangi   turizm
dasturlarini ishlab chiqish vazifasi belgilangan. 
Tadqiqotning   obyekti:   Jizzax   viloyati   hududidagi   umumiy   ovqatlanish
joylari va dehqonchilik xo‘jaliklari hisoblanadi. 
Tadqiqotning   predmeti:   Jizzax   viloyatida   gastronomik   turizmni
rivojlantirish   uchun   viloyatning   geografik   jihatlarini   baholash   va   prognozlash,
tuman va shaharlari kesimida o‘ziga xos ovqatlarini va poliz ekinlarini hisobga
olish masalalari hisoblanadi.
5 Tadqiqotning   maqsadi:   Jizzax   viloyatida   gastronomik   turizmni
rivojlantirishga   hududning   geografik   omillari   ta’sirini   aniqlash,   o‘zgarishini
baholash   va   prognozlash,   viloyatga   tashrif   buyuruvchi   mahalliy   va   xorijiy
sayyohlarga   gastronomik   yo‘l   xaritasini   aniqlash   bo‘yicha   taklif   va   tavsiyalar
berishdan iborat.
Tadqiqotning vazifalari:
Jizzax   viloyatida   turizmni   rivojlantirish   uchun   turizmning   hududdagi
turlarini  o‘rganish hamda tahlil qilish;
Jizzax   viloyatida   gastronomik   turizmni   rivojlantirish   uchun   faqat   shu
viloyatda   o‘ziga   xos   tayyorlanadigan   milliy   taomlarni   va   poliz   ekinlarini
o‘rganish hamda tahlil qilish;
Gastronomik   turizm   rivojlanishiga   Jizzax   viloyatining   geografik
jihatlarini  aniqlash, tasniflash va ularni tavsiflash;
Gastronomik   turizmning   shakllanishida   Jizzax   viloyatining   geografik
joylashuvini baholash ;
Hududga tashrif buyuruvchilarning ovqatlanishiga muhit omillari ta’sirini
baholash ;
Har   bir   milliy   taomning   shahar   va   tumanlar   kesimida   geoferens
ma’lumotlarini to‘plash va tahlil qilish , v iloyatning geografik joylashuviga mos
bo‘lgan gastronomik xarita yaratish ;
Jizzax viloyatida gastronomik turizmni yanada rivojlantirish uchun  ilmiy-
amaliy taklif va tavsiyalar ishlab chiqish .
Muammoning   o‘rganilganlik   darajasi.   Gastronomik   turizmning
rivojlanishi   va   hududiy   shakllanish   muammolari   bilan   xorijiy   davlatlar
olimlaridan   T.N.Abramkina,   A.Gettner,   A.A.Aganina,   A.Yu.Aleksandrova,
Ye.L.Dracheva,   I.S.Koroleva,   N.N.Baranskiy,   S.Bekkerman,   K.S   Shpenkova,
6 V.O. Sicheva, N.Ye.Nexaeva, Yu.S Terexova, V.E Gordin, Hall C, R.Mitchell,
Ya.Katelo,   Ye.V   Sarafanova   va   boshqa   olimlarning   ilmiy   tadqiqotlarida   keng
yoritilgan.  
Mamlakatimizda   M.R.Boltaboyev,   M.Q.Pardayev,   I.S.Tuxliyev,
A.S.Soliyev,   A.X.Yusupov,   A.N.Nigmatov,   M.R.Usmonov,   M.M.Muhamedov,
D.K.Usmonova,   B.X.Turayev,   M.Hoshimov,   A.Norchayev,   B.Sh.Safarov,
M.T.Aliyeva kabi   iqtisodchi  va geograf olimlar o‘z ilmiy tadqiqotlarida turizm
va uning turli   masalalari bo‘yicha tadqiqotlarni amalga oshirganlar. Shuningdek,
N.Ibragimov,   S.Ro‘ziyev,   N.Shamuratova,   B.Kamolov,   Sh.Yaqubjonova,
M.Mansurov,   Sh.Shomurodova,   O‘.Badalov,   Sh.Xolmurodov,   X.Jumayev,
E.Mahkamovlarning   ishlarida   O‘zbekiston   va   uning   turli   mintaqalari   doirasida
turizmning turli sohalari   bilan bog‘liq masalalar  keng yoritilgan. Biroq mazkur
tadqiqotlarda   gastronomik   turizm   va   uning   iqtisodiy   geografik   jihatlariga
qaratilgan yaxlit ilmiy izlanishlar   amalga oshirilmagan. Bu esa respublikamizda,
qolaversa,   Jizzax   viloyatida   gastronomik   turizmni   shakllanishi   va
rivojlanishining   geografik   jihatlarini   ochib   berishga   qaratilgan   mazkur
dissertatsiya ishi uchun asos   bo‘lib xizmat qiladi. 
Jizzax   viloyatida   sayyohlarni   qiziqtiradigan   tarixiy-arxeologik   manzillar
ko‘p. 427 ta madaniy meros obyekti davlat muhofazasiga olingan.  Ularning 100
tasi   tarixiy   obida   va   ziyoratgoh,   268   tasi   arxeologik,   59   tasi   monumental
yodgorlikdir.
“Nurota” va  “Zomin” davlat   qo‘riqxonalari, “Zomin” xalq  bog‘i,  Aydar-
Arnasoy   ko‘llar   tizimi,   9   ta   o‘rmon   xo‘jaligi   va   Qizilqum   cho‘li   ekoturizm
ishqibozlari   uchun   qiziqarli   manzillar   hisoblanadi.   Viloyatda   72   ming   gektar
o‘rmonzor bor. 200 dan ziyod ekoturistik obyekt, 50 dan ortiq noyob hayvon va
qush  turlari, 1000  dan  ziyod o‘simlik turi  mavjud.   Zomin,  Baxmal,  G‘allaorol,
7 Mirzacho‘l, Forish, Yangiobod, Sharof Rashidov tumanlari va Jizzax shahrining
etnografiyasi, aholining o‘ziga xos urf-odat va an’analari ham hudud sayyohlik
jozibadorligini   oshiradi.   2020-yil   22   yanvar   kuni   Jizzax   viloyatida   turizmni
rivojlantirish   davlat   qo‘mitasi   hamda   O‘zbekiston   gastronomik   turizm
assotsiatsiyasi   tomonidan   viloyatda   faoliyat   ko‘rsatuvchi   mehmonxonalar,
restoranlar va umumiy ovqatlanish shoxobchalari rahbarlari ishtirokida seminar
o‘tkazildi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi  quyidagilardan iborat:
Jizzax   viloyatining   shahar   va   qishloqlari   tarkibidagi   tarixan   tarkib   topgan
aholining   an’anaviy   taomlari,   mehmondo‘stligi,   pazandachiligi,   gastroturizmda
tutgan   o‘rni,   o‘xshashlik   va   tafovutlari,   o‘zaro   bog‘liqliklaridan   kelib   chiqib
ajratilgan tumanlar miqyosida asoslab berildi va marshrutlar ishlab chiqildi;
Jizzax   viloyati   hududining   tabiiy   sharoiti,   iqlimi,   aholisining   ko‘p   asrlik
mahalliy   an’analariga   asoslangan   va   avloddan-avlodga   o‘tib   kelgan   taomlari
hamda   pazandachilik   yutuqlari   assimilyatsiyasining   ijtimoiy   geografik   jihatlari
ochib berildi va tizimlashtirildi;
Jizzax   viloyatida   ajratilgan   tumanlar   kesimida   gastroturizm   resurslaridan
foydalanish   va   u   bilan   bog‘liq   xizmat   ko‘rsatish   tarmoqlarini   (mehmonxona
xo‘jaligi, umumiy ovqatlanish, transport) rivojlantirishga qaratilgan ilmiy taklif
va tavsiyalar ishlab chiqildi.
Tadqiqotning metodologik asoslari:  Tadqiqot ishi turli darajadagi metod
va   usullardan   foydalangan   holda   yoritiladi.   Shu   jihatdan   boshqa   tadqiqot
ishlaridan   farq   qiladi.   Dissertatsiya   ilmiy   jihatdan   boshqa   olimlar   o‘rgangan
ishlarni   puxta   o‘rgangan   holatda   yangiliklar   kiritib,   ustozlar   fikr   va   xulosalari
asosida   ishlab   chiqildi.   Aynan   amaliy   ahamiyatga   ega   bo‘lgan   ma’lumotlardan
foydala nildi.
8 Tadqiqotning   metodlari:   Dissertatsiya   ishini   bajarishda   geografik
taqqoslash,   tizim-tarkib,   so‘rovnoma ,   dala   tadqiqotlari,   geografik   prognoz,
statistik, GAT   hamda kartografik usullardan foydala nildi .
Tadqiqot ning amaliy ahamiyati:   Bu ishning amaliy ahamiyati  shundan
iboratki, kundan-kunga yurtimizga tashrif buyuruvchilar ko‘payib bormoqda va
xalqimizning   ma’naviy   va   madaniy   savodxonligi   ortishi   hisobiga   ularning
respublika   bo‘ylab   sayohat   qilishi   ham   ko‘paymoqda.   Bu   esa   yurtimizda
turizimning   yanada   rivojlanishiga   turtki   bo‘ldi.   Har   bir   sayyoh   kundalik
hayotida   ovqatlanishga   bo‘lgan   ehtiyojini   qondirishga   talabi   bo‘lgani   uchun
turizmning bir tarmog‘i bo‘lmish gastromik turizmni ham yurtimizda rivojlandi.
Har   bir   mehmon   tashrif   buyurgan   shahar   yoki   qishlog‘idagi   o‘ziga   xos   milliy
taomlarni   iste’mol   qilgisi   ya ’ ni   o‘ziga   xos   maza   (ta’m)   kashf   etadi.   Bu   esa
yurtimizga tashrif buyuruvchilarning yanada ortishiga sabab bo‘ladi.  
Olib   borilgan   ilmiy   izlanish   natijalari   Jizzax   viloyatining   gastronomik
turizm   haqidagi   ma’lumotlaridan   metodik   qo ‘ llanma   sifatida   foydalaniladi,
hamda   fakultet   yo ‘ nalishi   talabalari   uchun   “Jizzax   viloyati   geografiyasi”,
“Turizm asoslari” fanlaridan yordamchi adabiyot sifatida xizmat qiladi.
Dissertatsiyaning   hajmi   va   tuzilishi.   Dissertatsiya   tarkibi   kirish,   to‘rtta
bob,   xulosa,   foydalanilgan   adabiyot   va   ilovalar   ro‘yxati dan   iborat   bo‘ladi.
Dissertatsiyaning hajmi  94  betni tashkil etadi.
9 I BOB. TURIZM GEOGRAFIYASINING ILMIY NAZARIY ASOSLARI
1.1-§. Turizm tushunchasi
Turizm (tourism) terminini birinchi bo‘lib 1830-yilda V.Jekmo tomonidan
qo‘llanilgan   edi.   Bu   tushuncha   fransuz   tilida   “tour”,   sayohat   ma’nosida
ishlatilgan.   Turizm   va   turist   tushunchalari   o‘z   navbatida   bir   ma’nodagi
tushuncha   sifatida   qarash   noo‘rindir.   Turizm   keng   ma’nodagi   iqtisodiyotning
muhim tarmoqlaridan biri sifatida barcha turistik xizmatlar yig‘indisidan iborat
soha   hisoblanadi.   Turist   esa   shu   sohada   ishtirok   etadigan   muayyan   shaxs   o‘zi
yashaydigan   yoki   boshqa   joy,   hudud,   mamlakatda   bo‘lib   xaq   to‘lanadigan
xizmat   bilan   mashg‘ul   bo‘lmasdan,   turli   xizmatlardan   foydalangan   shaxsga
aytiladi. Turist o‘z navbatida turizmda band bo‘lgan kishilardir.
Binobarin,   bu   termin   va   tushunchalarga   Bern   universiteti   professorlari
Xunziker   va   Krapflar   aniqroq   baho   beradi.   Jumladan,   turist   -   bu   o‘zi
yashaydigan   joydan   boshqa   joyga,   hududga,   mamlakatga,   mamlakatidan
tashqariga   bo‘sh   vaqtlarida   dam   olish,   sog‘lig‘ini   tiklash,   sog‘lomlashtirish,
mehmonga   borish,   diniy   va   ish   yuzasidan   haq   to‘lanadigan   maqsadlaridagi
tashrifidir , deb ta’rif beradi.
A.Soliev   va   M.Usmonovlar   (2005)   turizm   tushunchasiga   quyidagicha
ta’rif   beradi:   “Aholining   o‘zi   yashab   turgan   mintaqa,   hudud,   o‘lka   yoki   biror
mamlakatning   diqqatga   sazovor   joylarini   ko‘rish   maqsadida   uyushtirilgan
rekreatsion   faoliyat   turiga   sayohat,   ya’ni   turizm”   deb   hisoblanadi.   1963-yilda
Birlashgan   Millatlar   Tashkilotining   (BMT)   Xalqaro   turizmga   oid   Rim
konferensiyasiga   muvofiq   turist   deb,   bir   mamlakatdan   ikkinchi   mamlakatga
safarga   borib,   kamida   24   soat   ichida   o‘sha   yerda   turib,   turistik   xizmatidan
foydalangan   kishiga   aytiladi   (Mironenko,   Tverdoxlebov,   1981).   Agar
10 kishilarning ana shu   muddat davomida mamlakat hududining boshqa joyida o‘zi
yashab   turgan manzildan tashqarida bo‘lishi mahalliy turizm deyiladi.
R.Abdumalikovning   fikricha,   turizm-   sayohat   paytida   “tur”   (belgi)
o‘rganish   degan   ma’noni   bildirib,   tog‘,   adirlar   va   uzoq   masofalarga   sayohat
qilish, oxirgi manzilga belgi qo‘yib kelish yoki cho‘qqiga chiqqanlikni bildirish
uchun biron belgi qo‘yishni anglatadi, deb ta’riflaydi (Abdumalikov, 1978 ). Bu
fikr ko‘proq maktab o‘lkashunosligi va turizmi bilan bog‘liqdir.
O‘zbekiston   Respublikasining   “Turizm   to‘g‘risidagi   qonuni”da   (3   -
modda.   Asosiy   tushunchalar:)   turizm   -   jismoniy   shaxsning   doimiy   istiqomat
joyidan   sog‘lomlashtirish,   ma’rifiy,   kasbiy   -   amaliy   yoki   boshqa   maqsadlarda
borilgan   joyda   (mamlakatda)   haq   to‘lanadigan   faoliyat   bilan   shug‘ullanmagan
holda uzog‘i bilan bir yil muddatga jo‘nab ketishi (sayohat qilishi);
-   turist   –   O‘zbekiston   Respublikasi   hududi   bo‘ylab   yoki   boshqa
mamlakatga   sayohat   qiluvchi   (doimiy   istiqomat   joyidan   turizm   maqsadida
jo‘nab ketgan) jismoniy shaxs;
-   turistik   faoliyat   -   ushbu   Qonun   va   boshqa   qonun   hujjatlari   talablariga
muvofiq   sayohatlarni   va   ular   bilan   bog‘liq   xizmatlarni   tashkil   etish   borasidagi
faoliyat;
- ekskursiya faoliyati - turistik faoliyatning tarixiy yodgorliklar, diqqatga
sazovor   joylar   va   boshqa   obyektlar   bilan   tanishtirish   maqsadida   oldindan
tuzilgan yo‘nalishlar  bo‘yicha ekskursiya  yetakchisi  hamroxligidagi  24 soatdan
oshmaydigan ekskursiyalarni tashkil etishga doir qismi;
-   turistik   resurslar   -   tegishli   hududning   tabiiy   -   iqlim,   sog‘lomlashtirish,
tarixiy - madaniy, ma’rifiy va ijtimoiy – maishiy obyektlari majmui;
11 -   turistik   faoliyat   subyektlari   -   belgilangan   tartibda   ro‘yxatga   olingan   va
turistik   xizmatlar   ko‘rsatish   bilan   bog‘liq   faoliyatni   amalga   oshirish   uchun
litsenziyasi bo‘lgan korxonalar, muassasalar, tashkilotlar;
-   turistik   industriya   -   turistik   faoliyatning   turistlarga   xizmat   ko‘rsatishni
ta’minlovchi   turli   subyektlari   (mehmonxonalar,   turistik   komplekslar,
kempinglar,   motellar,   pansionatlar,   umumiy   ovqatlanish,   transport   korxonalari,
madaniyat, sport muassasalari va boshqalar) majmui;
-   tur   -   muayyan   yo‘nalish   bo‘yicha   turistik   xizmatlar   majmui   (joy
bandlash,   joylashtirish,   ovqatlantirish,   transport,   rekreatsiya,   ekskursiya
xizmatlari   va  boshqa  xizmatlar)   bilan  ta’minlangan aniq  muddatlardagi  turistik
sayohat;
-   turistik   xizmatlar   -   turistik   faoliyat   subyektlarining   joylashtirish,
ovqatlantirish,   transport,   axborot-reklama   xizmatlari   ko‘rsatish   borasidagi,
shuningdek, turistlarning ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan boshqa xizmatlar;
- turistik guruh rahbari - turistik faoliyat subyektlarining vakili bo‘lgan va
uning nomidan ish ko‘rib, turistlarga xizmat ko‘rsatish shartnomasi shartlarining
bajarilishini ta’minlovchi jismoniy shaxs;
-   gid   (ekskursiya   yetakchisi)   -   tur   qatnashchilariga   turistik   xizmatlar
ko‘rsatish   shartnomasi   doirasida   ekskursiya   -axborot,   tashkiliy   yo‘sindagi
xizmatlar va malakali yordam ko‘rsatuvchi jismoniy shaxs;
-   turistik   faoliyatni   amalga   oshirish   uchun   litsenziya   –   turistik   faoliyatni
amalga oshirishga bo‘lgan huquqni tasdiqlovchi maxsus ruxsatnoma;
-   sertifikat   -   turistik   xizmatlar   sifatini   va   ularning   muayyan   standartga
yoki boshqa normativ hujjatga muvofiqligini tasdiqlovchi hujjat.
Turizm   tushunchasi,   insonlarning   vaqtincha   joylaridan   boshqa   joylarga
sayohat   qilish   faoliyatini   ifodalaydi.   Bu   jarayon,   asosan,   dam   olish,   madaniy
12 o‘rganish,   ta’lim,   ish,   yoki   boshqa   maqsadlarda   amalga   oshiriladi.   Turizm
iqtisodiy,   ijtimoiy   va   ekologik   jihatlarni   o‘z   ichiga   olgan   murakkab   tizim
sifatida qaraladi.
Turizmning   iqtisodiy   jihatlari,   uning   iqtisodiyotga   ta‘siri,   ish   o‘rinlari
yaratishi   va   mahalliy   bizneslarni   qo‘llab-quvvatlashi   bilan   bog‘liq.   Ijtimoiy
jihatlari,   turizm   orqali   insonlar   o‘rtasida   madaniy   almashinuv   va   muloqotni
rivojlantirishga   yordam   beradi.   Ekologik   jihat   esa,   turizm   faoliyati   tabiiy
resurslardan   foydalanishni   ko‘rsatadi   va   mahalliy   muhitni   saqlashga   qaratilgan
ekoturizm tushunchasini rivojlantiradi.
Turizm, shuningdek, geografik joylar  va ularning resurslari  bilan bog‘liq
bo‘lib,   sayohatchilar   tomonidan   tashrif   buyurilgan   joylarning   madaniy   merosi,
tabiiy   go‘zalliklari   va   iqtisodiy   imkoniyatlari   bilan   bog‘liqdir.   Turizmning
rivojlanishi   va   boshqarilishi,   hududiy   rivojlanish   va   barqarorlik,   shuningdek,
mahalliy aholi va madaniyatlarga ta’sir etish kabi masalalarni o‘z ichiga oladi. 
Umuman olganda, turizm insonlarning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishiga,
shuningdek, global iqtisodiy o‘sishga hissa qo‘shadi.
1.2 -§.  Turizm geografiyasining obyekti va predmeti
Turizm   geografiyasining   (TG)   fan   sifatida   shakllanishi   va   rivojlanishida
dastlabki   izlanishlar   XIX   asrning   ikkinchi   yarmidan   keyin   I.G.   Kol   tomonidan
olib   borilgan.   Bu   tadqiqot   dam   olish,   turizm   geografiyasi   bo‘yicha   ilk
qadamlardan   biri   bo‘ldi.   Shu   davrda   nemis   geografi   A.Gettner   ham   o‘z
izlanishlarida   TG   o‘ziga   xos   jihatlarini   ochib   berdi.   U   turizm   geografiyasining
predmeti bo‘yicha ilmiy ishlar olib borib, yirik shaharlar atrofida tabiat va iqlim
resurslaridan foydalanish xususiyatlariga katta e’tibor berdi.
13 Shuningdek,   Gettner   sayohat   paytida   kishilarning   tabiiy   va   ijtimoiy-
iqtisodiy hamda rekreatsiya resurslaridan foydalanishini turizm geografiyasining
predmeti deb ta’kidlaydi (Erdavletov, 2000, b.94-95).
“Turizm   geografiyasi”   terminini   birinchi   bo‘lib   fanga   1905-yilda
D.Stradnerom   kiritgan.   U   o‘z   izlanishlarida   turistik   faoliyatning   xo‘jalikni
rivojlantirishdagi o‘rniga alohida e’tibor qaratdi. K. Shputs (1919) esa turizmda
moddiy texnik bazalarni yaratish lozimligini alohida ta’kidlaydi. Shu bilan birga
u   madaniy   tadbirlar   va   tabiiy   landshaftlarni   turizm   geografiyasining   muhim
obyekti sifatida o‘rgandi.
Ta’kidlash   joizki,   ushbu   fanning   turli   jabhalari   bo‘yicha   xorijiy   davlatlar
olimlari   ko‘p   izlanishlar   olib   borgan.   Masalan,   Fransiyada   birinchi   bo‘lib
R.Blanshar  (1920)  Alp tog‘ida turizm  xo‘jaligi va turistik marshrutlarni tashkil
etish   bo‘yicha   ilmiy   izlanishlar   o‘tkazdi.   Shu   davrda   Italiyada   A.Mariotti
turizmning   tarixiy   bosqichlarini   ajratdi   va   shu   asosda   uni   o‘rgandi.   Bundan
tashqari,   1930-40   yillarda   ko‘pgina   davlatlar   olimlari   turizm   va   turizm
geografiyasining   ayrim   qirralariga   oid   ilmiy   tadqiqotlar   olib   bordi.   Jumladan,
Germaniyada,   Fransiyada,   Shveysariyada,   Yaponiya   hamda   AQSH   da
turizmning   ijtimoiy-iqtisodiy   va   tabiiy   turistik   resurslardan   foydalanish   va
ularning   imkoniyatlari   to‘g‘risida   ilmiy   asarlar   yaratilgan   (Erdavletov,   2000,
b.97).
Yevropa   va   Shimoliy   Amerika   olimlari   tomonidan   hududlarni   keng
miqyosda   o‘rganish,   ilmiy   asosda   dam   olishni   tashkil   etish   va   mavjud
muammolarni   turistik   va   geografik   tadqiqotlar   zaminida   o‘rgandi.   Ular
o‘zlarining   ilmiy   tavsiyalarida   ishlab   chiqarish   va   tabiiy   muhit   o‘rtasidagi
tafovutni   chetlab   o‘tmadi.   Shu   bois,   mazkur   mintaqalarda   turizm   tez   sur’atlar
bilan   o‘sib   bordi.   Chunonchi,   1936-1939   yillarda   turizm   sohasi   bo‘yicha
14 Krakovdagi Yagellon universitetida turistik kadrlar tayyorlashga katta ahamiyat
berildi.   Shu   davrda   polyak   geografi   S.Liship   turizm   geografiyasining   ilmiy-
uslubiy jihatlarini o‘rganib, o‘zining asarlarida “Turist geografiyasi” va “Turizm
geografiyasi”   terminlarini   geografik   adabiyotlarga   kiritdi.   U   turizm
geografiyasining o‘rganishda statistika, huquqshunoslik, madaniyatshunoslik va
boshqa   fanlar   bilan   aloqasini   ilmiy-uslubiy   jihatdan   isbotladi,   turistik
tadqiqotlarda xaritaning muhimligini alohida ta’kidladi.
Ikkinchi  jahon urushi  davrida turizmga doir ilmiy izlanishlar, tadqiqotlar
birmuncha   pasaydi.   Urushdan   keyingi   50-60-yillarda   turizm   geografiyasini
o‘rganish   Fransiya,   Kanada,   GFR,   Avstriya,   Buyuk   Britaniya,   Avstraliya,
Yaponiya va boshqa davlatlarda keng ko‘lamli o‘rganildi.
XX   asrning   ikkinchi   yarmidan   keyingi   yillarda   Sobiq   Ittifoqda   ham   bu
yo‘nalish bo‘yicha ko‘plab tadqiqotlar olib borildi. Jumladan, N.S.Mironenko va
I.T.Tverdoxlebov   (1984)   rekreatsiya   va   turizmning   geografik   xususiyatlari
to‘g‘risida, P.N.Zachinyaev, N.S.Falkovich (1972) xalqaro turizmning geografik
joylanishi va rivojlanishi bo‘yicha ilmiy asarlar yaratdi. Bundan tashqari, turizm
geografiyasining   nazariy   va   uslubiy   asoslarini   Pirojnik   I.I,   Kotlyarov   E.A.,
Aleksandrova   A.YU.,   Dmitrevskiy   YU.D.,   Erdavletov   S.R.   va   boshqalar   ham
ilmiy   ishlarida   ko‘rish   mumkin.   Ammo,   ta’kidlash   joizki,   sobiq   Ittifoqda
rekreatsiya   va   turizm   sohasini   keng   miqyosda   o‘rganish   yaqin   o‘tmishda
boshlandi. Ushbu tadqiqotlarning asosiy fan tarmog‘i sifatida o‘rganishda SSSR
Fanlar   akademiyasining   Geografiya   instituti   olimlari:   I.P.Gerasimov,
V.S.Preobrajenskiy,   A.A.Mins,   B.N.Lixanov,   Yu.A.Vedenin,   I.V.Zorin,
L.I.Muxina,   E.B.Alaev   va   boshqalar   izlanishlar   olib   bordi.   Shuningdek,
turizmning   turli   yo‘nalishlari   bo‘yicha   N.M.Svatkova,   K.M.Krivosheeva,
15 B.G.Fadeev,   D.Kobaxidze,   Yu.A.Shtyurmer,   U.N.Nabieva.   M.I.Azar   kabi
ko‘plab olimlar ilmiy tadqiqotlar olib borgan (Kotlyarov, 1978). 
Hozirgi   paytda   Markaziy   Osiyo   geograf   olimlari,   jumladan,
Z.M.Akramov,   E.A.Ahmedov,   Sh.Azimov,   G.R.Asanov,   A.S.Soliev,
A.Nigmatov,   O.Otamirzaev,   S.R.Erdavletov,   N.Alimqulova,   M.Husanboev,
K.N.Musin,   A.G.Nizamiev,   A.A.Joldasbekov   va   boshqalar   tomonidan   turizm
geografiyasining turli masalalari bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar olib borishgan.
Ko‘pgina   mutaxassislar   o‘zlarining   ilmiy   tadqiqotlarida   turizm
geografiyasi   bilan   rekreatsiya   geografiyasini   (RG)   bir   biriga   qo‘shilgan   holda,
yaxlit   predmet   sifatida   ko‘rishgan.   Ammo   bu   yo‘nalishlarni   N.Jorj,   B.Barbe
(Fransiya),   I.Matsnetter   (Germaniya),   F.Xellayner   (Kanada),
V.S.Preobrajenskiy,   Yu.A.Vedenin   va   boshqalar   ularni   alohida-alohida
ko‘rishga   harakat   qilishdi.   A.I.Chistobaev   va   M.D.Shariginlar   (1990)   turizm
geografiyasi   ijtimoiy-iqtisodiy   geografiya   fani   bilan   bog‘liq   holda   umumiy
hududiy tizimni tashkil etadi va TG ga ijtimoiy-iqtisodiy geografiyada hududiy
integral-sintetik fan sifatida yondoshishadi.
N.S.Mironenko   va   I.T.Tverdoxlebov   (1981)   fikricha,   inson   faoliyatining
barcha maqsadli, maqsadsiz,  bo‘sh paytlarida sog‘lomlashtirish, tanishuv, sport
va madaniy- maishiy faoliyati rekreatsiya, sayohat paytida aholi yashash joyidan
boshqa   joyga   qisqa   va   uzoq   muddatli   sayohati,   sayr   qilishi,   ekskursiyasi,
tanishuv,   ilmiy   va   sport   musobaqalarida   24   soat   ichida   bo‘lishini   turizm   deb
hisoblaydilar.
V.S.Preobrajenskiy   rekreatsiya   geografiyasini   rekreatsion   tizim   sifatida
o‘rganib,   uning   predmeti   va   o‘rganish   obyektini   “hududiy   rekreatsion   tizim”
(HRT) deb ta’riflaydi. E.A.Kotlyarov (1978) va I.I. Pirojniklar (1985) TG va RG
ga o‘z asarlarida alohida e’tibor qaratadi.
16 Mavjud   ilmiy   manbalarni   o‘rganish   shuni   ko‘rsatadiki,   aksariyat   olimlar
turizm   geografiyasini   nisbatan   yangi   va   uni   rekreatsiya   geografiyasining   bir
qismi   sifatida   qarashga   moyillar.   Darhaqiqat,   turistik   faoliyat   uzoq   muddatli
dam   olish,   sog‘liqni   tiklash   kabi   rekreatsion   maqsadlarga   ancha   to‘g‘ri   keladi
(Mironenko, Tverdoxlebov, 1981, b.11).
  G.R.Asanov   TG   va   RG   ga   baho   berib,   “Turizmning   gurkirab   o‘sishi
geografiya oldiga yangi vazifalar qo‘ydi, xususan turistlar oqimlari qonuniyatlar,
turizm industriyasi (mehmonxona, pansionatlar, xizmat sohasi va h.k.) iqtisodiy
geografiyaning   obyekti   bo‘lib   qoldi.   Tabiiyki,   turizm   geografiyasi   faqat   dam
olish   uchun   qilinadigan   safarlar   geografiyasigina   emas,   balki   umuman
sayohatlar,   safarlar   geografiyasi   bilan,   jumladan,   xizmat   sohasi   va   tabiatni
muhofaza   qilish   bilan   bog‘liq   ko‘pgina   masalalarni   o‘z   ichiga   oladi.   Shunday
qilib,   TG   safarlar   geografiyasi   bo‘lib,   geografiyaning   yangi   tarmog‘idir.   RG
predmeti   hududiy   rekreatsiya   tizimlari   (HRT),   ularning   tarkib   topishi,
rivojlanish   qonuniyatlar   tarkibi   va   taqsimlanishi   o‘rganishdan   iborat   bo‘lgan
geografiya   fani   oralig‘idagi   kompleks   xarakterdagi   oraliq   fan”,   deb   baholaydi
(Asanov, 1990).
Ayni   chog‘da,   N.S.Mironenko,   B.B.Rodmon,   I.V.Zorin   rekreatsion
rayonlashtirishda   iqtisodiy   geografik   omilga   katta   e’tibor   qaratadi.
V.S.Preobrajenskiy   va   Yu.A.   Vedeninlar   esa   turizmni   ijtimoiy-iqtisodiy   tadqiq
etishda   aholi,   aholi   manzilgohlari,   shahar   va   shahar   atrofi,   urbanizatsiya
jarayonining   turizmni   rivojlantirishdagi   o‘rniga   ahamiyat   berdi.   A.Soliev
fikricha, turizm geografiyasi iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning yangi tadqiqot
yo‘nalishlaridan   biri   bo‘lib,   mamlakat   va   mintaqalarning   iqtisodiy-ijtimoiy
salohiyatini   belgilovchi   muhim   omil   bo‘lishini   ta’kidlaydi.   Ayni   paytda,
geografiyaning   ushbu   yo‘nalishi   ko‘p   jihatdan   kishilarning   bo‘sh   vaqti,
17 mamlakat   va   mintaqalarning   ijtimoiy,   iqtisodiy   va   siyosiy   barqarorligiga
bog‘liq.
Shunday   qilib,   turizm   geografiyasi   keng   qamrovli   tabiiy   va   ijtimoiy-
iqtisodiy geografik fanlar oralig‘idagi nisbatan yangi tarmoqlardan biri bo‘lib, u
mintaqa   yoki   biror   hududning   tarixiy   taraqqiyotidagi   erishgan   yutuqlari,
madaniy   hamda   ijtimoiy-iqtisodiy   imkoniyatlari,   xo‘jaligining   yuksalishidagi
o‘rni va o‘ziga xos hududiy xususiyatlarini o‘rganadi. Turizmni iqtisodiyotning
asosiy tarmog‘i sifatida qaralganda uning to‘rtta asosiy hududiy bo‘g‘inlari yoki
bosqichlarini   ajratish   mumkin:   xalqaro,   milliy,   mintaqaviy   va   mahalliy   turizm.
Bu yerda biz uchun eng ahamiyatlisi mintaqaviy turizm (MT) hisoblanadi.
1.3-§. Turizm turlari va klassifikatsiyasi
Bugungi kunga kelib turizm turlarining yuzdan ortiq turlari mavjud bo‘lib,
kelajakda yangidan yangi turlari paydo bo‘lishi  mumkin. Shuning uchun ularni
guruhlashtirish, klassifikatsiya qilish muhim masalalardan hisoblanadi.
Turizm   klassifikatsiya-   turistik   faoliyatning   taksonomik   asoslariga   ko‘ra
tiplarga,   kategoriyalarga,   turlari   va   ko‘rinishlarga   ajratiladi.   Ba’zi   olimlar
fikricha, turizm o‘zining umumiy xususiyatlari va funksiyalariga ko‘ra uch tipga
ajratildi:
1. Davolanish;
2. Sog‘liqni tiklash-sport;
3. Tanishuv turizmi (Erdavletov,2000).
Bizning   fikrimizcha,   yuqoridagi   tipologik   funksiyalarni   hisobga   olgan
holda   turizmni   sog‘lomlashtirish   va   sport,   tanishuv,   diniy,   kasbiy   va   boshqa
18 turlarga   ajratish   maqsadga   muvofiqdir.   Dmitrevskiy   bulardan   tashqari,   ilmiy,
ekskursion, festival, xizmat, qishloq turizmlarini ham belgilagan.
Shu bois, sayyohning marshrutlarga chiqishidan maqsadi va istagi har xil
bo‘lishini   e’tibordan   chetda   qoldirmaslik   lozim.   Turistik   faoliyatda   sayyoh
yakka   yoki   maxsus   marshrut   asosida   safarga   chiqishi   mumkin.   Shuningdek,
sayohat   paytida   bir   vaqtning   o‘zida   ko‘pgina   maqsadlarni,   ya’ni,   turizmning
ko‘pgina   funksiyalarida   ishtirok   etishi   ham   nazardan   holi   emas.   Aholining
turmush sharoitini yaxshilanib borishi, uning bo‘sh vaqtini ko‘payishi, oilaning
moddiy   daromadini   o‘sishi   dam   olish   paytlarini   ko‘ngildagidek   o‘tkazishga
sabab   bo‘ladi.   Shu   sabab,   kishilar   dunyoni   ko‘rish,   tabiat   qo‘ynida   dam   olish,
sog‘lig‘ini   tiklash   va   boshqa   turistik   manbalardan   foydalanishni   istashadi.   Bu
esa   bevosita   turizm   geografiyasi   bilan   bog‘liq   masaladir.   Chunki,   kishilar
dunyoni xaritadan emas, balki o‘z ko‘zlari bilan ko‘rishni istashadi. Darhaqiqat,
sayohat   davomida   sayyohlar   hududlarning   turistik   imkoniyatlarini   safarlar
uyushtirish orqali amalga oshiradi. Bu turizmning o‘ziga xos xususiyatidir. Shu
o‘rinda,   turizmning   turlari   va   ko‘rinishlari,   jumladan,   tashkiliy   asoslari,
davomiyligi,   mavsumiyligi   va   yosh   jihatlari   turlicha   bo‘lishini   hisobga   olish
lozim. 
Ma’lumki,   turizmning   2   asosiy   bo‘limi   mavjud   bo‘lib,   bular   ichki
(mahalliy)   va   tashqi   (xalqaro)   turizmdir.   Mahalliy   turizm   -   bu   o‘z   mamlakati
hududida   qiyinchiliksiz   (vizasiz,   bojxona   to‘siqlarisiz   va   h.k)   istalgan   joyga
safar   qilishi,   dam   olishi   va   boshqa   turistik   faoliyatda   mashg‘ul   bo‘lishidir.
Mahalliy   turizm   bilan   xalqaro   turizm   bir-biri   bilan   chambarchas   rivojlanib
boradi.   Ammo   mahalliy   turizmda   so‘zlashuv,   transport   (ko‘pchilik   o‘z   shaxsiy
avtomobillarida   sayohat   qilishini   hisobga   olib)   va   boshqa   muammolar   ancha
oson kechadi.
19 Mahalliy   turizmning   mintaqamiz   (Markaziy   Osiyo)   uchun   eng   muhim
jihati   tanlagan   sayyohlik   marshruti   bilan   birgalikda   diniy  qadamjolarga   ziyorat
qilishi  hamda  qarindosh-urug‘   va do‘stlarni  ko‘rish  bir  vaqtning  o‘zida amalga
oshishi   mumkin.   Mahalliy   turizmda   o‘zi   yashab   turgan   mintaqani   ko‘rishi   va
o‘rganishi   orqali   ma’naviy   dunyoqarashi   oshadi   hamda   vataniga   muhabbat
uyg‘onadi,   shuningdek,   aholini   sog‘lomlashtirish,   ish   qobiliyatini   tiklash   va
mehnat resurslarining faoliyatini yaxshilashga xizmat qiladi.
 1-jadval
T/r  Turizm turlari
1. Sport turizmi
2. Suv turizmi
3. Yoshlar turizmi
4. Ekoturizm
5. Gastronomik turizm
6. Tibbiy turizm
7. Madaniy turizm
8. MICE turizm
9. Ziyorat turizm
10. Badiiy turizm
11. Sanoat turizm
12. Slow-turizm
13. Sarguzasht turizm
14. Geoturizm
15. Shopping turizm
O‘zbekistonning noyob ekzotik nabodat olamidan bahramand bo‘lishingiz
mumkin.   Turistik   qishloqda   yashash   qishloq   hayotini   ichidan   ko‘rish   uchun
ajoyib imkoniyatdir. Qushlarning sayrashi bilan uyg‘onish, eng tabiiy nonushta
20 tatib ko‘rish, maysazorga yotish va moviy osmonga tikilish, palov qanday qilib
o‘choqda   pishirilishini,   sigir   qanday   sog‘ilishini   ko‘rish   va   hosil   yig‘ishda
ishtirok   etish,   kulolchilik   mahsulotlari   qo‘lda   qanday   yasalishini   yoki   eski
texnologiyalar   yordamida   dunyodagi   eng   chiroyli   ipak   qanday   tayyorlanishini
ko‘rish   –   bularning   barchasidan   turistik   qishloqda   yashab   bahramand   bo‘lish
mumkin.  
O‘zbekistondagi   shahar   va   qishloqlarning   asosiy   afzalligi   shundaki,   ular
asliyligini   va   o‘ziga  xosligini   saqlab   qolishgan.   Shu   bilan  O‘zbekiston   ko‘plab
sayyohlar   uchun   jozibador.   Agar   siz   O‘zbekistonning   shimolidagi   xalqlarning
hayoti va madaniyatida ishtirok etishni istasangiz, go‘zal tabiat fonida mahalliy
aholining   ko‘p   asrlik   urf-odatlari   va   turmush   tarzini   o‘rganmoqchi   bo‘lsangiz,
turar   joyingiz   uchun   o‘tovlar   manzilgohlarni   tanlang.   An anaviy   o‘zbek   o‘tovʼ
manzilgohlari   ko‘chmanchi   aholining   an anaviy   mahzilgohlari   shaklida	
ʼ
qurilgan.   Uylarda   yashash   mutlaqo   ekologik   jihatdan   toza,   ularni   ishlab
chiqarishda faqat tabiiy materiallar, jumladan, yog‘och va kigiz ishlatiladi. Har
bir   o‘tov   taxminan   5   kishiga   mo‘ljallangan.   O‘tov   manzilgohda   yashab
o‘zingizni   sivilizatsiya   poyonida,   zamonlararo   sayohat   qilib,   bir   paytlar
karvonlari shu yerlardan o‘tgan ko‘chmanchi va savdogarlar orasida, Ipak yo‘li
iforini his etasiz. 
Odatda o‘tov manzilgohlarida qolish turli xil ekzotik xizmatlarni ham o‘z
ichiga oladi: tuya minish, kuniga uch mahal ovqatlanish, cheksiz yulduzli osmon
ostida va milliy folklor namoyishlari bilan gulxan atrofida va tabiat qo‘ynidagi
sayrlar   shular   jumlasidandir.   Bundan   tashqari,   yaqin   atrofdagi   qishloqqa   sayr
qilishingiz   va   mahalliy   aholining   kundalik   hayoti   va   madaniyatining
xususiyatlari   bilan   tanishishingiz   yoki   masalan,   qadimiy   qal ani   ko‘rishingiz	
ʼ
mumkin.   O‘zbekistondagi   eng   mashhur   o‘tov   mahzilgohlar   qatoriga
21 “Aydarko‘l”   ko‘lidan   10   km   uzoqlikda   joylashgan   “Aydar”,   Nurota   shahri
yaqinidagi   “Safari”,   Orol   bo‘yidagi   “Mo‘ynoq”,   Ayoz   qal a   yaqinidagi   “Ayozʼ
qal a”   va   boshqalar   kiradi.   Siz   ma lum   bir   mintaqaga   kelasiz,   qishloqda	
ʼ ʼ
yashaysiz   va   fermer   xo‘jaliklari   egalari   bilan   qanday   dehqonchilik   qilishni
o‘rganasiz.   Taklif   qilinayotgan   sayohatlarning   ko‘plab   variantlari   mavjud   –
chorvachilikdan   (otchilik,   qoramolchilik,   baliqchilik,   parrandachilik)   sabzavot
va   mevalarni   yetishtirishgacha.   Toza   tabiat   qo‘ynida   faol   dam   olish,   ko‘plab
qiziqarli taassurotlar va his-tuyg‘ularga berilishdan yaxshiroq narsa bor ekanmi
sayohatchilar uchun.
Gastronomiya   –   bu   O‘zbekistonni   sevish   uchun   yana   bir   sabab.
Mamlakatimizga   kelganingizda   siz   har   qanday   ekskursiyani   rad   qilishingiz
mumkin,   lekin   hech   qachon   ovqatni   rad   eta   olmaysiz.   Ayniqsa   bu   yerning
havosi   aeroportdan   boshlab   mazali   taomlarning   xushbo‘y   hidi   bilan   to‘yingan.
O‘zbekiston   bo‘ylab   gastronomik   sayohat   sizga   butun   yil   davomida
unutilmaydigan   ta m   taassurotlarini   qoldiradi   va   siz   buni   hatto   uyda   ham	
ʼ
takrorlashni xohlab qolasiz.
O‘zbek taomlari haqida 7 ta fakt:
- Eng mazali non O‘zbekistonda.
- Ko‘pgina o‘zbek taomlari ochiq olovda (o‘choqda) pishiriladi.
- O‘zbekistonda yog‘li va yuqori kaloriyali taomlarni iste mol qilish odat	
ʼ
tusiga kirgan.
- Ovqatdan so‘ng o‘zbeklar issiq choy ichishadi.
-   O‘zbeklar   qo‘y   go‘shti,   mol   go‘shti   va   ot   go‘shtini   (ot   go‘shtidan
kolbasa – qazi) iste mol qiladilar.	
ʼ
-   O‘zbekistonda   mehmonlarni   xushbo‘y   choy   bilan   va   nonni   sindirib,
kutib olishadi, mazali palov bilan esa kuzatishadi.
22 -   Maxsus   choy   marosimi   (an’anaga   ko‘ra,   “O‘zbek   choyi”   marosimida,
mehmon   oldida   piyoladan   choynakka   uch   marotaba   choy   qaytariladi,
to‘rtinchisida esa mehmonga uzatiladi). O‘zbekistonning turli hududlarida choy
ichish an’analari bir-biridan farqli bo‘lishi mumkin.
O‘zbekistonning har bir kuni bayram. Maxsus tayyorgarlik va intiqlik bilan
o‘zbek xalqi 21 mart – “Yangi kun”ning timsoli bo‘lmish teng kunlikni kutadi.
Ushbu bayramning g‘aroyib go‘zalligi mehmonlar qalbini hayajonga soladi. Bu
kuni   sumalak,   halim,   ko‘k   somsa   pishirib   bayram   o‘tkazish   va   mehmonlarni
ochiq yuz bilan kutib olib nishonlash odat tusiga kirgan.
O‘zbekistondagi   rang-barang   va   eng   qiziqarli   voqealardan   biri   bu
festivallardir.   O‘zbek   xalqining   madaniyati   va   urf-odatlarini   to‘liq   anglash
uchun   mamlakat   bo‘ylab   sayohat   davomida   festivallardan   biriga   tashrif
buyurishingizni   tavsiya   qilamiz.   Biroq   mamlakatimizga   nafaqat   festivallarda
namoyon   etilayotgan   madaniy   merosimizni   ko‘rish   maqsadida,   balki   shovqinli
Toshkentda yoki Mo‘ynoqda Orol bo‘yidagi sahro o‘rtasida o‘tkazilgan elektron
musiqa   festivallarida   dunyoga   mashhur   musiqa   boshlovchilarining   zamonaviy
musiqalarini tinglash uchun ham kelishingiz mumkin.
Turizmning boshqa turlari
2 -jadval
T/r Turizm
turlarining
nomlari Suratlari Ta’riflari
23 1. Ziyorat
turizm Ziyorat bu – o‘tgan
avliyolar orqali Qodir
Tangriga murojaat
qilish, ongi va ruhini
tinchlantirish,
muqaddaslik haqiqatini
anglash, yolg‘izlik va
poklanish yo‘lidan
o‘tish.
2. Badiiy
turizm YuNESKOning
Butunjahon merosi
muhofazasi ostidagi
mashhur madaniy
artefaktlar xazinasiga,
faqatgina ulug‘vor
me’moriy, tabiat
yodgorliklari va diqqatga
sazovor joylargina emas,
balki buyuk shoir va
mutafakkirlarning
bebaho qo‘lyozmalari
ham kiradi.
3. Sanoat
turizm Navoiy viloyati sanoati
rivojlangan hudud
bo‘lib, geoturizm va
sanoat turizmi
yo‘nalishlarini
rivojlantirish
maqsadida
Omontoytov va
Dovgiztov konlarini
turistik diqqatga
sazovor joylarga
aylantirish uchun
Navoiy kon-
metallurgiya kombinati
davlat korxonasi
tasarrufidagi oltin, ruda
va boshqa mineral
resurslarni qazib olish
konlaridagi mavjud
24 infratuzilma obyektlari
o‘rganib chiqildi.
4. Slow-
turizm Slow-turizm
zamonaviy hayotga
nisbatan yaqinda kirib
keldi. Bu vaqtni
sekinlashtirish va
to‘laqonli dam olish
uchun yaxshi urinish.
Qayerga borishingiz
muhim emas - tabiat
qo‘ynigami, sayyohlik
qishlog‘igami yoki
yirik tarixiy
markazgami. Bu yerda
har bir tafsilotni his
qilish, mahalliy
madaniyatning oltin
daqiqalaridan
bahramand bo‘lish
muhimdir.
5. Geoturizm Geoturizm turizm
sohasida yangi
yo‘nalish hisoblanadi.
Ko‘pincha bu yo‘nalish
sanoat turizmi tarkibiga
kiritiladi. Qulay
geografik va iqlimiy
joylashuvi tufayli
O‘zbekiston ushbu
yo‘nalishni
rivojlantirish uchun
juda yuqori salohiyatga
ega.
25 6. Shopping
turizm Hayotbaxsh bozorlar,
esdalik sovg‘alari
do‘konlari,
hunarmandlar
ustaxonalari - azaldan
bu ajoyib
mamlakatning o‘ziga
xos belgisi bo‘lib
kelgan. O‘zbekistonga
kelganingizda, albatta,
unutilmas sayohatingiz
haqida esdalik sifatida
biror narsa xarid
qilishni xohlaysiz
Turizm klassifikatsiyasi
Hozirgi zamon turizmini klassifikatsiya qilish uchun eng avvalo uning asl
mohiyatini   ochib   beradigan   belgilarni   aniqlash   maqsadga   muvofiqdir.   Bizning
fikrimizcha,   turizmning   asl   mohiyatini   geografik   belgilar,   turistik   oqimlarning
yo‘nalishi, maqsadi, mablag‘ bilan ta’minlanganligi, harakatlanishi, joylashishi,
turistlar soni, tashkiliy va huquqiy asoslari ochib beradi. Ushbu belgilarga ko‘ra
turizm quyidagicha klassifikatsiya qilinadi. 
3-jadval
Turizm klassifikatsiy asi
Klassifikatsiya belgilari Turizm turlari
1. Geografik belgilar Ichki, xalqaro
2.   Turistik oqimlar yo‘nalishi Kelishi, ketishi
3. Maqsadi Rekreatsiya, davolanish va dam olish, ko‘rish
(ekskursiya), tadbirkorlik (ish yuzasidan), 
ilmiy, sport va dam olish, shop -turizmi, 
qiziqish, ziyorat qilish, ekoturizm, ekzotik va 
boshqalar.
4.   Mablag‘ bilan ta’minlanish
manbai Ijtimoiy, savdo
5. Harakatlanishi Piyoda, samolyotda, dengizda, daryoda, 
26 avtomobilda, poyezda, velosipedda, aralash
6. Joylashish joyi Mehmonxonada, motelda, pansionotda, 
kemping, palatkada
7. Turizmda qatnashuvchilar Yolg‘iz oilaviy, guruh
8.Tashkiliy shakli Tashkiliy, ixtiyoriy
Bizningcha   turizm   klassifikatsiyasi   yana   boshqa   bir   qancha   ko‘rinishlarga
ham egadir. Jumladan buni 2-jadvalda quyidagicha ko‘rinadi.
4-jadval
Turizm klassifikatsiyasi
Sayohatda ishtirok etuvchilar va
qatnashadiganlar soniga ko‘ra Individual (yakka), guruh, oilaviy
1. Dam olish regioniga ko‘ra Milliy, xalqaro
2. Tashkil etish xususiyatiga 
ko‘ra Tashkillashtirilgan, tashkillashtirilmagan, 
mustaqil.
3. Maqsadiga ko‘ra Dam olish, sog‘liqni tiklash 
(sanatorniya),rekreatsiya, 
sog‘lomlashtirish, ishbilarmonlik, 
ta’limiy, diniy, ziyorat, shop turizm, 
sog‘inish qumsash (nostalgicheskiy) va 
boshqalar.
4. Yoshiga ko‘ra Bolalar, yoshlar, o‘rta yoshdagilar, keksa 
yoshdagilar, qarilar
5. Harakatlanish vositasiga 
ko‘ra Avtomobil, avtobus, suv (kruiz), piyoda, 
temiryo‘l, havo, velosiped va boshqalarda.
6. Faoliyat turiga ko‘ra Ishbilarmonlik, tanishuv, sport, ekologik, 
kongress, ekstremal, qishloq (agroturizm) 
va boshqalar.
7. Tabiiy resurslardan 
foydalanishga ko‘ra Tog‘, dengiz, o‘rmon, daryo, plyaj, 
davolanish.
8. Hududiy harakteriga ko‘ra Kontinental, dengizbo‘yi, orol.
9. Moliyaviy manbasiga ko‘ra Tijorat, ijtimoiy (sotsial).
10. Turistlarni joylashtirish 
vositasiga ko‘ra Mehmonxona tipi, mehmonxona 
bo‘lmagan tipi.
11. Sayohatning uzoq-yaqinligi Yaqin, uzoq.
12. Sayohatning davomiyligi Qisqa, o‘rta, uzoq.
13.  Turistik potoklarning 
intensivlig i Mavsumiy, yil davomida (doimiy) .
27 Ichki   turizm   yoki   ko‘p   hollarda   mahalliy   turizm   sifatida   ham   ishlatiladi.
Agar   turist   o‘z   yashab   turgan   mamlakat   hududdan   chiqmasdan   sayohat   qilsa,
turizmning   bunday   shakliga   ichki   turizm   deb   ataladi.   Bunday   turistlar   uchun
viza   kerak   emas,   o‘zining   milliy   pulidan   foydalanadi.   Ayrim   ma’lumotlarga
qaraganda   turistik   sayohatlarga   chiqishning   asosiy   qismi   ichki   turizmga   to‘g‘ri
keladi.   Ichki   turizmning   rivojlanishi   har   bir   mamlakatda   turistik   resurslardan
foydalanish, turizm infratuzilmalarini rivojlantirish, turizm bo‘yicha mutaxassis
kadrlar   tayyorlash   imkoniyatini   beradi.   Keyingi   yillarda   xalqaro   turizm   bilan
ichki   turizm   orasida   bir-biriga   yaqinlashuv   yuz   bermoqda.   1985-yil   14   iyun
oyida   Yevropa   davlatlarining   bir   guruhi   Gollandiya,   Belgiya,   Germaniya,
Fransiya,   Lyuksenburg,   Italiya   kabi   davlatlarning   hukumat   boshliqlari   Shengel
hamkorligiga   imzo   chekdilar.   (2019-yilda   22   ta   davlatda   shingen   shartnomasi
amal qiladi). 
Keyingi   yillarda   Yevropa   davlatlarining   ko‘pchiligi   yagona   pul
muomalasi   “Yevro”ga   o‘tmoqdalar.   Bu   esa   ushbu   mamlakatlarning   barchasida
pul,   tovar   va   turistlarning   erkin   harakat   qilish   imkoniyatini   beradi.   Ushbu
davlatlarda   yagona   viza   siyosati   amalga   oshirildi.   Bu   esa   Yevropaga   turistlar
oqimining   ko‘plab   kelishi   va   ularning   viza   uchun   ortiqcha   mablag‘   va   vaqt
sarflanmasligiga olib keldi. 
28 II BOB. GASTRONOMIK TURIZM HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT
2.1-§. Gastronomik turizm va uning ilmiy-nazariy asoslari
Ma’lumki,   gastronomik   turizm   ovqat   va   ichimliklar   orqali   turistlarni   jalb
qilish   bilan   bog‘liq   turizm   sohasidir.   U   nafaqat   milliy   taomlar   bilan,   balki
vinochilik,   pivo   tayyorlash   san’ati   va   sanoati   bilan,   shuningdek,   boshqa
alkogolli   hamda   alkogolsiz   ichimliklar   ishlab   chiqarish   va   mahalliy
oshxonalarning   taomlar   tayyorlashi   bilan   tanishishni   va   ularni   ishlab   chiqarish
hamda iste’mol qilishning an’anaviy usullariga rioya qilish maqsadida mamlakat
va mintaqalarga tashrif buyurishni o‘z ichiga oladi. Shuningdek, noyob, ekzotik
taomlarni tatib ko‘rish bilan birga asrlar davomida mahalliy aholining an’analari
va   urf-odatlarini,   pishirish   madaniyatini   o‘zlashtirgan   mahalliy   retseptdan
bahramand   bo‘lishdir.   Juda   ko‘p   olimlar   tomonidan   gastronomik   turizm
tushunchasining ta’rifi berilgan (5-jadvalga qarang). 
5-jadval
Gastronomik turizm tushunchasining ta’rifi
Muallif
Gastronomik turizm ta’rifi
S.Bekkerman Gastronomik   sayohat   -   bu   ifodali   vositadir
sayohatchining   o‘zi   bilan   chizishi   mumkin   ma’lum   bir
mamlakat   haqida   g‘oya;   bu   taomlar   orqali   mamlakat
madaniyatiga singish va pishirishdir.
K.S.Shpenkova,
V.O.Sicheva Oziq-ovqat   safari   -   bu   maxsus   tanlangan   dastur
pazandalik,   ovqat   va   ichimliklarni   tatib   ko‘rish,   ularni
tayyorlash   texnologiyasi   va   jarayoni   bilan   tanishish   va
professional oshpazlardan ta’lim olish jarayonidir.
Yu.S.Terexova, Oziq-ovqat bilan bog‘liq xizmat safari, boshqa biron
29 V.E.Gordin,
Yu.G.Trabskaya bir   joyda   topilmaydigan,   faqat   muayyan   hududlar
uchun   xos   bo‘lgan   mahalliy   taomlar   va   boshqa   oziq-
ovqat   mahsulotlarni   o‘zida   jamlagan   tadbirlar
majmuasi.
D.I.Basyuk Gastronomik   turizm   (gastronom   termin   bilan
bog‘liq. U grekcha  γαστήρ    oshqozon), ovqatlanish va‒
madaniyat   o‘rtasidagi   munosabatlarni   o‘rganadigan   va
ijtimoiy fanlar sohasiga tegishli bo‘lgan fan.
T.S.Kuklina Gastronomik turizm - bu milliy taomlar, mahsulotlar,
ichimliklar   bilan   tanishish   maqsadida   turli
mamlakatlarda   harakatlanish   bilan   bog‘liq   bo‘lgan
turizm turi.
G.G.Vishnevskaya Gastronomik   turizm   -   bu   milliy   taomlar   va
ichimliklarni   ishlab   chiqarish,   pishirish   texnologiyasi,
shuningdek,   dunyo   xalqlarining   oshpazlik   an’analari
bilan tanishish bog‘liq bo‘lgan turizm turi.
S.Ye.Salamatina Gastronomik turizm - bu faoliyat turi, uning maqsadi
mamlakat   yoki   mintaqaning   etnik   taomlari,   asosiy
mahsulotlari,   pishirish   texnologiyasining   xususiyatlari
bilan   tanishish   va   oshpazlik   bo‘yicha   bilim   darajasini
oshirishdir.
N.Ye.Nexaeva,
Yu.S.Terexova
O.R.Jelezova Gastronomik   turizm   -   xalqaro   turizmning   yangi
yo‘nalishi   bo‘lib,   hududlarning   milliy   xo‘jaligi   va
barqaror   rivojlanishi,   madaniy   merosi   bilan   bog‘liq
yo‘nalishdir.
A.Matchanova Gastronomik   turizm   -   bu   mahalliy   oshxonaning
30 o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganish maqsadida taomlar,
shuningdek   ichimliklarni   ta’tib   ko‘rish   va   oshpazlik
an’analari bilan tanishish uchun mamlakatlar va qit’alar
bo‘ylab amalga oshiriladigan sayohat turi hisoblanadi.
  Gastronomik   turizmga   turli   manbalarda  olimlar   turlicha   ta’rif   berishadi.   Ba’zi
manbalarda,   gastronomik   turizm   -   bu   dunyoning   turli   mamlakatlarida,   shu
jumladan   qishloq,   shahar   va   gastronomik   monoturlarga   (asal,   sharob,   agro,
baliq, kofe, choy, pishloq, meva va rezavor mevalar) ega bo‘lgan, odamlarning
doimiy   yashash   joyiga   nisbatan   harakatini   o‘z   ichiga   oladigan   turizm   turi.   Uni
geografik jihatdan qishloq va shahar, shuningdek, monoturlarga ajratiladi.
6-jadval
Gastronomik turizm turla rining asosiy xususiyatlari
№ Gastronomik turizm
y o‘nalishlari Gastronomik turizm turlari
1 . Qishloq joylar uchun
xos  gastronomik
sayohatlar -o‘rmonda yovvoyi mevalarni yig‘ish.
-noyob delikateslar to‘plami .
-fermer   xo‘jaliklarida   sabzavot   va   mevalarni
yig‘ish.
-vinochilik bilan tanishish (uzum yig‘ish).
-asalari bog‘lariga tashrif buyurish.
-polizlar, qovun sayllariga sayohat .
-qadimiy   urfga   aylangan   taomlarni   tatib
ko‘rish.
2 . Shaharlar uchun xos
gastronomik sayohatlar -restoran   va   maxsus   tamaddixonalarga
sayohatlar.
-qandolat fabrikalariga tashrif buyurish .
-kolbasa do‘konlariga tashrif buyurish.
-gastro-mehmonxonalar   (noyob   mualliflik
taomlari).
31 -milliy taomlar musobaqalarida ishtirok etish.
-yakka tartibdagi mualliflik taomlari .
-ta’lim bilan bog‘liq sayohatlar.
-pazandalik   maktablari   va   akademiyalariga
tashrif buyurish.
3 . Gastronomik
monoturlar -muayyan bitta turdagi mahsulotga ixtisoslashgan
mintaqa yoki mamlakatlar.
Gastronomik   turizm ,   yoki   oshxona   turizmi ,   turizmning   asosiy   turlaridan
biri   bo‘lib,   asosiy   maqsadi,   sayyohlarning   ma’lum   bir   mamlakatga,   sayohat
qilishi   asnosida,   o‘sha   davlatning   milliy   oshxonasi   va   ovqatlanish   madaniyati
bilan   ham,   yaqindan   tanishishidir.   Gastronomik   sayyoh,   birinchi   navbatda,
madaniyatning   ajralmas   qismi   hisoblangan,   milliy   va   an anaviy   taomlarni,ʼ
tayyorlash   jarayoni,   dasturxonga   tortish   usullari,   ovqatlanish   tartibi   va
pozitsiyalarini,   ko‘rish   va   bilish   barobarida,   sayohat   qilayotgan   davlatining,
tarixini,   iqtisodiyotini,   davlat   siyosati   hamda   mahalliy   aholining   e tiqodlarini	
ʼ
o‘rganadi.
Gastronomik turizm, odatda ikki turga bo‘linadi;
Agroturizm ,   dala   (qishloq)   gastronomik   turizmi;   Sayohat   qilinayotgan
davlatning, ekologik toza mahsulotlari (meva va sabzavotlar, poliz mahsulotlari,
uzumchilik)   ni,   hosilini   yig‘ish   yoki   qadoqlashni   o‘z   ko‘zi   bilan   ko‘rish   va
mahsulotlarni ta’tib ko‘rish tushiniladi.
Shahar  gastronimik turizmi , mahalliy mahsulotlarni  qayta ishlaydigan  va
ishlab   chiqaradigan   korxonalar,   milliy   taomlar   tayyorlaydigan   ovqatlanish
shoxobchalarida,   oziq-ovqat   do‘konlariga   va   boshqa   ob’yektlarga,   tashrif
buyurib, ularni o‘rganish va ta’tib ko‘rishni o‘z ichiga oladi.
Hozirgi   vaqtda,   dunyoning   ko‘p   mamlakatlarida,   gastronomik   turizm
rivojlangan; 
32 •   Fransiya   va   Bolgariya   davlatlaridagi   uzumchilik   va   vinochilik   sohasiga
sayohatlar; 
•   Gollandiya,   Shveytsariya   va   Italiya   davlatlaridagi   pishloqchilik
faoliyatini o‘rganish va ta’tib ko‘rish sayohatlari;
•   Germaniya,   Avstriya,   Belgiya,   Chexiya   davlatlaridagi   pivochilikga
ixtisoslashgan sayohatlar shular jumlasidandir.
Gastronomik sayyohlar;
• Odatiy sayyohlikdan zerikkan sayyoh; 
• Ovqatlanish ratsioniga o‘zgartirish kiritayotgan sayyoh; 
• Gurmanlar (oziq-ovqatlarni baholovchi va ta’tib ko‘ruvchilar); 
•   Kasb-kori   gastronomiya   bilan   bog‘liq   mutaxassislar   (restoratorlar,
oshpazlar, umumiy ovqatlanish korxonalari xodimlari); 
•   Sayyohlik   agentlari   (sayyohlik   turlari   tashkil   qilishlari   uchun,   milliy
taomlarni o‘rganadilar);
33 1-rasm.   Terrace cafe, Rue de Buci, Parij, Fransiya.
O‘zbekistonda   turizmni   rivojlantirish,   turistlarga   xizmat   ko‘rsatish
tizimini kengaytirish va ular uchun barcha sharoitlarni yaratish maqsadida yangi
turistik   majmualar,   mehmonxonalar,   kempinglar,   restoranlar,   barlar,   transport
sohalari, qurilish uchun katta mablag‘lar ajratilmoqda. Bunday sur’atda turizmni
rivojlantirish   albatta   umumiy   ovqatlanishni   ham   rivojlantirishini   taqoza   etadi,
chunki   barcha  turistlar  goh  ichki  turist  bo‘lsin,  goh  tashqaridan   kelsin,  ulardan
qat’iy   nazar   restoran   xo‘jaligiga   yoki   ovqatlanish   tarmog‘idan   foydalanishga
majbur. Aks holda insonlar ovqatlanish uchun barcha mahsulotlarni o‘zlari bilan
olib yurishi kerak yoki uy sharoitlarida tayyorlab, iste’mol qilishi kerak bo‘ladi.
Ammo   turistlarda   bunday   imkoniyatlar   yo‘q,   shuning   uchun   ham   ular
ovqatlanish   xizmatidan   foydalanishga   majburdir   va   mana   shu   holatlarning
mavjud bo‘lishi turizm umumiy ovqatlanishni uyg‘un holda rivojlantirishi uchun
imkon   beradi.   Shuning   uchun   ham   turizmda   asosiy   xizmat   turlaridan   birini
ovqatlantirish xizmati tashkil etadi.
Dunyo   bo‘yicha   ovqatlanish   korxonalarining   yagona   tasniflari   mavjud
emas.   Lekin,   shunga   qaramasdan   ko‘p   mamlakatlarda   ommaviy   tarqalgan
ma’lum bir ko‘rinishdagi (tipdagi) ovqatlanish korxonalari ajratilib ko‘rsatiladi.
Milliy   oshxonaga   ega   bo‘lgan   restoranlar   ham   mavjud   bo‘lib,   ular   italyancha,
xitoycha,   grekcha,   turkcha,   inglizcha,   amerikacha,   hindcha,   fransuzcha,
nemischa   kabi   restoranlar   bilan   mashhur.   Ularning   ayrimlari   narxlarining   juda
arzonligi bilan ajralib tursa, ayrimlari esa qimmatliligi bilan ajralib turadi. 
Odatda   turistlar,   qaysi   mamlakatda   bo‘lsalar,   o‘sha   mamlakatning
oshxonasi   bilan   tanishishga   qiziqadilar.   Ko‘p   hollarda   mezbon   shaharning
qiziqarli   milliy   hamda   arzon   restoranlari   haqida   ma’lumot   berib   o‘tadi,   milliy
34 restoranlar   bilan   tanishtirish   nuqtai   nazarda   ham   sayohatlar   tashkil   etiladi.
Masalan,   Bavariyada   turistlarni   Bavariya   (Germaniya)   oshxonasi   bilan,   ya’ni
mashhur   oq   sosiskalar   hamda   bavarcha   pivo   bilan   mehmon   qilishadi.
Myunxenda   esa   turistni   albatta   “Xofbrayxaus”ga,   ya’ni   eng   katta   pivo   zaliga
olib   borishadi.   Avstriyada   dunyoda   eng   mashhur   bo‘lgan   vencha   shnitsellarni
(katlet   turi)   tamaddi   qilishga   olib   borishadi   va   albatta   Italiyada   esa   tushlik
ovqatlanish  pastasiz   (makaronli   taom)   o‘tmaydi.  AQSH  da  va  barcha   ko‘pgina
mamlakatlarda afg‘oncha, kolumbcha, hindcha, chexcha kabi  restoranlar  ishlab
kelmoqda.   So‘nggi   paytlarda   vegeterianlarga   xos   oshxonalar   ham   paydo   bo‘la
boshladi,   yoki   yahudiylar   uchun   maxsus   tayyorlanadigan   taomlar   restoranlari
ham faoliyat ko‘rsatib kelmoqda.
Ovqatlanishning   turlari   bu   ertalabki   nonushta,   yarim   pansion,   to‘liq
pansion doimo turistik xizmatlar ko‘rsatish tarkibida belgilangan bo‘ladi. Yarim
pansionda   (ikki   marta   ovqatlanish)   ertalabki   nonushta   va   tushlik   yoki   kechki
ovqat   nazarda   tutilgan   bo‘ladi.   Pansion   –   bu   uch   martalik   ovqatlanishdir.
Qimmatbaho   xizmat   ko‘rsatish   variantlarida   butun   kun   davomida   va   hattoki
tunda   istalgan   vaqtda   va   istalgan   miqdorda   ovqatlanish   hamda   ichimliklar
(spirtli   ichimliklarni   ham   qo‘shib   hisoblaganda)   ichish   imkoniyati   nazarda
tutilishi mumkin.
Nonushta   masalasida   eng   yaxshisi   shundaki,   turist   mehmonxonadan
tashqariga   chiqmasligi   kerak,   garchi   ovqatlanish   joylari   nazarda   tutilmagan,
turistlarga esa yaqinroqda joylashgan restoranda ovqatlanish mumkinligi tavsiya
qilingan   joylashtirish   vositalari   ham   mavjud   bo‘lsada.   Bunday   hollarda
joylashtirish   xizmatining   narxi   keskin   pasayib   ketadi.   Ovqatlantirishni   tashkil
etish   turistning   sog‘ligini   ham   hisobga   olgan   bo‘lishi   kerak.   Noto‘g‘ri
ovqatlanish,   yomon   tayyorlangan   ovqat   zaharlanishga   olib   kelishi   mumkin.
35 Masalan,   40%   gacha   turistlar   Misr   va   Hindistonga   borganlarida   diareyadan
aziyat chekadilar. Ayniqsa, ko‘chadagi mayda sotuvchilar qo‘lidagi suv va ovqat
shuningdek, restoranlardagi sifatsiz taomlar xavflidir. 
Ayrim   toifadagi   turistlar   ruhida   diniy   belgilar   bo‘yicha   umumiy   qabul
qilgan   cheklanishlar   (cho‘chqa   go‘shtini   iste’mol   qilmaslik,   ro‘za   tutish),
vegetarianlarni o‘ziga xos talablari, bolalar ovqati talablarini ham hisobga olish
kerak.   Ovqatlanishga   bo‘lgan   bunday   talablarning   o‘ziga   xosligini   turistlar   tur
sotib   olayotganlarida   ko‘rsatishlari   kerak.   Restoran   xo‘jaliklarida   chet   ellik
turistlarini  qabul  qilish muhim  ahamiyatga  egadir. Chunki  chet  ellik turistlarga
odatda   ovqat   yeyishni   tashkil   qilish   alohida   zallarda   yoki   umumiy   zalning
chegaralangan   qismida   amalga   oshirilib   ularga   xizmat   ko‘rsatish   juda   ham
e’tibor va did bilan tayyorlangan joylarda bo‘lishi kerak. 
Turistlarni   restoran   hududida   ovqatlanish   jarayoni   restoran   binosidagi
savdo   zallari   va   qo‘shimcha   yordamchi   xonalarni   tartibga   keltirish,   stol   va
stullarni qabul qilingan tartibda qo‘yish, idish-tovoq olish, stollarga dasturxonni
yoyish,   tushlik   stollarini   va   ofitsiantlarni   ishga   tayyorlash   jarayonlari   kiradi.
Restoran   ishni   tashkil   qilish   uning   binosini   ichki   va   tashqi   ko‘rinishini   go‘zal
bo‘lishi   va   restoran   ochilishiga   qadar   tayyor   bo‘lishi   kerak.   Shuningdek,
turistlarni   turli   xildagi   servislardan   foydalanishi   uchun   imkoniyatni   yaratib
qo‘yish   kerak.   Turistlarni   qabul   qilish   va   ularga   sifatli   xizmat   ko‘rsatish
maqsadida xodimlar restoran korxonasidagi mebellarni joylanishiga ham e’tibor
qaratish   kerak,   stollarni   to‘g‘ri   chiziq   yoki   shaxmat   tartibida   o‘rnatish,
o‘rtalaridan bemalol yura oladigan bo‘lishi, shuningdek, boshqa jihozlarni ham
turistlarni   xohish   irodasi,   qaysi   yurtdan   kelayotganini   va   hokazolarni   hisobga
olgan holda ta’min etish kerak. 
36 Xalqaro turistlarni ovqatlantirish turizm faoliyatida turistlar uchun xizmat
ko‘rsatishning muhim qismini tashkil etadi. Shuning uchun ham turistlar uchun
xizmat ko‘rsatish turi ikki qismdan iborat: birinchisi - oshxona va boshqa oziq-
ovqatlarni   sifati   va   assortimenti,   ikkinchisi   oziq-ovqat   va   xizmatlarni
iste’molchilarga   sotishda   sifat   jarayonini   takomillashtirishdir.   Sifat   va
assortiment   umumiy   ovqatlantirish   korxonalarining   turiga   va   uni   turli
kategoriyalariga qaramasdan barcha uchun bir xil ahamiyatga egadir.
Oziq-ovqat va xizmatlarni turistlarga sotish va iste’molchilarni talablarini
qondirish   shartlaridan   biri   bu   o‘z   vaqtida   mahsulotlarni   sotish   va   barcha   talab
qilingan   xizmatlarni   qondirishdan   iboratdir.   Masalan:   korxonada   yoki
mehmonxonalarda   tez   xizmat   ko‘rsatish   hal   qiluvchi   ahamiyatga   ega   bo‘lib,
bularga buyurtma qilingan taomning stolga berilish tezligi va mijozning o‘zini-
o‘ziga xizmat qilishi kiradi. Restoranlarda esa xizmat qilish sifati mehnat turlari
ya’ni   xodimlarni   qaysi   xizmat   bilan   shug‘ullanishga   bog‘liq   bo‘ladi.   Bularga
ma’muriy   xizmat,   ofitsiantlar,   garderobdagilar   va   boshqalar   shu   xizmat
ko‘rsatuvchilar qatoriga kiradi. 
Ovqatlanish   sohasida   bu   faoliyatining   xizmat   ko‘rsatish   sifati   va
ko‘rsatkichlari quyidagilardan iboratdir:
   beriladigan   taom,   dessertning   issiq   sovuqligi   va   taom   sifatini   yuqori
darajada tashkil etish; 
  restoranda beriladigan taomlar assortimentining turli-tumanligi, ichimlik
va boshqa mahsulotlar turi bo‘yicha mijozlarga mos kelishi; 
   ovqatlanish   jarayonida   xizmat   ko‘rsatilayotgan   shaxsga   nisbatan
xushmuomalada bo‘lish, menyu-kartochkalaridan xaridorning o‘zi foydalanishi,
xaridorlar   talab-ehtiyojlariga   xushyor   bo‘lib   turish   lozim.   Buyurtmachining
37 buyrug‘ini bajarilish tezligi va ovqatlanib bo‘lgandan so‘ng taom haqqini to‘lash
usulini qo‘llash; 
   taom   iste’mol   qilinadigan   vaqtda   mijozlarga   xizmat   ko‘rsatish,
ofitsiantlarni   vino   va   ichimliklarni   ryumka   va   fujerlarga   quyish,   ular   stoliga
xizmat ko‘rsatish jarayonida ofitsiantlar barcha qoidalarga rioya qilishi shart; 
   zaldagi   tozalik   va   shinamlikni   ta’minlash,   madaniy   inson   didiga   javob
berishi,   xizmat   ko‘rsatiladigan   shaxslarga   zallarda   boshqa   sharoitlar   yaratishi
zarur; 
  shaxsiy gigiyena, tashqi ko‘rinish restoran kategoriyalariga javob berishi
kerak. 
Ovqatlanish   sohasida   taom   va   ichimliklarni   o‘rnatilgan   sertifikatsiya   va
standartlar   asosida   va   belgilangan   narxlarda   iste’molchilarga   yetkazish   asosiy
talablardan   biridir.   Hozirgi   iqtisodiy   modernizatsiyalash   jarayonlari   amalga
oshirilayotgan bir paytda iqtisodiyotning asosiy qismini xizmat ko‘rsatish sohasi
korxonalari egallamoqda. Ularning ulushi  yalpi ichki mahsulotda, iqtisodiyotda
band   bo‘lganlarning   tarkibida,   davlat   byudjetiga   to‘lanadigan   soliqlarda,   yangi
ish o‘rinlarini yaratish kabi eng muhim masalalarda muttasil oshib bormoqda va
kelajakda   ham   bu   jarayonning   davom   etishi   huquqiy-me’yoriy   hujjatlar   bilan
mustahkamlanmoqda. 
Umumiy   ovqatlanish   korxonalari   turli   xususiyatlariga   ko‘ra   tavsiflanadi
va tasniflanadi. Umumiy ovqatlanish sohasi subyektlarini quyidagi 10 ta belgiga
ko‘ra tasniflanishi 7-jadvalda ko‘rsatilgan. 
Faoliyat   muddatiga   ko‘ra   esa   –   doimiy   va   mavsumiy   turlarga   bo‘linadi.
Mamlakatimizga   tashrif   buyuruvchi   turistlar   mavsumiy   davrda   kelganliklari
uchun biz ularga doimiy shaklda xizmat ko‘rsata olmaymiz. Shuning uchun biz
faoliyat   muddatiga   ko‘ra   yilning   ma’lum   mavsumlarida,   kunning   aniq   bir
38 ovqatlanish   davrida   turistlarga   xizmat   ko‘rsatamiz.   Bundan   ko‘rinib   turibdiki,
turizm faoliyatida ovqatlantirish xizmati aniq bir vaqtni belgilashni talab qiladi 
Umumiy ovqatlanish sohasi subyektlarining tasniflanishi
7 -jadval
№ Tasnifiy belgilari Tasniflanishi
1.
Maqomiga ko‘ra - jismoniy shaxs maqomiga ega yakka tartibda
faoliyat yurituvchi subyektlar;
-   huquqiy   shaxs   maqomiga   ega   subyektlar
(korxona va tashkilotlar).
2.
Mulk shakliga ko‘ra -   shaxsiy   yoki   xususiy   mulkka   asoslangan
korxonalar;
- jamoat mulkiga asoslangan korxonalar;
- davlat mulkiga asoslangan korxonalar;
- aralash mulkka asoslangan korxonalar;
-   xorijiy   davlatlar   va   fuqarolar   mulkiga
asoslangan korxonalar
3.
Joylashuviga ko‘ra - shaharlarda;
- qishloqlarda;
- mehmonxonalar qoshida;
- mahalla markazlarida;
- ta’lim muassasalari qoshida, vagonlarda;
-   dam   olish   va   sog‘lomlashtirish
oromgohlarida;
- ishlab chiqarish korxonalarida;
- turli xildagi klublarda;
- bozorlar qoshida;
- avtotrassa bo‘ylarida;
- aeroportlarda;
- portlarda;
- kemalarda;
- boshqa ruhsat etilgan joylarda
4. Xizmat shakliga ko‘ra -   o‘z-o‘ziga   xizmat   ko‘rsatuvchi   shved   stoli
usulida;
39 - ofitsantlar xizmatidan foydalanuvchi;
- aralash;
-   mahsulotlarni   yetkazib   beruvchi   (uyga,   dam
olishjoylariga, ish joylariga);
- ko‘chma xizmatni amalga oshiruvchi.
5.
Xizmat darajasiga ko‘ra - lyuks;
- oliy;
- birinchi;
- ikkinchi;
- uchinchi daraja.
6. Tashkiliy tuzilishiga
ko‘ra - tizimli;
- mustaqil.
7.
Ixtisoslashuviga ko‘ra - ixtisoslashmagan;
-   ixtisoslashgan   (mahsulotlar   assortimenti
bo‘yicha,   ma’lum   millatlar   taomlari   bo‘yicha,
milliy   taomlar   bo‘yicha,   iste’molchilar
guruhlari bo‘yicha, xizmatlar bo‘yicha).
8. Faoliyat muddatiga
ko‘ra -   doimiy   (yil   davomida,   butun   sutka
davomida);
-   mavsumiy   (yilning   ma’lum   mavsumlarida,
kunning aniq bir ovqatlanish davrida).
9. Tashkiliy shakliga
ko‘ra - restoran;
- kafe;
- bar;
- oshxona;
- choyxona;
- bazmgoh
– to‘yxona;
- tamaddixona va boshqalar.
10. Joylashuvi va
harakatiga ko‘ra - statsionar (muqim bir joyda turuvchi);
-   harakatdagi   (avtooshxona,   vagon-restoran,
kupebufet, avto-bufet va boshqalar).
40 2.2-§. Gastronomik turizmning mazmun-mohiyati
Gastronom   so‘zining   kelib   chiqishi   quyidagicha   talqin   etiladi
(yunonchadan “Gastros” - oshqozon, “nomos” - qonun, ta limot,) degan ma noniʼ ʼ
anglatib, bugungi kunda bu atama ma nosi faqat uning etimologik kelib chiqishi	
ʼ
bilan   bog lanadi.   Shundan   kelib   chiqib,   gastronomik   turizmni   fan   sifatida	
ʼ
oladigan bo‘lsak, “Oziq–ovqat do ‘ koni”, – ovqatlanish va madaniyat o‘rtasidagi
bog ‘ liqlikni o‘rganadigan fan deb ta’rif berishimiz mumkin. Gastronomik turizm
atamasi ham soha mutaxassislari tomonidan bir qancha ta’riflar bilan keltirilgan:
–   bu   milliy   taomlar,   mahsulotlar,   ichimliklar   bilan   tanishish   uchun   turli
mamlakatlarga sayohat qilish. 
–   bu   mamlakatning   milliy   oshxonasi,   oshpazlik   xususiyatlari   an analari,	
ʼ
ishlab   chiqarish   va   tayyorlash   xususiyatlari   ovqatlar   va   idishlar,   shuningdek,
kasbiy bilimlarni o‘qitish va takomillashtirish uchun sayohat qilish. 
–   bu   asosiy   maqsadi   mamlakat   yoki   mintaqaning   milliy   taomlari   bilan
tanishish,   mahsulotlar   xususiyatlari,   texnologiya,   pishirish,   shuningdek,
oshpazlik bilim darajasini oshirish bo‘lgan faoliyatdir. 
–   bu   hududlar,   dunyo   bo‘ylab   sayohat   qilish   va   mahalliy   taomlar   bilan
tanishish,   oshpazlik   urf-odatlari,   shuningdek,   o‘ziga   xos   ta mini   ko‘rish   uchun	
ʼ
tashrib buyurish. 
Yuqoridagi   ta riflardan   kelib   chiqib,   gastronomik   turizm   -   bu   biror   bir	
ʼ
shaxs   yoki   jamoaning   milliy   taomlar   va   ichimliklarni   tatib   ko‘rib,   undan
rohatlanish   yoki   shifo   topish   uchun   hamda   ushbu   mahsulotni   ishlab   chiqarish
usullari,   oshpazlik   sirlari,   pishirish   texnologiyalarini   o‘zlashtirish   shuningdek,
har   bir   hududga   xos   bo‘lgan   taom   yoki   ichimliklarni   farqlash   va   ularni
taqqoslash   maqsadida   bir   hududdan   ikkinchi   hududga   yoki   bir   davlatdan
41 ikkinchi   davlatga   tashrif   buyurish   degan   umumiy   ta’rifni   berishimiz   mumkin
bo‘ladi. 
Shuningdek,   gastronomik   turizmning   asosiy   maqsadlaridan   biri   bu–   u
yoki  bu mamlakat  oshxonasining  xususiyatlari  bilan tanishishdan  iborat  bo‘lib,
bunda bir nechta tansiq taomlarni tatib ko‘rish yoxud ko‘plab taomlarni iste molʼ
qilish bilan birga, balki asrlar davomida saqlanib kelingan mahalliy retseptlarni
va   urf-odatlarni   o‘zida   jamlagan   milliy   taomlardan   bahra   olish   va   ularni
tayyorlanish   madaniyati   hamda   milliyligini   saqlab   qolgan   holda   uni   kelajak
avlodlarga yetkazishdan iborat desak, xato bo‘lmaydi .
Аgar   biz   gastronomik   turizm   tarixiga   nazar   tashlaydigan   bo‘lsak,   uzoq
tarixga   borib   taqalishini   kuzatishimiz   mumkin.   Masalan:   eng   qadimgi   odamlar
yashash   uchun   o‘zlariga   ozuqa   topish   maqsadida,   turli   o‘lkalar   bo‘ylab   kezib
yurib,   hayvonlar   va   qushlarni   ovlaganlar,   turli   xil   mevali   daraxtlarni   hamda
insonlar   iste’mol   qiladigan   o‘simliklarni   terib,   iste mol   qilib   kun	
ʼ
kechirishganligidan   boshlab   kuzatishimiz   mumkin   bo‘ladi.   Ular   o‘zlari   uchun
qayerda   mo‘l-ko‘l,   serob   va   lazzatli   hamda   foydali   oziq-ovqatlar   bo‘lsa,   o‘sha
hududlarga   muntazam   qatnab   turishgan   va   makon   qurishgan   Bu   vaqtlarda
ovqatlanish   bo‘yicha   ma lum   bir   vaqt   yoki   me yoriy   qoidalar   mavjud	
ʼ ʼ
bo‘lmagan,   yemoq   yoki   ichmoq   uchun   mahsulot   qachon   topilsa,   o‘sha   vaqtda
iste’mol qilinavergan. 
Ovqatlanish   yoki   oshpazlik   san ati   Miloddan   avvalgi   III   asrda   dastlab	
ʼ
Yunonistonda,   so‘ngra   Rimda   rivojlana   boshladi.   Yunonlar   singari,   rimliklar
ham kuniga uch mahal ovqatlanishga odatlanganlar. Rimda asosiy taomlar turli
xil   go‘sht   yoki   baliq   ovqatlaridan   tashqari,   sabzavot   va   barcha   turdagi   o‘tlarni
asal   va   shirinliklarni   o‘z   ichiga   olgan.   Rimda   sabzavotli   dasturxon   yunonlarga
qaraganda   ko‘proq   edi.   Rimliklar   cho‘chqa   va   echki   go‘shtini   yuqori   ishtaha
42 bilan   iste mol   qilganlar,   ov,   parranda   va   baliqlar   juda   qadrli   bo‘lganlar,ʼ
parrandachilik   yuqori   darajada   rivojlangan.   Qadimgi   davrlarda   rimliklar   stolda
nonushta   va   kechki   ovqatni   iste mol   qilishgan.   Keyinchalik,   ovqat   paytida,	
ʼ
erkaklarda karavotda, stol yonida yonboshlash odatlari paydo bo‘lgan. Stollarga
sharob, tuz va sirka solingan idishlar doimiy qo‘yilgan.
Gastronomik turizmning yo‘nalishlar tasnifi
Gastronomik   turizm   ovqatlanish   festivallari,   restoranlarga   tashrif
buyurish, misol ushun biror taomning qanday tayyorlanishini kuzatish chog ‘ ida
juda   mashhur   oshpazning   qo‘lidan   maxsus   taomni   yeyish   ham   gastronomik
turizm   hisoblanadi.   Bundan   tashqari,   turistlar   uchun   restoran   va
mehmonxonalarda  sayyohlarning  mahalliy  taomlar   va  ichimliklar  bilan  bog‘liq
43Qishloq gastronomik 
turizmi:
1. Qishloqlardagi milliy 
taomlar
2. Fermerlar xo‘jaliklari Shahar gastronomik 
turizmi:
1. Oziq-ovqat korxonalari
2. Umumiy ovqatlantirish 
korxonalari
Voqeali (festivallar) 
gastronomik turizmi:
1. Gastronomiya ko‘rgazmalari
2. Gastronomiya yarmarkalari
3. Gastronomiya festivallari
4. Gastronomiya bayramlari Gastronomiyani o‘rganishga 
qaratilganmadaniy bilish 
turizmi :
1. Taomlar, ichimliklar va oziq-
ovqatlar ishlabchiqarish bilan 
bog‘liq muzeylar va 
ko‘rgazmalarGastronomik   turizmining
yo‘nalishlari      tajribaga   ega   bo‘lish   uchun   sayohat   qilishlari   ham   gastronomik   turizm
hisoblanadi.
Gastronomiyaning   maqsadi   inson   salomatligini   eng   yaxshi   ovqatlanish
bilan   saqlash   va   hayotdan   zavqlanishni   ta’minlashdir.   Bugungi   kunda
gastronomik   turizm   asosiy   global   tendentsiya   bo‘lib,   ko‘plab   sayohatchilar
mahalliy   madaniyat,   tarix   va   an’analarni   aks   ettiruvchi   haqiqiy   oziq-ovqat
tajribalarini   o‘rganish   va   o‘ziga   xos   taomlarini   iste’moli   uchun   sayohat
qilmoqdalar.   Gastronomik   turizmning   rivojlanishi   mahalliy   iqtisodiyotga   ham
ijobiy   ta’sir   ko‘rsatdi,   chunki   u   fermerlar,   hunarmand   oziq-ovqat   ishlab
chiqaruvchilar   va   restoranlar   kabi   oziq-ovqat   ishlab   chiqarish   bilan
shug‘ullanadigan   kichik   korxonalar   uchun   ish   o‘rinlari   yaratishi   va   daromad
keltirishi mumkin.
Gastronomik turizmning oltita asosiy turlari mavjud
44Gastronomiya turizmining turlari
Restoran gastroturi
Ta’lim gastroturi
Voqe’ali gastrotur Qishloqlarga gastrotur Kombinatsiyalashgan
gastroturlarEkologik gastrotur  Gastronomik   turizm   turizmdagi   barcha   xizmatlarni,   faoliyatlarni   va
turizmning   boshqa   turlarini   ham   o‘z   ichiga   oladi   va   majmuali   tur   hisoblanadi.
Chunki,   turizmning   har   qanday   turi   bilan   vatanimizga   kelgan   xalqaro   turistlar
albatta   milliy   oshxonamizga,   milliy   taomlarimizga,   milliy   ichimliklarimizga
qiziqishadi. Hozirgi kunda gastronomik turizm jahon sayyohlik bozorining eng
jadal   va   rivojlanayotgan   turizm   yo‘nalishi   sifatida   tan   olingan.   Sayyohlik
sanoatining   umumiy   daromadlarida   gastronomiya   turizmning   ulushi   30   %   ini
tashkil etadi va bu ko‘rsatkich o‘sib bormoqda. Butunjahon sayyohlik tashkiloti
(UNWTO,   oziq-ovqat   turizm   bo‘yicha   Global   hisobot   tadqiqotlari)
ma’lumotlariga ko‘ra, sayohatchilarning 79 foizi gastronomiya tadbirlar taqvimi
va mahalliy oshxonalarning xususiyatlarini o‘rganib chiqqandan so‘ng, sayohat
rejalarini   tuzishadi.   Shuningdek,   tadqiqotga   ko‘ra,   “har   uchinchi   sayyoh
borayotgan davlatining milliy oshxonasini sayohat qilish uchun motivatsiya deb
hisoblaydi   va   u   umumiy   xarajatlarning   taxminan   30   foizini   ovqatlanishga
sarflanishi o‘rganilib chiqildi”
Gastronomik turizmni rivojlantirish bir necha sabablarga ko‘ra muhimdir:
1.   Iqtisodiy   rivojlanish:   gastronomik   turizm   mahalliy   aholi   uchun   ish
o‘rinlari   va   daromad   keltiradigan   imkoniyatlar   yaratish   orqali   mahalliy
jamoalarda   iqtisodiy   rivojlanishni   rag‘batlantirishi   mumkin.   Shuningdek,   u
mahalliy   oziq-ovqat   ishlab   chiqarish   va   tarqatish   tizimlarini   rivojlantirishni,
kichik   fermerlar,   hunarmandlar   va   oziq-ovqat   ishlab   chiqaruvchilarni   qo‘llab-
quvvatlashi mumkin.
2.   Madaniyatni   saqlash:   gastronomik   turizm   an’anaviy   oziq-ovqat   va
dehqonchilik amaliyotlarining ahamiyati to‘g‘risida xabardorlikni oshirish orqali
mahalliy   oziq-ovqat   an’analari   va   madaniy   amaliyotlarini   saqlashga   yordam
45 beradi. Shuningdek, u barqaror oziq-ovqat tizimlarini targ‘ib qilish va madaniy
merosni himoya qilishni rag‘batlantirishi mumkin.
3.   Ekologik   barqarorlik:   gastronomik   turizm   mahalliy,   mavsumiy   va
organik   mahsulotlardan   foydalanishni   rag‘batlantirish   orqali   ekologik
barqarorlikni rag‘batlantirishi mumkin. Shuningdek, u tabiiy resurslarni saqlash
va biologik xilma-xillikni muhofaza qilishga yordam berishi mumkin.
4.   Ijtimoiy   o‘zaro   ta’sir:   gastronomik   turizm   sayohatchilar   va   mahalliy
jamoalar o‘rtasida ijtimoiy o‘zaro ta’sir va madaniy almashinuvni rivojlantirishi,
turli   madaniyat   va   an’analarni   tushunish   va   qadrlashga   yordam   beradi.
Shuningdek,   u   mahalliy   aholi   o‘rtasida   mehmondo‘stlik   ko‘nikmalarini
rivojlantirishni,   oziq-ovqat   va   mehmondo‘stlik   sohalarida   xizmat   ko‘rsatish
sifatini yaxshilashni rag‘batlantirishi mumkin.
5.   Salomatlik   va   farovonlik:   gastronomik   turizm   sayohatchilarni   yangi   va
ko‘pincha sog‘lom ovqatlar, masalan, mahalliy meva va sabzavotlar va yangi va
tabiiy ingredientlardan tayyorlangan an’anaviy taomlarni sinab ko‘rishga undash
orqali   sog‘liq   va   farovonlikka   ijobiy   ta’sir   ko‘rsatishi   mumkin.   Shuningdek,   u
jismoniy   faollik   va   dam   olish   kabi   sog‘lom   turmush   tarzini   targ‘ib   qilishi
mumkin.
Gastronomik turizm - bu sayohat va turizmning bir tarmog‘i bo‘lib, ovqat
va   ichimlik   madaniyatini   o‘rganish,   mahalliy   taomlarni   tatib   ko‘rish   va
an’anaviy   ovqat   tayyorlash   jarayonlarini   tajribadan   o‘tkazish   imkonini   beradi.
Ushbu turizm turi sayyohlar uchun yangi ta’mlar va madaniyatlarni kashf etish
imkoniyatini yaratadi.
Gastronomik turizmining asosiy jihatlari:
1. Mahalliy taomlar: sayyohlar  mahalliy oshxona va an’anaviy taomlarni
sinab ko‘rishadi, bu esa ularning sayohat tajribasini boyitadi.
46 2.   Oshpazlik   darslari:   Sayyohlar   mahalliy   oshpazlardan   darslar   olib,
o‘zlari taom tayyorlashni o‘rganishlari mumkin.
3.   Oziq-ovqat   festivallari:   Ko‘plab   joylarda   oziq-ovqat   va   ichimliklar
festivallari o‘tkaziladi, bu esa sayyohlar uchun qiziqarli bo‘ladi.
4.   Mahalliy   bozorlar:   Sayyohlar   mahalliy   bozorlarni   ziyorat   qilib,   yangi
ingredientlar va mahsulotlar haqida ma’lumot olishlari mumkin.
5.   Sog‘lom   oziqlanish:   Gastronomik   turizm   ko‘pincha   sog‘lom   va   tabiiy
mahsulotlarga e’tibor qaratadi, bu esa sayyohlar uchun salomatlikka foydali.
Gastronomik turizmning afzalliklari:
- Madaniyatni o‘rganish: mahalliy ovqatlar orqali mintaqaning madaniyati
va urf-odatlarini o‘rganish.
-   Yangi   tajribalar:   sayyohlar   uchun   yangi   ta’mlar   va   taom   tayyorlash
uslublarini sinab ko‘rish imkoniyati.
-   Ijtimoiy   aloqalar:   oziq-ovqat   orqali   mahalliy   aholi   bilan   muloqot   va
aloqalar o‘rnatish.
Gastronomik turizm, shuningdek, iqtisodiy rivojlanishga ham ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi,   chunki   u   mahalliy   ishlab   chiqaruvchilarni   qo‘llab-quvvatlaydi   va
turizmni rag‘batlantiradi.   Mahalliy taomlar — bu biror mintaqa yoki davlatning
o‘ziga   xos   ovqatlari   bo‘lib,   ularning   tayyorlanish   usuli,   ingredientlari   va   ta’mi
o‘sha hududning madaniyati va an’analariga bog‘liq. Har bir joyning o‘ziga xos
taomlari bor va ular ko‘pincha mahalliy resurslardan foydalanadi. 
Mahalliy  t aomlarning  a sosiy  x ususiyatlari :
1.   Ingredientlar:   m ahalliy   taomlar   ko‘pincha   o‘sha   hududda
yetishtiriladigan   yoki   ishlab   chiqariladigan   ingredientlardan   tayyorlanadi.
Masalan, dengiz bo‘yidagi joylarda baliq va dengiz mahsulotlari keng tarqalgan.
47 2.   An’anaviy   t ayyorlash   u sullari:   Har   bir   mintaqa   o‘ziga   xos   tayyorlash
usullari va retseptlariga ega. Bu usullar ko‘pincha avloddan-avlodga o‘tadi.
3.   Madaniy   meros:   Mahalliy   taomlar   ko‘pincha   o‘sha   joyning   tarixiy   va
madaniy merosini aks ettiradi, masalan, diniy bayramlar yoki muayyan tadbirlar
bilan bog‘liq taomlar.
4.   Ta’m   va   aroma:   Mahalliy   taomlar   o‘ziga   xos   ta’m   va   aroma   bilan
ajralib turadi, bu esa sayyohlar uchun qiziqarli tajribalar yaratadi.
M ashhur mahalliy taomlar misollari :
-  O‘zbekiston:
  - P a lov: Guruch, go‘sht, sabzilar  va ziravorlardan tayyorlanadigan milliy
taom.
-   Manti:   Mol   yoki   qo‘y   go‘shti   bilan   to‘ldirilgan,   bug‘da   pishiriladigan
xamir ovqat.
- Italiya:
  -   Pasta:   t urli   xil   shakllarda   tayyorlanadigan,   ko‘plab   souslar   bilan   birga
xizmat qilinadigan an’anaviy taom.
- Pizza: O‘ziga xos xamir ustiga turli xil ingredientlar qo‘shilgan taom.
-  Yaponiya:
  - Sushi: Dengiz mahsulotlari va guruchdan tayyorlangan, ko‘plab turli xil
variantlarga ega bo‘lgan taom.
  - Ramen: Tovuq yoki mol go‘shti bul y oni bilan tayyorlangan, qaynatilgan
makaron.
2.3-§. Gastronomik turizmning turizm sohasidagi o‘rni
48 Gastronomiya   turizm   rivojlanishida   muhim   rol   o‘ynaydi.   Gastronomiya
madaniyatning   bir   qismidir;   u   millatlarning   an’analarini   va   qadriyatlarini
namoyish etadi. Sayohatchilar sayohat paytida turli mamlakatlarning taomlarini
bilib   oladilar.   Ba’zan   gastronomiya   sayohat   qilish   qarorida   hal   qiluvchi   rol
o‘ynaydi.   Shuningdek,   u   sayohatchilarning   umumiy   sayohatdagi   qoniqishiga
katta   ta’sir   ko‘rsatadi.   Shuning   uchun   gastronomiya   va   turizm   masalalari   juda
muhim   va   o‘rganishga   arziydi,   bu   esa   gastronomik   brendni   rivojlantirish   va
turizmni targ‘ib qilish uchun zarur.
Oziq-ovqat   turizm   xizmatlarini   rivojlantirishda   muhim   rol   o‘ynaydi,
chunki   u   ko‘pincha   sayohatchilar   xarajatlarining   30   %   yoki   undan   ko‘pini
tashkil   etadi.   Ispaniya   mintaqaviy   gastronomik   xilma-xillikni   rivojlantirish   va
yuqori   sifatli   oziq-ovqat   tajribalarini   yaratish   orqali   yetakchi   gastronomik
manzilga   aylangan.   Italiya   gastronomik   landshaftga   ega,   u   juda   yaxshi
rivojlangan.   Fransiyada   esa   Sopexa   o‘zini   oziq-ovqat,   vino   va   turmush   tarzi
bo‘yicha   xalqaro   marketingda   etalon   agentligi   sifatida   o‘rnashgan.   U
Fransiyaning   agrar   oziq-ovqat   sanoatini   obro‘sini   oshirish   va   Fransiyani
gastronomik  manzil   sifatida  brend  qilishda  50  yildan  ortiq  tajribaga  ega.   Lotin
Amerikasi   esa   oshpazlik   merosini   barqaror   turizmni   rivojlantirish   uchun
potentsial   soha   sifatida   tan   olishni   boshlamoqda,   bu   mahalliy   jamoalar   uchun
daromad olishda juda muhim bo‘lishi mumkin .
Gastronomiya   turizmi   bo‘yicha   butun   dunyo   manzillari   holatini   taqdim
etish   maqsadida,   BMT   Turizm   Tashkiloti   (UNWTO)   ning   Affilial   A’zolari,
jumladan,   DMOlar   (Manzilni   boshqarish   tashkilotlari),   ta’lim   muassasalari,
marketing   va   maslahat   firmalari,   turar   joy   ta’minotchilari,   yig‘ilishlar
industriyasi, oziq-ovqat va ichimlik ta’minotchilari va vino zavodlarini maqsad
qilib   olgan   onlayn   so‘rovnoma   o‘tkazdi.   Bu   so‘rovnoma   gastronomiya   turizmi
49 va uning manzil uchun ahamiyati haqida xususiy va jamoat sektorlarining nuqtai
nazarini   yaxshiroq   tushunishga   yordam   berishga   qaratilgan.   Umuman   olganda,
77 ta  javob olindi,  ulardan  67.5%  Yevropadan,  22%   Amerika qit’asidan,  7.8%
Osiyo   va   Tinch   okeanidan,   2.6%   esa   Afrikadan   kelgan.   Javob   beruvchilarning
aksariyati   davlat   idoralarini   (41.5%)   va   notijorat   tashkilotlarini   (28.5%)
ifodalagan;   shuningdek,   ta’lim   muassasalari   (15.5%)   va   xususiy   sektor
korxonalarini (14.5%) ham o‘z ichiga olgan. Javob bergan tashkilotlarning 87%
gastronomiyani o‘z manzilining imijini va brendini belgilashda ajralib turuvchi
va strategik element deb hisoblaydi.
Javob berganlarning qolgan 13% esa asosiy  motiv sifatida VFR (do‘stlar
va   qarindoshlarni   ziyorat   qilish)   ni   tanladilar.   Gastronomiyaning   turizm
rivojlanishidagi   roliga   kelsak,   javoblarning   o‘rtacha   qiymati   1   dan   10   gacha
bo‘lgan   shkalada   8.19   ni   tashkil   etdi,   bu   yerda   10   "to‘liq   rozi"   degan   ma’noni
anglatadi.   Javob   berganlarning   taxminan   70%   gastronomiya   sayohatchilarini
bozor   segmenti   sifatida   maqsad   qilib   olgan;   ammo   ulardan   faqat   10%
gastronomiya turizmini manzilda yetarli darajada targ‘ib etilgan deb hisoblaydi.
65.5%   esa   bu   turizm   turining   yetarlicha   emas,   lekin   targ‘ib   qilinayotganini
aytishadi.   Aniqrog‘i,   46.5%   o‘z   manzillarining   turizm   harakatlar   rejasida
gastronomiya turizmi strategiyasiga ega. Barcha javob beruvchilar gastronomiya
turizmini   targ‘ib   qilish   uchun   faoliyat   olib   borgan   va   hech   biri   ushbu
sayohatchilar segmentini maqsad qilishning salbiy ta’siri bo‘lganiga ishonmaydi
(UNWTO, 2017).
So‘rovnoma   onlayn   o‘tkazildi.   Ishtirokchilardan   100   nafari   turli
mamlakatlardan,   jumladan,   AQSh,   Kanada,   Braziliya,   Argentina,   Portugaliya,
Kipr,   Estoniya,   Fransiya,   Buyuk   Britaniya,   Shvetsiya,   Shveysariya,   Gretsiya,
Ispaniya,   Rossiya,   Ukraina,   Polsha,   Italiya,   Bolgariya,   Germaniya,   Avstriya,
50 Slovakiya,   Armaniston,   Yaponiya,   Xitoy,   Hindiston,   Litva,   ishtirok   etdi.
Ishtirokchilarning  50%   erkaklar   va  50%   ayollardir.  Ishtirokchilarning   69%   21-
35 yoshda, 18% 36-50 yoshda, 8% 20 yoshdan kichik va 5% 51 yosh va undan
katta.   Ishtirokchilarning   78%   gastronomiyaning   sayohat   qilishda   qandaydir   rol
o‘ynashini   ta’kidlagan,   9%   "yo‘q"   deb   javob   bergan   va   13%   esa   "bilmayman"
deb   javob   bergan.   Ishtirokchilar   maqsadli   manzildagi   yaxshi   oshxonaning
ahamiyatini quyidagicha baholadilar:
Maqsadli   manzildagi   yaxshi   oshxonaning   ahamiyati .   Ishtirokchilardan
sayohat   paytida   mahalliy   yoki   xalqaro   taomlarni   afzal   ko‘rishlari   haqida
berilgan savolga quyidagi javoblar berildi.
63% - Men manzildagi mahalliy oshxonani afzal ko‘raman
3% - Men xalqaro taomlarni afzal ko‘raman (McDonalds, King Burger)
34% - Men har ikkisini ham afzal ko‘raman
0%   -   Kishilar   mamlakatim   ovqatlarini   olib   yuraman   kabi   natijalar
ko‘rsatgan.
51 Gastronomiya   turizmda   haqiqatan   ham   muhim   rol   o‘ynaydi.   Ko‘p
odamlar   maqsadli   manzilni   mahalliy   oshxona   sababli   tanlaydilar   (masalan,
ko‘plab odamlar Ispaniya, Italiya kabi mashhur taomlarni tatib ko‘rmoqchi yoki
mashhur   oziq-ovqat   va   ichimlik   festivalida   ishtirok   etmoqchi).   Sayohatchilar
asosiy   gastronomik   maqsadlar   bilan   sayohat   qilmasalar   ham,   ular   mahalliy
taomlarni   iste’mol   qiladilar.   Ko‘p   odamlar   uchun   gastronomiya   joy   va
millatning   madaniyati   va   an’analarining   bir   qismidir,   va   ular   buni   oshxona
orqali   bilib   oladilar.   Ko‘plab   odamlar   gastronomiyani   ovqat   tayyorlash   san’ati
sifatida qabul  qilishadi,  chunki  turli  tayyorlash  usullari   taomning  ta’miga  katta
ta’sir   ko‘rsatadi.   Bizning   tahlillarimiz   shuni   ko‘rsatdiki,   maqsadli   manzildagi
yaxshi   oshxona   odamlar   uchun   juda   muhimdir   va   ko‘pchilik   sayohat   paytida
mahalliy   taomlarni   afzal   ko‘radi.   Bundan   tashqari,   narxlar   va   ahamiyat
o‘rtasidagi   munosabat   shuni   ko‘rsatdiki,   odamlar   yuqori   narxlarga   qaramay
mahalliy   taomlarni   iste’mol   qilishadi   va   ko‘pchilik   uchun   narx   muhim   emas,
chunki ular yuqori sifatli oziq-ovqatni afzal ko‘rishadi.
Tahlil   shuni   ham   ko‘rsatdiki,   maqsadli   manzildagi   oshxona   qoniqish
darajasiga ta’sir qiladi. Agar odamlar ovqatni yoqtirmasa, ular kamroq qoniqish
hosil   qilishadi.   Eng   ko‘p   yoqadigan   oshxonalar   mashhur   bo‘lganlari,   masalan,
Ispan,   Italiya,   Gretsiya,   Fransiya   taomlari,   lekin   kam   ma’lum   bo‘lgan   taomlar
ham sayohatchilar uchun qiziqish uyg‘otadi. Ko‘p odamlar yangi joylarni, yangi
madaniyatlarni, yangi  oshxonalarni va yangi  an’analarni  kashf  etish maqsadida
sayohat qilishadi. Shunday qilib, gastronomik turizm muvaffaqiyatli turizm turi
ekanligini   xulosa   qilishimiz   mumkin.   Gastronomiya   turizmi   turizmi
rivojlantirishga   yordam   beradi,   shuning   uchun   har   bir   mamlakat   va   millat   o‘z
milliy   gastronomik   an’analarini   baholashi   va   buning   asosida   turistik   paketlar
52 tayyorlashi,   maqsadli   manzilning   gastronomik   brendini   yaratishi   va   uni   o‘z
madaniyatining bir qismi sifatida taqdim etishi muhimdir.
Mamlakatlar  gastronomik  turizmni   rivojlantirish   rejasi  bo‘lishi  kerak,  bu
esa   mamlakatning   gastronomik   xaritasini   taqdim   etadi.   Gastronomik   turizm
barqaror   rivojlanish   maqsadlariga   erishishga   yordam   berishi   mumkin.
Gastronomik   turizm   iqtisodiyotni   rivojlantirish,   yangi   ish   o‘rinlari   yaratish,
ushbu   sohada   ishlaydigan   aholining   daromadini   oshirish   kabi   ko‘plab   foydalar
keltiradi.   Sayohatchilarning   ehtiyojlarini   qondirish   uchun   mamlakatlar
iste’molchilar  motivlari  va xulq-atvorini  tushunish  uchun tadqiqot  o‘tkazishlari
va buning asosida gastronomik turizm mahsulotlarini yaratishlari kerak. Bundan
tashqari,   ta’lim   muassasalari   ushbu   soha   uchun   yuqori   malakali   mutaxassislar
tayyorlashi   zarur,   chunki   xodimlarning   malakasi   xizmat   darajasiga   katta   ta’sir
ko‘rsatadi   va   bu   esa   o‘z   navbatida   mijozlarning   qoniqishiga   ta’sir   qiladi.
Shunday   qilib,   mamlakatlarning   gastronomiya   turizmiga   ko‘mak   berish   uchun
ko‘plab sohalarda kompleks ish olib borish zarur.
53 I I I BOB .  GASTRONOMIK TURIZM RIVOJLANISHINING
GEOGRAFIK JIHATLARI
3.1-§. Har xil iqlimli hududlarda yashovchi xalqlarning ovqatlanishida
o‘ziga xos jihatlari (adaptiv tiplar)
Har   xil   iqlimli   hududlarda   yashovchi   xalqlarning   ovqatlanish   odatlari
ularning yashash  sharoitlari, iqlim  sharoitlari  va mavjud tabiiy resurslarga mos
ravishda   rivojlanadi.   Quyida   ba’zi   iqlim   turlarida   yashovchi   xalqlarning
ovqatlanishidagi o‘ziga xos jihatlar ko‘rib chiqiladi:
1. Sovuq iqlim sharoitida yashovchilar:
  - Ovqatning energetik qiymati: Ushbu hududlarda yashovchilar, masalan,
Inuitlar yoki  Sibir  xalqlari, yuqori  energiyaga ega ovqatlarni iste’mol  qiladilar.
Ular   asosan   go‘sht,   baliq   va   yog‘larni   afzal   ko‘rishadi,   chunki   bular
organizmning issiq saqlashiga yordam beradi.
  -   Konservatsiya   usullari:   Sovuq   iqlim   sharoitida   oziq-ovqatni   saqlash
uchun quruq, muzlatilgan yoki tuzlangan usullar keng qo‘llaniladi.
2. Issiq iqlim sharoitida yashovchilar:
  -   Yengil   va   ko‘p   suyuqlik   iste’moli:   Tropik   va   subtropik   mintaqalarda
yashovchilar,   masalan,   Amazon   xalqlari,   ko‘proq   meva,   sabzavot   va   yengil
taomlarga  e’tibor   beradilar.  Suyuqlikni   ko‘p  iste’mol  qilish  muhimdir,  shuning
uchun ular ko‘pincha suyuqlik iste’mol qiladigan ichimliklar tayyorlaydilar.
-   Oziq-ovqatni   tez   tayyorlash:   Issiq   iqlim   sharoitida   oziq-ovqat   tezda
tayyorlanishi   va   iste’mol   qilinishi   kerak,   shuning   uchun   ko‘plab   xomashyo   va
tez tayyorlanadigan taomlar afzal ko‘riladi.
3. Mo‘tadil iqlim sharoitida yashovchilar:
54   - Turli xil ovqatlar: Mo‘tadil iqlim sharoitidagi xalqlar, masalan, Yevropa
xalqlari,   turli   xil   oziq-ovqat   mahsulotlarini   iste’mol   qiladilar.   Ular   go‘sht,   sut
mahsulotlari, donlar va sabzavotlar bilan boy ovqatlarni afzal ko‘radilar.
  -   An’anaviy   taomlar:   Ushbu   hududlarda   an’anaviy   taomlar   va   mahalliy
oshxona an’analari rivojlangan bo‘lib, har bir mamlakat yoki mintaqaning o‘ziga
xos taomlari mavjud.
4. Qurg‘oqchil iqlim sharoitida yashovchilar
  -   Suvni   tejash:   Sahro   va   qurg‘oqchil   hududlarda   yashovchilar,   masalan,
Beduynlar,   suyuqlikni   tejashga   qaratilgan   ovqatlanish   odatlari   bilan   ajralib
turadilar. Ular  ko‘pincha  quruq ovqatlar  va saqlashga  mos  keladigan taomlarni
tanlaydilar.
  -   Qo‘shimcha   resurslar:   Ushbu   hududlarda   go‘sht   va   sut   mahsulotlari
iste’moli muhim bo‘lib, chorva mollari yetishtirish odatiy hol bo‘ladi.
Har   xil   iqlim   sharoitida   yashovchi   xalqlar   ovqatlanish   odatlari   ularning
yashash   sharoitlariga   mos   ravishda   shakllanadi.   Bu   jihatlar   insonlarning   hayot
tarzi,   madaniyati   va   ijtimoiy-iqtisodiy   sharoitlari   bilan   bog‘liq   bo‘lib,   ularning
o‘ziga   xos   gastronomik   an’analarini   tashkil   etadi.   Ovqatlanish   odatlari   va
ularning   rivojlanishi   madaniyat,   oziq-ovqat   va   iqlimdan   katta   darajada
ta’sirlanadi.   Ular   bir-biri   bilan   bog‘liqdir.   Natijada,   geografik   iqlim   yoki
mahalliy   ob-havo   odamlarning   nima   iste’mol   qilishi,   oshpazlik   amaliyotlari   va
oziq-ovqat   madaniyati,   shuningdek,   oshpazlik   an’analarini   yaratishda   muhim
omillardan   biri   hisoblanadi.   Madaniyat   va   iqlim   ovqatlanish   odatlarining
rivojlanishiga qanday ta’sir ko‘rsatishini ko‘rib chiqamiz. Bu, shuningdek, oziq-
ovqat   odatlarining   ijtimoiy   madaniyat   yoki   ijtimoiy   ritualga   moslashishidagi
muhim ta’sirini inkor etmaydi.
55 Oziq-ovqat   mavjudligi   va   kirish   imkoniyati.   Bir   hududning   iqlimi
to‘g‘ridan-to‘g‘ri   o‘stirilishi   mumkin   bo‘lgan   ekinlar   va   boqiladigan   hayvonlar
turiga ta’sir qiladi. Masalan, tropik mamlakatlarda mevalar va sabzavotlar ko‘p
bo‘lishi mumkin, ammo salqin iqlimlar hayvon ko ‘ paytirish uchun ko‘proq mos
keladi.   Bu   ba’zi   oziq-ovqatlarning   mavjudligi   va   ularga   kirish   imkoniyatiga
ta’sir   qiladi,   bu   esa   ovqatlanish   tanlovlarini   o‘zgartiradi.   Qishloq   xo‘jaligi
texnikalari   va   oziq-ovqatni   saqlash   tizimlari   kabi   madaniy   amaliyotlar
jamoalarining   mahalliy   oziq-ovqat   resurslaridan   qanday   foydalanishiga   ta’sir
qiladi. Quruq joylardagi madaniyatlar kamchilikni yengish uchun suvni tejovchi
dehqonchilik yoki oziq-ovqatni saqlashda mahoratni egallagan bo‘lishi mumkin.
Ovqatlanish afzalliklari.  Ekstremal ob-havo sharoitlari ta’m afzalliklariga
ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Issiq hududlarda tana haroratini boshqarishga yordam
beradigan   yengil   va   achchiq   taomlar   afzal   ko‘rilishi   mumkin,   aksincha,   salqin
iqlimlarda   issiqlik   va   energiya   uchun   qalin   va   kaloriyaga   boy   taomlar   afzal
keladi.  Ovqatlanish   afzalliklari   madaniy  e’tiqodlar,   qadriyatlar   va   an’analardan
kuchli ta’sirlanadi.
Oshpazlik   an’analari.   Ob-havo   oshpazlik   madaniyatiga   va   oziq-ovqat
tayyorlash amaliyotlariga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Masalan, ziravorlar nafaqat
ta’mni   yaxshilaydi,   balki   issiq   iqlimlarda   oziq-ovqatni   saqlashga   yordam
beradigan   antibakterial   xususiyatlarga   ham   ega.   An’anaviy   oshpazlik   usullari,
retseptlar   va   oshpazlik   bilimlari   avloddan-avlodga   o‘tkaziladi.   Ushbu
amaliyotlar   madaniyatga   chuqur   singib   ketgan   bo‘lib,   vaqt   o‘tishi   bilan
o‘zgaruvchan sharoitlarga moslashgan holda sekin-asta farq qilishi mumkin.
Oziq-ovqat   xavfsizligi   va   moslashuv .   Iqlim   o‘zgarishi   va   ekstremal   ob-
havo   hodisalari   oziq-ovqat   ishlab   chiqarishini   buzishi   mumkin,   bu   esa
ovqatlanish   afzalliklarining   o‘zgarishiga   olib   keladi.   Aholi   yangi   oziq-ovqat
56 manbalariga moslashishi  yoki boshqa mintaqalardan oziq-ovqat import qilishga
majbur   bo‘lishi   mumkin.   Madaniy   moslashuv   jamiyatlarning   oziq-ovqat
ta’minotidagi o‘zgarishlarga qanday munosabatda bo‘lishini belgilashda muhim
ahamiyatga   ega.   Ba’zi   sivilizatsiyalar   yangi   taomlarni   oshpazlik   an’analariga
integratsiyalashda   uzoq   tarixga   ega,   ammo   boshqalari   o‘zgarishga   ko‘proq
qarshi turishi mumkin. Natijada, qirg‘oq mintaqalarida yashovchilar quruqlikda
yashovchilarga qaraganda ko‘proq dengiz mahsulotlarini iste’mol qiladilar.
Globalizatsiya   va   migratsiya.   Iqlimga   bog‘liq   migratsiya   turli   joylarga
yangi   oshpazlik   madaniyatlarini   olib   kelishi   mumkin.   Bir   iqlim   zonasidan
boshqasiga  ko‘chib  o‘tayotgan  odamlar  o‘z  oshpazlik   an’alarini  olib  kelishlari,
bu   esa   oziq-ovqat   madaniyatining   birlashishiga   olib   kelishi   mumkin.
Globalizatsiya   va   migratsiya   tufayli   turli   madaniyatlardan   kelgan   odamlar
oshpazlik   g‘oyalari   va   ingredientlarini   tez-tez   almashadilar,   bu   esa   ovqatlanish
odatlari rivojlanishiga va birlashgan oshxonalarning shakllanishiga olib keladi.
3.2-§. Gastronomik turizmning dunyo bo‘yicha tutgan o‘rni
Gastronomik   turizm   -   bu   sayyohlarning   yangi   madaniy   va   gastronomik
tajribalar   olish   maqsadida   sayohat   qilishi.   Bu   turizm   turi   dunyo   bo‘ylab   juda
ommalashgan va quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi:
1.   Mahalliy   taomlar   va   an’analar.   Gastronomik   turizm   mahalliy   taomlar
va   an’anaviy   ovqatlarni   o‘rganish   imkoniyatini   beradi.   Sayyohlar   mahalliy
oshxonalarni   tatib   ko‘rish,   an’anaviy   retseptlar   bilan   tanishish   va   ovqat
tayyorlash ustida seminarlar o‘tkazishlari mumkin.
2.   Iqtisodiy   rivojlanish.   Gastronomik   turizm   mahalliy   iqtisodiyotga
sezilarli   ta’sir   ko‘rsatadi.   Restoranlar,   bozorlar   va   boshqa   ovqatlanish   joylari
57 sayyohlar orqali ko‘proq daromad oladi. Bu, o‘z navbatida, ish o‘rinlari yaratadi
va mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlaydi.
3.   Madaniy   aloqalar.   Gastronomik   turizm   madaniy   aloqalarni
rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Sayyohlar o‘z mamlakatlaridan olib kelgan
taomlar   va   ovqatlanish   an’analari   bilan   mahalliy   madaniyatni   boyitadi.   Bu   esa
global madaniy muhitni shakllantiradi.
 4. Tabiiy resurslardan foydalanish. Oziq-ovqat mahsulotlarini yetishtirish
va   tayyorlash   jarayonida   tabiiy   resurslar   muhim   ahamiyatga   ega.   Gastronomik
turizm orqali sayyohlar mahalliy qishloq xo‘jaligi va resurslardan foydalanishni
o‘rganishadi, bu esa barqaror rivojlanishga yordam beradi.
5.   Sayohat   tajribasi.   Gastronomik   turizm   sayyohlarga   yangi   ta’mlarni,
ta’riflarni   va   taom   tayyorlash   jarayonlarini   o‘rganish   imkonini   beradi.   Bu,
shuningdek, sayohatning yanada qiziqarli va yoqimli bo‘lishiga yordam beradi.
Gastronomik   turizm   -   bu   nafaqat   ovqatlanish,   balki   madaniyat   va
iqtisodiyot   bilan   bog‘liq   keng   qamrovli   jarayon.   U   sayyohlar   uchun   yangi
tajribalar,   mahalliy   iqtisodiyot   uchun   foyda   va   madaniy   aloqalar   uchun
imkoniyatlar   yaratadi.   Shuning   uchun,   dunyo   bo‘ylab   gastronomik   turizmning
o‘rni har doim ortib bormoqda.
Mahalliy   taomlar   va   an’analar   gastronomik   turizmning   ajralmas   qismi
bo‘lib,   ular   sayyohlar   uchun   qiziqarli   va   ma’rifiy   tajribalarni   taqdim   etadi.
Mahalliy taomlar har bir mintaqaning madaniyati, tarixi va geografik sharoitlari
bilan   chambarchas   bog‘liq.   Taomlar   ko‘pincha   mintaqaviy   resurslar,   masalan,
dehqonchilik,   baliq   ovlash   yoki   chorvachilik   bilan   bog‘liq.   Mahalliy
mahsulotlardan tayyorlangan taomlar sayyohlar uchun o‘ziga xos tajriba taqdim
etadi.Har   bir   hududda   o‘ziga   xos   tayyorlash   usullari   bor,   bu   esa   taomlarning
noyobligini   ta’minlaydi.   Mahalliy   taomlar   va   an’analar   ko‘pincha   mintaqaviy
58 madaniyatni aks ettiradi: Taomlar ko‘pincha diniy yoki madaniy bayramlar bilan
bog‘liq bo‘ladi. Misol uchun, ba’zi joylarda maxsus taomlar muayyan bayramlar
vaqtida tayyorlanadi. Ovqat  tayyorlash va iste’mol  qilish  jarayonlari  ko‘pincha
oila va jamoa aloqalarini  mustahkamlash  uchun muhimdir. Sayyohlar  mahalliy
taomlarni  o‘rganish  orqali   yangi   tajribalarni  kashf  etishadi.   Mahalliy  oshpazlar
tomonidan   o‘tkaziladigan   seminarlar   va   kurslar   sayyohlarga   an’anaviy
retseptlarni o‘rganish imkonini beradi.
Sayyohlar   mahalliy   bozorlarni   ziyorat   qilib,   yangi   ingredientlar   va
mahsulotlar   bilan   tanishishi   mumkin.   Bu,   o‘z   navbatida,   taom   tayyorlash
jarayonini   yanada   qiziqarli   qiladi.   Gastronomik   turizm   mahalliy   ishlab
chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlash orqali barqaror rivojlanishga yordam beradi.
Sayyohlar mahalliy taomlarni tatib ko‘rish orqali mintaqaviy fermerlar va ishlab
chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlaydi. Mahalliy taomlar ko‘pincha ekologik toza
va  barqaror  usullar  bilan  tayyorlanadi,  bu  esa   tabiiy  resurslardan   foydalanishni
rag‘batlantiradi. Mahalliy taomlar va an’analar gastronomik turizmda muhim rol
o‘ynaydi. Ular  nafaqat  taomning o‘ziga xosligini  ta’minlaydi, balki  madaniyat,
tarix   va   ijtimoiy   aloqalarni   aks   ettiradi.   Sayyohlar   uchun   bu   tajribalar   nafaqat
qoniqarli,   balki   ta’limiy   ahamiyatga   ham   ega.   Shuning   uchun,   mahalliy
taomlarni o‘rganish va tatib ko‘rish sayohatning ajralmas qismiga aylangan.
Gastronomik   turizmning   iqtisodiy   rivojlanishga   ta’siri   ko‘p   jihatdan
sezilarli.   Gastronomik   turizm   mahalliy   iqtisodiyotga   to‘g‘ridan-to‘g‘ri   foyda
keltiradi.   Sayyohlar   ovqatlanish   joylarida,   restoranlarda,   bozorlar   va   boshqa
xizmatlarda   harajat   qilishadi.   Bu   esa   mahalliy   restoranlar   va   oziq-ovqat   ishlab
chiqaruvchilarning   daromadlari   ortishiga   olib   keladi.   Turizmning   rivojlanishi
yangi   ish   o‘rinlarini   yaratadi,   masalan,   oshpazlar,   xizmat   ko‘rsatuvchilar   va
marketing mutaxassislari uchun.
59 Bundan   tashqari   mahalliy   ishlab   chiqaruvchilarni   qo‘llab-quvvatlashda
ham   yaqqol   ta’sirga   ega.   Masalan,   Gastronomik   turizm   mahalliy   fermerlar   va
ishlab   chiqaruvchilarni   rag‘batlantiradi.   Sayyohlar   uchun   tayyorlangan   taomlar
ko‘pincha   mahalliy   ingredientlardan   foydalanadi,   bu   esa   mahalliy   ishlab
chiqaruvchilarning   mahsulotlarini   sotish   imkoniyatini   oshiradi.   Mahalliy   oziq-
ovqat   ishlab   chiqaruvchilar   yangi   bozorlarni   kashf   etish   va   o‘z   mahsulotlarini
tanitish imkoniyatlarini ko‘paytiradi.
Infratuzilmani   rivojlantirish.   Gastronomik   turizmning   o‘sishi   sayyohlar
uchun qulay sharoitlar yaratishni talab qiladi:
- Transport va kommunikatsiyalar: Sayyohlar sonining ortishi transport va
kommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirishga yordam beradi;
-   Xizmat   ko‘rsatish   sektori:   Mehmonxonalar,   restoranlar,   kafelar   va
boshqa xizmatlar rivojlanadi, bu esa iqtisodiy o‘sishga hissa qo‘shadi;
Gastronomik   turizm   mahalliy   madaniyat   va   an’analarni   saqlashga   yordam
beradi:
-   An’anaviy   taomlar:   Mahalliy   taomlar   va   retseptlar   saqlanib   qoladi   va
yangi   avlodlarga   o‘tkaziladi,   bu   madaniy   merosning   muhim   bir   qismi
hisoblanadi;
-   Madaniyat   va   san’at:   Madaniy   tadbirlar,   festivallar   va   ko‘rgazmalar
orqali mahalliy madaniyatni rivojlantirishga yordam beradi.
Gastronomik turizm barqaror rivojlanishni rag‘batlantiradi:
-   Ekologik   barqarorlik:   Mahalliy   oziq-ovqat   ishlab   chiqaruvchilar
ko‘pincha ekologik toza usullarni qo‘llaydilar, bu esa tabiiy resurslardan oqilona
foydalanishni ta’minlaydi;
-   Ijtimoiy   barqarorlik:   Mahalliy   jamoalar   sayyohlar   bilan   aloqalarini
rivojlantiradi, bu esa ijtimoiy barqarorlikni oshiradi;
60 Gastronomik   turizm   iqtisodiy   rivojlanishga   ko‘p   jihatdan   ta’sir   qiladi.   U
mahalliy   iqtisodiyotga   foyda   keltirish,   ish   o‘rinlarini   yaratish,   mahalliy   ishlab
chiqaruvchilarni   qo‘llab-quvvatlash   va   infratuzilmani   rivojlantirish   orqali
iqtisodiy   o‘sishni   rag‘batlantiradi.   Shuningdek,   madaniy   merosni   saqlash   va
barqaror rivojlanishni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi.
Gastronomik   turizm   madaniy   aloqalarni   rivojlantirishda   muhim   rol
o‘ynaydi. Bu jarayon bir nechta jihatlarni o‘z ichiga oladi:
1. Madaniyatlararo muloqot.
Gastronomik   turizm   sayyohlar   va   mahalliy   aholi   o‘rtasida
madaniyatlararo muloqotni rag‘batlantiradi:
- Ovqat orqali o‘rganish: Sayyohlar mahalliy taomlar va an’analarni tatib
ko‘rish orqali yangi madaniyatlarni o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
-   Madaniy   almashuv:   Taomlar,   retseptlar   va   oshpazlik   usullari   orqali
madaniyatlar   bir-biriga   yaqinlashadi   va   o‘zaro   o‘rganish   imkoniyatlarini
yaratadi.
2. An’analar va bayramlar.
Gastronomik   turizm   mahalliy   an’analarning   saqlanishi   va   rivojlanishiga
yordam beradi:
- Mahalliy bayramlar: Turli bayramlar va festivallar, masalan, oziq-ovqat
festivallari, sayyohlarni mahalliy an’analar bilan tanishtiradi;
-   Ritual   va   urf-odatlar:   Ovqat   tayyorlash   va   iste’mol   qilish   jarayonlari
ko‘pincha mahalliy urf-odatlar va qadriyatlarni aks ettiradi;
3. Mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlash.
Gastronomik turizm mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlaydi
va ularning madaniy meroslarini saqlashga yordam beradi:
61 -   Mahalliy   ingredientlar:   Sayyohlar   uchun   mahalliy   ingredientlardan
tayyorlangan   taomlar   ko‘proq   qiziqish   uyg‘otadi   va   mahalliy   fermerlarni
rag‘batlantiradi;
-  An’anaviy  retseptlar:  Mahalliy   oshpazlar  o‘z  an’analari   va  retseptlarini
saqlab qolish va ularni sayyohlar bilan bo‘lishish imkoniyatiga ega bo‘lishadi.
4. Ta’lim va ma’rifat.
Gastronomik turizm ta’lim va ma’rifatni rag‘batlantiradi:
-   Oshpazlik   kurslari:   Sayyohlar   mahalliy   oshpazlardan   taom   tayyorlashni
o‘rganish orqali madaniyatning bir qismi bilan tanishadilar;
- Mahalliy madaniyatni o‘rganish: Sayyohlar mahalliy madaniyat, tarixi va urf-
odatlari   haqida   ko‘proq   ma’lumotga   ega   bo‘lishadi,   bu   esa   madaniy   aloqalarni
kuchaytiradi;
Gastronomik   turizm   madaniy   aloqalarni   rivojlantirishda   muhim
ahamiyatga   ega.   U   sayyohlar   va   mahalliy   aholi   o‘rtasida   madaniyatlararo
muloqotni   rag‘batlantiradi,   an’anaviy   taomlar   va   urf-odatlarni   saqlab   qoladi,
shuningdek,   ta’lim   va   ma’rifatni   oshiradi.   Bu   jarayonlar   nafaqat   madaniyat   va
an’analarni   boyitadi,   balki   jamoalar   o‘rtasida   o‘zaro   tushunishni   ham   oshiradi.
Gastronomik   turizm   tabiiy   resurslardan   foydalanishni   rag‘batlantirib,   ularning
barqaror  va oqilona boshqarilishi  uchun  muhim  ahamiyatga  ega. Quyida tabiiy
resurslardan foydalanishning asosiy jihatlari keltirilgan:
Mahalliy oziq-ovqat resurslari.
Gastronomik   turizm   mahalliy   oziq-ovqat   resurslaridan   foydalanishni
oshiradi:
- Mahalliy mahsulotlar: Sayyohlar uchun tayyorlangan taomlar ko‘pincha
mahalliy   yetishtirilgan   sabzavotlar,   mevalar,   go‘sht   va   sut   mahsulotlaridan
tayyorlanadi. Bu, o‘z navbatida, mahalliy fermerlarni qo‘llab-quvvatlaydi;
62 -   Qishloq   xo‘jaligi:   Mahalliy   qishloq   xo‘jaligi   faoliyati   sayyohlar
tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi, bu esa iqtisodiy o‘sishga hissa qo‘shadi;
 Gastronomik turizm barqaror resurslardan foydalanishni rag‘batlantiradi:
-   Ekologik   toza   usullar:   Mahalliy   ishlab   chiqaruvchilar   ko‘pincha
ekologik   toza   usullarni   qo‘llaydilar,   masalan,   organik   qishloq   xo‘jaligi,   bu   esa
tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni ta’minlaydi;
-   Barqaror   baliq   ovlash:   Baliq   ovlash   va   dengiz   mahsulotlarini   yetkazib
berish   jarayonida   barqarorlikni   ta’minlash   orqali   dengiz   resurslarini   saqlashga
yordam beradi.
Tabiiy resurslar va madaniyat. Tabiiy resurslar gastronomik turizm orqali
madaniyat bilan bog‘liq:
- Mintaqaviy o‘ziga xoslik: Har bir mintaqada o‘ziga xos tabiiy resurslar
mavjud bo‘lib, ular taomlarning noyobligini ta’minlaydi. Masalan, bir hududda
o‘sadigan o‘simliklar yoki maxsus baliq turlari.
- An’analar va urf-odatlar:  Tabiiy resurslar  ko‘pincha mahalliy an’analar
va   urf-odatlar   bilan   bog‘liq   bo‘ladi,   bu   esa   gastronomik   tajribalarni   yanada
qiziqarli qiladi.
  Ekoturizm   va   gastronomik   turizm.   Gastronomik   turizm   ekoturizm   bilan
birgalikda rivojlanadi:
- Tabiat va ovqat: Sayyohlar tabiiy go‘zalliklar bilan bir qatorda mahalliy
taomlarni ham tatib ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Bu, tabiiy resurslardan
foydalanishni yanada ko‘paytiradi;
-   Barqaror   rivojlanish:   Ekoturizm   va   gastronomik   turizmning   birgalikdagi
rivojlanishi   sayyohlar   uchun   tabiiy   resurslarni   saqlash   va   ularni   barqaror
foydalanish   imkoniyatlarini   oshiradi.   Taomlar   bir   mintaqaning   tarixi   va
an’analarini   aks   ettiradi,   va   gastronomik   turizm   sayyohlarga   har   bir   taomning
63 ortidagi   hikoyalarga   chuqur   kirishga   imkon   beradi.   Marokashning   ziravorlari
qadimiy  savdo   yo‘llari   haqida   hikoya  qiladi,   Italiyaning   makaronlari   esa   asrlar
davomida   oshpazlik   mahoratini   yodga   soladi.   Taomning   ildizlarini   tushunish
sayohat tajribasini yanada boyitadi va sayyoh bilan manzil o‘rtasida bog‘lanish
yaratadi. 
Gastronomik   tajribalar,   shuningdek,   mahalliy   xalqlarning   urf-odatlari   va
qadriyatlari   bilan   tanishishga   yordam   beradi,  bu   esa   sayohatni   yanada   ma’rifiy
qiladi.   Har   bir   taom,   o‘zining   o‘ziga   xos   tarixi   bilan,   sayyohlar   uchun   yangi
kashfiyotlar   va   o‘zaro   tushunish   imkoniyatlarini   ochadi.   Gastronomik   turizm
nafaqat  ta’m  hislarini  qondirish bilan bog‘liq;  bu turli  madaniyatlarni, ularning
oshpazlik   an’analarini   va   hayot   tarzlarini   o‘rganishning   chuqur   yo‘li
hisoblanadi.   Barqaror   gastronomik   turizm   sayyohlar   va   mahalliy   jamoalar
o‘rtasida   muvozanatni   ta’minlaydi,   shuningdek,   mahalliy   resurslardan   oqilona
foydalanishni   rag‘batlantiradi.   Bu   jarayon   orqali   sayyohlar   mahalliy
madaniyatga  chuqurroq  kirib borishlari,  uning  urf-odatlari   va  qadriyatlari  bilan
tanishishlari mumkin, bu esa umumiy sayohat tajribasini yanada boyitadi.
Gastronomik   turizmning   oshishi   mahalliy   sanoatlarga,   ayniqsa
mehmonxona   va   oziq-ovqat   xizmatlariga   sezilarli   ta’sir   ko‘rsatadi.   Sayyohlar
yangi   ta’mlar,   teksturalar   va   an’analarga   tanishish   uchun   haqiqiy   gastronomik
tajribalarni   qidiradilar.   Bu   tendentsiya   gastronomik   sayohatchilar   ehtiyojlarini
qondirish   uchun   maxsus   sayohat   va   turizm   tizimlarining   rivojlanishiga   olib
keldi. Shuningdek, bu trend taomlarni manzilning kengaytirilishi sifatida targ‘ib
qilishning   o‘sayotgan   yo‘nalishini   yaratdi,   bu   esa   mintaqa   yoki   hatto
mamlakatning   mehmonxona   va   turizm   industriyasiga   hissa   qo‘shadi.   Mahalliy
restoranlar, bozorlar va oziq-ovqat ishlab chiqaruvchilar sayyohlar uchun yangi
va   qiziqarli   takliflar   yaratish   orqali   o‘z   bizneslarini   kengaytirish   imkoniyatiga
64 ega   bo‘lmoqdalar.   Bu   jarayonlar   natijasida,   mahalliy   jamoalar   va   ishlab
chiqaruvchilar   o‘z   mahsulotlarini   tanitish   va   yangi   bozorlarni   kashf   etish
imkoniyatiga   ega   bo‘ladi,   bu   esa   iqtisodiy   o‘sishni   yanada   rag‘batlantiradi.
Shuningdek, mehmonxona va oziq-ovqat xizmatlari sohasida yangi ish o‘rinlari
paydo bo‘ladi, bu esa mahalliy iqtisodiyotga ijobiy ta’sir qiladi.
Gastronomik   turizm   faqat   mahalliy   taomlarni   tatib   ko‘rishdan   iborat
emas;   bu   bir   mintaqani   belgilovchi   turli   xil   ta’mlarga   chuqur   kirish   demakdir.
Bangkokning   jonli   ko‘cha   oziq-ovqat   bozorlaridan   tortib,   Parijdagi
mukofotlangan   Michelin   yulduzli   restoranlargacha,   har   bir   manzil   o‘ziga   xos
oshpazlik identitetsini taklif etadi. Straits Research ma’lumotlariga ko‘ra, global
gastronomik   turizm   bozorining   hajmi   2022   yilda   804.95   milliard   dollar   deb
baholangan va 2030 yilga kelib 3281.70 milliard dollarga yetishi kutilmoqda, bu
esa   2023-2031   yillar   davomida   CAGR   16.90%   o‘sishni   anglatadi.   Ushbu
statistik   ma’lumotlar   oziq-ovqatning   sayohat   qarorlarini   shakllantirishdagi
oshayotgan ahamiyatini ta’kidlaydi. 
Gastronomik   turizm   orqali   sayohatchilar   ekologik   toza   va   barqaror
ovqatlanish   amaliyotlari   bilan   tanishish   imkoniyatiga   ega   bo‘lishadi.   Bu,   o‘z
navbatida, sayohat  qilish jarayonida mas’uliyatli tanlovlar  qilishga  undaydi, bu
esa kelajak avlodlar uchun tabiiy resurslarni saqlashga yordam beradi. 
3.3-§. Dunyo mamlakatlarida gastronomik turizmning 
rivojlanganlik darajasi
Birlashgan Millatlar Tashkiloti  Sayohat va Turizm  Tashkiloti  (UNWTO)
tomonidan   2019   yilda   o‘tkazilgan   tadqiqotga   ko‘ra,   turizmning   global   YIMga
qo‘shgan hissasi  10.3% ni tashkil etadi  va har 10 kishidan biri turizm sohasida
ishlaydi.   Turizm,   2018   yilda   global   YIMga   qo‘shgan   hissasi   bo‘yicha   axborot
65 texnologiyalari,   avtomobil   sanoati   va   qishloq   xo‘jaligidan   keyin   to‘rtinchi
o‘rinda   turadi.   Bundan   tashqari,   2019   yilda   axborot   texnologiyalari   va   moliya
sohalaridan keyin uchinchi eng tez o‘sayotgan sektor hisoblanadi.
Har   yili   dunyo   bo‘ylab   milliardlab   odam   safar   qiladi   (har   olti   kishidan
biri) va bu raqamlar davom etmoqda. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Sayohat va
Turizm   Tashkiloti   (UNWTO)   prognozlariga   ko‘ra,   2030   yilga   kelib
sayohatchilar   soni   1.8   milliardga   yetadi,   ya’ni   bu   raqam   o‘n   yil   ichida   deyarli
ikki   baravarortadi.   Turizmning   dinamik   rivojlanishi   samarali   va   barqaror
rivojlanish uchun yangi yondashuvlarni talab qiladi.
Jahon   sayyohlik   tashkiloti   (UNWTO)   ma’lumotlariga   ko‘ra,   so‘nggi
yillarda   gastronomik   turizm   boshqa   turizm   turlari   orasida   3-o‘rinni   egalladi.
2019-yilda   gastronomik   turizmning   jahon   bozori   hajmi   45   milliard   dollardan
ortiqni   tashkil   qildi.   Turizm   industriyasi   dunyodagi   eng   yirik   sanoatlardan   biri
bo‘lib,   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanish   va   ish   o‘rinlari   yaratishga   katta   hissa
qo‘shadi.   Turizm   sektorining   ta’siri   nafaqat   yalpi   ichki   mahsulot   (YIM)   va
bandlik   jihatidan   to‘g‘ridan-to‘g‘ri   ta’sir   bilan   cheklanmaydi;   balki   ta’minot
zanjirlarini   boshqa   sohalar   bilan   bog‘lash   orqali   bir   qator   bilvosita   foydalarni
ham   taqdim   etadi.   So‘nggi   yillarda   gastronomiya   ma’lum   bir   hududning
madaniyati   va   turmush   tarzi   bilan   tanishishning   ajralmas   qismiga   aylangan.
Gastronomiya   mahalliy   hududning   an’anaviy   qadriyatlarini   yangi   turizm
tendentsiyalari   bilan   aks   ettiradi:   mahalliy   madaniyat   va   an’analariga   hurmat,
sog‘lom turmush tarzi, haqiqiylik, barqaror rivojlanish va qiziqarli tajribalar.
Gastronomik   turizm   nisbatan   yangi   turizm   sektori   bo‘lib,   yangi   turizm
mahsuloti   sifatida   rivojlanmoqda.   Tadqiqotlarga   ko‘ra,   turizm   xarajatlarining
uchdan   biridan   ko‘pi   ovqatga   to‘g‘ri   keladi,   chunki   mahalliy   an’anaviy
taomlarni tatib ko‘rish har qanday ta’tilning sifatining muhim jihati hisoblanadi.
66 Shu   sababli,   ovqat   turizmi   so‘nggi   paytlarda   tobora   ko‘proq   e’tibor
qozonmoqda.   Gastronomik   mintaqaga   sayohat   qilish   —   bu   dam   olish   yoki
ko‘ngilochar maqsadlarda amalga oshiriladigan turist sayohati bo‘lib, u birinchi
va ikkinchi  darajali  oziq-ovqat  ishlab  chiqaruvchilarni, gastronomik festival  va
yarmarkalarni,   va   boshqa   tadbirlarni   o‘z   ichiga   oladi.   Bunday   sayohat   orqali
yangi tajribalar orttirish, turli madaniyatlar bilan tanishish, mahalliy mahsulotlar
va   turistik   mintaqada   tayyorlangan   oshxona   taomlarining   sifatlari   yoki
xususiyatlari haqida bilim va tushuncha olish mumkin. 
Gastronomik   festivallar,   yarmarkalar,   organik   fermalarga   tashrif   yoki
oziq-ovqat   bilan   bog‘liq   har   qanday   boshqa   turistik   faoliyatlar   bularning
barchasiga kiradi. Mamlakat rang-barang taomlari bilan mashhur, lekin mahalliy
afzalliklar   mintaqaga   qarab   farq   qilishi   haqida   kamdan-kam   odamlar   biladi.
Masalan,   shimolda   odamlar   go‘shtni   afzal   ko‘rsa,   janubda   kuchli   vegetarian
an’analari   mavjud.   Ko‘plab   sayyohlar   Italiyaning   pitsasi   o‘zlarining   mahalliy
fast-food   restoranlarida   ko‘rgan   pitsalardan   qanchalik   farq   qilishiga   hayron
qolishadi. U juda oddiy ingredientlardan iborat bo‘lib, asosan quritilgan porcini
qo‘ziqorinlari, prosciutto va balsamik sirka kabi bir necha mahsulotni o‘z ichiga
oladi.
Italiyada   makaron  birinchi   taom   (primo  piatto)   sifatida   qabul   qilinadi   va
yengil   sabzavotli   dasturxondan   keyin   taqdim   etiladi.   U   mintaqaga   qarab   juda
farq   qiladi.   Shimolda   u   baliq   yoki   go‘sht   bilan,   pishloq   bilan   birga   taqdim
etiladi.   Janubiy   shaharlar   ko‘proq   pomidor,   rayhon   va   dengiz   mahsulotlaridan
foydalanadi. Italiyaning shirinliklari orasida tiramisu qiroli hisoblanadi. 
Fransuz   taomlari   nafaqat   ularning   nafisligi   va   ingredientlarning   sifatlari
bilan ham tanilgan. Oshxona murakkab taomlarni oddiy ingredientlardan noyob
67 ta’mlar   yaratish   orqali   tayyorlash   bilan   ajralib   turadi,   har   doim   sous   bilan
to‘ldiriladi. Albatta, quyidagi taomlarni sinab ko‘rishni unutmang:
- Foie gras  – maxsus  ovqatlantirilgan g‘ozlardan tayyorlangan  g‘oz jigar
pate;
- Escargot – sariyog‘, sarimsoq va maydanoz bilan qovurilgan Burgundiya
qurtlari;
- Onion soup – asosiy ingredientdan tashqari, sariyog‘, bulyon, oq vino va
ziravorlar qo‘shiladi;
- Quiche – pishloq, qo‘ziqorin, bekon, ismaloq va piyoz kabi to‘ldirishlar
bilan qoplangan qattiq pirog;
- Tartare – xom maydalangan mol go‘shti, kartoshka fri va qizil vino bilan
xizmat qilinadi.
Mazali   fransuz   bagetlari   birinchi   taomlar   uchun   zaruriy   qo‘shimchadir.
Shirinliklar   sifatida   éclairs,   Tarte   Tatin,   va   macaronsni   sinab   ko‘rishingiz
mumkin.   Agar   Parijda   sayohat   qilsangiz,   ajoyib   Burgundiya   go‘shti   taomlari
uchun   L’Atelier   de   Joël   Robuchonga   tashrif   buyurishni   tavsiya   qilamiz.   Eng
yaxshi Nitsa salatini esa Le Grand Colbertda topishingiz mumkin.
Yapon   oshxonasi   asrlar   davomida   rivojlanib,   ta’mga   haqiqiy   jannatlarni
taklif etadi. Mashhur  sushi va sashimidan tashqari, boshqa an’anaviy taomlarni
ham tatib ko‘rishni unutmang.
- Ramen – eng ko‘p iste’mol qilinadigan taom. Asosan, bulyon bilan birga
xizmat   qilinadigan   makaron.   Yaponiyada   ramen   madaniyati   haqiqatan   ham
rivojlangan bo‘lib, ba’zi retseptlar sir saqlanadi.
- Tempura – dengiz mahsulotlari qovurilgan, eng yaxshi souslar va yangi
sabzavotlar bilan birga taqdim etiladi.
68 -   Shabu-shabu   –   cho‘chqa   go‘shti,   pomidor,   daikon   va   aromatik   yog‘lar
bilan   tayyorlangan   qizil   go‘sht   salati.   Shirinliklar   sifatida   senbei   va   dango   deb
nomlangan   rang-barang   guruch   to‘plarini,   ko‘pincha   Tsukimi   festivali   uchun
tayyorlanganini   izlang.   Har   bir   yapon   taomi   butun   bir   davrning   hikoyasini
aytishi   mumkin.   An’anaviy   taomlarni   tatib   ko‘rish   uchun   bir   necha   taniqli
restoranlarga tashrif buyurishingiz mumkin. Boy sayyohlar Tokiodagi Michelin
yulduzli   Florilège   restoranini   tanlashi   mumkin,   "Kill   Bill"   filmi   muxlislari   esa
ko‘plab sahnalar suratga olingan Gonpachini ko‘rishni istashadi.
Ispaniyada har bir mintaqa o‘ziga xos taomlari va odatlari bilan tanilgan.
Masalan:
-   Qirg‘oq   mintaqalari:   Kataloniya   va   Galisiya   kabi   joylarda   dengiz
mahsulotlari ko‘p.
- Tog‘li va Markaziy Mintaqalar: Go‘sht taomlari ko‘proq uchraydi.
- Sabzavotlar: Butun Ispaniyada qadrlanadi.
1.   Cocido   Madrileño:   -   Madridga   xos   sho‘rva,   garbanzo   loviyalari,   qo‘y
go‘shti, kolbasa, jambon va sabzavotlar bilan tayyorlanadi.
  -   Minimal   ziravorlar   ishlatiladi,   chunki   ingredientlar   o‘zlari   yetarlicha
mazali.
2. Paella: - Dengiz mahsulotlari va sabzavotlar qo‘shilgan, zafaronga ta’m
berilgan guruchli ikkinchi taom.
3. Jamón: - Ispaniyaning mashhur tuzlangan jamboni. 
  -   Jamón   Serrano   va   Jamón   Ibérico   turlari   mavjud,   u   cholesterolga   boy
emas va restoranlar va tapas barlarda juda seviladi.
Tayland   oshxonasi   Kambodja,   Laos,   Malayziya,   Xitoy   va   Hindiston
taomlaridan   elementlarni   o‘z   ichiga   olgan.   Mintaqalarga   ko‘ra   afzalliklar
farqlanadi:
69 - Janub: Xitoy va Malayziyaga ko‘proq ta’sirlangan.
- Shimol: Go‘sht va tovuq taomlariga yo‘naltiriladi.
- Markaz: Har xil taomlarni o‘z ichiga oladi.
1.   Tom   Ka   Kai:   -   Kokos   sutida   tovuq   va   achchiq   ziravorlar   bilan
tayyorlangan sho‘rva.
2. Po Pia Sod: - Kolbasa, omlet va salat bilan to‘ldirilgan ro‘l yoki non.
3. Som Tam: - Qarag‘ay, sarimsoq, yeryong‘oq, loviya, qisqichbaqalar va
baliq sousi bilan tayyorlangan taom.
4. Yam Nya: - Gril qilingan go‘sht, bodring va piyoz bilan, limon sharbati
bilan xizmat qilinadi.
Ekstremal   ovqatsevarlar   uchun   qovurilgan   qurtlar,   chirchillalar   va   qora
chayonlarni   sinab   ko‘rish   mumkin.   Shirinliklarni   sevuvchilar   esa   kokosli
marzipan kanom luk chupni sinab ko‘rishlari kerak.
Meksika   oshxonasi   UNESCO   tomonidan   meros   sifatida   tan   olingan.   U
Aztek, hind va Ispan taomlari va uslublaridan elementlarni o‘z ichiga oladi. Eng
ko‘p   ishlatiladigan   ingredientlar:   loviya,   go‘sht,   makkajo‘xori   va   dengiz
mahsulotlari.   Eng   mashhur   taom   -   tacos,   makkajo‘xori   unidan   tayyorlanadi   va
go‘sht va pomidor bilan to‘ldiriladi.
1.   Nachos:   -   Eritilgan   pishloq,   qalampir   va   tortilla   bilan   tayyorlangan
haqiqiy nachos.
2.   Guacamole:   -   Avokado,   limon   sharbati   va   achchiq   qalampir   bilan
tayyorlangan,   ta’mi   kuchli.   Meksika   taomlarining   ko‘pchiligi   makkajo‘xori
tortillasini o‘z ichiga oladi, u turli xil mahsulotlar: go‘sht, sabzavotlar, souslar va
pishloqlar bilan to‘ldiriladi.
An’anaviy   grek   oshxonasi   zaytun,   feta   pishloqi   va   yogurt   bilan   bog‘liq
bo‘lgan   taomlarni   esga   soladi.   Grek   taomlari   sog‘lom,   yangi   sabzavotlar   va
70 dengiz   mahsulotlaridan   tayyorlanadi.   Ular   bolalar   uchun   ham   mos   keladi,
chunki ta’mi yumshoq va ko‘pincha pishirish, qaynatish yoki salat sifatida xom
holda taqdim etiladi. Sinab ko‘rishingiz kerak bo‘lgan taomlar:
1.   Kleftiko:   -   Qoplangan   loyda   pishirilgan   qo‘y   go‘shti.   Go‘sht   juda
yumshoq va suvli bo‘ladi.
2.   Gemista:   -   Qaynatilgan   go‘sht   yoki   sabzavot   bilan   to‘ldirilgan
sabzavotlar. Qulupnay, bodring va zucchini ishlatilishi mumkin.
3.   Moussaka:   -   Qavatlar   bilan   tayyorlangan   pirog,   unda   bodring,   qo‘y
go‘shti, pomidor va béchamel sousi bor.
4.   Souvlaki:   -   Miniatyura   shishlar,   odatda   cho‘chqa   go‘shtidan
tayyorlanadi,   lekin   mol   go‘shti,   qo‘y   go‘shti   yoki   tovuqdan   ham   tayyorlanishi
mumkin.
5.   Magiritsa:   -   Bahor   bayramida   xizmat   qilinadigan   sho‘rva,   qo‘y   ichki
organlaridan tayyorlangan.
Hind   taomlarining   to‘liq   rang-barangligi   va   hidini   qog‘ozda   ifodalash
qiyin. Ushbu sehrli mamlakatda bo‘lganingizda sinab ko‘rishingiz kerak bo‘lgan
taomlar:
1. Kurry: - Eng mashhur  taom, asosan  pomidor pastasi,  piyoz, sarimsoq,
ziravorlar   va   kokos   suti   bilan   tayyorlangan   sous.   Bu   go‘sht   va   baliq   taomlari
bilan birga xizmat qilinadi.
2.   Samosa:   -   Turli   xil   to‘ldirilgan   qovurilgan   xamir.   Odatda,   piramida
shaklida tayyorlanadi.
3.   Biryani:   -   Sabzavotlar   bilan   tayyorlangan   guruch,   go‘sht   yoki   baliq
qo‘shilishi   mumkin.   Barcha   ingredientlar   alohida   pishiriladi   va   keyin
aralashtiriladi.
71 4. Aloo Gobi: - Vegetarianlar uchun mos, kartoshka va gullab-yashnagan
karangdan tayyorlanadi, ziravorlar bilan.
5.   Dal:   -   Legumlardan   tayyorlangan   pyure   sho‘rva,   pomidor,   kurry,
sarimsoq, piyoz va kokos suti bilan.
Turkiyaga   gastronomik   sayohat   rejalashtirayotgan   bo‘lsangiz,   to‘qlik
uchun tayyor bo‘ling. Mahalliy aholi ko‘p ovqatlanishni yaxshi ko‘radi, ayniqsa
go‘shtli  taomlar. Shunga  qaramay, turklar   o‘z sog‘lig‘iga g‘amxo‘rlik qilishadi
va   ko‘p   sabzavot   iste’mol   qiladilar.   Oshxona   juda   xilma-xil   va   rang-barang.
Ushbu taomlarga e’tibor bering:
1. Kebab: - Turli xil turlari mavjud: shish kebab, iskender, doner, adana.
Barchasi go‘sht, sabzavot va souslar bilan tayyorlanadi.
2.   Meze:   -   Sabzavotlar,   yogurt,   pâté,   no‘xat   va   pishloqdan   tayyorlangan
katta taomlar.
3.   Mercimek   çorbası:   -   Achchiq   no‘xat   sho‘rvasi,   qalampir,   limon   va
sabzavotlar bilan.
4.   Sucuk:   -   Qo‘y   yoki   mol   go‘shtidan   tayyorlangan   quruq   achchiq
kolbasalar.
5.   Baklava:   -   Yong‘oq   va   asal   siropi   bilan   tayyorlangan   puff   xamiridan
tayyorlangan sharbatli shirinlik.
Xitoy   oshxonasi   dunyodagi   eng   qadimiy   oshxonalaridan   biri   bo‘lib,
mamlakatning   madaniyati   va   falsafasini   aks   ettiradi.   Xitoyda   deyarli   hamma
narsani   tayyorlashlari   bilan   ajralib   turadi.   Agar   siz   jasoratli   bo‘lsangiz,
quyidagilarni sinab ko‘rishingiz mumkin:
- Akula qiyshiqi: Ko‘plab hashamatli taomlar bilan bog‘liq.
-   Quritilgan   meduza:   Odatda,   salat   yoki   sovuq   taom   sifatida   iste’mol
qilinadi.
72 - Lotus urug‘lari: Shirinliklar va sho‘rvalarda ishlatiladi.
1.   Xiao   Long   Bao:   -   Mavsumiy   ingredientlar   bilan   to‘ldirilgan,   bug‘da
pishirilgan dumplings, mazali bulon bilan tanilgan.
2.   Peking   o‘rdagi:   -   O‘rdak   go‘shti   bir   necha   kun   davomida   marinadlanadi   va
natijada juda yumshoq va qovurilgan po‘stloq hosil bo‘ladi, odatda pancake va hosin
sousi bilan xizmat qilinadi.
3.   Youtiao:   -   Donutlarga   o‘xshash   qovurilgan   xamir,   ko‘pincha   konji   yoki
sho‘rvalar bilan iste’mol qilinadi.
Gastronomik   sayohatga   chiqish   -   an’anaviy   oshxonalarni   o‘rganish   bilan
birlashtirilgan   boy   va   mazmunli   tajriba.   O‘z   shahringizda   pizza   yeyish   bir   narsadir,
lekin   Napolda   haqiqiy   neapolitan   pizzani   tatib   ko‘rish   mutlaqo   boshqacha   tajribadir.
Bunday   sayohatlar   turli   xil   ovqatlanish   joylarini   ziyorat   qilish,   oshpazlar   bilan
tanishish   va   o‘ziga   xos   tayyorlash   jarayonlarini   o‘rganish   imkonini   beradi.   Bunday
sayohatni hayotingizda bir marta bo‘lsa ham amalga oshirishga arziydi.
IV BOB.   GASTRONOMIK TURIZMNING O‘ZBEKISTONDA TUTGAN
O‘RNI
4.1-§. O‘zbekiston gastronomik turizmining xalqaro gastronomik
turizm rivojlanishida o‘zbek milliy taomlarining o‘rni
O‘zbekiston   gastronomik   turizmi   xalqaro   gastronomik   turizm
rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. O‘zbek milliy taomlari, ularning boy tarixi,
xilma-xilligi   va   ta’mi   bilan   ajralib   turadi.   Ushbu   taomlar   nafaqat   mahalliy
aholining,   balki   sayyohlarning   ham   e’tiborini   tortadi.   2019-yilda   O‘zbekiston
Respublikasi   2019-2025   yillarga   mo‘ljallangan   Turizm   sohasini   rivojlantirish
Konsepsiyasini  qabul  qildi. Ushbu  konsepsiya,  turizmning tezkor  rivojlanishini
ta’minlash,   taqdim   etilayotgan   xizmatlar   sifatini   oshirish   va   turizm
industriyasini   umuman   rivojlantirish   uchun   qulay   iqtisodiy   shart-sharoitlar   va
73 talablar yaratishga qaratilgan. Ushbu nuqtai nazardan, O‘zbekiston Respublikasi
turizm industriyasini transformatsiya qilishga, ushbu sohaning to‘liq rivojlanishi
uchun   reglamentlar   bazasini   yaratish   va   tartibga   solishga,   shuningdek,   xorijiy
sayyohlarni   xalqaro   standartlarga   muvofiq   tezkor   xizmat   ko‘rsatish   uchun
zamonaviy shart-sharoitlar yaratishga katta e’tibor bermoqda.
TasteAtlas   portali   dunyoning   100   ta   eng   yaxshi   oshxonalari   navbatdagi
reytingini   e’lon   qildi.   U   mijozlar   tomonidan   qoldirilgan   395   mingdan   ortiq
taomlar   reytingi   va   115   mingdan   ortiq   oziq-ovqat   reytingi   asosida   tuzilgan.
Birinchi   o‘rinni   Italiya   milliy   oshxonasi   egalladi.   Mijozlar   uning   pitsa,   rizotto,
talyatelle,   pasta   va   ravioli   kabi   taomlariga   yuqori   baho   berishgan.   Ikkinchi
o‘rinni   sushi,   ramen,   sashimi,   yakitori   va   mochi   kabi   taomlari   bilan   Yaponiya
oshxonasi egalladi. Uchinchi o‘rinda giros, suvlaki, mussaka, yunoncha salat va
pastitsio   kabi   taomlari   bilan   Gretsiya   qayd   etildi.   O‘zbekiston   oshxonasi
reytingda   76-o‘rinni   egalladi.   Mijozlar   lag‘mon,   palov,   obi   non   va   mantiga
yuqori baho berishgan. Rossiya oshxonasi reytingda 41-o‘rinda. Markaziy Osiyo
davlatlari orasida Qozog‘iston 90-o‘rinda, Qirg‘iziston 92-o‘rinda qayd etilgan.
Tojikiston va Turkmaniston reytingga kirmagan. 
O‘zbek milliy taomlari va ularning o‘rni.
1.   Xalqaro   e’tibor:   O‘zbekistonning   an’anaviy   taomlari   -   palov,   manti,
lag‘mon   va   shashlik   keng   tarqalgan   bo‘lib,   ularni   tayyorlash   san’ati   xalqaro
miqyosda tan olinmoqda.
2.   Madaniyat   va   an’analar:   O‘zbek   taomlari   har   bir   viloyatning
madaniyati   va   an’analarini   aks   ettiradi.   Sayyohlar   uchun   bunday   tajribalar
o‘zbek xalqining hayoti, qadriyatlari va urf-odatlari bilan tanishish imkoniyatini
beradi.
74 3.   Gastronomik   turizmni   rivojlantirish:   O‘zbekiston   hukumati
gastronomik turizmni rivojlantirishga qaratilgan dasturlarni amalga oshirmoqda.
Bu   orqali   restoranlar,   qishloq   xo‘jaligi   kooperativlari   va   mahalliy   ishlab
chiqaruvchilar o‘rtasida hamkorlikni kuchaytirish mumkin.
4. Ta’lim va taster-klasslar: Sayyohlar uchun oshpazlik kurslari va master-
klasslar tashkil etish, ular o‘zbek taomlarini tayyorlashni o‘rganish imkoniyatiga
ega bo‘ladi. Bu esa taomlarni yanada qiziqarli qiladi.
5.   Brending   va   marketing:   O‘zbekiston   gastronomiyasini   xalqaro
miqyosda   tanitish   uchun   brend   yaratish   va   marketing   strategiyalari   muhimdir.
O‘zbek   taomlari   va   madaniyatini   targ‘ib   qilish,   sayyohlarni   jalb   qilishda
samarali vosita bo‘lishi mumkin.
O‘zbekiston   Respublikasida   yil   davomida   gastronomik   turizmni
rivojlantirish va boy oshpazlik an’analarini namoyish etish maqsadida bir nechta
gastronomik   festivallar   o‘tkazildi.   O‘zbekistondagi   eng   mashhur   gastronomik
festivallar quyidagi jadvalda keltirilgan.
8-jadval
T/r Nomi
Ta’rifi
1. “Yil restorani-
2022” Mazkur   tadbir   mamlakatimizda   gastronomik
turizmni   rivojlantirish   va   restoranlar   o rtasidaʻ
sog lom   raqobat   muhitini   shakllantirishga   xizmat	
ʻ
qilmoqda.
2. “Lazzatli
O‘zbekiston” Bu   festivalda   tashrif   buyuruvchilar   o‘zbek
va   qardosh   xalqlarning   lazzatli   taomlaridan   tatib
ko‘rishi mumkin bo ladi.	
ʻ
3. “Food Fest 2022” Festivalda   milliy   va   Yevropa   taomlarining   60
dan   ortiq   gastronomik   brendlari,   steykxauslar   va
qahvaxonalar namoyish etiladi.
4. “Orol Qoraqalpog‘istonning   Mo‘ynoq   tumanida   “Orol
75 baliqlaridan 99
tur taomlar” baliqlaridan   99   tur   taomlar”   gastronomik   festivali
bo‘lib   o‘tdi.   Unda   Orolbo‘yi   suv   havzalarida
uchraydigan   baliqlardan   tayyorlangan   120   dan   ortiq
taomlar namoyish etildi.
5. Xorazm “Pasta”
festivali Xorazmning   tuxumbarak   va   shivit   osh   kabi
xamirli   taomlarini   butun   dunyoda   ommalashtirish,
xamirli   taomlarni   tayyorlaydigan   dunyoning
yigirmadan   ortiq   mamlakatlari   ishtirok   etadigan
xalqaro festivalga qatnashing.
“ Yil   restorani -2022” .   Festivalda   “ Yevropa   taomlarining   yilning   eng
yaxshi   restorani ”,   “ Eng   yaxshi   milliy   taom   restorani ”,   “ Eng   yaxshi   namunali
ofitsiant ”   nominatsiyalari   bo ʻ yicha   g ʻ oliblar   esdalik   sovg ʻ alari ,   diplom   va
haykalchalar   bilan   taqdirlandi .
Milliy oshxona nominatsiyasida mukofotlangan restoranlar:
1-o rin: “Majnuntol” – Qashqadaryo viloyati;ʻ
2-o rin: “Qirq chinor” – Navoiy viloyati, “Zamin” – Namangan viloyati;
ʻ
3-o rin: “Anjir” – Toshkent shahri.
ʻ
Xorijiy   oshxonalar   nominatsiyasida   quyidagilar   g oliblikka   munosib   deb	
ʻ
topildi:
1-o rin: “Andara” – Buxoro viloyati;	
ʻ
2-o rin: “Las-Vegas” – Qoraqalpog iston, “Zarafshon” – Navoiy viloyati;
ʻ ʻ
3-o rin: “Qanotchi” – Toshkent shahri.
ʻ
“Orol   baliqlaridan   99   tur   taomlar”   festivali.   Festivalda
Qoraqalpog‘istonning   barcha   tumanlaridan   kelgan   mahoratli   oshpazlar
tomonidan tayyorlangan “Bes barmaq”, “jugeri gurtik”, “Aqsaulaq”, “Turama”,
“Mayek   borek”   va   baliqdan   tayyorlangan   “Baliq   qarma”,   “Ilonbaliqdan
76 kotletlar”,   “Baliq   sorpa”,   do‘lma,   palov   kabi   120   dan   ziyod   taomlar   namoyish
etildi.
O‘zbekiston   gastronomik   turizmi,   o‘zbek   milliy   taomlari   orqali,   xalqaro
gastronomik   turizm   rivojlanishida   muhim   o‘rin   tutadi.   Bu   nafaqat   iqtisodiy
foyda,   balki   madaniy   almashuv   va   xalqaro   munosabatlarni   mustahkamlashga
ham   xizmat   qiladi.  O‘zbek  taomlari  sayyohlar   uchun  o‘ziga  xos  tajriba  taqdim
etadi,   bu   esa   O‘zbekistonning   global   gastronomik   xaritasida   o‘z   o‘rnini
mustahkamlashga yordam beradi.
2-rasm.   O‘zbek milliy taomlari xaritasi
Pazandachilikda har bir xalqning urf-odatlari, tarixiy an’analari va o‘ziga
xos  xususiyatlari   aks  etadi.  Mana  shu  o‘ziga xoslik  milliy oshxonalarda  ajoyib
taomlarning   yuzaga   kelishi   va   turli-tuman   bo‘lishiga   ham   sabab   bo‘ladi.
77 Dasturxonimizning   o‘ziga   xos   xususiyatlarini   to‘la   namoyon   etadigan
omillardan   biri   -   taomlarimizning   turli-tumanligidir.   Chunonchi,   chorvachilik
bilangina   shug‘ullanadigan   joylarda   go‘sht-yog‘,   sut-qatiq   ko‘proq   iste’mol
qilinsa,   dehqonchilik   rivojlangan   hududlarda   esa   sabzavotli,   don   dukkakli
ovqatlar   asosiy   o‘rin   oladi.   Shunday   taomlar   borki,   bularni   kundalik   iste’mol
uchun   emas,   balki   bayram   dasturxonlariga   mo‘ljallab,   aziz   mehmonlar   uchun
tayyorlanadi.   Qazi-qarta,   pastdumba   o‘ramasi,   tandir   kabob,   norin,   xasip   kabi
tansiq taomlar shular jumlasiga kiradi.
Bir hududda yashayotgan turli  millatlar va elatlarning taomlari  bir-biriga
o‘xshashi  tabiiy holdir. Masalan  agar  o‘zbek taomnomasiga nazar tashlaydigan
bo‘lsak,  unda rus, tojik, ukrain, kavkaz, tatar, qozoq, uyg‘ur  va boshqa  xalqlar
taomlarining   o‘nlab   xillari   uyg‘unlashib,   tobora   takomillashib
borayotganligining   guvohi   bo‘lamiz.   O‘z   navbatida,   palovlarimiz,   suyuq
oshlarimiz,   xamir   taomlarimiz   qardosh   xalqlarning   dasturxonini   ham   bezab
turibdi.
O‘zbekistonning   gastronomik   ovqatlar   yo ‘ l   xaritasi,   turistlarga   nafaqat
taomlarni   tatib   ko ‘ rish,   balki   o ‘ zbek   madaniyatini   chuqurroq   tushunish
imkoniyatini   beradi.   Bu   tajribalar,   sayohatni   yanada   boyitadi   va   O ‘ zbekistonni
tanitishga yordam beradi.
78 3-rasm. O‘zbek milliy taomlari marshrut xaritasi.
Xalqimiz   pazandachiligida   yilning   ma’lum   fasllardagina   dasturxonga
tortiladigan taomlar ham bor.
Masalan:
9 -jadval
T/r Bahor Yoz Kuz Qish
1. Qaymoq qo‘shilgan
rediskali gazak Pomidor kabob Qovurma
baliq Qazi-qarta
2. Shovul sho‘rva Karam do‘lma Laqqa kabob
Po‘stdumba
3. Sumalak
Dumbil sho‘rva Barra go‘sht Qo‘y yog‘li
palov
4. Halim Qalampir
do‘lma Kalla sho‘rva Kart dumba
palov
79 5. Ko‘k chuchvara Lag‘mon Bedana
kabob Qazili palov
6. Ko‘k somsa Qatiqli ugra
oshi Behili palov Barra kabob
7. Tok oshi Suzmali gazak Kartoshkali
manti Turpli salat
8. Qovurma gulkaram Chalop Asalli behi Qovurma
sho‘rva
9. Yalpizli moshxo‘rda Go‘ja oshi Kesma
lag‘mon Moshkichiri
10. Sut Bug‘lama
kabob Oshqovoq
somsa Qishga
saqlanadigan
mevalar
11. Rayhonli ayron
Tok do‘lma Behi do‘lma Meva
murabbolari
12. Ko‘katli burrak Sabzavotli
dimlamalar Shirguruch Meva qoqilar
13. Pichak Ayron Go‘shtli
dimlama Tuzlangan
sabzavotlar
14. Ismaloqli somsa Yaxna choy,
meva
kompotlari Behi palov
Kompotlar
4.2-§. Jizzax viloyatida turizm sohasining rivojlanishida gastronomik
turizmning ahamiyati
Geografik o‘rni.   Jizzax viloyati O‘zbekiston Respublikasining  markaziy
qismida   joylashganligi   uning   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanishida   ijobiy   ta’sir
ko‘rsatadi.   Shu   bilan   birga,   mintaqaning   geosiyosiy   o‘rni   ham   o‘ziga   xos:
80 viloyat   shimolda   Qozog‘iston,   janubi-sharqda   Tojikiston   Respublikasi   bilan
chegaradosh.   Ko‘rinib   turibdiki,   Jizzax   viloyati   geografik   o‘rnining
“markaziyligi”   va   transchegaraviyligi   uning   tarixiy,   iqtisodiy   va   siyosiy
rivojlanishida   muhim   omil   bo‘lib   xizmat   qilgan.   Jumladan,   Jizzax   shahrining
O‘rta   Osiyoning   qadimiy   markazlari   -   Samarqand,   Toshkent,   Xo‘jand   va
O‘ratepa   oralig‘ida,   Buyuk   Ipak   yo‘lida   o‘rnashganligi   ham   hozirgi   viloyat
markazi shakllanish va rivojlanish xususiyatlarini belgilab beradi.
Viloyat markazi Jizzax shahri bo‘lib, u Sangzor daryosining quyi qismida
joylashgan,   respublikada   qadimiy   shaharlardan   biri   hisoblanadi.   Qadimda   u
“Buyuk   Ipak   yo‘li”   ustida   joylashgan.   Jizzax   ko‘p   asrlik   tarixi   davomida
vayronalarga   aylantirilgan,   yangidan   qayta   tiklanishi,   gurkirab   o‘sishi   va
rivojlanishida uning iqtisodiy geografik o‘rnining qulayligi katta ahamiyatga ega
bo‘lgan.
Turizmni   tashkil   etish,   turistik   yo‘nalishlar,   ekskursiyalarni   uyushtirish,
eng avvalo, qulay tabiiy sharoitning mavjudligini talab qiladi. Chunki o‘ziga xos
relyef,   iqlim   va   turli   xil   ekzotik   madaniy   manzaralari   kishilarni   o‘ziga   tortadi.
Jizzax viloyati tabiiy va iqlimiy sharoiti respublikamizning boshqa viloyatlariga
nisbatan   ancha   qulay   bo‘lganligi   tufayli   o‘lkada   qadimdan   aholi   manzilgohlari
vujudga   kelgan,   mahalliy   xalq   dehqonchilik   va   hunarmandchilik   kabi   sohalar
bilan shug‘ullangan. Jizzax viloyati o‘zining sof havosi, iqlimi va go‘zal tabiati
bilan ham ajralib turadi. Bu borada shahrimizdagi Sindor Hamroqulov nomidagi
ko‘chani turizm ko‘chasiga aylantirish yuzasida viloyat hokimining qarori qabul
qilingan   edi.   Qaror   ijrosi   yuzasidan   bu   yerda   umumiy   ovqatlanish
shoxobchalari,   savdo   do‘konlari,   avtoturargohlar,   piyodalar   va   velosiped
yo‘lakchalari   barpo   etildi.   Bepul   Wi-Fi   zonasi   axborot   markaziga   tashrif
buyuradigan turistlar uchun xizmat qilmoqda. Natijada shahrimizda uzunligi 600
81 metr   bo‘lgan   turizm   ko‘chasi   paydo   bo‘ldi.   Kelajakda   ham   bunday   turizm
ko‘chalarini ko‘paytirish ishlari davom ettiriladi.
Jizzax   viloyatining   geografik   o‘rni   O‘zbekistonning   markazida
joylashgan.   Bu   uning   boshqa   viloyatlar   bilan   aloqalarini   mustahkamlashga
yordam   beradi.   Quyidagi   jihatlar   Jizzax   viloyatining   geografik   o‘rnining
ahamiyatini ko‘rsatadi:
1.   Transport   yo‘nalishlari   -   Jizzax   viloyati   respublikaning   muhim
transport   yo‘llarida   joylashgan.   Bu   sayyohlar   va   yuklarning   harakatini
osonlashtiradi, viloyatni tranzit nuqtasi sifatida ahamiyatli qiladi.
2.   Yaqinligi:   -   Jizzax   viloyati   Toshkent,   Samarqand   va   Sirdaryo
viloyatlariga   yaqin   joylashgan.   Bu   sayyohlar   uchun   viloyatga   kirishni
osonlashtiradi   va  ularni   boshqa  hududlarga  o‘tishda  qulay imkoniyatlar  taqdim
etadi.
3. Tabiiy resurslar:  - Viloyatning geografik joylashuvi  tabiiy resurslarga,
jumladan, tog‘lar, daryolar va qishloq xo‘jaligiga qulay sharoitlar yaratadi. Bu,
o‘z navbatida, mahalliy mahsulotlar ishlab chiqarishga yordam beradi.
4.  Madaniy   va  tarixiy  ahamiyati:  -   Jizzax   viloyati   tarixiy  yo‘llar  bo‘yida
joylashgan,   bu   esa   madaniy   va   tarixiy   sayohatlarni   rivojlantirish   imkonini
beradi. Sayyohlar  uchun bu yerda o‘ziga xos tajribalar  taqdim etish imkoniyati
mavjud.
5. Iqlim sharoiti: - Geografik joylashuv iqlim sharoitlariga ta’sir qiladi, bu
esa  qishloq  xo‘jaligi   va  oziq-ovqat   mahsulotlari  ishlab  chiqarishga  ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi.
Umuman   olganda,   Jizzax   viloyatining   geografik   o‘rni   uning   iqtisodiy,
madaniy va turistik rivojlanishida muhim o‘rin tutadi.
82 Iqlimi.   Jizzax   viloyati   iqlimi   yer   yuzasining   tuzilishi,   geografik   o‘rni,
shimol   va   g‘arbdan   esuvchi   havo   massalari,   janubda   tog‘   tizmalarining
mavjudligi   bilan   belgilanadi.   Viloyat   tog‘li   va   tekislik   qismlaridagi   yog‘in   va
issiqlikning   taqsimlanishi   birmuncha   o‘zgaruvchandir.   Jizzax   shahri   va
tumanlarida   joylashgan   gidrometeorologiya   boshqarmalarining   2017   yil
ma’lumotiga   ko‘ra   yillik   harorat   yig‘indisi   4000-6000   gradus,   yil   bo‘yi
quyoshning yoritilishi 2800-3000 soatga teng bo‘lib, uning 70 foizi may oyidan
oktyabr   oyigacha   to‘g‘ri   keladi   va   o‘rtacha   har   bir   sm 2
  maydonga   160   kkal
quyosh radiatsiyasi tushib, vegetatsiya davri 220-230 kungacha davom etadi. 
Viloyatda   yanvar   oyida   o‘rtacha   harorat   janubdan   shimolga   tomon
o‘zgarsa ham, o‘rtacha harorat -1-5 gradusni tashkil etadi. Qishda ayrim vaqtlari
havo   harorati   -25-27   gradus   gacha   pasayishi   mumkin.   Mintaqa   hududida   yoz
jazirama issiq  va quruq, eng issiq iyul  oyi hisoblanib, o‘rtacha harorat  +28+30
gradusni  tashkil  etadi. Yozda ayrim kunlari havo harorati  +43+45 gradusgacha
ko‘tarilishi   mumkin.   Jizzax   viloyatining   iqlimi   gastronomik   turizm   uchun
quyidagi jihatlari bilan ahamiyatga ega:
1.   Maqsadli   iqlim.   Jizzax   viloyati   iqlimi   quruq   va   issiq,   yozda   harorat
baland   bo‘lishi   bilan   ajralib   turadi.   Bu   iqlim   sharoiti   mahalliy   oziq-ovqat
mahsulotlari, masalan, sabzavotlar va mevalarni yaxshi o‘sishi uchun qulaydir.
2. Mahalliy oziq-ovqat madaniyati. Jizzaxda an’anaviy taomlar, masalan,
palov, somsa va boshqa milliy taomlar mavjud. Mahalliy iqlim bu taomlarning
o‘ziga xos ta’mini oshiradi, chunki yangi va tabiiy ingredientlar ishlatiladi.
3.   Qishloq   turi.   Iqlim   qishloq   turizmi   uchun   ham   qulaydir,   bu   esa
turistlarga   mahalliy   an’analarga,   oshxonalarga   va   oziq-ovqat   tayyorlash
jarayonlariga yaqinroq bo‘lish imkonini beradi.
83 4. Sog‘lom  oziq-ovqat. Iqlim  sabzavotlar  va mevalarning tabiiy o‘sishini
ta’minlaydi, bu esa  turistlarga sog‘lom  va organik  oziq-ovqatlarni  taqdim  etish
imkonini beradi. 
5.   Qishloq   xo‘jaligi   faoliyati.   Jizzax   viloyatidagi   qishloq   xo‘jaligi
faoliyati,   masalan,   uzumchilik   va   bog‘dorchilik,   mahalliy   gastronomiyani
boyitadi va turizmga jalb qilishda muhim rol o‘ynaydi.
6.   Gastronomik   festival   va   tadbirlar.   Iqlim   sharoiti   yil   davomida   turli
tadbirlar, masalan, gastronomik festivallarni o‘tkazishga imkon beradi. 
Jizzax   viloyatining   iqlimi   gastronomik   turizm   uchun   juda   muhim
ahamiyatga   ega.   Mahalliy   oziq-ovqat   madaniyati   va   qishloq   xo‘jaligi   faoliyati
bilan birgalikda, bu viloyat turistik jozibadorligini oshiradi va turistlarga noyob
tajribalar  taklif   etadi.  Jumladan,  Jizzax  viloyatining  xilma-xil  va   go‘zal  tabiati,
Aydarko‘l   kabi   yirik   suv   havzalarning   mavjudligi,   tabiiy   hududlarning   noyob
landshafti, shuningdek, joylardagi o‘ziga xos udumlar, turmush tarzi o‘lkamizga
turistlar oqimini ko‘paytirishda keng imkoniyatlarni yuzaga keltiradi.
Bugungi kunda Jizzax shahrida xorijiy va mahalliy sayyohlarning miriqib
dam   olishlari   uchun   24   ta   mehmonxona,   8   ta   xostel   va   8   ta   oilaviy   mehmon
uylari xizmat ko‘rsatish uchun taxt holatda turibdi.
Viloyatimizga xorijiy va mahalliy sayyohlar tashrifini tizimli tashkil etish
maqsadida Jizzax shahrida 23 ta turkompaniya faoliyat  olib bormoqda. Turizm
salohiyati   yuqori   bo‘lgan  hududlarda xorijiy va  mahalliy sayyohlarni  jalb  etish
uchun   5   kunlik   marshrut,   7   yulduzli   turizm   halqasi   (“turistik   uchburchak”)
ishlab chiqilgan.
Prezidentimiz   tomonidan   2024-yil   18-iyul   kuni   qabul   qilingan
“O‘zbekiston   Respublikasida   turizm   infratuzilmasini   yaxshilash   va   xorijiy
turistlar   oqimini   yanada   oshirishga   qaratilgan   qo‘shimcha   chora-tadbirlar
84 to‘g‘risida” Farmonida esa mamlakatimiz hududlarida yangi turizm industriyasi
obyektlarini ko‘paytirish orqali qulay sayohat qilish uchun zarur shart-sharoitlar
yaratish,   jahon   bozorida   milliy   turizm   mahsulotlarini   faol   targ‘ib   qilishning
zamonaviy   mexanizmlarini   joriy   qilish,   ichki   turizm   imkoniyatlarini   yanada
kengaytirish,   transport   logistikasidagi   mavjud   muammolarni   hal   etish,
shuningdek,   sohaga   to‘g‘ridan   to‘g‘ri   investitsiyalarni   jalb   qilish   borasida
amalga oshirilishi lozim bo‘lgan ishlar bo‘yicha vazifalar bayon etilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024-yil 8-10 aprel kunlari Jizzax
viloyatiga   tashrifi   davomida   Jizzax   viloyatidagi   madaniy   meros   obyektlarini
bog‘lovchi   “Turizm   halqasi”   ishlab   chiqish   bo‘yicha   topshiriq   berilgan   edi.
Mazkur   topshiriq   ijrosini   ta’minlash   maqsadida   ziyorat   turizmini   rivojlantirish
bo‘yicha  10  ta madaniy  meros  obyektlarini   bog‘lovchi   “Turizm  halqasi”   barpo
etildi.   Mazkur   “Turizm   halqasi”ga   Jizzax   shahridagi   Sharof   Rashidov   uy-
muzeyi hamda Hamid Olimjon va Zulfiyaxonim muzeylari ham kiritilgan.
Hozirgi   paytda   Jizzax   shahrida   turizmning   o‘ziga   xos   bo‘lgan   turi   -
gastronomik   turizm   keng   ommalashib   bormoqda.   Ma’lumki,   Jizzaxning   milliy
va   boshqa   mahalliy   taomlari   nafaqat   O‘zbekiston,   xorij   mamlakatlarida   ham
nom   chiqazgan.   Turgan   gapki,   Jizzaxning   brendiga   aylangan   somsa   barcha
sayyohlarni o‘ziga jalb etmoqda. Aytish mumkinki, Birlashgan Arab Amirliklari
va   hatto   Yevropa   davlatlaridan   sayyohlar   aynan   Jizzax   somsasini   tatib   ko‘rish
uchun tashrif buyurishmoqda.
Jizzax   viloyatida   gastronomik   turizmni   rivojlantirishga   ta’sir   qiluvchi
omillar   respondentlardan   o‘tkazilgan   so‘rovnoma   natijasida   aniqlandi   va
ularning   gastronomik   turizmni   rivojlantirishga   ta’siri   turli   xil   diagrammalar
yordamida tavsiflandi.
1. Gastronomik turizm ko‘rsatkichlari:
85 18-30 yosh
2. Jizzax viloyatidagi eng mashxur restoranlar :
Geografiya   va   iqtisodiy   bilim   asoslari   fakultetida   o‘qiydigan   talabalar
ichidan   90   nafar   18-30   yosh   oralig‘ida   bo‘lgan   talabalar   so‘rovnomada
qatnashdilar.   Ular   Jizzax   viloyatida   gastronomik   turizmni   rivojlantirish
istiqbollari uchun berilgan so‘rovnomada 20 ta savolga javob berdi. 
Respondentlarning   xulosalariga   ko‘ra,   Jizzax   viloyatining   eng   mashhur
restoranlari   ko‘rsatkichlari   aniqlandi.   Respondentlarning   19   nafari   (21.1   foiz)
Zafaron, 15 nafari (16.6 foiz) Prim, 10 nafari (11.1 foiz) Osiyo Grant, 9 nafari
(10 foiz) Bosim bobo, 8 nafari (8.8 foiz) Islomjon, 7 nafari (7.7 foiz) Sharshara,
5   nafari   (5.5   foiz)   Qipchoq   somsa,   4   nafari   (4.4   foiz)   Ifor,   4   nafar   (   4.4   foiz)
Bayram,   4   nafari   (4.4   foiz)   Dunyo,   2   nafari   (2.2   foiz)   Hamid   Olimjon   osh
markazi, 2 nafari (2.2 foiz) G‘ani somsa, 1 nafari (1.1 foiz) Nurbekni tanlagan. 
3. Taomlarning sifati:
Taomlarning   sifati   bo‘yicha   berilgan   savollar   1,2,3,4,5   kabi
ko‘rsatkichlarga   ega   (1   juda   yomon,   5   esa   juda   yaxshi).   Bu   savolga   talabalar
o‘zlarining   gastronomik   tajribalari   orqali   javob   berdi.   Unga   ko‘ra
86 respondentlardan gastronomik turizm uchun sharoitlar holati haqida so‘raganda
ularning   3   tasi   (4.4   %)   juda   yomon   holatda,   8   tasi   (8.8   %)   yomon   holatda,   40
tasi   (44.4   %)   o‘rtacha   holatda,   25   tasi   (27.7   %)   yaxshi   holatda   hamda   14   tasi
(15.5 %) juda yaxshi holatda deb hisoblaydi.
4. Xizmatlar:
Xizmatlar   haqida   so‘ralganda   berilgan   javoblar   quyidagicha   bo‘ldi.
Respondentlarning   4   tasi   (4.4   foiz)   juda   yomon   holatda,   9   tasi   (10   %)   yomon
holatda, 39 tasi (43.3%) o‘rtacha holatda, 18 tasi (20 %) yaxshi holatda hamda
20 tasi (22.2 %) juda yaxshi holatda deb hisoblaydi.
87 5. Narxlar:
Xuddi   mana   shunday   so‘rovnoma   taomlarning   va   gastronomic
mahsulotlarning   narxlari   uchun   ham   o‘tkazildi   va   mana   shunday   natija   qayd
etildi. Respondentlarning 8 tasi (8.8 foiz) juda yomon holatda, 10 tasi (11.1 %)
yomon   holatda,   40   tasi   (44.4   %)   o‘rtacha   holatda,   22   tasi   (24.4   %)   yaxshi
holatda hamda 10 tasi (11.1 %) juda yaxshi holatda deb hisoblaydi.
6. Eng ko‘p yoqtirgan taomlar:
88 Respondentlarning   fikriga   ko‘ra,   Jizzax   palovi,   Jizzax   somsasi,   Zomin
tog‘larida   tayyorlangan   tandir   go‘sht,   Zomin   qozon   patiri,   chuchvara,   manti,
go‘ja, sho‘rva va fast-food lar eng sevib iste’mol qilinar ekan.
7. Mashhur taomlar:
Jizzax   viloyatining   eng   mashhur   taomlari   haqida   so‘ralganda   so‘rovnoma
ishtirokchilarining 70 foizi Jizzax somsasi, 20 foizi Jizzax palovi, 8 foizi Zomin
tandir   go‘shti   va   2   foizi   qolgan   milliy   taomlarni   afzalligini   belgilagan.   Shuni
alohida aytib o‘tish kerakki, savollarga bir nechta taom nomi birdaniga yozilishi
mumkin.
Gastronomiya   turizmining   rivojlanish   tendensiyalari   qatoriga   quyidagilar
kiradi:   Mahalliy   taomlarning   ahamiyati:   gastronomik   turistlar   mahalliy
taomlarga qiziqishi ortadi. Turizmning bu turida asl va an’anaviy taomlar asosiy
o‘ringa   ega.   Shunday   qilib,   gastronomik   turizmning   rivojlanishi   mahalliy
restoranlar va ko‘cha taomlarini yana birinchi o‘ringa chiqaradi.
Oziq-ovqat va madaniyatning o‘zaro ta’siri: gastronomik turizm mamlakat
yoki mintaqaning madaniy o‘ziga xosligini aks ettiruvchi tajribani taklif qiladi.
Mahalliy   oshxonalar,   urf-odatlar,   festivallar   va   taom   tayyorlash   usullari   kabi
89 elementlar sayyohlarga mahalliy madaniyat  bilan chuqurroq tanishish imkonini
beradi.
Bundan   tashqari   ilmiy   ishning   tajriba-sinov   ishlari   Jizzax   shahar   9-sonli
maktabida olib borildi. Tajriba-sinov ishida maktabning 50 nafar o‘qituvchilari
qatnashdi. 2023-yilning oktyabr oyida maktab pedagoglari uchun “Gastronomik
turizm   rivojlanishining   geografik   jihatlari”   mavzusida   seminar   tashkil   etildi   va
yangi soha haqida ma’lumotlar berildi.
4-rasm. Seminardan lavha
 Seminar ishtirokchilari uchun bu yangilik hisoblanib, qatnashchilarning 10
foizi   bu   soha   haqida   xabardor   ekanligini   va   90   foizi   bu   soha   haqida   birinchi
marta   eshitayotganligini   ma’lum   qilishdi.   Seminardan   2   ta   maqsad   ko‘zlangan
edi.
90 1- Maqsad: Soha haqida ma’lumotlar berish
2- Maqsad: 1 yillik sinov tajriba ishlar
Seminar davomida 50 kishi uchun O‘zbekistonning va Jizzax viloyatining
o‘ziga   xos   mashhur   taomlari   haqida   ma’lumotlar   berildi   va   gastronomik   xarita
topshirildi.   Keyin   ishtirokchilar   uchun   maxsus   topshiriqlar   berildi.
Topshiriqning   asosiy   mazmuni   12   oy   mobaynida   ishtirokchilarning,   aynan
seminardan olingan ma’lumotlari asosida, gastronomik xaritalardan foydalangan
holda   necha   marotaba   gastronomik   turizmda   qatnashganliklarini   hisoblash   edi.
Sinov tajriba ishlari 2023-yilning oktyabr oyidan 2024-yilning oktyabr oyigacha
davom   etdi   va   xulosalar   jamlandi.   Bir   yil   ichida   Qoraqolpog‘istonga   1   marta,
Xorazm   viloyatiga   1   marta.   Navoiy   viloyatiga   3   marta,   Buxoro   viloyatiga   20
marta ( bahor oyida 20 nafar pedagoglar 2 kunlik sayohati davomida G‘ijduvon
shashlikni   tatib   ko’rishgan),   Samarqand   viloyatiga   16   marta,   Qashqadaryoga   1
marta, Sirdaryoga 10 marta, Toshkent viloyatiga 80 marta, Farg‘ona viloyatiga 1
marta, Andijon viloyatiga 1 marta va Namangan viloyatiga 1 marta pedagoglar
gastronomik   turizm   uchun   tashrif   buyurgan   (1   nafar   pedagog   qayta   tashrif
buyurganlari   ham   bor).   Jami   50   nafar   pedagog   bir   yil   ichida   viloyatlararo   135
marotaba   gastronomik   turizm   qatnashchisi   bo‘lishgan.   Tumanlararo   sayohatlar
soni   jami   180   tani   tashkil   etdi.   Xulosa   qilib   aytganda,   ushbu   magistrlik   ishida
315 marta ishtirokchilar tomonidan va tadqiqotchi bilan hisoblaganda, jami 340
marta gastronomik turizmni rivojlanishi uchun hissa qo‘shildi. Tajriba so’nggida
50   nafar   tajriba   sinov   ishtirokchilarining   gastronomik   turizm   haqidagi
tushunchalari 10 foizdan 100 foizga ko’tarildi.
4.3-§. Jizzax viloyatining o‘ziga xos taomnomalari
91 Jizzax   viloyati   O‘zbekistonning   markaziy   qismida   joylashgan   bo‘lib,
o‘zining boy gastronomik merosi  bilan mashhur.  Ushbu meros, milliy taomlar,
an’anaviy retseptlar  va mahalliy xom ashyolar bilan bog‘liq bo‘lib, viloyatning
madaniyati   va   urf-odatlarini   aks   ettiradi.   Jizzax   gastronomiyasi   nafaqat   mazali
taomlari   bilan,   balki   o‘ziga   xos   tayyorlash   usullari   va   taqdimoti   bilan   ham
ajralib   turadi.   Jizzax   viloyatini   M.R.Usmonov   5   ta   turistik   destinatsiyalarini
rayonlashtirgan. Bular:
1. Jizzax shahri va Sharof Rashidov turistik- destinatsiya rayoni.
2. G‘allaorol-Baxmal turistik-destinatsiya rayoni.
3. Zarbdor-Zomin-Yangiobod turistik-destinatsiya rayoni.
4. O‘zlashtirilgan cho‘l tumanlari turistik-destinatsiya rayoni.
5. Forish-Aydar-Arnasoy ko‘llar tizimi turistik-destinatsiya rayoni.
Mana shu destinatsiya rayonlariga mos ravishda Jizzax viloyatining o‘ziga
xos taomlarini ham joylashtirish mumkin.
10-jadval
T/r Turistik-
destinatsiyalar nomi Taomlarning nomi
1. Jizzax shahri va Sharof
Rashidov tumani Jizzax somsa, Jizzax palovi, shirchoy,
sumalak, nisholda, xolvaytar, qatlama, norin,
qiyma kabob
2. G‘allaorol-Baxmal Baxmal olmasi, lag‘mon, qurtoba, g‘ilmindi,
yupqa, ugra palov, xasip, chalop
3. Zarbdor-Zomin-
Yangiobod Tandir barra, qozon patir, kabob, cho‘poncha,
go‘ja, tandir kabob
4. O‘zlashtirilgan cho‘l
tumanlari No‘xot sho‘rak, mirzacho‘l qovunlari,
moshkichiri, moshxo‘rda,
92 5. Forish-Aydar-Arnasoy
ko‘llar Tandir barra,qora kishmish uzumlari, baliqli
taomlar, atala, kulchatoy,
Jizzax viloyatida gastronomiya turizmini shakllantirishda milliy
taomlarning turlari:
11 -jadval
T/r Tumanlar Shimoliy kenglik Sharqiy uzunlik O‘ziga xos oziq-
ovqatlari
1 Baxmal 39.70479069123828 68.03529345202493 Baxmal olmasi
2 Forish 40.393510624717955 67.267835873277 Qora kishmish
3 Mirzacho‘l 40.67077855438026 68.16943088439542 Beshbarmoq
4 Zomin 39.96235638174026 68.39336338912575 Qozon patiri
5 Arnasoy 40.49627779714742 67.8764835618996 Arnasoy balig‘i
6 Jizzax 40.12177820941836 67.80638112757367 Jizzax somsa
7 Paxtakor 40.31106952504015 67.95446413725969 No‘xot sho‘rak
8. Do‘stlik 40.527365644416136 68.02825900567747 Qovun
9. G‘allaorol 40.023251435842006 67.58150240565416 Lag‘mon
10 Zarbdor 40.09706075831937 68.16494002891973 Kabob
11 Yangiobod 39.91097263274025 68.78648369948078 Cho‘poncha
12 Sharof
Rashidov 40.064705385966754 67.84320836062923 Jizzax palovi
13 Zafarobod 40.388798279433416 67.82031209105163 Moshkichiri
93 5-rasm. Jizzax viloyatining gastronomik xaritasi
O‘zining   tilni   yoruvchi,   shirindan-shakar   meva-sabzavotlari,   bilan
mashhur   Baxmal   tumani   Jizzax   viloyatining   eng   so‘lim   go‘shalaridan   biri
hisoblanadi.   Uning   janubiy   qismida   Turkiston   tizmasi   shimoliy-g‘arbiy
tarmog‘ida   esa   eng   baland   joyi   2621   metr   bo‘lgan   –   Molguzar   tog‘lari
joylashgan. Tuman hududida Sa’d ibn Vaqqos bulog‘i bor.   Baxmal tumanining
tabiati, iqlimi, ayniqsa, olma yetishtirishga juda mos. Buni shu yerlik aholi juda
yaxshi biladi. 
Ko plab   baxmalliklar   aynan,   bog dorchilik   bilan   shug ullanadi.ʻ ʻ ʻ
Shug ullanganda ham astoydil mehnat qiladi. Yerga chin ma noda mehr beradi.	
ʻ ʼ
Balki   shu   sababli   bugun   Baxmal   olmalarining   dong i   yurtimiz   bo ylab   ketgan.	
ʻ ʻ
Uning   ta rifini   so z   bilan   ifodalash   qiyin.   Buning   uchun   Baxmalga   kelib,	
ʼ ʻ
94 olmalar ta mini tatib ko rish lozim. Tumanda hozir 4,5 ming gektar bog‘ va tokʼ ʻ
maydonlarida   dehqonchilik   qilinib,   yuqori   hosil   olinayotgani   bu   sohaning
naqadar   ravnaq   topayotganini   ko‘rsatib   turibdi.   Tumandagi   Oyqor   qishlog‘ida
agrofirma   tashkil   etildi.   U   8   gektar   maydonga   pakana   bo‘yli   olma   ko‘chatlari
ekib   yil   sayin   hosildorlikni   oshirib   bormoqda.   Baxmallik   tadbirkor   fermerlar
faqat   olma   emas,   mevaning   boshqa   turlarini   ham   yetishtirib   dasturxonimizni
serob   qilishga   astoydil   kirishganlar.   “Golden”,   “fuji”,   “jeromin”   kabi   olma
navlari ekologik toza holda yetishtirilmoqda.
O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2023-yil   3-avgustdagi   “2023-
2026-yillarda   uzumchilik   va   vinochilik   sohasini   yanada   rivojlantirishga
qaratilgan   chora-tadbirlar   to‘g‘risida”gi   PQ-260-sonli   qarori   qabul   qilingandan
keyin   Forish   tumanida   uzumchilik   sohasini   yanada   rivojlantirish,   yangi
uzumzorlar barpo etish borasida ishlar amalga oshirilmoqda.
Mirzacho‘l   qovunlari   issiqsevar,   yorug sevar   o simlik,   qurg oqchilikka   va	
ʻ ʻ ʻ
tuproq   sho rlanishiga   chidamli.   Jahonda   eng   yaxshi   qovunlar   Jizzaxda	
ʻ
yetishtiriladi.   Xalq   seleksiyasida   uning   150   dan   ortiq   navi   yaratilgan.
O zbekiston   sabzavot,   poliz   ekinlari   va   kartoshkachilik   institutida   ilmiy	
ʻ
seleksiya asosida chiqarilgan va yaxshilangan 50 dan ortiq nav rayonlashtirilgan.
Qozoq  milliy  taomi, hamirni  ichiga  go‘shtni  o‘rab,  qo‘lda,  beshta  barmoq
yordami   bilan   yeyilgani   uchun   beshbarmoq   deyiladi,   mazasi   ajoyib   taom.
Beshbarmoqni   tayyorlash   oson,   ammo   ko‘p   vaqt   talab   etadi.   Chunki   go‘sht
yumshoq bo‘lib pishishi  kerak.   Beshbarmoq   turli  hayvonlarning (otlar, sigirlar,
qo‘ylar,   echkilar   shuningdek,   kiyiklarning)   yangi   maydalangan   go‘shtidan
tayyorlanadi. Beshbarmoq turkiy xalqlar oshxonasida juda ma’romiga yetkazilib
tayyorlanadi. Qozoq va qirg‘iz milliy taomi hamdir. Hududlarda turli xil millat
vakillarining   birgalikda   yashashi   ularning   oshxonasiga   xos   bo‘lgan
95 xususiyatlarni   ham   birlashtiradi.   Jizzax   viloyatining   o‘zlashtirilgan   cho‘l
hududlarida,   ayniqsa   Mirzacho‘l   tumani   hududida   qozoq   millati   vakillarining
ko‘pligi   bu   taom   turining   ixtisoslashuvini   ya’ni   me’yoriga   yetkazilib
pishirilishini belgilaydi.
Qozon   patir   –   yumshoq   mag‘izli   va   usti   qars-qurs   issiq   non.   Bunday   non
yangi   qaymoq   va   choy   bilan   nonushta   uchun   ayni   muddao.   An’anaviy   o‘zbek
noni   tandirda   pishirishadi,   lekin   Qozon   patir   esa   qozonda   tayyorlanadi.   Non
tayyorlashning   ushbu   usuli   asosan   Jizzax   viloyatida,   ayniqsa   Zomin   tumanida
keng tarqalgan. Nonni og‘ir cho‘yan qozonning tubiga joylashtirishadi.Nonning
bir   tomoni   qizarganida,   u   aylantiriladi.   Yopishdan   oldin   nonning   markaziy
qismini   turli   xil   chiroyli   naqshlar   bilan   bezatishadi.   Ushbu   taomni   mahoratli
ayollar o‘z qo‘llari bilan, hech qanday vositasiz pishiradilar. 
Arnasoy balig‘i -  Aydarko‘l O‘zbekistonda Orol dengizidan keyin ikkinchi
o‘rinda   turuvchi   sho‘r   ko‘l   hisoblanadi.   Navoiy   va   Jizzax   viloyatlari   hududida
sharqdan   g‘arbga   tomon   250   kilometrga,   eni   esa   shimoldan   janubga   25-30
kilometrga   cho‘zilib   ketgan   Aydarko‘l   1969-1970   yillarda   paydo   bo‘lgan.
Bungacha   uning   o‘rni   quruq   yer,   yaylov   edi.   1969-yilda   Qozog‘istonning
“Chordara”   suv   omborida   suv   ko‘payib,   to‘g‘onlarni   buzish   xavfi   tug‘iladi.
To‘g‘on   o‘pirilishining   oldini   olish   maqsadida   ochilgan   suv   Arnasoy
pasttekisligiga   oqib,   Aydarko‘l   hosil   bo‘ladi.   Hozirgi   kunda   Aydardo‘lda   7   ta
oilaga   mansub   21   turdagi   baliqlar   yashaydi.   Aydarko‘l   hududiga   yaqin
tumanlarda   yashovchi   aholining   baliq   mahsulotlarini   me’yoriga   yetkazib
tayyorlashi,   ushbu   hududda   baliq   mahsulotlari   uchun   gastrononimik   turizmni
rivojlantirish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Jizzaxning tandir somsasi  ta’rifi chet  ellik sayyohlarga ham yaxshi  tanish.
Toshkentdan   Samarqandga   yo‘lga   chiqqan   odam,   albatta,   Jizzaxda   to‘xtab,
96 somsa yeb ketadi. Jizzax somsasining o‘ziga xos ta’mi qolgan viloyatlardagidan
hajmi,   go‘sht   va   dumba   yog‘ining   mo‘lligi   bilan   farq   qiladi.   Jizzax   somsasi
O‘zbekistondagi   eng   zo‘r   somsa   hisoblanib,   uni   Qipchoq   somsa   deb   ham
atashadi.   Bahorda   odamni   iligi   qurisa,   Qipchoqqa   bor   degan   ibora   ayni   somsa
yeyishni   nazarda   tutib   aytiladi.   Jizzax   viloyatining   iqlim   sharoitiga   qaraydigan
bo‘lsak,   relef   tog‘lik,   adir   va   tekisliklardan   iborat   iqlimi   keskin   kontinental.
Tog‘oldi hududlarida iqlim cho‘l va dashtlarga nisbatan yumshoq. Shunga ko‘ra,
Jizzax   somsalarining   yuqorida   ta’kidlanganidek,   ilikuzdi   vaqtida   yeyilishi
insonga kuch bersa kerak. Bu taomning siri bilan hali hanuz ko‘pchilik qiziqib
keladi.   Izlanishlar   va   surishtiruvlar   asosida   shuni   aytish   mumkinki,   “Jizzax
somsa”sinig asl sir va sinoati uning faqat Jizzaxda tayyorlanishidadir. Jizzaxning
havosi,   tandiri,   o‘z   yerida   yetishtirilgan   sabzavotlar   unga   o‘zgacha   va
takrorlanmas maza beradi.
Cho‘poncha kabob deganda  odatda kabobning bironta turini  tushunamiz,
lekin   aslida   go‘sht   bilan   kartoshkaning   yog‘da   qovurilgan   shaklidir.   Ushbu
taomni   dastlab   cho‘ponlar   tomonidan   tayyorlagan,   shuning   uchun   taomning
nomi ham “cho‘poncha kabob” nomi bilan atalgan. 
O‘zbekistonga   tashrif   buyurgan   va   haqiqiy   o‘zbek   palovini   ta’mini   tatib
ko‘rmagan   mehmon   o‘zbek   madaniyatining   mohiyatini   va   mehmondo‘stligini
anglamagan hisoblanadi. Ehtimol u hali bu yerda bo‘lgan emas. O‘zbek palovi-
bu   sharqona   taomlarni   xush   ko‘ruvchilar   va   shirin   ovqatlarni   qadrlovchilar
taomidir.   Dunyoda   100   dan   ortiq   palov   tayyorlash   retsepti   mavjud   bo‘lsada,
O‘zbekistonda palov tayyorlash o‘zgachadir. O‘zbekistonning har bir mintaqasi
o‘zining yagona palov tayyorlash retseptiga egadir. Ammo O‘zbekistonda palov
taomining paydo bo‘lish tarixini ko‘pchilik bilmasa kerak. Palov, osh so‘zining
kelib chiqishi haqida Ibn Sino nomi bilan bogliq qadimiy afsona mavjud. Aslida
97 palov   osh   so‘zi   ichiga   solinadigan   masalliqlarning   bosh   harflaridan   tuzilgan
qisqartmadir : P-   Piyoz,   A -ayoz-sabzi,   L -laxm-go‘sht,   O -olio-yog‘,   V- vet-tuz.
Jizzax   viloyati   O ‘ zbekistonning   markaziy   qismida   joylashgan   bo ‘ lib,
uning   gastronomik   merosi,   an ‘ analari   va   taomlari   mahalliy   iqlim,   geografik
sharoitlar   va  aholi   turmush   tarzi  bilan  bog ‘ liq  holda  shakllangan.   Jizzax  milliy
taomlari,   o ‘ ziga   xosligi   va   boy   ta’mi   bilan   ajralib   turadi,   bu   esa   ularning
madaniy   ahamiyatini   oshiradi.   Jizzax   viloyatining   milliy   taomlari,   uning
madaniyati, tarixi va urf-odatlari bilan chambarchas bog ‘ liqdir. Ushbu taomlar,
nafaqat   oziq-ovqat   sifatida,   balki   xalqning   identitetini   ifodalaydigan   muhim
unsur   sifatida   ahamiyatga   ega.   Jizzaxning   gastronomik   merosi,   kelgusi
avlodlarga   yetkazilishi   lozim   bo ‘ lgan   boy   madaniy   meros   sifatida   saqlanishi
zarur.
98 XULOSA
Gastronomik turizm rivojlanishi, global va mahalliy kontekstda, iqtisodiy,
madaniy   va   ijtimoiy   jihatdan   muhim   ahamiyatga   ega.   Ushbu   dissertatsiya
doirasida   o‘rganilgan   masalalar,   gastronomik   turizmning   geografik   jihatlari,
uning   mintaqaviy   xususiyatlari   va   ijtimoiy-iqtisodiy   ta’sirini   yoritishga
qaratilgan.
Gastronomik   turizm,   sayyohlarning   ovqatlanish   tajribasiga   qiziqishi
orqali,   mahalliy   madaniyat   va   an’analarni   saqlashga,   shuningdek,   regional
iqtisodiyotlarni   rivojlantirishga   yordam   beradi.   O‘zbekiston   kabi   boy
gastronomik merosga ega mamlakatlar, sayyohlar uchun qiziqarli va o‘ziga xos
taomlar   taqdim   etish   orqali,   turizm   sohasida   raqobatbardoshligini   oshirishi
mumkin.   Bu   jarayon,   nafaqat   turizmni   rivojlantirish,   balki   mahalliy   ishlab
chiqaruvchilar va hunarmandlar uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.
Dissertatsiya   davomida,   gastronomik   turizmning   geografik   jihatlari,   turli
mintaqalardagi taomlar, tayyorlash usullari va gastronomik an’analar o‘rganildi.
Mintaqaviy gastronomik xususiyatlar, mahalliy resurslar va an’anaviy retseptlar
orqali sayyohlarni jalb qilish strategiyalari tahlil etildi. Shuningdek, turizmning
mintaqaviy   rivojlanishiga   ta’siri,   mahalliy   ishlab   chiqaruvchilar   va   oshpazlar
o‘rtasidagi  hamkorlik, shuningdek,  sayyohlar  uchun qiziqarli  tajribalar  yaratish
imkoniyatlari chuqur o‘rganildi.
Natijada, gastronomik turizm rivojlanishi  uchun muhim asoslar  yaratildi.
Bunda,   mahalliy   oziq-ovqat   mahsulotlarini   va   an’anaviy   taomlarni   sayyohlar
bilan   tanishtirish,   shuningdek,   gastronomik   festivallar   va   tadbirlarni   o‘tkazish
orqali   turizmni   rivojlantirish   taklif   etiladi.   Ushbu   yondashuv,   mamlakatlararo
madaniyatlararo  aloqalarni  kuchaytirishga,  iqtisodiy  o‘sishga   va  mahalliy aholi
farovonligini oshirishga xizmat qiladi.
99 Bundan   tashqari,   gastronomik   turizm   nafaqat   iqtisodiy   foyda   keltiradi,
balki mahalliy an’analarni va madaniyatni saqlab qolishga ham yordam beradi.
Bu   jarayonda,   sayyohlar   mahalliy   oshxonaga   oid   tajribalarni   o‘rganib,   o‘z
mamlakatlariga   qaytib,   bu   haqda   ma’lumot   tarqatishlari   orqali,   global
gastronomik madaniyatga hissa qo‘shadilar. 
Kelajakda gastronomik turizmni rivojlantirish uchun tadqiqotlar va amaliy
tadbirlar   davom   ettirilishi   zarur.   Bu,   nafaqat   turizm   sohasini,   balki   mahalliy
madaniyat   va   iqtisodiyotni   ham   yanada   mustahkamlashga   yordam   beradi.
Shuningdek,   davlat   va   xususiy   sektorda   gastronomik   turizmni   qo‘llab-
quvvatlash va rivojlantirish uchun strategik rejalashtirish zarur. O‘zbekistonning
gastronomik   salohiyatini   to‘liq   namoyon   qilish,   iqtisodiy   barqarorlikni
ta’minlash va madaniyatni saqlashda muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.
Jahonda   turizm   sohasini   hamda   uning   maxsus   turlarini   barqaror
rivojlantirishga   alohida   ahamiyat   qaratilmoqda.   Butunjahon   turizm
tashkilotining   (UNWTO)   statistik   ma’lumotlariga   ko‘ra,   “sayohatchilarning   79
foizi gastronomiya tadbirlar taqvimi va mahalliy oshxonalarning xususiyatlarini
o‘rganib   chiqqandan   so‘ng,   sayohatlari   rejalarini   tuzishadi.   Shuningdek,   har
uchinchi sayyoh borayotgan davlatining milliy oshxonasini sayohat qilish uchun
motivasiya   deb   hisoblaydi   va   u   umumiy   xarajatlarning   taxminan   30   foizini
ovqatlanishga   sarflanadi.   So‘nggi   20   yil   ichida   dunyoda   turizmning   o‘sishi
o‘rtacha   9,4   %   ga   oshgan   bo‘lsa,   mazkur   ko‘rsatkich   gastronomik   turizm
sohasida 15,5 % yillik o‘sishni ko‘rsatgan”. Shu tarzda, turistlar oqimini oshirish
ma’lum   bir   hududning   gastronomiya   jozibadorligi   va   umumiy   ovqatlanish
sohasi xizmatlar sifatining yuqori bo‘lishi bilan belgilanadi. Bu borada, bugungi
kunda  hududlarda  gastronomik  turizmni  samarali   rivojlantirish   hamda  umumiy
100 ovqatlanish  va  turizm   sohalarini  zamonaviy  taraqqiy ettirish  masalalariga  katta
e’tibor qaratilmoqda. 
Dissertatsiyada   Gastronomik   turizm   rivojlanishining   geografik   jihatlari
bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar natijasida quyidagi xulosalar qilindi va ilmiy
amaliy tavsiyalar ishlab chiqildi.
Gastronomik   turizm   tushunchasi   bo‘yicha   turli   nazariy   yondashuvlar
o‘rganilib,   gastronomik   turizmning   takomillashgan   ta’rifi   ishlab   chiqildi.
Bizning   fikrimizcha,   gastronomik   turizmga   quyidagicha   ta’rif   berish   mumkin.
Gastronomik   turizm   —   bu   sayohatchilarga   oziq-ovqat   va   ichimliklar   orqali
mahalliy madaniyat, an’analar va hayot tarzini o‘rganish imkoniyatini beruvchi
faoliyat bo‘lib, unda taomlarni tatib ko‘rish, oshpazlik an’analarini o‘rganish va
mahalliy   oziq-ovqat   resurslaridan   foydalanish   orqali   iqtisodiy   rivojlanish   va
barqarorlikni   rag‘batlantirish   maqsad   qilinadi.   Respublikamizning   har   bir
mintaqasi,   aholisining   tarkibi,   tarixiy-etnik   xususiyatlari,   iqlimiy   sharoitlari   va
iqtisodiy   faoliyatlari   bilan   bir   qatorda,   milliy   taomlar   tayyorlashda   o‘ziga   xos
uslublarga ega.
Qadimdan   o‘troq   dehqonchilik   bilan   shug‘ullangan   hududlarda
tayyorlanadigan   taomlar   asosan   sabzavotlar   va   xamirli   mahsulotlarga
asoslangan.   Bu   jarayon   ko‘pincha   uzoq   davom   etadi   va   mazali   taomlar
tayyorlash   imkonini   beradi.   Chorvachilikka   ixtisoslashgan   mintaqalarda   esa,
go‘shtli   va   kam   mehnat   talab   qiladigan   taomlar   ko‘proq   tayyorlanadi.   Bu
taomlar, dala sharoitida, aholining kasbiy va jinsiy xususiyatlaridan qat’i nazar,
tez   va   oson   tayyorlanishi   mumkin.   Ular   o‘z   turmush   tarzi   va   xo‘jalik   faoliyati
bilan bevosita bog‘liqdir. 
Gastronomik   turizmni   rivojlantirishda   gastronomik   festivallarning
ahamiyati   ochib   berildi.   O‘zbekistonda   gastronomik   turizmni   rivojlantirish
101 maqsadida tashkil etilgan,   “Yil restorani-2022”, “Lazzatli O‘zbekiston”,     “Food
Fest   2022”   ,   «Orol   baliqlaridan   99   tur   taomlar»,   Xorazm   “Pasta”   festivali
kabilarni misol keltirish mumkin.
O‘zbekistonda   turizmni   rivojlantirish   uchun   turizmning   hududdagi
turlarini   o‘rgani ldi   hamda tahlil qili ndi. Gastronomik turizm turizmni yangi turi
sifatida alohida ta’riflandi. ;
Jizzax   viloyatida   gastronomik   turizmni   rivojlantirish   uchun   faqat   shu
viloyatda   o‘ziga   xos   tayyorlanadigan   milliy   taomlarni   va   poliz   ekinlarini
o‘rganildi hamda tahlil qilindi;
Gastronomik   turizm   rivojlanishiga   Jizzax   viloyatining   geografik
jihatlarini  aniqlandi, tasniflandi va ularni tavsiflandi;
Gastronomik   turizmning   shakllanishida   Jizzax   viloyatining   geografik
joylashuvini baholandi ;
Hududga tashrif buyuruvchilarning ovqatlanishiga muhit omillari ta’sirini
baholandi ;
Har   bir   milliy   taomning   shahar   va   tumanlar   kesimida   geoferens
ma’lumotlarini   to‘plandi   va   tahlil   qilindi ,   v iloyatning   geografik   joylashuviga
mos bo‘lgan gastronomik xaritalar yaratildi ;
Jizzax viloyatida gastronomik turizmni yanada rivojlantirish uchun  ilmiy-
amaliy   taklif   va   tavsiyalar   ishlab   chiqildi,   nufuzli   jurnallarda   ilmiy   maqolalar
chop etildi. 
Yuqoridagilardan   kеlib   chiqib,   Jizzax   viloyatida   gastronomik   turizm
sohasini   rivojlantirishni   takomillashtirish   maqsadida   quyidagi   yo‘nalishlardagi
takliflarni amaliyotga joriy qilish lozim:
-   viloyatdagi   gastronomik   turistik   ob’еktlarni   aniqlash,   ulardan   samarali
foydalanishga qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish;
102 -   turizm   infratuzilmasiga   ta’sir   qiluvchi   omillarni   aniqlash   va   ularning
ijobiy ta’sirini izlab topish;
-  turistik  tashkilotlar  o‘rtasidagi   iqtisodiy  munosabatlarni  uyg‘unlashtirib
borish va yanada yaxshilash;
- turistik biznеsni barqaror rivojlantirish.
103 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
I. Normativ-huquqiy hujjatlar va metodologik ahamiyatga molik nashrlar:
1.   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2016-yil   2-dekabrdagi   PF-
4861-son   “O‘zbekiston   Respublikasining   turizm   sohasini   jadal   rivojlantirishni
taminlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni.
2.   2017-yil   16-avgustdagi   PQ-3217-son   “2018-2019   yillarda   turizm
sohasini rivojlantirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi
Qarori
3.   2018-yil   3-fevraldagi   PF-5326-son   “O‘zbekiston   Respublikasi   turizm
salohiyatini   rivojlantirish   uchun   qulay   sharoitlar   yaratish   bo‘yicha   qo‘shimcha
tashkiliy chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni.
4.   2019-yil   5-yanvardagi   PF-5611-son   “O‘zbekiston   Respublikasida
turizmni   jadal   rivojlantirishga   oid   qo‘shimcha   chora-tadbirlar   to‘g‘risida”
Qarori.
5.   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Sh.Mirziyoevning   “O‘zbekiston
Respublikasida   turizmni   jadal   rivojlantirishga   oid   qo‘shimcha   chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi 2019 yil 5 yanvardagi PF-5611-son Farmoni va shu farmon bilan
tasdiqlangan   “2019-2025   yillarda   O‘zbekiston   Respublikasida   turizm   sohasini
rivojlantirish Konsepsiyasi” 2019 yil. //  https://lex.uz/docs/4143188
6.   2020-yil   28-maydagi   PF-6002-son   “Koronavirus   pandemiyasining
salbiy   ta’sirini   kamaytirish   uchun   turizm   sohasini   qo‘llab-quvvatlashga   doir
kechiktirib bo‘lmaydigan chora-tadbirlar to‘g‘risida” Farmoni.
II. Monografiya, ilmiy maqola, patent, ilmiy to‘plamlar:
104 7. Axrorova, N. (2023). The role of geo information and communication
technologies in the development of youth tourism.  центр   научных   публикаций
(buxdu. uz), 33(33).
8. Ashleigh Ellisa, Eerang Parkb, Sangkyun Kim, Ian Yeoman - What is
food tourism? – Journal Tourism Management 68 (2018), page 250-263.
9.   Bakhodirovna,   D.   N.   (2023).   Eating   according   to   religious   practices.
Journal of new century innovations, 28(1), 126-130.
10.   Boboyev   Sh . X .   “ Jizzax   viloyati   rekreatsiya   resurslari   va   ulardan
foydalanish ”  mag .  diss. Samarqand ,  2009. - 58  b .
11. Dinniy K. territory branding. The world’s best practies.  M., 2013. 8 p..
12.   Georgică   Gheorghe,   Petronela   Tudorache,   Puiu   Nistoreanu   –
“Gastronomic   Tourism,   A   New   Trend   For   Contemporary   Tourism?”   -   Cactus
Tourism Journal Vol. 9, Issue 1/2014, Pages 12-21,
13.   Iqtisodiyot   va   innovatsion   texnologiyalar   jurnali.   №5,   sentyabr-‖
oktyabr, 2016.
14.  Jizzax viloyatining statistik axborotnomasi ma’lumotlari. Jizzax. 2023.
15.   Jizzax   viloyati   Turizm   va   madaniy   meros   bosh   boshqarmasining
statistik ma’lumotlari. 2023y.
16. John D Mulcahy  “ Historical Evolution of Gastronomic Tourism” 2019
y ( Историческая   эволюция   гастрономического   туризма ”)
17.   Khalikulov,  Sh.,   &   Mavlonova,   S.   (2020).  in   Uzbekistan   touristic   of
possibilities of use geographical aspects. Archive Nauchnykh Publication JSPI,
UNWTO. Tourism Highlights: 2019 Edition, p. 3 //  http://www.unwto.org
18.   Komilova   N.K.,   Matchanova   A.E.,   Safarova   N.I.,   Usmanov   M.R.,
Makhmudov   M.M.   Some   Socio-Economic   Aspects   of   Gastronomic   Tourism
105 Study.  Studies of Applied Economics. Monographic Section. Volume 39-6, July
2021 // ISSN: 1133-3197.
19.   Komilova   N.K.,   Usmanov   M.R.,   Safarova   N.I.,   Matchanova   A.E.,
Murtazaeva   G.I.   Tourist   destination   as   an   object   of   research   of   social   and
economic geography //   Psychology and education (2021) 58(1): pp. 2058-2067 .
ISSN: 00333077.
20.   Komilova, NK (2021). Tourist destination as an object of research of
social   and   economic   geography.   Psychology   and   Education   Journal   ,   58   (1),
2058-2067.
21.   Komilova,   NK,   Matchanova,   AE,   Safarova,   NI,   Usmanov,   MR,   &
Makhmudov, MM (2021). Some socio-economic aspects of gastronomic tourism
study. Estudios de economics applied , 39 (6), 12.
22. Komiljanova,  E.  U. K.  (2022).  Development   of   gastronomic tourism
in   uzbekistan.   Academic   research   in   educational   sciences,   3(7),   190-196.   13.
Uktamovna, A. N. (2023).
23.   Leiper,   N.,   1990.   Tourist   attraction   systems.   Annals   of   Tourism
Research, 17(2): 367-384.
24.   Musabekov,   S.   (2023).   O’zbekiston   xududida   faoiliyat   olib
borayotgan   xo’jalik   yurituvchi   subyektlar   duch   keladigan   asosiy   muammolar.
Бюллетень   студентов   нового   Узбекистана , 1(7), 17-20
25.   Mamurjonovich ,   U . T .   (2022).   World   economy   and   international
relations .   фгбоу   во   «Кабардино-Балкарский   государственный   университет
им.   хм   Бербекова».   колледж   информационных   технологий   и   экономики
(россия) исламский университетский колледж тазкия, 142.
26.   Mamurjonovich,   U.T.   (2023).   Jahon   iqtisodiyotida   yangi   industrial
davlatlarning tutgan o'rni. Qo ‘qon universiteti xabarnomasi, 344-345.
106 27. Muqaddas mo’minova – “Ovqat tayyorlash jarayoni” Toshkent 2006.
28.   Nazrullaevna,   M.   G.   (2021).   O‘zbekiston   sharoitida   kichik   biznesni
investisiyalashning   o   ‘ziga   xos   xususiyatlari.   Oriental   renaissance:   Innovative,
educational, natural and social sciences, 1(5), 640-645
29.   Qosimova   R.A.   “Turizm   va   uni   o‘qitish   metodikasi”.   (o‘quv
qo‘llanma). - T.: “Aloqachi”, 2008 - bet 7.(   Косимова   Р . А .).
30.   Rasulov   Hamidjon   Yakubovich.   (2023).   Qabul   qilingan   ta’lim
sifatining   turizm   va   mehmondo stlik   talabalarining   kasb   tanlashiga   ta’siri:ʻ
akademik samaradorlikning vositachilik ta’siri. qo‘qon universiteti xabarnomasi,
8(8), 62– 65. https://doi.org/10.54613/ku.v8i8.805
31.   Raximova,   D.   S.,   &   Djurayeva,   N.   B.   (2023).   Turistlarni
ovqatlantirishda   “le   petit   chef”   animatsion   dasturining   afzalliklari.   Oriental
renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(3), 207-212.
32.   Ruziyeva,   M.   (2023).   Gastronomik   turizmda   innovatsiyalar.   центр
научных   публикаций  (buxdu. uz), 35(35).
33.   Ruziyeva,   M.   (2023).   O‘zbekiston   turizm   sanoatida   transport
xizmatining tutgan orni va ahamiyati.  центр   научных   публикаций  (buxdu. uz),
35(35). 
34 Ruziyeva, M. (2023). O‘zbekistonning ekoturizm resurslari: kamchilik
va istiqbollari.  центр   научных   публикаций  (buxdu. uz), 32(32).
35. The differences and characteristics of young travellers. International
journal of advanced research in education, technology and management, 2(5).
36. “Turizm so vkusom uzbekskogo plova”. Danilov S. Tashkent.: 2013
37.   Tuxliyev   I.S,   Hayitboyev   B.Sh   va   boshqalar.   “Turizm   asoslari”.
Toshkent 2014.
107 38. Tulkinovna M. R., Ugli  Z. S. T. Innovative and Traditional Ways of
Developing   Gastronomic   Tourism   in   Uzbekistan   //Central   Asian   Journal   of
Innovations on Tourism Management and Finance. – 2023. –  Т . 4. – №. 2. –  С .
116-120.
39.   Umarov   Toxirjon   Mamurjonovich.   (2024).   Erkin   iqtisodiy   zonalarda
tadbirkorlik   faoliyatiga   innovatsiyalar   va   investitsiyalarni   rag‘batlantirishda
klaster   yondashuvining   o‘rni.   international   conference   of   natural   and   social-
humanitarian sciences, 1(1), 156–167.
40 .   Usmanov   M.R.,   Xayitboeva   S.R.,   Soipova   N.Yu.   O‘zbekistonni
turistik   rayonlashtirishning   ba’zi   masalalari   //   Geografiya   va   geografiya
ta’limidagi   muammolar.   Respublika   miqiyosidagi   ilmiy-amaliy   konferensiya
materiallari. -Jizzax. JDPI, 2018. 81-83 b.
41. Usmanov M.R. Turizm sohasini rivojlantirishda klasterlarning o‘rni //
Yangi   O‘zbekistonda   geografiya   fani   va   ta’limdagi   muammolar.   Respublika
ilmiy-amaliy konferensiyasi. Jizzax, 28 iyun 2022.  304-307 b.
42.   Usmanov,   MR   (2021).   The   Prospective   Of   The   Development   Of
Ecotourism In Jizzakh Region. Journal of Geography and Natural Resources , 1
(01), 8-10.
43.   Usmanov, M. (2020). Teoretika-metodologicheskie voprosy geografii
ekologicheskogo turizma. Archive Nauchnyx Publication JSPI , 1-4.
44. Uzbekistan Republic President of July 27, 2023 Decision No. PQ-238
HYPERLINK “javascript:scrollText”
45.   Valentina   Della   Corte,   Mauro   Scierelli,   Destination   management   e
logica   sistemica:   un   confronto   internazionale.   G.Giapichelli   Editore   –   Torino,
2012. 215 p.
108 46.   Xakimov,   K.M.,   Adilova,   O.A.,   Usmanov,   M.R.   “Jizzax   viloyati
geografiyasi”.   O‘quv   qo‘llanma.   -Jizzax:   Ilm   nuri   print,   2024.   UO‘K:   910.3
KBK: 26.8   X – 20.  184 bet.
47.   Xursanaliyev,   B.   (2023).   Kichik   va   yirik   biznesni   boshqarishning
ilg or xorijiy tajribalari. Qo‘qon universiteti xabarnomasi, 7, 28-30.ʻ
48.   Абдалова   З.Т.,   Тожиева   З.Н.   Иқтисодий   география.   Ўқув
қўлланма.  - Т.: 2013. 186-190 б.
49.   Абдувохидов   А.А.   Ўзбекистон   туризм   индустриясини
ривожлантиришда   компьютер   тизимларини   такомиллаштириш
истиқболлари  //   Ўзбекистонда  ички  туризмни  ривожлантиришда  хорижий
тажрибани   қўллаш.   Республика   илмий-амалий   анжумани   мақолалар
тўплами, 2014. 25-28 б.
50.   Алимқулов   Н.Р.   Жиззах   вилоятининг   ландшафт-экологик
шароитини баҳолаш. Геог. фан. ном. илм. дараж. олиш у-н тақ. этил. дисс.
автореф. -Т., 2008. 28 бет.
51.   Алимқулов   Н.Р.,   Холмуродов   Ш.А.   Сангзор   водийсининг
географик-туристик   объектлари   ва   муҳофаза   қилиш   муаммолари   //
Ўзбекистонда   атроф-муҳитни   муҳофаза   қилишнинг   долзарб   масалалари.
Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. Самарқанд, 2013.
28-29 б.
52.   Ақчаев   Ф.Ш.   “Жиззах   воҳаси   муқаддас   қадамжолари   ва
зиёратгоҳлари”   07.00.07.   тарих.ф.ф.д   (Phd)   дисс.   автореферати   ҳамда
диссертация маълумотлари, 2020. 102-114 б.
53.   Биржаков   М.Б.   Введение   в   туризм:   Учебник.   -   Издание   7-е,
переработанное   и   дополненное.   - С-Пб.:   “Невский   фонд”   -   “Издательский
дом Герда”, 2004.  - 37 с.
109 54.  Ҳайдаров Ҳ.Ҳ. Жиззах вилояти тарихи. -Т.: Меҳнат, 1996. -232 б .
55.  Ҳайитбоев Р., Тўхлиев И. Туристик маршрутларни ишлаб чиқиш.
-С.: Ўқув қўлланма, 2016. -66 б.
56.   Ҳайитбоев   Р.,   Ҳайдаров   С.,   Абдуҳамидов   С   ва   бошқ.   “Туризм
маршрутларини ишлаб чиқиш”. Ўқув қўлланма, Самарқанд, 2016. -180 б. 
57.   Ҳошимов   М.   Ўзбекистон   экологик   туризми.   Монография.
“Zarafshon” nashriyoti  ДК ,   С .:  2009.  - 220  б . 
58.   Ибрагимов   Н.С.   Ўзбекистонда   халқаро   туризмни
ривожлантиришда   дестинацион   менежмент   концепциясини   қўллаш:
иқтисод фанлари номзоди дис. -С.: СамИСИ, 2008. -149 б.
                59.   Ибрагимов   Л.З.,   Мусаев   Б.М.,   Убайдуллаев   Д.   К.   Жиззaх
вилoятида   туризмни   ривожлантириш   имкониятлари   ва   истиқболлари   //
Jurnal - “Science and Education”, 2021. 429-434 б
60.   Жумабоев   Т.Ж.,   Мирзаева   М.М.   Туризм   географияси   (Ўқув
қўлланма). Самарқанд, 2004. -219 б.
70 .   Комилова   Н.К.,   Усманов   М.Р.   Жиззах   вилоятида   туристик
дестинaтцияларни   ташкил   этишнинг   худудий   жихатлари.   Монография   –
Жиззах. ЖДПУ “Таҳририй-нашриёт бўлими нашри”, 2023. – 208 бет.
71 . Маматқулов Х.М. Хизмат кўрсатиш соҳасига оид атамалар ва иборалар
изоҳли луғати. -Т.: “Иқтисод-Mолия”, 2010. -398 б.
72. Мирзаев М.А., Алиева М.Т. “Туризм асослари”: Ўқув қўлланма. -
Т.: ТДИУ, 2006. -234 б.
73.   Муҳаммаджонов   А.   “Ўзбекистоннинг   қадимги   гидротехника
иншоотлари”. Т.: Ўзбекистон, 1997. -88 б.
110 74 .   Носриров   Ў.   “Ўзбекистон   Республикаси   мустақиллигининг   19
йилликка   бағишланган”   -   Жиззах.   Фотоальбом.   Ўзбек,   рус,   инглиз
тилларида. “Тафаккур” нашриёти, 2010. -360 б .
75.   Низамиев   А.Г.   Туризм   как   атрасль   в   условиях   рыночных
преоброзаваний. Ош, 1996. - с. 60.
76.   Нигматов А.Н. Экотуризм ва унинг географик хусусиятлари. -Т.:
Наврўз, 2019. -148 б.
77.  Оға Бургутли. Жиззах вилояти зиёратгоҳлари. - Т.: “Фан”, 2008. -
256 б.
78.   Пардаев   М.Қ.   Турфирмалар   молиявий   хўжалик   фаолияти
таҳлили.   Маъруза   курси.   //   И.Т.Абдукаримов,   И.С.Тухлиев   ва   б.   -С.:
СамИСИ, 2011. -184 б.
79.   Пирожник   И.И.   Основы   географии   туризма   и   экскурсионного
обслуживания. Учебное пособие. -Минск.: “Университет”, 1985. -253 с.
80.   Рузиева   М.Т.   Методология   гастрономического
картографирования   стран   // Journal   of   new   century   innovations .   –   2023.   –   Т.
28. – №.  1. –  С . 121-125.
81.   Рузиева   М.   Использование   технологий   в   гастрономическом
туризме // Talqin   va   tadqiqotlar . – 2023. – Т. 1. – №.  8.
82. Рузиева М. Т., Таджиева С. У. Роль гастрономических сувениров
в туризме //Редакционная коллегия. – С. 207
83 .   Салиев   Э.   Жиззах   вилояти   ҳокимининг   “Хорижий   туристлар
оқимини   кўпайтириш   ва   ички   туризмни   янада   ривожлантириш,   туризм
хизматларини   яхшилаш   ва   турларини   кенгайтириш   бўйича   кўрилаётган
чора-тадбирлар   натижадорлиги”   юзасидан   маърузаси.   2018   йил,   23   май   //
www. Jizzax.uz
111 84. Сафаров Б.Ш. Минтақавий туризм хизмат бозорининг иқтисодий
механизмини   такомиллаштириш:   иқтисод   фанлари   номзоди   дис.   -С.:
СамИСИ, 2011. -150 б.
85.   Сафарова   Н.Н.,   Туризм   ривожланишининг   илмий-назарий
асослари. Монография. -Т.: “IFMR” нашриёти, 2017. -220 б.
86 .   Солиев А.С., Маҳамадалиев Р.Й. Иқтисодий география асослари.
-Т.: Мысл, 1998.   33-38 б.
87.   Солиев А. Ўзбекистон иқтисодий ва ижтимоий географияси. -Т.:
Дарслик, 2014. -387 б.
88.   Тошкенбоев   А .,   Носиров   Ў .   Жиззах   вилояти.   - Т.:   Ўзбекистон,
1996. 5-8 б.
89.   “Туризм   и   методы   его   обучения   (учебник)”.   -   Т.:
“Коммуникатор”.  232  б.
90 .   Тухлиев   И.С.,   Пардаев   М.Қ.   Туризм   бозорининг   шаклланиши,
ривожланиши ва ўзига хос хусусиятлари. -Т.: “Noshirlik yog‘dusi”, 2010. 74
б.
91.   Тўхлиев   Н.,   Ҳақбердиев   Қ.,   Эрмаматов   Ш.,   Холматов   Н.
Ўзбекистон   иқтисодиёти   асослари.   -Т.:   Ўзбекистон   миллий
энциклопедияси, 2006. -280 б.
92.   Усманов   М.Р.   Айдар-Арнасой   кўллар   тизимида   туризмни
ривожлантиришнинг   географик   жиҳатлари.   //   “Journal   of   Natural   Science”
№5/3, 2021.  297-301 б .
93.   Усмонова   Р.   Рекреацион   география.   Монография.   Қарши.
Қашқадарё кўзгуси ОАВ, 2015. -192 б.
112 94.   Усманова   Р.   Қашқадарё   вилояти   геотизимларидан   рекреациядан
фойдаланишни  оптималлаштириш.  геогр.  фан. ном. илм. дараж.  олиш у-н
дисс. автореф. -Т., 2001. 23 бет.
95. Хожиматов А.Н., Холбоев Э. Б. “Тоғ минтақаси геотизимларидан
самарали фойдаланиш ва уни такомиллаштириш” мавзусидаги БМИ, 2014.
50-52 б.
96 .   Холдорова   Г.,   Ҳазратқулова   Г   ва   бошқ.   Жиззах   вилоятида
туризмни   ривожлантириш   истиқболлари   //   География   ва   география
таълимидаги   муаммолар.   Республика   илмий-амалий   конференция
материяллари. -Жиззах, 2018. 83-85 б.
97.   Холмуродов   Ш.А.   “Туркистон-Нурота   тизмаси   тоғ
ландшафтларининг   рекреация   имкониятларини   баҳолаш”   11.00.01.
география   фанлари   бўйича   фалсафа   доктори   (Phd)   диссертацияси
маълумотлари, 2021. 96-97 б.
98. Якубов Ў., Вахобов Х. Рекреацион география асослари. -Т.: “Fan
va texnologiya”, 2012. -144 б.
99 .   Ўзбекистон   миллий   энциклопедияси.   Давлат   илмий   нашриёти.   -
Т. :  2000-2007 йй.  688 - с . www.ziyouz.com кутубхонаси.
100.  Ғўдалов М.Р. Жиззах вилояти табиати ва уни муҳофаза қилиш.  -
Т. :  “Фан ва технология” нашриёти ,  2014 .  33-41  б .
101.   Ғўдалов   М.Р.   Ўзбекистонда   туризм   ва   рекреацияни
ривожлантиришнинг   географик   муаммолари   ва   имкониятлари   //   Халқаро
илмий-амалий   конференция   материаллари   (Чирчиқ   ш.,   2019   йил   11-12
октябрь) . 51-53 б.
Internet manbalari:
113 102.  www.lex.uz     2019-2022 y
103.  https://uzbektourism.uz    2016 -y
104.  www . unwto . org . - Всемирная туристическая организация.  2021 -y
105.  https://www.jizzaxstat.uz  2016-2024 y. 
106.  sciencedirect.com/science/article/pii/S2212567116302866h  2022-y
107.  https://www.in-academy.uz/  2023-y 
108.  UNWTO Tourism Highlights, 2015-y Edition
109.   O‘zbekiston   Respublikasi   Davlat   Statistika   Qo‘mitasi
ma’lumotlari.lex.uz. 2024-y
110. https://www.gastrogatherings.com/what-is-gastro-tourism.html 2014-y
111.  https://uz.wikipedia.org/wiki/Gastronomik_turizm .2015-y
112. sciencedirect.com/science/article/pii/S2212567116302866h 2025-y
113. https://bwhotelier.com/article/culinary-tourism-a-global-gastronomic-
journey-508931
114. www.unto.go 2019-y
I L O V A L A R
1 - ilova
Cho‘l o‘rtasida maxsus qurilgan mehmonxonalar, cho‘pon uylari, yurtalar 
114 Respublikamizda eng ko‘p yurtali mehmonxonalar Aydarko‘lda joylashgan
Aydarko‘l hayvonlari va qushlari sayyohlarni o‘ziga jalb etadi
Dunyo ornitologlari nigohi Aydarko‘lda
Manba:  Jizzax viloyati statistika ko‘mitasi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi .
115 2 - ilova
Jizzax viloyatida turizmning maxsus turlari 
№ Turizmning maxsus
turlari Turizmda qiziqish foydalanish
obyekti Ommaviy rivojlang an,
joylashgan tumanlar
1. Milliy madaniyatga 
qiziqish turi z mi Urf-odatlar, oila hayoti, milliy etiket, 
kattalar va yoshlar munosabati, uy 
tutish, kelin to‘y, sunnat to‘yi, mehmon
kutish va mehmondorchilik 
marosimlari. O‘zbekiston Respublikasining 
barcha viloyatlari, tumanlari va 
qishloqlari.
2. Qishloq va fermer hayoti 
turizmi Qishloqlarning turli tumanligi va 
tabiiy-tarixiy davrga yuzaga kelishi, 
qishloq aholisi hayoti, fermerlar hayoti 
va faoliyati. Respublikamiz hududlaridagi 
qishloqlar, tog‘dagi qishloqlar, suv 
havzalaridagi qishloqlarga qiziqish.
3. Qadimgi tabiat 
yodgorliklari turizmi 1. Sharsharalar
2. Karst buloqlar
3. Tabiat go‘shalari
4. Tabiat haykallari, rasmlari. Zomin, Baxmal, G‘allaorol 
tumanlari.
Milliy hunarmandchilik turizmi
4. 1. Kashtachilik
2. Milliy liboslar
3.   Milliy  u stachilik.
4.   Gilamchilik 1 . Matoga rangli gul solish 
2.  Milliy to‘n
3.  Egarsozlik
4.  Gilam va polos to‘qish Zomin, Forish,  Baxmal, G‘allaorol 
tumanlari.
Jizzax usuli.
Jizzax viloyati.
5. Milliy o‘yinlar turizmi 1.Chavandoz ot ustida tortishuvga 
marraga uloq olib borish, ko‘pkari J i zzax viloyati.  G‘allaorol, Baxmal,
Forish, Zomin tumanlari.
6 . G‘orshunoslik turizmi Amir Temur darvozasidagi g‘or Zomin, Baxmal,  G‘allaorol 
tumanlari.
7. Ekoturizm Qo‘riqxona va milliy bog‘larga sayohat Zomin,  Baxmal,  Forish tuman lar i.
Manba:   Jizzax   viloyati   statistika   ko‘mitasi   ma’lumotlari   asosida   muallif   tomonidan
tuzildi.
3-ilova
Jizzax viloyati arxeologiya, arxitektura, monumental va diqqatga sazovar obyektlari haqida
ma’lumotlar 
№ Tuman, shahar Arxeologik
obyekt-
lar, ta Arxitek-
tura
obyekt-lari,
ta  Monumental
san’at
obyektlari soni,
ta Shu
obyektlar
ichida
diqqatga
sazovar
joylari Jami
1 . Jizzax shahri 9 13 9 8 39
2 . Sh.Rashidov tumani 40 4 7 0 51
3 . Zarbdor tumani 11 3 8 0 22
4 . Zomin tumani 73 3 3 3 13 122
5 . Yangiobod tumani 18 1 1 1 2 32
6 . G‘allaorol tumani 47 9 15 2 73
7 . Baxmal tumani 55 11 2 1 69
8 . Forish tumani 15 15 4 4 38
9 . Zafarobod tumani 0 0 0 0 0
10 . Paxtakor tuman 0 0 3 0 3
116 11 . Arnosoy tumani 0 0 1 0 1
12 . Do‘stlik tumani 0 0 0 0 2
13 . Mirzacho‘l tumani 0 1 4 0 5
JAMI 268 100 59 30 427
Manba:  Jizzax viloyati statistika ko‘mitasi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi.
117 4 -ilova
Jizzax viloyati turistik-destinatsiya rayonlar salohiyatini baholash jadvali
 (2021 yil, dona) (10 % <-Past; 10-30%-O‘rta; 30% >-Yuqori)  
№   Hududlar 
nomi   Arxeologiya
yodgorlik-
lari soni, ta   Arxitek-
tura
obyekti, ta
(tarixiy
obida,
ziyorat.r)   Monu-
mental
san’at
obyekti
soni, ta   Shu
obyekt/
ichida
diqqatga
sazovor
joylari
soni, ta   Jami   Hududlar
bo‘yicha  
Ball
1 obyekt
=1 ball %
da  
Jizzax shahri va Sharof Rashidov turistik-destinatsiya rayoni   III. O‘rta
1.  Jizzax sh.   9   13   9  8  39 
82   19,2  2.  Sharof Rashidov 40   4   7   0   51 
    Jami  49   17   16   8   82  
Zarbdor-Zomin-Yangiobod turistik-destinatsiya rayoni   II. Yuqori 
3.   Zarbdor   11  3  8  0   22 
161 37,7  4.   Zomin   73  33  3  13  122 
5.   Yangiobod  18  11  1   2   32 
    Jami  102   47   12   15   161  
G‘allaorol - Baxmal turistik-destinatsiya rayoni   V. Yuqori  
6.   G‘allaorol  47  9   15   2   7 1  
139 32,5  7.   Baxmal   55  11   2   1   6 8  
    Jami  102   20 17   3   139  
O‘zlashtirilgan cho‘l tumanlari turistik-destinatsiya rayoni IV. Past
8. Zafarobod   0   0   0  0   0 
11   2,6  9. Paxtakor     0    0    3    0    3 
10. Arnasoy   0  0   1   0   1  
11. Do‘stlik     0    0    2    0    2 
12. Mirzacho‘l     0    1    4    0    5 
Jami  0   1   10   0   11  
Forish - Aydar-Arnasoy ko‘llar tizimi turistik-destinatsiya rayoni   I. Past  
13.   Forish  15  15   4  4  3 4  
34   7,9  
14.   Aydar-Arnasoy
ko‘llar tizimi  0  0   0  0   0 
118     Jami  15   15   4   4   34  
Jami 268   100   59   30   4 2 7   427   100  
Manba:  Adabiyotlar va fond materiallari asosida muallif tomonidan tuzildi .
5 -ilova
Jizzax   viloyatida   joylashgan   mehmonxonalar   haqida  
MA’LUMOT
№ Mehmonxona nomi Mehmonxona manzili Mehmonxonaning
telefon raqamlari
1 . “GRAND HOTEL
UZBEKISTAN” Jizzax shahar, Sh.Rashidov shoh 
ko‘chasi 8-uy (72) 223-90-07,
(72)223-85-55,
(72) 226-55-83
2 . “BUYUK” HOTEL Jizzax shahar, Sh.Rashidov shoh 
ko‘chasi (72) 771-74-74,
(72) 771-74-75
3 . “OSIYO GRAND” Jizzax shahar, Zargarlik mahallasi (72) 226-62-67,
(91) 566-27-72
4 . “SANGZOR” HOTEL Jizzax shahar, A.Temur ko‘chasi (90) 264-51-11
5 . “COMFORT
KONTINENT” Jizzax shahar, O.Saidnosimova 
ko‘chasi, 1-uy (91) 565-88-81,
(72) 771-71-00
6 . “BEK” Jizzax shahar, Q.Imomov ko‘chasi, 
30-uy (72) 222-66-44,
(72) 222-66-45,
7 . “FAYZ” Jizzax shahar, I.Karimov shoh 
ko‘chasi (72) 771-77-88
8 . “DIPLOMAT” Jizzax shahar, Mustaqillik ko‘chasi 
10-uy (98) 261-07-07,
(72) 223-77-79
9 . “TOJMAHAL” Jizzax shahar, Sharof Rashidov shoh 
ko‘chasi, 290-uy (72) 226-28-28,
(72) 226-23-23,
10 . “STAR” Jizzax shahar, Azizbekova ko‘chasi (98)561-00-66
11 . “GRAND ROYAL” Jizzax shahar, Madaniyat mahallasi (72)222-66-55
12 . “AFROSIYOB” Jizzax shahar, I.Karimov ko‘chasi,7-
uy (72) 223-55-56,
(72) 223-55-57
13 . “N & J” Jizzax shahar X.Imomov ko‘chasi,      
8/15-uy (72) 222-61-08,
(72) 222-61-09
14 . “SAYQAL” Zomin tumani, Kattabog‘ qishlog‘i (95) 503-17-19,
(90) 329-91-47
15 . “ZOMIN O‘RIKLI SOY” Zomin tumani,    Duoba mahallasi (95) 503-07-99
16 . “OSSUS ADVENTURE” Forish tumani Qizilqum MFY Forish tumani Qizilqum
MFY
17 . “SARBON TRAVEL
CENTRE” Forish tumani, Porasht qishlog‘i (95)-503-00-00
18 . “MUSO BARAKA NUR” Forish tumani,     Uxum qishlog‘i (97) 328-64-02,
(94)    342-99-02
19 . “ASILA TAVR” Forish tumani,     Uxum qishlog‘i (95) 504-89-26,
(93)342-47-47
119 (93) 347-47-47
20 . “NURATAU HIKING” Forish tumani, Uxum qishlog‘i (97) 325-04-07,
(93)307-36-41,
(97) 375-04-07
21 . “MOUNTAIN TRAVEL” Forish tumani, Uxum qishlog‘i (97) 191-79-67,
(97) 325-01-20
(97) 325-06-20
22 . “TIKChA SOY” Forish tumani, Uxum qishlog‘i (95) 504 65 34
Manba:  Jizzax viloyati hokimligi rasmiy veb sayti ma’lumotlari asosida
muallif tomonidan tuzildi .
6-ilova
SO’ROVNOMALAR
Jizzax   viloyatida   gastronomik   turizmni   o‘rganish   uchun   sotsial
so‘rovnoma:
F I SH 
Umumiy ma‘lumotlar
1. Yoshingiz:
   - 16-24
   - 25-34
   - 35-44
   - 45 va yuqorida
2. Ma‘lumotingiz:
   - Oliy
   - O ‘ rta maxsus
   - O'rta
   - Boshqa (ko‘rsating): ___________
3. Tumanin(shahar)giz:
   - Jizzax
   - G‘allaorol
120    - Zafarobod
   - Do‘stlik
   - Boshqa (ko‘rsating): __________
4 .   Sizda   qaysidir   davlatga   borish   imkoniyati   bo ‘ lganida   qayerga   tashrif
buyurar edingiz?
Javob:
5.   Siz   sayyoh   sifatida   nima   uchun   ushbu   davlatga   borar   edingiz   (Masalan
tarixiy obidalari, landshafti, muzeylar va boshqalar)
Javob:
6 .   Siz   tashrif   buyurgan   davlatingizda   ovqatlanish   uchun   ularning   milliy
(mashhur)   taomlarini   ta ‘ tib   ko'rarmidingiz   yoki   o ‘ z   davlatingizning
taomnomalariga xos bo ‘ lgan oshxonalar qidirarmidingiz?
Javob:
7.   Tasavvur   qiling   siz   sayyohsiz,   ichki   turizm   bo ‘ yicha   boshqa   viloyatga
tashrif buyurdingiz.Ularni noodatiy taomlarini ta ‘ tib ko ‘ rgan bo ‘ larmidingiz?
Javob:
8.  Siz sayyoh sifatida faqat ovqat ta ‘ tib ko ‘ rish uchun boshqa bir shahar yoki
davlatga borgan bo ‘ larmidingiz?
  Javob:
9.   Sizning boshqa shahar  yoki davlatdan biror  bir do ‘ stingiz tashrif buyursa,
unga qanday mahalliy taomni ta ‘ tib ko ‘ rishni maslahat berardingiz?
Javob:
 Gastronomik Tajriba
10.  Jizzax viloyatida gastronomik turizm bo‘yicha tajribangiz bormi?
   - Ha
   - Yo ‘ q
121 11.  Agar "Ha" bo'lsa, qaysi joylarga tashrif buyurdingiz?
Javob:
12.  Sizningcha, Jizzax viloyatida eng mashhur taomlar qaysilar?
    Javob:
13.  Sizningcha, Jizzax viloyatida eng mashhur restoran qaysi?
Javob:
14.   Siz   yashayotgan   shahar(tumanda)   eng   noodatiy   tayyorlanadigan   taom
bormi? Agar bor bo'lsa, nomi va masalliqlari qanday?
Javob:
Taomlar va xizmatlar
15.   Gastronomik   tajribangizni   (Siz   tashrif   buyurgan   ovqatlanish   joylari)
baholang:
  - Taomlarning sifati: 1 2 3 4 5 (1 - juda yomon, 5 - juda yaxshi)
   - Xizmatning sifati: 1 2 3 4 5
   - Narxlar: 1 2 3 4 5
16.  Eng ko ‘ p yoqtirgan taomingizni ko ‘ rsating:
Javob:
17.  Taomlarni qanday usulda iste ‘ mol qilasiz?
   - Restoran
   - Kafe
   - Mahalliy bozor
   - Boshqa (ko‘rsating): _________
Gastronomik Turizmning Omillari
18.  Gastronomik turizmda siz uchun eng muhim omil nima?
    - Taomlar sifati
    - Mahalliy madaniyat
122     - Xizmat darajasi
    - Narx
    - Boshqa (ko‘rsating): __________
19.  Gastronomik turizmni rivojlantirish uchun qanday takliflaringiz bor?
     Javob:
 Fikr va takliflar
20.  Jizzax viloyatidagi gastronomik turizm haqida boshqa qanday fikrlaringiz
yoki mulohazalaringiz bor?
     Javob:
7-ilova
123 Choy xaritasi
8-ilova
124 Jizzax somsasi
9-ilova
125 126 127

Gastronomik turizm rivojlanishining Geografik jihatlari 

MUNDARIJA

KIRISH………..………………………………………………………………..3

I BOB. TURIZM GEOGRAFIYASINING ILMIY NAZARIY ASOSLARI……………………………………………………………………...9

1.1-§. Turizm tushunchasi……………………………………………………….9

1.2-§. Turizm geografiyasining obyekti va predmeti…………………………..12

1.3-§. Turizm turlari va klassifikatsiyasi ……………………………………....16

II BOB.GASTRONOMIK TURIZM HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT…………………………………………………………………..25

2.1-§. Gastronomik turizm va uning ilmiy-nazariy asoslari…………………....25

2.2-§. Gastronomik turizmning mazmun-mohiyati………………………….…35

2.3-§. Gastronomik turizmning turizm sohasidagi o‘rni……………………….42

III BOB. GASTRONOMIK TURIZM RIVOJLANISHINING GEOGRAFIK JIHATLARI………………………………..………………...47

3.1-§. Har xil iqlimli hududlarda yashovchi xalqlarning ovqatlanishida o‘ziga xos jihatlari (adaptiv tiplar)…………………………………………………….47

3.2-§. Gastronomik turizmning dunyo bo‘yicha tutgan o‘rni…………………..50

3.3-§. Dunyo mamlakatlarida gastronomik turizmning rivojlanganlik darajasi..57

IV BOB. GASTRONOMIK TURIZMNING O‘ZBEKISTONDA TUTGAN O‘RNI………………………………………………………………………….64

4.1-§. O‘zbekiston gastronomik turizmining xalqaro gastronomik turizm rivojlanishida o‘zbek milliy taomlarining o‘rni………………………………..64

4.2-§. Jizzax viloyatida turizm sohasining rivojlanishida gastronomik turizmning ahamiyati………………………………………….……………………………70

4.3-§. Jizzax viloyatining o‘ziga xos taomnomalari………………………..…..79