Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 14.2MB
Покупки 0
Дата загрузки 30 Октябрь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Искусство

Продавец

Bohodir Jalolov

Guliston ixtisoslashtirilgan san’at maktabi “xalq cholg’ulari” bo’limi faoliyati

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
O’ZBEKISTON DAVLAT KONSERVATORIYASI
“CHOG’U IJROCHILIGI” FAKULTETI
“XALQ CHOLG’ULARIDA IJROCHILIK” KAFEDRASI
______________________________
“____” ______________ 2023-y.
Mavzu :
“ Guliston ixtisoslashtirilgan san’at maktabi “xalq cholg’ulari” bo’limi
faoliyati ”
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
TOSHKENT-2025
MUNDARIJA
KIRISH ............................................................................................................................................................... 3
I BOB. XALQ CHOLG’ULARI SAN’ATI VA UNING TA’LIMDAGI O’RNI .................................................................. 8
1 1.1 O’zbek xalq cholg’ularida ijrochilik ........................................................................................................... 15
1.2 Xalq cholg’ularini tizimli ravishda modernizatsiyalashtirish va ularning o’quv jarayoniga tatbiqi ............ 26
II BOB “Guliston ixtisoslashtirilgan san’at maktabi”da xalq cholg’ulari bo’limi faoliyati ................................. 36
2.1. Bo’limning tashkil topishi va tarixiy rivoji ................................................................................................ 41
2.2 O’qituvchilar va o’quvchilar faoliyati: yutuq va muammolar .................................................................... 45
IZLANISH VA INTILISHLARI DAVLATIMIZ TOMONIDAN E'TIROF ETILGAN O’QUVCHILAR ................................ 64
 2017 yil Karimov Dilmurod (rubob prima) “Nihol” davlat mukofotiga sazovor bo’ldi. O’qituvchi: A. 
Mamatqulov sinfi. .......................................................................................................................................... 65
....................................................................................................................................................................... 68
Sirdaryo viloyatining sobiq hokimi Gʻafurjon Mirzayev va bir guruh faol yoshlar bilan.Zulfiyachi qizimiz Sitora
muhammedova (oʻngdan ikkinchi) ................................................................................................................. 68
....................................................................................................................................................................... 71
Seniki ixlosmand yoshlarning haqiqiy fidoiylaridan bo'lgan xalq kafedrasi bosh o'qituvchisi A.Mamatqulov 
2012 yil oʻzbekiston 30224030 respublikasi konstitutsiyasining 25 yilligi koʻkrak ishonib bilan taqdirlandi. 
2022 yil oʻzbekiston respublikasi 31yilligi munosabati bilan ikkinchi darajali "sog'lom avlod uchun" ordeni 
bilan mukofotlandi. ........................................................................................................................................ 71
XULOSA .......................................................................................................................................................... 72
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ..................................................................................................... 75
2 KIRISH
Musiqa   san’ati   insoniyat   jamiyatining   ajralmas   bir   qismidir.   Har   bir   xalq
o’zining   tarixiy   taraqqiyot   jarayonida   o’ziga   xos   musiqiy   madaniyatni   shakllantirib
kelgan bo’lsa, o’zbek xalqi ham bu borada g’oyat boy va rang-barang merosga ega.
Xususan,   xalq   cholg’ulari   o’zbek   milliy   musiqa   san’atining   asriy   ildizlarga   ega
bo’lgan, milliylikni ifoda etuvchi, xalqning ruhiy dunyosi, dunyoqarashi, hayot tarzi,
quvonchu tashvishlarini ifodalovchi eng muhim vositalardan biridir.
O’zbekiston   hududida   musiqiy   cholg’ular   bilan   bog’liq   dastlabki   ma’lumotlar
miloddan   avvalgi   qadimgi   davrlargacha   borib   taqaladi.   Arxeologik   topilmalardan
ma’lum   bo’lishicha,   qadimgi   Sug’d,   Baqtriya,   Xorazm,   So’g’diyona   kabi   yirik
sivilizatsiyalarda   musiqiy   marosimlar   va   ularni   ta’minlaydigan   cholg’ular   keng
qo’llanilgan. Qadimgi devoriy suratlar, haykallar, sopol buyumlardagi tasvirlar orqali
dutor,   nay,   nog’ora,   karnayga   o’xshash   cholg’ular   mavjud   bo’lganini   ko’rish
mumkin.   Bu   esa   xalq   cholg’ularining   ildizi   naqadar   qadimiy   va   chuqur   ekanligini
isbotlaydi.
O’rta   asrlar   davrida   esa   xalq   cholg’ulari   o’zining   shakliy   va   mazmuniy   taraqqiyot
bosqichiga   kirdi.   Ayniqsa,   IX–XII   asrlar   oralig’ida   Sharq   uyg’onish   davri   musiqiy
san’at,   jumladan,   cholg’ular   madaniyatining   yuksalishida   muhim   rol   o’ynadi.   Bu
davrda   Abu   Nasr   Forobiy,   Ibn   Sino   kabi   buyuk   mutafakkirlar   musiqaning   nazariy
asoslarini   ishlab   chiqdilar.   Forobiy   o’zining   “Musiqa   ilmi   haqida”   asarida
cholg’ularning   tuzilishi,   tovush   chiqarish   mexanizmi,   ohanglar   tizimi   haqida   ilmiy
asoslar   bilan   izoh   beradi.   Bu   musiqiy   cholg’ularni   nafaqat   amaliy   jihatdan,   balki
ilmiy jihatdan ham tahlil qilishga bo’lgan dastlabki urinish edi.
Xalq   cholg’ularining   rivojida   XIV–XV   asrlar,   ya’ni   Temuriylar   davri   alohida
ahamiyatga   ega.   Amir   Temur   va   Mirzo   Ulug’bek   saroylarida   musiqiy   jamoalar,
cholg’uchilar,   hofizlar   faoliyat   ko’rsatgan.   Bu   esa   milliy   cholg’u   asboblarining
yanada   takomillashuviga,   yangi   ijro   maktablarining   vujudga   kelishiga   olib   keldi.
Ayniqsa, maqom san’ati va uning tarkibidagi cholg’uli ijrochilik an’analari bu davrda
shakllandi va takomillashdi. “Shashmaqom” – o’zbek va tojik xalq musiqasining eng
3 yuksak   namunasi   sifatida   shakllandi.   Bu   musiqiy   yo’nalishda   doira,   dutor,   gijjak,
nay, rubob, tanbur kabi xalq cholg’ulari asosiy o’rin tutdi.
XIX   asr   oxiri   –   XX   asr   boshlarida   xalq   cholg’ulari   san’ati   xalq   orasida   keng
tarqalgan   bo’lsa-da,   u   hali   professional   ta’lim   tizimiga   kiritilmagan   edi.   Biroq,   bu
davrda cholg’u ijrochiligining xalq orasidagi mashhurligi ortdi. O’zbek xonliklarida,
xususan,   Buxoro   va   Xiva   xonliklarida   saroy   musiqachilari,   cholg’uchilar,   hofizlar
faoliyat   yuritgan.   Ayni   shu   paytda   ustoz-shogird   an’analari   asosida   mahorat
o’rgatilgan, har bir cholg’u maktabining o’ziga xos texnikasi va uslubi shakllangan.
Sovet davrida xalq cholg’ulari san’atiga nisbatan ikki yo’nalishda yondashuv mavjud
edi. Bir tomondan, milliy cholg’ular asrlar davomida shakllangan meros sifatida tan
olindi va ularning ilmiy-nazariy o’rganilishi boshlandi. Ikkinchi tomondan esa, ushbu
cholg’ularni   klassik   orkestrlash,   notalarga   solish,   standartlashtirish   orqali   ularni
akademik   sahnaga   olib   chiqish   harakatlari   amalga   oshirildi.   1930–1950-yillarda
Toshkentda   O’zbek   davlat   konservatoriyasi,   musiqa   texnikumlari   ochilib,   xalq
cholg’ulari   bo’yicha   maxsus   kafedralar   tashkil   qilindi.   Bu   esa   ijrochilik   san’atining
ta’lim tizimiga joriy etilishiga olib keldi.
Mustaqillik   yillarida   esa   O’zbekiston   Respublikasi   mustaqil   taraqqiyot   yo’liga
o’tganidan   so’ng,  milliy  musiqiy  meros,   ayniqsa,  xalq  cholg’ulariga  bo’lgan   e’tibor
yana-da kuchaydi. Davlat rahbariyati tomonidan milliy qadriyatlarni tiklash, musiqiy
merosni  asrash   va uni   keyingi  avlodga  yetkazish  bo’yicha  qator   qarorlar, farmonlar
qabul   qilindi.   Madaniyat   va   san’at   maktablari,   ixtisoslashtirilgan   o’quv   yurtlari
tashkil   etildi.   Bugungi   kunda   xalq   cholg’ulari   bo’yicha   professional   ansambllar,
orkestrlar, estrada jamoalari faoliyat yuritmoqda. Bular orqali xalq cholg’ulari san’ati
nafaqat asrab-avaylanmoqda, balki zamonaviy sahnada ham keng e’tirof etilmoqda.
Shunday  qilib,   o’zbek   xalq   cholg’ulari   san’ati   —   bu  uzoq   tarixiy   taraqqiyot   yo’lini
bosib   o’tgan,   boy   an’analarga   ega,   xalq   qalbining   musiqiy   ifodasi   bo’lmish   bebaho
ma’naviy merosdir. U bugungi kunda ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan holda, yosh
avlod   tarbiyasida,   milliy   ongni   shakllantirishda,   estetik   didni   yuksaltirishda   muhim
vosita bo’lib xizmat qilmoqda. Uni chuqur o’rganish, keng targ’ib qilish, amaliyotga
4 tatbiq etish esa zamonaviy musiqa ta’limi va san’at sohasining dolzarb vazifalaridan
biridir .
O’zbek xalq musiqasi – xalqimizning ko’p asrlik tarixiy, madaniy va ma’naviy
merosining   ajralmas   qismidir.   Bu   musiqiy   boylik   asrlar   davomida   o’zbek   xalqining
turmush   tarzi,   ijtimoiy   tuzilmasi,   qadriyatlari,   urf-odatlari   hamda   estetik   qarashlari
bilan  uzviy   bog’liq   holda  shakllanib,   takomillashib   kelgan.   Xalq   musiqasi,   ayniqsa,
xalq   cholg’ulari   vositasida   xalq   ruhiy   olamining   eng   nozik   va   teran   qatlamlarini,
quvonch-u   g’amlarini,   orzu-armonlarini,   baxtiyorlik   va   iztiroblarini   ifoda   etishga
xizmat   qilgan.   Shu   jihatdan,   xalq   cholg’ulari   san’ati   nafaqat   badiiy-estetik,   balki
tarbiyaviy, tarixiy va ijtimoiy ahamiyatga ham egadir.
Xalq   cholg’ulari   san’ati   o’zbek   milliy   musiqa   madaniyatining   muhim
tarmoqlaridan   biri   hisoblanadi.   Dutor,   rubob,   gijjak,   nay,   doira,   tanbur,   karnay,
surnay, chang, do’mbira kabi cholg’u asboblari nafaqat o’zining ohangdorligi va ijro
uslubi bilan, balki xalq og’zaki ijodi, marosimlar, bayramlar va kundalik hayot bilan
bog’liq bo’lganligi sababli ham alohida qadrlanadi. Bu cholg’ularning har biri o’ziga
xos   shakl,   tovush   tembri,   ifoda   vositasi   va   musiqiy   imkoniyatlarga   ega   bo’lib,   ular
orqali   xalqning   ruhiy   holati,   dunyoqarashi   va   hayotga   bo’lgan   munosabati   aks
ettiriladi.
Tarixiy manbalar va arxeologik topilmalar o’zbek xalq cholg’ularining ildizlari
miloddan   avvalgi   davrlarga,   ya’ni   qadimgi   sivilizatsiyalar   davriga   borib   taqalishini
ko’rsatmoqda.   Jumladan,   miloddan   avvalgi   V–IV   asrlarga   oid   haykaltaroshlik   va
devoriy   suratlarda   musiqa   asboblariga   o’xshash   vositalar   tasvirlangan.   Bu   esa,
musiqaning,   xususan   cholg’u   asboblarining   o’sha   davrda   ham   ijtimoiy   hayotda
muhim   o’rin   tutganligini   isbotlaydi.   O’rta   asrlarda   esa   xalq   cholg’ulari   o’zining
murakkablik   darajasi,   tovush   diapazoni   va   ifodaviy   imkoniyatlari   bilan   boyitilib,
saroy san’ati va xalq orasida keng tarqalgan.
Xalq   cholg’ulari   strukturasi   jihatidan   odatda   to’rt   guruhga   bo’linadi:   simli
(dutor,   rubob,   tanbur),   puflamali   (nay,   karnay,   surnay),   urmalı   (doira,   nog’ora,
do’mbira) va torli yoki klavishli cholg’ular (chang). Har bir cholg’u asbobi o’zining
ijro texnikasi, tembr bo’yoqlari va musiqiy ifoda vositalari bilan ajralib turadi. Ushbu
5 cholg’ular   xalq   bayramlari,   to’ylar,   marosimlar,   diniy   an’analar,   xalq   o’yinlari   va
boshqa tadbirlarda faol qo’llanilgan.
XIX–XX   asrlarga   kelib,   xalq   cholg’ulari   san’atining   taraqqiyotida   sezilarli
siljishlar   kuzatildi.   Bu   davrda   xalq   cholg’ularining   professional   sahnaga   chiqishi,
ularning   shaklan   va   mazmunan   boyitilishi,   ijrochilik   maktablarining   shakllanishi
boshlangan.   Sovet   davrida   esa,   ushbu   yo’nalish   ilmiy   asosda   o’rganila   boshlandi,
xalq   cholg’ulari   bo’yicha   maxsus   ansambllar,   orkestrlar,   o’quv   yurtlari   va   ta’lim
dasturlari   tashkil   qilindi.   Bu   jarayonda   o’zbek   kompozitorlari   xalq   cholg’ularidan
ilhomlanib,   yangi   musiqiy   asarlar   yaratdilar   va   xalq   ijodiyotini   akademik   darajaga
olib chiqishga harakat qildilar. 1
O’zbekiston   mustaqillikka   erishgach,   milliy   san’at   va   madaniyatga   e’tibor
yanada   kuchaydi.   Xususan,   xalq   cholg’ularini   asrab-avaylash,   ularni   yosh   avlodga
o’rgatish,   milliy   merosni   tiklash   va   rivojlantirish   davlat   siyosatining   muhim
yo’nalishlaridan   biriga   aylandi.   Prezident   farmon   va   qarorlarida   xalq   musiqasi,
jumladan,   cholg’ulari   san’atini   saqlab   qolish   va   uni   zamonaviy   shakllarda
rivojlantirish ustuvor  vazifa sifatida belgilandi. Bu  jarayonda  ta’lim  tizimi, ayniqsa,
san’at maktablari, kollejlar va konservatoriyalar muhim rol o’ynay boshladi.
Bugungi   kunda   O’zbekiston   bo’ylab   yuzlab   san’at   maktablari   va   madaniyat
muassasalarida xalq cholg’ulari bo’limlari faoliyat olib bormoqda. Ushbu bo’limlarda
yoshlarga   nafaqat   cholg’ularni   chaldirish   texnikasi,   balki   milliy   musiqaning   estetik
va   ma’naviy   jihatlari   ham   singdiriladi.   San’at   maktablari   orqali   professional   xalq
cholg’u ijrochilari yetishib chiqmoqda. Shulardan biri — “Guliston ixtisoslashtirilgan
san’at maktabi” bo’lib, bu dargohda xalq cholg’ulari bo’yicha ixtisoslashgan bo’lim
faoliyat yuritadi. Bu bo’lim nafaqat viloyat, balki respublika miqyosida ham salmoqli
o’ringa ega.
Mazkur   bitiruv   malakaviy   ish   aynan   ushbu   masalaga   —   O’zbekiston   xalq
cholg’ularining   tarixiy   taraqqiyoti,   ularning   turlari   va   ta’lim   tizimidagi   o’rni,
shuningdek,  Guliston   ixtisoslashtirilgan  san’at   maktabining  xalq  cholg’ulari  bo’limi
faoliyatini   tahlil   qilishga   bag’ishlanadi.   Ishda   xalq   cholg’ularining   pedagogik   va
1
  Ro‘zimatov, D. (2008).  O‘zbek musiqa merosi: tarix va zamonaviylik . Toshkent: Fan.
6 amaliy   ahamiyati,   ustoz-shogird   an’analari,   ijrochilik   uslublari,   ijodiy   yutuqlar,
konsertlar va tanlovlardagi ishtirok natijalari ham ko’rib chiqiladi.
Tadqiqotning   obyekti:   O’zbekiston   xalq   cholg’ulari   san’ati   va   ularning
zamonaviy ta’lim tizimidagi o’rni.
Tadqiqotning predmeti:   Guliston ixtisoslashtirilgan  san’at  maktabining xalq
cholg’ulari   bo’limi   faoliyati,   o’quv   jarayoni,   ustozlar   faoliyati,   ijodiy   loyihalar   va
amaliy mashg’ulotlar.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari:
 O ’ zbekiston   xalq   cholg ’ ularining   kelib   chiqishi   va   tarixiy   taraqqiyotini
o ’ rganish ;
 Cholg’u asboblarini tasniflash, ularning o’ziga xos tomonlarini aniqlash;
 Xalq cholg’ularining zamonaviy o’quv tizimidagi o’rnini tahlil qilish;
 Guliston san’at maktabining tajribasini chuqur o’rganish;
 Ustozlarning   metodik   yondashuvlarini   va   o’quvchilarning   ijodiy   yutuqlarini
tahlil qilish;
 Konsertlar, musobaqalar, chiqishlar asosida bo’lim faoliyatini yoritish.
Tadqiqot   metodologiyasi:   Tarixiy-tahliliy,   kuzatuv,   taqqoslash,
umumlashtirish, suhbat, amaliy tahlil kabi usullardan foydalanilgan. Ilmiy maqolalar,
darsliklar,   qo’llanmalar,   amaliy   mashg’ulotlar   natijalari,   o’quvchilarning   ijodiy
ishlari asos qilib olingan.
Ilmiy manba asoslari:   N. Jalilov, M. To’xtasinov, A. Sultonov, H. Karimov,
S.   Abdullayev,   M.   Qosimov   kabi   olimlarning   ilmiy   ishlari,   xalq   cholg’ulariga   oid
risolalar, ta’limiy qo’llanmalar asos qilib olingan.
Bitiruv   malakaviy   ishning   tuzilishi:   Kirish,   uchta   asosiy   bob,   xulosa   va
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Har bir bobda mavzu doirasida nazariy
va amaliy tahlillar, misollar va kuzatishlarga asoslangan xulosalar bayon etilgan.   2
2
  Sattorov, M. (2022).  Cholg‘u asboblari ansambllarini o‘qitish usullari . Toshkent: Pedagog nashriyoti
7 I BOB. XALQ CHOLG’ULARI SAN’ATI VA UNING TA’LIMDAGI O’RNI
O’zbek   xalq   cholg’ulari   san’ati   —   bu   ajdodlarimiz   tomonidan   ming   yillar
davomida   sayqal   berilgan,   xalq   tafakkurining,   ruhiyatining,   estetik   qarashlarining
yorqin ifodasi bo’lgan bebaho madaniy merosdir. Ushbu san’at turi nafaqat musiqiy
mahorat,   balki   xalqning   hayot   tarzi,   urf-odatlari,   diniy   qarashlari,   dunyoqarashi   va
tabiat   bilan   bo’lgan   munosabatini   ham   chuqur   ifoda   etadi.   Har   bir   cholg’u   asbobi,
uning ohangi va ijrosi orqali xalqning qalbi, dardi, quvonchi va orzulari gavdalanadi.
Shu   boisdan   ham   xalq   cholg’ulari   san’ati   o’zbek   milliy   o’zligining,   madaniy
ajdodiyligining ajralmas bir bo’lagidir.
Bu san’at o’zining ildizlarini insoniyat tarixining qadimgi davrlariga, xususan,
O’zbekiston   hududida   mavjud   bo’lgan   ilk   sivilizatsiyalar   davriga   borib   taqaladi.
Arxeologik   qazilmalarda   topilgan   sopol   figurkalar,   qadimiy   devoriy   tasvirlar,
xususan, Afrosiyob devoriy suratlarida tasvirlangan torli va urmalı cholg’u asboblari
–   bu   yo’nalishning   qadimiyligini   isbotlovchi   dalillardandir.   Miloddan   avvalgi
davrlardayoq   nay,   doira,   karnay,   dutor   kabi   asboblar   marosimlarda,   diniy   rasm-
rusumlarda,   bayram   va   xalq   to’ylarida   keng   qo’llanilgan.   Bu   esa   xalq   cholg’ulari
faqat   musiqiy   vosita   emas,   balki   madaniy-tarixiy,   ijtimoiy-ruhiy   hodisa   sifatida
shakllanganini ko’rsatadi.
Sharq   Uyg’onish   davrida   (IX–XII   asrlar)   musiqiy   tafakkur   yuksak   bosqichga
ko’tarilgan, Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino kabi mutafakkirlar musiqiy nazariyaga asos
solgan edilar. Ularning asarlarida cholg’u asboblarining tovush tabiati, ijro texnikasi
haqida ilmiy mulohazalar mavjud. Ayniqsa, Forobiyning "Musiqa ilmi" asarida xalq
cholg’ularining   shakllari   va   ularning   inson   ruhiyatiga   ta’siri   haqida   chuqur   tahlil
berilgan. Bu esa xalq cholg’ulari san’atining nafaqat amaliy, balki nazariy asoslarga
ham ega bo’la boshlaganini bildiradi.
Temuriylar   davrida   musiqa   san’ati   saroy   madaniyatining   muhim   bo’lagi
sifatida   rivojlandi.   Musiqa   jamoalari,   hofizlar,   sozandalar   saroylarda   alohida
e’tiborga   ega   bo’lib,   bu   davrda   dutor,   gijjak,   tanbur   kabi   cholg’ularni   ijro   etuvchi
san’atkorlar   yuqori   darajada   qadrlangan.   Mirzo   Ulug’bek   va   boshqa   ma’rifatparvar
hukmdorlar bu san’atning rivojiga katta hissa qo’shganlar.
8 XIX asr oxiri – XX asr boshlariga kelib xalq cholg’ulari san’ati butunlay yangi
bosqichga   kirdi.   Endi   cholg’ular   faqatgina   xalq   og’zaki   ijodiyoti   doirasida   emas,
balki   teatr   va  sahna   san’ati,  konsert   faoliyatining  ajralmas   qismiga  aylana   boshladi.
Shu   bilan   birga,   bu   davrda   ustoz-shogird   an’analari   asosida   ijrochilik   maktablari
shakllandi, cholg’ular texnikasi, ijro uslublari boyidi.
Sovet   davrida   xalq   cholg’ulariga   yangicha   yondashuv   shakllandi.   Musiqa
san’atini   ilmiy   asosda   o’rganish,   notalashtirish   va   sahna   ijrosiga   moslashtirish
harakatlari   boshlangan   edi.   1930-yillarda   Toshkentda   ilk   xalq   cholg’ulari   orkestri
tuzildi, bu esa xalq cholg’ularini akademik san’at darajasiga olib chiqish yo’lida katta
qadam   bo’ldi.   Bu   davrda   o’zbek   musiqa   san’atining   asoschilari   –   Yunus   Rajabiy,
Tolibjon   Sadikov,   Mutal   Burhonov,   Komiljon   Otaniyozov,   Turg’un   Alimatov,
Ziyodulla   Shahidi   kabi   san’atkorlar   milliy   cholg’ularni   boyitibgina   qolmay,   ularni
xalqaro maydonga olib chiqishga xizmat qildilar. Ayniqsa, Yunus Rajabiy tomonidan
maqomlar to’plami yaratilib, cholg’ular orqali ijro etilishi tizimlashtirildi.
Xalq   cholg’ularining   ommalashishida   mashhur   ijrochilar   –   Muhammadjon
Mirzayev,   Tolibjon   Qori   Jo’rayev,   Shukur   Burxonov   kabi   sozandalar   va   sahna
arboblarining   hissasi   beqiyosdir.   Shuningdek,   Abdulla   Qahhor   va   Mannon   Uyg’ur
kabi   san’at   fidoyilari   xalq   musiqasining   teatr   va   adabiyot   orqali   ham   targ’ib
qilinishiga katta hissa qo’shganlar.
XX   asrning   ikkinchi   yarmidan   boshlab   O’zbekiston   Davlat   Konservatoriyasi,
maxsus   musiqa   maktablari   va   kollejlarida   xalq   cholg’ulari   bo’yicha   ta’lim
yo’nalishlari   ochildi.   Bu   esa   san’atkorlarni   ilmiy   asosda   tayyorlash,   metodik
qo’llanmalarni   yaratish,   ijro   maktablarini   tizimlashtirish   imkonini   berdi.   Shu   bilan
birga,   xalq   cholg’ulari   asosidagi   orkestr   va   ansambllar   tashkil   etilib,   ularning
repertuari   boyitildi,   yangi   asarlar   yaratildi,   xalq   musiqasi   xalqaro   festivallarda
namoyish qilina boshlandi.
O’zbekiston   Respublikasi   mustaqillikka   erishgach,   milliy   qadriyatlar,
jumladan,   xalq   musiqa   san’ati   va   cholg’ulariga   bo’lgan   e’tibor   mislsiz   darajada
oshdi.   Prezidentimiz   tomonidan   madaniyat   va   san’at   sohasiga   oid   qabul   qilingan
qator   farmon   va   qarorlar   asosida   bu   yo’nalishda   tizimli   islohotlar   amalga   oshirildi.
9 Xalq   cholg’ulari   nafaqat   madaniyat   markazlarida,   balki   ta’lim   muassasalarida   ham
o’qitilmoqda.   San’at   maktablari,   musiqa   va   san’atga   ixtisoslashtirilgan   maktab-
internatlar,   kollejlar,   oliy   ta’lim   muassasalarida   xalq   cholg’ulari   bo’yicha   maxsus
o’quv   dasturlari   ishlab   chiqilgan,   yosh   ijodkorlarni   qo’llab-quvvatlash   tizimi   yo’lga
qo’yilgan.
Shavkat Mirziyoyevning: “Milliy qadriyatlarni, musiqa va san’atni asrash – bu
bizning   tarixiy   burchimiz”,   degan   g’oyasi   bu   sohadagi   davlat   siyosatining   asosini
tashkil   qiladi.   Bugungi   kunda   xalq   cholg’ulari   san’ati   o’zining   yangi   taraqqiyot
bosqichini   boshdan   kechirmoqda:   u   sahna   ko’rinishlarida,   xalqaro   festivallarda,
zamonaviy   kompozitsiyalarda   va   musiqiy   spektakllarda   faol   qo’llanilib,   yosh   avlod
tarbiyasida   milliy   o’zlikni   shakllantiruvchi   asosiy   vositalardan   biri   bo’lib   xizmat
qilmoqda.
Shunday   qilib,   O’zbekiston   xalq   cholg’ulari   san’ati   —   bu   o’zlikni   anglash,
tarixni   eslash,   madaniyatni   asrash   va   uni   davom   ettirish   yo’lidagi   bebaho   xazina
bo’lib, u xalq qalbining musiqiy ifodasi sifatida asrlar silsilasida yashab kelmoqda va
bugun zamonaviylik bilan uyg’un holda rivojlanmoqda.
O’zbek   xalq   cholg’ulari   —   bu   xalqimizning   asrlar   davomida   boyitilgan
musiqiy   tafakkuri,   ma’naviy   olami   va   milliy   ongining   ajralmas   qismidir.   Har   bir
cholg’u   vositasi   —   dutor,   rubob,   tanbur,   gijjak,   nay,   chang,   surnay,   doira,   karnay,
dof, qayroqi va boshqa sozlar — nafaqat musiqiy ifoda vositasi, balki xalq hayotining
tarixi,   urf-odatlari,   marosimlari   va   estetik   qarashlarining   musiqiy   ifodasidir.   Bu
cholg’ularning   tembr,   ohangdorlik   va   ijro   uslublaridagi   xilma-xillik   ularning   boy
musiqiy   imkoniyatlarga   ega   ekanini   ko’rsatadi.   Masalan,   dutor   va   rubobning
kuychanligi,   gijjak   va   nayning   ohangdorligi,   changning   murakkab   texnik
imkoniyatlari ularning o’ziga xosligini belgilaydi.
Zamonaviy   ta’lim   tizimi   taraqqiy   etar   ekan,   unda   milliy   madaniyat,   xususan
xalq   musiqasi   va   cholg’ulari   o’rganilishining   ahamiyati   yanada   ortib   bormoqda.
Bugungi   kunda   O’zbekistonda   san’at   maktablari,   kollejlar,   konservatoriyalar   va
ixtisoslashtirilgan oliy o’quv yurtlarida xalq cholg’ularini  chuqur  o’rgatish bo’yicha
alohida   yo’nalishlar   tashkil   etilgan.   Xalq   cholg’ulari   san’atining   ta’lim   tizimiga
10 integratsiyalashuvi   nafaqat   texnik   mahoratni   shakllantirishga,   balki   o’quvchilarning
milliy qadriyatlarga bo’lgan hurmatini oshirishga xizmat qilmoqda.
Xususan, Guliston shahridagi ixtisoslashtirilgan san’at maktabi bu yo’nalishda
muhim   maskanlardan   biri   sifatida   ajralib   turadi.   Bu   maktabda   tashkil   etilgan   xalq
cholg’ulari bo’limi viloyat miqyosida iqtidorli yoshlarni aniqlash, ularni professional
san’at   yo’nalishiga   yo’naltirish,   milliy   musiqiy   an’analarni   asrab-avaylash   va
rivojlantirishda   katta   rol   o’ynamoqda.   Bu   yerda   faoliyat   yuritayotgan   malakali
ustozlar o’z bilim va tajribalarini yoshlarga puxta yetkazmoqda. Natijada, yosh avlod
nafaqat cholg’u chalish  mahoratini  egallamoqda, balki musiqiy tafakkur, estetik did
va ma’naviy olam jihatidan ham kamol topmoqda.
Davlat   miqyosida   xalq   cholg’ularini   rivojlantirish   bo’yicha   olib   borilayotgan
ishlar ham e’tiborga molik. Respublika bo’ylab o’tkazilayotgan “Istiqlol farzandlari”,
“Yosh bastakorlar va ijrochilar”, “San’at maktablari o’quvchilari Respublika ko’rik-
tanlovi”   kabi   ko’plab   loyihalar   yosh   iste’dodlarning   yuksalishiga   xizmat   qilmoqda.
Bu   tanlovlar   yoshlar   orasida   sog’lom   raqobatni   kuchaytiradi,   ularni   o’z   ustida
ishlashga   undaydi,   shu   bilan   birga   xalq   cholg’ulari   ijrochiligini   targ’ib   qilishda
muhim omil bo’lib xizmat qiladi.
Tadqiqotlar   ko’rsatadiki,   xalq   cholg’ulari   ijrochiligini   ta’lim   jarayoniga   keng
joriy etish nafaqat texnik bilim va ko’nikmalarni oshiradi, balki o’quvchilarning ichki
dunyosini,   milliy   ongini   va   estetik   didini   shakllantirishda   ham   beqiyos   ahamiyatga
ega.   Bu   jarayon   orqali   o’quvchilar   xalq   kuylarining   mazmunini   anglab,   ularning
orqasida yotgan tarixiy voqealar, falsafiy tushunchalar va madaniy qatlamlar haqida
chuqur bilimga ega bo’lishadi.
Shuningdek,   zamonaviy   raqamli   texnologiyalarni   xalq   cholg’ulari   ta’limiga
joriy etish orqali o’qitish samaradorligini sezilarli darajada oshirish mumkin. Virtual
cholg’ular,   interaktiv   dasturlar,   ovoz   tahlili   vositalari   yordamida   o’quvchilar   o’z
bilimlarini amaliyotda sinab ko’rish, sozlarning tovush xususiyatlarini tahlil qilish va
ijro uslublarini mustahkamlash imkoniga ega bo’lishmoqda. Bu esa xalq cholg’ulari
ta’limida   innovatsion   yondashuvlarni   shakllantirish   va   zamonaviy   texnologiyalar
bilan uyg’unlashtirishga xizmat qiladi.
11 O’qituvchilarning   bu   yo’nalishdagi   bilim   va   ko’nikmalari   hal   qiluvchi
omillardan   biridir.   Tajribali,   ijodkor   va   fidokor   pedagoglargina   xalq   cholg’ulari
ijrochiligini  o’quvchilarga puxta  o’rgata oladi. Shu sababli, o’qituvchilar  tayyorlash
jarayonida xalq cholg’ulari pedagogikasiga alohida e’tibor qaratilishi lozim.
Xalq cholg’ularini musiqiy ta’lim jarayoniga joriy qilish o’quvchilarning ijodiy
salohiyatini   ochish,   musiqiy   dunyoqarashini   boyitish   va   ularni   milliy   madaniyatga
hurmat   ruhida   tarbiyalashning   eng   samarali   yo’llaridan   biridir.   Sinfdagi
mashg’ulotlar bilan bir qatorda, sinfdan tashqari tadbirlar – konsertlar, uchrashuvlar,
mahorat   darslari,   ansambl   va   orkestrlarda   ishtirok   etish   orqali   o’quvchilar   ijodiy
muhitda yetuk ijodkorlar sifatida shakllanmoqda.
Xulosa shuki, o’zbek xalq cholg’ulari san’ati nafaqat o’ziga xos ijro uslubi va
estetik   go’zalligi   bilan,   balki   o’zbek   xalqining   ruhiyati,   tarixi   va   madaniy
qadriyatlarini   o’zida   jamlagani   bilan   ahamiyatlidir.   Uni   ta’lim   tizimiga   chuqur
singdirish   orqali   biz   nafaqat   professional   ijrochilarni   tarbiyalaymiz,   balki   milliy
merosimizni   kelgusi   avlodlarga   munosib   yetkazgan   bo’lamiz.   Shu   bois   xalq
cholg’ulari   san’atini   rivojlantirish,   uni   ommalashtirish   va   ta’lim   tizimida   samarali
qo’llash – strategik ahamiyatga ega milliy vazifadir. 3
O’zbek xalq cholg’ularining ta’lim tizimidagi o’rni va kadrlar
tayyorlashdagi muhim bosqichlar
Bugungi   kunda   O’zbekistonning   musiqiy-ma’naviy   hayotida   xalq
cholg’ularining tutgan o’rni yanada mustahkamlanib bormoqda. Bu jarayon bevosita
ta’lim   tizimi   orqali   yo’lga   qo’yilgan   bo’lib,   ayniqsa   bolalar   musiqa   va   san’at
maktablari,   ixtisoslashtirilgan   musiqa   maktablari,   o’rta   maxsus   kollejlar   hamda
madaniyat   uylaridagi   to’garaklar   orqali   xalq   cholg’ularini   o’rganish   imkoniyatlari
kengaymoqda.   Bunday   ta’lim   maskanlari   yosh   avlodni   nafaqat   musiqiy   ijrochilikka
o’rgatmoqda, balki ularni milliy qadriyatlar, urf-odatlar va an’anaviy estetik qarashlar
bilan tanishtirishda ham katta rol o’ynamoqda.
Ayniqsa,   oliy   ta’lim   bosqichida   bu   sohaga   bo’lgan   e’tibor   sezilarli   darajada
ortgan.   Avvallari   asosan   O’zbekiston   davlat   konservatoriyasi   va   O’zbekiston   davlat
3
  Usmonova,   G.   (2009).   Milliy   madaniyat   va   san’at   ta’limida   xalq   cholg‘ularining   roli .   Toshkent:
O‘zbekiston.
12 san’at   va   madaniyat   instituti   xalq   cholg’ulari   bo’yicha   kadrlar   tayyorlashga
ixtisoslashgan   bo’lsa,   bugungi   kunda   bu   ro’yxatga   qator   yangi   oliy   ta’lim
muassasalari   ham   qo’shildi.   Xususan,   Konservatoriyaning   Nukus   filiali,   Yunus
Rajabiy   nomidagi   O’zbek   milliy   musiqa   san’ati   instituti,   San’at   va   madaniyat
institutining   Farg’ona   hamda   Nukusdagi   filiallari,   shuningdek,   2019-yilda   qabul
qilingan   PQ-4359-sonli   Prezident   qarori   asosida   mamlakatimizdagi   ko’plab   viloyat
universitetlarida   ham   musiqaga   oid   yangi   yo’nalishlar   ochildi.   Bu   esa   yurtimizning
istalgan hududida yashovchi  yoshlar uchun o’zbek xalq cholg’ulari san’atini chuqur
o’rganish va ushbu sohada professional darajada tahsil olish imkoniyatini yaratdi.
Shubhasiz,   bunday   imkoniyatlar   xalq   cholg’ularini   targ’ib   qilish,   ularni
zamonaviy   talablarga   mos   ravishda   rivojlantirish   hamda   eng   asosiysi,   malakali
kadrlar  yetishtirishda  muhim  ahamiyat  kasb etmoqda.  Chunki  uzoq yillar  davomida
umumta’lim va bolalar musiqa maktablarida aynan oliy ma’lumotli pedagog kadrlar
yetishmasligi  dolzarb muammolardan biri sifatida saqlanib qolayotgan edi. Bugungi
kunda   esa   ushbu   muammoni   hal   qilish   uchun   viloyatlarda   faoliyat   yuritayotgan
tajribali san’at sohasi mutaxassislari — ilgari madaniyat va san’at kollejlari, hozir esa
ixtisoslashtirilgan   maktablar   deb   nomlanayotgan   muassasalarda   ishlayotgan
ustozlarni   oliy   ta’lim   tizimiga   jalb   etish   amaliyoti   yo’lga   qo’yildi.   Bu   esa   nafaqat
pedagog   kadrlar   tanqisligiga   yechim,   balki   amaliy   tajriba   bilan   nazariy   bilimni
uyg’unlashtirishning ham samarali yo’lidir.
Shuningdek, kadrlar tayyorlash jarayonining kengaytirilgani — ta’lim tizimida
ichki   raqobatni   oshirib,   sifat   ko’rsatkichlarini   yuqorilashiga   ham   olib   kelmoqda.
Ko’plab   oliy   ta’lim   muassasalarida   ochilgan   yangi   yo’nalishlar   orqali   iqtidorli
yoshlar   o’z   hududida  qolgan   holda  tahsil   olish   imkoniga   ega  bo’lishmoqda.   Bu   esa
yurtimizdagi   madaniy-ma’naviy   muhitni   har   bir   viloyatda   baravar   rivojlantirishga
xizmat qilmoqda.
Albatta,   har   qanday   islohotning   samaradorligi   unga   jalb   etilgan   insonlarning
bilim   va   tajribasiga   bog’liq.   Shu   bois   bugungi   kunda   tajribali   mutaxassislarni   dars
berish   jarayoniga   jalb   qilish   orqali   darslar   sifati   oshirilmoqda.   Bu   nafaqat   musiqiy
13 texnika va nazariy bilimlarning yetkazilishida, balki milliy ruhni yosh avlod qalbiga
singdirishda ham muhim vosita bo’lib xizmat qilmoqda.
Prezident   Shavkat   Mirziyoyevning   “Mamlakatimizda   madaniyat   va   san’atga
berilayotgan   e’tibor   —   bu   xalqimizning   ma’naviy   yuksalishiga   xizmat   qilmoqda”
degan   so’zlari   ayni   haqiqatdir.   Zero,   san’at   va   madaniyat   —   bu   jamiyatning   ruhiy
asosidir.   Xalq   cholg’ularining   ta’lim   tizimidagi   mustahkam   o’rni   esa   ushbu   ruhiy
poydevorni mustahkamlashda asosiy vositalardan biri hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, o’zbek xalq cholg’ulari san’ati nafaqat o’zining tarixiy,
estetik   va   musiqiy   qiymati   bilan,   balki   ta’lim   tizimi   orqali   jamiyat   hayotiga   faol
singib   borayotgan   dolzarb   madaniy   hodisa   sifatida   e’tirof   etilmoqda.   Uni   chuqur
o’rganish,   professional   kadrlar   orqali   rivojlantirish   va   ta’lim   orqali   avlodlar   ongiga
singdirish — bu nafaqat san’at, balki milliy qadriyatlarimizni asrash va boyitishning
eng muhim kafolatidir.
1 Terrakota (ital. terra — yer, tuproq, cotta — qizdirilgan) —tor ma noda — loydan ishlanib xumdonda pishirilgan sirlanmagan va rang ʼ
berilmagan mayda haykalchalar; keng ma noda — loydan tayyorlanib, maxsus xumdonlarda qizdirilgan badiiy va amaliy ahamiyatga ega 	
ʼ
sirlangan sopol buyumlar (idishlar, ko za, haykalcha, o yinchoq, koshinvab.	
ʻ ʻ
14 1.1    O’zbek xalq cholg’ularida ijrochilik
O’zbek   xalq   cholg’ularida   ijrochilik   san’ati   o’z   ildizlarini   qadimiy   an’analar,
og’zaki ijod va milliy musiqa madaniyatidan oladi. Ayniqsa, 20-asrning boshlaridan
boshlab   bu   sohada   sezilarli   uyg’onish   yuz   berdi.   Jumladan,   1920-yillardan   boshlab
O’zbekiston hududida xalq musiqasini o’rgatishga ixtisoslashgan ta’lim muassasalari
faoliyati   yo’lga   qo’yildi.   Toshkentda   1918-yilda   tashkil   etilgan   Turkiston   xalq
konservatoriyasi,   shuningdek,   uning   Samarqand,   Farg’ona   (1919)   va   Buxorodagi
(1920)   filiallari   ushbu   harakatning   dastlabki   markazlariga   aylandi.   Ushbu
dargohlarda   o’zbek   xalq   cholg’ulari   bilan   bir   qatorda   ba’zi   yevropa   cholg’ularini
o’rganish   ham   yo’lga   qo’yilgan   edi.   Bu   esa   musiqiy   tafakkurning   kengayishiga   va
ijrochilik maktabining rivojlanishiga xizmat qildi.
Aynan shu yillarda respublika bo’ylab musiqa havaskorligiga bo’lgan qiziqish
ortdi.   Ko’plab   viloyat   markazlarida   —   Marg’ilon,   Andijon,   Buxoro,   Samarqand,
Farg’ona,   Qo’qon   kabi   shaharlarda   milliy   cholg’ular   ansambllari   tashkil   etildi.   Bu
ansambllar   o’z   faoliyatini   an’anaviy   xalq   ijrochiligi   asosida   yo’lga   qo’ygan   holda,
milliy   madaniyat   va   musiqa   san’atining   shakllanishiga   salmoqli   hissa   qo’shdi.
Ularning   tarkibida   o’z   davrining   zabardast   san’atkorlari   —   Mulla   Tuychi
Toshmuhammedov,   To’xtasin   Jalilov,   Berkinboy   Fayziyev,   Abduqodir   Ismoilov,
Hayit   Oxun,   Davlat   Oxun,   Zokir   Eshon,   Ahmadjon   Umrzoqov,   Rustam,   Ashurali
Yusupov singari mohir sozandalar va bastakorlar faoliyat olib bordilar.
Masalan,   Usta   Olim   Komilov   Marg’ilondagi   milliy   ansamblning   faol   a’zosi
sifatida,   To’xtasin   Jalilov   esa   Andijondagi   ansamblda   yetakchi   ijrochi   sifatida
tanilgan.   Ansambllar   repertuari   asosan   xalq   kuy-qo’shiqlaridan   iborat   bo’lib,   ular
orasida   Hamza   Hakimzoda   Niyoziy   ijodidan   olingan   “Yasha   Sho’ro”,   “Xoy-xoy
otamiz”, “Xoy, ishchilar” kabi ijtimoiy mazmundagi asarlar ham mavjud edi. Ushbu
asarlar orqali cholg’u ijrochiligi yangi g’oyaviy yo’nalishlar bilan boyib bordi.
Ijrochilik   maktablarining   shakllanishida   to’garaklar   faoliyati   ham   muhim   rol
o’ynadi.   1918-yilda   mashhur   hofiz   Shorahim   Shoumarov   tomonidan   “Namuna”
maktabi qoshida musiqiy to’garak tashkil etilgani bunga yaqqol misoldir. Vaqt o’tishi
bilan   ushbu   to’garak   negizida   Toshkent   musiqa   texnikumining   bir   bo’limi   faoliyat
15 yurita   boshladi.   Shuningdek,   doyra   san’atining   mashhur   namoyandasi   Usta   Olim
Komilov ham Marg’ilonda turli o’quv yurtlari va muassasalarda musiqa to’garaklari
tashkil etgan, chekka hududlarda milliy konsert dasturlarini namoyish etgan.
Samarqand shahrida xorazmlik ustoz musiqachi Matyusuf Xarratov tomonidan
tashkil etilgan to’garaklar esa mahalliy musiqachilarni tarbiyalashda muhim ahamiyat
kasb   etdi.   Bu   kabi   faoliyatlar   o’zbek   musiqa   san’atining   ommalashishiga   xizmat
qilgan   bo’lsa,   to’garak   repertuarlari   qadimiy   va   zamonaviy   qo’shiqlar   uyg’unligida
shakllanib bordi. Masalan, “Bir keling”, “Bog’ aro” kabi lirik sevgi qo’shiqlari bilan
birga yangi hayotni madh etuvchi qo’shiqlar ham keng tarqaldi. Ulardan biri, muallifi
noma’lum bo’lgan “Fabrika” qo’shig’i o’z davrida turli variantlarda ijro etilgan holda
katta ommalashuvga erishdi.
Yakkaxon   ijrochilikning   kengayib   borishi   bilan   milliy   cholg’u   ansambllari
ham   yangicha   shakllana   boshladi.   Badiiy   havaskorlik   to’garaklarining   faoliyati
yakkaxon   qo’shiqchilarga   jo’r   bo’luvchi   ansambl   ko’rinishiga   o’tdi,   bu   esa   o’z
navbatida cholg’u ijrochiligida jamoaviylik ruhining qaror topishiga sabab bo’ldi.
Xulosa   qilib   aytganda,   o’zbek   xalq   cholg’ularida   ijrochilik   san’ati   mustaqil
yo’l   va   maktab   sifatida   shakllanib   bordi.   Bu   jarayon   an’anaviylik   va
zamonaviylikning   uyg’unligida,   ustoz-shogird   an’anasi   asosida   rivojlandi.   Bugungi
kunda esa  bu boy meros  ta’lim, madaniyat  va sahna  san’ati  orqali  yangi  avlodlarga
yetkazilib, o’zining dolzarbligini saqlab qolmoqda.
O’zbek   musiqiy   madaniyatining   shakllanishi   va   rivojlanishida   badiiy
havaskorlik   to’garaklarining   o’rni   beqiyosdir.   20-asrning   birinchi   choragida   tashkil
topgan   ushbu   to’garaklar   xalq   orasida   keng   tarqalgan,   musiqiy   saviyani
yuksaltirishda,   shuningdek,   iqtidorli   yoshlarni   kashf   qilishda   muhim   rol   o’ynagan.
Ularning   repertuari   turli   janrdagi   xalq   qo’shiqlari   va   cholg’u   kuylaridan   tashkil
topgan   bo’lib,   “Qari   Navo”,   “Ilg’or”,   “Do’st   yalli-yalli”,   “Mirza   davlat”,
“Usmoniya”,   “Rohat”   kabi   quvnoq   va   xushchaqchaq   kuylar   xalq   orasida   katta
muhabbat   bilan  tinglangan.  Ayniqsa,   taniqli   sozanda   To’xtasin  Jalilovning  “Signal”
nomli   cholg’u   asari   havaskorlik   to’garaklarida   nihoyatda   mashhur   bo’lib,
tomoshabinlar e’tiborini qozongan.
16 1930-yillarning o’rtalariga kelib, havaskorlar ansambllari repertuarida qardosh
respublika   kompozitorlari   tomonidan   yaratilgan   qo’shiqlar   ham   o’z   o’rnini   topa
boshladi.   Masalan,   I.   Dunayevskiyning   “Hushchaqchaq   bolalar”   filmidan   olingan
“Marsh”   asari   tez   orada   milliy   ansambllar   repertuarining   ajralmas   qismiga   aylandi.
Bu   esa   ansambllar   repertuarining   boyishiga,   millatlararo   madaniy   almashinuvning
rivojiga turtki bo’ldi.
1923-yilda   To’xtasin   Jalilov   tashabbusi   bilan   tashkil   etilgan   “Milliy   musiqa
to’garagi”   24   kishilik   tarkibga   ega   bo’lib,   u   o’z   faoliyatini   o’zbek   xalq   cholg’ulari
asosida   olib   bordi.   Bu   to’garak   keyinchalik   konsert-etnografik   ansambl   sifatida
shakllanib,   1925–1927-yillar   davomida   xalq   musiqasiga   asoslangan   dasturlar   bilan
faol ijodiy faoliyat olib bordi. Ushbu ansambl tarkibida o’zbek xalq cholg’ulari bilan
bir   qatorda   fleyta,   goboy   kabi   simfonik   orkestr   cholg’ulari   ham   mavjud   bo’lib,
aralash cholg’ular vositasida yangi musiqiy shakllar va uslublar yuzaga keldi. 4
O’zbek   teatr   san’ati   asoschilaridan   biri,   dramaturg   va   bastakor   Hamza
Hakimzoda   Niyoziy   (1889–1929)   milliy   cholg’u   san’ati   rivojiga   salmoqli   hissa
4
  Yo‘ldoshev, Q. (2013).  Musiqa fanining asoslari . Toshkent: Yangi asr avlodi.
17 qo’shgan   arboblardan   biri   bo’ldi.   U   “Yasha   Sho’ro”,   “Xoy   ishchilar”,   “Ishchilar
uyg’on”,   “Biz   ishchimiz”,   “Ishchi   bobo”   kabi   zamonaviy   mazmundagi,   ijtimoiy-
siyosiy   ruhdagi   qo’shiqlari   orqali   musiqaning   g’oyaviy   imkoniyatlarini   namoyon
qildi.   Hamzaning   ko’p   qirrali   ijodiy   va   pedagogik   faoliyati,   ayniqsa   o’zbek   xalq
cholg’ulari   asosidagi   ijrochilik   maktabining   shakllanishi   va   rivojlanishida   muhim
o’rin tutdi.
1916-yilda Hamza Farg’onada ilk bor damli cholg’ular  orkestrini tashkil  etdi.
1918-yilda esa solistlar, xor va damli cholg’ular orkestridan iborat, sayyor musiqiy-
dramatik truppa tuzdi. Ushbu truppaning repertuarini asosan  Hamzaning qo’shiqlari
va   kuylar   tashkil   qilgan   bo’lib,   ularni   kapelmeyster   I.   Grigoryev   orkestrga
moslashtirib,   sahna   uchun   yaroqli   holga   keltirgan.   Hamza   o’z   davrida   xalq
cholg’ularini   orkestrlash,   ularni   takomillashtirish   va   xromatizatsiyalashtirish
zarurligini   ta’kidlagan.   U   chalgan   tanbur   hozirgi   kunda   O’zbekiston   davlat
konservatoriyasining   “Milliy   cholg’ular”   bo’limi   qoshidagi   musiqa   cholg’ulari
muzeyida saqlanmoqda.
Hamzaning   ijodiy   faoliyati   boshqa   ko’zga   ko’ringan   san’at   namoyandalari
bilan chambarchas bog’liq edi. Ularning orasida taniqli qo’shiqchi, aktyor va musiqiy
teatr   arbobi   Muhiddin   Qori-Yoqubov   (1896–1957),   mashhur   xonanda   va   raqqosa
Tamaraxonim   (1906–1991),   xalq   musiqasi   bilimdoni   va   mohir   doyrachi   Yusufjon
qiziq   Shakarjonov   (1869–1939)lar   alohida   o’rin   tutadi.   Ushbu   san’atkorlar   bilan
hamkorlikda   olib   borilgan   ijodiy   faoliyat   xalq   musiqasining   sahnaviy   shakllanishi,
milliy cholg’ularning zamonaviy talqinda namoyon bo’lishi va ijrochilik maktabining
taraqqiyotida muhim bosqich bo’ldi.
Xulosa qilib aytganda, o’zbek badiiy havaskorlik to’garaklari va milliy cholg’u
ansambllarining   shakllanishi   o’zbek   xalqining   musiqiy   merosini   asrash,   boyitish   va
keng   ommaga   yetkazishning   samarali   vositasiga   aylangan.   Bu   jarayon   xalq
san’atining   sahnalashtirilgan   shakllarini   yaratdi,   ijrochilik   san’atining   takomiliga
xizmat qildi va zamonaviy musiqa ta’limining poydevorini shakllantirdi.
O’zbekiston   xalqining   ko’p   asrlik   an’analariga   asoslangan   milliy   musiqiy
san’ati   o’zining   jozibasi,   kishini   maftun   etuvchi   ohanglari   va   estetik   zavq
18 bag’ishlovchi   xususiyatlari   bilan   ajralib   turadi.   Ayniqsa,   badiiy   havaskorlik
to’garaklarining faoliyati ushbu san’at turlarini keng ommaga tarqatishda muhim rol
o’ynagan.   Dastlabki   badiiy   havaskorlik   to’garaklari   dasturlarida   asosan   xalq
qo’shiqlari   va   cholg’u   kuylariga   e’tibor   qaratilgan   bo’lib,   “Qari   Navo”,   “Ilg’or”,
“Do’st   yalli-yalli”,   “Mirza   Davlat”,   “Usmoniya”,   “Rohat”   kabi   xushchaqchaq   va
quvnoq kuylar tomoshabinlar tomonidan katta muhabbat bilan tinglangan.
Ayniqsa,   To’xtasin   Jalilovning   “Signal”   nomli   kuyining   badiiy   havaskorlik
to’garaklarida   mashhur   bo’lgani   bu   harakatning   keng   qamrovli   bo’lganidan   dalolat
beradi.   1930-yillarning   o’rtalariga   kelib,   o’zbek   badiiy   havaskorlik   to’garaklari
repertuariga qardosh respublikalar kompozitorlarining asarlari ham kiritila boshlandi.
Xususan, I. Dunayevskiyning “Hushchaqchaq bolalar” filmidagi “Marsh” kuyi milliy
cholg’u ansambllari repertuarida o’ziga xos o’rin egalladi.
Bu   jarayonning   muhim   bosqichlaridan   biri   1923-yilda   To’xtasin   Jalilov
tomonidan tashkil etilgan, 24 kishidan iborat “Milliy musiqa to’garagi” bo’lib, unda
xalq cholg’ulari asosida ijro etilgan kuylar bilan bir qatorda fleyta, goboy, va boshqa
simfonik   cholg’ular   ham   qo’shilgan   aralash   ansambl   faoliyat   yuritgan.   1925–1927-
yillar   davomida   bu   jamoa   konsert-etnografik   ansambl   sifatida   xalq   musiqasiga
asoslangan repertuar bilan chiqishlar qilgan.
Milliy   cholg’ular   ijrochiligi   va   teatr   san’ati   rivojida   Hamza   Hakimzoda
Niyoziy   (1889–1929)ning   xizmatlari   beqiyosdir.   U   o’zbek   ijtimoiy   qo’shiqlari   –
“Yasha Sho’ro”, “Xo’j ishchilar”, “Ishchilar uyg’on”, “Biz ishchimiz”, “Ishchi bobo”
kabi   asarlarni   yaratgan.   Hamzaning   ijodiy   va   pedagogik   faoliyati   milliy   ijrochilik
maktabining shakllanishiga katta hissa qo’shgan. U 1916-yilda Farg’onada ilk damli
cholg’ular orkestrini tuzgan, 1918-yilda esa solistlar, xor va orkestrdan iborat sayyor
musiqiy-dramatik   truppa   tashkil   etgan.   Truppaning   repertuarida   Hamzaning
qo’shiqlari   bo’lib,   ularni   kapelmeyster   I.   Grigoryev   orkestr   uchun   moslashtirgan.
Hamza   milliy   cholg’ularni   takomillashtirish,   ularni   ko’p   ovozli   orkestrlar   uchun
yaroqli   qilish   tarafdori   bo’lgan.   U   chalgan   tanbur   hozirda   O’zbekiston   davlat
konservatoriyasining “Milliy cholg’ular” bo’limidagi muzeyda saqlanmoqda.
19 Hamzaning   baynalmilal   ijodi   madaniy   hayotimizda   muhim   o’rin   egallagan
bo’lib,   u   Muhiddin   Qori-Yoqubov   (1896–1957),   Tamaraxonim   (1906–1991),   va
Yusufjon   qiziq   Shakarjonov   (1869–1939)   kabi   taniqli   ijrochilar   bilan   hamkorlik
qilgan.
“Sanoyi Nafisa” jamiyatlari va xalq musiqasining targ’iboti
Milliy   san’atimizning   targ’ibotida   xalq   hofizlarining   o’rni   alohida   e’tiborga
loyiq.   Jumladan,   Toshkentda   mashhur   hofiz   Shorahim   Shoumarov   1918-yilda
“Sanoyi   Nafisa”   nomli   birinchi   kasaba   uyushmasini   tuzib,   san’atkorlar   huquqlarini
himoya qilish va musiqani ommaga yetkazish borasida muhim tashabbuskor bo’lgan.
Uning   rahbarligidagi   ansamblda   Mulla   To’ychi   Toshmuhammedov,   Ilhomjon
dutorchi,  Karimbek Xo’ja –  g’ijjakchi,  Shoborot   – tanburchi,  Ilyosxo’ja  – changchi
kabi ustozlar va ularning shogirdlari faoliyat olib borgan.
Shorahim   Shoumarovning   “Qizil   choyxona”dagi   ansambli   va   Yunus
Rajabiyning   “Chaqar”   mahalla   choyxonasidagi   ansambli   yosh   san’atkorlar   uchun
musiqa maktabi vazifasini bajargan. Bu dargohlarda Toshkentdan tashqari Farg’ona,
Buxoro, Samarqand, Xorazm kabi hududlardan kelgan san’atkorlar ham qatnashgan.
Ular   ijrosida   klassik   maqomlar,   mumtoz   ashulalar   va   o’z   bastalari   asosiy   o’rinni
egallagan.
1920-yilda   Andijonda   Orif   Toshmatov   tomonidan   tashkil   etilgan   “Sanoyi
Nafisa”   jamiyati   ham   katta   ahamiyatga   ega   bo’lgan.   Bu   jamoada   Muhiddin   Xo’ja
Najmiddinov,   Sobirjon   Siddiqov,   Berkinboy   Fayziyev,   Dehqonboy   hofizlar,
Yoqubjon changchi, Ashurali Oxun dutorchi, va boshqa ko’plab san’atkorlar faoliyat
olib   borgan.   Yana   bu   jamoadan   To’xtasin   Jalilov,   Komiljon   Jabborov,   Lutfullaxon
Xo’jayev, Rahmat Otaboyev kabi yoshlar yetishib chiqqan.
To’xtasin Jalilov o’z ustozining xizmatlarini yuksak qadrlab, shunday degan:
“Orif   aka   garmonda   o’zbek   xalq   kuylaridan   ‘Abdurahmonbegi’,   ‘Nasrulloi’,
‘Ajam’,   ‘Tanovar’,   ‘Ufor’   kabi   klassik   musiqalarni,   shuningdek   ‘Dunayskie   volni’,
‘Krakovyak’,   ‘Internatsional’,   ‘Smelo   mi   poydyom’   kabi   xorij   va   Hamza   kuylarini
ham jo’shqinlik bilan ijro etar edi. Ayniqsa, uning ‘Andijon polkasi’ mashhur bo’lib
ketdi. U garmonda mumtoz kuylarni dutordagi kabi noziklik bilan chalar edi.”
20 Bu   holat   o’sha   davr   o’zbek   tomoshabinlari   uchun   yangilik,   estetik   zavq
bag’ishlovchi voqea edi.
1920–1930-yillarda O’zbekistonda havaskorlik musiqiy jamoalari va
ularning rivojlanishi
O’zbekistonda   1920-yillardan   boshlab   musiqiy   san’atni   ommalashtirish,   yosh
avlodni   estetik   tarbiyalash   maqsadida   turli   tashabbuskorliklar   amalga   oshirila
boshlandi.   Ayniqsa,   ijtimoiy   himoyaga   muhtoj,   yetim   qolgan   qiz   bolalar   uchun
tashkil   etilgan   internat-maktablar   nafaqat   ularning   umumiy   ta’lim   olishlariga,   balki
musiqiy   salohiyatlarini   ro’yobga   chiqarishga   ham   xizmat   qilgan   muhim   ijtimoiy
dargohlar   bo’ldi.   Bunday   maktablar   har   bir   viloyat   markazida   faoliyat   yurita
boshlagan   bo’lib,   ular   dastlabki   havaskor   musiqiy   guruhlar   shakllanishida   zamin
bo’lib xizmat qilgan.
Toshkent shahridagi Saodatxonim Enikeyeva rahbarligidagi “Zebuniso” nomli
internat-maktab   ana   shunday   namunaviy   ta’lim   muassasalaridan   biri   bo’lgan.   Bu
internatda tashkil  etilgan havaskor  xor, drama va xalq cholg’ulari  to’garaklari  qisqa
vaqt   ichida   mashhurlikka   erishdi.   Xususan,   xormeyster   V.   Sakovich   va   uning
yordamchisi Ali Ardobus xor jamoasini, Shorahim Shoumarov va Abdusoat Vahobov
esa   cholg’u   to’garagini   boshqarib,   san’atga   havasmand   qizlarga   mahorat   saboqlari
berganlar.   “San’atkor   qizlar”   jamoasi   nomi   bilan   tanilgan   bu   guruh   1923–1924-
yillardan   e’tiboran   Toshkentdagi   klub   va   maktablarda   chiqishlar   qilib,   keng
jamoatchilikning e’tirofiga sazovor bo’lgan. 5
Shuningdek,   1919-yilda   tashkil   etilgan   “Namuna”   nomli   internat-maktabda
ham   Shorahim   Shoumarov   va   I.   Lutfullayev   rahbarligida   o’zbek   xalq   cholg’ulari
ansambli faoliyat olib borgan. Bu ansambl 1923-yilda Ozarbayjonga tashrif buyurib,
Boku shahridagi maktab havaskorlari bilan birga konsertlar bergan va mahalliy aholi
e’tiborini qozongan.
1920-yillar   mobaynida   O’zbekistonda   madaniy-ma’rifiy   harakatlar   ayniqsa
faollashgan   davr   bo’ldi.   O’quv   yurtlari,   zavod-fabrikalar,   qishloq   va   tuman
markazlarida “Ko’k ko’ylak”, “San’atkor qizlar”, “Sanoyi Nafisa” kabi nomlar ostida
5
  Zokirova, D. (2015).  Pedagogik mahoratda xalq musiqa vositalaridan foydalanish . Andijon: Ilm nuri.
21 turli   ijodiy   guruhlar   paydo   bo’ldi.   Bu   jamoalar   asosan   nay,   dutor,   tanbur,   chang,
g’ijjak,   rubob,   doyra   va   nog’ora   kabi   milliy   cholg’ularni   o’z   ichiga   olgan
ansambllardan   iborat   edi.   Ayniqsa,   “Ko’k   ko’ylak”   jamoalarining   paydo   bo’lishi
o’zbek sahna san’atining ommalashuvida muhim bosqich bo’ldi.
1920-yillarning ikkinchi yarmida sahnada bir xil ko’k rangli kiyimda chiqqan
ushbu “Ko’k ko’ylak” jamoalari o’zining musiqiy, teatr, raqs, akrobatika va hatto sirk
san’ati   unsurlarini   o’zida   jamlagan   dasturlari   bilan   tomoshabinlar   qalbidan   o’rin
egalladi. Bunday guruhlar har bir konsertdan so’ng tomoshabinlar bilan birga raqsga
tushishar, musiqa vositasida xalq bilan bevosita muloqotga kirishar edilar. Bu holat,
ayniqsa, yoshlar orasida katta qiziqish uyg’otar, ularni san’atga bo’lgan ishtiyoq bilan
to’ldirar edi.
Ushbu   harakatni   kengaytirish   va   iqtidorli   havaskorlarni   aniqlash   maqsadida
respublikamizda bir qator tanlovlar tashkil etilgan. 1925, 1930, 1932, 1935 va 1938-
yillarda   viloyat   va   respublika   darajasida   o’tkazilgan   musiqiy   ko’rik-tanlovlar   (ular
o’sha davrda “olimpiada” deb nomlangan) orqali juda ko’plab iste’dodli havaskorlar
aniqlanib,   san’at   sohasiga   jalb   etilgan.   Misol   uchun,   1925-yilda   bo’lib   o’tgan
Respublika   ko’rik-tanlovida   50  dan   ortiq   turli   millat   vakillaridan   iborat   havaskorlik
jamoalari   ishtirok   etgan.   Ular   orasida   M.   Qori-Yoqubov   rahbarligidagi   “Etnografik
ansambl”,   V.   Leysek   boshchiligidagi   simfonik   orkestr,   va   Tolmasovlar   oilasining
ashula-raqs ansambli g’olib deb topilgan.
1927-yilda   Samarqandda   Ali   Ardobus   (Qo’ldoshboyev)   rahbarligida   tuzilgan
“Ko’k   ko’ylak”   jamoasi   1930-yilgi   tanlovda   birinchi   o’rinni   qo’lga   kiritgan.   Bu
jamoa  musiqiy   rahbari   O’zbekiston   xalq   artisti,   bastakor   Tolibjon   Sodiqov   bo’lgan.
98   kishilik   jamoada   kelgusida   taniqli   bo’lgan   ijodkorlar:   Doni   Zokirov,   Manas
Leviyev,   Mardon   Nasimov,   Nasim   Xoshimov,   Bahrom   Inoyatov,   Olim   Halilov,
Ahmad To’xtamatov va boshqalar ishtirok etgan.
1938-yilgi   Toshkentda   o’tkazilgan   katta   ko’rik-tanlovda   esa   butun   respublika
bo’ylab 700 ga yaqin jamoa ishtirok etgan bo’lib, ularning 250 tasi Toshkent viloyati
va shahridan qatnashgan. Turli yo’nalishdagi havaskorlar jamoalari o’z iste’dodlarini
22 namoyish etib, yuzdan ortiq ishtirokchi professional musiqa o’quv yurtlariga tavsiya
etilgan.
Bu   davrda   shakllangan   ijodiy   jamoalar   nafaqat   madaniy-ma’rifiy   hayotning
jonlanishiga   hissa   qo’shgan,   balki   keyinchalik   o’zbek   professional   musiqiy
san’atining   poydevorini   tashkil   qilgan.   Ayniqsa,   “Ko’k   ko’ylak”   jamoalarining
yoshlar   orasidagi   mashhurligi,   internatlarda   musiqaga   oid   to’garaklarning   samarali
faoliyati   va   ular   orqali   iqtidorli   san’atkorlarning   yetishib   chiqishi   –   o’zbek   musiqiy
merosining asosi sifatida tarixda muhim o’rin egallaydi.
XX   asr   boshlarida   O’zbekistonda   musiqiy   hayotda   sezilarli   o’zgarishlar   yuz
berdi.   Ommaviy   musiqali   harakat,   ayniqsa   1920-yillarda   keng   tarqaldi   va   xor
to’garaklari,   xalq   orkestri,   damlar   cholg’u   ansambllari   va   vokal-cholg’u
jamoalarining   faoliyati   jadal   rivojlana   boshladi.   Bu   davrda   o’quv   yurtlarining,
zavodlar   va   fabrikalar   ishchi   klublarining   madaniy   faoliyatlari   ham   muhim   rol
o’ynadi. Toshkentda “Maorif institutlari” deb atalgan havaskorlik to’garaklari tashkil
etildi,   va   bu   to’garaklar   keyinchalik   o’zgarib,   ijro   faoliyatini   yangi   bosqichga   olib
chiqdi.
Musiqa   va   san’at,   xalqqa   yaqinlashib,   ijtimoiy   hayotning   ajralmas   qismiga
aylanishi uchun yaxshi sharoit yaratildi. O’zbek xalqining qadimiy musiqa an’analari,
qo’shiqlar va sozandachilik, ijrochilik san’atining o’ziga xos rivoji xalq orasida keng
tarqaldi.   1918-1919-yillarda   O’zbekiston   san’atkorlari   “San’atkorlar   ittifoqi”ning
mahalliy bo’limlari tashkil qilib, ilk konsert jamoalarini tuzishdi. Bu davrda amalga
oshirilgan   konsertlar,   bayram   tadbirlari   va   boshqa   madaniy   xizmatlar   xalq   orasida
ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lib, xalqqa san’atning ulkan kuchini namoyish etdi.
Umumta’lim   maktablarida   ham   havaskorlik   to’garaklarining   tashkil   etilishi
juda   muhim   ahamiyatga   ega   bo’ldi.   1919-yilda   Toshkentda   tashkil   etilgan   A.
Makaranko   nomidagi   erkaklar   “Namuna”   maktabi,   o’zbek   musiqa   havaskorligining
markazlaridan biriga aylandi. Bu yerda taniqli xalq musiqachilari Sh. Shoumarov va
L.   Lutfullayevlar   rahbarligida   kuchli   musiqa   to’garagi   tashkil   etildi,   ular
o’quvchilarga   o’zbek   xalq   musiqa   an’analari,   xalq   cholg’ulari   va   qo’shiqlari   bilan
tanishtirdilar.   Ushbu   to’garaklar   orqali   yosh   avlodni   san’atga   bo’lgan   muhabbat   va
23 qiziqishlarini   uyg’otishdi,   bu   esa   umumiy   madaniyatning   o’sishiga   katta   hissa
qo’shdi.
Shu   tarzda,   1920-yillar   o’rtalaridan   boshlab,   O’zbekistonning   musiqiy   hayoti
va   havaskorlik   san’ati   yangi   bosqichga   ko’tarildi,   musiqiy   jamoalar   va   to’garaklar
faoliyatini   yanada   kengaytirish,   san’atni   ommalashtirish   maqsadida   keng   ko’lamli
tadbirlar o’tkazildi.
1927-yilda   Toshkent   radioeshittirish   qo’mitasi   huzurida   Yunus   Rajabiy
rahbarligida tashkil etilgan o’zbek xalq cholg’ulari ansambli o’z faoliyatini boshladi.
Ushbu   ansambl,   o’n   ikki   kishidan   iborat   bo’lib,   Yu.   Rajabiy   (nay),   Sh.   Shoumarov
(dutor),   I.   Ikromov   (g’ijjak),   X.   Ubaydulov   (qo’shnay),   R.   Rajabiy   (tanbur),   N.
G’oziyev   (dutor),   D.   Qo’dirov   (dutor),   N.   Do’stxo’jayev   (chang),   Z.   Sodiqov
(g’ijjak),   A.   Haydarov   (dutor   va   hofiz),   M.   Toshmuhamedov,   K.   Zokirov,   G.
G’aniyev   (hofiz)   kabi   yetuk   sozanda   va   xonandalardan   iborat   edi.   Ular   dastlab
radioeshittirishlar orqali o’z ijrolarini ommaga yetkazganlar. 6
1930-yillardan   boshlab   ansamblning   faoliyati   yanada   kengaydi   va   ko’plab
madaniyat   saroylari,   kolxoz   klublari   va   viloyatlardagi   alohida   konsert   chiqishlari
orqali   yangi   auditoriyaga   tanitildi.   Ansambl   tarkibiga   Domla   Halim   Ibodov,   Hoji
Abdurahmon   Umarov,   Safo   Mug’anniy,   Matyusuf   Xarratov,   Nazir   Ahmedova   kabi
mashhur   san’atkorlar   qo’shildilar.   Musiqashunos   Karima   Olimboyeva   ansamblning
dasturini   shunday   ta’riflagan:   “Ansambl   repertuari   o’zbek   xalq   musiqasi   va
maqomlarning ayrim vokal-cholg’u qismlaridan iborat edi.”
Vaqt o’tishi bilan ansambl ishtirokchilarining soni ko’payib, 40 kishiga yetdi.
Bu   esa   o’z   navbatida   ijro   imkoniyatlarining   kengayishiga   olib   keldi.   Biroq,   yangi
san’at   amaliyotlari   ijro   etish   muammolarini   ham   keltirib   chiqardi.   O’zgarib
borayotgan ijrochilik talablariga mos kelish uchun yangi turdagi cholg’ular kerak edi.
Shunday   qilib,   Yunus   Rajabiy   tomonidan   katta   dutor,   katta   tanbur   va   katta   g’ijjak
kabi bas tembrli cholg’ular yaratish taklifi ilgari surildi. Bu taklifga javoban, so’nggi
yillarda   taniqli   sozgar   Usmon   Zufarov   tomonidan   yangi   turdagi   cholg’ular   ishlab
chiqildi, ular ansambl tarkibiga kiritildi.
6
  Matyoqubov, O. (2000).  O‘zbek xalq musiqasi poetikasi . Toshkent: Sharq.
Mirzayev, T. (20
24 1934-yilda   ansamblning   ijro   imkoniyatlari   yanada   rivojlanib,   uning   dasturi
yanada   rang-baranglashdi.   Yangi   qo’shilgan   cholg’ular   esa   ansamblning   ovozini
kengaytirish   bilan   birga,   uning   ijodiy   faolligini   oshirdi.   Lekin,   har   xil   ovoz
balandligiga ega bo’lgan cholg’ular ijro uslubiga muvofiq bo’lishi kerak edi. Boshqa
so’z   bilan   aytganda,   cholg’ularning   ovoz   tizimi   va   melodik   chizig’i   o’rtasida
uyg’unlik bo’lishi zarur edi, lekin ba’zi xatoliklar yuz berdi. Natijada, 1936-yilda bas
tembrli cholg’ular ansambldan chiqarildi.
Shu yilning o’zida ansambl Butunittifoq festivalida birinchi o’rinni egalladi va
1937-yilda   Moskvada   o’tkazilgan   O’zbekiston   adabiyoti   va   san’ati   dekadasida
ishtirok   etdi.   Ushbu   dekada   davomida   o’zbek   milliy   musiqasi   keng   jamoatchilikka
tanitildi. Buning natijasida ko’p ovozli  o’zbek xalq cholg’ulari  orkestri tashkil  etish
fikri   paydo   bo’ldi   va   orkestr   tarkibiga   yangi   turdagi   cholg’ular   qo’shish   zarurati
yuzaga keldi.
Shu   davrda,   yangi   musiqiy   asboblar   yaratish   va   o’zbek   xalq   cholg’ularini
zamonaviy   ijrochilik   talablariga   moslashtirishga   katta   e’tibor   qaratildi.   Bu   jarayon
davomida   mutaxassislar   jamoasi   tomonidan   turli   balandlikka   ega   bo’lgan   torli-
mizrobli,   torli-chertma   va   torli-kamonli   cholg’ular   ishlab   chiqildi.   Bu   o’zgarishlar
o’zbek musiqasining rivojlanishiga va xalq musiqasining yangi bosqichga ko’ta1941-
yilda   o’zbek   xalq   cholg’ulari   ansambli   tarkibiga   simfonik   orkestr   cholg’ulari
qo’shildi.   Bu   cholg’ular   orasida   violonchel,   kontrabas,   truba,   valtorna,   klarnet,
goboy, litavra kabi asboblar mavjud edi. Ansamblning ijro repertuarida ham sezilarli
o’zgarishlar   ro’y   berdi.   O’zbekiston   kompozitorlari   tomonidan   bir   qator   xalq
kuylarining qayta ishlanib, ijrolar uchun moslashtirilgan versiyalari taqdim etildi. Bu
o’zgarishlar ansamblning ijro faoliyatini yanada rivojlantirishga olib keldi.
Biroq,   simfonik   orkestr   cholg’ulari   qo’shilgan   ansamblning   sadosi   kutilgan
natijani   bermadi.   Milliy   cholg’ulardan   tashkil   topgan   ansamblga   simfonik
cholg’ularni qo’shish usuli, musiqaning hamma qismlarini uyg’unlashtira olmadi, va
shu sababli simfonik orkestr cholg’ularidan voz kechishga to’g’ri keldi.
1945-yilda   ansambl   Yunus   Rajabiy   rahbarligida   yana   o’z   faoliyatini   davom
ettira   boshladi.   Jamoa   tarkibiga   o’z   davrining   taniqli   xonandalari   va   sozandalarini
25 taklif qildi, jumladan Berta Davidova, Barno Is’hoqova, Qobulqori Siddiqov, Karim
Mo’minov,   Shoqosim   va   Shoolim   Shojalilovlar   (tanbur,   dutor),   Abdumutal
Abdullayev   (tanbur),   Karim   Aliyev   (g’ijjak),   Mahmud   Yunusov   (dutor),   Fahriddin
Sodiqov   (chang),   Karim   Tursunov   (dutor).   Ansamblning   repertuari   milliy   kuy   va
qo’shiqlar bilan birga zamonaviy bastakorlarning davr talabiga mos qo’shiqlari bilan
boyidi.
1948-yilda   ansambl   uchun   yangi   davr   boshlanadi.   Unga   D.   Zokirov,   G’.
Toshmatov,   N.   Xasanov,   K.   Jabborov,   S.   Kalonov   va   F.   Sodiqovlar   taklif   etildi,
shuningdek,   ansambl   orkestrga   aylantirildi.   Bu   o’zgarish   orkestrga   yangi,
takomillashtirilgan cholg’ularni kiritishni va jamoaning unison (bir ovozlik)dan ko’p
ovozlikka o’tishining dastlabki qadamlarini tashlashni nazarda tutdi.
1952-yilda   orkestr   tarkibi   yanada   boyidi.   Orkestrda   mavjud   bo’lgan   turli
cholg’u   oilalaridan,   jumladan,   torli-urma,   torli-cherta,   zarbli   va   torli-kamonli
cholg’ulardan   foydalanildi.   Orkestr   tarkibining   asosiy   qismini   esa   kamonli   cholg’u
(g’ijjak)   oilasi   tashkil   etdi.   Bu   o’zgarishlar   ansamblga   yangi   ovoz   ranglarini
qo’shishga  va uning ijro imkoniyatlarini  kengaytirishga  imkon yaratdi. Natijada, bu
ansambl o’z faoliyatini davom ettirib, o’zbek milliy musiqasining rivojiga katta hissa
qo’shdi va O’zbekiston teleradiokompaniyasi qoshidagi xalq cholg’ulari orkestrining
shakllanishiga zamin yaratdi.
1.2 Xalq cholg’ularini tizimli ravishda modernizatsiyalashtirish va ularning
o’quv jarayoniga tatbiqi
1930-yillarning   o’rtalarida   o’zbek   xalq   cholg’ularini   modernizatsiyalashtirish
jarayoni   boshlanadi.  A.Petrosyans   rahbarligida  bir   guruh  musiqa   ustalari,  jumladan,
V.Romanchenko,   A.Kevxoyans,   S.Didenko   va   boshqa   soz   ustalari,   torli-chertma
cholg’ularni   12 bosqichli   teng  temperatsiyalangan   tizimga asoslangan  ijrochilikning
zamonaviy talablariga moslashtirishga kirishdilar. Ushbu jarayonning asosiy maqsadi
o’zbek xalq musiqa cholg’ularining ovoz imkoniyatlarini kengaytirish, ularni yangi,
ko’p   ovozli   ansambl   va   orkestr   jamoalarini   yaratish   uchun   moslashtirishdan   iborat
edi.   Bunday   modernizatsiyalash   orqali   cholg’ular   o’zining   ijro   imkoniyatlarini
26 sezilarli   darajada   kengaytirib,   professional   orkestrlar   tarkibida   ijro   etish   uchun
yanada qulay bo’lishi kerak edi.
Modernizatsiya   jarayonining   asosiy   yo’nalishlaridan   biri   o’zbek   xalq
cholg’ularining   tovush   tizimlarini   yangilash   edi.   An’anaviy   cholg’ularda   tovushlar
ma’lum   bir   an’anaviy   mezonlarga   asoslanib   chiqarilar   edi,   ammo   modernizatsiya
jarayonida bu tovushlar 12 bosqichli teng temperatsiyalashgan tizimga asoslanib, har
bir   cholg’u   o’zining   balandligi   va   tovush   rangini   kengaytirishga   imkon   topdi.   Bu
o’zgarishlar cholg’ularni ijro etishda yanada nozikroq va boyroq tovushlar yaratishga
imkon berar edi.
A.Petrosyans va uning rahbarligida ishlayotgan musiqiy ustalar, ayniqsa torli-
chertma cholg’ularni  modernizatsiyalash orqali, milliy cholg’ularda ko’p ovozli ijro
usuliga   o’tishga   harakat   qildilar.   Shu   bilan   birga,   ular   chorak   navi   va   xromatik
tovushqatorlarga ega bo’lgan yangi cholg’ularni yaratish ustida ish olib bordilar. Bu
bilan   ular,   nafaqat   an’anaviy   musiqani   saqlab   qolishga,   balki   uning   rivojlanishini
ham ta’minlashga harakat qilishdi.
1940-yillarning boshlarida A.Petrosyansning  rahbarligida boshlangan  musiqiy
laboratoriyaning   ish   faoliyati   torli-chertma   cholg’ularni   yanada   rivojlantirishga
qaratilgan edi. Musiqiy ustaxona tashkil etilib, unda A.Petrosyans va S.Didenko kabi
taniqli musiqashunoslar, V.Romanchenko va A.Kevxoyans kabi soz ustalari faoliyat
yurita   boshladilar.   Ular,   torli-chertma   cholg’ularni   modernizatsiyalash,   xususan,
xromatik tovushqatorlar joriy etish ustida ko’p tajribalar olib bordilar.
1940-yillarning oxiri va 1950-yillarning boshlarida bu guruhga X.Muxitdinov,
A.Abdug’ofurov, A.Tarasov, V.Shitikov, N.Ryuxin, M.Turdiyev va F.Bortniklar kabi
yangi   mutaxassislar   qo’shildilar.   Ular,   torli   cholg’ularni   rivojlantirish,   shuningdek,
yangi   turdagi   orkestrlar   yaratishda   faol   qatnashdilar.   Bu   davrda,   xromatik
tovushqatorlar va torli kvintetlar yaratish, kamonli cholg’ularning yangilanishi, torli-
chertma cholg’ularda yangicha ijro usullarining shakllanishi yuzaga keldi. Bu jarayon
o’zbek   musiqasining   xalqona   asoslarini   saqlagan   holda,   uni   zamonaviy   musiqaning
talablari darajasiga olib chiqishga qaratilgan edi. 7
7
  Madrahimov, N. (2016).  Cholg‘u asboblari bilan tanishuv . Namangan: Ta’lim.
27 Bu   modernizatsiya   jarayonining   eng   muhim   jihatlaridan   biri   o’zbek   xalq
cholg’ularini   yangi   nota   tizimiga   moslashtirish   edi.   Petrosyans   va   uning   jamoasi
milliy   cholg’ularni   o’qitish   va   ijro   etish   jarayonini   umummaqbul   nota   tizimiga
asoslashga harakat qilishdi. Bu, nafaqat musiqiy texnikani rivojlantirishga, balki yosh
musiqachilarni o’zbek xalq musiqasining qadimiy an’analari va yangi ijro usullariga
mos ravishda tarbiyalashga xizmat qilardi.
Shu   tariqa,   A.Petrosyans   rahbarligida   olib   borilgan   ishlar,   o’zbek   xalq
cholg’ularini   zamonaviy   ijro   talablariga   moslashtirishni   nafaqat   xalq   musiqasining
sifatini   yaxshilash,   balki   uni   professional   orkestr   va   ko’p   ovozli   ansamblarda   ijro
etish imkoniyatlarini yaratishga qaratilgan edi. Bu o’zgarishlar, o’zbek musiqasining
kelajagi uchun katta ahamiyatga ega bo’lib, xalq cholg’ularini yangi ijro texnikalari
va musiqiy shakllarga moslashtirishni ta’minladi.
O’zbek   xalq   cholg’ularini   zamonaviy   ijrochilik   talab   darajasiga
moslashtirishning   ilk   qadamlari   20-yillarning   oxiri   va   30-yillarning   boshlarida
boshlangan.   Ushbu   g’oya,   birinchi   bo’lib,   toshkentlik   mashhur   hofiz   Shorahim
Shoumarov,   xorazmlik   ustoz   sozanda   Matyusuf   Xarratov   va   toshkentlik   mashhur
sozgar Usta Usmon Zufarovlar tomonidan amalga oshirildi. Ularning asosiy maqsadi,
milliy   musiqiy   cholg’ularning   ovoz   jarangdorligini   oshirish   va   xas   pardalar
yordamida cholg’u diapozonini kengaytirish edi.
Milliy   musiqiy   cholg’ularimiz   aslida   faqat   xona   sharoitida   ijro   etishga
mo’ljallangan edi, shuning uchun ularning tembr xususiyatlari ham bu sharoitga mos
kelardi.   Biroq,   vaqt   o’tishi   bilan   musiqa   san’ati   rivojlanib,   kengroq   sahnalarda   va
katta   davralarda   ijro   etish   zarurati   tug’ildi.   Mavjud   cholg’ular   bu   talablarga   javob
bermay qolganida, sozanda, hofiz va sozgar ustalarining oldiga yangi vazifa qo’yildi
–   ularning   tovushini   kuchaytirish   va   kengaytirish   zarurati   paydo   bo’ldi.   Shunday
qilib, dutor, tanbur va g’ijjaklarning bir necha tajribaviy turlari yaratildi.
Shorahim   Shoumarov   (1876-1958)   o’zbek   xalq   cholg’ularini   zamonaviy
ijrochilik talab darajasiga moslashtirish bo’yicha tashabbus ko’rsatgan birinchi ustoz
san’atkorlardan   biridir.   U   1919-1920   yillarda   Turkiston   xalq   konservatoriyasida
o’zbek   xalq   cholg’ulari   bo’yicha   murabbiylik   qilgan.   Shoumarov   o’sha   davrda
28 o’zining   mustaqil   va   ijodiy   uslubini   namoyish   etib,   shogirdlarining   ijodiy   o’sishiga
katta hissa qo’shgan. Uning shogirdlari orasida Yu.Rajabiy (nay), I.Ikromov (g’ijjak),
P.Rahimov,   F.Sodiqov   (chang),   M.Abdullayev   (tanbur),   Z.Sodiqov   (dutor)   va
A.Maqsudov (nay) kabi san’atkorlar yetishib chiqdi.
Shoumarov   uzoq   vaqt   davomida   O’zbekiston   radiosi   qoshidagi   xalq
cholg’ulari   ansamblida   ishladi   va   bu   davrda   o’zbek   xalq   cholg’ularini
modernizatsiyalashga doir qizg’in izlanishlarni boshladi. U g’ijjak, dutor, tanbur kabi
cholg’ularning   tovush   va   tebranish   sifatlarini   yaxshilash   bo’yicha   bir   nechta   ijodiy
takliflar va tashabbuslar  ko’rsatdi. Bu jarayonda Shoumarov ko’plab eksperimentlar
olib bordi. Masalan, u g’ijjaklarning kosasini turli materiallardan – kokos yong’og’i,
qovoq, mis va yog’och kabi xomashyolardan turli shakllarda yasadi. Shoumarovning
ijodiy ishlanmalari jonli ijro orqali tekshirilgan va ularning ovoz sifatini yaxshilashga
qaratilgan   izlanishlar   muvaffaqiyatli   bo’ldi.   Natijada,   yog’ochdan   yasalgan   kosalar
eng mos keluvchi material sifatida tan olindi.
Shoumarovning   izlanishlari   o’zbek   xalq   cholg’ularini   zamonaviy   musiqiy
talablar va ijro texnikalariga moslashtirishning birinchi bosqichini tashkil etdi. Uning
bu   ishlanmalari   o’zbek   musiqasining   yangi   davrga   kirib   borishiga,   xalq
cholg’ularining an’anaviy shakllarini saqlagan holda, ularni katta sahnada ijro etishga
imkon   yaratishga   xizmat   qildi.   Shoumarov   va   uning   hamkasblari   olib   borgan
izlanishlar,   o’zbek   xalq   musiqasining   rivojlanishida   muhim   ahamiyatga   ega   bo’ldi,
ularning   amalga   oshirgan   g’oyalari   esa   bugungi   kunda   ham   davom   etib,   milliy
musiqaning asosiy yo’nalishlaridan biriga aylangan.
O’zbek xalq cholg’ularining zamonaviylashtirish jarayonini 
modernizatsiyalash nafaqat musiqiy texnologiyalarni yangilash, balki milliy 
musiqaning o’ziga xos xususiyatlarini saqlab qolgan holda, uni yangi musiqiy 
talablarga moslashtirishga qaratilgan murakkab va ko’p bosqichli jarayon 
hisoblanadi. Bu jarayonni yanada samarali amalga oshirish uchun quyidagi asosiy 
yo’nalishlarni o’rganish va ularni zamonaviy sharoitda qo’llash zarur:
1. Cholg’ularning Fiziologik va Akustik Xususiyatlarini Yaxshilash
29  Yangi materiallar va konstruktiv o’zgarishlar:  Cholg’ularning tovush sifatini 
yaxshilash uchun yangilangan materiallardan foydalanish zarur. Masalan, mis, 
kokos yong’og’i, yog’och va boshqa akustik jihatdan samarali materiallar 
yordamida musiqiy cholg’ularni modernizatsiya qilish. Bu materiallar nafaqat 
tovush sifatini yaxshilaydi, balki musiqiy cholg’ularning ishlash muddati va 
ergonomik xususiyatlarini ham oshiradi.
 Kosalarning shakllari va konstruktsiyasini o’zgartirish:  Cholg’ularning kosalari
(g’ijjak, tanbur, dutor) shakllarini yangi texnologiyalar asosida 
takomillashtirish. Kosalar o’lchamini va shaklini o’zgartirib, yanada boy va 
kuchli tovush olish mumkin.
2. Muzikal Sifatning Innovatsion Yondoshuvi
 Muzikal interferensiyani kamaytirish:  Har bir cholg’u asbobining ovoz sifatini 
yaxshilash va ularning orasidagi interferensiyani kamaytirish uchun ularni 
individual va umumiy ovoz chiqarish mexanizmlariga ko’ra sozlash zarur. Bu 
nafaqat ijrochilik sifatini oshiradi, balki musiqiy asarlarning mazmunini 
yaxshilaydi.
 Xromatik tovush tizimlari:  12 bosqichli teng temperatsiyalashgan xromatik 
tovush tizimlarini o’rnatish. Bu, ayniqsa, torli-chertma cholg’ular uchun 
yanada keng diapazon yaratadi, bu esa ijrochilarning musiqiy imkoniyatlarini 
oshiradi.
3. O’quv jarayonida modernizatsiya asboblarini joriy etish
 Musiqiy ta’limga innovatsiyalar kiritish:  Musiqa ta’limi tizimida, ayniqsa 
konservatoriya va o’quv muassasalarida modernizatsiyalashgan cholg’u 
asboblarini keng qo’llash zarur. Bu nafaqat yangi asboblar ustida ishlashni 
o’rgatadi, balki o’quvchilarga yanada murakkab va texnik jihatdan mukammal 
asarlar ijro etish imkoniyatini yaratadi.
 Birinchi bosqichdagi musiqiy ishlar:  Yangi avlod musiqachilarini zamonaviy 
cholg’u asboblarida ijro etish uchun tayyorlash. Bu nafaqat milliy an’anaviy 
musiqaning kelajagi uchun muhim, balki zamonaviy musiqaning yangi 
ifodalarini yaratishda ham muhim ahamiyatga ega.
30 4. Musiqiy ansambl va orkestr jamoalarini takomillashtirish
 Multi-ovoza ansambl va orkestrlar tashkil etish:  O’zbek xalq musiqasida multi-
ovoza ansambllarini tashkil qilish uchun yangi cholg’u asboblarini qo’llash. Bu
ansambllarda har bir asbobning o’ziga xos tovushi va rolini aniqlash, orkestr 
tizimiga yangi ovoz qatlamlarini kiritish zarur.
 Jahonning boshqa musiqiy madaniyatlaridan ilhom olish:  O’zbek xalq 
musiqasini global musiqiy madaniyat bilan uyg’unlashtirish. Bu, albatta, 
an’anaviy asboblarning zamonaviy orkestrga qo’shilishi orqali amalga oshadi, 
bu esa nafaqat ichki, balki xalqaro miqyosda ham o’zbek musiqasining ta’sirini
oshiradi.
5. Ijro Texnikasini Modernizatsiyalash
 Yangi ijro usullari va texnikalar:  Zamonaviy ijrochilik texnikalarini ishlab 
chiqish. Bu, ayniqsa, g’ijjak, tanbur va dutor kabi asboblarning yangilangan 
ijro texnikasini o’rganishni talab qiladi.  Yangi usullarni o’rganish, musiqaning 
murakkab qismlarini yaxshiroq ifodalash imkonini beradi.
 Elektron musiqani kiritish:  Modernizatsiya jarayonida elektron musiqaning 
imkoniyatlarini qo’llash. Elektron musiqaning traditsion cholg’ular bilan 
uyg’unligi yangi ijro uslublarini yaratishda yordam beradi.
6. Muzikal Madaniyatni Yaxshilash
 Milliy musiqaning yangiliklarni qabul qilishi:  Milliy musiqaning an’anaviy 
shakllarini saqlash, biroq zamonaviy texnologiyalar yordamida uni yanada 
boyitish. Bu musiqiy madaniyatning jonli rivojlanishiga va yangi avlod 
musiqachilari uchun imkoniyatlar yaratadi.
 Yangi musiqiy shakllar va janrlarni yaratish:  O’zbek musiqasiga yangi 
janrlarni kiritish. Bu, milliy musiqaning zamonaviy shakllarini yaratishda 
yordam beradi, masalan, folk-fusion yoki folk-jazz janrlari kabi yangi musiqiy 
shakllar.
7. Musiqiy Ta’lim Tizimining Takomillashtirilishi
 Milliy musiqiy asboblarni pedagogik tizimga kiritish:  Musiqa o’qituvchilari va
murabbiylar uchun xalq cholg’ularini zamonaviylashtirish usullarini o’rgatish. 
31 Bu, milliy musiqaning yuksalishini va uning kelajagini ta’minlashga xizmat 
qiladi.
Bu barcha yo’nalishlar o’zbek xalq musiqasining zamonaviy ijro va yaratish 
talablariga moslashtirilgan shaklini yaratishda muhim ahamiyatga ega. Ularning har 
biri o’ziga xos texnik va ijodiy yondoshuvni talab qiladi, lekin umumiy maqsad – 
o’zbek xalq musiqasini yangi texnologiyalar va zamonaviy  talablarga javob 
beradigan shaklga keltirishdir.
O’zbek xalq cholg’ularining zamonaviylashtirish jarayonini
o’quv jarayoniga tatbiqi
O’zbek   xalq   cholg’ularining   zamonaviylashtirilishi   nafaqat   musiqiy
asboblar   va   ijro   uslublarini   yangilash,   balki   bu   jarayonni   ta’lim   tizimiga
joriy   qilish   orqali   kelajak   avlod   musiqachilarining   yuqori   malakali
ijrochilikka   erishishlariga   imkon   yaratadi.   Cholg’u   asboblarining
zamonaviylashtirilishi   va   modernizatsiyalashgan   shakllarining   o’quv
jarayoniga   tatbiqi,   musiqa   ta’limining   sifatini   va   samaradorligini
oshirishda   muhim   rol   o’ynaydi.   Bunday   jarayonning   asosiy   maqsadi,
o’quvchilarga nafaqat an’anaviy musiqani, balki zamonaviy texnologiyalar
va ijro texnikalarini ham o’rgatishdan iboratdir. 8
1. O’quv dasturlarini yangilash va modernizatsiyalash
O’zbek   xalq   cholg’ularining   zamonaviylashtirish   jarayonini   o’quv
jarayoniga   tatbiqi   uchun   avvalo   musiqa   ta’limi   dasturlarini   yangilash
zarur.   Zamonaviy   asboblar   va   texnikalar   o’quv   dasturlariga   kiritilishi,
o’quvchilarga   nafaqat   klassik   musiqani,   balki   yangi   musiqiy   shakllarni
ham o’rganish imkonini beradi. Bu bilan o’quvchilarning ijro qobiliyatlari
va yaratuvchanligi oshadi. Misol uchun, yangi xromatik tovush tizimlarini
kiritish   yoki   12   bosqichli   teng   temperatsiyalashgan   xromatik   tovush
8
  Karimov, I. (1997).  Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch . Toshkent: O‘zbekiston.
32 tizimlarini o’rganish, ularning musiqiy bilimlarini yanada kengaytiradi va
ijro usullarini zamonaviylashtiradi.
2. Ijrochi Talabalar uchun Yangi Asboblar Va Texnikalarni O’rgatish
Zamonaviylashtirilgan   musiqiy   asboblar,   masalan,   yangilangan
g’ijjaklar,   tanbur,   dutor   kabi   cholg’ular   o’quv   jarayoniga   tatbiq   etilishi
kerak.   O’quvchilar   bu   asboblarni   o’rganish   orqali   an’anaviy   musiqaning
yangi shakllarini ijro etish imkoniyatiga ega bo’ladi. Yangi materiallardan,
masalan,   kokos   yong’og’i,   yog’och,   mis   kabi   akustik   jihatdan   samarali
materiallardan   foydalangan   holda   ishlab   chiqilgan   asboblar,   nafaqat   ijro
sifati,   balki   o’quvchilarning   ijro   texnikalarini   ham   yaxshilashga   yordam
beradi.   Bunda   asboblarning   ergonomik   jihatlari   va   tovush   sifatini
yaxshilash,   o’quvchilarga   o’zgacha   ijro   usullarini   o’rganishda   yordam
beradi.
3. Musiqiy Tizimlarni Takomillashtirish
O’quv   jarayonida   o’quvchilarga   yangi   musiqiy   tizimlarni   o’rgatish
muhimdir.   O’zbek   xalq   musiqasini   zamonaviylashtirishda,   xromatik
tovush   tizimlari   va   multi-ovoza   ansambl   formatlarining   tatbiqi   ta’lim
tizimiga yangi yondoshuvlarni olib keladi. O’quvchilar uchun ko’p ovozli
ansambl  va  orkestr   jamoalari   tashkil   etilishi,   ularning  musiqiy  bilimlarini
yanada   chuqurlashtiradi.   Ular   nafaqat   solo   ijroda,   balki   ansamblda   ham
muvaffaqiyatli   ishlashni   o’rganadilar,   bu   esa   musiqiy   ijrochilik
madaniyatini kengaytiradi.
4. Elektron Musiqa va Zamonaviy Ijro Texnikalarini O’rgatish
Zamonaviy   musiqaning   elektron   shakllarini   o’quv   jarayoniga   tatbiq
etish   ham   juda   muhimdir.   Elektron   musiqaning   xalq   cholg’ulari   bilan
uyg’unligi   o’quvchilarga   yangi   ijro   uslublarini   yaratishda   yordam   beradi.
33 Bu   o’quvchilarga   nafaqat   an’anaviy   musiqani,   balki   zamonaviy   elektron
musiqani   ham   ijro   etish   imkonini   beradi.   Musiqa   texnologiyalarini
o’rganish   orqali   talabalar   nafaqat   asboblar,   balki   musiqa   yaratish
jarayonida yangi uslublarni qo’llashni ham o’rganadilar.
5. O’quvchilarning Yaratilish Imkoniyatlarini Kengaytirish
O’quv   jarayoniga   modernizatsiyalashgan   cholg’ularni   tatbiq   etish
orqali   o’quvchilar   uchun   yangi   yaratuvchanlik   imkoniyatlari   ochiladi.
Musiqa   o’rgatish   jarayonida,   o’quvchilarga   o’z   ijodiy   fikrlarini
ifodalashda   yangi   usullarni   o’rganish   imkoniyati   yaratiladi.   O’quvchilar
zamonaviy   musiqiy   asboblarni   o’rganish   orqali   o’zlarining   musiqa
yaratish jarayonida yanada ilg’or va samarali bo’lishadi. Bu o’z navbatida
musiqiy ta’limni jahon miqyosida yanada yuqori darajaga ko’taradi.
6.   Musiqa   Ta’limi   O’qituvchilari   uchun   Zamonaviy   Asboblar   va
Metodikalardan Foydalanish
Musiqa   ta’limi   o’qituvchilari   uchun   zamonaviy   asboblar   va
metodikalardan   foydalanish,   o’quvchilarga   yanada   samarali   ta’lim   berish
imkoniyatini yaratadi. O’qituvchilar uchun maxsus treninglar tashkil etish
va   ularga   zamonaviy   asboblar   va   texnikalarni   o’rgatish   zarur.   Bu   ta’lim
jarayonini sifatli tashkil etish va o’quvchilarga mukammal bilim berishda
yordam beradi.
7. O’zbekiston Xalq Musiqasining Global Sahnadagi O’rni
O’zbek   xalq   cholg’ularining   zamonaviylashtirilishi,   nafaqat   milliy
madaniyatni rivojlantirish, balki uni global miqyosda tanitish imkoniyatini
ham   beradi.   O’quvchilar   xalq   musiqasini   global   sahnaga   chiqarish   uchun
zarur   bo’lgan   bilim   va   tajribani   olishadi.   Shu   orqali,   o’zbek   musiqasi
nafaqat xalq ichida, balki xalqaro miqyosda ham keng tarqaladi.
34 O’zbek   xalq   cholg’ularining   zamonaviylashtirish   jarayonini   o’quv
jarayoniga tatbiq etish, musiqa ta’limining sifatini oshirish va yangi avlod
musiqachilarini  yuqori malakali qilishda  muhim rol o’ynaydi. Bu jarayon
orqali   o’quvchilarga   nafaqat   an’anaviy   musiqani   o’rganish,   balki
zamonaviy   texnologiyalarni   qo’llash   imkoniyati   beriladi.
Zamonaviylashtirilgan musiqiy asboblar va texnikalar o’quvchilarning ijro
qobiliyatlarini   yanada   takomillashtiradi   va   ularning   yaratuvchanlik
salohiyatini  kengaytiradi.   Bu  esa,   o’z  navbatida,   O’zbekistonning  musiqa
madaniyatini yangi bosqichga olib chiqadi. 9
9
  Jo‘rayev, A. (2012).  O‘zbek musiqa asarlari . Toshkent: Yangi asr avlodi.
35 II BOB  “Guliston ixtisoslashtirilgan san’at maktabi”da xalq cholg’ulari bo’limi
faoliyati
Guliston   ixtisoslashtirilgan   san’at   maktabi   o’z   faoliyatini   ilk   bor   1973-yil   11-
iyulda sobiq O’zbekiston Respublikasi Ministrlar Sovetining 825-R-sonli farmoyishi
asosida   Guliston   Davlat   musiqa   bilim   yurti   sifatida   boshlagan.   Dastlab   faqat
musiqaga   ixtisoslashgan   ushbu   ta’lim   muassasasi   yillar   davomida   takomillashib,
yangi yo’nalish va mutaxassisliklar bilan boyidi.
1982-yil  san’at  yo’nalishiga  oid “Bezakchi  rassom”  bo’limining ochilishi  bilan
bilim   yurti   “Guliston   Davlat   san’at   bilim   yurti”   sifatida   qayta   nomlandi.   Bu
o’zgarishdan   keyin   ham   o’sish   sur’atlari   davom   etdi.   Jumladan,   1983-yilda   “Xalq
raqsi   jamoasi   artisiti”   yo’nalishi,   1995-yilda   esa   “Madaniy-ma’rifiy   ishlar
tashkilotchisi”   va   sirtdan   ta’lim   shaklida   “Kutubxonashunoslik”   bo’limlari   tashkil
etildi.
1991-yil   31-avgustda   O’zbekiston   Respublikasi   mustaqillikka   erishgach,
mamlakatning   barcha   sohalarida   chuqur   va   izchil   islohotlar   boshlanib   ketdi.   Bu
jarayon,   tabiiyki,   ta’lim   tizimini   ham   chetlab   o’tmadi.   1997-yil   29-avgust   kuni
O’zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisining   9-sessiyasida   “Ta’lim   to’g’risida”gi
Qonun   hamda   “Kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturi”   qabul   qilindi.   Ushbu   hujjatlar
asosida o’rta maxsus ta’lim tizimida muhim o’zgarishlar sodir bo’lib, o’quv muddati
uch yil etib belgilangach, akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining tashkil etilishi
boshlab   berildi.   Mamlakatdagi   barcha   texnikum   va   bilim   yurtlari   kabi,   Guliston
Davlat san’at bilim yurti  ham bu islohotlar jarayonida qayta tashkil etilib, 2004-yil
11-fevral   kuni   Viloyat   o’rta   maxsus,   kasb-hunar   ta’limi   boshqarmasining   10-sonli
buyrug’iga binoan  Guliston san’at kolleji  sifatida o’z faoliyatini davom ettirdi.
Ta’lim tizimidagi keyingi islohotlar natijasida 2019-yil 9-yanvarda O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 9-sonli qaroriga asosan Guliston san’at kolleji
Guliston   ixtisoslashtirilgan   san’at   maktabi   maqomini   oldi.   Bu   yangi   maqom
mazkur   muassasa   oldiga   yanada   katta   vazifalarni   qo’ydi   —   zamonaviy   talablarga
javob   bera   oladigan,   xalqaro   me’zonlarga   mos   san’at   sohasi   mutaxassislarini
yetishtirish.
36 Mirzacho’l bag’rida joylashgan ushbu muassasa  bugungi  kunda o’zining yarim
asrlik   tarixiy   bosqichini   nishonlamoqda.   Har   qanday   tarixiy   mezonda   bu   qisqa
muddat   hisoblangan   bo’lishi   mumkin,   ammo   yurtimiz   va   viloyatimiz   san’ati   uchun
bu yillar nihoyatda muhim va samaralidir. O’tgan 50 yil davomida ushbu maskandan
6000 nafardan ortiq iqtidorli yoshlar “qalqib uchib”, o’z yo’llarini topdilar, mahalliy
va respublika miqyosida faoliyat yuritayotgan san’atkorlar safiga qo’shildilar.
Bugungi   kunga   kelib   maktabda   162   nafardan   ortiq   malakali   o’qituvchi   va
mutaxassislar,  shuningdek,  46 nafar  rahbar, texnik va xizmat  ko’rsatuvchi  xodimlar
faoliyat   yuritmoqda.   Aholining   asosan   mehnatkash   qatlamiga   mansub   oilalar
farzandlaridan   iborat   305   nafar   o’quvchi   ushbu   dargohda   bilim   olib,   o’z
mahoratlarini oshirib kelmoqda. 10
Taqdim   etilayotgan   ushbu   muxtasar   ma’lumotlar   to’plamida   Guliston
ixtisoslashtirilgan   san’at   maktabining   1973-yildan   2023-yilgacha   bo’lgan   tarixiy
yo’li,   yutuqlari   va   o’zgarishlari   yoritib   berilgan.   Bu   muassasaning   50   yilligi
viloyatimiz madaniy hayotida muhim voqea sifatida tarixda muhrlanadi. Ayniqsa, bu
sana viloyatimiz — Sirdaryo viloyatining rasmiy tashkil  topganligiga 60 yil  to’lishi
bilan   uyg’un   kelayotgani   ramziy   ahamiyat   kasb   etadi.   Bularning   barchasi   Guliston
ixtisoslashtirilgan   san’at   maktabining   barqaror,   izchil   rivojlanayotgan   dargoh
ekanligini yana bir bor tasdiqlaydi.
Guliston musiqa kolleji (hozirgi ixtisoslashtirilgan san’at maktabi) tashkil
topishi
Sirdaryo   viloyatida   musiqiy-ma’naviy   hayotning   rivojlanishida   muhim   rol
o’ynagan   muassasalardan   biri   bu   —   1987-yilda   tashkil   etilgan   Guliston   musiqa
kollejidir.   Mazkur   muassasa   dastlab   Guliston   davlat   musiqa   kolleji   nomi   bilan
tashkil   etilib,   o’z   faoliyatini   boshlagan.   Bu   davrda   O’zbekiston   bo’yicha   bir   necha
hududlarda   musiqaga   ixtisoslashtirilgan   o’rta   maxsus   o’quv   yurtlari   mavjud   bo’lib,
ularning   asosiy   vazifasi   —   yurtimiz   musiqiy   madaniyatini   rivojlantirish,   yosh
iqtidorlarni   tarbiyalash   va   ularni   oliy   musiqiy   ta’lim   muassasalariga   tayyorlashdan
iborat edi.
10
  Ismoilov, F. (2010).  Musiqa tarbiyasi nazariyasi va metodikasi . Toshkent: O‘qituvchi.
37 Guliston musiqa kolleji ochilishi Sirdaryo viloyatida professional musiqachilarni
tayyorlash   borasida   katta   burilish   yasadi.   Avvallari   musiqaga   qiziqqan   yoshlar
Toshkent,   Samarqand   yoki   boshqa   viloyatlarga   borib   o’qishga   majbur   bo’lishgan
bo’lsa,   endilikda   viloyat   markazida   shunday   imkoniyat   paydo   bo’ldi.   Bu   esa,
birinchidan,   yoshlar   orasida   san’atga   qiziqishni   kuchaytirdi,   ikkinchidan,   hududda
musiqa   o’qituvchilariga,   sozandalar   va   xonandalarga   bo’lgan   ehtiyojni   qondira
boshladi.
Ta’lim yo’nalishlari va dastlabki faoliyat
Kollej   ochilgan   dastlabki   yillarda   quyidagi   asosiy   yo’nalishlar   bo’yicha
o’quvchilar qabul qilingan:
 Fortepiano (fortepiano chalish va pedagogika)
 Xalq cholg’ulari (doira, dutor, rubob, g’ijjak, nay)
 Akademik vokal (klassik ashula ijrochiligi)
 Milliy vokal (O’zbek xalq ashulalari)
 Ashula va raqs ansambli uchun ijro
 Musiqa nazariyasi (solfeggio, musiqiy savod)
O’qituvchilarning   ko’pi   Toshkent   davlat   konservatoriyasi   (hozirgi   O’zbekiston
Milliy   konservatoriyasi)   bitiruvchilari,   shuningdek,   boshqa   viloyatlardan   kelgan
mutaxassislar   edi.   Ulardan   biri   sifatida   dastlabki   yillarda   faoliyat   yuritgan,
keyinchalik   ustoz   maqomiga   ega   bo’lgan   Xolmurod   Olimov ,   Oyxon   Sodiqova ,
Maqsudbek   Karimov   kabi   ustozlar   misol   bo’la   oladi.   Ular   o’zlarining   fidokorona
mehnatlari   bilan   ko’plab   iqtidorli   yoshlarni   tayyorlab,   ularni   respublika   va   xalqaro
sahnalarga olib chiqqanlar.
Muassasaning keyingi rivojlanish bosqichlari
1990-yillarning oxiri  va 2000-yillarning boshlarida  Guliston musiqa kolleji  o’z
salohiyatini yanada mustahkamlab bordi. Davlat tomonidan ta’limga, ayniqsa, san’at
va madaniyatga bo’lgan e’tibor oshib bordi.  Shu yillarda kollejada yangi yo’nalishlar
ochildi, masalan:
 Kompozitsiya asoslari
 Estrada ijrochiligi
38  Zamonaviy raqs yo’nalishlari
Kollej   bitiruvchilari   orasida   ko’plab   taniqli   san’atkorlar,   viloyat   va   respublika
darajasidagi tanlov g’oliblari yetishib chiqdi. Ularning ba’zilari quyidagilardir:
 Gulbahor Qodirova  — O’zbekiston xalq artisti, xonanda.
 Otabek Tursunov  — “Nihol” mukofoti sovrindori.
 Dilshodbek To’xtasinov  — O’zbekiston davlat filarmoniyasi solisti.
Bu   yillar   davomida   ta’lim   sifati,   ijodiy   tadbirlar   soni   va   darajasi   ham   oshdi.
Kollej   nafaqat   ta’lim,   balki   amaliy   konsert   faoliyati   bo’yicha   ham   yetakchi   o’quv
muassasaga aylandi.
San’at maktabiga aylanishi va yangi bosqich
2020-yildan   boshlab   Respublikada   ta’lim   tizimini   modernizatsiyalash   bo’yicha
keng   qamrovli   islohotlar   boshlangan   edi.   Shu   jarayonda   ko’plab   kollejlarda
ixtisoslashuv   kuchaytirildi   va   ularning   maqomi   qayta   ko’rib   chiqildi.   Shu   asosda
Guliston   musiqa   kolleji   “Guliston   ixtisoslashtirilgan   san’at   maktabi”   maqomiga
ega bo’ldi.
Bugungi   kunda   mazkur   muassasa   nafaqat   musiqa,   balki   keng   ko’lamli   san’at
yo’nalishlarida   —   teatr,   xoreografiya,   tasviriy   san’at   kabi   sohalarda   ham   yoshlarni
o’qitishga   kirishgan.   Bu   esa   uni   viloyat   miqyosida   yagona   ixtisoslashgan   san’at
o’quv maskaniga aylantirdi.
Maktabda quyidagi sohalarda o’quvchilar tahsil olmoqda:
 Milliy cholg’ular
 Klassik va zamonaviy vokal
 Fortepiano
 Tasviriy san’at
 Sahna nutqi va aktyorlik mahorati
 Raqs san’ati (milliy va zamonaviy)
Sirdaryo viloyati madaniy hayotidagi o’rni
Guliston   ixtisoslashtirilgan   san’at   maktabi   viloyatda   madaniy-ma’rifiy
hayotning markazlaridan biri hisoblanadi. Maktabning o’quvchilari va o’qituvchilari
viloyatdagi barcha yirik bayram tadbirlari, ijodiy kechalar, konsertlar va tanlovlarda
39 faol ishtirok etadilar. Maktab qoshidagi ansambllar — “Sirdaryo navolari”, “Nafosat”
raqs   jamoasi,   “San’at   jilosi”   kamer   orkestri   kabi   guruhlar   nafaqat   mahalliy,   balki
respublika darajasidagi sahnalarda ham o’z iste’dodlarini namoyon etmoqda.
Shuningdek, maktabning ko’plab bitiruvchilari bugungi kunda:
 O’zbekiston Milliy konservatoriyasida,
 Nukus, Andijon, Buxoro, Samarqand san’at institutlarida,
 Rossiya va boshqa xorijiy musiqa akademiyalarida tahsil olayotir yoki faoliyat
yuritmoqda.
Guliston   ixtisoslashtirilgan   san’at   maktabi   —   Sirdaryo   viloyatida   iste’dodli
yoshlarni   tarbiyalayotgan,   xalqimizning   boy   musiqiy-madaniy   merosini   asrab-
avaylash   va   rivojlantirish   yo’lida   xizmat   qilayotgan   muhim   ta’lim   maskanidir.   U
o’zining tarixiy yo’lini  musiqiy savodxonlik asoslari, xalq cholg’ulari, vokal  san’ati
kabi   sohalarda   boshlab,   hozirda   ko’p   yo’nalishli   zamonaviy   san’at   markaziga
aylangan.   Bu   maktab   nafaqat   ta’lim   beruvchi,   balki   yurtimiz   madaniyatini
yuksaltiruvchi,   yosh   avlodni   milliy   qadriyatlar   ruhida   tarbiyalaydigan   ijtimoiy-
madaniy institut vazifasini bajarmoqda.
KADRLAR TAYYORLASHNING YANGI DAVRI (2004–2013 yillar)
1997-yil   29-avgustda   O’zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisining   9-sessiyasida
tasdiqlangan “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning
faoliyatga   tadbiq   etilishi   mamlakat   tarixida  mustaqillikning   muhim   o’zgarishlaridan
biridir. Ushbu qonun hamda dastur talablari asosida  san’at o’quv dargohi ham katta
o’zgarishlarga   yuz   tutdi.   Hammamizga   ma’lumki,   “Ta’lim   to’g’risida”gi   qonun   va
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ni amalga oshirish 3 bosqichga bo’linadi:
Birinchi   bosqich   –   1997–2001   yillar   (mavjud   kadrlar   tayyorlash   tizimining
ijobiy   salohiyatini   saqlab   qolish   asosida,   ushbu   tizimni   isloh   qilish   va   rivojlantirish
uchun   huquqiy,   kadrlar   masalasi   jihatidan,   ilmiy-uslubiy,   moliyaviy-moddiy
sharoitlar   yaratish);
Ikkinchi   bosqich   –   2001–2005   yillar   (milliy   dasturga   asoslangan   holda   mehnat
bozorining   rivojlanishi   va   real   ijtimoiy-iqtisodiy   sharoitlarni   hisobga   olgan   holda
unga   aniq liklar   kiritish);
40 Uchinchi bosqich  – 2005 va undan keyingi yillar (to’plangan tajribani tahlil etish va
umumlashtirish   asosida,   mamlakatni   ijtimoiy-rivojlantirish   istiqbollariga   muvofiq
kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va yanada rivojlantirish nazarda tutiladi).
Yuqoridagi   bosqichlarga   asosan   o’quv   yurtining   mutaxassis   kadrlar
tayyorlashdagi  2004–2013 yillardagi faoliyati ikkinchi va uchinchi bosqichlarini o’z
ichiga   oladi.   Bu   o’quv   yurti   “Ta’lim   to’g’risida”gi   Qonun   va   “Kadrlar   tayyorlash
milliy   dasturi”   asosida   2004-yil   11-fevraldagi   Viloyat   o’rta   maxsus,   kasb-hunar
ta’limi   boshqarmasining   10-sonli   buyrug’iga   asosan   Guliston   davlat   san’at   bilim
yurti Guliston san’at kollejiga aylantirildi. 11
2.1.  Bo’limning tashkil topishi va tarixiy rivoji
CHOLG’U   IJROCHILIGI   KAFEDRASI:   (mudiri   Hoshimov   Alijon
Bo’ribek o’g’li)
XALQ   CHOLG’ULARI   YO’NALISHI   1973-yil   Guliston   Davlat   musiqa   bilim
yurtiga   asos   solingan   paytda   ochilgan   bo’lib,   hozirgi   vaqtgacha   samarali   faoliyat
ko’rsatib kelmoqda.
Xalq   cholg’ulari   bo’limida   ijrochilikni   professional   darajada   rivojlantirish
bo’yicha   samarali   ishlar   olib   borildi.   Bo’limda   dastlabki   ikki   o’n   yillikda   170   dan
ortiq mutaxassislar tayyorlandi. Ulardan 26 kishi Toshkent Davlat Konservatoriyasi,
Toshkent  Davlat  Madaniyat  Instituti va boshqa san’at  oliygohlarida o’qishni  davom
ettirdilar. Ushbu bo’limni bitirib oliygohlarda o’qib kelgan o’quvchilar R. Sultonov,
R. Akuliev, X. Nizamova, X. Ortiqov, A. Berdibaev va boshqalar o’z ustozlari safiga
kelib qo’shildilar.
Bo’limda   dastlab   o’n   yilliklarda   12   kishi:   Yo.   Norbo’taev   (g’ijjak),   A.
Mamatqulov   (dutor   bas,   rubob   prima),   A.   Babashev   (nay),   R.   Ibadlaev   (bayan-
akardeon), A. Samonov (g’ijjak), F. Tulanova (qashqar rubob), O. Mo’minov (avgon
rubob),   O’.   Haydarov   (doira),   N.   Baxadirov   (bayan-akardeon),   K.   K.
11
  G‘ulomov, N. (2006).  O‘zbek xalq cholg‘u asboblari tarixi . Toshkent: San’at.
Ibragimov, Z. (2001).  Musiqa va madaniyat . Toshkent: Ma’naviyat.
41 Nazarmuxammedov   (qashqar   rubob),   I.   Samonov   (chang),   M.   Badalov   (dutor   bas),
X. Nizamova (g’ijjak) musiqa sirlaridan saboq berdilar.
Ayniqsa,   shu   ikki   o’n   yillikning   so’ngida   istiqlol   sharofati   ila   ro’y   bergan
mustaqillik odimlari bilim yurti hayotida ham o’z ta’siri natijalarini ko’rsatdi. Bunda
Xalq   cholg’ulari   bo’limining   urma   cholg’ular   o’qituvchisi   Haydarov   Ormonjon
Muhammadovich   faoliyati   ham   maqtovga   sazovordir.   Uning   qizg’in   faoliyati
mustaqillikning   o’tish   yillariga   to’g’ri   kelganiga   qaramay,   qisqa   vaqt   ichida,   1988–
1993   yillarda   bu   ustozning   uch   nafar   o’quvchisi   —   Alisher   Yo’ldoshev,   Valeriy
Bekmurzaev,   Muzaffar   Haytqulovlar   Respublika   “Yosh   ijrochilar”   ko’rik-tanlovi
laureati   va   bir   o’quvchisi   Vohid   Rahmatov   ko’rik-tanlov   diplomanti   bo’ldi.   Bular
orasida  Muzaffar   Haytqulov  keyinchalik  ustozlari  safiga   kelib  qo’shilib,   bilim  yurti
direktori darajasigacha ko’tarildi va bir muddat jamoaga rahbarlik qildi.
Nay sinfi o’qituvchisi Abdurahmon Babashev “Yosh ijrochilar” ko’rik-tanlovi
laureati (Murot Abdullaev)ni tayyorlash bilan bir qatorda katta ijodiy izlanishlar olib
bordi.   Buning   natijasida   katta   nay   (MI   sozli)   cholg’usini   yaratib,   xalq   cholg’ulari
orkestri   va   ansambli   diapazonini   kengaytirishga   munosib   hissa   qo’shdi.   1993-yil
aprelda,   Urganch   shahrida   o’tkazilgan   an’anaviy   ijrochilik   muammolariga
bag’ishlangan   Respublika   seminar   kengashida   A.   Babashevning   chiqishi
mutaxassislarda juda katta qiziqish uyg’otdi va bu faoliyat ma’qullandi.
Bo’lim   faoliyatida   o’qituvchi   va   o’quvchilari   tomonidan   tashkil   etilgan   xalq
cholg’ulari   orkestrining   o’rni   juda   muhimdir.   Dastlabki   yillardan   buyon   ijodiy
faoliyat   yuritayotgan   orkestrga   o’z   navbatida   Yo.   Norbo’taev,   A.   Mamatqulov,   A.
Babashev,   O’.   Haydarovlar   rahbarlik   qilib   kelganlar.   Keyinchalik   esa   dirijorlik
kasbining asl ustasi Nail Baxadirov boshchilikni qo’lga oldi. Uning rahbarligida katta
yutuqlar qo’lga kiritildi. Jumladan, xalq cholg’ulari orkestri Butunittifoq festivali va
Respublika xalq cholg’ulari orkestrlari ko’rik-tanlovining laureati bo’ldi. Butunittifoq
tanlov   bo’lib   o’tgan   Ukraina   Respublikasi   radio   va   televideniyesi   hamda   Toshkent
radiosi   va   televideniyesida   ham   chiqishlar   qilishdi.   Hozirgi   vaqtda   orkestrga   Timur
Yangulov   rahbarlik   qilib,   ko’plab   yutuqlarga   erishib   kelmoqda.   Jumladan,   2022-yil
42 “Navro’z sadolari” xalqaro festivalida xalq cholg’ulari orkestri faxrli uchinchi o’rinni
egalladi.
Guliston Davlat san’at bilim yurti Xalq cholg’ulari yo’nalishining o’quvchilari
orasida Abdullaev Murod (nay, 3-o’rin, 1983-y.), Boboravshanov Ixtiyor (bayan, 3-
o’rin,   1985-y.),   Yo’ldoshev   Alisher   (doira,   3-o’rin,   1990-y.),   Haytqulov   Muzaffar
(doira, 3-o’rin, 1993-y.) kabi ko’plab Respublika “Yosh ijrochilar” tanlovi g’oliblari
yetishib chiqdilar.
Xalq   cholg’ulari   yo’nalishida   kadrlar   tayyorlashning   yangi   davri   (2004–2013
yillar)
Xalq   cholg’ulari   yo’nalishida   avval   boshdan   kadrlar   tayyorlash   sifatiga   katta
e’tibor berib kelinayotgan edi. Mustaqillik yillarida esa bu ish yanada takomillashdi,
taraqqiy ettirilib, milliy musiqa va san’atning dunyoviy targ’ibotchisi  sifatida jiddiy
rivojlantirilmoqda.   Shu   sababli   2004–2013   yillarda   Xalq   cholg’ulari   yo’nalishi
o’quvchilarining turli ko’rik-tanlov va festivallarda ishtirok etuvchilari soni yana-da
ko’paydi.   Xalq   cholg’ulari   mutaxassisligi   o’quvchisi   Zulxaydarov   Sardor   “Nihol”
Davlat mukofotiga sazovor bo’lishi jamoani yana-da yangi yutuqlar sari ruhlantirdi.
2005   yilda   Xalq   cholg’ulari   mutaxassisligi   quyidagi   o’quvchilari   Respublika
o’rta   maxsus   musiqa,   san’at   va   madaniyat   o’quv   yurtlari   o’quvchilari   o’rtasida
o’tkazilgan   “Yosh   ijrochilar”   ko’rik-tanlovida   ishtirok   etdilar   va   g’oliblikni   qo’lga
kiritib, diplom hamda pul mukofotlari bilan mukofotlandilar. Bular:
1.   Alimqulov   Vohid   (doira,   3-bosqich   o’quvchisi,   2-darajali   diplom)   —   bosh
o’qituvchi Haydarov Ormonjon Muhammadovich sinfi,
2. Egamqulov Ikrom (avg’on rubobi, 3-bosqich o’quvchisi, 3-darajali diplom)
— o’qituvchi Ahmedov Muxtor Asqarovich sinfi,
3.   Karimov   Farhod   (nay,   3-bosqich   o’quvchisi,   3-darajali   diplom)   —   bosh
o’qituvchi Babashev Abdurahmon Babashevich sinfi,
4.   Alimseitov   Lenur   (akkordeon,   3-bosqich,   3-darajali   diplom)   —   bosh
o’qituvchi Baxadirov Nail Sharipovich sinfi,
5.   Boymatov   Asad   (akkordeon,   3-bosqich,   3-darajali   diplom)   —   bosh
o’qituvchi Baxadirov Nail Sharipovich sinfi.
43 2007 yilda “Yosh ijrochilar” Respublika ko’rik tanlovida Xalq cholg’u sozlari
mutaxassisligi   3-bosqich   o’quvchisi   Yo’ldoshev   Faxriddin   (doira)   ushbu   ko’rik-
tanlovda   ishtirok   etib,   faxrli   1-o’rinni   egalladi   va   1-darajali   diplom   hamda   pul
mukofoti bilan taqdirlanib, O’zbekiston Davlat Konservatoriyasiga imtiyozli ravishda
o’qishga qabul qilindi. O’qituvchi Mamatqulov Oybek Abdulhamidovich sinfi.
Shu   mutaxassislikning   yana   bir   o’quvchisi   Sangirov   Murod   (nay)   ko’rik-
tanlovda   ishtirok   etib,   faxrli   2-o’rinni   egalladi   va   2-darajali   diplom   hamda   pul
mukofoti bilan taqdirlandi. O’qituvchi Babashev Abdurahmon Babashevich sinfi.
2009   yilda   o’tkazilgan   “Yosh   ijrochilar”   Respublika   ko’rik-tanlovida   Xalq
cholg’ulari   mutaxassisligi   3-bosqich   o’quvchilari   bosh   o’qituvchi   Badalov
Muhammadjon Umarovich sinfidan Hoshimov Alijon (dutor bas) ishtirok etib, faxrli
3-o’rinni   egalladi   va   3-darajali   diplom   hamda   pul   mukofotiga   ega   bo’ldi.   Katta
o’qituvchi Haytqulov Muzaffar Sattorovich sinfidan ushbu ko’rik-tanlovda Ataboyev
Bobur   (doira)   qatnashib,   faxrli   2-o’rinni   egalladi   va   2-darajali   diplom   hamda   pul
mukofotini qo’lga kiritdi. 12
2011   yilda   o’rta   maxsus   musiqa,   san’at   va   madaniyat   o’quv   yurtlari
o’quvchilari o’rtasida o’tkazilgan “Yosh ijrochilar” Respublika ko’rik-tanlovida Xalq
cholg’ulari mutaxassisligi 3-bosqich o’quvchisi Jabborov Xurshid ishtirok etib, faxrli
3-o’rinni   egalladi   va   3-darajali   diplom   hamda   pul   mukofoti   bilan   taqdirlandi.   Bosh
o’qituvchi Mamatqulov Abdulhamid sinfi.
2013   yilda   o’rta   maxsus   musiqa,   san’at   va   madaniyat   o’quv   yurtlari
o’quvchilari o’rtasida o’tkazilgan “Yosh ijrochilar” Respublika ko’rik-tanlovida Xalq
cholg’ulari mutaxassisligi o’quvchilaridan 6 nafar o’quvchi ishtirok etdi. Shulardan 5
nafari   ko’rik-tanlov   g’olibligini   qo’lga   kiritib,   diplom   va   pul   mukofotini   oldilar.
Bular:
1.   Markaev   Nuriddin   (nay),   3-bosqich   o’quvchisi.   Katta   o’qituvchi   Jo’rayev
Sherali sinfi — 2-darajali diplom va pul mukofoti;
2.   Saidqurbonov   Shohrux   (rubob   prima),   2-bosqich   o’quvchisi.   Bosh
o’qituvchi Mamatqulov Abdulhamid sinfi — 2-darajali diplom va pul mukofoti;
12
  Bozorov, S. (2019).  Milliy musiqamizning shakllanishi va rivoji . Buxoro: Ilm ziyo.
44 3.   Aliyev   Kenan   (dutor   bas),   3-bosqich   o’quvchisi.   Bosh   o’qituvchi   Badalov
Muhammadjon Umarovich sinfi — 2-darajali diplom va pul mukofoti;
4.   Jabborov   Elyor   (doira),   3-bosqich   o’quvchisi.   Katta   o’qituvchi   Alimqulov
Vohid Abdumutalovich sinfi — 3-darajali diplom va pul mukofoti;
5. Karimov Ulug’bek (akkordeon), 1-bosqich o’quvchisi. Bosh o’qituvchi Baxadirov
Nail Sharifovich sinfi — 3-darajali diplom va pul mukofoti bilan taqdirlandilar.
2.2  O’qituvchilar va o’quvchilar faoliyati: yutuq va muammolar
Ibadlaev Refat Ibadlaevich (1942-2019)
45 1942 yil 3-avgustda Qrim viloyatining Ko'ktosh qishlog'ida tug'ilgan. 1966 yil
Hamza   nomidagi   Toshkent   Davlat   musiqa   bilim   yurtiyning   bayan   sinfini   tugatgan.
Talabalik   yillarida   yozib,   “Metushnya”,   “Pastukhova   pesnya”,   “Svyatkova
khaytarma”, “Kovaniy kazan” kabi o'ziga xos kuy va qo'shiqlar yaratdi. Bilim yurtini
tugatgandan   so'ng,   Guliston   davlat   musiqa   maktabiga   ishlash   uchun   yo'lnoma   oldi.
1958   yil   Mirzochul   paxta   zavodi   bolalar   bog'chasida   musiqa   xodimi,   1961   yil
Toshkent   shahar   Kirov   tumani   madaniyat   uyi   rus   xalq   cholg'ulari   orkestrida   bayan
sinfi rahbari, 1965 yil Toshkent shahar Kirov tuman Sodiqov nomli musiqa maktabi
bayan-akordeon sinfi o'qituvchisi, 1966 yil Guliston shahar musiqa maktabida bayan-
akordeon   sinfi   o'qituvchisi   bo'lib   ishlagan.   1969   yilda   Moskva   Davlat   madaniyat
institutiga o'qishga kirib, 1974 yil tamomladi. Shu yili hozirgi Guliston ixtisoslashgan
san'at maktabiga ishga keldi. 13
Mahir   mutaxassis   pedagog   faoliyati   davomida   bir   qancha   arzigulik   asarlar
yozdi,   qo'shiq   va   musiqaalarni   qayta   ishladi,   ular   san'atimiz   nazariyasiga   munosib
hissa   bo'lib   qo'shildi.   Bu   asarlar   ma'naviyatimizning   madaniy   merosi   aylanishi
qolgan.  Jumladan,   2002  yilda   “Bayan   uchun   xrestomatiya”   o'quv  qo'llanmasi,   2006
yilda “Qrim  navolari”  (bayan-akordeon  uchun o'quv  qo'llanma),  2012 yilda  “Bayan
uchun   xrestomatiya”   o'quv   qo'llanmasining   2-qismi   nashr   etildi.   Uning   bu   asarlari
hozirda   ham   mamlakatimiz,   hamdovstlik   va   xorij   o'lkalaridagi   musiqa   yo'nalishida
qo'llanma sifatida foydalanilmoqda.
1974 yildan 2019 yilgacha Gulistondagi san'at ta'lim muassasida o'qituvchi va
jor-navoz   lavozimlarida   faoliyat   olib   bordi.   Uning   bir   qancha   yozgan   va   qayta
ishlagan   asarlari   Moskva   shahri   nashriyatlarida   chop   etilgan.   Umrining   so'nggi
kunlarigacha   jamoaga   ko'makdosh   va   maslakdosh   bo'lgan   yaxshi   do'st   va   mahor
musiqa   targ'ibotchisi,   umrining   so'nggi   mavsumini   kindik   qoni   to'kilgan   Qrim
o'lkasida o'tkazib, ona tuprog'i bag'rida manguga qo'nim topdi, ohiratlari obod bo'lsin.
U jamoadoshlari  va yuzlab shogirdlarining qalbida go'zal  siymosi  va o'lmas asarlari
bilan o'zining ikkinchi umriyni yashamoqda.
Asarlari:
13
  Alimov, R. (2017).  Cholg‘u asboblari va ularning didaktik imkoniyatlari . Toshkent: O‘qituvchi.
Azimov, A. (2020).  O‘zbek milliy cholg‘ularining pedagogik ahamiyati . Samarqand: Zarafshon.
46 47 48 49 50 51 52 53 Holnazarov Abdurahmon Kholiqovich (Malik)
1949   yil   22   dekabrda   Sirdaryo   viloyati   Xovos   shahrida   tug'ilgan.   U   1961-1964
yillarda   Yangier   musiqa   maktabida   bayan-akordeon   sinfida   tahsil   oldi.   1964-1968
yillarda   Toshkent   Davlat   Hamza   nomli   musiqa   bilim   yurti   bayan-akordeon   sinfini
M.V.Maevskiy   rahbarligida   tamomladi.   1976-1981   yillarda   Toshkent   Davlat
madaniyat   institutining   “Orkestr   dirijyorligi”   bo'limini   I.X.   Krivenko   rahbarligida
tamomladi.
U   o'z   mehnat   faoliyatini   Yangier   shahar   musiqa   maktabida   1968   yildan   boshladi.
1972-1995   yillar   mobaynida   Yangier   shahar   madaniyat   saroyi   qo'shida   o'zi   tashkil
etgan   “Miraji”   vokal-instrumental   havasakorlik   ansambliga   rahbarlik   qildi.   U
kompozitorlik   faoliyatini   1995   yildan   boshladi.   Uning   “Bayan-akordeon   uchun
asarlar”   to'plami   2004   yilda,   “Gitara”   to'plami   2007   yilda,   2013   yilda   “Fortepiano
uchun   asarlar”   to'plami   chop   etildi.   Hozirgi   vaqtda   O'zbekiston   kompozitorlar   va
bastakorlar   uyushmasi   a'zosi   bo'lgan   Holnazarov   Abdurahmonning   ijodida   qizgin
payt.   Uning   “Puflama   va   zarbli   cholg'ular   orkestri   uchun   asarlar”,   “Rubob   prima
uchun   asarlar”   to'plamlari   nashr   uchun   tayyorlab   qo'yilgan.   Hozirgi   paytda
Holnazarov Abdurahmonning o'zi ijod qilgan va qayta ishlagan hamda moslashtirgan
asarlari  Respublikamiz   bolalar  musiqa  va  san'at  maktablari,  ixtisoslashgan   san'at  va
madaniyat maktablarida o'quvchilar tomonidan sevib ijro etib kelinmoqda.
Mamatqulov Abdulhamid
1950 yil Sirdaryo tumanida tug'ilgan, Guliston ixtisoslashgan san'at maktabining xalq
cholg'ulari kafedrasi Oliy toifali o'qituvchisi, qariyb 50 yillik ish stajiga ega. U xalq
cholg'ulari:   rubob   prima,   dutor   bas   mutaxassisliklarida   yangi   pedagogik
texnologiyalarni   keng   tadbiq   etishi,   o'quvchilarga   saboq   berish   jarayonida
multimedia   vositalari   kabi   zamonaviy   ko'rgazmali   qurollardan   foydalanishi   hamda
har bir o'g'il-qizning iqtidori va qobiliyatiga qarab individual ish olib borishni yo'lga
qo'yganligi   tufayli   o'quvchilari   viloyat   va   respublika   miqyosidagi   ko'rik-tanlovlarda
sovrinli   o'rinlarni   egallab   kelmoqda.   U   mehnat   faoliyati   davomida   o'zining
talabchanligi,   mehnatsevarligi,   yangilikka   intiluvchanligi   bilan   jamoa   o'rtasida   o'z
hurmatiga ega inson.
54 O'zining   pedagogik   faoliyati   davomida   ko'plab   shogirdlar   yetishtirgan
murabbiy,   o'z   sohasini   chuqur   egallagan,   bilimli,   izlanuvchan,   dunyoqarashi   keng,
ijodkor   o'qituvchi.   A.Mamatqulov   2016   yil   Frantsiya   Davlatida   o'tkazilgan   “GALA
NICE   2016”   tanlovida   “Eng   yaxshi   o'qituvchi”   nominatsiyasi   bo'yicha   “Svoboda,
Raqibat, Bratstvo” medali hamda Professional o'qituvchi sertifikati bilan taqdirlandi.
O'quvchisi   Karimov   Dilshod   ham   EURO   MEDIA   STAR   GROUP   ko'rik   tanlovi
medali va sertifikatiga ega bo'ldi.
A.Mamatqulov   2010   yil   Toshkent   shahrida   bo'lib   o'tgan   “Ta'lim
samaradorligini   oshirishda   ilg'or   pedagogik   texnologiyalarni   rolini”   seminarida
qatnashib,  katta   taassurot  qoldirdi.  O'zining  mehnat  faoliyati   davomida  60  ga  yaqin
shogirdlarni   tarbiyaladi   hamda   4   nafar   o'quvchilari   Xalqaro   tanlovda,   6   nafar
o'quvchilari Respublika yosh ijrochilari tanlovida yuqori natijalarga erishdi.
Bahodirov Nail Sharipovich
1951   yil   8   aprelda   Syrdaryo   viloyati   Guliston   shahrida   tug’ilgan.   1966-1970
yillar Toshkent Davlat Hamza nomli musiqa bilim yurti xalq cholg’ulari bo’limining
bayan-akordeon   sinfi   bo’yicha   tahsil   olgan.   1977-1982   yillar   Moskva   Davlat
madaniyat   institutida   “Xalq   cholg’ulari   orkestri”   rahbari   mutaxassisligi   bo’yicha
tahsil   olgan.   1980   yildan   buyon   ushbu   ta'lim   muassasasida   o’qituvchi   sifatida
muvaffaqiyatli   faoliyat   olib   borgan.   Buning   natijasida   quyidagi   o’quvchilari
Respublika   madaniyat,   musiqa   va   san'at   o’quv   yurtlari   o’quvchilari   o’rtasida
o’tkazilgan   “Yosh   ijrochilar”   ko’rik-tanlovida   g’oliblikni   qo’lga   kiritdi:   Djienbaev
Ikhtiyor   3-o’rin,   1985   yil   (Samarkand   shahri),   Ozbekov   Jonibek   3-o’rin,   2000   yil
(Toshkent   shahri),   Alimseytov   Lenur   3-o’rin,   2005   yil   (Buxoro   shahri),   Boymatov
Asad   2-o’rin,   2005   yil   (Buxoro   shahri),   Karimov   Ulug’bek   3-o’rin,   2013   yil
(Toshkent shahri).
Nail   Bahodirov   o’qituvchilik   bilan   bir   qatorda   bastakorlik   sohasida   ham
mukammal   ijodkor   sifatida   o’zini   namoyon   qila   oldi.   Uning   orkestr   uchun   yozgan,
qayta   ishlagan   va   moslashtirgan   350   dan   ortiq   asarlari   bolalar   musiqa   va   san'at
maktablarining orkestrlarida, Respublika miqyosida va boshqa mamlakatlarda hamda
55 o’quv yurtimizda ijro qilinib kelgan. U mohir dirijyor. Uning boshchiligidagi  o’quv
yurtimizning Xalq cholg’ulari orkestri quyidagi yutuqlarga erishdi:
1983   yil   “Davramizga   marhabo”   O’zbekiston   televideniyesi   festivali
sovrindori;
1989 yil Respublika ansambl  va orkestrlar festivali  laureati (3-o’rin Toshkent
shahri);
1991   yil   Butunittifoq   ansambl   va   orkestrlar   festivali   Gran-pri   sovrindori
(Ukraina, Xmelnitskiy shahri);
1994   yil   Butunittifoq   ansambl   va   orkestrlar   festivali   Gran-pri   sovrindori
(Ukraina, Donetsk shahri);
2001   yil   Xalqaro   milliy   cholgu   ansambli   va   orkestrlar   festivali   “Toshkent
bahori”; sovrindor;
2001   yil   o’quv   yurtimiz   Xalq   cholg’ulari   orkestriga   chet   mamlakatlarga
koncert dasturlari bilan chiqish uchun sertifikat berildi;
2006  yil   “Diyor   ohanglari”  O’zbekiston   televizion   festivali   1-o’rin   (Toshkent
shahri).
Davlatimiz Nail Bahodirovni 2000 yil I-darajali “Sog’lom avlod uchun” ordini
bilan   mukofotladi   hamda   2011   yil   mustaqilligimizning   20   yilligi   munosabati   bilan
“O’zbekiston Respublikasi Mustaqilligiga 20 yil” ko’krak-nishoni bilan taqdirladi.
2014   yil   “Navro’z   sadolari”   VII   Respublika   ko’p   ovozli   milliy   ansambl   va
orkestrlar   tanlovida   Nail   Bahodirov   rahbarligida   Guliston   shahar   1-son   bolalar
musiqa   va   san'at   maktabi   xalq   cholg’ulari   orkestri   faxrli   1-o’rinni,   o’quv
yurtimizning   xalq   cholg’ulari   orkestri   faxrli   3-o’rinni   egalladilar.   Nail   Bahodirovga
ko’rik-tanlovining “San'at yo’lidagi fidoyiligi uchun” maxsus diplom topshirildi.
N.   Bahodirovning   o’quvchilaridan   Karimov   Ulug’bek   2015   yil   akademik
litsey,   madaniyat   va   san'at   kollejlari   o’rtasida   o’tkazilgan   “Yosh   ijrochilar”   ko’rik-
tanlovining   Respublika   bosqichida   faxrli   2-o’rin   bilan   va   Guliston   shahar   1-son
bolalar   musiqa   va   san'at   maktabining   orkestri   “Navro’z   sadolari”   birinchi   “Xalqaro
ko’p ovozli milliy cholgu ansambl va orkestrlar” festivaliida 1-darajali diplom bilan
taqdirlandi.
56 2014 yilda Guliston san'at  kolleji va Guliston shahar 1-son bolalar musiqa va
san'at   maktabining   orkestrlari   Toshkent   shahrida   “Sog’lom   bola”   yiliga   bag’ishlab
o’tkazilgan “Ko’p ovozli” milliy cholg’ular ansambli  va xalq cholg’ulari orkestrlari
festivaliida faxrli 1 va 2-o’rinlarni egalladi.
N.   Bahodirov   rahbarligidagi   Guliston   san'at   kolleji   xalq   cholg’ulari   orkestri
2016   yilda   O’zbekiston   Davlat   Konservatoriyasida   bo’lib   o’tgan   II   Xalqaro   milliy
cholgu ko’p ovozli ansambl va orkestrlar konkurs-festivalida faxrli 1-o’rinni egalladi.
2017   yilda   mutaxassislik   sinfi   o’quvchisi   Sotiboldiev   Sunnatillo   Toshkent
shahrida   o’tkazilgan   akademik   litsey,   madaniyat   va   san'at   kollejlari   o’rtasida
o’tkazilgan   “Yosh   ijrochilar”   ko’rik-tanlovining   Respublika   bosqichida   faxrli   3-
o’riniga sazovor bo’ldi.
N. Bahodirov boshchiligidagi Guliston shahar 1-sonli bolalar musiqa va san'at
maktabining   orkestri   2017   yil   “Xalq   bilan   muloqot   va   inson   manfaatlari   yili”ga
bag’ishlab,  “Ko’p  ovozli”  milliy  cholg’ular   ansambli   va  xalq  cholg’ulari  orkestrlari
festivalida 2-o’rinni egalladi.
U   o’zining   pedagogik   mehnat   faoliyati   davomida   ko’plab   natijalarga   erishdi.
Jumladan,   N.   Bahodirov   2012   yil   Toshkent   shahrida   O’zbekiston   Respublikasi
birinchi Prezidenti tomonidan tashkil etilgan “Bilimli va aqll-zakovotli etuk avlodni
tayyorlash–mamlakatni   barqaror   rivojlantirish   va   modernizatsiya   qilishning   muhim
sharti” deb nomlangan Xalqaro konferentsiyada ishtirok etdi.
2015 yilda O’zbekiston ta'lim, fan va madaniyat kasaba uyushmasi Respublika
kengashi   tomonidan   N.   Bahodirov   “O’z   kasbining   mohir   egalari”   tadbirining
Respublika bosqichi g’olibi deb topildi.
2016   yil   O’zbekiston   Respublikasi   Madaniyat   va   sport   ishlari   vazirligi
tomonidan   Faxriy   yorliq   bilan   taqdirlandi.   “Kamolot”   yoshlar   ijtimoiy   harakati
Guliston   shahar   kengashi   tomonidan   tashkil   etilgan   tadbirlarni   yuqori   saviyada
o’tkazishda ko’rsatgan ko’magi uchun Tashakkurnoma bilan taqdirlangan.
2016   yil   Syrdaryo   viloyati   Prokuraturasi   va   Syrdaryo   viloyati   o’rta   maxsus,
kasb-hunar   ta'limi   boshqarmasi   tomonidan   o’tkazilgan   “Tanlangan   kasbim-menim
57 kelajagim”   nomli   kasblar   ko’rgazmasida   N.   Bahodirov   boshchiligidagi   “Xalq
cholg’ulari orkestri” bilan qatnashgan Guliston san'at kolleji faxrli 1-o’rinni oldi.
2017   yil   “Xalq   bilan   muloqat   va   inson   manfaatlari   yili”   Davlat   dasturida
belgilangan   vazifalarni   targ’ib   etishda   jonbozlik   ko’rsatgani   uchun   “Yilning   eng
yaxshi   orkestri”   nominatsiyasi   bo’yicha   Syrdaryo   viloyati   hokimligi   tomonidan   1-
darajali diplom bilan taqdirlangan.
2017   yilda   Syrdaryo   viloyati   Madaniyat   boshqarmasining   Ta'lim   tizimidagi   ko’p
yillik   samarali   mehnati,”Ta'lim   to’g’risidagi”,   “Kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturi”
qonunlarini   hayotga   tadbiq   etishda,   shuningdek   yoshlarni   milliy   musiqa   va
san'atimizning   noyob   durdonalaridan   bahramand   qilishlari   hamda   yosh   avlodni
tarbiyalashdagi   namunali   natijalarga   erishganligi   uchun   Faxriy   yorlig’i   bilan
taqdirlandi.
2017   yil   1   oktyabr   “O’qituvchi   va   murabbiylar   kuni”   bayrami   munosabati
bilan   O’zbekiston   Respublikasi   Madaniyat   vazirligi   tomonidan   faxriy   yorliq   bilan
taqdirlangan.
2017   yilda   “Xalq   bilan   muloqat   va   inson   manfaatlari   yili”ga   bag’ishlab
o’tkazilgan “Ko’p ovozli” milliy cholg’ular ansambli  va xalq cholg’ulari orkestrlari
festivalida   “San'at   yo’lidagi   fidoyiligi   uchun”   N.   Bahodirov   Syrdaryo   viloyati
hokimligi tomonidan diplom bilan taqdirlandi.
2018   yil   “Navro’z   sadolari”   xalqaro   festivalida   faol   qatnashgani   uchun
“Sog’lom avlod” jamg’armasi tomonidan Tashakkurnoma bilan taqdirlandi.
2018   yil   “Navro’z   sadolari”   xalqaro   festivalida   “Za   sohranenie   uzbekskogo
kul'turnogo naslediya i narodnogo tvorchestva Uzbekistana, za samootvrzhenny trud
v muzykal'nom vospitanii molodogo pokoleniya” deb nomlangan Tashkurnoma bilan
“Sog’lom avlod” jamg’armasi tomonidan taqdirlangan.
2019   yil   “Ixtisoslashtirilgan   san'at   va   madaniyat   maktablari,   maktab-internatlari,
akademik   litseylari   yosh   ijrochilarining   Respublika   tanlovini   o’tkazishdagi   faol
ishtiroki   uchun”   Bahodirov   Nail   Sharifovich   O’zbekiston   madaniyat   vazirligi
tomonidan   Tashakkurnoma   bilan   taqdirlangan.   Shu   ko’rik-tanlovda   Nail
58 Bahodirovning   mutaxassislik   sinfi   3-bosqich   o’quvchisi   Mametov   Og’ali
(akkordeon) yo’nalishi bo’yicha faxrli 1-o’rinni egalladi.
Bundan   tashqari,   2020   yil   “Milliy   madaniyatimiz   va   san'atimiz   rivojiga
qo’shgan   hissasi   uchun”   Bahodirov   Nail   Sharifovich   O’zbekiston   Respublikasi
Prezidenti   tomonidan   bazaviy   hisoblash   miqdorining   50   baravari   miqdorida   bir
martalik pul mukofoti bilan rag’batlantirildi.
Yana,   2020   yil   1   oktyabr   “O’qituvchilar   va   murabbiylar   kuni”   bayrami
munosabati   bilan   Nail   Bahodirov   O’zbekiston   Respublikasi   madaniyat   vazirining
“Faxriy yorlig’i” bilan taqdirlandi.
Albatta, rag’batlar har bir insonning mehnatsevarlik faoliyatining ko’zgusidir.
Ammo insonga rag’bat bilan o’lchab bo’lmaydigan jihatlar ham bor. Uni faqat qalb
bilan   his   qilish   mumkin.   Aynan   ana   shu   his   atrofidagi   odamlarning   e'tirofidir.   N.
Bahodirov ham shunday odamlar safiga kiradi. Jamoadoshlarining e'tirofiga sazovor
inson, har biri uchun chin do’st va mehribon ustoz sifatida tilga olinadi.
So'nggi   o'n   yil   ichida   erishilgan   yutuqlar   yanada   sezilarli   bo'lib,   o'quvchilar
tomonidan o'zlashtirilgan ishlar va yutuqlarining natijasidir.
2015   yilda   "Xalq   cholg'ulari"   yo'nalishi   o'quvchisi   Karimov   Dilshod   (Rubob
prima)   Respublikada   o’tgan   tanlovda   ikkinchi   o’rinni   egalladi,   shuningdek,   2016
yilda   Fransiyaning   Parij   shahrida   o’tkazilgan   masofaviy   tanlovda   ham   ikkinchi
o’rinni egalladi. Shu yilning noyabrida esa  “So’zlar navosi” tanlovining Respublika
bosqichida birinchi  o’rinni  egalladi. 2016 yilda "San'at  maktabi" televizion festivali
va boshqa yirik musiqiy tanlovlarda ham yuqori natijalar ko’rsatildi.
2017   yil   davomida   Karimov   Dilshod   "Nihol"   davlat   mukofotiga   sazovor
bo’ldi, va 2021 yilda Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan "Mard o’glon" davlat
mukofoti bilan taqdirlandi. O’quvchilar orasida Nurlanov Davlat, S. Sotiboldiyev, A.
Iskandrovlar kabi talabalarning musiqiy yutuqlari ham alohida ta'kidlanishi kerak.
Shuningdek, 2018 yilda "Zarb sadolari" jamoasi "Yoshlar kelajak bunyodkori"
festivalida birinchi o’rinni egalladi. 2019 yilda Turabova Mukhisa “Nihol” mukofoti
sohibi bo’ldi, va 2021 yilda boshqa ko'plab o'quvchilar "G’olib" sifatida tanlandi.
59 2021   yilda   "So’zlar   sehrida"   ko’rik   tanlovida   bir   qator   o’quvchilar   yuqori
o’rinlarga ega bo’ldi. Shu bilan birga, Xalqaro masofaviy tanlovlar, masalan, "Qalb"
ko’rik- tanlovida ham o’quvchilarimiz faol qatnashib, birinchi va ikkinchi o’rinlarni
egalladilar.
Bundan   tashqari,   2004-2023   yillar   davomida   mazkur   sohadagi   ko’plab
o’qituvchilar — Bakhadirov N.Sh, Mamatqulov A, Babashev A.B, Samonov A.X va
boshqalar yuqori malakali kadrlari tayyorlashga hissalarini qo’shdilar.
O’qituvchilar va o’quvchilarining yutuqlari o’quv muassasasining rivojlanishida
muhim   o’rin   tutmoqda   va   ular   o’z   sohalarida   yuqori   malakali   mutaxassislar
tayyorlashda davom etmoqdala   14
Guliston davlat san’at bilim yurtidagi xalq cholg’ulari yo’nalishining
tarixiy taraqqiyoti va yutuqlari
Guliston   davlat   musiqa   bilim   yurtida   xalq   cholg’ulari   yo’nalishi   1973-yilda
tashkil   etilgan  bo’lib,  bu   bo’lim   o’tgan   davr   mobaynida   yurtimiz   madaniy  hayotida
salmoqli   o’rin   egallab   kelmoqda.   Xalq   cholg’ulari   bo’limining   asosiy   maqsadi   —
xalqimizning   boy   musiqiy   merosini   chuqur   o’rganish,   uni   yosh   avlodga   yetkazish,
xalq   cholg’ularini   professional   darajada   ijro   etadigan,   milliy   qadriyatlarni   chuqur
anglashi   bilan   birga,   zamonaviy   san’at   talablari   darajasida   ijod   qila   oladigan
ijrochilarni tayyorlashdan iborat.
Bo’lim  tashkil   etilgan  dastlabki   yillarda  tajribali,  xalq orasida  tanilgan  ustozlar
bu   yerda   faoliyat   olib   borgan.   Jumladan,   mashhur   dutorchilar,   doirachilar,
rubobchilar,   torchilar,   satochilar   va   boshqa   milliy   cholg’ular   ustalari   bilim   yurtida
mahorat darslarini o’tkazgan. Ularning sa’y-harakatlari bilan ko’plab yosh iste’dodlar
yuzaga chiqdi.
Yillar davomida bo’lim o’z faoliyatini takomillashtirib bordi. O’quv dasturlarida
nafaqat cholg’u asboblarida ijro mahoratini oshirish, balki nazariy bilimlar, musiqiy
savodxonlik, xalq ashulalari va an’anaviy musiqaning uslubiy xususiyatlarini chuqur
o’rganishga alohida e’tibor qaratildi.
14
  Ahmedov, M. (2004).  Xalq cholg‘u san’ati asoslari . Toshkent: Fan
60 Bo’limda   tahsil   olgan   o’quvchilar   nafaqat   Sirdaryo   viloyatida,   balki
respublikaning   turli   hududlarida,   hatto   xorijiy   mamlakatlarda   ham   faoliyat
yuritayotgan   san’atkorlar   safini   to’ldirib   kelmoqda.   Ular   turli   festivallar,   tanlovlar,
konsert dasturlarida muvaffaqiyatli ishtirok etib, faxrli o’rinlarni egallab, bilim yurti
sha’nini yuksaltirishmoqda.
Bo’lim   tarkibidagi   o’qituvchilar   —   o’z   ishining   ustalari,   xalq   ijodiyotini
sevuvchi,   mehr   bilan   yoshlarga   saboq   berayotgan   insonlardir.  Ular   doimiy   ravishda
o’z ustida ishlaydi, respublika miqyosidagi ilmiy-amaliy konferensiyalarda, seminar-
treninglarda ishtirok etib, zamonaviy ta’lim yondashuvlarini o’zlashtirib boradi.
Bugungi   kunda   Guliston   davlat   san’at   bilim   yurtidagi   xalq   cholg’ulari   bo’limi
— bu nafaqat o’qituvchilarning fidokorona mehnati, balki o’quvchilarning iste’dodi
va intilishi, madaniyatimizga bo’lgan muhabbatining yorqin timsolidir.
Xalq   cholg’ulari   bo’limi   o’quv   yurtining   yetakchi   bo’limlaridan   biri   bo’lib,
1994–2003   yillar   davomida   quyidagi   o’z   ishining   ustasi   bo’lgan   o’qituvchilar   bu
yerda samarali faoliyat olib borganlar:
 R.I. Ibadlayev (bayan, akkordeon),
 A.B. Babashev (nay),
 A. Mamatqulov (dutor-bas, rubob-prima),
 O’.M. Haydarov (doira, urma cholg’ular),
 N.Sh. Bahadirov (bayan-akkordeon),
 G’.A. Azamqulov (g’ijjak),
 R.O. Akuliyev (avg’on rubobi, qashqar rubobi, rubob-prima),
 M.A. Ahmedov (avg’on rubobi),
 Yo.N. Norboyev (g’ijjak),
 N.A. Ibragimova (chang),
 X.K. Qiyiqboyev (kontrabas),
 F.A. Tolanova (qashqar rubobi),
 A.A. Yo’ldoshev (doira, urma cholg’ular),
 A.X. Samanov (g’ijjak),
 X.X. Nizomova (g’ijjak),
61  M.U. Badalov (dutor-bas),
 M.S. Xayitqulov (doira, urma cholg’ular),
 Q.R. Xoshimov (dutor-bas),
 M.A. Mamatqulova (chang),
 O.A. Mamatqulov (doira, urma cholg’ular).
Yuqorida   nomlari   keltirilgan   o’qituvchilar   o’tgan   davr   mobaynida   sermazmun
ijodiy  faoliyat  olib  borib,  davr  talabi  va   “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi”  asosida
sifatli   mutaxassis   kadrlar   tayyorlashga   katta   hissa   qo’shganlar.   Ular   o’rta   maxsus
musiqa, san’at va madaniyat o’quv yurtlari o’quvchilari o’rtasida o’tkazilgan “Yosh
ijrochilar” tanlovining o’nlab g’oliblarini yetishtirib chiqarganlar.  Jumladan:
1. MANSUROV   ABROR   (doira,   1995   yil,   1-o’rin)   —   o’qituvchi   O’.M.
Haydarov sinfi
2. HAYDARALIYEV UMID (chang, 1995 yil, 2-o’rin) — G. Elmuradova sinfi
3. BABASHEVA   MADINA   (nay,   1995   yil,   2-o’rin)   —   o’qituvchi   A.B.
Babashev sinfi
4. XOSHIMOV   QURBON   (dutor-bas,   1995   yil,   3-o’rin)   —   o’qituvchi   A.
Mamatqulov sinfi
5. XOJIMATOV   VALISHER   (avg’on   rubobi,   1995   yil,   3-o’rin)   —   o’qituvchi
M.A. Ahmedov sinfi
6. TOSHMATOV   SHUHRAT   (qashqar   rubobi,   1995   yil,   3-o’rin)   —   o’qituvchi
F.A. Tolanova sinfi
7. BURXANOV OTABEK (qashqar rubobi, 1995 yil, 3-o’rin) — o’qituvchi F.A.
Tolanova sinfi
8. RUSTAMOV ALISHER (nay, 1995 yil, 3-o’rin) — o’qituvchi A.B. Babashev
sinfi
9. MANSUROV   ABROR   (doira,   1996   yil,   1-o’rin)   —   Oliy   va   o’rta   maxsus
o’quv   yurtlari   o’quvchilari   o’rtasidagi   ko’rik-tanlov   g’olibi,   o’qituvchi   O’.M.
Haydarov sinfi
10. RUSTAMOV ALISHER (nay, 1997 yil, 1-o’rin) — o’qituvchi A.B. Babashev
sinfi
62 11. MAMATQULOV   OYBEK   (doira,   1997   yil,   2-o’rin)   —   o’qituvchi   O’.M.
Haydarov sinfi
12. BABASHEVA MADINA (nay, 1997 yil, 2-o’rin) — A.B. Babashev sinfi
13. QOBILOV   YOQUB   (avg’on   rubobi,   1999   yil,   3-o’rin)   —   o’qituvchi   M.A.
Ahmedov sinfi
14. MAMATQULOV OYBEK (doira, 2000 yil, 1-o’rin) — Oliy va o’rta maxsus
o’quv   yurtlari   o’rtasidagi   ko’rik-tanlov   g’olibi,   o’qituvchi   O’.M.   Haydarov
sinfi
15. ABDUSATTOROV YOQUB (dutor-bas, 2001 yil, 2-o’rin) — o’qituvchi M.U.
Badalov sinfi
16. O’ZBEKOV   JONIBEK   (akkordeon,   2001   yil,   3-o’rin)   —   o’qituvchi   N.Sh.
Bahadirov sinfi
17. YO’LDASHEV QAXRAMON  (doira,  2001 yil,  2-o’rin)  —  o’qituvchi   O’.M.
Haydarov sinfi
18. ELMURADOV   BAXODIR   (avg’on   rubobi,   2003   yil,   2-o’rin)   —   o’qituvchi
M.A. Ahmedov sinfi
Bo’lim  o’qituvchilarining  ijodiy  izlanishlari  ham  e’tiborga  molikdir.  Jumladan,
R.I.   Ibadlayev   (marhum)ning   Moskvada   chop   etilgan   musiqa   asarlari,   2002   yilda
Toshkentda   3000   nusxada   nashr   etilgan   “Bayan   va   akkordeon   uchun”   xrestomatiya
kitobidagi   asarlari   hozirgi   kunda   ham   respublika   va   Hamdo’stlik   mamlakatlarining
oliy   hamda   o’rta   maxsus   san’at   bilim   yurtlarida   ijro   etilmoqda   va   ulardan   samarali
foydalanilmoqda.
Oliy   toifali   o’qituvchi   N.Sh.   Bahadirov   bir   qator   musiqa   asarlarini   katta
orkestrga moslab qayta ishlagan.
 Yo.N. Norboyev va D. Sultonovaning hammuallifligida ishlab chiqilgan “Jahon
va   Vatan   madaniyati   tarixi”   o’quv   dasturi   O’zbekiston   Respublikasi   Oliy   va   o’rta
maxsus   ta’lim   vazirligi   hamda   Madaniyat   ishlari   vazirligi   tomonidan   tasdiqlangan
bo’lib,   respublikamizdagi   barcha   san’at   va   madaniyat   ta’lim   muassasalarida   aynan
shu dastur asosida mashg’ulotlar olib borilmoqda.  15
15
  Abdurahmonov, A. (2015).  O‘zbek musiqa merosi . Toshkent: O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi.
63 IZLANISH VA INTILISHLARI DAVLATIMIZ TOMONIDAN E'TIROF
ETILGAN O’QUVCHILAR
          2006 yil  Zuxriddarov Sardor (nay)
“Nihol” davlat mukofotiga sazovor bo’ldi.
O’qituvchi: A. Babaev sinfi.
                         2006 yil   Tursunboeva Hurshida
(rassomchilik)
“Zulfiya” nomidagi davlat mukofotiga sazovor bo’ldi.
O’qituvchi: O. Xaydarov sinfi.
64      2017 y il   Karimov
Dilmurod (rubob prima)
“ N ihol”  dav lat  muk ofot iga sazov or bo’ldi.
O’qit uv chi: A. Mamat qulov  sinfi .
                                               2018  yil   Mamirova   Madina
( an ’ anaviy   xonandalik )
65 “ Zulfiya ”  nomidagi   davlat   mukofotiga   sazovor   bo ’ ldi .
O’qituvchi: Sh. Mamadaliev sinfi.
                              MUXLISA TUROBOVA,
2019 yilda doira san’ati bo’yicha “Nihol” davlat mukofotini olgan.
Muxlisaning muxlislari uning mahoratidan hamisha mamnun.
O’qituvchi: O. Mamatqulov sinfi.
          2020 yil   MUXAMMADIYEVA
SITORA  (an’anaviy xonandalik)
66 “Zulfiya” nomidagi davlat mukofotiga sazovor bo’ldi.
O’qituvchi: Sh. Mamadaliev sinfi.
       2021 yil   maktabimiz bitiruvchisi
KARIMOV DILSHOD
Prezidentimiz tomonidan yana bir e’tirofga muyassar bo’ldi.
U “Mard yigit” davlat mukofoti bilan taqdirlandi.
67 Sirdaryo viloyatining sobiq hokimi G afurjon Mirzayev va bir guruh faolʻ
yoshlar bilan.Zulfiyachi qizimiz Sitora muhammedova (o ngdan ikkinchi)	
ʻ
68 2000 yil "xalq chog uchilari" yo'nalishi bosh o'qituvchisi N.Bahodirovʻ
birinchi darajali sog'lom avlod uchun ordinari bilan mukofotlangan 2011
yilda O'zbekiston Respublikasi Mustaqilligiga 20 yil ko krak nishoni bilan	
ʻ
taqdirlandi.
69 Guliston ixtisoslashtirilgan san at maktabida yoshlarga barcha fanlar qatoriʼ
ona til va adabiyot fanini o'qitilishi ham namunali yo'lga qo'yilgan.
O'quvchilar viloyat va shahar respublika olimpiadalarida muvaffaqiyatli
qatnashmoqdalar. Bunda fan o'qituvchisi Sotivoldiyeva Xursandoyning
mehnatlari e'tiborga loyiq. Muallifa kuperlik faoliyatida erishgan yutuqlari
uchun 2016 yilda shuhrat medali berildi.
70 Seniki ixlosmand yoshlarning haqiqiy fidoiylaridan bo'lgan xalq kafedrasi
bosh o'qituvchisi A.Mamatqulov 2012 yil o zbekiston 30224030 respublikasiʻ
konstitutsiyasining 25 yilligi ko krak ishonib bilan taqdirlandi. 2022 yil	
ʻ
o zbekiston respublikasi 31yilligi munosabati bilan ikkinchi darajali "sog'lom	
ʻ
avlod uchun" ordeni bilan mukofotlandi.
71 XULOSA
Ushbu   bitiruv   malakaviy   ishida   o’zbek   xalq   cholg’u   asboblarining   kelib
chiqish   tarixi,   rivojlanish   bosqichlari,   ularning   turlari   va   ijrochilik   xususiyatlari
chuqur ilmiy-nazariy tahlil etildi. Shuningdek, ularning o’zbek xalqining ma’naviy
hayotidagi,   san’atidagi   va   ayniqsa,   yosh   avlod   tarbiyasidagi   o’rni   alohida
o’rganildi.   Ish   davomida   Guliston   ixtisoslashtirilgan   san’at   maktabining   faoliyati
asosida   amaliy   misollar,   kuzatuvlar,   suhbatlar   va   tahliliy   yondashuvlar   asosida
o’rganish ishlari olib borildi.
Tadqiqot  shuni  ko’rsatadiki, o’zbek xalq cholg’u asboblari  asrlar  davomida
shakllanib   kelgan   va   xalqimizning   madaniy   merosida   muhim   o’rin   egallagan.
Ularning har biri – dutor, gijjak, rubob, nay, karnay-surnay, doira, chang va boshqa
cholg’ular   –   nafaqat   musiqiy   asbob,   balki   xalqning   tarixi,   qalbi   va   ruhiyatini
ifodalovchi   timsollardir.   Ushbu   asboblar   orqali   xalqning   ichki   dunyosi,   his-
tuyg’ulari, orzu-umidlari aks etgan.
O’quvchilarni   xalq   cholg’ulari   orqali   tarbiyalash   va   ularga   milliy   musiqa
orqali   estetik   madaniyatni   singdirish   –   zamonaviy   ta’limning   ustuvor
yo’nalishlaridan   biridir.   Musiqa   orqali   o’quvchilarda   nafaqat   musiqiy   did,   balki
ma’naviy-axloqiy   qadriyatlar,   vatanparvarlik,   estetik   sezgi,   ruhiy   uyg’unlik,
mehnatsevarlik va jamoaviylik kabi fazilatlar shakllanadi.
Guliston   ixtisoslashtirilgan   san’at   maktabida   olib   borilgan   kuzatuvlar   va
suhbatlar natijasida quyidagi muhim xulosalarga kelindi:
1. O’zbek   xalq   cholg’u   asboblari   ta’lim-tarbiya   jarayonida   muhim   vosita
hisoblanadi.  Ular orqali o’quvchilarda nafaqat musiqiy iste’dod, balki milliy
madaniyatga hurmat, o’zlikni anglash va estetik dunyoqarash shakllanadi.
2. San’at maktablarida xalq cholg’ulari asosida tashkil etilgan dars jarayonlari
ko’proq   amaliy   mashg’ulotlarga   yo’naltirilgan.   Bu   holat   o’quvchilarda
ijrochilik malakalarini shakllantirishda va sahnaviy tajriba orttirishda ijobiy
samara bermoqda.
72 3. Pedagoglar   xalq   cholg’ularini   o’qitishda   an’anaviy   va   zamonaviy   usullarni
uyg’unlashtirmoqdalar.   Ayniqsa,   individual   yondashuv,   badiiy   did   bilan
ishlash,   sahna   madaniyati   va   ansambl   bilan   ishlash   ko’nikmalarini
rivojlantirishda samarali metodik yondashuvlar qo’llanilmoqda.
4. Cholg’u asboblari orqali xalq qo’shiqlari, mumtoz ashulalar, maqom yo’llari
va zamonaviy kompozitsiyalarni o’rganish o’quvchilarda musiqiy tafakkurni
kengaytiradi,  ularni ijodkorlikka undaydi va milliy g’ururni shakllantiradi.
5. Ta’lim   muassasalarida   milliy   cholg’ularni   chuqur   o’rgatish   orqali   xalq
musiqasi   rivojiga,   uning   zamonaviy   talqindagi   davomiyligiga   zamin
yaratiladi.   Bu   esa   yosh   avlodni   o’z   xalqining   san’atiga   hurmat   ruhida
tarbiyalashda muhim omildir.
6. Yosh avlodni xalq cholg’ulari orqali tarbiyalash nafaqat madaniy-ma’naviy,
balki psixologik va ijtimoiy barqarorlikka xizmat qiladi.  Bunday o’quvchilar
jamoada   ishlashga,   mehnatsevarlikka,   ijtimoiy   faollikka   va   ijodiy
yondashuvga intiladi.
7. Guliston ixtisoslashtirilgan san’at maktabi misolida shuni aytish mumkinki,
xalq   cholg’ularining   o’rganilishi   ta’lim   jarayonida   nafaqat   musiqa,   balki
tarbiya   vositasi   sifatida   ham   o’z   o’rnini   topmoqda.   Bu   maktabda   iste’dodli
yoshlar aynan xalq cholg’ulari orqali o’z iste’dodini namoyon qilmoqda va
respublika miqyosidagi tanlovlarda muvaffaqiyatli ishtirok etmoqda.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, quyidagi taklif va tavsiyalarni bildirish mumkin:
 Xalq   cholg’u   asboblarini   o’qitish   bo’yicha   alohida   metodik   qo’llanmalar,
multimediya darsliklar, video darslar va interaktiv platformalarni keng joriy
etish lozim.
 O’qituvchilar   malakasini   oshirish   bo’yicha   xalq   cholg’ulari   bo’yicha
ixtisoslashgan seminarlar, amaliyotlar va treninglar tashkil etish zarur.
 Musiqa   va   san’at   maktablarida   xalq   cholg’ulariga   ixtisoslashtirilgan
yo’nalishlar sonini ko’paytirish, ularni moddiy-texnik baza bilan ta’minlash
kerak.
73  Har   yili   xalq   cholg’u   asboblari   ijrochiligi   bo’yicha   yoshlar   o’rtasida
respublika   miqyosida   tanlov   va   festivallar   tashkil   etish   yoshlarni
rag’batlantiradi.
 Maktabgacha ta’limdan boshlab xalq cholg’ulari bilan tanishtirish darslarini
joriy etish orqali bolalarda erta musiqiy did va milliy ong shakllantiriladi.
Xulosa   qilib   aytganda,   o’zbek   xalq   cholg’u   asboblari   –   bu   bizning   milliy
g’ururimiz,   tarixiy-madaniy   xazinamizdir.   Ularni   asrab-avaylash,   yosh   avlodga
yetkazish,   ta’lim   tizimiga   chuqur   joriy   etish   orqali   biz   o’z   san’atimiz   va
madaniyatimizning   uzviy   davomiyligini   ta’minlaymiz.   Bugungi   kunda   xalq
cholg’ularining ta’limdagi o’rni nafaqat saqlanib qolmoqda, balki yangicha talqin,
yangi   izlanishlar,   yangi   texnologiyalar   orqali   rivojlanib   bormoqda.   Shu   bois   bu
sohadagi ilmiy-amaliy tadqiqotlar davom ettirilmog’i zarur va dolzarbdir.
74 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. . Abdurahmonov, A. (2015).   O’zbek musiqa merosi . Toshkent: O’zbekiston
Milliy ensiklopediyasi.
2. Ahmedov, M. (2004).  Xalq cholg’u san’ati asoslari .  Toshkent: Fan.
3. Alimov,   R.   (2017).   Cholg’u   asboblari   va   ularning   didaktik   imkoniyatlari .
Toshkent: O’qituvchi.
4. Azimov,   A.   (2020).   O’zbek   milliy   cholg’ularining   pedagogik   ahamiyati .
Samarqand: Zarafshon.
5. Bozorov,   S.   (2019).   Milliy   musiqamizning   shakllanishi   va   rivoji .   Buxoro:
Ilm ziyo.
6. G’ulomov,   N.   (2006).   O’zbek   xalq   cholg’u   asboblari   tarixi .   Toshkent:
San’at.
7. Ibragimov, Z. (2001).  Musiqa va madaniyat .  Toshkent: Ma’naviyat.
8. Ismoilov,   F.   (2010).   Musiqa   tarbiyasi   nazariyasi   va   metodikasi .   Toshkent:
O’qituvchi.
9. Jo’rayev, A. (2012).  O’zbek musiqa asarlari .  Toshkent: Yangi asr avlodi.
10. Karimov,   I.   (1997).   Yuksak   ma’naviyat   –   yengilmas   kuch .   Toshkent:
O’zbekiston.
11. Madrahimov,   N.   (2016).   Cholg’u   asboblari   bilan   tanishuv .   Namangan:
Ta’lim.
12. Matyoqubov, O. (2000).  O’zbek xalq musiqasi poetikasi . Toshkent: Sharq.
13. Mirzayev,   T.   (2005).   O’zbek   musiqasi   va   xalq   ijodi .   Toshkent:   Fan   va
texnologiya.
75 14. Qosimova, N. (2011).  Xalq musiqasi pedagogik aspektda .  Toshkent: Ta’lim
va rivoj.
15. Raximov,   A.   (2018).   Bolalar   musiqa   maktablarida   xalq   cholg’ulari .
Toshkent: Musiqa.
16. Ro’zimatov,   D.   (2008).   O’zbek   musiqa   merosi:   tarix   va   zamonaviylik .
Toshkent: Fan.
17. Sattorov,   M.   (2022).   Cholg’u   asboblari   ansambllarini   o’qitish   usullari .
Toshkent: Pedagog nashriyoti.
18. Usmonova,   G.   (2009).   Milliy   madaniyat   va   san’at   ta’limida   xalq
cholg’ularining roli .  Toshkent: O’zbekiston.
19. Yo’ldoshev,   Q.   (2013).   Musiqa   fanining   asoslari .   Toshkent:   Yangi   asr
avlodi.
20. Zokirova,   D.   (2015).   Pedagogik   mahoratda   xalq   musiqa   vositalaridan
foydalanish .  Andijon: Ilm nuri.
76 O’zbekiston davlat konservatoriyasi “Cholg ’ u ijrochiligi” fakulteti
 “Xalq cholg’ularida ijrochilik” kafedrasi 4-kurs talabasi 
Urinboyev Ikromjon Komiljon o’g’li
“Habibulla Rahimovning chang va fortepiano uchun yozgan asari
taxlili”    mavzusidagi BMIga
ILMIY  RAXBAR  XULOSASI
Musiqa   san’atida   bevosita   cholg’u   ijrochiligi   muhim   o’rin   tutadi.   Cholg’u
ijrochiligi murakkab, mashaqqatli mexnat talab etuvchi faoliyatturlariga kiradi.
Hozirgi   jahon   musiqa   madanyatida   asrlar   davomida   sayqallashib   kelgan   ijro
an’analari va cholg’ularning tarixiy ahamiyatini ilmiy-nazariy, ilmiy-amaliy tadqiq etish
ishlari jadal olib borilmoqda.
Ayniqsa,   milliy   cholg’ularda   ijro   etilgan   va   ijro   etib   kelayotgan   moxir   ustoz
sozandalarning   ijrochilik   uslublarini   o’rganish,   taxlil   qilish,   taqqoslash   hamda   ularni
yosh   avlod   vakillariga   ilmiy   tomondan   asoslab   berish   muhim   va   dolzarb   narsalardan
biridir. 
“Habibulla   Rahimovning   chang   va   fortepiano   uchun   yozgan   asari   taxlili”
mavzusidagi   bakalavr     BMI   si   dasturda   belgilangan   talablar   asosida   bajarilgan.   Reja
asosida qo’yilgan barcha vazifalar amalga oshirildi.
BMI   asosan   chang   cholg’usi   уchун   yozilgan   asar   taxlili   va   kompozitor   ijodiga
alohida e’tibor berilgan.
Bundan tashqari namoyonda ustoz changchilarning ijrochilik maktablari, ularning
shakllanishi, farqi va o’xshash jihatlari yoritib borilgan.
Urinboyev   Ikromjonni   bakalavr   BMI   sini   ijobiy   baxolab   himoyaga   tavsiya
etaman.
O’zbekiston davlat konservatoriyasi
    “Xalq cholg’ularida ijrochilik” 
77       k a fedrasi dotsenti                                                                  A.Mamadaliyev
O’zbekiston davlat konservatoriyasi “Cholg’u ijrochiligi” fakulteti, 
“Xalq cholg’ularida ijrochilik” kafedrasi IV-bosqich talabasi  
Olimjonov Ziyodjon Ibrohim og’li
“ Chang ijrochiligida ustoz pedagog Ahmadjon Odilov faoliyati va changchilar
ansamblidagi faoliyati ”  mavzusida    bajargan BMIga
TAQRIZ
O’zbekiston   davlat   konservatoriyasi   “Cholg’u   ijrochiligi”   fakulteti,   “Xalq
cholg’ularida ijrochilik” kafedrasi IV-bosqich talabasi  Olimjonov Ziyodjon Ibrohim
o’g’li   “ Chang   ijrochiligida   ustoz   pedagog   Ahmadjon   Odilov   faoliyati   va
changchilar   ansamblidagi   faoliyati. ”   mavzusida   bajargan   bitiruv   malakaviy
ishining   mavzusi   yaxshi   tanlangan   bo’lib,   O’zbekistondagi   chang   cholg’usi   uchun
yaratilgan asarlar  haqida fikr yuritilgan.
Dastlab   tanlangan   mavzu   haqida,   ularning   taraqqiyot   yo’li,   hozirgi   kundagi
Ustozlar    ijodiga  , hamda  chang  cholg’usi  bo’yicha  olib  borilayotgan  ishlar   xususida
batafsil   so’z   yuritilgan.   Keyingi   boblarda   yuritilgan   fikrlar     bevosita   ushbu   fikrni
yanada   rivojlanishiga   harakat   qilingan.   Eng   muhimi,   keyingi   boblarda   O’zbekiston
kompozitorlari   chang   uchun   maxsus   yozgan   asarlari   masalalariga   to’xtalib,   unda   ijro
taxliliga   e’tibor   berilgan.   Bundan   tashqari   johon   klassik   kompozitorlari   ijodiga   ham
alohida   to’xtalib   o’tilgan.   Men   xuddi   shu   jihatlarni   alohida   ta’kidlab,   bajarilgan
ishning ahamiyatini e’tirof etmoqchiman. 
Umuman   olganda   bajarilgan   bitiruv   malakaviy   ishi   menda   yaxshi   taasurot
qoldirdi va men bu ishni ijobiy baholayman.
“Xalq cholg’ularida ijrochilik” 
kafedrasi dotsenti                                                                  F.Shukurova
78

Guliston ixtisoslashtirilgan san’at maktabi “xalq cholg’ulari” bo’limi faoliyati

Купить
  • Похожие документы

  • XVI-XVIII asrlarda Koreya
  • O'zbek xalq tomosha san'ati
  • Hikoya va novella janrlar, ularning badiiy xususiyatlari” mavzusidagi
  • Televideniyeda mualliflik ko’rsatuvlari (Baxt formulasi ko’rsatuv misolida)
  • 5-7 sinf o’quvchilarini to’garak mashg’ulotlarida “Tog’ manzarasi” mavzusuda kompozitsiya ishlashga o’rgatish metodikasi

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha