Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 156.2KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 13 Oktyabr 2023
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Hodimlar bilan hisoblashuvlarning maqsad va vazifalari hamda uni tashkil etish nazariy-huquqiy asoslari

1Mavzu: Hodimlar bilan hisoblashuvlarning maqsad va vazifalari hamda uni tashkil etish nazari-huquqiy asoslari Reja: Kirish I bob. Hodimlar bilan hisoblashuvlarning maqsad va vazifalari hamda uni tashkil etish nazari-huquqiy asoslari 1.1. Xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini tashkil etish, uning maqsad va vazifalari 1.2. Xodimlar va sipendiya oluvchilar bilab hisoblashuvlar hisobini tashkil etishningma’yoriy xuquqiy asoslari II bob. Budjet tashkilotlarida xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlarni hisobini tashkil etish 2.1. Xodimlar bilan mehnat haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar bo’yicha hisoblashuvlar hisobi 2.2. Stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobi 2.3. Xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisob-kitoblarni buxgalteriya hisobvaraqalarda aks ettirish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati 2KIRISH 2023 yil 30 apreldan kuchga kirishi belgilangan yangi Mehnat kodeksi mehnat munosabatlaridagi mavjud bo’shliq, kamchiliklar va aniqlashtirilmagan holatlarni, shuningdek mehnat munosabatlarida yangi institutlarni tartibga solishga qaratilganligi bilan muhim ahamiyat kasb etadi. Amaldagi mehnat kodeksi chorak asrdan ortiq vaqt mobaynida mehnat munosabatlarida ustuvor qonun sanalib, ish beruvchi va xodim o’rtasidagi munosabatlarni tartibga solishga xizmat qildi. Biroq ta’kidlash lozimki, ayrim o’rinlarda xodimlarning huquqlarini himoyalash barobarida ish beruvchilarning huquq va erkinliklarini cheklash natijasida tadbirkorlik sub’ektlarining rivojlanishiga o’zining salbiy ta’sirini o’tkazib keldi. Shuningdek, kezi kelganda davlat va jamiyat manfaatlaridan kelib chiqib, yangi zaruriy mexanizmlarni joriy etish zarurati tufayli Mehnat kodeksida “yo’l qo’yilmaydi", "mumkin emas", deb belgilangan qoidalarni, shuningdek, xodimlarning huquq va manfaatlarini chetlab o’tish holatlari kuzatildi. Tartibga solish sohasiga ko’ra, amaldagi Mehnat kodeksining 3-moddasi mazmuniga ko’ra, Mehnat kodeksi O’zbekiston Respublikasining butun hududida amal qilishi belgilangan. Biroq amaliyotda huquqni muhofa qiluvchi idoralar va sud tizimini tartibga solishga qaratilgan alohida qonun hujjatlari mavjud bo’lib, ushbu soha vakillarining mehnatga oid nizolari qonunlar va ular asosida qabul qilingan qonunchilik hujjatlari bilan tartibga solinadi. Bu holat sud qarorlarining qabul qilinishida, yagona sud amaliyotini qo’llashda o’ziga xos noaniqliklarni vujudga keltirar edi. Endilikda esa yangi tahrirdagi Mehnat kodeksining 11-moddasi «Mehnat to’g’risidagi qonunchilikning amal qilish sohasi» deb nomlanib, ushbu moddaning yettinchi qismiga muvofiq shartnoma bo’yicha harbiy xizmatni o’tayotgan harbiy xizmatchilarga, shuningdek ichki ishlar va davlat bojxona xizmati organlarida, O’zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmatida, Milliy gvardiyasida xizmat o’tayotgan harbiy xizmatchilarga (xodimlarga) va ularga tenglashtirilgan boshqa 3shaxslarga, sud, prokuratura xodimlariga nisbatan mehnat to’g’risidagi qonunchilik aynan ularning faoliyatini tartibga soluvchi maxsus qonunchilikka zid bo’lmagan tartibda qo’llaniladi. Ahamiyatli tomoni shundaki ushbu moddaning o’n ikkinchi qismi muvofiq mehnat to’g’risidagi qonunchilik quyidagi shaxslarga nisbatan (agar ular ushbu kodeksda belgilangan tartibda bir vaqtning o’zida ish beruvchilar yoki ularning vakillari sifatida ish yuritmasa) tatbiq etilmasligi masalasi aniqlashtirib berildi. Ya’ni muddatli harbiy xizmatni o’tayotgan harbiy xizmatchilarga, tashkilotlarning kuzatuv kengashlari a’zolariga, mazkur tashkilotning xodimlari bo’lmagan taftish komissiyalari a’zolariga (taftishchilarga), fuqarolik-huquqiy xususiyatga ega shartnomalar asosida ishlarni bajarayotgan (xizmatlar ko’rsatayotgan) shaxslarga. Mehnat qonunchiligining ustuvorligi sohasida sudlar tomonidan mehnatga oid ishlarni ko’rishda, aksariyat hollarda qonun va qonunchilik hujjatlarini qo’llashda «Normativ huquqiy hujjatlar to’g’risida»gi qonun talabiga ko’ra normativ huquqiy hujjatlarning nisbatiga muvofiq qo’llashda, ya’ni, sudlar tomonidan mehnatga oid nizolarda qonunchilik hujjatlarini yoki qonunosti hujjatlarini qo’llashda aniq mezonning mavjud emasligi sudlar tomonidan qarorlar qabul qilinishida bir qator muammoli holatlarni vujudga keltirar edi. 4I bob. Hodimlar bilan hisoblashuvlarning maqsad va vazifalari hamda uni tashkil etish nazari-huquqiy asoslari 1.1. Xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini tashkil etish, uning maqsad va vazifalari Budjet tashkilotlarida daromadlar va xarajatlar smetalari ijrosini amalga oshirish jarayonida kamomadlar, xizmat safarlari, ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar bo’yicha xodimlar bilan, stipendiya to’lovlari bo’yicha talabalar bilan hisoblashuvlar amalga oshiriladi. Material javobgar shaxslar bilan yo’l qo’yilgan kamomadlar bo’yicha hisoblashuvlar amalga oshiriladi. Bunda mulkiy qiymatliklar bo’yicha kamomadlar unidirish vaqtida bozor qiymatida undiriladi. Yo’l qo’yilgan kamomadlar inventarizatsiya dalolatnomalari orqali aks ettiriladi va mehnat qonunchiligi talablari asosida undiriladi. “Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan mol-mulk kamomadi va ortiqchasining buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish tartibi to’g’risidagi Nizom”ga asosan ish beruvchining mulkiga yetkazilgan zarar hajmi, zarar uchun xodimning moddiy javobgarlik chegaralari va tartibini aniqlash O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi bilan tartibga solinishi ko’rsatilgan. Bir oylik o’rtacha ish haqidan oshmaydigan yetkazilgan zarar summasini aybdor xodimdan undirish ish beruvchining farmoyishiga muvofiq amalga oshiriladi. Farmoyish yetkazilgan zarar aniqlangan kundan boshlab bir oydan kechikmasdan chiqarilishi mumkin. Bunda zarar hajmi inventarizatsiya o’tkazish davrida mazkur joyda amal qilayotgan bozor baholari bo’yicha hisoblanadi. Agar xodimdan undirilishi lozim bo’lgan yetkazilgan zarar summasi uning o’rtacha oylik ish xaqidan yuqori yoki zarar aniqlangan kundan boshlab bir oylik muddat o’tgan bo’lsa, undirish sud orqali amalga oshiriladi. Xo’jalik yuritishning bozor tizimiga o’tish sharoitida mehnatga haq to’lash ijtimoiy qo’llab-quvvatlash va xodimlarni himoya qilish sohasidagi vazifalari bevosita xo’jalik sub’ektilarga berilgan. Har bir xodimning mehnat daromadlari, xo’jalik sub’ekti faoliyatining pirovard natijasini hisobga olgan holda, uning 5qo’shgan hissasi va maksimal miqdori cheklanmaydi. Lekin xodimlarning minimal ish haqi miqdori qonunchilik bilan belgilanadi. Mehnat munosabatlarini, shu jumladan xodimlar mehnatiga haq to’lashni yuridik asosini mehnat to’g’risidagi qonuniy hujjatlar, xo’jalik sub’ektilarning jamoa shartnomalarini va boshqa muayyan me’yoriy hujjatlar tashkil etadi. Ma’lumki ish haqi, o’z navbatida, asosiy va qo’shimcha ish haqiga bo’linadi: Asosiy ish haqiga, xodimlarni ishlagan vaqti, bajargan ishining miqdori va sifatiga asosan hisoblangan ish haqi, tarif stavkalari, okladlar, mukofotlar, asosiy ish vaqtidan tashqari ishlagan ish vaqtiga hisoblangan qo’shimcha ish haqi, ishchi aybiga bog’liq bo’lmagan xolda turib qolishlarga xisoblangan ish haqi va shu kabi boshqalar kiradi. Qo’shimcha ish haqi, bu mehnat qonunchiligida ko’zda tutilgan ishchining ishlamagan ish vaqti uchun xisoblangan ish haqidir. Bunga ishchining mehnat ta’tili uchun hisoblangan ish haqi, voyaga yetmaganlar o’smir yoshlar, ayollar va boshqalar uchun imtiyozli ish vaqti uchun hisoblangan ish haqi, ishdan bo’shashi munosabati bilan hisoblangan nafaqa va boshqalar kiradi. Budjet tashkilotlari xodimlar bilan yuqorida ko’zda tutilgan hollarda moliyaviy munosabatga kirishadilar. Ushbu moliyaviy munosabatlarning asosliligi, to’g’riligi va qonuniyligi budjet tizimi budjetlari mablag’laridan foydalanishning aniq yo’naltirilganligi va maqsadlilik xususiyati prinsipini ta’minlanishiga olib keladi. 1 Budjet tashkilotlarida xodimlar bilan hisob-kitoblar nafaqat xodimlarni pul mablag’lari bilan ta’minlash xususiyati bilan ijtmoiy ahamiyatga ega, balki hisoblangan oylik ish haqlaridan ushlab qolinadigan soliqlar va majburiy to’lovlarni qamrab olishi bilan davlat budjetida fiskal ahamiyatga ega. Budjet tashkilotlari o’z xodimlari doirasida davlat budjetiga o’tkazib beradigan yagona ijtimoiy soliq hamda jismoniy shaxlardan olinadigan daromad solig’i davlat budjetida sezilarli ahamiyatga ega. Buning isboti sifatida 2022-yil doirasdi davlat budjetining daromad oqimlarining asosiy ko’rsatkichlarida jismoniy shaxslardan 1 O’zbekiston Respublikasining “Budjet kodeksi” 12-moddasi 6olinadigan daromad solig’i alohida ta’kidlab o’tilganini aytishimiz mumkin. Ushbu yil uchun bu soliq davlat budjetiga 22045,0 mlrd so’m bevosita soliqlar hisobida 32,2 foizni umumiy davlat budjeti doirasida esa 11,04 foizni tashkil etgan. 2 Stipendiya oluvchilar borasida gap ketganda ularning davlat budjetiga moliyaviy ahamiyatini ta’kidlashdan ko’ra uning ijtimoiy ahamiyatini keltirib o’tish maqsadga muvofiqdir. “ Stipendiya chuqur kasbiy bilimlarni egallash va davomatni oshirishda talabalarni rag’batlantirish, mutaxassislarni tayyorlash sifatini yanada oshirish uchun zarur sharoitlar barpo etish maqsadida to’lanadi.” 3 Yuqorida keltirib o’tilgan mulohaza va fikrlar asosida quyida xodimlar bilan hisob-kitoblar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar asosi, tartibi va to’lanishi hamda ularni qay tartib budjet tashkiloti buxgalteriya hisobida ko’rsatish haqida so’z boradi. 2 “Fuqarolar uchun budjet – 2022” 3 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 31.01.2020 yildagi 59-sonli “Oliy ta’lim muassasalari talabalariga to’lanadigan stipendiyalar miqdorlarini belgilash hamda stipendiyalar tayinlash va to’lash tartibini takomillashtirish tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to’grisida”gi qarori. 71.2. Xodimlar va sipendiya oluvchilar bilab hisoblashuvlar hisobini tashkil etishningma’yoriy xuquqiy asoslari Mehnatga haq toiashni ikkita shakllari mavjud: ishbay va vaqtbay. Mehnat haqini hisoblashning ishbay shaklida ish haqi – ishlab chiqarilgan mahsulotning hajmi, sifati, bajarilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlar hajmiga ko’ra hisoblanadi. Mehnat haqini hisoblashning vaqtbay shaklida mehnat haqi ishlangan ish soatlariga muvofiq, shtatlar jadvalidagi tarif stavkalariga asoslangan holda hisoblanadi. Tarif setkasi - bu razryadlar va ularga tegishli boigan tariff kocffitsiyentlari ko’rsatiladigan hujjatlardir. Birinchi razryadning tariff koeffitsiyenti birga teng boiib, razryad ortgan sari tarif koeffitsiyenti liam ortib boradi. Budjet tashkilotlarida Budjet tashkilotlari xodimlarini moddiy rag'batlantirish maxsus jamg’armasi to’g’risida yo’riqnoma” (O’z.R AV. tomonidan 1995-yil 20-sentabrda № 177-son bilan ro’yxatdan o’tgan) asosan oylik ish haqiga nisbatan 15 foiz miqdorida xodimlarini moddiy rag’batlantirish maxsus jamg’armasi tashkil etiladi va ushbu nizom talablari bo’yicha mukofot, moddiy rag’batlantirish ko’rinishida sarflanadi. Ish haqini hisoblab yozish uchun quyidagilar asosiy hujjatlar hisoblanadi: tashkilotning ishga qabul qilganlik, bo’shatganlik va xodimlami tasdiqlangan shtatlar jadvali va ish haqi stavkalariga muvofiq joydan joyga ko’chirish haqidagi buyruqlari, 421-son shakldagi foydalanilgan ish vaqti hisobi va ish haqi hisoblash tabeli va boshqa hujjatlar. Ta’lim muassasalarida talabalar bilan stipendiya to’lov! ari bo’yicha hisoblashuvlar amalga oshiriladi. Stipendiya to’lovlari bo’yicha hisoblashuvlar “Oliy ta’lim muassasalari talabalariga stipendiyalar tayinlash va to'lash tartibi to’g ‘risidagi Yo’riqnoma” ( O’zr Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi va 0 ‘zR Moliya vazirligining 2004-yil 2-martdagi 2P, 43-son qarorlari bilan tasdiqlangan) ga asosan amalga oshiriladi. “Stipendiya oluvchilar bilan hisob-kitoblar” schyotida oliy o’quv yurtlari, ilmiy-tadqiqot muassasalarining studentlari, stajyor-tadqiqotchi Izlanuvchilar 8hamda kurs tinglovchilari va boshqalar bilan stipendiyalar bo’yicha olib boriladigan hisob-kitoblar hisobga olinadi. lin subschyotning kredit tomonida hisoblangan stipendiya toiovlari, debet tomonida stipendiya to’lovlarini amalga oshirilishi aks ettiriladi. Ta’lim muassasalarida talabalar bilan stipendiya to’lov! ari bo’yicha hisoblashuvlar amalga oshiriladi. Stipendiya to’lovlari bo’yicha hisoblashuvlar “Oliy ta’lim muassasalari talabalariga stipendiyalar tayinlash va to'lash tartibi to’g ‘risidagi Yo’riqnoma” O’zr Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi va 0 ‘zR Moliya vazirligining 2004-yil 2-martdagi 2P, 43-son qarorlari bilan tasdiqlangan) ga asosan amalga oshiriladi. “Stipendiya oluvchilar bilan hisob-kitoblar” schyotida oliy o’quv yurtlari, ilmiy-tadqiqot muassasalarining studentlari, stajyor-tadqiqotchi Izlanuvchilar hamda kurs tinglovchilari va boshqalar bilan stipendiyalar bo’yicha olib boriladigan hisob-kitoblar hisobga olinadi. lin subschyotning kredit tomonida hisoblangan stipendiya toiovlari, debet tomonida stipendiya to’lovlarini amalga oshirilishi aks ettiriladi. Stipendiya - Oliy ta’lim muassasalarining davlat grantlari bo’yicha va pulli - kontrakt asosida kunduzi o’qiydigan, davomati yaxshi bo’lgan talabalarga (bundan chet ellik talabalar mustasno), O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa to’lovlardan qat’i nazar, toianadigan oylik pul ta’minoti (nafaqa). Stipendiya chuqur kasbiy bilimlami egallash va davomatni oshirishda talabalami rag’batlantirish, mutaxassislami tayyorlash sifatini yanada oshirish uchun zarur sharoitlar barpo etish maqsadida to’lanadi. Stipendiyalami hisoblab yozish va to’lash hisob-kitob to’lov qaydnomalarida oyiga bir marta buyruqlar asosida amalga oshiriladi. Har bir xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatini amalga oshirish va ular hisobini yuritishning xuquqiy hamda uslubiy asosi bo’lganidek, byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobini tashkil qilish va yuritishning ham mukammal xuquqiy asosi ishlab chiqilgan. Bunda barcha hisob ob’ektlarida amalga 9oshiriladigan hisoblashlar va ularni hisobda aks ettirish qamrab olingan. Yuqoridagi kabi, byudjet tashkilotlarida xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar hisobini tashkil qilish hamda yuritishning me’yoriy-xuquqiy asosi mavjud. Byudjet tashkilotlarida xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar katta bir hisob ob’ekti bo’lgani sababli uning me’yoriy-xuquqiy asoslarini alohida o’rganish talab etiladi (1.2.1-chizma). Byudjet tashkilotlarida xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar hisobining me’yoriy-xuquqiy asoslari quyidagilar: 1 .2.1-chizma. Mexnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar xisobining uslubiy asoslari 4 . O’zbekiston Respublikasi “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni nafaqat byudjet tashkilotlari balki, barcha xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda buxgalteriya hisobini tashkil qilish va yuritishning me’yoriy-xuquqiy asosi hisoblanadi. Ushbu qonun buxgalteriya hisobiga oid boshqa barcha me’yoriy- xuquqiy xujjatlarni ishlab chiqishda asos hisoblanadi. Byudjet tashkilotlarida hodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar hisobini tashkil qilish va yuritish ushbu qonun talablari asosida amalga oshirilishi kerak.Xuquqiy asoslari: Mexnat kodeksi, “Buxgalteriya hisobi” to’g’risidagi qonun, “Byudjet tizimi to’g’risida”gi qonun va Soliq kodeksi Uslubiy asoslari: “Buxgalteriya hisobida xujjatlar va xujjatlar aylanuvi to’g’risida”gi nizom, “Byudjet tashkilotlari xodimlarini moddiy rag’batlantirish maxsus jamg’armasi to’g’risi”da yo’riqnoma, “Davlat ijtimoiy sug’urtasi bo’yicha nafaqalar tayinlash va tartibi to’g’risida”gi nizom, O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko’rib chiqish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risida”gi nizom, “Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi yo’riqnoma, O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan mablag’ bilan ta’minlanadigan tashkilotlarning davriy moliyaviy hisobotlarini tuzish, tasdiqlash hamda taqdim qilish bo’yicha qoidalar” 10O’zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi (2013 yil 26 dekabr) Davlat byudjeti ijrosi jarayonida byudjet tashkilotlarida xarajatlarni amalga oshirishni tashkil qilish, xarajatlarni tasniflash, xarajatlarni nazorat qilishda asos bo’lib hisoblanadi. Byudjet tashkilotlarida qilinayotgan xarajatlar jumladan, mexnat haqi xarajatlarining amalga oshirilishi ushbu qonun talablariga mos bo’lishi lozim. “O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko’rib chiqish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risida” Nizom (O’z.R AV. tomonidan 2634- son bilan ro’yxatdan o’tgan). Ushbu nizomga ko’ra tashkilotlarda smetalar tarkibida mexnat haqi fondini shakllantirish tartibi, mexnat haqi fondini ro’yhatdan o’tkazishda asoslovchi xujjatlarni ilova qilish, mexnat haqi fondi bo’yicha to’lovlarni amalga oshirish tartibi belgilangan. Har bir byudjet tashkilotda ushbu nizom asosida setaning birinchi guruhi mexnat haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar bo’yicha xarajat moddalari shakllantiriladi va smeptada belgilangan limit doirasida xarajatlar amalga oshiriladi, smeta doirasida mexnat haqi bo’yicha majburiyatlarning to’lovi amalga oshiriladi. “Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnomaga asosan byudjet tashkilotlarida xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar buxgalteriyada hisobga olinadi. Ushbu yo’rinomaga ko’ra ish hisobi bo’yicha sintetik hamda analitik schyotlar ochilib hisoblashuvlar bo’yicha hisob ishlari yuritiladi. Byudjet tashkilotlarida xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar 17 schyotning tegishli subschyotlarida hisobga olinadi. Xodimlar bilan hisoblashuvlar moliyalashtirish manbalari bo’yicha xaqiqiy xarajatlar schyotlarida aks ettiriladi. Yo’riqnoma talablariga ko’ra mexnat haqi bo’yicha hisoblashuv muomalalarini qonuniyligini asoslovchi xujjatlar rasmiylashtiriladi. O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan mablag’ bilan ta’minlanadigan tashkilotlarning davriy moliyaviy hisobotlarini tuzish, tasdiqlash hamda taqdim qilish bo’yicha qoidalar” O’z.R AV. Tomonidan 2011 yil 27 sentyabrda № 2270- son bilan ro’yhatdan o’tgan). 11 12II bob. Budjet tashkilotlarida xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlarni hisobini tashkil etish 2.1. Xodimlar bilan mehnat haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar bo’yicha hisoblashuvlar hisobi Budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobini tashkil etishda huquqiy nazariy asoslarga tayangan holatda yaratish kerak. Ya’ni budjet tashkilotlarida har bir amalga oshirilgan ham moliyaviy, ham yuridik vazifalar o’zining hujjatli fundamentisiz amalga oshirilishi mumkin emas. Xodimlar bilan hisoblashuvlar jarayonida hujjatlar yuzaga kelish jarayonida 2169 – raqamli yo’riqnomaga amal qilish kerak, unga asosan xodimning ish haqi to’lanish turini aniqlab olish lozim. Mehnatga haq to’lashni ikkita shakllari mavjud: ishbay va vaqtbay. Mehnat haqini hisoblashning ishbay shaklida ish haqi - ishlab chiqarilgan mahsulotning hajmi, sifati, bajarilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlar hajmiga ko’ra hisoblanadi. Mehnat haqini hisoblashning vaqtbay shaklida mehnat haqi ishlangan ish soatlariga muvofiq, shtatlar jadvalidagi tarif stavkalariga asoslangan holda hisoblanadi. Tarif setkasi – bu razryadlar va ularga tegishli bo’lgan tarif koeffitsentlari ko’rsatiladigan hujjatlardir. Birinchi razryadning tarif koeffitsenti birga teng bo’lib, razryad ortgan sari tarif koeffitsenti ham ortib boradi. Tarif stavkasi-ishchining razryadka muvofiq unga ma’lum vaqt birligi (soat, kun) uchun to’lanadigan haq miqdorini aniqlaydi. Odatda tarif stavkasi birinchi razryad uchun belgilanadi, qolgan razryadlar uchun esa birinchi razryad tarif stavkasini qolgan razryadlar tarif koeffitsentiga yo’naltirish yo’li bilan aniqlanadi. Xodimning mehnat haqini topish uchun razryad bo’yicha tarif koeffitsentini eng kam ish haqi miqdoriga ko’paytirish orqali aniqlanadi. Mehnatga haq to’lashning yagona tarif setkasi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Quyida 2019-yili Vazirlar Mahkamasining 19-sentabrdagi 775-sonli qarori bilan qabul qilingan va 2019-yil 17-sentabrdan kuchga kirgan yagona tarif setkasi keltiriladi. 131- chizma. Mehnatga haq to’lashning yagona tariff setkasi. 4 Mehnatga haq to’lash razryadlari Tarif koeffitsiyentlari Mehnatga haq to’lash razryadlari Tarif koeffitsiyentlari 1 1,000 12 2,148 2 1,053 13 2,284 3 1,106 14 2,421 4 1,158 15 2,561 5 1,269 16 2,704 6 1,384 17 2,847 7 1,505 18 2,993 8 1,630 19 3,141 9 1,755 20 3,292 10 1,883 21 3,444 11 2,014 22 3,597 Budjet tashkilotlarida asosan vaqtbay asosida ish haqi to’lanadi. Bunda har qaysi budjet tashkiloti namunaviy shtatlar jadvaliga asoslanib shtat birliklarini shakllantiradi va belgilangan tartibda razryadlarini qo’yib oylik ish haqini (okladlarini) hisoblaydi va shtatlar jadvalini shakllantiradi. Hozirda budjet tashkilotlarida shtatlar jadvaliga kiritilgan ba’zi lavozimlar bo’yicha qonunchilikka asosan belgilangan oylik ish haqlari tayinlanadi. Budjet tashkilotlarida “Budjet tashkilotlari xodimlarini moddiy rag’batlantirish maxsus jamg’armasi to’g’risida yo’riqnoma” (O’z.R AV. tomonidan 1995 yil 20 sentyabrda № 177-son bilan ro’yxatdan o’tgan) asosan oylik ish haqiga nisbatan 15 foiz miqdorida xodimlarini moddiy rag’batlantirish maxsus jamg’armasi tashkil etiladi va ushbu nizom talablari bo’yicha mukofot, moddiy rag’batlantirish ko’rinishida sarflanadi. Budjet tashkilotlarida vaqtbay asosida ish haqi hisoblanishida tasdiqlangan ish vaqtini hisobga olish tabeliga asoslanadi. Ish haqi hisoblash uchun shtatlar 4 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 16.09.2019 yildagi 775-sonli “Mehnatga haq to’lash yagona tarif setkasini yanada takomillashtirish to’g’risida”gi qarori. 14jadvalida belgilangan oylik ish haqini xaqiqatda ishlagan ish kunlariga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. Budjet tashkilotlarida ishlovchi xodimlar ish haqiga qo’shimcha to’lovlar (moddiy rag’batlantirish va boshqalar) xodimlarini moddiy rag’batlantirish maxsus jamg’armasi hisobidan yoki qonunchilikda belgilangan tartibda budjetdan tashqari mablag’lar hisobiga (manbaasi mavjud bo’lganda) to’lanadi. Ish haqi, mukofotlar, turli moddiy yordamlar va boshqa to’lovlar oyiga bir marta hisoblab yoziladi va hisobda joriy oyning oxirgi kunida aks ettiriladi. Ish haqini hisoblab yozish uchun quyidagilar asosiy hujjatlar hisoblanadi: 1-rasm. Oylik hisoblab yozish uchun kerak bo’ladigan hujjatlar. 5 Tashkilotning ishga qabul qilganlik, bo’shatganlik yoki joydan-joyga ko’chirish haqidagi buyruqlari asosida xodimlar budjet tashkilotida hisobda turishini tasdiqlaganidan so’ng 421-son shakldagi foydalanilgan ish vaqti hisobi va ish xaqi hisoblash tabeliga ko’ra xodimning tashkilotdagi ishlagan kunlari hisoblanadi va shunga asosan xodimlarni tasdiqlangan shtatlar jadvali va ish xaqi stavkalariga muvofiq xodimning asosiy ish haqi va qo’shimcha ish haqi hisoblab chiqariladi. Tabellar tashkilot rahbarining buyrug’i bilan tayinlangan shaxslar tomonidan har oyda belgilangan shaklda yuritiladi. Tabellar butun tashkilot bo’yicha yoki tuzilmaviy bo’linmalar (bo’limlar, bo’linmalar, fakultetlar, laboratoriyalar va boshqalar) ga bo’lingan holda yuritiladi. Oyning oxirida tabel bo’yicha ishlangan kunlarning umumiy miqdori, shuningdek, ortiqcha ishlangan soatlar aniqlanadi. To’ldirilgan va tegishli imzolar bilan rasmiylashtirilgan tabel va boshqa hujjatlar belgilangan muddatda ish haqi hisoblab yozish uchun buxgalteriyaga topshiriladi. 5 O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 22.12.2010 yildagi 2169-raqamli “Budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risidagi yo’riqnoman itasdiqlash haqida”gi buyrug’i Shtatlar jadvali Buyruqlar Tabel Oylik ish haqi 15Oyning birinchi yarmi uchun xodimlarga avans beriladi. Avans belgilangan tartibda ushlab qolinishi kerak bo’lgan soliq summasini hisobga olmagan holda, qoidaga ko’ra, ish haqining 40 foizi miqdorida belgilanadi. Avans 389-son shakldagi ish xaqi, avans berish uchun to’lov qaydnomasi bo’yicha beriladi. Bu shakl o’z ichiga xodimning olgan summasini, uning ism sharfini hamda ushbu xodim qanday bo’limda ishlashi haqidagi ma’lumotlarni oladi. Quyida ushbu shaklni keltirib o’tamiz. 2-chizma. To’ov qaydnomasi 6 __________________ __________y. Tashkilot(markazlashgan buxgalteriya) ___________________________________ Tarkibiy bo’linma _________________________________________ Bo’lim _ ___ _____________________________________________ Xarajat turi _______________________________________________ O’lchov birligi so’m. Moliyalashtirish manbasi _______________________________________________ Korresponden t schyot Chiqim kassa orderi soni Sana T/r Familiyasi, ismi, otasining ismi Tabel raqam i Summa Olganlikni tasdiqlovch i hujjat 1 2 3 4 5 6 O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 22.12.2010 yildagi 2169-raqamli “Budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risidagi yo’riqnoman itasdiqlash haqida”gi buyrug’i 16Oy uchun ish haqi hisoblab yozish va oyning ikkinchi yarmi uchun to’lash odatda, T–49-son shakldagi hisob-kitob to’lov qaydnomasi bo’yicha amalga oshiriladi. Ushbu hisob-kitob to’lov qaydnomasiga xodimlarning familiyasi, ismi va otasining ismi, hisoblangan ish haqi va nafaqalar summasi, berilgan avans, ushlangan soliqlar va boshqa summalar yoziladi. Tashkilotda ish xaqi hisoblash to’lash bo’yicha ma’lumot olish uchun har bir xodim bo’yicha 417-son shakldagi kartochka-ma’lumotnomalar yuritiladi. Nafaqalar bo’yicha hisoblashish. Budjet tashkilotlarida xodimlarga nafaqat ishlagan payti uchun ish haqi to’lanadi, balki o’z aybisiz ishlamagan paytlar uchun ham haq to’anishiga to’g’ri keladi. Bu kabi to’lovlar qo’shimcha ish haqqi deb ataladi. Qo’shimcha ish haqi budjet xarajatlarida iqtisodiy tasnifi bo’yicha birinchi guruh xarajatlari sirasiga kiritiladi va mos ravishda soqli hisoblanadi hamda ushlab qolinadi. Ushbu guruh xarajatlarining nomi Ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlardir. Mehnat qonunchiligiga asosan budjet tashkilotlari xodimlari har yili mehnat ta’tiliga chiqish huquqiga ega. Bunda mehnat ta’tiliga chiqishi bo’yicha buyruq rasmiylashtirilgandan so’ng buxgalteriya tomonidan o’rnatilgan tartibda mehnat ta’tili uchun ish haqi hisoblanadi. Mehnat ta’tili uchun ish haqi hisoblashda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 11-martdagi 133-son qarori bilan tasdiqlangan “O’rtacha oylik ish haqini hisoblab chiqarish tartibi”ga ko’ra o’rtacha oylik ish haqi hisoblab topiladi. Unga ko’ra hisoblanayotgan vaqtdagi shtatlar jadvali bo’yicha belgilangan oylik ish haqiga bir yil davomida oylik ish haqidan tashqari qo’shimcha olgan mukofotlar, boshqa to’lovlarni 1/12 qo’shilib chiqqan natija 25.4 koeffitsentga bo’lish yo’li bilan bir kunlik mehnat ta’tili uchun ish haqi topiladi. Bir kunlik mehnat ta’tili uchun ish haqini ta’til kunlariga ko’paytirish yo’li bilan mehnat ta’tili uchun ish haqi topiladi. 7 Shartli misol: Budjet tashkiloti bosh hisobchisi 2022-yil 2-avgustdan 22 ish kunidan iborat mehnat ta’tiliga chiqdi. Bu xodimning oylik ish haqi miqdori 7 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 11.03.1997 yildagi 133-sonli “O’zbekiston Republikasining Mehnat Kodeksini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan normative hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida”gi qaroriga 7- ilova 17shtatlar jadvali bo’yicha 650 000 so’mga teng bo’lgan. Bir yil davomidagi mukofot ko’rinishida olingan ish haqisi 3 600 000 so’mga teng bo’lganligi aniqlandi. Mehnat ta’tili uchun ish haqi = 650 000+300 000(3 600 000/12)/25.4*22 = 909842. so’m ga teng bo’ladi. Vaqtincha mehnatga qobilyatsizlik nafaqalarini hisoblash “Davlat ijtimoiy sug’urtasi bo’yicha nafaqalar tayinlash va tartibi to’g’risida Nizom” (O’z.R Adliya Vazirligi tomonidan 2002-yil 8-mayda 1136-son bilan ro’yxatdan o’tgan) talablari asosida amalga oshiriladi. Unga ko’ra kasallik varaqasiga asosan xodimning haqiqatda vaqtincha mehnat qobilyatini yo’qotgan ish kunlari uchun yuqorida keltirib o’tilgan tartibda o’rtacha ish haqi aniqlanib mehnat stajidan kelib chiqib miqdori hisoblanadi. Nizomga ko’ra quyidagi tartib va qoidalar berlgilab aniqlashtirib berilganligini ko’rishimiz mumkin: Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi ish stajining davomiyligidan qat’i nazar ish haqining 100 foizi miqdorida quyidagilarga to’lanadi: Ishlayotgan Ikkinchi jahon urushi qatnashchilariga Baynalminal jangchilarga va ularga tenglashtirilgan boshqa shaxslarga Qaramog’ida 16 yoshga (o’quvchilar 18 yoshga) yetmagan uch yoki undan ortiq bolalari bo’lgan xodimlarga Chernobil AESdagi avariya natijasida radioaktiv ifloslanish zonasidan evakuatsiya qilingan va ko’chirilgan xodimlargaChernobil AESdagi avariya oqibatlarini tugatishda qatnashgan xodimlarga Qon hosil qiluvchi organlar kasalliklari (o’tkir leykoz), qalqonsimon bez (adenoma, rak) va xavfli o’smalar bilan bog’liq kasalliklarga chalingan xodimlarga Mehnatda mayiblanish va kasb kasalligi natijasida vaqtincha mehnatga qobiliyatsiz bo’lgan xodimlarga 182-rasm. Mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi ish stajining davomiyligidan qat’i nazar ish haqining 100 foizi miqdorida quyidagilarga to’lanadigan shaxlar. 8 Ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan, ko’payib borayotgan, tarqalish xavfi mavjud bo’lgan kasalliklar (sil kasalligi, onkologiya kasalliklari, yangidan paydo bo’ladigan xatarli o’simtalar, jinsiy yo’l bilan o’tadigan kasalliklar, SPID, moxov (lepra) kasalligi, ruhiy kasalliklar) bo’yicha hisobda turgan xodimlarga ular tomonidan davlat ijtimoiy sug’urta badali to’lagan davrining (umumiy ish stajining) davomiyligiga bog’liq ravishda vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi quyidagicha tartibli miqdorda hisoblab beriladi hamda to’lanadi: 3-rasm. Aholining maxsus qismiga nafaqa hisoblash tartibi. 9 Yuqorida nazarda tutilgan xodimlardan tashqari qolgan xodimlarga vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo’yicha nafaqa quyidagi miqdorlarda to’lanadi: a) umumiy ish staji 8 yil va undan ortiq bo’lgan xodimlarga hamda 21 yoshga yetmagan chin (sag’ir) yetimlarga ish haqining 80 foizi miqdorida; b) umumiy ish staji 8 yilgacha bo’lgan xodimlarga ish haqining 60 foizi miqdorida. 8 O‘zbekiston Respublikasi mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirining 08.05.2002 yildagi 1136-raqamli “Davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqalar tayinlash va tartibi to‘g‘risida Nizom” buyrug‘i 9 O‘zbekiston Respublikasi mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirining 08.05.2002 yildagi 1136-raqamli “Davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqalar tayinlash va tartibi to‘g‘risida Nizom” buyrug‘i Umumiy ish staji 8 yil va undan ortiq 5 yildan 8 yilgacha 5 yilgacha 100 % 80% 60% 19Tashkilotda mehnatga layoqatsizlik nafaqalarini tayinlanishi bo’yicha ijtimoiy sug’urta komissiyasi tarkibi kadrlar bo’limi, kasaba uyushmasi, buxgalteriya bo’limi xodimlaridan iborat tasdiqlanadi. Xar oyda ushbu komissiya tomonidan bir marta yig’ilish o’tkazilib bayonnoma asosida tushgan kasallik varaqalari bo’yicha mehnatga layoqatsizlik nafaqalari va boshqa ijtimoiy sug’urta nafaqalari tayinlanadi. Shartli misol: Tashkilot bosh hisobchisi 2022-yil iyul oyida 21 ish kunidan 8 ish kuni kasalligi tufayli ishga chiqmagan 13 ish kuni haqiqatda ishlagan. Ish staji 19 yilni tashkil etadi. Shu vaqtda oylik ish haqi tasdiqlangan shtatlar jadvaliga muvofiq 650000 so’mni tashkil etgan. Bir yil davomidagi mukofot ko’rinishida olingan ish haqisi 3 600 000 so’mga teng bo’lganligi aniqlandi. a) Asosiy ish haqi (haqiqatda ishlagan kunlari uchun) =650000/21*13=402381 so’m b) Mehnatga layoqatsizlik nafaqasi = 247619.1 (650000/21*8) + 114285.7(3600000/12/21*8) =36194.8 so’mni 80 %(mehnat staji 19 yil bo’lgani uchun) =452381 so’mga teng bo’ladi. Bosh hisobchining 2022-yil iyul oyi uchun asosiy va qo’shimcha ish haqi 691904.8 (402381+452381) so’mni tashkil etgan. Ishdan bo’shashda yoki ta’tilga ketishda qilingan hisob-kitoblar 425-son shakldagi ta’til berish (ishdan bo’shash) bo’yicha hisob yozuvi bo’yicha amalga oshiriladi. 425-son shakl ___________ ___ ________________________ ______________ Tashkilot (markazlashgan buxgalteriya _________________________________ __ Tarkibiy bo’linma __________________________________________________ F.I.Sh. ___________Lavozimi _____________________Okladi________ Ta’til turi (ishdan bo’shash) _____________________________________________ 20Ta’til berildi dan gacha Ta’til kunlari asosiy qo’shimch a jami Ta’til berilayotgan (ishdan bo’shatilayot gan) davr dan gacha Ish haqi oylar bo’yicha Yil Yillik ish haqi Oylar Summ a Bosh hisobchi _______ __ ___________________ _____ (imzo) (F.I.Sh.) “____”_______________ _______y. Bu hisob-kitoblar bo’yicha hisoblangan summalar joriy oy uchun ochilgan hisob- kitob-to’lov qaydnomalariga kiritiladi. Ishdan bo’shashda yoki mehnat ta’tiliga ketishda qilinadigan bunday hisob-kitoblar, hisob-kitob davri oralig’iga to’g’ri kelib qolgan hollarda, to’lovlar 389-son shakldagi to’lov qaydnomasi yoki kassa chiqim orderlari orqali amalga oshiriladi. Bu hisob-kitoblar orqali hisoblangan va to’langan summalar joriy oy hisob-kitob-to’lov qaydnomalariga kiritiladi. Hisob-kitob-to’lov qaydnomalari ana shu qaydnomalarni tuzgan va tekshirgan xodimlar tomonidan imzolanadi. Ish haqi to’lash uchun ruxsatnoma tashkilot rahbari va bosh hisobchi tomonidan imzolanadi. 21Ish haqi, vaqtincha mehnatga layoqatsizlik nafaqalari, stipendiya, pensiya va mukofotlarni to’lashning belgilangan muddatlari tugashi bilan kassir: - to’lov qaydnomasida ish haqi, vaqtincha mehnatga layoqatsizlik nafaqalari, stipendiya, pensiya yoki mukofotlar to’lanmagan shaxslar familiyasi to’g’risiga shtamp qo’yishi yoki qo’lda “Deponentlangan” deb belgi qo’yishi; - deponentlangan summalar reyestrini tuzishi; - qaydnoma oxirida haqiqatda to’langan summa va ish haqi, vaqtincha mehnatga layoqatsizlik nafaqalari, stipendiya, pensiya yoki mukofotlarni to’lashning olinmagan, deponentlanishi kerak bo’lgan summasi to’g’risida yozib qo’yishi, ushbu summalarni to’lov qaydnomasi bo’yicha umumiy yakun bilan solishtirishi va yozuvni o’z imzosi bilan tasdiqlashi kerak. Agar pulni kassir emas, balki boshqa shaxs bergan bo’lsa, qaydnomaga qo’shimcha ravishda “Pulni qaydnoma bo’yicha berdi (imzo)” deb yozib qo’yiladi. Pulni kassir va tarqatuvchi bitta qaydnoma bo’yicha berishi man etiladi; - kassir kassa daftariga haqiqatda to’langan summani yozishi va qaydnomaga son chiqim kassa orderi” shtampini qo’yishi shart. Buxgalteriya kassirlar tomonidan to’lov qaydnomalariga qilingan belgilarni tekshiradi va ular bo’yicha berilgan hamda deponentlangan summalarni hisoblaydi. Deponentlangan summalar bankka topshiriladi va topshirilgan summalarga bitta umumiy chiqim kassa orderi tuziladi. 222 .2. Stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobi. Ta’lim muassasalarida talabalar bilan stipendiya to’lovlari bo’yicha hisoblashuvlar amalga oshiriladi. Stipendiya to’lovlari bo’yicha hisoblashuvlar O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 31.01.2020dagi 59-sonli “Oliy ta’lim muassasalari talabalariga to’lanadigan stipendiyalar miqdorlarini belgilash hamda stipendiyalar tayinlash va to’lash tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori asosida olib boriladi. Stipendiya - Oliy ta’lim muassasalarining davlat grantlari bo’yicha va pulli - kontrakt asosda kunduzi o’qiydigan, davomati yaxshi bo’lgan talabalariga (bundan chet ellik talabalar mustasno), O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa to’lovlardan qat’i nazar, to’lanadigan oylik pul ta’minoti (nafaqa). 10 Stipendiya chuqur kasbiy bilimlarni egallash va davomatni oshirishda talabalarni rag’batlantirish, mutaxassislarni tayyorlash sifatini yanada oshirish uchun zarur sharoitlar barpo etish maqsadida to’lanadi. Stipendiyalarni hisoblab yozish va to’lash hisob-kitob to’lov qaydnomalarida oyiga bir marta buyruqlar asosida amalga oshiriladi. Bulardan tashqari talabalar bilan o’qitishning to’lov kontrakt shakli bo’yicha talabalar, jismoniy va yuridik shaxslar bilan hisoblashuvlarni amalga oshiradi. Talabalarga stipendiya tayinlash hamda to’lash yuqorida aytib o’tilgan Vazirlar Mahkamasining qaroriga asosan amalga oshiriladi. Unga ko’ra stipendiya davlat granti asosida tehsil olayotgan hamda fanlar bo’yicha umumiy o’zlashtirish ko’rsatkichi umumiy fanlarning 30 foizidan kam qismi uchun “qoniqarli” bo’lgan talabalar hamda to’lov kontrakti asosida ta’lim olayotgan talabalar uchun o’z xohishiga ko’ra stipendiya asosida shartnoma summasini to’layotgan talabalar uchun tayinlanadi. Stipendiya to’lashda barcha talabalar uchun umumiy bir xil ba’zaviy miqdorda to’lanadi. “A’lo” o’zlashtirish ko’rsatkichiga ega bo’gan talabalarga stipendiyaning ba’zaviy hisoblash miqdorining 20 foizi qo’shimcha 10 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 31.01.2020 yildagi 59-sonli “Oliy ta’lim muassasalari talabalariga to’lanadigan stipendiyalar miqdorlarini belgilash hamda stipendiyalar tayinlash va to’lash tartibini takomillashtirish tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to’grisida” gi qarori. 23ravishda to’lab beriladi. Agarda talaba stipendiyasiz to’lov kontrakti asosida ta’lim olayotgan bo’lgan taqdirda ham “alo” bahoda o’zlashtirgan talabaga stipendiyaning ba’zaviy miqdorining 20 foizi to’lab beriladi. Oliy ta’lim muassasalarida stipendiya hisoblash va to’lash bo’yicha komissiya hamda talabalarni rag’batlantirish jamg’armalari tashkil etiladi. Ushbu jamg’arma to’lov- kontraktlarining 2 foizi hamda stipendiyalar uchun mo’ljallangan budjet mablag’larining 10 foizi hisobiga shakllantiriladi va ijtimoiy faol hamda yordamga muhtoj talabalar uchun ishlatiladi. Davlat granti asosida tahsil olayotgan talabalarning stipendiyalarini tayinlash va to’lash tartibi. Talaba davlat granti asosida tehsil olayotgan bo’lsa, uning o’zlashtirish ko’rsatkichi fanlar miqdorida umumiy fanlarning 30 foizi hamda undan yuqori qismidan “qoniqarli” (71 balldan kam) bo’lsa, unga keyingi semestr mobaynida stipendiya tayinlanmaydi. Fanlarning 30 foizidan kam qismidan “qoniqarsiz” ko’rsatkichni ko’rsatib qayta topshirish asosida imtihondan o’tsa, unda yangi semestrning birinchi oyida stipendiya to’lanmaydi (1-va 2- guruh nogironligi bo’lgan talabalar bundan mustasno) To’lov-kontrakti asosida tahsil olayotgan talabalrga stipentiya to’lash tartibi. 11 To’lov kontrakti asosida ta’lim olayotgan talablar o’z xohishlariga ko’ra stipndiya olish I yoki olmaslik huquqiga ega. Ularga stipendiya to’lash bazaviy miqdorda amalga oshiriladi. O’zlashtirish ko’rsatkichi “a’lo” bo’lgan to’lov-kontrakti asosida o’qiyotgan talablarga bazviy miqdotga 20 foiz ustama bilan stipendiya hisoblanadi va to’lanadi. Agar talaba o’z xohishiga ko’rsa stipendiya olmaslikni tanlagan bo’lsa, hamd au barcha fanlar bo’yicha “a’lo” baho to’plagan bo’lsa unga stipendiya to’lashning ba’zaviy miqdorining 20 foiz miqdoridagi qiymatda stipendiya to’lanadi. 11 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 31.01.2020 yildagi 59-sonli “Oliy ta’lim muassasalari talabalariga to’lanadigan stipendiyalar miqdorlarini belgilash hamda stipendiyalar tayinlash va to’lash tartibini takomillashtirish tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to’grisida”gi qarori. 24Talabalarning ma’lum ijtimoiy qatlamiga to’lanadigan stipendiyalarni hisoblash. 12 1-va 2-guruh nogironligi bo’lgan talabalarga, ular to’lov-kontrakti asosida ta’lim olayotgan bo’laslar ham, stipendiya miqdori ularning o’zlarish ko’rsatkichlaridan qat’iy nazar respublika budjetidan stipendiya to’lashning ba’zaviy miqdorining 50% miqdorida ustma bilan to’lab beriladi To’liq davlat ta’minotida bo’lgan yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar sirasiga kiruvchi talabalarning stipendiyalari ularning o’tgan semestrdagi o’zlashtirish ko’rsatkichlaridan qat’iy nazar ba’zaviy miqdorda respublika budjetidan to’lab beriladi. Ushbu turdagi tehsil oluvchilarga ba’zaviy miqdorning 50 foizi va undan yuqori hajmi talabalarni rag’batlantirish jamg’armasi hisobidan tayinlanadi va to’lanadi. Semestr yakuni bo’yicha barcha fanlarni “a’lo” bahoga yakunlagan hamda “Yagona reyestr” ATda ro’yxatda turgan qizlar uchun umumiy shartlarda to’lanadigan stipendiyaga qo’shimcha ravishda maxsus stipendiya tayinlanadi va faqatgina hamma fanlardan “a’lo” bahoga ta’lim olgan va “Yagona reyestr” ATda ro’yxatdan chiqarilmagan taqdirdagina to’lash saqlab qolinadi. Talabalarni rag’batlantirish jamg’armasi mablag’laridan foydalanish Ushbu jamg’arma oliy ta’lim muassasasida stipendiya uchun mo’ljallangan budjet mablag’larining 10% hamda tegishli moliya yili uchun mo’ljallangan to’lov- kontrakt summasining 2% miqdorida summadan shakllanadi va quyidagi maqsadlarda foydalaniladi: - Semestrni faqat “a’lo” bahoga yakunlagan talabalarga 20 % ustama stipendiya hisoblash va to’lov qilishga; - Semsetr yakuni fanlarni o’zlashtirayotgan, ijtimoiy himoyaga muhtoj hamda jamoat ishlarida faol har qanday talabalarga stipendiyaga qo’shimcha ravishda 50 foiz miqdorgacha rag’batlantirish uchun; 12 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 31.01.2020 yildagi 59-sonli “Oliy ta’lim muassasalari talabalariga to’lanadigan stipendiyalar miqdorlarini belgilash hamda stipendiyalar tayinlash va to’lash tartibini takomillashtirish tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to’grisida”gi qarori. 25- To’liq davlat ta’minotida bo’lgan yetim bolalar, yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar sirasiga kiruvchi talabalarga ba’zaviy stipendiyaga qo’shimcha 50 foiz miqdorda ustama tariqasida stipendiyasini oshirib to’lash uchun; - Xalqaro, respublika va oliy ta’lim miqyosida o’tkazilgan fan olimpiadalari va sport musobaqalari g’oliblari, shuningdek, oliy ta’lim muassasasi kengashi tomonidan belgilangan mezonlarga muvofiq alohida hollarda (kasalligi yoki oila a’zolarining vafoti kabi) talabalarga bazaviy stipendiyaga nisbatan 10 baravargacha miqdorda bo’lgan bir martalik rag’batlantirish yoki moddiy yordam to’lovi berish uchun; - Oliy ta’lim muassasalaridagi O’zbekiston yoshlar ittifoqining boshlang’ich tashkilot yetakchisi bo’lgan bakalavr va magistratura bosqichida ta’lim olayotgan talabalarga, ularning ta’lim olish turi (grant yoki to’lov-shartnoma asosida) va o’zlashtirish ko’rsatkichidan qat’i nazar, Jamg’arma mablag’lari hisobidan bazaviy stipendiyaning besh baravari miqdorida har oylik qo’shimcha haq to’lanishi uchun. 262.3. Xodimlar va stipendiatlar bilan hisob-kitoblar xisobini buxgalteriya hisobvaraqalarda aks ettirilishi. Buxgalteriya hisobida xodimlar va stipendiatlar bilan hisob-kitoblar17 “Xodimlar va stipendiatlar bilan hisob-kitoblar” schyoti quyidagi subschyotlarda yuritiladi: 170 “Kamomadlarga doir hisob-kitoblar”; 171 “Xodimlar bilan ijtimoiy nafaqalar bo’yicha hisob-kitoblar”; 172 “Hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblar”; 173 “Xodimlar bilan mehnatga haq to’lash bo’yicha hisob-kitoblar”; 174 “Stipendiya oluvchilar bilan hisob-kitoblar”; 175 “Talabalar bilan boshqa hisob-kitoblar”; 176 “Xodimlarning ish haqidan ushlab qolinadigan haq bo’yicha hisob-kitoblar”; 177 “Deponentlangan to’lovlar bo’yicha hisob-kitoblar”; 179 “Hodimlar bilan boshqa hisob-kitoblar”. Budjet tashkiloti ishchi schyotlar rejasini tasdiqlayotganda 17 “Xodimlar va stipendiatlar bilan hisob-kitoblar” schyotining tegishli subschyotlarini mablag’lar manbaalari bo’yicha alohida shakllantirib olishi mumkin. Masalan 171/1 “Xodimlar bilan ijtimoiy nafaqalar bo’yicha hisob-kitoblar” (budjet mablag’i hisobidan)”, 171/2 “Xodimlar bilan ijtimoiy nafaqalar bo’yicha hisob-kitoblar” (rivojlantirish jamg’armasi mablag’i hisobidan)” va hokazo. 170 “Kamodmadlarga doir hisob-kitoblar” subschyotida kamomadlar, talon-toroj qilingan pul mablag’lari va moddiy qimmatliklar qiymati, shuningdek, aybdor shaxslar hisobiga yozilgan va o’rnatilgan tartibda undirib olinishi lozim bo’lgan moddiy qimmatliklar qiymati va qonunchilikda belgilangan boshqa hollar hisobi olib boriladi. Bu subschyotning debet tomoniga aniqlangan kamomadlar, talon- tarojlar, nobudgarchiliklar va shu kabilar, aybdor shaxsning hisobiga olib borilishi, kredit tomonida yetkazilgan zararni qoplash uchun tashkilotga kirim qilingan summalar yoziladi. Bu subschyotning analitik hisobi 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-kitoblar daftari (kartochkasi)da har bir aybdor shaxs bo’yicha ularning familiyasi, ismi va otasining ismi, qarzning vujudga kelgan sanasi hamda kamomad summasi 27ko’rsatilgan holda, shuningdek budjet va budjetdan tashqari mablag’larga ajratilgan holda yuritiladi. 171 “Xodimlar bilan ijtimoiy nafaqalar bo’yicha hisob-kitoblar” subschyotida tashkilotlarning xodimlari bilan ijtimoiy sug’urta to’lovlari bo’yicha olib boradigan hisob-kitoblari yuritiladi. Ijtimoiy sug’urta to’lovlari bo’yicha hisob-kitoblar qonunchilikka asosan tartibga solinadi. Bu subschyotning kredit tomonida hisoblangan vaqtinchalik mehnatga layoqatsizlik nafaqalari, Pensiya jamg’armasi orqali to’lanadigan tashkilotning xodimlariga hisoblangan ijtimoiy sug’urta to’lovlari hisoblanishi aks ettiriladi, debet tomonida hisoblangan vaqtinchalik mehnatga layoqatsizlik nafaqalari, Pensiya jamg’armasi orqali to’lanadigan tashkilotning xodimlariga hisoblangan ijtimoiy sug’urta to’lovlarini to’lab berilishi aks ettiriladi. Analitik hisob har bir ijtimoiy sug’urta to’lovlarini oluvchilar va ijtimoiy sug’urta to’lovlarining turlari bo’yicha alohida holda yuritiladi. 172 “Hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblar” subschyotida hisobdor shaxslar bilan ularga naqd pul to’lamasdan hisob-kitob qilish imkoni bo’lmaydigan xarajatlarga to’lash uchun beriladigan avanslar bo’yicha olib boriladigan hisob-kitoblar hisobi olib boriladi. Hisobi beriladigan avanslar faqat mazkur tashkilotda ishlaydigan shaxslargagina beriladi. Bu subschyotning debet tomonida hisobini berish sharti bilan berilgan mablag’lar, kredit tomonida bu mablag’larni hisobdan chiqarilishi yoki hisobdor shahs tomonidan amalga oshirilgan xarajatlar (hisobotiga ko’ra) aks ettiriladi. Hisobdor shaxslar bilan qilinadigan hisob-kitoblarning analitik hisobi 386-son shakldagi hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblar bo’yicha jamlanma qaydnomada (8-memorial orderda) yuritiladi. Hisobdor shaxslarning soni unchalik ko’p bo’lmagan tashkilotlarda analitik hisob har bir hisobdor shaxs bo’yicha 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-kitoblar daftari (kartochkasi)da olib borilishi mumkin. Bunda, analitik hisob budjet va budjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha alohida holda yuritiladi. 28173 “Xodimlar bilan mehnatga haq to’lash bo’yicha hisob-kitoblar” subschyotida tashkilotning xodimlari bilan ish xaqining barcha turlari, mukofotlar va boshqa mehnatga xaq to’lash bilan bog’liq bo’lgan hisob-kitoblar hisobga olinadi. Bu subschyotning kredit tomonida hisoblangan ish haqi summasi, debet tomonida ish haqini to’lab berilishi, ish haqiga nisbatan ushlanmalar aks ettiriladi. Analitik hisob tashkilotning har bir xodimi bo’yicha alohida holda yuritiladi. 174 “Stipendiya oluvchilar bilan hisob-kitoblar” subschyotida oliy o’quv yurtlari, ilmiy-tadqiqot muassasalarining studentlari, stajyor-tadqiqotchi-izlanuvchilar hamda kurs tinglovchilari va boshqalar bilan stipendiyalar bo’yicha olib boriladigan hisob-kitoblar hisobga olinadi. Bu subschyotning kredit tomonida hisoblangan stipendiya to’lovlari, debet tomonida stipendiya to’lovlarini amalga oshirilishi aks ettiriladi. Analitik hisob o’quv muassasasining har bir stipendiya oluvchisi bo’yicha alohida holda yuritiladi. 175 “Talabalar bilan boshqa hisob-kitoblar” subschyotida ta’lim muassasalarida talabalar bilan to’lov-kontrakt mablag’lari bo’yicha va o’quv jarayonida yuzaga keladigan boshqa hisob-kitoblar olib boriladi. Bu subschyotning debet tomonida to’lov-kontrakt mablag’larini hisoblanishi, kredit tomonida to’lov-kontrakt shaklidan tushgan tushumlar summasi aks ettiriladi. Analitik hisob xar bir talaba bo’yicha alohida holda tashkil qilinadi. 176 “Xodimlarning ish haqidan ushlab qolinadigan haq bo’yicha hisob-kitoblar” subschyotida ish haqidan ushlangan kasaba uyushma a’zolik badallari (kasaba uyushma tashkilotlari bilan nakd pulsiz hisob-kitob tizimi joriy etilgan hollarda), shuningdek, ish haqi, stipendiyalar va boshqa to’lovlardan ijro varaqalari va boshqa hujjatlar bo’yicha ushlab qolingan summalar hisobga olinadi. Bu subschyotni kredit tomonida kasaba uyushmasiga hisoblangan a’zolik badallari, ijro varaqasiga asosan ushlanmalar summasi aks ettiriladi, debet tomonida hisoblangan badallar va ushlanmalarni o’tkazib berilishi aks ettiriladi. 29Xodimlar bilan turli ushlanmalarning analitik hisobi xar bir xodim bo’yicha alohida holda 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-kitoblar daftarida (kartochkasida) olib boriladi. 177 “Deponentlangan to’lovlar bo’yicha hisob-kitoblar” subschyotida belgilangan muddat ichida olinmagan ish haqi, stipendiyalar va boshqa to’lovlarga doir summalar hisobi yuritiladi. Bu subschyotning kredit tomonida deponentga o’tkazilgan ish haqi stipendiyalar aks ettiriladi, debet tomonida deponentga o’tkazilgan ish haqi stipendiyalarni to’lab berilishi yoki hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Ish haqi va stipendiyalar bo’yicha deponentga o’tkazilgan summalarning hisobi 441-son shakldagi deponent qilingan ish xaqi va stipendiyalarning analitik hisobi bo’yicha daftarda yuritiladi. 179 “Xodimlar bilan boshqa hisob-kitoblar” subschyotida xodimlar bilan qonunchilikka muvofiq boshqa turli masalalar bo’yicha yuzaga kelgan hisob- kitoblar, shuningdek, xodimlarning ish haqidan ularning savdo tashkilotlaridan kreditga olgan mollari uchun bergan topshiriq – majburiyatlari bo’yicha ushlab qolingan summalar, omonat kassalarga naqd pulsiz shaxsiy jamg’armaga o’tkazish haqidagi yozma arizalari asosida ushlangan summalar, ijtimoiy sug’urta tashkilotlari bilan tuzgan ixtiyoriy sug’urta shartnomalari bo’yicha sug’urta to’lovlarini to’lash haqidagi topshiriqnomalariga asosan ularning maoshlaridan ushlangan summalar, xodimlarning banklardan olgan ssudalariga doir operatsiyalar va boshqalar hisobga olinadi. Bu subschyotning kredit tomonida xodimlar bilan qonunchilikka muvofiq boshqa turli masalalar bo’yicha yuzaga kelgan hisob- kitoblar bo’yicha hisoblangan summalar, debet tomonida ushbk summalarni o’tkazib berilishi aks ettiriladi. Xodimlar bilan boshqa hisob-kitoblar bo’yicha analitik hisobi 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-kitoblar daftarida (kartochkasida) har bir xodim bo’yich a alohida holda olib boriladi. 30Xulosa XXI asr har bir inson va davlat hayotida xalqaro munosabatlar rolining rivoji, yo'nalishi o'sishini ko'rsatmoqda, bu xalqaro huquq rivojiga ham olib kelishi muqarrar. XXI asrdagi tarixiy taraqqiyot barcha mamlakatlami yagona jahon hamjamiyati bilan bog'lab, globallashuv jarayonining tobora chuqurlashuvi bilan xarakterlanadi. Nafaqat tinchlik, balki insoniyat omon qolmog'ining o'zi ham davlatlarning keng hamkorligiga bog'liq. Dunyoda bo'layotgan o'zgarishlar yangi dunyo tartibi va tegishli huquqiy tartibotning yaratilishini talab qilmoqda. BMT davlatlarni «yo'naltirilgan adolatli xalqaro tartibot va demokratiyaga ko'maklashishni xalqaro hamkorlikni rivojlantirish yo'li bilan davom ettirishga»1 chaqiradi. Bugun hatto qudratli davlat ham yakka holda o'z fuqarolarining va o'zining xavfsizligini ta’minlay olmaydi. Shu faktni anglab yetish milliy va xalqaro xavfsizlik konsepsiyasini qayta ko'rib chiqishga olib keladi. Bu bo'lajak o'zgarishlarning muhim xarakteri haqida guvohlik beruvchi muhim nuqtayi nazardir. Yangi jahon tartiboti va uning amal qilishini ta’minlovchi qurol xalqaro huquqdir. Shu bois BMTning eng asosiy hujjatlarida xalqaro munosabatlarda huquqning ustunligini ta’minlash ahamiyatining ta’kidlanishi tasodifiy emas. Nafaqat davlatlar orasidagi munosabatlarda, balki ularning ichki hayotida ham xalqaro huquqning roli o'sib bormoqda. Globallashuv kelajakda jamiyat hayotini baynalmilallashtirishga, xalqaro aloqalar rolining o'sishiga olib keladi. Shunga muvofiq ravishda xalqaro huquqning davlat hayotiga va qisman uning huquqiga ta’siri kuchayadi. Yagona xalqaro va ichki qonuniylik holati paydo bo'ladi. Buning ahamiyati yuqori baholanmoqda, BMT ming yillikning 2000-yilgi deklaratsiyasida asosiy vazifalardan biri sifatida «xalqaro va ichki ishlarda huquq ustuvorligiga hurmatni oshirish», qayd etilgan. Shuning uchun parlament a’zolari va sudyalar hamda boshqa yurist - larga xalqaro-huquqiy bilimlar nihoyatda zarur. M a’lum darajada bu bilimlar har qanday yuridik ta’limning tarkibiy qismiga aylanishi kerak. Busiz xalqaro hayot taraqqiyotida yo'l topishning iloji yo'q. Xullas, xalqaro huquq jismoniy va yuridik shaxslar manfaati va huquqi himoyasida tobora katta ahamiyatga ega bo'lib bormoqda. 31Xalqaro-huquqiy madaniyatning shakllanishida ommaviy axborot vositalarining alohida o’rni bor. Afsuski, ular bu vazifani uddalay olmayotganligini qayd qilishga to ‘g’ri keladi. Xalqaro siyosiy va u bilan bog'liq huquqiy muam molarni noto’g’ri, b a’zida esa latifanam o ko'rinishda yoritilmoqda. Xalqaro jurnalist xalqaro huquq sohasidan boxabar bo’lmog’i kerak. 32Foydalanilgan adabiyotlar: 1.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi” nomli 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni. 2.O’zbekiston Respublikasining “Mexnat kodeksi” 1995 yil 21 dekabr 3.O’zbekiston Respublikasining «Byudjet kodeksi 2013 yil 26 dekabr 4.O’zbekiston Respublikasining “Soliq kodeksi” 2007 yil 25 dekabr) 5.O’zbekiston Respublikasining “Buxgaltetriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni. 2016 y. 13 aprel 33Asosiy adabiyotlar: 1. Ostanaqulov M. Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi. O’quv qo’llanma - T.: "IQTISOD-MOLIYa", 2009 2.S. U. Mehmonov Byudjet hisobi. O’quv qo’llanma. – T.: “Fan va texnologiya”, 2012 3.S. U. Mehmonov, D. Ubaydullaev. Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi. Darslik. – T.: “Sano-Standart”, 2013 4.Iqtisodiy jurnallar. 2011-2013 yillar Internet saytlari: www.lex.uz www.gov.uz www.edu.uz www.norma.uz www.mf.uz

Hodimlar bilan hisoblashuvlarning maqsad va vazifalari hamda uni tashkil etish nazariy-huquqiy asoslari

Sotib olish