Dokument ma'lumotlari

Narxi 24000UZS
Hajmi 80.1KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 11 May 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Informatika va AT

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

150 Sotish

HTML tili, uning asosiy elementlari. Jadval va rasm hosil qilish. Gipermatn va freymlar joylashtirish

Sotib olish
HTML tili, uning asosiy elementlari. Jadval va rasm hosil qilish. Gipermatn va freymlar joylashtirish MUNDARIJA KIRISH………………………………………………………………………….....3 I.BOB. HTML TILI, UNING ASOSIY ELEMENTLARI………………. ……..5 1.1. HTML tili. ..........................................................................................................5 1.2. HTML hujjatning strukturasi. .............................................................................8 1.3. Matnni formatlash. ...........................................................................................13 II.BOB. JADVAL VA RASM HOSIL QILISH. GIPERMATN VA FREYMLAR JOYLASHTIRISH……………………………………...……….20 2. 1 Freym haqida tushuncha………………………………………………………20 2.2. Freymlar - freymlar tuzish…………………………………………………….26 2.3. Oddiy freymlar…………………………………………………………..…… 27 XULOSA……………………………………………………………..…………..31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………...……… 32 2 KIRISH HTML (HyperText Markup Language) — veb-sahifalarni yaratish uchun ishlatiladigan asosiy belgilar tili. U matn, rasm, video va boshqa turdagi kontentlarni tuzish va formatlashda muhim rol o'ynaydi. HTML orqali veb- sahifalarga strukturaviy elementlar qo'shish, ma'lumotlarni tartibga solish va foydalanuvchilar bilan muloqot qilish mumkin. Asosiy Elementlar HTMLning asosiy elementlari sahifadagi turli mazmunlarni belgilash uchun ishlatiladi. Masalan, <h1> - <h6> teglari sarlavhalarni, <p> tegi esa paragraflarni ifodalaydi. Shuningdek, <a> tegi gipermatn yaratish uchun ishlatiladi, bu esa foydalanuvchilarga boshqa sahifalarga o'tishga imkon beradi. Jadval va Rasm Hosil Qilish HTML yordamida jadval yaratish uchun <table>, <tr>, <td> va <th> teglaridan foydalaniladi. Ular orqali ma'lumotlarni tartibga solgan holda ko'rsatish mumkin. Rasm joylashtirish uchun esa <img> tegi ishlatiladi, bunda src atributi rasmning manzilini belgilaydi. Gipermatn va Freymlar Gipermatn — bu foydalanuvchilarga internetdagi boshqa resurslarga bog'lanish imkonini beruvchi matn. <a> tegi orqali yaratilgan gipermatn sahifalar o'rtasida navigatsiyani osonlashtiradi. Freymlar esa <iframe> tegi yordamida boshqa sahifalarni bir sahifada ko'rsatish imkonini beradi, bu esa kontentni integratsiya qilishda foydalidir. Kurs ishining maqsadi: HTML (HyperText Markup Language) — veb- sahifalarni yaratish va ularni formatlashda asosiy rol o'ynaydigan belgilar tilidir. Ushbu mavzuning maqsadi quyidagilardan iborat: 3 HTML Tili Asoslarini O'rganish : HTMLning asosiy strukturaviy elementlarini tushunish va ulardan qanday foydalanish kerakligini o'rganish. Jadval Yaratish : HTML yordamida qanday jadval hosil qilish, ma'lumotlarni qanday tartibga solish va vizual ko'rsatishni ta'minlashni bilish. Rasmlar Bilan Ishlash : Rasm joylashtirish va ularni sahifada qanday ko'rsatish haqida ma'lumot berish, shu bilan birga rasm atributlari va ulardan qanday foydalanishni o'rganish. Gipermatn Yaratish : Foydalanuvchilarga veb-sahifalar o'rtasida navigatsiya imkonini beruvchi gipermatn yaratish, shu orqali ma'lumotlarni oson topish va ularga o'tishni ta'minlash. Freymlar Joylashtirish : <iframe> tegi yordamida boshqa sahifalarni sahifada ko'rsatish imkoniyatlarini o'rganish va ularni qanday qilib samarali foydalanish. Kurs ishining vazifasi : HTML (HyperText Markup Language) veb- sahifalarni yaratish va ularni formatlashda muhim vazifalarni bajaradi. Ushbu vazifalar quyidagilardan iborat: Strukturalash : HTML sahifalarining tuzilishini belgilaydi, bu esa matn, rasm, video va boshqa elementlarni tartibga solishga yordam beradi. Ma'lumotlarni Tashkil Etish : HTML yordamida ma'lumotlar jadval, ro'yxat yoki paragraflar ko'rinishida tartibga solinadi, bu esa foydalanuvchilarga ma'lumotlarni osonroq qabul qilish imkonini beradi. Interaktivlikni Ta'minlash : Gipermatn (hyperlinks) va interaktiv elementlar (masalan, tugmalar va forma elementlari) orqali foydalanuvchilarni sahifalar o'rtasida navigatsiya qilishga rag'batlantiradi. 4 Multimedia Qo'shish : Rasm, video va audio fayllar kabi multimedia kontentlarni sahifaga joylashtirish imkonini beradi, bu esa foydalanuvchi tajribasini boyitadi. Qayta ishlash va Stil Berish : HTML elementlari CSS (Cascading Style Sheets) yordamida bezatilishi mumkin, bu esa sahifaning ko'rinishini va dizaynini o'zgartirish imkonini beradi. Freymlar va Integratsiya : <iframe> tegi yordamida boshqa veb-sahifalarni yoki resurslarni bir sahifada ko'rsatish imkonini beradi, bu esa kontentni integratsiya qilishda foydalidir. I.BOB. HTML TILI, UNING ASOSIY ELEMENTLARI 1.1. HTML TILI. HTML ( inglizcha : Hypertext Markup Language — hipermatnli belgilash tili) — SGML ( inglizcha : Standard Generalized Markup Language — standart umumlashtirilgan belgilash tili) ga asoslangan va xalqaro ISO 8879 standartiga mos keluvchi til, xalqaro turda ishlatiladi. HTML tili taxminan 1991—1992-yillarda Yevropa Yadroviy Tadqiqotlar Markazida ishlovchi britaniyalik mutaxassis Tim Berners-Lee tomonidan ishlab chiqilgan. Dastlab bu til mutaxassislar uchun hujjat tayyorlash vositasi sifatida yaratilgan. HTML tilining soddaligi (SGMLga nisbatan) va yuqori formatlash imkoniyatlarining mavjudligi uni foydalanuvchilar orasida tez tarqalishiga sabab bo ldi. Bundan tashqari undaʻ hipermatnlardan foydalanish mumkin edi. Tilning rivojlanishi bilan unga qo'shimcha multimedia ( tasvir , tovush , animatsiya va boshqalar) imkoniyatlari qo'shildi. <!DOCTYPE html> 5 < html > < head > < title >Bu sarlavha</ title > </ head > < body > < p > Erkak: < input type = "radio" name = "jins" > Ayol: < input type = "radio" name = "jins" > </ p > < div > < p >Hello world!</ p > </ div > </ body > </ html > WEB-sahifalar har qanday format da ham bo’lishi mumkin, lekin standart sifatida Hyper Text Markup Language qabul qilingan bo’lib, u gipermatnlarni razmetka tili , ko’rinishlarga boy , ovozli, animatciyali, videoklipli va WEB- muxitidagi yoki o’zi joylashgan serverdagi boshqa hujjatlarga gipermurojaatli formatlangan matnni yaratish uchun ishlab chiqilgan. WEBda HTML tilini bilmasdan turib ham ishlash mumkin, chunki HTML matnlari turli maxsus redaktorlar va konverterlar orqali yaratish mumkin, Lekin bevosita HTMLda yozish ham qiyin emas. Bu HTML-redaktor yoki konverterni urganishdan osonrokdir, chunki ular ko’pincha imkoniyatlari cheklangan (xatoli yoki yomon HTML kodi o’rnatadi) . HTML tilining turli variantlari mavjud bo’lib, xaligacha rivojlanib kelmokda, lekin HTML konstruktciyasi keyinchalik ham ishlatiladi. HTMLni chukurrok urganib, urganish davomida hujjat yaratish va uni imkoni boricha kengaytirish orqali biz WEB-sahifa yaratish imkoniga ega bulamiz. Bu WEB-sahifalarni hozir ham, keyinchalik ham ko’pgina WEB- brauzerlarida kurish mumkin bo’ladi. Bu boshqa metodlardan foydalanmaslik kerakligini anglatmaydi, masalan, Netscape 6 Navigator , Internet Explorer va boshqa dasturlar taklif qilayotgan kengaytirilgan imkoniyatlar metodi. HTMLda ishlash – bu standartlashtirilgan tilda, agar kerak bulsa kengaytirishlardan foydalangan holda hujjat yaratish asoslarini uzlashtirish usulidir. HTML World Wide Web Consortiumda ratifitciya qilingan. Uni bir necha keng tarkalgan brauzerlar qo’llaydi va Webga taallu q li dastur ta`minotining aylanishi mumkin. Butun dunyo o’rgimchagi to’ri – World Wide Web (WWW) HTML gipermatn bog’lanish tili yordamida tuzilgan Web-sahifalardan iborat HTML ancha murakkab til ( Standart Generalived Marnup Language ) SGML ning hisoblanadi. Ananaviy tushuncha bo’yicha HTML butunlay dasturlash tili hisoblanmaydi. HTML–hujjatni belgilash tili. HTML–hujjatni tadqiq qilishda matnli hujjatlar teg(tag)lar bilan belgilanadi. Ular maxsus burchakli ishoralar bilan o’rlagan bo’ladi, (< va >). Teglar matnlarni formatlashda va matnga har xil nomatn elementlarni masalan, grafiklar, qo’shimcha ob'ektlar va shu kabilarni o’rnatishda ishlatiladi. HTML tilining asosiy qoidalari quyidagicha: 1 - qoida . HTMLdagi istalgan harakat teglar bilan aniqlanadi. Bitta teg (chap) harakatning bosh qismida, ikkinchisi esa, (o’ng) oxirida turadi. Bunda teglar « < » yoki « > » ishoralar bilan yonma-yon turadi. Yolg’iz o’zi ishlatiladigan teglar ham mavjud. 2 - qoida . Brauzer darchasidagi burchakli qavs ichiga joylashtirilgan istagan teg yoki boshqa instruktsiya tashqariga chiqarilmaydi va HTML–fayl uchun ichki buyruq hisoblanadiDemak, WWW sistemasidan qandaydir hujjat yoki xabar olsangiz, ekranda yaxshi formatlangan, o`qish uchun qulay matn paydo bo`lganini 7 ko`rasiz. Bu shuni anglatadiki, WWW hujjatlarida qandaydir ma'lumotlarni ekranda boshqarish imkoniyati ham mavjud. Hujjatlar tayyor, siz foydalanuvchiningqaysi kompyuterda ishlashini bilmaysiz, hujjatlar aniq bir kompyuter platformalariga mo`ljallangan yoki qaysidir format bilan saqlanishini oldindan ayta olmaysiz. Kompyuterda ishlayotgan foydalanuvchi qaysi terminalda ishlashidan qat'iy nazar, yaxshi formatlangan hujjatni olish kerak. Bu muammoni HTML andoza tili hal qiladi. HTML ( Hyper Text Markup Language - gipermatn belgilash tili ). WWW sistemasi uchun hujjat tayyorlashda ishlatiladi. HTML hujjatning tuzilishini ifodalovchi uncha murakkab bo`lmagan buyruqlar majmuidan iborat. HTML buyruqlari orqali matnlarni istagancha shaklini o`zgartirish, ya'ni matnning ma'lum bir qismini ajratib olib boshqa faylga yozish, shuningdek boshqa joydan turli xil rangli tasvirlarni qo`yish mumkin. U boshqa hujjatlar bilan bog`laydigan gipermatnli aloqalarga ega. 90 -yillarning o’rtalarida internet tarmog’ining eksponentsial o’sishi oqibatida HTML tili ommaviy tus oldi. Bu vaqtga kelib, tilni standartizatsiyalash zarurati tug’ildi, chunki ko’p kompaniyalar Internetga kirish uchun ko’plab dasturiy ta'minotlar ishlab chiqdilar, to’xtovsiz o’sib borayotgan (HTML instruktsiyasi bo’yicha) o’zlarini variantlarini tavsiya qildilar. HTML tili teglarini qo’llash bo’yicha yagona bir qarorga kelish payti yaqinlashgan edi.World Wide Web Consortium (qisqacha–WZS) deb nomlangan tashkilot HTML standarti (spetsifikatsiya)ni yaratish ishlarini o’ziga oldi. Uning vazifasiga brauzerlar tadqiqotchi kompaniyalarning har xil takliflarini hisobga olgan holda tilning zamonaviy rivojlanish imkoniyatlari darajasini aks ettiruvchi standartni yaratish kiradi. Spetsifikatsiyaning tasdiqlash sxemasi quyidagilardan iborat: WZS konsortsiumi standart loyihasini tayyorlaydi. Muhokama qilingandan so’ng, uning ishchi (draft) varianti chiqariladi, so’ngra uni ma'lum bir davrga yana 8 muhokama qilish uchun tavsiya qilinadi. Istagan xohlovchi odam HTML standartining yangi teg va versiyalari muhokamasida ishtirok etishi mumkin. Muhokama davri tugagandan keyin, standartning ishchi varianti tavsifnoma hisoblanadi, ya'ni HTML spetsifikatsiyaning rasmiy tan olingan varianti bo’ladi. Qabul qilingan standart ( Document Type Definition - hujjat xilini aniqlash ) DTD deb ataladi. Internetda birinchi marta ko’rsatilgan (taqdim qilingan) HTMLdagi DTD– standartning 1.0 versiyasi bo’ldi. So’ngra 1995 yil noyabr oyida WWW uchun ancha aniq va o’ylab qilingan 2.0 versiya yaratildi.1996 yil sentyabr oyida bir necha oylik muxokamadan so’ng 3.2 versiya tasdiqlandi (3.0 versiya nashr qilinmadi). 1997 yil iyun oyida HTML–standartining 4.0 versiyasi e'lon qilindi va 1997 yil dekabrida rasmiy standartga aylandi. Bugun bu qabul qilingan standartlarning eng oxirgisidir. 1.2. HTML hujjatning strukturasi. TML – hujjatlari ASC II formatida yozilishini hisobga olgan holda , uni yaratishda har qanday matn muxarriridan foydalanish mumkin. Odatda HTML hujjat – bu html yoki htm kengaytmali fayl bo’lib, unda matn HTML tegalari orqali belgilangan HTML vositalari orqali sintaksis beriladi, tegalar joylashtiriladi va shunga muvofik brauzer WEB-hujjat tarkibini ko’rsatadi. Teglar (ingl. tag – maxsus o’rnatilgan buyruq) ning matnlari WEB-brauzerlarda ko’rsatilmaydi. Hamma tegalar «kichik» simvoli orqali boshlanadi va «katta» simvoli orqali tugallanadi. Odatda bir juft tegalar qo’llaniladi – boshlang’ich (ochuvchi) va tugallovchi (yopuvchi) tegalar (matematikada ochuvchi va yopuvchi kavslarga uxshaydi) bo’lib, ular orasiga belgilangan axborot joylashtiriladi. r Axborot /r 9 Bu erda boshlovchi tega R bo’lib, tugallovchi tega esa - /r dir. Tugallovchi tega boshlovchi tegadan farki shundaki , uning matni oldidan kavslarda « « simvoli turadi. HTML-hujjatni o’quvchi brauzer HTML-tegalar strukturasidan foydalangan holda uni oynada aks ettiradi.Xar qanday HTML-hujjat 3 asosiy qismdan iborat:  HTML e`loni ;  Sarlavha qismi ;  Hujjat tanasi ; HTML e`loni . HTML va \ HTML . Tegalarning bu jufti brauzerga ular orasida HTML formatli hujjat yaratilganini bildiradi, bunda hujjatdagi birinchi tega HTML bo’ladi(dokumentning boshlanishi ) va oxirgi - \ HTML (dokumentning oxiri) Sarlavha qismi. HEAD va \HEAD. Bu tegalar orasida hujjat xakidagi ma`lumotlar (nomi, qidiruv uchun kalit so’zlar, ta`rifi va b.) joylashadi. Birok hujjatning nomlanishi muhim hisoblanadi. Biz uni brauzer oynasining yuqori satrida va «izbrannoe (Book Mark)» ruyxatlarida kurishimiz mumkin.Qidiruv tizimining maxsus spayder – dasturlari hujjat nomini uzlarini n g ma`lumotlar bazasini tuzishda foydalanadi. HTML-hujjatga nom berish uchun matn TITLE va \ TITLE tegalari orasiga joylashtiriladi. HTML HEAD TITLE \HEAD \HTML Hujjat tanasi. Hujjatning 3-asosiy qismi uning tanasi hisoblanadi.U sarlavhadan keyin turadi va BODY va \BODY teglari orasida turadi. Ulardan 10 birinchisi \HEAD tegasidan keyin, ikkinchisi esa \HTML tegasidan oldin turishi kerak. HTML Hujjatning tanasi – bu shunday joyki, muallif u erga HTML vositalar orqali formatlangan axborotni joylashtiradi. HTML HEAD TITLE 1-sahifa \TITLE \HEAD BODY \BODY \HTML Endi HTML Sahifa kodini yozish mumkin. HTML HEAD TITLE 1-sahifa \TITLE \HEAD BODY Bu erdasahifa bo’ladi: \BODY \HTML Matnni formatlash. BODY Bo’limida tabulyatciyaning hamma simvollari va satrlar oxiri brauzer tomonidan inkor qilinadi, lekin sahifa ko’rinishlariga xech ham ta`sir kilmaydi. Shuning uchun HTML-hujjat boshlang’ich matndagi satr tarjima qilinganda, 11 maxsus tegalar mavjud bo’lmasa, matnni ko’rsatuvchida Yangi satr boshiga olib kelmaydi. Bu qoidani yodda to’tish va satrlarni ajratuvchi tegalarni qo’yishni esdan chikarmaslik muhim, bo’lmasa matnda abzatc bulmaydi va uni o’qib bulmaydi. Yangi satrni boshlash uchun BR (kisk. ingl.break – o’zish ) tegi ishlatiladi. HTML ( Hyper Text Markup Language ) – belgili til bo’lib, ya'ni bu tilda yozilgan kod o’z ichiga mahsus ramzlarni mujassamlashtiradi. Bunday ramzlar hujjat ko’rinishini faqatgina boshqarib, o’zi esa ko’rinmaydi. HTMLda bu ramzlarni teg (teg – yorliq , belgi) deb ataladi. HTMLda hamma teglar ramz- chegaralovchilar (< , >) bilan belgilanadi. Ular orasiga teg identifikatori (nomi, masalan B ) yoki uning atributlari yoziladi. Yagona istisno bu murakkab chegaralovchilar (<!-- va -->) yordamida belgilanuvchi sharxlovchi teglardir. Aksariyat teglar jufti bilan ishlatiladi. Ochuvchi tegning jufti yopuvchi teg. Ikkala juft teg faqatgina yopuvchi teg oldidan «slesh» (“/”) belgisi qo’yilishini hisobga olmaganda, deyarli bir xil yoziladi. Juft teglarning asosiy farqi shundaki, yopuvchi teg parametrlardan foydalanmaydi. Juft teg yana konteyner deb ham ataladi. Juft teglar orasiga kiruvchi barcha elementlar teg konteyneri tarkibi deyiladi. Yopuvchi tegda zarur bulmagan bir qator teglar mavjud. Ba'zida yopuvchi teglar tushirib qoldirilsa ham zamonaviy brauzerlar aksariyat hollarda hujjatni to’g’ri formatlaydi, biroq buni amalda qo’llash tavsiya etilmaydi. Masalan, rasm qo’yish tegi <IMG>, keyingi qatorga o’tish <BR>, baza shriftini ko’rsatish <BASEFONT> va boshqalar o’zining </IMG>, </BR> va hokazo yopuvchi juftlarisiz yozilishi mumkin. Noto’g’ri yozilgan tegni yoki uning parametri brauzer tomonidan rad kilinadi. (bu brauzer tanimaydigan teglarga ham taalluqli). Masalan, <NOFRAME> teg-konteyneri faqatgina freymlarni taniydigan brauzer tomonidan hisobga olinadi. Uni tanimaydigan brauzer <NOFRAME> tegini tushunmaydi. 12 Teglar parametr va atribut larga (inglizcha. attribute ) ega bo’lishi mumkin. Ruxsat etilgan parametrlar yig’indisi har-bir teg uchun individualdir. Parametrlar quyidagi qoida asosida yoziladi: Teg nomidan so’ng probellar bilan ajratilgan parametrlar kelishi mumkin; Parametrlar ixtiyoriy tartibda keladi; Parametrlar o’zining nomidan keyin keluvchi « = » belgisi orqali beriluvchi qiymatlarga ega bo’lishi mumkin. Odatda parametrlar qiymati « » - «qo’shtirnoq» ichida beriladi. Parametr qiymatida ba'zan yozuv registri muhim. Agar parametr mohiyatida probel ishtirok etgan bo’lsa, u holda qavs, albatta yoziladi. Parametr mohiyatida (teg va parametrlar nomidan farqli ravishda) ba'zida yozuv registri muhim bo’ladi. Tegning parametr bilan yozilishiga misol: < TABLE BORDER ALIGN= “left”> Bu erda <TABLE> tegi uchun ikkita parametr berilgan. Moxiyatsiz ko’rsatilgan birinchi parametr BORDER. Ikkinchi parametr ALIGN left mohiyatiga ega.Shuni esda tutish lozimki, hamma teglar o’zining individual parametriga ega bo’lishiga qaramay, shunday bir qator parametrlar mavjudki, ularni <BODY> bo’limining barcha teglarida ishlatish mumkin. Bu parametrlar CLASS, ID, LANG, LANGUAGE, STYLE va TITLE lardir. Parametrlar CLASS, ID, STILElar Internet Explorerning 3.0 versiyasidan boshlab va Netscapening 4.0 versiyasidan boshlab quvvatlanib keladi. Bu parametrlar uslub ( stil ) lardan fodalanilganda kerak bo’ladi. Parametrlar LANG, LANGUAGE, TITLE lar faqat Internet Explorerning 4.0 versiyasidan boshlab quvvatlanib keladi. Bu parametrlar mos kelgan foydalanadigan tillarni ko’rsatadilar (masalan, Rossiya uchun LANG=ru), skript yozish tilini (masalan, LANGUAGE=Java Script) va boshqalar. 13 Zamonaviy HTMLda til teglari va unda ko’rsatilgan qiymatlar bilan birga, boshlang’ich HTML-kodda stsenariy kodlari (Java Script yoki VB Script) ham yoziladi. Ular to’g’risida keyingi mavzularda batafsil so’z yuritamiz. Keling, endi HTML – hujjat yozishni boshlashda ishlatiladigan teg to’g’risida so’z yuritsak. HTML - hujjatini yozishni boshlashda ishlatiladigan birinchi teg bu <HTML> tegidir. U har doim hujjat yozuvining boshida bo’lishi lozim. Yakunlovchi teg esa </HTML> shakliga ega bo’lishi kerak. Bu teglar, ular orasida joylashgan yozuvning hammasi butun bir HTML-hujjatini anglatishi bildiradi. Aslida esa hujjat oddiy matnli ASCII-faylidir. Bu teglarsiz brauzer hujjati formatini aniqlab, tarjima qila olmaydi. Ko’pincha bu teg parametrga ega emas. HTML 4.0 versiyasiga qadar VERSION parametri mavjud edi. HTML 4.0 da esa VERSION o’rniga <!DOCTYPE> parametri paydo bo’ldi. Yodga olishimiz lozim, 1997 yil iyun oyida HTML–standartining 4.0 versiyasi e'lon qilindi va 1997 yil dekabrida rasmiy standartga aylandi. Bugun bu qabul qilingan (yuqorida aytib o’tganimizdek) standartlarning eng oxirgisidir. Umuman, HTML hujjat standart hisoblanishi uchun yana prolog (muqaddima) ham kerak. Hujjatga qanday ishlov berishiga qarab u o’rnatiladi. Prolog quyidagi ko’rinishga ega: <!DOCTYPE HTML PUBLIC “-//W ЗС //DTD HTML<4.0//EN”> Prolog bu maxsus ko’rinishga ega bo’lgan yolg’iz teg. Bu teg ochuvchi <HTML> oldida HTML–hujjatning eng oldiga o’rnatiladi va HTML 4.0–spetsifikatsiyasiga qat'iy mos kelgan holda rasmiylashtirilgan hujjat hisoblanadi. HTML – hujjatga prologni o’rnatish–bu WZS talabidir, (Internetdagi ko’pchilik HTML hujjatlarda prolog qo’yilmaydi). HTML 4.0 spetsifikatsiyasida monitor ekranida taqdim etilgan ta'rifdan hujjat strukturasi ta'rifini ajratish asosiy ( ключ e вой ) g’oyaga aylandi. Tajriba ko’rsatishi 14 bo’yicha hujjatning bu ikkala ta'rifini bir-biridan ajratish platforma, muhit va shu kabilarni keng miqyosda quvvatlashga qilinadigan sarf-harajatlarni ancha kamaytirar ekan, shu bilan birga hujjatlarga o’zgarishlar kiritishni osonlashtirar ekan. Bu g’oyaga asosan, uslub ( стил ) jadvali yordamida, xujjatlarni taqdim qilish usulidan ko’plab foydalanish maqsadga muvofiq keladi.HTML – standarti to’g’risidagi rasmiy ma'lumotlarni W3C konsortsiumining–Web–saytidan quyidagi adres bo’yicha olish mumkin. 1.3. Matnni formatlash. HTML hujjatlari – bu matnli fayllar bo’lib, ularga belgilash teglari deb nomlangan maxsus kodlar kiritilgan. Bu teglar Web-brauzerlarga matn va grafiklarni qanday qilib sharhlash va aks ettirish lozimligini ko’rsatib turadi. HTML fayl – bu oddiy matnli fayl. Shuning uchun uni istagan matn redaktorida, masalan MS Word yoki oddiy «Bloknot»da yaratish mumkin. HTML sahifa nima? - bu oddiy text fayl bo'lib, .html qisqartmasiga ega. Eslatib o’tish joiz, hujjat yaratilgach, uni matn formatida saqlash kerak. Lekin, bu ishni bajarishdan oldin uning kengaytmasini o’zgartirish, ya'ni TXT o’rniga HTML yoki HTMni qo’yishni esdan chiqarmaslik kerak. HTML va HTM kengaytmasi HTML fayl uchun standart hisoblanadi. Bundan tashqari, bu kengaytmalar kompyuterga faylda matnlardan tashqari HTML kodlari ham mavjudligini ko’rsatib turadi. HTML tili harflar razmeriga befarqdir, ya'ni bosh va kichik harflar bir xil qabul qilinadi. Lekin teglarni yozishda ko’pincha bosh harflardan foydalaniladi.Bundan tashqari, HTML sahifani yaratish uchun maxsus dasturlarni qidirib topib, sotib olish shart emas. Matn tahrirlovchi har qanday dastur orqali HTML sahifa yaratish mumkin. Masalan: Windows muxitidagi matn muxarrirlari: 15 Notepad , TextPad , UltraEdit , EdutPlus . Ana shunday matn tahrirlovchi oddiy dasturlardan biri bo'lgan Notepad ( Блокнот ), Windows muhitida ishlovchi har bir kompuytreda mavjud.Ba'zi matn muxarrirlarida HTML hujjatni web brauzerda sinab ko’rish tugmasi mavjud.HTML xujjatni yaratishga mo’ljallangan maxsus dasturlar (HTML muxarrirlar) ham mavjud: FrontPage , Adobe GoLive , Macromedia Dreamweaver , Nestcape Composer . Muharrirlar 2 turga bo’linadi:  kod muxarrirlari;  WYSIWYG texnologiyasi (What You See Is What You Get – nimani ko’rsang o’shani olasan) asosida ishlaydigan muharrirlar. Bu muharrirlar yordamida foydalanuvchi HTML komandasi va elementlarini yozmaydi, oddiy matn muxarrirlaridek matn yozadi, tasvirlarni kerakli joyga joylashtiradi, formatini o’zgartiradi va h.k. xolos. Web-sahifa ko’rinishi va aks ettirilayotgan axborotning qanaqaligidan qat'iy nazar, HTML va WWW spetsifikatsiyasiga asosan har bir Web-sahifada ishtirok etishi zarur bo’lgan quyidagi to’rtta teglar mavjud: 1. <HTML> brauzerga hujjat HTML tilida yozilganligi to’g’risida xabar beradi. 2. <HEAD> HTML–hujjatning kirish va bosh qismini belgilaydi. 3. <BODY> asosiy matn va axborotni belgilaydi. 4. <ADRESS> bu Web-sahifa to’g’risida ko’proq to’la-to’kis axborot olish uchun kerak bo’ladigan elektron pochta manziliga ega. Bu teglar Web-brauzerga HTML–hujjatning har xil qismlarini aniqlash uchun juda zarurdir, lekin ular Web-sahifaning tashqi ko’rinishiga to’g’ridan-to’g’ri ta'sir etmaydi. Ular HTMLga kiritilgan navbatdagi yangi ma'lumotlar uy sahifalarida to’g’ri sharhlash, shu bilan birga barcha Web-brauzerlarda bir xil ko’rinishga ega 16 bo’lishi uchun juda zarurdir.Demak, HTML tili andozasi bo`yicha hujjatga <HEAD> va <BODY> teglarini kiritish tavsiya etiladi. Brauzer HTML hujjatni o`qiganida, ularning borligi hujjat bo`limlarini aniq ko`rsatadi. Agar ular bo`lmasa ham brauzer HTML hujjatni to`g`ri o`qiydi, lekin hujjat bo`limlari bir- biridan ajralib turmaydi. Shunday qilib, to`g`ri tuzilgan HTML hujjat quyidagi tuzilishga ega: <HEAD> Sarlavhaga oid ma'lumot </HEAD> <BODY> Hujjatning mazmuni </BODY> Bunda <HEAD>, </HEAD> orasida joylashgan sarlavhaga oid ma'lumot qismida odatda foydalanuvchiga e'tiborsiz, lekin brauzer uchun lozim ma'lumot beriladi. <BODY>, </BODY> orasiga esa to`laligicha uning operatorlari ketma-ketligi joylashtiriladi. Masalan , sizning Web-serveringizda barcha HTML - hujjatlarni ko’radigan va ularning ro’yxatini tuzadigan dastur ishga tushirilgan. U <HEAD> teglari ichida joylashgan matnlarni ko’radi, xolos (bu erda hujjatlar nomi ham joylashtirilgan bo’ladi). Shunday qilib, agar uy sahifalarida <HEAD> va </HEAD> teglari bo’lmasa, u holda u ro’yxatga kiritilmaydi. Anchagina nomi chiqqan Web- serverlar – qidiruv vositalarining ko’pchiligi mana shunday ishlaydi. Ular axborotlarni <HEAD> teglaridan oladi. Yuqoridagi fikrlarga asoslangan holda Web-sahifada ishtirok etishi zarur bo’lgan quyidagi to’rtta asosiy teglar ni tavsiflashga harakat qilamiz. 17  <HTML> va </HTML> teglari Bu teglar brauzerlarga ular orasidagi matnni xuddi HTML matni kabi sharhlash (izohlash) zarurligi to’g’risida xabar beradi, chunki HTML-hujjatlari faqat matnlidir. <HTML> teg esa, faylning gipermatn bog’lanish tilida yozilganligini bildirib turadi.  <HEAD> va </HEAD> teglari Bu teglar Web-sahifalar nomlarini belgilaydi. Buning uchun <HEAD> va </HEAD> teglar orasida Web-sahifa nomi kiritiladi. Ya`ni HEAD bo’limi sarlavha hisoblanadi va u majburiy teg emas, biroq mukammal tuzilgan sarlavha juda ham foydali bo’lishi mumkin. Sarlavha qismining maqsadi hujjatni tarjima qilayotgan dastur uchun mos axborotni etkazib berishdan iborat. Hujjat nomini ko’rsatuvchi <TITLE> tegidan tashqari bu bo’limning qolgan barcha teglari ekranda aks ettirilmaydi. Odatda <HEAD> tegi darhol <HTML> tegidan keyin keladi. <TITLE> tegi sarlavhaning tegidir, va hujjatga nom berish uchun hizmat kiladi. Hujjat nomi <TITLE> va </TITLE> teglar orasidagi matn qatoridan iborat. Bu nom barauzer oynasining sarlavhasida paydo bo’ladi (bunda sarlavha nomi 60 belgidan ko’p bo’lmasligi lozim). O’zgartirilmagan holda bu matn hujjatga «zakladka» ( bookmark ) berilganda ishlatiladi. Hujjat nomi uning tarkibini qisqacha ta'riflashi lozim. Bunda umumiy ma'noga ega bo’lgan nomlar (masalan, Homepage , Index va boshqalar) ni ishlatmaslik lozim. Hujjat ochilayotganda birinchi bo’lib uning nomi aks ettirilishi, so’ngra esa hujjat asosiy tarkibi ko’p vaqt olib, kengayib ketishi mumkin bo’lgan formatlash bilan birga yuklanishini hisobga olgan holda, foydalanuvchi xech bulmaganda ushbu axborot qatorini o’qiy olishi uchun hujjatning nomi berilishi lozim. *. Har bir HTML hujjat faqatgina bitta nomga (sarlavhaga) ega bo’ladi. So’ngra uning oldi va orqa tomonlarini <TITLE> va </TITLE> teglari bilan 18 belgilang. U, odatda brauzer darchasi sarlavhasida ko’rsatiladi. Konteyner <TITLE> tegini hujjat faylining nomi bilan adashtirmaslik kerak. Aksincha u fayl nomi va manziliga butunlay bog’liq bo’lmagan matn satridir. Fayl nomi kompyuterning operatsion tizimi (OT) orqali qat'iy ravishda aniqlanadi. Shu bilan birga, hujjatlar nomi (teg <TITLE> bilan birga) ni hujjat ichidagi ko’pincha <H> teglari bilan joylashadigan sarlavhalardan farqlash kerak bo’ladi.  <BODY> va </BODY> teglari <BODY> va </BODY> teglari <HEAD> kabi HTML hujjatning maxsus qismlarini belgilashda ishlatiladi. <BODY> teglari egallab olgan matn hujjatning asosiy qismi hisoblanadi. Matnning katta qismi va boshqa axborotlar ham uning tarkibiga kiritiladi. Quyida <BODY> tegining bir qator parametrlarini keltiramiz. < BODY > tegi parametrlari: А LINK – faol murojaat ( ссылка ) ning rangini belgilaydi. BACKGROUND – fondagi tasvir sifatida foydalaniluvchi tasvirni belgilaydi. URL - manzilini belgilaydi. BOTTOMMARGIN – hujjatning quyi chegaralarini piksellarda belgilaydi. BGCOLOR – hujjat fonining ranglarini belgilaydi. BGPROPERTIES –agar FIXED qiymati o’rnatilmagan bo’lsa, fon tasviri aylantirilmaydi. LEFTMARGIN – chap chegaralarni piksellarda belgilaydi. LINK – xali ko’rib chiqilmagan ssilkaning ranggini belgilaydi. RIGHTMARGIN – hujjat o’ng chegarasini piksellarda o’rnatadi. SCROOL – brauzer darchalari xarakatlantirish (prokrutka) yo’laklarini o’rnatadi. TEXT – matn rangini aniqlaydi. 19 TOPMARGIN – yuqori chegarasini piksellarda o’rnatadi. VLINK – ishlatilgan murojaat rangini belgilaydi. BOTTOMMARGIN, LEFTMARGIN, RIGHTMARGIN va TOPMARGIN pametrlari matn chegarasi va darcha chetlari orasidagi masofani piksellarda belgilaydi. Bu teglar mazkur sahifaga nisbatan kimdadir savol yoki fikr tug’ilib qolgan taqdirda kimga murojaat qilish kerakligi to’g’risidagi axborotlarni o’z ichiga oladi. <ADDRESS> teglari bu axborotlarni asosiy blokdan ajratib olish uchun ishlatiladi. Uy sahifasi ga bu teglarni kiritish uchun quyidagi qadamlarni bajaring: 1. <BODY> va </BODY> teglari orasida ismingizni va elektron pochta adresini tering. 2. So’ngra ismingiz va adresingizga <ADDRESS> tegini kiriting. 3. Ism (nom) va adresdan so’ng, yopuvchi </ADRESS> tegni kiriting. Endi Web-sahifani (misol tariqasida) ko’rib chiqamiz: <HTML> <HEAD> <TITLE> Web-sahifa misoli </TITLE> </HEAD> <BODY> <H1> bizning Web-sahifamiz </H1> <P> bu Web-sahifa Web-dizayner bo’lishi mumkinligini namoyish qilish maqsadida yaratilgandir. Buning uchun Web-serverga sozlanishi qiyin dastur talab qilinmaydi. Bunda sizning operatsion tizimingiz muvaffaqiyat bilan uning o’rnini bosa oladi. </P> </BODY> </HTML> 20 Bu erda terminologiya to’g’risida biroz oldindan kelishib olishimiz kerak. HTML–hujjatda xato bo’lsa, lekin baribir brauzer tomonidan chidab bo’larli darajada ko’rsatilsa, bunday hujjatni yaxshi rasmiylashtirilgan hujjat deyiladi. Aksincha, rasmiylashtirishda xatosi bo’lmagan HTML hujjat standart hujjat deyiladi. Sahifamiz kodiga yana bir bor nigoh tashlaymiz. Barcha HTML hujjat juft teglar – <HTML> va </HTML> ichida joylashganligi ma'lum bo’ladi. Bu standart HTML–hujjatlarni rasmiylashtirishning birinchi qoidasidir . Ikkinchi qoida bo’yicha HTML–hujjat ikkita bir-biriga teng bo’lmagan sektsiyaga bo’lingan bo’ladi. Birinchi (kichik) sektsiya – bu HTML sarlavha. HTML sarlavha juft teglar – <HELD> va </HEAD> bilan ajralib turadi. U brauzer darchasida aks etmaydi, lekin brauzer o’z ehtiyojlari uchun foydalanadigan xizmat axborotlarini o’z ichiga oladi. Ikkinchi (katta) sektsiya – bu hujjat jismi deb ataladigan shaxsiy hujjat. Xuddi mana shu hujjat jismi brauzer darchasida aks ettiriladi. Jism juft teglar – <BODY> va </BODY> bilan ajralib turadi. Bu erdan standart HTML hujjatlarni rasmiylashtirishning ikkinchi qoidasi kelib chiqadi: har bir hujjatda HTML sarlavha va test gipermurojaatlari ( ссылка ) bo’lishi va bu ikkala sektsiyalar to’g’ri rasmiylashtirilgan bo’lishli shart. <BODY> tegida matn va fon rangi to’g’risidagi axborot mavjud bo’lishi mumkin. Buning uchun chap teg formatini ozgina o’zgartirish kerak bo’ladi. Masalan: <BODY BGCOLOR=“FFFFOO” TEXT=“ ОООООО ”>. Bu erda BGCOLOR parametri fon rangini, TEXT esa matn rangini aniqlab beradi. Bu misolda fon uchun sariq , matn uchun qora ranglar tanlangan. 21 HTML tilida ranglar o’n oltilik kodining raqamlari bilan aniqlanadi. Ranglar sistemasi quyidagi uchta asosiy ranglardan iborat, ya'ni qizil, barg rang va ko’k va ular RGB ( Red Green Blue ) deb belgilanadi. Har bir rang uchun OO dan FF gacha bo’lgan oraliqdagi o’n oltilik qiymatlari beriladi. Ular 0 - 255 diapazonidagi o’nlik sanoq sistemasiga mos keladi. So’ngra, bu qiymatlar oldiga # (reshotka) simvoli qo’yib yoziladigan bitta son (raqam)ga birlashtiriladi. Masalan: # 800080 soni binafsha rang bilan belgilanadi. Brouzerlarning oldingi versiyasi faqatgina 16 ta standart ranglarni qabul qilishgan bo’lsa, zamonaviy versiyalari esa, 140 ta ranglar nomi qabul qilingan. 22 II.BOB. JADVAL VA RASM HOSIL QILISH. GIPERMATN VA FREYMLAR JOYLASHTIRISH. 2. 1 Freym haqida tushuncha. Brauser oynasidagi mustaqil to'g'ri to'rtburchak shaklidagi maydon bo'lib, u o'z ichiga boshqa alohida mustaqil HTML hujjatlarni birlashtira oladi. HTMl bo'yicha o'quv qo'llanmaning ushbu bo'limida siz har bir darchasida (oynasi) alohida mustaqqil HTML hujjatlarni ochish imkonini beruvchi freymlarnituzish usullari bilan tanishib chiqasiz. Freymlar brauserdagi yangi oyna emas, balki bu alohida oyna yoki ramka bo'lib, u brauserning ochilib turgan oynasi ichida aks ettiriladi. Bu bo'limda, bir freymdan ikkinchi freymlarni bir-biriha havolalar yordamida bog'lash usullarini tahlil qilinadi. Brauzer oynasidagi mustaqil to'g'ri to'rtburchak shaklidagi maydon bo'lib, u o'z ichiga boshqa alohida mustaqil HTML hujjatlarni birlashtira oladi. Freymlar brauzerdagi yangi oyna emas, balki bu alohida oyna yoki ramka bo'lib, u brauzerning oynasi o’zida aks ettiriladi. Freymning umumiy tuzilishini quyidagicha: <FRAME> … </FRAME> Freymni asosiy parametri bu src parametridir. Src parametr web sahifadagi mavjud freym oynasiga kengaytmasi html bo’lgan faylni bog’laydi. Masalan: <freym src=“d:\test.html”> </freym> Freymlar joriy brauzerda bir nechta oynalar hosil qiladi. Bu oynalarga faqat kengaytmasi html bo’lgan fayllarni bog’lash mumkin. <html> <head> <title> Freymlar </title> </head> 23 <body> <iframe src= “kengaytmasi html fayl yo’li yoziladi”> </iframe> </body> </html> Freym bu — bir necha veb sahifalarni bitta veb sahifada birlashtirish. Saytlar har xil bo‘lishi mumkin, misol uchun, 3 ta ustunli 3 ta qatorli, 2 ta ustunli, 2 qatorli 2 ustunli,…, lekin hozirgi kunda bunday ko‘rinishdagi saytlar o‘z o‘rinlarini noodatiy strukturaga ega saytlarga bo‘shatib bermoqda. Shunday bo‘lsa ham, bunday « klassik » usul doimo o‘z ommabopligini saqlab qolmoqda. 3 ta ustunli 3ta qatorli sayt: 24 2 qatorli 2 ustunli sayt: Bunday shakldagi saytlarni bir necha usullarda qilish mumkin: jadvallar, bloklar va freymlar orqali. Freymlarda, har bir qism alohida yaratilib, keyin birlashtiriladi. Keling misol ko‘ramiz, quyidagi kodni « frame.html » deb saqlang. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 <html> <head> <title>Frame misol</title> </head> <frameset cols="30%,70%"> <frame src="chap.html"> <frame src="asosiy.html" name="asosiy"> <noframes>Sizning brauzeringiz freymlarni qabul qilmaydi</noframes> </frameset> </html> Bu kod orqali, veb sahifamizning karkasini freym yordamida yaratdik, u quyidagicha ko‘rinishda bo‘ldi. Ko‘rib turganingizdek, veb sahifa ikkiga bo‘lindi, birinchi qism umumiy qismning 30% egallab, bu qismga « chap.html » degan veb sahifa javob beradi, iikinchi qism esa umumiy qismning 70% egallab, bu qismga « asosiy.html » veb sahifasi javob berar ekan. 25 E’tibor bergan bo‘lsangiz, kodda « body » tegi ishtirok etmayapti, uning o‘rniga « frameset » tegi sahifa tanasiga javob bermoqda. Endi, « chap.html » sahifasini ko‘dini yozamiz. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 <html> <head> <title>Chap</title> </head> <body> <a href="asosiy.html" target="asosiy">Asosiy sahifa</a><br> <a href="ikkinchi.html" target="asosiy">ikkinchi sahifa</a> </body> </html> bu kodda 2 ta havola mavjud(asosiy.html, ikkinchi.html), bu sahifalarni ham yaratamiz. asosiy.html 1 2 3 4 5 6 7 8 <html> <head> <title>Chap</title> </head> <body> <h2>Asosiy sahifa</h2> </body> </html> ikkinchi.html 1 2 <html> <head> 26 3 4 5 6 7 8 <title>Chap</title> </head> <body> <h2>Ikkinchi sahifa</h2> </body> </html> Endi, « frame.html » hujjatini ishga tushirsangiz, 2 ta ustunli sahifa hosil bo‘ladi, chap tomondagi « Asosiy sahifa » yozuvini bossangiz, o‘ng tomonda « asosiy.html » sahifasi yuklanadi. Agar chap tomondagi « Ikkinchi sahifa » yozuvini bossangiz, o‘ng tomonda « ikkinchi.html » sahifasi yuklanadi va chap tomon o‘zgarmasdan qoladi. Demak tushuntiraman, uchta veb sahifa( chap.html, asosiy.html, ikkinchi.html ) bitta veb sahifada( frame.html ) birlashtirildi. To‘liq veb sahifani ishga tushirish uchun « frame.html » sahifasi yuklanadi, bu sahifada saytning karkasi qilingan. 27 chap.html sahifada ikkita havola yaratildi( asosiy sahifa, ikkinchi sahifa ) va ikkita sahifani chaqirish mumkin bo‘ldi. Eng asosiysi qanday qilib, chap tomondagi sahifadagi havola bosilsa, o‘ng tomonda sahifa o‘zgarmoqda? Bu ish ikkita attribut orqali amalga oshirilmoqda, « name » va « target «. Frame.html sahifada, « frame » tegining « name » attributi orqali « asosiy.html » sahifa nomlanmoqda(asosiy), undan so‘ng chap.html sahifada yaratilayotgan havolalarning(a tegi orqali) « target » nomli attributiga, aynan qaysi oynada ochilishi kerakligi( asosiy.html ) ko‘rsatilmoqda holos. O‘ylashimcha hammasi tushunarli bo‘ldi, faqat frame.html sahifasidagi teglarni ko‘rib chiqish kerak. <frameset>…</frameset> — yaratilayotgan freym strukturasini hosil qiluvchi teg, uning attributlari: border — freymlar oralig‘idagi chegaralar qalinligi. bordercolor — freymlar oralig‘idagi chegaralar rangi. cols — freymlarni ustunlarga bo‘lish, har bir ustun qanday o‘lchamdaligi beriladi(foiz yoki pikselda). frameborder — freymlar orasiga ramka qo‘yish kerak yoki kerak emasligini aniqlash, qiymati: no, yes . rows — qator ko‘rinishidagi freymlar hosil qilish va ularni o‘lchamini berish. <frame>…</frame> — har bir alohida freymni sozlash, bu teg nechta bo‘lsa, shuncha veb sahifa bitta freymga qo‘shilayotgan bo‘ladi. Attributlari: bordercolor — chegara rangini berish. frameborder — freymlar orasiga ramka qo‘yish kerak yoki kerak emasligini aniqlash, qiymati: no, yes. name — freym uchun takrorlanmas nom berish. 28 noresize — foydalanuvchi tomonidan freym o‘lchamini o‘zgartirish mumkin emas. scrolling — freymlar ekranga sig‘masa, paydo bo‘ladigan aylantirgich holatini o‘rnatish, qiymatlari: * auto — kerak bo‘lsa, brauzer tomonidan aylantirgich hosil qilinadi. * no — aylantirgich hosil bo‘lmaydi. * yes — freymlar ekranga sig‘sa, sig‘masa ham aylantirgich paydo bo‘ladi. src — freym sahifasini adresini, qaysi veb sahifani qo‘shishni ko‘rsatish. <noframes>…</noframes> — agar brauzer tomonidan freymlar ishlatilishiga blok qo‘yilgan bo‘lsa, yoki brauzer umuman freym tushunchasini tanimasa, bu teg ichidagi yozuv brauzerga chiqadi. YUqoridagi tushunarsiz teglar bilan tanishib chiqdik, endi ham ustun ham qatorli freym hosil qilishni kodini va natijasini ko‘rsataman, manimcha tushuntirishga hojat bo‘lmadi. <html> <head> <title>Ustun vs Qator</title> </head> <frameset rows="15%,70%,15%"> <frame src="top.html"> <frameset cols="25%,75%"> <frame src="menu.html"> <frame src="content.html" name="main"> </frameset> <frame src="footer.html"> <noframes>Sizning brauzeringiz frame tushunchasini tanimaydi</noframes> 29 </frameset> </html> 2.2. Freymlar - freymlar tuzish. Frameborder- parametri freym chegara hoshiyalarining bo’lish yoki bo’lmasligini ko’rsatadi. Parametr qiymati 0 yoki 1 sonlari bo’lishi mumkin. Hech qanday qiymat berilmasa 1 qiymat qabul qiladi va freym chegara hoshiyasi ko’rinuvchi bo’ladi. Agar qiymat 0 freym chegarasi hoshiyasi ko’rinmaydi. Scrolling- parametri foydalanuvchiga freymdagi o’tkazish y o’ lakchasini boshqarish imkonini beradi. Qiymat sifatida quyidagi 3 ta qiymat qabul qiladi:  Auto;  Yes;  No; Auto - h ech qanday qiymat berilmasa auto qiymati qabul qilingan bo ’ ladi , bu esa freymdagi ma ’ lumotlar tasvirlanish sohasiga joylashmagan vaqtda o ’ tkazish yo ’ lakchasi paydo bo ’ lishini bildiradi . Yes - qiymati esa freymdagi ma ’ lumot tasvirlanish sohasiga sig ’ ishi yoki sig ’ masligidan q at ’ iy nazar o ’ tkazish yo ’ lakchasi doimo chi q ib turishini bildiradi . No - qiymati esa freymda o’tkazish y o’ lakchasining chiqishini umuman ta’qiqlaydi. <html> <head> <title>Freymlar</title> </head> <body> <iframe src= “kengaytmasi html fayl yo’li yoziladi” frameborder=0 scrolling=no> 30 </iframe> </body> </html> Web sahifaga bir nechta freymlar joylashtirish. Web sahifaga freymlar sonini ko’paytirish uchun <iframe> … </frame> larni takror yozish kerak. Web sahifaga nechta oyna kerak bo’lsa, shuncha marta freymlar yoziladi. <html> <head> <title>Freymlar</title> </head> <body> <iframe src= “kengaytmasi html fayl yo’li yoziladi” > </iframe> <iframe src= “kengaytmasi html fayl yo’li yoziladi” > </iframe> <iframe src= “kengaytmasi html fayl yo’li yoziladi” > </iframe> <iframe src= “kengaytmasi html fayl yo’li yoziladi” > </iframe> </body> </html> 2.3. Oddiy freymlar. Hullas, freymlar bilan ko'rsatilgan oddiy misolni kurib chiqamiz. Ishni boshlashdan oldin, oddiy HTML formatida ikkita hujjat yarating. Birinchi hujjatga "Freym-1" ikkinchisiga esa "Freym-2" deb yozing va ularni frem1.html и frem2.html deb nomlang. Bu ikkita fayllar bizning misolimizda ikki freymlar uchun asosiy manba bo'lib hizmat qiladi.Endi esa HTML formatida keyingi hujjatni yarating. < HTML> 31 < HEAD> < TITLE>freymlar< /TITLE> < /HEAD> < FRAMESET COLS=200,*> < FRAME NAME=left SRC=frame1.html> < FRAME NAME=right SRC=frame2.html> < /FRAMESET> < NOFRAMES> Sizning brouzeringiz freymlarni tushunmaydi. < /NOFRAMES> < /HTML> Demak siz ham uzingizning birinchi sahifangizni freymlar yordamida yaratingiz. Endi shu yaratgan sahifangizni frameset.html deb nomlab oldin yaratilgan frame1.html va frame2.html fayllar turgan papkada saqlang va frameset.html faylini o'z brouzeringizda oching. Va sizda quyidagi natija hosil bulishi kerak. Kurib turganingizdek SRC ulchami tegi HTML formatidagi hujjatga yo'l ko'rsatyapti va siz ushbu freymda yuklashingiz kerak bo'ladi. Birinchi navbatda, etibor bergan bulsangiz HTML formatidagi freymlar tizimidagi sahifada < BODY> tegi mavjud emas. Bu esa juda muhimdir. Agar siz < BODY> tegini ishlatsangiz u holda hamma и < FRAME> teglari brouzeringiz tomonidan o'chiriladi. Ikkinchi eslatma esa < NOFRAMES> tegiga taalluqlidir. U shunday holatga mo'ljallangan-ki, bu holatda sizning brouzeringiz freymlarni qo'llab- quvvatlamaydi. Bu holatda < NOFRAMES> tegidan keyingi barcha ma'lumotlar 32 ko'rsatiladi. Bizning misolimizda esa quyidagi yozuv"Sizning brouzeringiz freymlarni qo'llab-quvvatlamaydi " Bizning misolimizda < FRAMESET> va < FRAME> teglarini biz oddiy o'lchamlarda ishlatgan edik. Endigi navbatda biz freymlar yordamida o'z sahifamizda nimalarni o'zgartira olishimizni ko'rib chiqaylik. frameset.html sahifasini baruzerda yoki HTML teglarni tahrirlovchi dasturda oching. Foydalanuvchi sizning fraymlaringizni ulchamlarini o'zgartira olmaydigan qilishingiz mumkin. Siz hozir freym chegaralariga sichqoncha ko'rsatgichini belgilab uning o'lchamlarini hohlagan tarzda o'zgartirishingiz mumkin. NORESIZE < FRAME> tegining parametr ushbu freymni o'zgarib bo'lmasligini anglatadi. Misol: < FRAME NAME=left SRC=frame1.html NORESIZE> < FRAME NAME=right SRC=frame2.html NORESIZE> Keyingi holatlarda, agar siz freymlar orasidagi chegaralardan voz kechmoqchi bo'lsangiz u holda siz < FRAMESET> tegining quyidagi o'lchamini ishlatishingiz zarur BORDER < FRAMESET> tegining o'lchami freymlar chegaralari orasidagi masofani piksellarda ifodalaydi. Freym orasidagi chegarani umuman bo'lmasligi uchun shu o'lchamni nolga tenglashtiramiz Misol: < FRAMESET COLS=200,* BORDER=0> < FRAME> tegining yana bir muhim ulchami 33 SCROLLING < FRAME> tegining bu parametri mavjgud freymda sahifalash chizig'ini mavjudligi yoki mavjud emasligini belgilaydi. Bu parametrning yes, no va auto belgilari bu freymda sahifalash chizigini borligini, yo'qligini va agar kerak bo'lsa ishlatilishini ko'rsatadi. Misol: < FRAME NAME=left SRC=frame1.html NORESIZE SCROLLING=auto> < FRAME NAME=right SRC=frame2.html NORESIZE SCROLLING=yes> < FRAMESET > tegining quyidagi ikkita o ' lchamlarini siz bilishingiz zarur , COLS va ROWS ularning bagaradigan ishi freymlar orasidagi vertikal va gorizontal ajratilganligini ko ' rsatadi . COLS < FRAMESET> tegining bu parametri gorizontal freymlarning chapdan o'ngga tuzilishuni ko'rsatadi. O'lchami raqamlar bilan beriladi. Bu freymlarning kengligi piksellarda yoki foizlarda beriladi va bir- biridan tinish belgisi bilan agratiladi. '*' simvol shuni ko'rsatadiki, qolgan umimiy maydon shu freymga ajratilishini anglatadi. Misol: < FRAMESET COLS=200,*,100> Bu misolda uchta freym mavjud bo'lib, birinchisi-200 piksel, ohirgisi -100 piksell, ikkinchisi(o'rtadagi freym)-qolgan maydonning hammasi shu freym uchun ajratilgan < FRAMESET COLS=20%,100,50,*> Bu misolda esa to'rtta freym bo;lib, birinchisi maydonning 20%ni, ikkinchisi- 100 pikselli, uchunchisi-50 pikselli, to'rtinchisi esa qolgan maydonni tashkil etadi. 34 ROWS < FRAMESET> tegining bu parametri freymlarning vertikal tepadan pastga bo';lgan tuzilishuni ko'rsatadi. O'lchami raqamlar bilan beriladi. Bu freymlarning balandligi piksellarda yoki foizlarda beriladi va bir- biridan tinish belgisi bilan ajratiladi. '*' simvol shuni ko'rsatadiki u umumiy qolgan maydonni shu freymga agratilishini anglatadi. Xulosa HTML (HyperText Markup Language) — veb-sahifalarni yaratish va formatlashda keng qo'llaniladigan asosiy belgilar tilidir. Ushbu til orqali veb- saytlar tarkibi va tuzilishi belgilangan bo'lib, foydalanuvchilarga ma'lumotlarni ko'rish va ular bilan o'zaro muloqot qilish imkonini beradi. HTMLning asosiy elementlari, masalan, sarlavhalar, paragraflar, ro'yxatlar, jadval va gipermatn, veb-sahifaning strukturasi va funksionalligini ta'minlaydi. Rasm va multimedia kontentlarini joylashtirish imkoniyati foydalanuvchilarni jalb qilishda muhim ahamiyatga ega. HTML yordamida sahifalarni interaktiv qilish uchun gipermatnlar va forma elementlaridan foydalanish mumkin. Shuningdek, <iframe> tegi yordamida boshqa sahifalarni integratsiya qilish orqali kontentni yanada boyitish mumkin. Umuman olganda, HTML veb-dizaynning asosiy poydevorini tashkil etadi va zamonaviy internetda interaktiv va ma'lumotga boy tajribalarni yaratishda muhim rol o'ynaydi. Bu esa dasturchilar va dizaynerlar uchun zaruriy vosita hisoblanadi. 35 HTML (HyperText Markup Language) — veb-sahifalarni yaratish va tuzish uchun ishlatiladigan asosiy belgilar tili. U veb-saytlarda matn, rasm, video va boshqa elementlarni tartibga solib, foydalanuvchilarga ma'lumotlarni ko'rish va o'zaro muloqot qilish imkonini beradi. HTMLning asosiy elementlari quyidagilardan iborat:  Sarlavhalar (<h1> - <h6>): Matnni turli darajadagi sarlavhalar bilan ajratadi.  Paragraflar (<p>): Matnni paragraflar ko'rinishida tashkil etadi.  Ro'yxatlar (<ul>, <ol>, <li>): Tartibsiz va tartibli ro'yxatlarni yaratadi.  Jadvallar (<table>, <tr>, <td>, <th>): Ma'lumotlarni jadval ko'rinishida taqdim etadi.  Gipermatnlar (<a>): Foydalanuvchilarni boshqa sahifalar yoki resurslarga yo'naltiradi.  Rasmlar (<img>): Veb-sahifalarda rasm joylashtirish imkonini beradi. HTML yordamida sahifalarni interaktiv qilish va multimedia kontentlarini qo'shish orqali foydalanuvchilar uchun jozibali tajribalar yaratish mumkin. Foydalanilgan adabiyolar 1. Abduqodirov A. va boshqalar. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari – Т .: O`qituvchi, 1996 y. 2. Hoshimov O. Kompyuterli va raqamli texnologiyalar. - Т .: Yangi asr avlodi, 2009 y. 3. Usmonov R.N. Кompyuter tizimlariga texnik xizmat ko’rsatish” “Ilm ziyo” 2012. 4. 1. A.Levin "Samouchitel rabot ы na kompyutere", M. 1997. 5. 2. N.V.Makarova "Informatika", Uchebnik 6-7 klass. S.Peterburg. 1998. 36 3.V.E.Figurnov "IBM PC dlya polzovatelya" 6-e izdanie,Moskva.1996 6. http://www.borlpasc.narod.ru/ . 7. http://www.intuit.ru 37

HTML tili, uning asosiy elementlari. Jadval va rasm hosil qilish. Gipermatn va freymlar joylashtirish

MUNDARIJA

KIRISH………………………………………………………………………….....3

I.BOB. HTML TILI, UNING ASOSIY ELEMENTLARI……………….……..5

1.1. HTML tili...........................................................................................................5

1.2. HTML hujjatning strukturasi..............................................................................8

1.3. Matnni formatlash............................................................................................13

II.BOB. JADVAL VA RASM HOSIL QILISH. GIPERMATN VA FREYMLAR JOYLASHTIRISH……………………………………...……….20

2.1 Freym haqida tushuncha………………………………………………………20

2.2. Freymlar - freymlar tuzish…………………………………………………….26

2.3. Oddiy freymlar…………………………………………………………..……27

XULOSA……………………………………………………………..…………..31

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………...………32


 

 

KIRISH

HTML (HyperText Markup Language) — veb-sahifalarni yaratish uchun ishlatiladigan asosiy belgilar tili. U matn, rasm, video va boshqa turdagi kontentlarni tuzish va formatlashda muhim rol o'ynaydi. HTML orqali veb-sahifalarga strukturaviy elementlar qo'shish, ma'lumotlarni tartibga solish va foydalanuvchilar bilan muloqot qilish mumkin.

Asosiy Elementlar

HTMLning asosiy elementlari sahifadagi turli mazmunlarni belgilash uchun ishlatiladi. Masalan, <h1> - <h6> teglari sarlavhalarni, <p> tegi esa paragraflarni ifodalaydi. Shuningdek, <a> tegi gipermatn yaratish uchun ishlatiladi, bu esa foydalanuvchilarga boshqa sahifalarga o'tishga imkon beradi.

Jadval va Rasm Hosil Qilish

HTML yordamida jadval yaratish uchun <table>, <tr>, <td> va <th> teglaridan foydalaniladi. Ular orqali ma'lumotlarni tartibga solgan holda ko'rsatish mumkin. Rasm joylashtirish uchun esa <img> tegi ishlatiladi, bunda src atributi rasmning manzilini belgilaydi.

Gipermatn va Freymlar

Gipermatn — bu foydalanuvchilarga internetdagi boshqa resurslarga bog'lanish imkonini beruvchi matn. <a> tegi orqali yaratilgan gipermatn sahifalar o'rtasida navigatsiyani osonlashtiradi. Freymlar esa <iframe> tegi yordamida boshqa sahifalarni bir sahifada ko'rsatish imkonini beradi, bu esa kontentni integratsiya qilishda foydalidir.

Kurs ishining maqsadi:HTML (HyperText Markup Language) — veb-sahifalarni yaratish va ularni formatlashda asosiy rol o'ynaydigan belgilar tilidir. Ushbu mavzuning maqsadi quyidagilardan iborat:

HTML Tili Asoslarini O'rganish: HTMLning asosiy strukturaviy elementlarini tushunish va ulardan qanday foydalanish kerakligini o'rganish.

Jadval Yaratish: HTML yordamida qanday jadval hosil qilish, ma'lumotlarni qanday tartibga solish va vizual ko'rsatishni ta'minlashni bilish.

Rasmlar Bilan Ishlash: Rasm joylashtirish va ularni sahifada qanday ko'rsatish haqida ma'lumot berish, shu bilan birga rasm atributlari va ulardan qanday foydalanishni o'rganish.

Gipermatn Yaratish: Foydalanuvchilarga veb-sahifalar o'rtasida navigatsiya imkonini beruvchi gipermatn yaratish, shu orqali ma'lumotlarni oson topish va ularga o'tishni ta'minlash.

Freymlar Joylashtirish: <iframe> tegi yordamida boshqa sahifalarni sahifada ko'rsatish imkoniyatlarini o'rganish va ularni qanday qilib samarali foydalanish.

Kurs ishining vazifasi: HTML (HyperText Markup Language) veb-sahifalarni yaratish va ularni formatlashda muhim vazifalarni bajaradi. Ushbu vazifalar quyidagilardan iborat:

Strukturalash: HTML sahifalarining tuzilishini belgilaydi, bu esa matn, rasm, video va boshqa elementlarni tartibga solishga yordam beradi.

Ma'lumotlarni Tashkil Etish: HTML yordamida ma'lumotlar jadval, ro'yxat yoki paragraflar ko'rinishida tartibga solinadi, bu esa foydalanuvchilarga ma'lumotlarni osonroq qabul qilish imkonini beradi.

Interaktivlikni Ta'minlash: Gipermatn (hyperlinks) va interaktiv elementlar (masalan, tugmalar va forma elementlari) orqali foydalanuvchilarni sahifalar o'rtasida navigatsiya qilishga rag'batlantiradi.

Multimedia Qo'shish: Rasm, video va audio fayllar kabi multimedia kontentlarni sahifaga joylashtirish imkonini beradi, bu esa foydalanuvchi tajribasini boyitadi.

Qayta ishlash va Stil Berish: HTML elementlari CSS (Cascading Style Sheets) yordamida bezatilishi mumkin, bu esa sahifaning ko'rinishini va dizaynini o'zgartirish imkonini beradi.

Freymlar va Integratsiya: <iframe> tegi yordamida boshqa veb-sahifalarni yoki resurslarni bir sahifada ko'rsatish imkonini beradi, bu esa kontentni integratsiya qilishda foydalidir.

Sotib olish