Hududiy rejalashtirish va hududiy rivojlanish. - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	103.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

822 Sotish

Hududiy rejalashtirish va hududiy rivojlanish.

Sotib olish

Hududiy rejalashtirish va hududiy rivojlanish.
Mundarija:
Kirish………………………………………………………………. 2
1.Hududiy rejalashtirish: u nimadan iborat…….…….…….……. 3
2.Hududiy strategik rejalashtirishning kelib chiqishi va
nazariyasi …….…….…….…….…….…….…….…….…….…… 7
3. Hududiy rivojlanish va mintaqaviy siyosat: xorijiy
tajriba ……. 12
4.Xorijiy davlatlarda hududiy rejalashtirish tizimi …….…….…….… 13
Xulosa…….…….…….…….…….…….…….…….…….…….……. 19
Foydalanilgan adabiyotlar…….…….…….…….…….…….…….… 20
1

Kirish
Aholi yashaydigan hududlar (turar jsoylar)ni loyiha asosida rejalashtirish.
Shahar ijtimoiyiqtisodiy, sanitariyagigiyena, qurilishtexnika, badiiyme moriyʼ
masalalar majmuini qamrab oladi. Sh. majmui me morlik va qurilish
ʼ
bunyodkorligi, jamiyatning ijtimoiy tizimi va ishlab chiqarish kuchlarining
taraqqiyot darajasi, madaniyati, tabiiy iqlim sharoitlari va milliy o ziga xosligi
ʻ
bilan belgilanadi. Sh. o z navbatida qishloq aholi turar joylarini rejalash,
ʻ
landshaft me morligi, bog barpo etish, tumanlarni rejalash, sanoat korxonalari,
ʼ ʻ
dam olish mintaqalarini ratsional ravishda joylashtirish, ekologiya masalalari kabi
bir necha tarmoqlarga bo lingan. shahrida turar joylarning nafaqat
ʻ
me moriybadiiy qiyofasiga, estetik jihatlariga, balki obodonlashtirishga —
ʼ
yo llar, ayniqsa, avtomobil yo llarita, infratuzilma (suv, oqava — kanalizatsiya,
ʻ ʻ
gaz, elektr va boshqalar muhandislik ta minotlari)ga katta e tibor beriladi.
ʼ ʼ
shahrida yangi shahar, shaharcha, qishloqlarni qurish, qadimiy shaharlarni
muhofaza qilish (rekonstruksiya qilish), me moriy majmualar (ko proq turar
ʼ ʻ
joy .mavzelari)ni bunyod etish bosh reja asosida amalga oshiriladi, bunda
loyihalarni ishlab chiqish (tuzish) muhim o rin tutadi. Bunday loyihalar
ʻ
buyurtmalar orqali Sh.ka ixtisoslashgan ilmiy tekshirish va loyihalash intlarida
bajariladi. Toshkentda O zbekiston shaharsozlik loyihalash va ilmiy tekshirish
ʻ
instituti (O zLITI), Toshkent Boshtarh loyihalash va ilmiy tekshirish instituti va
ʻ
boshqalar shunga o xshash intlar faoliyat ko rsatadi.
ʻ ʻ
2

1.Hududiy rejalashtirish: u nimadan iborat,
Bu hududning iqtisodiy samaradorligini engillashtirish va yaxshilashga
qaratilgan siyosatdir. Bundan tashqari, bu joyning barqaror ravishda ijtimoiy,
madaniy va siyosiy birligini o'rnatishga imkon beradi. Uni qo'llash hududning
xususiyatlariga muvofiq amalga oshirilishi kerak.
Bu ikkita katta bo'linishga ega: qishloq va shahar; hududni rejalashtirish har bir
makon aholisi ehtiyojlarini qoplashi kerak. Yerdan foydalanishni
rejalashtirishning asosiy vazifasi jamiyatni jalb qilgan holda muvozanatli
rivojlanishga yordam berishdir. Bu, uzoq muddatda, aholi uchun yanada sifatli
hayotni ta'minlaydi.
Erdan foydalanishni rejalashtirish bilan hududning xususiyatlari to'g'risida
bilimga ega bo'lish osonroq bo'ladi. Bu shuningdek tabiiy resurslarni
qadrlashga va ushbu xususiyatlarga asoslanib ulardan foydalanish to'g'risida
oqilona fikr yuritishga yordam beradi.
Sektorli rejalashtirishga imkon beradigan fazoviy diagnostika erdan
foydalanishni rejalashtirish tufayli mumkin; Ushbu baho tarmoq
rejalashtirishni amalga oshirish va hududiy maqsadlarni tushuntirishga imkon
beradi. Ushbu natijalar bilan nizolarning oldini olish va hududiy talablarni
muvofiqlashtirish mumkin.
U nimadan iborat?
Ko'p sonli mutaxassislarning ta'kidlashicha, hududiy buyurtma yoki fazoviy
rejalashtirish atamasi mavjud bo'lgan va ko'p marta noto'g'ri yo'l bilan
ishlatilgan eng murakkab va polisemik so'zlardan biridir.
Mutaxassislarning ko'plab ta'riflari orasida Saez de Buruaga (1980)
ta'kidlaganidek, bu kontseptsiya antropotsentrik bo'lib, u jamiyat tomonidan
olingan samaradorlik va muvozanatning aksi bo'lishi kerak.
Boshqa tomondan, Fabo (1983) bu hudud va uning aholisi iqtisodiy o'sishning
tartibsizligiga qarshi kurashda foydalanadigan vosita ekanligini aytadi. Bunga
3

fazoviy, iqtisodiy va ijtimoiy o'zgaruvchilarni o'rnatish, hududda faoliyatni
joylashtirish uchun optimallashtirilgan modelni to'ldirishga harakat qilish
orqali erishiladi.
O'z navbatida Zoido (1998) fazoviy rejalashtirish juda yosh davlat funktsiyasi
va to'liq amalga oshirilmagan murakkab siyosat ekanligini ta'kidladi. Bu
qonuniy va ma'muriy hujjatlar va rejalashtirish printsiplari, ishtirok etish, ilmiy
bilimlar va boshqalar bilan qo'llab-quvvatlanadi.
Shu bilan erdan foydalanishni rejalashtirish o'zi uchun maqsad emas, balki
asbob, vosita degan xulosaga kelishdi; resurslardan foydalanishni, rivojlanishni
va umuman olganda, aholining turmush darajasi va farovonligini
boshqaradigan rejalar xizmatida.
Xususiyatlari
Erdan foydalanishni rejalashtirishning foydaliligi barcha turdagi tashkilotlar,
ayniqsa hukumatlar va jamoat tashkilotlari tomonidan hisobga olinadi. Uning
funktsiyalari transversal va har xil turdagi haqiqatlarga taalluqlidir:
- Ko'rib chiqilayotgan hududning barcha qismlari aholisi uchun muvozanatli
iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga imkon berish.
- kosmosning turli sohalariga kirishni osonlashtirish orqali fuqarolarning hayot
sifatini yaxshilash.
- haddan ziyod iste'mol qilinmaslik hamda ularni asrab qolish uchun tabiiy
resurslarni mas'uliyatli boshqarish.
- atrof-muhitni muhofaza qilish. Odamlar va bo'shliqlar o'rtasida yashash juda
muhimdir. Tinch hayotni kafolatlash uchun hududni yaxshi holatda saqlash
muhimdir.
- Hududdan oqilona foydalaning. Ushbu oxirgi funktsiya oldingilari amalda
qo'llanilganda amalga oshiriladi.
4

Turlari Maydonni yoki hududni umuman ikki turga bo'lish mumkin: shahar
va qishloq. Xuddi shu tarzda, erdan foydalanishni rejalashtirish quyidagilarga
bo'linadi:
Qishloq joylaridan foydalanishni rejalashtirish Qishloq hududi, qishloq
maydoni yoki qishloq joyi deganda qishloq xo'jaligi, agrosanoat yoki qazib
olish ishlari olib boriladigan shahar bo'lmagan hududlar tushuniladi.
Shuningdek, u o'z makonini atrof-muhitni muhofaza qilishga bag'ishlaydi.
Qishloq hududi asosan xom ashyo va tabiiy boyliklar qazib olinadigan
hududdir. Uning aholisi kam, shuningdek, aholining zichligi past; Bundan
tashqari, u binolar yoki savdo markazlari kabi katta tuzilmalarga ega emas.
Ushbu hududga u taqdim etishi mumkin bo'lgan barcha narsalardan
foydalanish uchun hududiy tartib kerak. Bundan tashqari, u o'z aholisiga hayot
sifatini taklif qilishni talab qiladi.
Qishloq erlaridan foydalanishni rejalashtirish - bu siyosiy, texnik va ma'muriy
jarayon bo'lib, u qishloq hududi yoki makonidan foydalanish va egallashni
tashkil etish, rejalashtirish va boshqarishni maqsad qiladi.
Ushbu protsedura biofizik, madaniy, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-institutsional
fazilatlar va cheklovlarga muvofiq amalga oshiriladi.
Ushbu jarayon davomida hudud aholisi ishtirok etishi va reja belgilangan
maqsadlarga binoan hududdan oqilona va adolatli foydalanish foydasiga hal
qilinishi idealdir.
xususiyatlari
Qishloq joylaridan foydalanishni rejalashtirish qisqa, o'rta va uzoq muddatli
istiqbollarda imkoniyatlardan foydalanishi, xatarlarni kamaytirishi va
resurslarni himoya qilishi kerak.
Buyurtma berish jarayoni qatnashishi muhim. Buyurtma beriladigan hududga
kiritilgan turli sektorlar jarayonning har bir bosqichida faol ishtirok etishi
kerak.
5

Faol ishtirok etishdan tashqari, atrof-muhit bilan o'zaro aloqalar zarur; ya'ni
hudud. Boshqa ishtirokchilar va jarayonning mas'ullari bilan aloqa qilish ham
muhimdir.
Shahar erlaridan foydalanishni rejalashtirish
Shahar hududi yoki shahar maydoni - bu aholining yuqori zichligi guruhlangan
shahar maydoni.
Qishloq makonining eng diqqatga sazovor xususiyati va eng katta farqi
shundaki, uning o'sib borayotgan aholisini joylashtirishga qodir infratuzilma
mavjud.
Boshqa tomondan va odamlarning katta qismi ushbu hududda to'planishining
sababi shundaki, turli xil iqtisodiy faoliyat mavjud. Bundan tashqari, bu
mamlakat, mintaqa yoki shahar hokimiyat organlari to'plangan shahar
joylarida.
Shahar hududi nima ekanligi to'g'risida aniq g'oya mavjud bo'lsa-da, uning
doimiy evolyutsiyasi tufayli aniqlanadigan murakkab tushuncha.
xususiyatlari
Qishloq makonida bo'lgani kabi, shahar erlaridan foydalanishni rejalashtirish
ham kengdir. Bu dizayn takliflarini ishlab chiqarish, shuningdek shahar va
atrof-muhit dinamikasini tartibga soluvchi loyihalarni shakllantirish uchun
qiyin rejalashtirishdan foydalanadi.
Farmon, shuningdek, iqtisodiy, ijtimoiy va fazoviy rivojlanish sharoitida
mavjud bo'lgan anomaliyalarga yo'l qo'ymaslikning oldini olishga yordam
beradi. Bularning barchasi belgilangan muddat ichida monitoring va nazoratni
o'z ichiga olgan ma'lum bir jadval asosida amalga oshiriladi.
Xalqaro darajada ham shahar, ham qishloq hududiy rejalashtirish iqtisodiyot
nuqtai nazaridan juda muhim rol o'ynaydi. Materiallarni yoki tovarlarni tashish
uchun xalqlarni bog'laydigan joylarni rejalashtirish va shu bilan mamlakatlar
o'rtasida iqtisodiy almashinuvni ta'minlash kerak.
6

Yuqorida aytib o'tilganlar, shuningdek, davlatlar, munitsipalitetlar yoki
mamlakatning viloyatlari o'rtasida amal qiladi. Mamlakatning ichki bo'linishi
odamlarning harakatlanishini, shuningdek tijorat almashinuvini osonlashtirishi
kerak.
2.Hududiy strategik rejalashtirishning kelib chiqishi va nazariyasi
Uchun muvaffaqiyatli rivojlanish har qanday hududiy hamjamiyat aniqlik va
kelajak haqida birlashtiruvchi fikrlarning mavjudligini talab qiladi. Bular
biznes va jamiyatning hududiy ijtimoiy-iqtisodiy rejalashtirish mexanizmi
orqali qondiriladigan muhim ehtiyojlari, eng avvalo - strategik rejalashtirish .
Shahar (mintaqa) strategiyasining mavjudligi va eng muhimi, kelajak haqida
jamoatchilik muloqoti uchun qayta ishlab chiqariladigan protseduralar
ishonchni shakllantirishga va yo'l-yo'riq ko'rsatishga yordam beradi,
rivojlanish va iqtisodiy o'sishning institutsional shartlaridan biridir.
Har qanday hududiy birlik - shahar, posyolka, mintaqaning rivojlanishi ko'p
sonli omillarning natijasidir. Ushbu omillarning ba'zilari odamlarning
xohishlariga, masalan, iqlimga, tabiiy resurslarning mavjudligiga bog'liq emas.
Ba'zi omillar subyektivdir, ya'ni. odamlar manfaatlari va ularning xatti-
harakatlari bilan bog'liq. Shu bilan birga, dastlab ma'lum bir hududni
rivojlantirish bo'yicha harakatlar sifatida ko'rilmagan yangiliklar mavjud
bo'lishi mumkin. Masalan, ichki yonish dvigatelining ixtirosi ularda neft
zaxiralarining mavjudligi yoki yo'qligiga qarab mamlakatlar va mintaqalarning
taqdirini o'zgartirdi, ammo bu ixtirochining maqsadi emas edi. Ammo ma'lum
bir shahar yoki mintaqaning rivojlanishiga ta'sir ko'rsatishni maqsad qilgan
odamlar guruhlari xatti-harakatlari mavjud. Ko'pincha odamlar guruhlari,
ko'pincha bu hokimiyat idoralari bo'lib, muayyan maqsadlarni shakllantirishga
harakat qilishadi va ma'lum bir hududga nisbatan ularga erishish uchun
mablag' manbalarini aniqlashadi, ya'ni. shug'ullanadilar hududni
7

rivojlantirishni rejalashtirish . Agar ushbu odamlar guruhi hududdan tashqarida
bo'lsa, unda tashqi rejalashtirish haqida gapirishimiz mumkin. Shunday qilib,
markaziy hokimiyat mamlakatning ma'lum bir qismini tezroq rivojlantirish
kerakligi to'g'risida qaror qabul qilishi mumkin va ba'zi turar-joylar asta-sekin
yo'q qilinadi, odamlarni mamlakatning boshqa qismlariga ko'chiradi.
Rejalashtirilgan hudud bilan bevosita bog'liq bo'lgan, u erda yashaydigan
sub'ektlarning fikrlari va qiziqishlari hisobga olinishi yoki e'tiborga olinmasligi
mumkin (turli xil mustamlakachilik sxemalari).
Rejalashtirishning tubdan farq qiladigan turi - birgalikda rejalashtirish ,
yoki kommunikativ rejalashtirish , - bu asosiy manfaatdor tomonlar va
guruhlarni (manfaatdor tomonlar deb ataladigan) rejalashtirishda haqiqiy
ishtirok etishni o'z ichiga oladi.
Rejalashtirish - boshqarish ob'ekti rivojlanishining eng maqbul alternativasini
tanlashga yo'naltirilgan boshqaruvning ma'lum bir vaqtga mo'ljallangan turi; u
ongli ravishda inson faoliyati bilan bog'liq bo'lib, u hamma sohalarda mavjud.
Eng rivojlangan biznesni rejalashtirish - firmalar, korxonalar, korporatsiyalar
doirasidagi natijalar va biznes-jarayonlarni rejalashtirish.
Rejalashtirish mavzusi shaxs yoki muayyan munosabatlardagi odamlar guruhi
bo'lishi mumkin. Biznesni rejalashtirish biznes egalarining manfaatlarini
ko'zlab amalga oshiriladi, egasi esa rejani tanlash bo'yicha yakuniy qarorni
qabul qiladigan shaxsdir. Biroq, rejalashtirish sohasidagi mutaxassislar va
rejalashtirish bo'yicha mutaxassislar reja variantlarini tayyorlashga jalb
qilinishi mumkin (va odatda jalb qilinadi). Rejalashtirish, qoida tariqasida,
mumkin bo'lgan maksimal natijaga erishish uchun resurslardan (moliyaviy,
insoniy, moddiy, tashkiliy va hokazo) eng yaxshi foydalanishni topishga
qaratilgan.
Agar kompaniya ichida rejalashtirish zarurati shubha tug'dirmasa, shov-shuvli
munozaralar mamlakat, viloyat yoki shaharda ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni
8

rejalashtirishning maqsadga muvofiqligi va imkoniyatlari haqida hech narsa
aytmaydi. Avvalo, bunday rejalashtirishning mavzusi va ob'ekti haqida savol
tug'iladi. Hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning kompleks rejasi barcha
sohalar va sohalarni qamrab olgan holda, bozor sharoitida bu faqat konsensus
rejasi, reja - jamoat roziligi shartnomasi sifatida mumkin. Bunday rejani
tuzishda har xil darajadagi boshqaruv organlarining (markaz - mintaqa -
hokimiyat), shuningdek biznes va jamiyatning manfaatlari va niyatlari kelishib
olinadi.
Shu nuqtai nazardan, farqlash juda muhimdir rejalashtirish mavzusi (rejani kim
ishlab chiqadi) va amalga oshirish mavzusi (rejani kim amalga oshirmoqda).
Ushbu mavzular birlashtirilganda va uni ishlab chiqqan kishi tomonidan
amalga oshirilganda eng yaxshi natijalarga erishiladi. Tashqi rejalarni amalga
oshirish qiyinroq. Shuning uchun zamonaviy rejalashtirish texnologiyalarida
nafaqat rejalashtirish natijasiga emas, balki jarayonga ham katta e'tibor
beriladi. To'g'ri tashkil etilgan rejalashtirish jarayoni rejani ishlab chiqishda
ko'pchilik manfaatdor tomonlar va keng jamoatchilikni jalb qilishga imkon
beradi.
Strategik rejalashtirish tarixi va asosiy printsiplari
Strategik rejalashtirish g'oyalari va usullari dastlab yangi bozorlarni egallab
olishda raqobatbardosh strategiyalarni aniqlaydigan yirik xalqaro
korporatsiyalarga nisbatan ishlab chiqilgan va amalga oshirilgan, so'ngra
jamoat tashkilotlari va shahar va tumanlarning boshqaruv organlari darajasiga
o'tkazilgan. 1980-yillarning boshidan beri ushbu g'oyalar modernizatsiya
qilinib, ijtimoiy tizimlarni (hududlarni) boshqarish sohasiga kiritila boshlandi
va birinchi navbatda shahar rivojlanishining yangi vositasi sifatida foydalanila
boshlandi. Kashshoflar orasida odatda San-Fransisko va Barselona deyiladi.
Mintaqani (shaharni, tumanni) mijozlarga xizmat ko'rsatadigan ma'lum bir
korxona sifatida ko'rib chiqishga imkon beradigan samarali mijoz - aholiga,
9

ishbilarmonlarga, tashrif buyuruvchilarga va ushbu mijozlar uchun boshqa
hududlar bilan raqobat qilish ko'plab boshqaruv texnologiyalarini biznesdan
davlat sektoriga o'tkazishda boshlang'ich nuqtaga aylandi.
Hududlar bir-biri bilan raqobatlashadi: hududlarda joylashgan muhandislik-
kommunal infratuzilma va korxonalarni rivojlantirishga investitsiya
mablag'larini jalb qilish uchun; o'z infratuzilmasini xalqaro va mintaqalararo
foydalanuvchilarga taqdim etish imkoniyati; mahalliy korxonalar mahsulotlari
uchun yangi bozorlarga chiqish; ma'lumotli va malakali ishchi kuchini jalb
qilish va boshqalar. Shu bilan birga, shaharlar va hududlar tubdan yangi,
dinamik siyosiy, madaniy, ijtimoiy va iqtisodiy vaziyatga duch kelmoqdalar,
ularning xususiyatlari global global jarayonlar, mamlakatlar va mintaqalar
darajasidagi o'zgarishlar bilan belgilanadi. Bularning barchasi menejmentni
jiddiy modernizatsiya qilishni, shuningdek hududlarni rivojlantirishga
yondashuvni va yangi boshqaruv texnologiyalari va tashkiliy shakllarini
modernizatsiya qilishni talab etadi. Bozorlar va globallashuvning rivojlanishi
bilan yangi omillar muhim rol o'ynay boshladi, ular shaharlarning
(hududlarning) yashash, biznes yuritish va vaqtincha yashash joylari sifatida
raqobatdosh ustunliklarini belgilab berdi: samarali ishlab chiqarishlarning
mavjudligi va bandlik imkoniyatlari; ko'p funktsionallik; geografik
joylashuvning afzalligi (transport yo'laklari, foydali qazilma konlari); qulay
ekologik sharoitlar; mutanosib narx va hayotning yuqori sifati; shahar hayotini
ta'minlash infratuzilmasini rivojlantirish; investitsiya muhiti va
boshqalar. Strategik rejalashtirish Iqtisodiyot va jamiyatda sodir bo'layotgan
o'zgarishlarning tobora o'sib boradigan tezligiga va barcha sohalarda raqobatni
kuchaytirishga yo'naltirilgan boshqaruvning zaruriy elementiga aylanadi.
An'anaviy rejalashtirish bizning zamonamizning ushbu qiyinchiliklariga dosh
berolmayapti.
10

Firma, korporatsiya, tarmoq vazirligida strategik rejalashtirish va ijtimoiy-
hududiy birliklar darajasidagi strategik rejalashtirishni farqlash uchun
kontseptsiya kiritildi "hududiy strategik rejalashtirish" .
Strategik rejalashtirishning asosiy g'oyasi shundan iboratki, hududning -
mintaqaning, shaharning yoki tumanning kelajagi uchun javobgarlik shu
hududda istiqomat qiluvchi jamoaga yuklatiladi. Mintaqaviy strategik
rejalashtirish mavzusi - mintaqaviy hamjamiyat (mintaqa aholisi), boshqaruv
huquqlarini mintaqaviy hokimiyatlarga topshirish va fuqarolik jamiyati
institutlaridan foydalangan holda strategik qarorlarda bevosita ishtirok etish,
shuningdek federal hokimiyat va mintaqadagi strategik manfaatlarga ega
boshqaruv va biznes tuzilmalarining vakillari. Boshqacha aytganda,
mintaqaviy hamjamiyat strategik rejalashtirishning yakuniy sub'ekti,
mintaqaviy hokimiyat - to'g'ridan-to'g'ri.
"Strategik" ning asosiy yo'nalishi Bu strategik ustuvorliklarni belgilash,
kelajagi uchun javobgarlikni his etadigan va o'z rejalarini amalga oshirish
uchun resurslarga ega bo'lgan "strategik subyekt" ning kuchlarini birlashtirish
zarurati bilan bog'liq. "Strategik" ning muhim, ammo belgilamaydigan jihati
uzoq muddatli rejalardir. Shaharlar va mintaqalar kabi bunday murakkab
tizimlar uchun uzoq muddatli rejalashtirish va sa'y-harakatlarni jamlash muhim
hududiy subyektlar - manfaatdor tomonlarning maqsadlarini
muvofiqlashtirishni anglatadi. Tushunchasi " manfaatdor tomon "- manfaatlari
ma'lum bir mintaqa (shahar) bilan chambarchas bog'liq bo'lgan va resurslari
uning rivojlanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatadigan shaxs yoki tashkilot - strategik
rejalashtirishda hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Faqat manfaatdor ishtirok etish va manfaatdor tomonlar o'rtasida umumiy
kelishuvga erishish orqali biz strategiyani amalga oshirishga umid qilamiz.
Mintaqaviy strategik rejalashtirish ob'ekti inson, tabiiy resurslar va ishlab
chiqarish salohiyati va institutsional muhitning uyg'unligida mintaqaviy
11

tizimning barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi. Tarkibiy jihatdan strategik
rejalashtirish, avvalambor, maqsad va ko'rsatmalar tanlash, kelajakdagi
istalgan hududni belgilash, yashash, iqtisodiy faoliyat va vaqtincha yashash
joyi, shuningdek hududiy iqtisodiyot va ijtimoiy sohaning alohida
tarmoqlarining raqobatdoshligini ta'minlaydigan strategiya va rivojlanish
yo'nalishlarini belgilash. . Ideal holda, strategik reja yaxshi ishlab chiqilgan,
aniq vazifa, maqsadlarni aniq bayon etish, nisbatan kichik vazifalar to'plamini
va o'z ichiga olishi kerak etakchi strategik loyihalar. Strategik reja,
integratsiyalashgan rejadan farqli o'laroq, bozor (bozor) sharoitida shaharni
(mintaqani) barqaror rivojlantirish uchun eng muhimiga ta'sir qilishi kerak.
Jarayon sifatida strategik rejalashtirishning o'ziga xos xususiyatlari uning
asosiy vazifalaridan biri kelajakning noaniqligini kamaytirishdan iborat.
Bunga, xususan, mahalliy rivojlanishda manfaatdor ishtirokchilarning
harakatlarini muhokama qilish, tushuntirish, muvofiqlashtirish orqali
erishiladi. Bu shuni anglatadiki, strategik reja faqat ishlab chiqilishi
mumkin biznes, davlat va jamiyatning ko'p tomonlama va konstruktiv
muloqoti. Ushbu muloqotdan voz kechishga yoki unga taqlid qilishga urinish
strategik rejalashtirishni bema'ni qiladi.
Strategik rejalashtirish - bu dinamik raqobat sharoitida barqaror ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanish maqsadlari va asosiy yo'nalishlarini hududiy hamjamiyat
tomonidan mustaqil ravishda aniqlash. Amaliy ma'noda, bu kelajak mintaqa
(munitsipalitet) bo'yicha manfaatdor tomonlarning manfaatlarini
rasmiylashtirish va uyg'unlashtirish bo'yicha faoliyatni tashkil etish, kelajak
imidjini ko'rsatadigan dastur va loyihalarni yaratish demakdir.
3. Hududiy rivojlanish va mintaqaviy siyosat: xorijiy tajriba
2018 yil 5 iyun kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat
boshqaruvi akademiyasida “Hududiy rivojlanish va mintaqaviy siyosat: xorijiy
tajriba” mavzusida seminar bo‘lib o‘tdi.
12

Seminarni Ijtimoiy siyosat mustaqil institutining hududiy dasturlari direktori,
M.V.Lomonosov nomidagi Moskva Davlat Universitetining professori, BMT
Taraqqiyot dasturi eksperti Natalya Vasilevna Zubarevich olib bordi.
Seminarda Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi davlatlarining hududiy
rivojlanishda asosiy o‘rin tutadigan Markaz-Periferiya rivojlanish modeli
haqida, xususan, uning elementlari, masalan, malakali inson kapitali,
moliyaviy va tabiiy resurslarni hududdan markazga tabiiy ravishda jalb etib
boradigan hududiy aglomeratsiyalarning paydo bo‘lishi va ularning mamlakat
rivojlanishidagi roli borasidagi ma’ruza tinglandi. Shuningdek, professor
Zubarevich tomonidan aglomeratsiyalarni rivojlanishi tufayli yuzaga keladigan
hududlararo iqtisodiy tengsizlikka oid xavf-xatarlar va ularni oldini olish,
ulardan to‘g‘ri maqsadda foydalanish yo‘llarini MDH, Xitoy va Yevropa
Ittifoqi mamlakatlari misolida ko‘rsatib berildi.
Hududiy rivojlanishda markaz tomonidan byudjet mablag‘larini aniq
metodikaga asoslanmagan geosiyosiy loyihalarga emas, balki iqtisodiy
ko‘rsatkichlarga va natijaga yo‘naltirilgan moliyalashtirishga asoslangan holda
adolatli taqsimlash hamda hududlarda kuchli ijtimoiy siyosat ijrosini
ta’minlash mamlakatning barqaror iqtisodiy o‘sishida katta hissa qo‘shadigan
aniq misollar yordamida taqdim qilindi. Buning uchun zarur bo‘ladigan
ijtimoiy imkoniyatlar, iqtisodiy infrastruktura va amaliy ko‘nikmalarni
kengaytirish borasida takliflar o‘zaro fikr almashish shaklida birgalikda ko‘rib
chiqildi va akademiya tinglovchilari tomonidan barcha qiziqtirilgan savollarga
to‘liq javob berildi.
Mazkur seminar Davlat boshqaruvi akademiyasining BMT Taraqqiyot dasturi
bilan birgalikdagi “O‘zbekistonda rahbar kadrlarni tayyorlashga
ko‘maklashish”ga oid qo‘shma loyihasi tomonidan amalga oshirilgan tashrif
doirasida tashkil qilindi. Tashrif davomida professor Zubarevich tomonidan
akademiyada qo‘llanilayotgan hududiy rivojlanishga oid o‘quv dasturlarini
13

qayta ko‘rib chiqish, akademiya o‘qituvchilari bilan birgalikda master-klass
trening o‘tkazish hamda akademiyada hududiy rivojlanishga oid faoliyatini
kengaytirishga oid tavsiyalar ishlab chiqish nazarda tutilgan.
4.Xorijiy davlatlarda hududiy rejalashtirish tizimi
hududiy rejalashtirish tizimiga tegishliligi haqidagi tezis asoslantirilgan;
dalillar bu rejaning mavjudligi, kosmosning uch o'lchovliligi, uni tavsiflash va
tuzish usullari (transport, tabiiy ramkalar va boshqalar). Mekansal rivojlanish
strategiyasi asosan hududiy rejalashtirishning ajralmas, kontseptual qismidir,
kosmik rivojlanishning izchilligi va yo'nalishi, hududiy va iqtisodiy tizimlarni
rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlarini tanlash, shaharlashgan va tabiiy
hududlar nisbatlarini belgilash ularning barqaror rivojlanishini ta'minlaydi. Shu
bilan birga, Rossiya Federatsiyasining hududiy rejalashtirish tizimining bir
qismi sifatida fazoviy rivojlanish strategiyasi rasmiylashtirilmagan va uning
hujjatlari tizimida etishmayotgan aloqa sifatida ko'rib chiqilgan; Rossiya
Federatsiyasining Shaharsozlik kodeksida mekansal rivojlanish strategiyasi
tushunchasini berish kerak bo'lgan etishmayotgan darajalar - bu butun
mamlakatning darajasi, makroiqtisodiy va shahar aglomeratsiyalari. Mekansal
rivojlanish strategiyasi strategik rejalashtirish hujjati sifatida ishlab chiqilgan
hududiy ob'ektni rivojlantirishning asosiy va bosh rejasi (ko'chirish tizimi;
Rossiya Federatsiyasining munitsipal tuman, shahar, aglomeratsiya sub'ekti)
sifatida belgilanishi tavsiya etiladi. uzoq muddatli istiqbolda mekansal
rivojlanishning ustuvorliklari, maqsadlari, yo'nalishi, ko'lami va chegaralarini
belgilaydi. Shahar aglomeratsiyalari uchun bu shahar, shahar tumanlari va
shahar tumanlari darajasida hududiy rejalashtirishdan oldingi minimal zaruriy
hujjat bo'lib, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish strategiyasi va uni amalga oshirish
dasturini ishlab chiqish uchun asosdir. shahar va qishloq aholi punktlarini
rejalashtirish; ularni rejalashtirishning majburiy tabiati Rossiya
14

Federatsiyasining Shaharsozlik kodeksida va "Strategik rejalashtirish
to'g'risida" gi qonunda belgilanadi.
hududiy rejalashtirish tizimiga tegishli degan tezis tasdiqlandi; dalil - bu
rejaning mavjudligi, kosmosning uch o'lchovliligi, uni tavsiflash va tuzish
usullari (transport, tabiiy ramkalar va boshqalar). Fazoviy rivojlanish
strategiyasi asosan hududiy rejalashtirishning ajralmas, kontseptual qismi,
kosmik rivojlanishning ketma-ketligi va yo'nalishi, hududiy va iqtisodiy
tizimlarni rivojlantirish uchun ustuvor yo'nalishlarni tanlash, shaharlashgan va
tabiiy hududlarning o'zaro nisbatlarini belgilash, ularning barqaror
rivojlanishini ta'minlashdir. Bundan tashqari, Rossiya Federatsiyasining
hududiy rejalashtirish tizimining tarkibiy qismi sifatida mekansal rivojlanish
strategiyasi rasmiylashtirilmagan va uning hujjatlari tizimida etishmayotgan
bo'g'in sifatida ko'rib chiqiladi; uning etishmayotgan darajalari, buning uchun
Rossiya Federatsiyasining Shaharsozlik kodeksida fazoviy rivojlanish
strategiyasi tushunchasini berish kerak, bu butun mamlakatning darajasi,
makroiqtisodiy va shahar aglomeratsiyalari. Mekansal rivojlanish
strategiyasini hududiy ob'ektni rivojlantirishning asosiy va bosh rejasi
(ko'chirish tizimi, Rossiya Federatsiyasining ta'sis etuvchisi, shahar, shahar,
metropoliya), uzoq muddatli istiqbolda mekansal rivojlanishning
ustuvorliklari, maqsadlari, yo'nalishlari, ko'lami va cheklashlarini
belgilaydigan strategik rejalashtirish hujjati shaklida tuzish taklif etiladi. .
Shahar aglomeratsiyalari uchun bu shahar, shahar tumanlari va shahar
tumanlari darajasida hududiy rejalashtirishdan oldingi minimal zaruriy hujjat,
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish strategiyasi bo'yicha chora-tadbirlar dasturi va
uni amalga oshirish dasturi, shahar va qishloq aholi punktlarini birgalikda
rejalashtirish uchun asos; ularni rejalashtirishning majburiy tabiati Rossiya
Federatsiyasining Shaharsozlik kodeksida va "Strategik rejalashtirish
to'g'risida" gi qonunda belgilanishi kerak. rejalashtirish; dalillar bu rejaning
15

mavjudligi, kosmosning uch o'lchovliligi, uni tavsiflash va tuzish usullari
(transport, tabiiy ramkalar va boshqalar). Mekansal rivojlanish strategiyasi
asosan hududiy rejalashtirishning ajralmas, kontseptual qismidir, kosmik
rivojlanishning izchilligi va yo'nalishi, hududiy va iqtisodiy tizimlarni
rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlarini tanlash, shaharlashgan va tabiiy
hududlar nisbatlarini belgilash ularning barqaror rivojlanishini ta'minlaydi. Shu
bilan birga, Rossiya Federatsiyasining hududiy rejalashtirish tizimining bir
qismi sifatida fazoviy rivojlanish strategiyasi rasmiylashtirilmagan va uning
hujjatlari tizimida nuqson sifatida ko'rib chiqilgan; Rossiya Federatsiyasining
Shaharsozlik kodeksida mekansal rivojlanish strategiyasi tushunchasini berish
kerak bo'lgan kamchiliklar - bu butun mamlakatning makroregion va shahar
aglomeratsiyalari. Mekansal rivojlanish strategiyasi strategik rejalashtirish
hujjati sifatida ishlab chiqilgan hududiy ob'ektni rivojlantirishning asosiy va
bosh rejasi (ko'chirish tizimi, Rossiya Federatsiyasining munitsipal tuman,
shahar, aglomeratsiya sub'ekti) sifatida belgilanishi tavsiya etiladi. Bu uzoq
muddatli istiqbolda mekansal rivojlanishning ustuvorliklari, maqsadlari,
yo'nalishi, ko'lami va shart-sharoitlarini belgilaydi. Shahar aglomeratsiyalari
uchun bu shahar, shahar tumanlari va shahar tumanlari darajasida hududiy
rejalashtirishdan oldingi minimal zaruriy hujjat bo'lib, ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish strategiyasi va uni amalga oshirish dasturini ishlab chiqish uchun
asosdir. shahar va qishloq aholi punktlarini rejalashtirish; ularni
rejalashtirishning majburiy tabiati Rossiya Federatsiyasining Shaharsozlik
kodeksida va "Strategik rejalashtirish to'g'risida" gi qonunda belgilanadi. 014
yil 28 iyundagi 172-FZ-sonli "Rossiya Federatsiyasida strategik rejalashtirish
to'g'risida" gi qonun tomonidan huquqiy sohaga kiritilgan "fazoviy rivojlanish
strategiyasi" tushunchasi hududiy rejalashtirish tizimiga tegishli bo'ladimi,
degan savol yuqorida qayd etilganlarni hisobga olgan holda hududiy
rejalashtirish tizimiga tegishli bo'lganligi sababli ko'tarildi. Qonun
16

mamlakatdagi bosh rejalashtirish tizimiga kiritilgan, ammo uning mazmuni
to'ldirilmagan va mekansal rivojlanish strategiyasi unda qanday o'rinni
egallashi hozircha aniqlanmagan. Rossiya hududiga nisbatan (1-modda, 20-
band): mekansal rivojlanish strategiyasi strategik hujjatdir
rossiya Federatsiyasining mintaqaviy rivojlanishining ustuvorliklari,
maqsadlari va vazifalarini belgilaydigan va Rossiya Federatsiyasi hududida
ko'chirish tizimining barqarorligini ta'minlashga qaratilgan rejalashtirish.
Qonunda berilgan mekansal strategiya tushunchasining ta'rifi ushbu hujjat
o'ziga xos mazmuniga emas, balki ma'lum bir joyga ega bo'lgan va tizimli
semantik yuklamaydigan hujjat tizimiga havola bilan berilgan; chunki
ta'rifdagi kalit so'z hujjat bo'lib, hujjatning rasmiy maqsadi aniqlanadi.
Qonunda strategiyaning mazmuni aniqlanmagan, Rossiya Federatsiyasi
Hukumatining alohida qarori bilan belgilanadi. Fazoviy rivojlanish strategiyasi
tushunchasini sharhlash, bizning fikrimizcha, ochiq savol bo'lib, professional
muhokamani talab qiladi.
Shu nuqtai nazardan diqqatga sazovor bo'lgan asosiy savol: fazoviy rivojlanish
strategiyasi Rossiya Federatsiyasida hududiy rejalashtirish tizimida mavjud
emas yoki hududiy rejalashtirish hujjatlarining rasmiylashtirilmagan qismi?
Rossiya Federatsiyasida hududiy rejalashtirishning alohida ahamiyati uning
makonining xususiyatlari, birinchi navbatda hududning kattaligi, tabiiy
sharoitlarning xilma-xilligi, katta mintaqaviy tafovutlar, yagona strategiya
mavjud bo'lmagan taqdirda boshqa joyga ko'chish va ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish bilan belgilanadi.
kosmosning tashkil etilishi aholi punktlarining yanada qutblanishiga, yirik
shaharlarning gipertrofiy o'sishiga, aglomeratsiyalarga va uning qarama-qarshi
tomonining oshishiga olib keladi.
Ko'chirishni yaxshilash, mamlakat bo'ylab fazoviy rivojlanishdagi
nomutanosibliklarni chuqurlashtirishga olib keladigan jarayonlarni tartibga
17

solish vazifalari sohaviy va hududiy printsipga muvofiq maqsadlarni
belgilashning bir qismi sifatida ishlab chiqilgan hujjatlardan biri sifatida
fazoviy rivojlanish strategiyasini shakllantirishni oldindan belgilab qo'ydi (11-
modda, 2-band); Art. ga binoan. "Strategik rejalashtirish to'g'risida" gi
qonunning 20-chi, mekansal rivojlanish strategiyasi Rossiya Federatsiyasining
mintaqaviy rivojlanishining ustuvorliklari, maqsadlari va vazifalarini va ularga
erishish va hal qilish choralarini belgilaydi.
Ushbu vazifalar qanday hal qilinganligi va qanday izohlanganligi ushbu
qonunni amalga oshirish uchun javobgar bo'lgan federal agentlikning elektron
manbalarini namoyish etadi (1-rasm). Quyidagi tezis Iqtisodiy rivojlanish
vazirligining veb-saytida keltirilgan: “ Federal qonun 2014 yil 28 iyundagi
172-FZ-sonli "Rossiya Federatsiyasida strategik rejalashtirish to'g'risida"
Rossiya uchun strategik va hududiy rejalashtirish yondashuvlarini - Rossiya
Federatsiyasining fazoviy rivojlanish strategiyasini (bundan buyon matnda
Strategiya) birlashtirgan Rossiya uchun mutlaqo yangi turdagi hujjat
tayyorlashni nazarda tutadi. Mavjud ko'chirish tizimini baholash uchun
hududdagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish ustuvorliklarini "prognozlash"
18

Xulosa
Fantexnika rivoji va urbanizatsiya sharoitida shahrining roli oshdi,
shaharlar bunyod etish va mavjud shaharlarni rivojlantirishga katta ahamiyat
berildi. Yangi shaharlar zamonaviy muhandislik qurilmalari bilan ta minlanganʼ
holda bunyod etildi. Yangi shaharlar bilan bir qatorda Buxoro, Samarqand, Xiva,
Toshkent, Qo qon kabi qadimiy shaharlarni me moriy yodgorliklarini saqlab
ʻ ʼ
qolgan holda qayta qurishga alohidae tibor berilmoqda, madaniy yodgorliklar
ʼ
zamonaviy binolar bilan uyg unlashtirilmoqda.
ʻ
Mustaqillik davrida O zbekistonda Sh. har jihatdan rivoj topdi, shaharlarning
ʻ
qiyofasi chiroy ochdi. Tarixiy xotira bilan bog liq bir qancha yodgorlik
ʻ
majmualar yaratildi: Toshkentdagi O zbekiston milliy bog i, Xotira va qadrlash
ʻ ʻ
maydoni, Shahidlar xotirasi majmualari; Samarqanddagi Imom Buxoriy
yodgorlik majmui, Quvadagi AlFarg oniy majmui; Buxorodagi Chor Bakr,
ʻ
Bahouddin Naqshband ziyoratgohlarida qayta qurish ishlari olib borildi. Eski
shaharlarning qadimiy ko chalarini kengaytirish ishlari amalga oshirildi, ko plab
ʻ ʻ
yangi yo llar, ko priklar bunyod etildi. Jumladan, Toshkentda hosil qilingan
ʻ ʻ
Kichik halqa yo li shaharda avtomobil harakatini ancha yaxshiladi.
ʻ (yana
q. Me morlik
ʼ , Turar joy ).
19

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Sh.M.Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. - Toshkent: O‘zbekiston,
NMIU, 2018.
2. Sh.M.Mirziyoevning. Konstitutsiya — erkin va farovon hayotimiz,
mamlakatimizni yanada taraqqiy ettirishning mustahkam poydevoridir. –
Toshkent: O‘zbekiston NMIU, 2018.
3. SH.M. Mirziyoev. - Toshkent: O‘zbekiston, NMIU, 2017
4. SH.M. Mirziyoev. - Toshkent: O‘zbekiston, NMIU, 2016.
5. Sh.M.Mirziyoevning Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash -
yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. 2020 yil
6. Sh.M.Mirziyoevning. Oliy Majlisga Murojaatnomasi. - Toshkent: O‘zbekiston,
NMIU, 2018
7. Komilova N.Q .Tibbiyot geografiyasining nazariy va amaliy masalalari.
Monografiya. -Toshkent, ―SHARQ , 2016. 277 b.‖
7. Malxazova S.M. Mediko-geograficheskiy analiz territoriy: kartografirovanie,
otsenka, prognoz. -M.: Nauchnыy mir, 2001. 240 s.
9. CHaklin A.V. Meditsinskaya geografiya. -M.: Znanie, 1977. -128 s.
10. Komilova N., Ravshanov A., Muhammedova N. Tibbiyot geografiyasi va
global salomatlik. O’quv qo’llanma.T. ―Unversitet , 2018 y.
‖
Qo’shimcha adabiyotlar:
11. O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar
strategiyasi to’g’risida. O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2017
y
6-son, 70-modda.
12.Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga
bag’ishlangan
20

Hududiy rejalashtirish va hududiy rivojlanish.

Sotib olish