Ичи ковак цилиндрсимон деталларга ишлов бериш - Mashinasozlik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	823.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Oktyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Mashinasozlik

Ичи ковак цилиндрсимон деталларга ишлов бериш

Sotib olish

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА
МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

АЛИШЕР НАВОИЙ НОМИДАГИ
САМАРҚАНД ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ

МУСИҚА, БАДИИЙ ГРАФИКА ВА МЕҲНАТ ТАЛИМИ
ФАКУЛТЕТИ

“КАСБИЙ ТАЪЛИМНИ ЎҚИТИШ МЕТОДИКАСИ” КАФЕДРАСИ

Фан : «Машинасозлик технологияси асослари» фанидан

КУРС ИШИ

Ичи ковак цилиндрсимон деталларга ишлов
бериш

ИЧИ КОВАК ЦИЛИНДРСИМОН ДЕТАЛЛАРГА
ИШЛОВ БЕРИШ

Кириш
I. БОБ. Машина деталларини тайёрлаш технологик
жараёнларини лойиҳалашнинг асосий қоидалари
1. 1. Тушунчалар ва таърифлар
1.2. Машинасозликда ишлаб чиқариш ва технологик жараёнлар
1.3. Машинасозлик корхоналарининг турлари ва ишлаш усуллари

II. БОБ.Ичи ковак цилиндрсимон деталларни ясаш усуллари
2.1. Ичи ковак цилиндрларнинг конструктив ва технологик
хусусиятлари
2.2. Ўрмаловчи тракторнинг дтаянч ғилдиракчасини тайёрлаш усули
2.3. Поршен бармоқларининг тайёрлаш хусусиятлари
Хулоса
Фойдаланилган адабиётлар руйхати

Кириш.

Республикамиз халқ хужалигини ривожлантиришда машинасозлик
соҳаси уа катта аааҳамиятга эга. Меҳнат унумининг ошуви кўп жиҳатдан
Фан ва техниканинг қанчалик ривожланганлигига, саноатнинг яхши
сифатли ва юкори унумли машиналар Билан жиҳозлаганлиги даражасига,
ишлаб чиқаришда меҳнатнинг илмий асосда ташкил етилишига,
ишчиларнинг техникавий билим савиясига боғлиқ.
Маълумки, инсоният ҳаётини ва жамият тараққиётини машина ва
механизмларсиз тасаввур қилиш қийин. Лекин ҳар қандай машина
( космик кемадан тортиб автомобилгача) юзлаб ва минглаб деталлардан
ташкил топган. Бу деталлар асосан конструксион материаллардан ясалади
ва ишлаш шароити нуқтаи назардан уларнинг материални ва конструктив
параметрларини тўғри белгилаш ва унга ишлов беришни техника
талабларига кўра расионал ҳал етиш масаласи технологлар олдидаги
мураккаб инженерлик масалаларидан бири бўлиб, бу масалаларни тўғри
ҳал етиш пухта, кўркам ва арзон машиналар яратишга имкон беради.
Бизнинг курс ишимизни мавзуси «Ичи ковак цилиндрсимон деталларни
ясаш усуллари» га бағишланган Мавзуда қуйидаги вазифалар бажарилади.
1) Машина деталларини тайёрлаш технологик жараёнларини
лойиҳалашнинг асосий қоидаларини ўрганиш.
2) Ичи ковак цилиндрсимон деталларини конструктив ва технологик
хусусиятларини ишлаб чиқиш.
3) Поршен бармоқларини замонавий тайёрлаш технологиясини ишлаб
чиқиш.

I.БОБ Машина деталларини тайёрлаш технологик жараёнларини

лойиҳалашнинг асосий қоидалари
1.1.Тушунчалар ва таърифлар

Буюм деб ишлаб чиқаришнинг сўнги босқичида тайёрлаб тугаланган
маҳсулотга айтилади. У «дона» «нусха» билан ифодаланади. Машинани,
унинг бир қисмини, деталини буюм деб аташ мумкин; автомобил заволи
учун – автомобил, карданли вал чиқарадиган завод учун эса, вал –
буюмдир. Буюмлар вазифасига кўра асосий ва ёрдамчи ишлаб чиқаришига
мўлжалланган бўлади. Биринчиси – сотувгат чиқарадиган буюмлар,
иккинчиси – корхонанинг ўз эҳтиёжлари учун ишлатиладиган буюмлар.
Детал - бир жинсли (ном ива маркаси бир хил) материалидан, йиғиш
амалини ишлатмасдан тайёрланган буюм . Масалан, бир бўлак металдан
ясалган вал, қўйма корпус ва ҳакозо.
Йиғма бирлик - таркиби қисмлари бир-бирига йиғиш амаллари
( бураш, парчинлаш, пайвандлаш, пресслаш ва шу каби) ёрдамида улаб
ҳосил қилинган буюм. Масалан, автомобил, редуктор, станок. Буюмнинг
таркибий қисмининг кўзга ташланадиган технологик белгисчи шундаки,
уни бошқа қисмлардан алоҳида йиғиш мумкин. Таркибий қисм
тузилишига қараб айрим –айрим деталлардан ёки юқори тартибдаги
таркибий қисмлар ва деталлардан ташкил топиши мумкин. Таркибий
қисмлар биринчи, иккинчи ва яна юқори тартибларига ажратилади.
Биринчи тартибли таркибий қисм бевосита буюм таркибига киради. У
алоҳида деталлардан бир неча иккинчи тартибли таркибий қисмлар ва
деталлардан иборат. Иккинчи тартибли таркибий қисм биринчи тартибли
таркибий қисмлар киради ва ўз навбатида учинчи тартибли таркибий
қисмлар ҳамда деталларга бўлинади ва ҳ.к. Энг юқори тартибли таркибий
қисм фақат деталларга бўлинади.
Буюм технологик белгиси бўйича таркибий қисмларга ажратилади.
Бажариладиган вазифаларга кўра бўлиниши ҳам бор. Масалан, мойлаш

тизими, газ тақсимлаш механизми ва бошқалар. Буюм таркибий
қисмларининг тавсифи ГОСТ 2.101 – 68 да берилган.
Ярим маҳсулот - етказиб берадиган корхонада, тайёрланиб, бошқа бир
корхонадла қўшимча ишлов бериладиган ёки йғиладиган буюм.
Комплектловчи (бутловчи) буюм - бир корхона чиқараётган ва
иккинчи корхона буюмга таркибий қисм бўлиб кирадиган буюм.
Автомобил саноатида карбюраторлар, стартерлар, подшипниклар ва шу
кабилар бутловчи буюм саналади.
Машинасозликда заготовка ва бошланғич заготовка тушунчалари
ишлатилади. Заготовка - шаклини , ўлчамларини, юза ғадир –
будурлигини ўзгартириб детал тайёрланадиган ишлаб чиқариш ашёси.
Бошланғич заготовка – биринчи технологик жараёнда ишлатиладиган
заготовка.
Иш9лаб чиқариш суръати чиқариш такти ва ритм тушнчалари билан
баҳоланади.
Чақириш такти ( Т) - муайян номли, ўлчамли ва сифатга эга бўлган
буюм даврий равишда ишлаб чиқариладиган вақт оралиғидир.
Уни қуйидаги ифода билан ҳисобланади.

T = Ф/D
Бу ерда: Ф - корхонанинг тақвим бўйича йиллик иш вақти фонди; D -
шу вақт оралиғида чиқариладиган буюм сони.
Оқим усули билан ишлаб чиқаришда ( поточное производсто) ҳар бир
технологик амалним бажаришга сарфланадиган вақт чиқариш тактига
тенг ёки унга карали бўлиши керак, акс ҳолда амалларни бажаришда
мослик бўлмайди. Шунинг учун амалнинг цикли ҳисобга олинади.
Чиқариш ритми - вақт бирлиги ичида ишлаб чиқариладиган муайян
номли, ўлчамли ва сифатга эга бўлган буюм ( маҳсулот) миқдори.

Чиқариш дастури - айни корхона учун унда тайёрланадиган
буюмларнинг руйхати бўлиб, ҳар қайси ном бўйича чиқариш ҳажми
кўрсатилган бўлади.
Иш урни - цехдаги ишлаб чиқариш майдонининг бўлаги бўлиб, унда
ишчилар, технологик жиҳозлар ва асбоб –ускуналар ёки конвейрнинг
бир қисми жойлдашди.

1.2. Машинасозликда ишлаб чиқариш ва технологик
жараёнлар

Ишлаб чиқариш жараён деганда одамларнинг ишлаб чиқариш
қуролларининг муайян буюмлар тайёрлаш ёки таъмирлаш учун зарур
бўлган ҳаракатлари мажмуаси тушинилади.
Ишлаб чиқариш жараёнига қуйидагилар киради: ишлаб чиқариш
воситаларини тайёрлаш, иш ўринларига хизмат кўрсатишни ташкил этиш,
материаллар, ярим маҳсулотлар ва бутловчи буюмларни олиш ва сақлаш,

машина деталлари ясашнинг ҳамма босқичлари, йиғма бирликлар йиғиш;
заготвокага турли ишловлар ( қирқиш, қиздириш ва б.) бериш, техник
назорат, йиғиш, синаш, созлаш, бўяш, тахлаш (жойлаш) ва буюм
тайёрлаш билан боғлиқ бўлган бошқа ҳаракатлар.
Технологик жараён чиқариш жараёнининг бир қисми бўлиб, иш
буюмини ҳолатини ўзгартиришга ва кейинги ҳолатини белгилашга
қаратилган ҳаркатлардан иборат. Технологик усуллар: кесиб ёки
қиздириб ишлов бериш, пайвандлаш, парчинлаш, йиғиш ва бошқаларни
ўз ичига олади, технологик амал ( операциялари) иборат бўлади.
Технологик ускуналар, жиҳозлар ва махсус қурилмалар технологик
жараёнларни бажариш воситалари бўлиб хизмат қилади.
Технологик жиҳозлар ишлаб чиқариш қуроллари тушунилади. Уларда
технологик жараённинг маълум қисмини бажариш учун зарур
материаллар, заготовкалар асбоблар, қувват манбаи жойлашади.
Дастгоҳлар, печлар, синов стендлари ва шу кабилар технологик жиҳоз
ҳисобланади.
Технологик ускуналар ҳам ишлаб чиқариш қуроли бўлиб, улар
технологик жиҳозларга ўрнатиладиган қирқув –ўлчов асбоблари,
мосламалар, штамплар, пресс – қолиплар ва шу кабилардир.
Созлаш – технологик амални бажариш учун ускуна ва жиҳозларни
тайёрлаш демакдир. Станокка мосламалар ва асбобларни ўрнатиш,
қирқиш тезлигини танлаш ваш у кабилар созлашга киради.
Заготовка қирқиб ишланаётган бир қанча қўшимча (ёрдамчи)
ҳаркатлар бажарилади. Масалан, ишлов бериш учун уни станокка
ўрнатиш ва қотириш, ишлов тугагач бўшатиш ва чеиб олиш, станокни
ишга тушириш ва тўхтатиш. Йиғиш жараёнларни қўшимча ҳаркатлар
асосий детални йиғиш мосламасига ўрнатишдан, гайкани берагичга
кийгизишдан ва шу кабилардан иборат. Ёрдамчи ҳаркатлар деган
заготовкасининг шаклини , ўлчамлари ва ишлов сифатини ёки йиғиш

жараёнида деталларнинг ўзаро боғлиқлигини ўзгартирмайди. Лекин
ишлов беришга ёрдам қилади.
Технологик жараён технологик амалдан иборат. Технологик амал деб
технологик жараённинг бир иш жойижа бажариладиган ва тугалланган
бўлагига айтилади. Чунончи, кесиб ишлов бериш амалига ишчининг
станокни бошқариш бўйича ҳамма ҳаркатлари, станок қисмлари ва
қурилмаларини заготовкага ишлов беришдан тортиб, ечишгача бўлган
ҳамма автоматик ҳаракатлари киради. Масалан, втулка тешигига 8 – 9
квалитет аниқликда ишлов беришнинг бир ёки икки амалда бажриш
мумкин. Бир амалда бажарганда, керакли ўлчамга етказиб йўниб
кенгайтирилади (развёрткаланади) Тешикка икки амалда ишлов бериш
икки станокка тақисмланади: бирида тешик очилади, иккинчисида
тешик ичини қириб, керакли ўлчамга етказилади.
Технологик амал деталларга ишлов берадиган ёки уларни йиғадиган
технологик қаторларни лойиҳалашда, деталлар ясаш, буюмнинг бир
қисми ёки ҳаммасини йиғиш технологик жараёнларини
режалаштиришда, пул харажжатларни аниқлашда асосий ҳисобий
бирлик қилиб қабул қилинган.
Амални бажаришда станокка бир неча марта ўрнатиб қотирилади, яъни
ўрнатиш амалга бажарилади.
Ўрнатиш технологик амалнинг бир қисми бўлиб, ишлов берилаётган
запготвка станокга , ёки тайёрланаётган йиғма бирликни, иш ўрнида
ўзгартирмайдиган бир ҳолатга келтириладиган ҳаракатни билдиради.
Ҳолатнинг ўзгариши кейинги ўрнатиш ҳисобланади. Масалан: кесиб
ишлов беришда заготовка ҳолатининг станокка нисбатан ўзгариши янги
ўрнатишни билдиради. Валнинг учалридаги марказий тешиклар
токарлик станок патронига икки ўрнатишда очилади.
Мосламага қотирилиб ишлов бериладиган заготовка ёки йиғма бирлик
технологик амалнинг маълум қисмини бажариш, мослама билан бирга

асбоб ёки жиҳознинг қўзғалмас қисмига нисбатан бир қанча қатьий ва
кетма – кет ҳолат (вазият) да бўлиши мумкин. Муҳим қилингган бундай
ҳолатни вазият ( позиция) дейилади. Бу тушунча алоҳида ишлатиладиган
ўринлари ҳам бор. Масалан, кўп шпиндели токарлик автоматда
ишлайдиган чизиқ материаллллллдан тайёрланган заготовка станокнинг
барабан маълум бурчака бурилганда аааа янги ҳолат заготовка станокнинг
барабани маълум бурчакка бурилганда янги ҳолат (вазият) га ўтади. Агар
технологик жараёнда ўрнатиш каму – вазият кўп бўлса, ишлов аниқлиги
ва унумдорлиги юқори бўлади.
Амалнинг таркибий қисмларидан бири технологик ўтишдир. У
технологик амалнинг тугалланиш қисми бўлиб, қўлланиладиган асбоб ва
ишлов бериш ёки йиғиш натижасида ҳосил бўладиган юзанинг
доимийлиги билан тавсфиланади. Булардан биронтаси ўзгарса, янги ўтиш
руй беради. Масалан , заготовкада ката аниқлик билан тешик очиш парма,
зенкер ва развёртка кетма – кет ишлатилади, демак уч марта ўтиш бўлади.
Ҳар галл ўтишдан кейин маълум сифат кўрсаткичларига эга бўлган юза
ҳосил бўлади.
Ҳар бир технологи ўтишнинг ишчи юриши бўлади. Ишчи юришда
ишлов берувчи асбоб заготовкага нисбатан бир марта сурилади ва унинг
шакли, ўлчамлари, юзасининг ғадир –будурлиги ва материали хоссасини
ўзгартиради ва шу билан ўтиш жараёни тугалланади. Кесиб ишлашда,
унингдек, ёрдамчи ўтиш ва ёрдамчи юриш ҳам содир этилади. Ёрдамчи
ўтиш – технологик амалнинг тугалланган қисмати бўлиб одам ва (ёки)
ускуна ҳаркатларидан иборат ва бунда заготвканинг шакли , ўлчамлари ва
юзаси ғадир –будурлиги ўзгармайди, лекин ёрдамчи юриш технологик
ўтиш (заготовка ўрнатиш ва қотириш, асбобни алмаштириш в ах.к.) учун
керак.
Ёрдамчи юриш – технолгик ўтишнинг тугалланган қисми бўлиб,
бунда асбоб заготовкага нисбатан бир марта сурилади, лекин унинг

шакли, ўлчамлари ва юзаси ғадир –будурлигини ёки хусусиятини
ўзгартирмайди. Ёрдамчи юриш ишчи юришни юажаришга керак.
Технологик жараённи амаларни майдалаб, ё бирлаштириб ташкил
этиш мумкин. Майдалаштирилган технологик жараён - кам миқдордаги
асбоблар ёрдамида бажариладиган и бир қатор майда амаллардан иборат.
Бундай жараён ишлаб чиқаришнинг шароитига тез мослаша олишни
таъминлайджи, ясалаётган буюмлар тез –тез алмашиб турадиган
шароитида қулайлик яратади: оддий технологик асбоб – ускуналарни янги
маҳсулот ишлаб чиқаришга тайёрлаш вақтини камайтиради.
Бирлаштирилган технологик жараён мураккаб амаллардан иборат бўлиб,
улардан бирибир нечтадан оддий амаллардан ташкил топади.
Бирлаштиришнинг маъноси шундаки, заготовканинг бир нечта юзасига
кўп сонли асбоблар ёрдамида бирваракайдаги ишлов берилади.
Бирлаштириш даражаси юқори даражада бўлганида технологик жараён
кам миқдордаги мураккаб амалларни ўз ичига олади ва иш унумини
оширади, буюм чсаш қийинлигини камайтиради , ишлов аниқлиги
бўлишини таъминлайди.
Аммаллар уч усулда бирлаштирилади: кетма – кет, параллел, аралаш.
Кетма –кет бирлашган амалларга ўрнатилган кесувчи асбоблар олдинма –
кейин ишлайди; параллел бирлашган ҳолда ўрнатиб қўйилган кесиш
асбобларининг аксарияти бир вақтда ишлайди; аралаш усулда
бирлаштириш, йирик ҳажмдаги ва ялпи ишлаб чиқаришдаги технологик
жараёнларда қўлланилади.
Деталларга ишлов бериш ёки уларни йиғиш технологик жараёнида
станок вақти ( станкоемкость) ва меҳнат сарфи (сермеҳнатлилиги –
трудоемкость) деган тушунчалар ишлатилади. Станок вақти бита деталл
ишчи томонидан сарфланадигшан вақт билан ўлчанади. Бири «станок -
соант» билан, иккинчиси «одам - соат» билан ўлчанади. Деталларга
ҳозирги замон автоматлаштирилган жиҳозларда ишлов берилганда станок

вақти билан меҳнат сарфи бир – биридан албатта фарқ қилади,
автоматлаштирмаган универсал жиҳозда ишлов берилганда – тенгдирлар.
Станок вақти ҳамма вақт ҳам бериш вақти билан ўлчанавермайди.
Масалан, чивиқларга ишлов берувчи тўрт шпиндели токарлик автоматида
минутига биттадан детал тайёрланса, бу деталнинг станок вақти талаби
бир «станок - минут» га тенг. Бироқ детал тўртта вазиятнинг ҳар бирида
бир минутдан тургани учун ишлов бериш муддати 4 минутга тенг. Станок
вақтига , шунингдек, битта детал учун тўғри келадиган асбоб алмаштириш
ва мослаш вақти ҳам киради.
Деталга автоматлаштирилган ускунада ишлов берилганда , одатда ,
меҳнат сарфи станок вақтидан кам бўлади, чунки бир ҳолда ишчи нечта
станокка хизмат кўрсатади, тухтатмай туриб заготовка ўрнатилган ва ечиб
олади. Бунда иш вақти станокка заготовка ва асбоб ўрнатиш ва ечиш,
созлаш, ўтмаслашиб қолган асбобни алмаштириш вақтларидан ташкил
топади. Оқимли қаторлар учун ( поточные линия) технологик
жараёнларни лойиҳалашда станок орқали станокларнинг зарурий миқдори,
ишнинг меҳнат сарфи ищчилар сони ҳисобланади.

1. 3.Машинасозлик корхоналарининг турлари ва ишлаш
усуллари

Корхона тури – чиқариладиган маҳсулотлар руйхати ,
мунтазамлиги, баркарорлоиги ва ҳажм бўйича туркумларни билдирадиган
тушунчадир. Машинасозлик корхоналар, якка тартибда, сериялаб ва
кўплаб (оммавий) ишлаб чиқарадиган турларга, ишлаб чиқариш
усулларига кўра эса, оқимли ва оқимсиз ишлаб чиқаришга бўлинади.
Якка тартибда ишлаб чиқариш тайёрланадиган маҳсулот ёки
таъмирлааааанадиган буюм руйхатининг кенглиги ва миқдорининг
камлиги ( бир йил ёки ойда бир нечта) билан тавсифланади.

Машиналарнинг тажриба нусҳасини , нодир гидротурбинларни, металл
қирқувчи йирик станокларни тайёрлаш якка тартибли ишлаб чиқариш
ҳисобланади.
Сериялаб ишлаб чиқариш маълум вақтда такрорланиб турадиган
партиялаб ҳажмида тарзида тайёрланадиган маҳсулот ёки
таъмирланадиган буюмлар руйхатининг чекланганлиги ва нисбатан катта
миқдорга эга бўлиши билан тасвифланади. Кичик , ўрта ва йирик серияли
ишлаб чиқариш бўлиши мумкин. Цехлар ва технологик жараёнларнинг
таркибига қараганда кичик серияли ишлаб чиқариш якка тартибли ишлаб
чиқаришга , йирик серияли эса – кўплаб ишлаб чиқаришга яқин туради.
Ялпи ишладб чиқариш уузоқ муддат, узлуксиз ва катта миқдори,
лекин тор руйхатда буюм ишлаб чиқариш ёки таъмир этиш билан
тавсифланади. Мисол тарқасида автомобиллар, таркторлар, совутгичлар,
подшипниклар, қишлоқ хўжалиги машиналари, тикув машиналари ваш у
кабиларни кўрсатиш мумкин.
Ялпи ишлаб чиқаришнинг асосий вазифаларидан бири –
маҳсулотнинг барқарорлиги бўлиб, айнан шу сабабга кўра технологик
жараёнларни такомиллаштириш учун капитал маблағларни сарфлаш
мақсадга мувофиқдир.
Маҳсулотларни йиғиш – режалаштирилган иш сменаларида
узлуксиз ва чиқариш тактига мос ҳолда кечади. Тайёрлаш ва механика
цехларида айрим деталларни ялпи ишлаб чиқариш оқими усулда ёки ката
миқдорда бўлса, ҳам оқимли бўлмаган усулда тайёрланиши мумкин.
Машинасозлик корхоналарнинг турлари – нисбий тушунчадир.
Сериялик мезони сифатида технологик амалларни иш жойига
бириктириш коэффиценти олинади. Бир ойда бажарилиши лозим бўлган
амаллар миқдорининг иш ўринлари сонига нисбати шу коэффицентни
билдиради. Унинг қиймати кичик серияли ишлаб чиқаришда эса 20 -40

ўрта сериялида – 10-20 йирик сериялида 1- 10 , кўплаб ишлаб чиқаришда
эса 1,0 бўлади.
Оқимли бўлмаган ишлаб чиқариш қуйидаги белгилар билан
тавсифланади;
Ҳар қайси технологик амалда бир гуруҳ детал тайёрланади;
ускуналар деталларда маълум турларига кўра жойлаштирилади ( токарлик,
фрезерлик, силлиқлаш ваш у каби); буюмлар кўчмас мосламаларда
йиғилади; ишлов бериладиган деталлар бита ускуна ёки иш жойига қатъий
бириктириб қўйилади, улар гуруҳлар билан, турли ставнокларда
ишланади. Сезиларли вақт йўқотишлар бўлиши сабабли тайёрлаш цикли
узаяди ва заҳирага зарурат тўғилади; цехдав технологик режалаш
қийинлашади. Оқимсиз усулда юқори унумли жиҳозлар ва ускуналардан
фойдаланиш қийинлашади.
Ускуналар айрим турларигап кўра гуруҳ –гуруҳ қилиб
жойлаштирилган сабабли ҳар қайси цехда айрим амалларгина бажарилади,
бир нечта цехнинг кучи билан детал узил-кесил тайёр бўлади. Якка
тартибли ишлаб чиқариш доим оқимсиз бўлади Оқимли ишлаб чиқариш
усули қуйидаги белгилар билан тавсифланади: технологик амаллар
ускуналарга бириктириб қўйилади, уларнинг жойлашуви эса, технологик
жараённинг кетма –кетлигига боғлиқ; ишчилар узоқ вақт мобайнида бир
хил амалларни бажарадилар, бунинг натижасида нуқсонлар камаяди, иш
унуми ошади; амаллар ўртасида заготовкаларни узатиш бир текис кечади;
юқори унумли жиҳозлар ва ускуналар ишлатилганидан детал ясаш
мураккаблиги ва таннархи камаяди; заготовка оқимли қаторда тўлиқ
ишловдан ўтади.
Серияли ишлаб чиқариш ускуналарни иш билан тўлиқроқ
таъминлаш мақсадида кўп турдаги маҳсулот ишлайдиган оқимли қатор,
масалан, ўзгарувчан оқимли қатор ташкил қиланади. Бундай қаторларда
бир хил амалларга эга бўлган, тузилиши жиҳатдан бир – бирига ўхшаш

деталлар гуруҳига ишлов берилади. Шунингдек, ҳар қайси детал маълум
сериялаб билан ишлаб чиқарилади, уларни бир гуруҳга бириктирганда
оқимли ишлаб чиқариш шароит юзага келади.
Маълум муддат ( бир неча смена ёки сутка) бита деталга оқич
усулда ишлов берилади, кейин қатор бошқа деталга мослаб созланади ва
унга ишлов берилади; уни ишлаб бўлгач қатор учинчи бир деталга
мосланади ва ҳ.к. Ўзгарувчан оқимли қаторнинг технологик ускунгалари
унга бириктирилган ҳамма деталларга ишлов берадиган қилиб тузилади.
Бир деталга ишлов бериб иккинчисига ўтганда, ўрнатилган асбоб-
ускуналар станокда ечилмайди, иложи борича кам вақт сарфлаб ,
мосланади. Ўзгарувчан оқимли қаторлар гуруҳли ишлаб чиқаришда ялпи
ишлаб чиқариш усулларидан фойдаланиш имконини беради ва
самарадорлигини кесиб оширади.
Машинасозлик маҳсулотларини бир хилга келтириш ва
стандартлаштириш корхонанинг ихтисослашувига , маҳсулот турининг
камайиши ва миқдорининг ошувига ёрдам беради ва ўз навбатида, оқимли
ишлаб чиқариш усулларини қўллаш автоматлаштиришга имконини
беради.

II БОБ. Ичи ковак цилиндрсимон деталларни
ясаш усуллари

2.1.Ичи ковак цилиндрларнинг конструктив ва технологик
хусусиятлари

Ичи ковак цилиндр турига кирадиган деталларнинг конструктив
хусусияти шундақи, уларда бир марказ атрофида жойлашган (консентрик)
бир нечта цилиндрсимон юзалар мавуд бўлади. Бу деталлар нафақат ичи
ковак цилиндрни билдиради, айни пайтда, мураккаб ички ва ташқи
юзаларга эга бўлган айланиб ишлайдиган силиндр шаклли жисмдир

(тормоз – чашкаси ва ш.қ.) Бундай деталларнинг заготовкалари фақат
асосий туташ юзаларига – ташқи ва ички цилиндрсимон юзаларига –
ишлов берилиши билан тавсифланади. Ишлов, одатда, заготовка айланиб
турганида берилади, баъзан тескариси, яъни кўзғолмас заготовкага
айланиб кесувчи асбоб билан ишлов бериладиган ҳолатлар ҳам бўлади.
(масалан; таркторнинг таянч ғалтакчаси тешигини йўниб кенгайтириш).
Ишловда ўрнатиш асоси вазифасини заготовканинг кўндаланг
юзаларидан бири ва ичқи ёки ташқи цилиндрсимон юза бажаради.
Мураккаб деталларнинг заготовкаси баъзан шаклдор ташқи юзаси билан
ҳам асосланади. Кейинги ишловлардан доимий асос қилиб ишлов
берилган юзалар олинади (кўндаланг юза ва цилндрсимон юза). Бурчак
бўйича қотириш (бурилиб кетишдан асраш) да деталларнинг биронта
туртиб чиққан жойидан ёки кўндаланг юзадаги тешикдан фойдаланилади.
Ичи ковак цилндрларга (втулка ва вкладиш сингари майда деталлар
бундан мустасно) ишлов беришнинг технологик жараёни қуйидаги
умумий кетма – кетликда бажарилади; 1) ташқи ва ички юзаларни, бир
томондаги кўндаланг юзани хомаки йўниш; 2) шу ишнинг ўзи – иккинчи
томондан; 3) биринчи амалдаги юзаларни ярим тоза ва тоза йўниш; 4) шу
ишнинг ўзи – иккинчи томондан; 5) бўртма жойда фреза билан қичқина
текислик тайёрлаш; 6) бўртма ва фланесларда тешик очиш, уларни
цековкалаш, развёрткалаш ва резба очиш; 7) ички ва ташқи
цилиндрсимон, шаклдор ва конуссимон юзаларга нафис ишлов бериш.
Ўрмаловчи тракторнинг таянч ғалтакчалари, юк автомобиллари
ғилдиракчаларининг гупчаги ва поршен бапрмоқчаларини тайёрлаш
технологиясини кўриб чиқамиз.

2.2.Ўрмаловчи тракторнинг таянч ғилдиракчасини
тайёрлаш усули

Заготовка олиш Таянч ғалтаклари – ўрмаловчи трактордаги
мувозанатловчи аравачанинг бир қисми бўлиб, ёмон шароитларда
ишлайди. Улар тракторнинг асосий оғирлигини ерга туширади, иш
пайтидаги силтовлар ва зарбаларни ўзига қабул қилади. Бундан ташқари
, ишқаланувчи юзаларига тупроқ, лой, сув тушади. Кўпчилик
тракторларда қўшалоқ таянч ғалтаклар ишлатилади ( 14.1. расм) ,
уларнинг гардиши ўрмаловчи занжирнинг констрцукциясига қараб
аниқланади.

Қўшалоқ танянч ғалтакчаларнинг заготовкаси юқори сифатли,
марганецли 50 Г 0
русумли пўлатдан, штамплаш усули билан тайёрланади.
Заготовка ўртасида тешиги билан ҳосил бўлишини кўзлаб уни
яхлитлигича штампламай бўлак-бўлак тайёрлашади. Унинг

яримисини , яъни қўшалоқ эмас, бита ғалтагини думалоқ прокатдан,
горизонтал-боғловчи машина ясаб олинади (чқктирилади). Бу усулда
иш унуми ва заготовка аниқлиги юқори, металл сарфи кам бўлади.
Кейин заготовка материали нормаллаштирилади, қўйидагилардан
тозаланадщи, қаттиқлиги ва асосий ўлчамлари назорат қилинади. Ясси
силлиқлаш станогида ғалтакнинг битта кўндаланг юзи тозоланади ва
учма – уч пайванловчи машина ёрдамида иккита ғалтак бир –бирига
ёпиштирилади. Доирали силлиқлаш –шилиш станогида шлаклардан
тозоланган заготовкалар кесиб ишлов бериш учун механизация цехига
ташиб кетилади. Кесиб ишлов бериш аниқлиги аксарият ҳолда
автомат қаторларда бажарилади. Бундай қаторда кўндаланг юзани
қирқиш ва марказий тешикни кесиб кенгайтиришдан ташқари
кўндаланг юзаларда майда тешиклар очиб, уларда резьба ҳам
чиқарилади. Илов пайтида марказий тешик ёки ташқи юза асос қилиб
олинади. Шунга қараб заготовканинг икала кўндаланг юзаси
бирваракайига ёки олдинма – кетин ишланади. Шунинг учун ҳам
автомат қаторлар икки серияга бўлинади. 14.2. расмда таркторнинг
таянч ғаалтакларига тўла ишлов берадиган икки ирмоқли автомат қатор
(1 Л 4 8 Н ) нинг схемаси берилган. Заготовка базалаш 7 квалитет
аниқликда ишланган марказий тешик бўйича ва бу ишлов қатордан
ташқарида саккиз шпиндели вертикал ярим автомат ярим автоматда
бажарилади.

14.2. расм. Қўшалоқ таянч ғилдиракларга тўлиқ ишлов берилган икки оқимли автомат қатор
1Л48Н схемаси; С1-С7 – станоклар; К – назорат қурилмалар

Бундай базалашда икки томондан ишлов бериш учун заготовка
янгидан ўрнатилади. Шунинг учун қаторни тузишда йўлдош-
мосламалар ишчи вазиятларга қайтиб келиши кўзда тутилади. Бу
ирмоқда заготовкаларга бир томондан ишлов берилади. Биринчи ирмоқ
охирида қурилма ( 5) жойлашган. Унинг ёрдамида заготовка вертикал
ўқ атрофида 180 0
айлантирилиб, чап (2) ирмоққа узатилади. Унинг
бошланишида турадиган оператор қисқичнинг электромеханк бурагичи
(4) ёрдамида заготовкаларни йўлдош мосламадан ечади ва
айлантирувчи стол (6) га қўяди; қўл кучи билан 180 0
га айлантиргач,
яна мосламага ўрнатиш; заготовка автомат тарзда бурагиич (4)
ёрдамида қотирилади.
Энди чап ён юза ва ундаги тешикларга ишлов бериш мумкин. Йўлдош
мосламалар транпсортёр (3) ёрдамида қатор сурилади.
Икала томондан ишлов олган деталлар бўшатувчи механизм (7) га
тушади ва автомат тарзда ечилади. Йўлдош-мослама (2) айлантирувчи
қурилма (8) дан ўтиб, биринчи ирмоқнинг юклаш вазияти (1) га келади.
У ерда оператор ишловдан чиққан детални оладида, ўрнига ишлов
бериладиган заготовкани қуяди. Шу тарзда қаторга икки оператор
хизмат кўрсатади.
Қаторнинг ҳар қайси қисмида 7 та станок бор. Заготовкаларга ишлов
бераётганда кесувчи асбоблар эмульсия ёрдамида совитилади.
Қириндилар шнекли танспортёр билан чиқариб ташланади. Қаторда
ҳаммаси бўлиб 14 та куч каллаги ( ҳар ирмоқда 7 тадан) 144 шпиндел
билан ишлайди. Қатор иш билан каллаги 100% юкланганда
унумдорлик соатини 104 дона деталга тенг.
Йўлдош-мосламаларга иккитадан заготовка сиғади ( 14.3. расм)

Улар ёпиқ давра бўйича ҳаракат қилиб юкланадиган вазиятга
ишловдан чиққан заготовкалар билан қайтиб келади. Бу ерда оператор
қўл кучи ёрдамида иккитадан заготовкани, опракка (3) га қўяди.
Кесилган, пружиналовчит штир (5) лар заготовканинг бир ариқчасига
кириб уни буралиб кетишдан сақлайди. Штирларни дастак (2)
қўзғолмайдиган қилиб қўяди. Дастак айлантирилганда таянч (1)
ғилдиракчанинг гардишига тегади. Гардиш заготовкани узунасига
базалайди. Заготовка ҳолатини қатъий қилгач, оператор иккита
электромехъаник бурагич тугмасини босади, шунда оправка ( 3) лар
бўшайди. Винт-гайка жуфти ёрдамида тишли ғилдиракларнимнг
айланма ҳаркати сирғалгич (8-ползун) нинг тўғри чизиқли (бори –
келиш) ҳаракатига айланади. Ричаг (7) ларни бир учи сирғалгичнинг
ариқчасига кириб тургани сабабли, ричагнинг ўзи ўқ атрофида
буралиб, иккинчи учи билан кулачок (4) ни суради. Қисиш кучи
маълум бир миқдорга етганда электромехник бурагич двигателининг

занжиридаги текескин кўпаяди. Шундай қилиб, заготовка автомат
тарзда қисилади.
Кейин электромеханик бурагичларнинг келдаги гидроцилиндр кучи
бюилан кўтарилади ва ўзгичларга тегиб кетади. Узгичлар йўлдош-
мосламаларни ташувчининг улаш занжирига таъсир этади. Йўлдош
жойида қўзғайди ва транпспортёр уни юклаш вазиятидан биринчи иш
вазиятига узатади. Бу ерда қотириш ( фиксациялаш) механизми ишга
тушади ва иккита фиксатор (цилндр ва ромб шакли) йўлдошнинг
втулкасига киради, қисқич қолади. Шундан сўнг заготовкага ишлов
бериш бошланади. Ишловдан кейин йўлдошмослама бўшатилади,
жойидан қўзғатилади ва транпсортёр билан кейинги станокка
узатилади.
Иккита йўлдош-мослама бир мосламага ўрнатилади (14.4. расм) .

Пастки йўналтирувчи планкалар ( 1, 4 ва 8) асос қилиб олинади; бошқа
планкаси ( 5 ва 6) йўлдош-мослама ён томонга сурилиб кетишига йўл
қўймайди. Мосламанинг икки томонида иккита йўлдош-мослама сиқиб
қўйилган учун иккита фиксатор ўрнатилган: цилиндрли (9) ва ромб

шакли. Улар ҳар қайси йўлдошнинг втулкасига кириб туради, ҳолатни
қатьийлаштиради ва кейин бирваракайига сиқиб қўяди . Бунда улар
шарнир – ричаг тизими орқали иккита Гидроцилиндр (6) дан куч олади.
Босим релеси йўлдошларнинг сиқилиши ва бўшатилишини назорат
қилиб туради, уларнинг ҳолатини мосламада қатьийлаштириш ва
қўзғотиш эса йўлдаги чека узгичлар ёрдамида назорат қилинади.
Мослама корпусига ролик (3) лар ўрнатилган бўлиб, улар қадамли
транспортёрнинг штангаси (2) ни тутиб туради.
1Л48Н қвтордва кесиб ишлов беришнинг технологик схемаси
қўйидагича . Икки шпиндели горизонтал агрегат станок – С1 да ( 14.2
расм) кўндаланг юза қаттиқ қотишмадан тайёрланган пластинали
зенкер билан хомаки қирқилади. Қаторнинг С2 станогида кўндаланг
юза бутка қирқилади ва тешикли рах солинади. Бу станок икки
шпиндели, горизонтал бўлиб, тўплам каллаклар билан жиҳозланган.
Суппорт кескични ўрнатувчи билан кўндлангига сурилади, каллаклар
эса – тезлик билан яқинлаштирилади ва ўзоқлаштирилади. 16
шпинделли, горизонтал пармаловчи станок – С3 ёрдамида 8 та тешик
очилади. С4 станогда шу тешиклар ниҳоясига етказиб пармаланади ва
орада қириндидан халос бўлиши учун бир амрта чиқарилади. С5
станогида шу тешиклар зенкерланади. С6 станогда 8 тешикдан 6 таси
зенковка қилинади, қолган 2 таси 7- квалитет аниқлик билан зенковка
қилинади. С7 станогида 6 та тешик ичида резьба ҳосил қилинади.
Ишланаётган заготовкаларни назорат қилиши. Автомат ҳар қайси
ирмоғида назорат қилувчи қурилма бор. У асбоблар синиб қолишининг
олдини олиб ғалтак заготовкасиа тешикчалар мавжудлигинги,уларнинг
чуқурлгини тешкиради. Агар қандайдир сабаблар билан тешиклар
охиригача пармаланмаган ёки ичида синган парма қолиб кетган бўлса,
кейинги ишда масалан, резьба очишда асбоб синиб қолиши турган гап.

С5 станоги 8 та тешигни зинкерлангандан кейин тешикларнинг
мавжудлиги ва чуқурлигини тешкишаридан қурилма кўрсатилган.
Пайвандланган тагликга чана ўрантилган. Унинг устига гидроцилиндр
(1) таъсирида аравача (2 каретка) сурилиб туради. Аравчада иккита
наозарт калак билан бирга плита (3) жойлашган . Каллаклар
заготовкадаги тешкларни текширади. Калакниннг корпуси (4) да
тебраниш таянчлари (10) да, ичи ковак ухлоқ (11) эркин сурила олади.
Унинг ичидаги узун пружина (12) таянч (9) га тиралади. Ўқлоқнинг
олдинги кундаланг юзасига планка (13) маҳкамланган. Палнканинг
нариги учига кўнадлаланг кесими ром шаклидаги бўлган штир
ўрнатилган. У иккинчи учи билан втулкага кириб туради. Ўқлоқ у
ёқдан бу ёқга сурилганда айланиб кетаолмайди. Чунки уни планка
ушлаб туради. Планкага диск (14) қотирилган дискга вутлка (15) лар
ўрнатилган бўлиб уларнинг учидаги диаметр заготовка тешикларидаги
тешикчалариникидан 4 мл кияик. Таянч (8) ричаг (6) ёрдамида
пружналанган шу туфайли миркоўлагич (5) дойим узулган ҳоалтига
туради. Тешикларни назорат қилишда гидроцилиндр (1) , қаторнинг
бўйруқ берувчи аппратидан топшириқ олиб аравача (2) ни калаклар
билан илгари суради. Тиқин (15) лар заготовка тешикларига тиради.
Агарн тешикчалар берилган чегараларда очилган бўлса аравача
таянчгача сурилади, шундан кейин босим релесси аравачани
бошланғич ҳолатига қайтариш ҳақида буйййруқ беради. Агар тиқимлар
тусиқга жуд келса, ичи ковак ўқлоқ (11) пружина (12) ни сиқади ва
орқага қайтади. Ричаг (6) нинг пружина (7) эса пропка (15) ларни
микроўлагич (5) дан узоқлаштиради. Шу билан уни улайди. Автомат
қатор тухтайди, созловчи унинг сабабини топиб сўнг қаторни ишга
туширади.
Ғалтаклар заготовкаси бир томндан ишлов олгач автомат тарзда
бўшатилади. Оправкадан олинади. 180 0
айлантирилиб йўлдош
мосламага қуйилади. Опракага билан қотирилади.

Кесиб ишлов беришнинг техник шартлари. Ичи ковак цилндрсимон
деталларга ишлов бераётганда ўлчамларнинг ва айрим юзаларнинг
ўзаро жойлашуви аниқлиги юқори даражада бўлиши керак. Кўндаланг
юза (3) нинг подшебник юзаси (11) га ва кўндаланг юзаси (12) га
нисбатан ўриши 0,08 мл дан ошмаслигни керак.юГупчагнинг ташқи
подшипнеки утирадиган юзи (5) нинг ички подшибник юзаси (11) га ва
кўндаланг юзаси (12) га нрсбатан уриши 0,06 млдан ошмасин.
Кўналанг юза (1) нинг (5) ва
(11) юзаларга нисбатан уриши - 0,1 мл дан ортиқ бўлмасин. Кўндаланг
юза (18) нинг уриши 0,1 мл дан ошмаслиги керак. Тешик (6) лар 0,045
мл аниқлик ишланади. Заготвканинг ички цилиндрсимон юзалари (4, 5,
8 ва 11) ва (1,3,12 ва 18) кўндаланг юзалари асосий юзалар
ҳисобланади.
Юк автомбилларининг орқа тормоз барабанлари ва гупчакларига
ишлов берадиган ва йиғиндиган автомат қаторларнинг мажмуаси (
ЗИЛ автозаводи) алоҳида диққатга сазовор ( 14.7. расм) . Мажмуанинг
иш унуми, юклаш коэффиценти 0,75 бўлганда , 145 гупчак, 180
барабан, 120 гупчак ва барабан ( йиғилган ҳолда) Мужма ЭҲМ орқали
бощқарилади.
Автомат қаторлар оғир жисмоний меҳнатни бартараф этиб,
маҳсулотнинг юқори сифати ва аниқлигини таъминлайди. Токарлик
ишловлари юқори унумдор, кўп тиғли кесувчи асбоблар ўрнатилган
қувватли ва оғир агрегат станокларда бажрилади. Кўп асбобларга
қаттиқ қотишмалардан келган кўп қиррали, чархланмай идган
пластинкалар мехаинк йўл билан қотирилади.
Буларнинг барии юклаш, юксизлантириш ва амаллар орасида
заготовкаларни ташиш ишларини, автомаааатлаштиришни
соддалаштирди. Амаллар орасида заҳира тўплаш ҳам
автоматлаштирилган.

Тормоз барабан ишлов беришди ҳам, йииш ва йиғулувдан кейинги
ишловларда ҳам, йўлдош мослама ишлатилалмайди. Кесиш
минтақасидан қириндиларни суз билан тушриб, олиб кетилади. Сув
кесиб ишлашда ҳосил бўладиган чўян чангини ҳам ўзи билан олиб
кетади.
Гупчак ва тормоз барабанларини ясайдиган автомат қаторлар
мажумаси 5 участкадан иборат ( 14.7 расм).
Гупчак заготовкасини кесиб ишлаш Расмда кўрастилган 1участкада
бир-бирига параллел автомат қаторлар бўлиб станоклардан ташкил
топган. Бу станоклар қатъий тарнспорт тизими билан уланган.
Участка (1) да ишлов берилган гупчак заготовкалари конвейр (
К) га кесиб тушади ва ундан тўплангич (Н1-заҳира) га узатилади.
Тўплагичдан бошқа участка (2) га ташиб келтиради. Бу ерда
подшипниклар мойтутқич ва тормоз барабани ўтказиладиган юзалар
якуний равишда кесиб кенгайтирилади. Бу ишлар икки шпиндели
вертикал, катта аниқликда ишлайдигаен кенгайтирувчи станокларда,

заготовкани битта ўрнатганда бажарилади. Ишловда подшипниклар
ўтирадиган юзалар ( 5 ва 1) нинг ўқдошлиги, уларга тегишли умумий
ўқнинг база кўндаланг юза (1) га
перпендикулярлиги, тормоз барабани тираладиган кўндаланг юза ( 18)
нинг уриши техник шартларга мос қилиб таъминланади. Гупчак пастки
айланувчи шпинделга ўрнатилган. Кескичлар ўрнатилган
кенгайтирувчи оправка юқори шпинделга ўрнатилган ва вертикал
йўналишда сурилади, ўқ бўйлаб икки томонга айланади. Бу ўқ юқори
шпиндел ўқига нисбатан четроқдан ўтади ( эксцентрик ҳолат).
14.8 расмда катта аниқлик билан ишлайдиган станокда подшипник
жойларини узил –кесил кенгайтириш ва тормоз барабани тираладиган
юзани қирқишга тегишли созлаш схемаси (
вазиятлардан бирига тегишли ) берилган. Ишлов цикли қуйидагича:
вертикал каллак пастга тушади ( тезлик билан келтириш-3); иш
бажриладиган сурилиш -4 га ўтказиш (перекелючение); юқоридаги
кескичлар билан мойтутқич жойи (2) ни ва подшипник жойи ( 9) ни
узил-кесил кенгайтириш; калакни эксцентристет Е (5-юриш)
қийматтича бураб туриб, кўндаланг юзалар ( 1 ва 10) ни қирқиш;
пастки кескичлар билан (6 – иш бажарадиган юриш) подшипник жойи
(12) ва мойтутқич жойи (13) ни йўниб кенгайтириш; каллакни
эксцентттиситет Е (7-юриш) қиймати орқага буриб туриб, кўндаланг
юзалар ( 11 ва 14 ) ни қирқиш; шпиндел каллагини тезлик билан
дастлабки ҳолатга қайтариш (8-юриш).

Кўндаланг суппорт (15) нинг кесикчлари билан тешиклар узил –
кесил кенгайтирилиб, кўндаланг юзалар қирқилгандан кейин асос
кўндаланг юза қирқилади ва тормоз барабан ўтирадиган жой йўнилади.
Станокларда кесувчи асбоби, автомат тарзда ростлаш кўзда тутилган.
Ростлаш иш вазияти кесувчи асбоби, автомат тарзда ростлаш кўзда
тутилган. Ростлаш иш вазияти ортига ўрнатилган ўлчов қурилмасининг
сигнал асосида бажарилади. Шундан сунг заготовкалар Н2 тўплагичга
(14.7 расм) ва 2 участкага келиб тушади. Бу участка (2) иккига агрегат
станок ( С1 ва С2) дан иборат. Бу ерда барабанни гупчакка маҳкамлашга
мўлжалланган теишклар, резбали тешиклар пармалаб очилади, резбалар
чиқарилади. Сўнгра заготовкалар ювиш агрегати (М1) га келтирилади
( 147расм), ундан мувозанатловчи станокка узатилади. Ҳар бир гупчакдаги
дастлабки ва унинг бурчаги аниқланади. Бу кўрсаткичларнинг рухсат
этилган қийматлари 4 серияга бўлинган. Уларнинг ҳар бири ўзига тегишли
рангдаги бўёқ билан гупчакда белгиланган. Пошипниклар ўтирадиган

тешиклар ускунада ёйилган (раскатывание) кейин заготовкалар Н3
тўплагичга келтирилади ва 4-участкага ўзатилади. Бу ерда гупчак барабан
билан йиғилади.
Тормоз барабанлар 3-участкада ишлов берилади. Бу ерда 6 та автомат
қатор бўлиб, уларнинг ҳар бири кучли, оғир агрегат станоклардан иборат.
Станоклар қатьий танспорт тизими билан уланган. Ишловдан чиққан
заготовкалар умумий конвейр (2) га, кейин ювиш агрегати (М2) га келиб
тушади.
Барабанинг ички ва ташқи юзалари қаттиқ қотишмадан ясалган, кўп
қиррали, чархланмайдиган пластинкалар ўрнатилган кесувчи асбоблар
билан ишланади. Бундай пластинкалар қўллаш технологик (асосий)
вақтни ва зарурий ускуналар миқдорини камайтиради. Тормоз
барабаннинг ташқи юзаси барабанни мувозанатлаштириш мақсадида
қирилади. Маҳкамлашга мўлжалланган тешикларга икки томомнлама
ишлайдиган агрегат станокда икки ўтишда (переход) ишлов берилади.
Кейинги вазиятда бу тешикларнинг очилгани текширилади.
Тормоз барабанлари М2 агрегатда ювилгач, мувозанатловчи станокга
узатилади, дисбаланс ва унинг бурчаги аниқланади. Гупчакдаги каби
барабан учун ҳам дисбаланснинг рухсат этилган қийматлари 4 серияга
бўлинган. Ҳар қайси серия ўзига тегишли рандаги бўёқ билан
белгиланади. Кейин барабан 4 та тўплаган (Н4) га келтирилади, ундан 4 –
участкага узатилади.
Гупчакни тормоз барабан билан йиғиш Йиғув участкаси (4) да
технологик амаллар иложи борича автоматлаштирилган, йиғув жойлари
муқобил қилиб жойлаштирилган, кесиб ишлов берувчи вазиятлар
тўплагичлар тизими воситасида бир-бири билан уланади. Автомат қатор
қуйидагиларни бажаради: ишланадиган заготовкаларни вазиятларга
узатиш; гупчакни барабанга мўлжалланган вам ос келтириш; шпилка ва
гайкаларни таъминланган.

Ишловдан чиққан ва мувозанатлаштирилган гупчакни оператор конвейрга
қўйиб, маълум бурчакка мўлжаллайди, белгининг рангини хотирловчи
кўрилма ўзига қайд қилади. Йиғиш қўйиадгча кечади. Гупчак тўплагич
(Н3) дан «З» вазиятга келтирилади: у ерда подшипникларнинг 2 та
халқаси пресслаб киритилади ва гупчак горизонтал ҳолатга келтирилди.
Иккита подшипникнинг халқлари элеватор турдаги конвейр (К3) ёрдамида
тақсимлаш механизмга узатилади. Агар халқаларни пресслашда нуқсон
бўлиб қолса, бошқариш пулти (ПУ) да чироқ ёнади ва кейинги
вазиятларда йиғув ишларини тўхтатиш ҳақида буйруқ берилади.
Кейин, гупчакка резбали шпилкалар пресслаб киритилади. Шпилкалар
вибробункаер (Б) га элеватор (Э) лардан етказиб берилади.
Элеваторлар тўлганда йиғиш ҳақида буйруқ берилади.
Гупчак шпилкалар прессланган ҳолда ўтирувчи механзим (
кантователь) га узатилади. У гупчакни 180 0
га ўтиради. Шундан кейин
оператор тушиб, у ерда барабан билан йғилади.
Резбаларда нуқсон учраса ҳам шпинделлар белгиланган вақтдаги ишини
бажараверади (уни вақт релеси назорат қилиб туради) ва яроқсиз чиқариш
ҳақида буйруқ бериб, дастлабки ҳолатига қайтади.ю С1 вазият анча
мурккаб , унинг учун қаторда такрорловчи взият кўзда тутилган. С2
вазиятда гайкалар бўшаб қолмаслиги учун улар уриб қўйилади. Бу аммал
олдинги вазиятнинг нуқсон билан йиғилан йиғма бирлик тушгани
ҳақидаги буйруғисиз бажарилади. Нуқсонли йиғмалар ўзига белгиланган
минтақага, яроқлилари – Н5 туплагичга ўзатилади.
Автомат йиғув қатри бошига ўрнатилган марказий пултининг чироқли
сигналлари бор. Улар қатор иши ҳақида тўлиқ маълумотларни кўрсатиб
туради, носозликни ткезда аниқлаб беради.
Н5 тўплагичдан гупчак ва тормоз барабан йиғмаси 5-участкага тушади. Бу
ерда махсус, вертикал кесиб кенгайтирувчи станоклар ўранитлди. Унинг
кескичлари қаттиқў қотишмадан ясалган кўпқиррали чархланмайдиган

пластинкалар билан жиҳозланган. Барабаннинг тормозловчи юзаси кесиб
кенгайтирилгач, махсус, икки шпиндели станоклар (С3) да хонингланади,
кейин ювиш агрегати (М3) га тушади. Гупчак билан йиғилган чап ва ўнг
томон барабанлари ювишдан сўнг автомат тарзда осма конвейрга илиб
қўйилади ва орқа кўприкларни йиғув цехига юборилади.

2. 3.Поршен бармоқларининг тайёрлаш хусусиятлари

Енгил автомобилларнинг кичик иш ҳажми двигатели поршеннинг
бормоқчасини тайёрлаш технологияси келтирилади.
Босим остида ишлов бериш. Поршен бармоқчаси заготовкаси
12ХН2 русумли пўлатдан, комплекс оқимли қаторда эзиб чиқариш усули
билан олинади. Заготовкада доналарини кесиб олиш 21,5қН қучли прессда
бажарилади. Унинг иш унуми – соатига 27400 дона. Бу доналар лентали
конверда назорат – саралаш автоматига келиб тушади. У ерда
заготовкалар массасига қараб (нормал, камайтирилган, оширилган), 50+1 г

аниқликда 3 серияга ажратилади. Шундан сўнг заготовкалар лентали
конвеер бўйлаб чўктирадиган прессга юборилади. Пресс бир соатда 1370
дона бармоқчани чўктиради (осади). Пресснинг назорат қурилмаси
заготовка баланлигини текширади. Баландлик берилган қийматдан оғиб
кетган бўлса, прессни тўхтатишга буйруқ берилади. Уни қайтадан ишга
тушириш учун яроқсиз заготовкани прессдан олиш керак. Чўктиргандан
сўнг заготовкалар ювилади, юмшатилади ва фосфотланади. Юмшатиш
махсус печда, 650 – 850 С ҳарорат остида ва ҳимояловчи муҳитда амалга
оширилади. Фосфатлаш ҳам махсус агрегатда кечади. Унинг охирги
ванасида заготовкалар 75 – 80 С даражада, 3 минут давомида совутилади.
Езиб чиқариш прессининг иш унуми соатига 1480 дона.

14.9- расмда поршен бормоқчасини босим остида ишлов билан олиш
тартиби кўрсатилган. Пресс револвер турдаги штамп-автомат билан
жиҳозланган. Унинг иккита юклов қурилмаси бўлгани сабабли бир вақтда
иккита заготовка штампланади. Бу иш 3 ўтишда бажарилади. Пуансоннинг

конструктив хусусияти – баландлигининг (ҳ) диаметри (д) га нисбатан
анча катталигида (ҳ / дз10).
Эзиб чиқариш, тешик очиш ва ташқи диаметр бўйича
калибрлангандан кейин заготовкалар назорат ва шнекли агрегатда
ювишдан ўтиб, конвер ёрдамида иккита агрегат станокка узатилади.
Уларнинг айланувчи столи бор.
Кесиб ишлов бериш. Иккита агрегат станокда заготовканинг
кўндаланг юзалари қирқилади ташқи ва ички рахлар ҳосил қилинади,
диаметри 9,0 мм лиқ тешик кенгайтирилади. Ҳар қайси станокнинг бир
соатлик иш унуми – 640 донадан. Сўнгра заготовкалар термик-цехга
сементасиялаш, тоблаш ва бўшатиш учун юборилади. Сементлаш
чуқурлиги 0,6 – 0,8 мм, ташқи юза қаттиқлиги зҲРC60; ичкарисидаги
қаттиқлик ҲРC 21-30. Заготовкаларнинг ҳаммаси ташқи юзаси бўйича
назоратдан ўтади. Цементлаш чуқурлиги ва ичкаридаги қаттиқлик эса, ҳар
тўрттинчи идишда текширилади.
Баромқчаларнинг ташқи юзаси 3 та автомат қаторда хомаки ва тоза
силиқланади. Қаторларнинг ҳар биридан 3 тадан маркасиз-силлиқлаш
станоги бор. Ҳар қайси автомат қаторнинг бир саотлик иш унуми 425 дона
заготовка.
Қатор автомобил заводларида бормоқчалар, ташқи юзасининг
узилкесил (яқуний) ишлови сифатида жилоланади. Бу иш
марказсизсиллиқлаш станогида кенг доира ( 500 мм) ёрдамида
бажарилади. Юза ғадир-будирлиги Р = 0,1 + 0,08 мқм бўлади.
Суперфиниш ишлови ҳам бериладиган пайтлар учрайди. Уни марказсиз-
суперфиниш станоги бажаради. Бу Станокда 5 та суперфиниш каллаги
бўлиб, уларга турли доналарга эга бўлган жилвир қайроқчалар ўрнатилган
(14.10-расм).

Совитувчи ва мойловчи суюклиқ сифатида керосин ва мой
аралашмаси ишлатилади. Ишлов берилган юза ғадир-будирлиги Р
=0,4+0,2 мқм.
Станокнинг техниқ кўрсаткичлари қўйидагича;
Бир соатлиқ унумдорлиқ, дона 330
Суперфиниш каллаклар сони 5
Жилвир қайроқчалар сони 5
Ишлов диаметри, мм 5,5-70
Жўваларнинг айланиш частотаси, айл/мин 64 - 386
Заготовканинг айланма тезлиги, м/мин 20 – 120
Заготовканинг бўйлама сурилиши, м/ мин 0,2 – 3,32
Тебраниш амплитудаси, мм 3 – 6
Қайроқчаларга босим, МПа 0 - 4
Эектр двигател қуввати, қВг 1,4
Станок ўлчамлари, м 0,6х1,57х1,4
Масса, т 1,05

Ювилгандан кейин поршен бармоқчаларнинг узунлиги, оваллиги,
конуслиги, шунигдек икки еридаги ташқи диаметри яқуний назорат
қилиниб, (14.11-расм) 5 серияга (3 та серия – ишга яроқли, бир-биридан 4
мқм фарқи билан; тузаладиган брак; тузалмайдиган брак) сараланади ва
ҳар қайси серия махссус ранг билан белгиланади. Назоратни автомат
бажаради, у бармоқчаларни қуйидаги серияларга ажратади;
Серия 1 2 3
Диаметри,
мм 21,972-21,976 21,976 –21,980 21,980-21,984

Автоматнинг индуктив датчиги ҳарорати билан назорат қилинаётган
поршен бармоқчасининг ҳарорати орасидаги фарқ кенг кўпи билан 3 С ни
ташқил қилади. Фарқ шундан катта бўлса автомат тухтайди. Автоматнинг
иш унуми, соатига 1800 дона бармоқча.
Саралангандан кейин поршен баромқчалари лентали конвеер билан
пакетловчи автоматга узатилади. Бу ерда бармоқчалар жуфт – жуфт қилиб

сув ўтқазмайдиган қоғозга ўралади ва қоғозга ҳам ранг белги қўйилади.
Тайёр детл омборга жўнатилади.

ХУЛОСА

Бизнинг курс ишимизни мавзуси Ўзбекстон Республикасида ишлаб
чиқарилаётган автомобилларни ичи ковак цилиндрсимон детали – поршен
бармоқларни ясаш технологиясини лойиҳалашга бағишланган. Маълумки
бу детал автомобил двигателини поршен гуруҳини асосий деталлардан
бири ҳисобланади.
Курс иши кириш қисми ва иккита бобдан иборат.
Кириш қисмида машинасозилик технологияси асослари фанини мақсад ва
вазифалари, тарихи ва унинг ривожланиши, курс иши, мавзусини
долзарблиги ва ишда қўйилган вазифаларга бағишланган.
Биринчи боб – мащина деталларини тайёрлаш технологик жараёнларини
лойиҳалаш асослари, машинасозлик корхоналарининг турланиши, уларнинг
ишлаш усуллари масалаларни ечишга бағишланган. Иккинчи бобда – ичи
ковак цилиндрсимон деталларни учун контсруктив ва технологик

хусусиятлари, ўрмаловчи тракторнинг таянч ғилдиракчасининг ва поршен
бармоқларни тайёрлаш технологиялари ишлаб чиқилган.

Адабиётлар рўйхати

1. Проектирование технологии/Под обшей ред.
Ю.М.Соломенcева.М.:Машиностроение.-1990,416 с.
2. Бурcев В.М. и др. «Технология машиностроения» в 2 – х томах, 1 том.
Основиу технологии машиностроения. – М.: МТТУ им. Н.е. Баумана.- 1998,
553 с.
3. Колесов И.М. Основиу технологии машиностроения – М.: Виусшая
школа.- 1999, 590 с.
4. Омиров А., Каюмов А. «Машиносозлик технологияси». – Тошкент.
Ўзбекистон.- 2003. 304 бет.
5. Егоров М.Е, Дементъев И, Димитриев В.А. Технология
машинастроения,- М.:Висшая школа.-1976,534с.
6. Технология машиноастроения.Подред.А.М. Далъского.-Издателъство
МГТУ им.Баумана,-1998,Том 2,640 с.
7. Ковшов А.Н.Технология машиностроения.-М.: Машиностроения
1987,320 с.

8. ДанилевскийВ.В. Технология машиностроения.-М.:
Машиностроение.1984.-416 с.
9. НовиковМ.П. Основи технологии сборки машин и механизмов.-М.:
Машиностроение .-1980.-592 с.
10. Горбацевич А.Ф. Курсовое проектирование по технологии
машиностроения.-Минск: Висшая школа.-1082, 383 с.

МУНДАРИЖА

Кириш ………………………………………………………………………
I-БОБ. Машина деталларини тайёрлаш технологик жараёнларини
лойиҳалашнинг асосий қоидалари …………………………………..
1. 1.Тушунчалар ва таърифлар…………………………………………
1.2. Машинасозликда ишлаб чиқариш ва технологик жараёнлар…
1.3. Машинасозлик корхоналарининг турлари ва ишлаш
Усуллари………………………………………………………………….

II-БОБ . Ичи ковак цилиндрсимон деталларни ясаш усуллари….

2. 1.Ичи ковак цилиндрларнинг конструктив ва технологик
хусусиятлари…………………………………………………………….
2.2.Ўрмаловчи тракторнинг таянч ғилдиракчасини тайёрлаш

усули ……………………………………………………………………..
2.3.Поршен бармоқларининг тайёрлаш хусусиятлари…………….
Хулоса……………………………………………………………………
Фойдаланилган адабиётлар руйхати ……………………………….

Ичи ковак цилиндрсимон деталларга ишлов бериш

Sotib olish