Ijtimoiy ish zamonaviy jamiyat hodisasi sifatida - Psixologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	61.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	05 Iyul 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Psixologiya

Sotuvchi

Madinabonu

Ro'yxatga olish sanasi 27 Aprel 2024

14 Sotish

Ijtimoiy ish zamonaviy jamiyat hodisasi sifatida

Sotib olish

MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………………………..…3
1-BOB. IJTIMOIY ISH ZAMONAVIY JAMIYAT HODISASI SIFATIDA………4
1.1. Ijtimoiylashuv hodisasi. Ijtimoiy ko’mak…………………………………..4
1.2. Ijtimoiy ishning istiqbollari va takomillashtirish yo’nalishlari…………….14
2-BOB. IJTIMOIY ISHNING NAZARIY ASOSLARI ……………………….…24
2.1. Ijtimoiy ish tushunchasi va uning mazmuni………………………………..24
2.2. Ijtimoiy ishning asosiy tamoyillari…………………………………………33
XULOSA………………………………………………………………………….36
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………….38
1

KIRISH
O‘zbekistonda bozor munosabatlari sharoitining ijtimoiy-iqtisodiy tahdidlarini
oldini olish maqsadida strategik taraqqiyot dasturi hamda iqtisodiy islohotlarning
ustuvor maqsadlaridan kelib chiqib, avvalambor, aholining kam ta'minlangan,
iqtisodiy nochor qismini kuchli ijtimoiy muhofazalash vazifasi ilgari surildi.
Bizning malakaviy bitiruv ishimiz ijtimoiy sohani rivojlantirishning ushbu tizimida
aholining turli qatlamlariga qat'iy tabaqalashgan holda yondoshish, maqsadli
xarakter va yo‘naltirilgan ijtimoiy yordam muammolarini hal qilishning o‘ziga xos
samarali vositasi sifatida jahon hamjamiyatining diqqat-e'tiborini tortganligini
ko‘rsatdi. Tizim muhtoj qatlamlarni aniqlash va ularga yordamni ta'minlashda va
tegishli qarorlarni qabul qilishda yozilgan qoidalar va erkin taqsimlashni
o‘zidamujassamlashtiradi va markaz tomonidan o‘rnatilgan va chegaralangan
tartiblar asosida daromad haqida axborot beruvchi boshqa tizimlardan tubdan farq
qiladi. Aholini ijtimoiy himoyalashni tartibga solinishida mahalla hodisasidan
unumli foydalanishning yana bir qulayligi shundaki, mahallada an'anaviy tarzda
shakllangan jamoatchilik fikriga tayanib ish yuritish tajribasi turli suiste'molliklar,
to‘rachilik, tanish-bilishchilik, isrofgarchilik kabi illatlarning bartaraf etilishiga
xizmat qildi. Jumladan, bozor munosabatlariga o‘tish davri sharoitida o‘ta muhim
bo‘lgan davlat byudjetidan ajratilayotgan mablag‘larning tegishli qatlamlarga o‘z
vaqtida, aniq yetib borishi ta'minlandi. Tizimning amaldagi faoliyatini sotsiologik
tadqiq va tahlil etish, mamlakatimizda ijtimoiy siyosatning tarkibiy qismi sifatida
sobiq sovet davlati o‘rnida paydo bo‘lgan respublikalarda katta
qiziqishuyg‘otayotganligini va ijtimoiy himoyaning o‘ziga xos yechimiga ega
bo‘lgan «o‘zbek modeli» sifatida talqin etilayotganligini ko‘rsatdi. Xullas,
O’zbekistonda ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari joriy etilgan ijtimoiy
himoyaning mahalla tizimi faoliyatini takomillashtirish va rag‘batlantirish davr
talab iga mos vazifalardan biri ekanligini qayd etib, quyidagi xulosalarimizni
keltiramiz: Birinchidan, O’zbekistonda ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari
mamlakatimizdagi demokratik jarayonlarga xos va «kuchli davlatdan – kuchli
fuqarolik jamiyati sari» konsepsiyasi tamoyillariga muvofiqligi bilan ajralib turadi.
2

Ikkinchidan, O’zbekistonda ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari muhtoj
oilalarga davlat madadini yetkazib qolmasdan, bunday oilalarni kam
ta'minlanganlik darajasidan chiqishga ko‘maklashmoqda.
Uchinchidan, O’zbekistonda ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari iqtisodiy
islohotlarining strategik maqsadlaridan kelib chiqib, davlatning ijtimoiy
muhofazaga ajratayotgan ulushidan o‘z vaqtida unumli va oqilona
foydalanilmoqda. To‘rtinchidan, O’zbekistonda ijtimoiy sohani rivojlantirish
istiqbollari muhtoj oilalarni moddiy yordamga da'vorgarlik qilish jarayoni
ma'muriybuyruqbozlik tizimidan xoli etilgan va soddalashtirilgan. Bu holat
aholining ijtimoiy institutlarga bo‘lgan ishonchini oshirmoqda.
Beshinchidan, O’zbekistonda ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollarini
ta'minlashda jamoatchilik nazoratining kuchliligini oshirib ajratilgan mablag‘larni
suiste'mol qilinishi hollarining oldini olmoqda. Bularning barchasi ijtimoiy sohani
rivojlantirish istiqbollarining nazariy tomonini ifodalaydi.
3

1-BOB. IJTIMOIY ISH ZAMONAVIY JAMIYAT HODISASI SIFATI
1.1. Ijtimoiylashuv hodisasi. Ijtimoiy ko’mak.
Ijtimoiy ish zamonaviy jamiyatning ajralmas qismi bo’lib turli ijtimoiy
muommolarni hal etishda muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda insonlar turli
ijtimoiy-iqtisodiy muommolar, oilaviy nizolar, ijtimoiy tengsizlik, nogironlik,
qariyalarga g’amxo’rlik kabi masalalarga duch kelmoqdalar . Shu nuqtai nazardan,
ijtimoiy ish jamiyatning zaif qatlamlariga yordam ko’rsatish, ularning ijtimoiy
moslashuvini ta’minlash va umimiy faravonlikni oshirish maqsadida amalga
oshiriladi. Ijtimoiy ish - bu odamlar va ijtimoiy guruhlarga qo llab-quvvatlash,ʻ
himoya qilish, tuzatish va ijtimoiy reabilitatsiya qilish orqali shaxsiy va ijtimoiy
qiyinchiliklarni yengishda yordam berishga qaratilgan professional faoliyat. U
yolg iz nafaqaxo rlar va nogironlarga yordamni ham, shuningdek, qiynalgan bolali
ʻ ʻ
oilalar, uysizlar, giyohvandlar, aroqxo rlar va ruhiy kasallarga yordamni ham o z
ʻ ʻ
ichiga oladi. Ijtimoiy ish fan sifatida ijtimoiy faoliyatning buzilishi holatlarida
shaxs, oila yoki jamiyatning ichki va tashqi resurslaridan foydalanish jarayonini
boshqarish qonuniyatlari haqidagi ilmiy bilimlar sohasi sifatida tushunilishi
mumkin (B. V Kupriyanov). Ijtimoiy ishning boshqa fanlar bilan o zaro ta sirini
ʻ ʼ
aniqlash uning keng hajmlilik xususiyatini, shuningdek, sotsiologiya, psixologiya
va boshqalar kabi tegishli bilim sohalaridan farqini ko rsatdi. Ijtimoiy
ʻ
muammolarni yuzaga keltiruvchi sabablarni o rganish davomida ijtimoiy
ʻ
jarayonlarni, ijtimoiy munosabatlarni tavsiflashda, ijtimoiy guruhlarning
xususiyatlarini tahlil qilishda ijtimoiy ish fan sifatida ilmiy g oyalardan, predmeti
ʻ
ijtimoiy fanlarga yaqin bo lgan boshqa ijtimoiy fanlarning kontseptual
ʻ
vositalaridan muqarrar ravishda foydalanadi. Ijtimoiy ish — kasbiy faoliyat
sifatida, yordamga muhtojlarga (og ir yashash sharoitida bo lganlarga), o z hayotiy
ʻ ʻ ʻ
muammolarini tashqi yordamsiz hal qila olmaydigan va ko p hollarda hatto,
ʻ
yashay olmaydigan odamlarga yordam berishga qaratilgan (Pavlenok P. D.). Har
qanday faoliyat, shu jumladan ijtimoiy ish ham o ziga xos tuzilishga ega bo lib,
ʻ ʻ
unda har bir element uzviy bog langan va boshqalar bilan o zaro ta sirlashadi, o z
ʻ ʻ ʼ ʻ
vazifalarini bajaradi. Ijtimoiy ish ajralmas tuzilma bo lib, quyidagi elementlardan
ʻ
4

iborat: subyektlar; funksiyalar orqali ochiladigan tarkib; vositalar (tashkiliy-texnik,
moliyaviy va boshqalar), nazorat va maqsadlar. Ijtimoiy ishning kasbiy faoliyat
sifatidagi maqsadi, bir tomondan, mijozning manfaatlarini qondirish bo lsa,ʻ
ikkinchi tomondan, jamiyatda barqarorlikni saqlashdir. Ushbu muammoning eng
maqbul yechimi bu ikki maqsad o rtasida murosaga erishishdir. Bugun jahonda
ʻ
mafkuraviy jarayonlarning globallashuvi juda katta tezlik bilan kuchayib
bormoqda. Bu jarayon, o z navbatida, odamlarga g oyaviy va ma naviy ta sir
ʻ ʻ ʼ ʼ
o tkazish imkoniyatlarini haddan tashqari kengaytirib yubordi. Yer yuzining barcha
ʻ
mintaqalarida mafkuraviy kurash allaqachon umumbashariy miqyos kasb etgan.
Endi dunyoning biron-bir hududi bunday ziddiyatli holatdan qutila olishi qiyinga
o xshaydi.
ʻ
Darhaqiqat, hozirgi inson ongi, hissiyotlari uchun kurash tobora kuchayib
borayotgan bir paytda ma naviy, mafkuraviy, g oyaviy tahdid va xurujlar
ʼ ʻ
jamiyatimizning ijtimoiy-ma naviy hayotiga ta sir o tkazishning kuchli quroli,
ʼ ʼ ʻ
xavf-xatarlar manbaiga aylanib qolmoqda. Mazkur muammoning o ta jiddiy
ʻ
ekaniga e tibor qaratgan holda, Prezidentimiz “Yangi O zbekiston taraqqiyot
ʼ ʻ
strategiyasi” kitobida shunday yozadi: “Jamiyatimizda sog lom fikr, sog lom kuch
ʻ ʻ
ustuvor bo lishi uchun biz ma naviy hayotimizni yuksaltirish, aholi, avvalo
ʻ ʼ
yoshlarimizni turli zararli ta sirlardan asrash, ularni har tomonlama yetuk insonlar
ʼ
qilib tarbiyalash haqida muttasil o ylashimiz, faol ish olib borishimiz zarur. Ushbu
ʻ
sohada amalga oshirilayotgan ishlarning tahlili, afsuski, ular aksariyat hollarda
kutilgan natijani bermayotganini ko rsatmoqda”.
ʻ 1
Ha, biz bu borada keyingi yillarda qator ishlarni bajardik, turli tadbirlar
o tkazdik, fuqarolarni nimalargadir chorlagandek bo ldik. Biroq bu ishlarimiz biz
ʻ ʻ
o ylagandek natijani bermadi. Jamiyat ijtimoiy-ma naviy holatiga ta sir etuvchi
ʻ ʼ ʼ
ichki va tashqi tahdidlar ko paysa ko paydiki, ammo kamaymadi. Yoshlarimizning
ʻ ʻ
muayyan qismida jamiyatdan begonalashuv jarayoni yuz berdi. Jamiyatda ayrim
fuqarolarimiz loqaydlik kasaliga mubtalo bo lgandek. Ma naviy-mafkuraviy
ʻ ʼ
immunitetning sustligi oqibatida ba zi yoshlarimizda radikallashuv holati yuz bera,
ʼ
1
“Yangi o’zbekiston strategiyasi”
5

milliy qadriyatlarimizga, axloqiy tamoyillarimizga beparvolik kayfiyati shakllana
boshladi. Men bu fikrlarni bo rttirib bildirayotganim yo q. Bular, afsuski, butunʻ ʻ
ma rifatli dunyoda bo lgani kabi, bizning jamiyatimizda ham ma lum ma noda
ʼ ʻ ʼ ʼ
o zining bo y-bastini ko rsatmoqda. Nazarimizda, bunday salbiy holatning paydo
ʻ ʻ ʻ
bo lishi sabablari juda ko p. Dunyoning tobora globallashuvi, bir qutbli dunyoning
ʻ ʻ
ko p qutbli dunyoga aylanishi tufayli sodir bo layotgan milliy manfaatlar qarama-
ʻ ʻ
qarshiligining kuchayib borishi, “ommaviy madaniyat” 2
ning yangi-yangi usullarda
o zini ko rsatishi bilan bog liq tashqi tahdidlardan tortib, mamlakatimizda tashqi
ʻ ʻ ʻ
ta sirlar natijasida ba zi yoshlarimizning “haddan ortiq” individuallashuvi,
ʼ ʼ
jamiyatdan begonalashuvi, o z mustaqil ijtimoiy mo ljaliga ega emasligi, ularda
ʻ ʻ
konform dunyoqarash shakllanishidan iborat ichki xavflar o zini o ta salbiy
ʻ ʻ
ko rinishlarda namoyon etmoqda. shug ullanmas ekan, jamiyatda ijtimoiy-
ʻ ʻ
ma naviy muhit barqarorligiga erishish amri mahol. Buni barchamiz bilamiz.
ʼ
Ammo, biz yuqorida qayd etganimiz kabi, bugungi dunyoning shiddat bilan
rivojlanishi, milliy va umuminsoniy qadriyatlar transformatsiyasi, inson, uning
ongi, tafakkuri, ayniqsa, qalbi uchun tobora kuchayib borayotgan g oyaviy-
ʻ
mafkuraviy kurashlar axloq fenomeni ahamiyatini bashariyat uchun nechog li
ʻ
zarur ekanini isbotlab qo ymoqda.
ʻ
Meni, oddiy bir fuqaroni xursand qilgan narsa shundan iboratki, mazkur
Konstitutsiyaviy qonun loyihasida axloq masalasi, fuqarolar tarbiyasi, ma naviy
ʼ
rivojlanishi masalalari ham jamiyat, ham davlatning eng ustuvor vazifalaridan biri
sifatida e tirof etilmoqda. Masalaga shu taxlitda yondashishning yana bir o ta
ʼ ʻ
muhim tomoni bor.
Ijtimoiylashuv – biron-bir voqea-hodisa, shaxs yoki harakatning ijtimoiy mohiyat
kasb etib, ko‘pchilikka daxldor bo‘lib, ijtimoiy munosabatlar mujassamiga aylanib
borishini anglatadigan tushuncha. Ijtimoiylashuv jarayoni va uning o‘ziga xos
xususiyatlari falsafa, sotsiologiya, ijtimoiy psixologiya, pedagogika, tarix va
etnografiya fanlari tomonidan o‘rganiladi. Ijtimoiylashuvning falsafiy talqiniga
2
Aniq.uz//htmml
6

ijtimoiy psixologiya asoschisi G.Tard poydevor yaratgan. Shuningdek,
ijtimoiylashuv muammolari Z.Freydning klassik psixoanalizida, interaksionizmda,
marksizm vakillari L.Vigotskiy va A.Leontyev ijodida, T.Parsonsning tarkibiy-
funksional tahlilida tadqiq etilgan. Hozirgi kunda ijtimoiylashuv jarayonining
o‘ziga xos xususiyatlari Chikago va Ayova dagi simvolik interaksionizm
maktablari va "psixodrama" yo‘nalishi namoyandalari tomonidan o‘rganilmoqda.
Ijtimoiylashuv kishilik madaniyati, xususan, milliy madaniyat an’analarini
o‘zlashtirib borish jarayoni sifatida ham talqin etilishi mumkin. Madaniy muhitga
moslashish jarayoni sifatida ijtimoiylashuv insonning butun umri bo‘yi davom
etadi, biroq bu jarayon bolaning 2 yoshdan 6 yoshgacha bo‘lgan davrida
boshlanadi. Mazkur davrda bola madaniy qadriyatlarni o‘rganish jarayonidan uzib
qo‘yilsa, ijtimoiylashuv jarayoni to‘xtab qoladi. Insonning madaniy an’analarni
o‘zlashtirish jarayoni uning individualligining shakllanishi bilan hamohangdir. Shu
bois, ijtimoiylashuv jarayonining intihosida shaxs tarixiy tipining individual
variantlari yuzaga keladi. Ushbu jarayon davomida shaxs tomonidan ijtimoiy
rollarning o‘zlashtirilishi "lazzatlanish – azoblanish" (Freyd ta’biri) tamoyili
yordamida muvofiqlashtirib boriladi. Ijtimoiylashuv jarayoni murakkab
mexanizmga ega. Bu mexanizmning ruhiy va ijtimoiy-madaniy jihatlari mavjud.
Ijtimoiylashuv mexanizmining ruhiy jihati individ tomonidan ma’lum ijtimoiy
rollarning qabul qilinishi (yoki qabul qilinmasligi)da namoyon bo‘ladi. Uning
ijtimoiy-madaniy jihati esa insonning til, san’at, din va shu kabilar orqali madaniy
qadriyatlarni o‘zlashtirish jarayonini qamrab oladi. Ijtimoiylashuv jarayoni o‘z
bosqichlariga ega. Bu bosqichlarni aniqlashda turli yondashuvlar asos qilib olinadi.
Masalan, J.Midning ontogenetik yondashuvi individual ijtimoiylashuv
bosqichlarini belgilab beradi. Uning fikriga ko‘ra, bu bosqichlar quyidagilardan
iborat:
1) psixogenetik bosqichda individ o‘z ehtiyojlarini qondirish yo‘llarini o‘rganadi;
2) simvolik bosqichda individning simvollari (obrazlar, ideallar va boshqalar)
shakllanadi;
7

3) aqliy-konseptual bosqichda individ simvollari tizimi uning faoliyatini
boshqaruvchi mexanizmga aylanadi.
Ontogenetik yondashuvdan farqli o‘laroq, filogenetik yondashuvda (M.Petrov)
ijtimoiylashuvning tarixiy evolyutsiyasiga e’tibor qaratiladi. U quyidagi
bosqichlarga bo‘linadi:
1) nominatsiya bosqichida ismlarning ahamiyati katta bo‘ladi; har bir ism o‘z
mazmuniga ega va ma’lum faoliyat turi bilan bog‘liq bo‘ladi;
2) kasbiy-qabilaviy bosqichda ma’lum mazmunga ega bo‘lgan nomlar alohida
individlarga emas, balki biror faoliyat turi bilan mashg‘ul bo‘lgan oila, urug‘ va
qabilalarga berila boshlaydi (masalan, qadimgi Yunonistonda tabiblik qiluvchilar
o‘zlarini asklepidlar, temirchilik qiluvchilar esa gefestidlar deb ataganlar);
3) universal-mantiqiy bosqichda ijtimoiy faoliyatning har xil turlari shakllanib,
o‘zlashtirila boshlaydi, maxsus ta’lim institutlari vujudga keladi. Ijtimoiylashuv
jarayonini tadqiq etishda ham ontogenetik, ham filogenetik yondashuvlarni
inobatga olish zarur. Ijtimoiylashuvning ijtimoiy funksiyalari quyidagilardan
iborat:
1) ijtimoiy-tarixiy jarayon subyektini shakllantiradi;
2) madaniyat va sivilizatsiya taraqqiyotida vorisiylikni ta’minlaydi;
3) individni ijtimoiy muhitga moslashtirish orqali jamiyatning to‘qnashuvlarsiz
taraqqiy etishiga zamin yaratadi. Bugungi kunda ijtimoiylashuv muammolarini
o‘rganishda falsafiy, sotsiologik, ijtimoiy-psixologik va tarixiy-etnografik tahlil
natijasida yaratilgan uslub va yondashuvlardan kompleks foydalanish tendensiyasi
yuzaga kelmoqda.
Ijtimoiy munosabatlar – jamiyat hayotida moddiy va ma’naviy faoliyatlar
natijasida turli subyektlar o‘rtasida qaror topadigan o‘zaro munosabat va harakat
mezonlari. Ijtimoiy munosabatlar moddiy va ma’naviy munosabatlarga bo‘linadi.
Moddiy ne’matlar ishlab chiqarish jamiyatning yashashi va rivojlanishining asosini
tashkil etadi. Shu sabab ijtimoiy munosabatlardan eng muhimi ishlab chiqarish va
iqtisodiy munosabatlardir. Ishlab chiqarish munosabatlari boshqa hamma ijtimoiy
munosabatlar – siyosiy, huquqiy, axloqiy, diniy va hokazo munosabatlarning
8

xarakterini belgilaydi. Barcha ijtimoiy munosabatlarning ishlab chiqarish
munosabatlariga bog‘liq ekanini tushunish jamiyat tarixiy taraqqiyotining
qonuniyatlarini ilmiy ravishda izohlashga imkon berdi.
Ijtimoiy muhit – insonning ijtimoiy mavjudot sifatidagi asosiy bilim, tajriba va
ko‘nikmalarini, xususiyatlarini shakllantiradigan moddiy va ma’naviy shart-
sharoitlar majmuasi. Ijtimoiy muhit, keng ma’noda, ijtimoiy-iqtisodiy tizimni,
ishlab chiqarish munosabatlari, ijtimoiy institutlar majmui, ijtimoiy ong shakllari
va jamiyat madaniyatini qamrab oladi (makromuhit). Tor ma’noda, inson bevosita
yashaydigan, mehnat qiladigan oila va jamoa, o‘quv dargohi, madaniyat
maskanlarini o‘z ichiga oladi (mikromuhit). Ijtimoiy muhit shaxs ma’naviyatining
shakllanishi va rivojlanishiga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadi. Xalqimizning "Qush
uyasida ko‘rganini qiladi", "Qarisan-qartasan – o‘z naslingga tortasan" kabi
maqollarida ana shunday ta’sirning mohiyati o‘z ifodasini topgan.
1. Quyidagilar davlat tomonidan aholini manzilli himoya qilishning asosiy
yo‘nalishlari etib belgilansin:
kompleks yondashuv asosida professional ijtimoiy himoya tizimini joriy qilish;
ijtimoiy himoya tizimi samaradorligi va manzilliligini oshirish orqali aholining
ko‘makka muhtoj qatlami ijtimoiylashuvini ta’minlash;
ijtimoiy himoyani mahalla darajasigacha tashkil etish, og‘ir hayotiy ahvolga tushib
qolgan aholiga individual yondashuvga muvofiq ijtimoiy xizmat va yordam
ko‘rsatishni yo‘lga qo‘yish;
aholining ijtimoiy sug‘urta mexanizmlari bilan qamrab olinishini kengaytirish;
xavf guruhlariga tushib qolgan oilalarni aniqlash va kompleks ijtimoiy xizmatlar
ko‘rsatish orqali ularning og‘ir ijtimoiy ahvolga tushib qolishining oldini olish;
nogironligi bo‘lgan shaxslarning hayot kechirishi uchun qulay muhit yaratish.
a) 2023-yil 15-iyundan boshlab Kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirligi
tizimidan:
Tibbiy-ijtimoiy ekspertiza inspeksiyasi va uning hududiy bo‘linmalari;
Nogironligi bo‘lgan shaxslarni reabilitatsiya qilish va protezlash milliy markazi
hamda uning hududiy markazlari;
9

Ayollarni reabilitatsiya qilish va moslashtirish respublika markazi hamda uning
hududiy bo‘limlari;
Odam savdosi jabrdiydalariga yordam berish bo‘yicha respublika reabilitatsiya
markazi;
keksalar va nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun “Muruvvat” va “Saxovat” internat-
uylari;
Urush va mehnat faxriylari uchun respublika pansionati;
keksalar, nogironligi bo‘lgan shaxslar, urush va mehnat faxriylari uchun
sanatoriylar;
b) 2024-yil 1-yanvardan boshlab:
Sog‘liqni saqlash vazirligi tizimidan bolalar uylari;
Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi tizimidan mehribonlik uylari;
mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari tizimidan voyaga yetmaganlar bilan
ishlash sektorlari hamda oilaviy bolalar uylari;
v) 2024-yil 1-avgustdan boshlab:
Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi tizimidan alohida ta’lim ehtiyojlari
bo‘lgan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan maktablar va maktab-internatlar, ko‘p
tarmoqli ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta’lim tashkilotlari hamda
ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalari;
Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi tizimidan imkoniyatlari cheklangan
shaxslar uchun ixtisoslashtirilgan kasb-hunar maktablari;
Oldingi tahrirga qarang.
g) 2025-yil 1-yanvardan boshlab Iqtisodiyot va moliya vazirligi tizimidan Ijtimoiy
sug‘urta jamg‘armasi;
Ijtimoiy xizmatlarni mahalla darajasida tashkil etish maqsadida 2023-yil 1-iyuldan
boshlab Agentlikning tuman (shahar)lardagi “Inson” ijtimoiy xizmatlar
markazlarida ijtimoiy xodimlar guruhlari tashkil etilsin va quyidagilar ularning
asosiy vazifalari etib belgilansin:
har bir xonadon ahvolini o‘rganib, oilalardagi haqiqiy holatni hamda ularning
ijtimoiy xizmatlar va yordamga bo‘lgan ehtiyojini aniqlash;
10

oilalarning iqtisodiy-ijtimoiy holati va ehtiyojlarini o‘rganish natijasida ularning
ijtimoiy pasportlarini shakllantirish;
ehtiyojmand aholi bilan, shu jumladan keys-menejment usulini qo‘llagan holda
samarali ish tashkil qilish, ulardan ijtimoiy xizmatlar va yordam olish bo‘yicha
buyurtmalar qabul qilish, zaruratga qarab buyurtmalarni mas’ul vazirlik va
idoralarga yuborish;
og‘ir ahvolga tushib qolgan va og‘ir ahvolga tushib qolish xavfi yuqori bo‘lgan
oilalarni muntazam ravishda monitoring qilib borish, ular uchun ijtimoiy xizmat va
yordamlarni tashkil etish.
Agentlik huzurida quyidagilar tashkil etilsin:
Ijtimoiy inspeksiya hamda uning Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va
Toshkent shahri boshqarmalari;
Ijtimoiy himoya tizimi xodimlarining malakasini oshirish markazi;
Ijtimoiy himoyani rivojlantirish instituti;
Tibbiy-ijtimoiy ekspertiza inspeksiyasi va uning bo‘linmalari negizida Agentlik
markaziy apparati tarkibida Nogironligi bo‘lgan shaxslarning funksionalligini
baholash boshqarmasi hamda uning hududiy bo‘limlari
O‘z vazifalarini amalga oshirishda Agentlikka quyidagi huquqlar berilsin:
vakolatli davlat organlariga aholini ijtimoiy himoya qilish bo‘yicha dasturlar
talablarini bajarmaganligi uchun qonunchilik hujjatlarida belgilangan chora-
tadbirlarni qo‘llash bo‘yicha taqdimnomalar kiritish;
o‘z vakolatlari doirasida umummajburiy bo‘lgan normativ-huquqiy hujjatlar qabul
qilish;
o‘z vakolati doirasida ma’muriy javobgarlikni keltirib chiqaradigan holatlar
yuzasidan ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risida bayonnomalar tuzish;
o‘ziga yuklatilgan vazifalarni amalga oshirish uchun davlat organlari va
tashkilotlarining ma’lumotlar bazasidan real vaqt rejimida foydalanish;
davlat organlari va tashkilotlaridan zarur statistik, tahliliy hamda boshqa
ma’lumotlarni so‘rash va olish;
11

ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlami vakillari uchun davlat oliy ta’lim
muassasalariga davlat granti asosida imtiyozli tarzda o‘qishga qabul qilish
parametrlarini belgilash;
o‘z vakolatlari doirasida maslahat-kengash organlari va ekspert komissiyalarini
tashkil etish;
o‘ziga yuklatilgan vazifalarni amalga oshirish maqsadida maxsus kasbiy bilimlarni
talab etadigan masalalarni ko‘rib chiqish uchun davlat organlari va
tashkilotlarining mutaxassislarini jalb etish;
ijtimoiy himoya tizimini rivojlantirish bo‘yicha xalqaro hamkorlar, xalqaro
tashkilotlar va ekspertlar bilan hamkorlik yuzasidan va boshqa shartnomalarni
tuzish.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi tuzilmasida:
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ijtimoiy himoya masalalari bo‘yicha
maslahatchisi — O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Ijtimoiy himoya
milliy agentligi direktori lavozimi kiritilsin;
Ijtimoiy himoya masalalari bo‘yicha sho‘ba tashkil etilsin.
a) 2023-yil 15-iyulga qadar YUNISEFning ekspertlarini jalb qilgan holda va
ularning dasturlariga muvofiq ijtimoiy xodimlarni qayta tayyorlash va ularning
malakasini oshirish tizimini yo‘lga qo‘ysin.
Bunda, xorijiy va mahalliy malakali ekspertlarni jalb qilgan holda aholiga mahalla
darajasida professional ijtimoiy xizmat ko‘rsatish mutaxassislarini tayyorlashga
e’tibor qaratsin;
b) 2023-yil 1-avgustga qadar Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi bilan
birgalikda oliy ta’lim muassasalarining bakalavriat va magistraturasida ijtimoiy
xodimlarni o‘qitish dasturlarini qayta ko‘rib chiqsin;
v) 2023-yil 15-avgustga qadar aholini ijtimoiy xizmatlar va ijtimoiy yordam
ko‘rsatish dasturlari bo‘yicha, shu jumladan ularning mobil aloqa vositalariga
ma’lumot yuborish orqali xabardor qilish amaliyotini joriy etsin;
12

g) 2023-yil 1-sentabrga qadar nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun qulay muhitni
tashkil qilish bo‘yicha taklif kiritsin 3
;
1.2. Ijtimoiy ishning istiqbollari va takomillashtirish yo’nalishlari.
3
O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi,- T.: O’zbekiston, 2014. - 10 bet.
13

O’zbekiston Respublikasi bozor munosabatlariga asoslanuvchi yangi jamiyat
barpo etar ekan, o’z mustaqil taraqqiyotining dastlabki kunlaridayoq, "O’zbek
modeli" degan nom bilan jahonga mashhur bo’lgan hamda mamlakatimiz
ijtimoiyiqtisodiy, milliy xususiyatlarini aks ettiruvchi ilmiy asoslangan dasturga
muvofiq islohotlarni izchillik bilan amalga oshirib kelmoqda. Yangi jamiyat
qurishning "O’zbek modeli" eng muhim jihatlaridan bo’lib, kuchli ijtimoiy siyosat
yuritish sanaladi va shu sababli bunday siyosat asosiy besh tamoyildan biri sifatida
belgilab qo’yilgan. Ijtimoiy himoyaga oid qonunlar. Fuqarolarning ijtimoiy
ta'minotini amalga oshirish va ularni ijtimoiy himoyalash qonunlar asosida
ro'yobga chiqariladi. Qonun oliy yuridik kuchga ega va vakolatli davlat organi
tomonidan qabul qilingan yuridik hujjat sifatda huquqlar va ularning kafolatlarini
nazarda tutadi. Mamlakatimizda qonun ustuvorligi tamoyiliga amal qilinadi va shu
tufayli hech bir qonunosti hujjati qonunlarga zid bo'lishi mumkin emas. Fuqarolar
ijtimoiy ta'minoti va ijtimoiy himoyasi sohasida quyidagi qonunlar ishlab
chiqilgan: a) O'zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi. Kodeksning 16 bobi
davlat ijtimoiy sug'urtasi va ushbu manbadan ijtimoiy ta'minlashning asosiy
qoidalarini nazarda tutadi. (1 paragrafi-Umumiy qoidalar (282-284-moddalar);
ikkinchi paragrafi davlat ijtimoiy sug'urtasi bo'yicha beriladigan (285-288-
moddalar); uchinchi paragrafi pensiya ta'minoti (289-294-moddalar) deb
nomlanadi; b) «Fuqarolarning davlat pensiya ta'minoti to'g'risida»gi O'zbekiston
Respublikasi qonun61 . Mazkur Qonun O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi
tomonidan 1993-yil 3-sentabrda qabul qilingan va 1994-yil 1-iyuldan boshlab
amalga kiritilgan. Iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish va
erkinlashtirishning sifat jihatidan yangi bosqichi bosib o‘tilgan yo‘lga xolis va
tanqidiy baho berishni, islohotlarning dastlabki bosqichlarida ilgari surilgan
tamoyillar va yondashuvlarning amalga oshirilishi samarali va to‘liq ekanligi,
ijtimoiy munosabatlarning mos mexanizmlarini yaratishda to‘siq bo‘layotgan
omillarni aniq belgilashni taqozo etadi. Demokratik bozor islohotlari hamda
yangilanish yo‘lida qilinayotgan barcha ishlar xalq manfaati uchun, uning
farovonligini ta'minlashga qaratilib, iqtisodiyotning amaldagi holatiga asoslangan
14

holda ijtimoiy himoya mexanizmlarini mustahkamlash, uni aniq toifadagi
kishilarga qaratilishini kuchaytirish zaruriyatini ko‘rsatadi. Bu aholini ijtimoiy
himoya qilishda aniqlik va adolatni, shu maqsadlar uchun ajratilayotgan katta
miqdordagi mablag‘lardan o‘rinli foydalanishga asos bo‘lib xizmat qiladi. Uning
ijrosi esa, jamiyat barqarorligi, fuqarolar osoyishtaligi va millatlar totuvligini
ta'minlaydigan omildir. Ilmiy tadqiqotimiz davomida ijtimoiy himoya tizimining
tartibga solinishida mahalliy o‘zini-o‘zi boshqaruv organlari faoliyati boshlangan
dastlabki yillardan madadga muhtoj deb topilgan kam ta'minlangan ko‘p farzandli
oilalarni moddiy ta'minlash maqsadida davlat byudjetidan ajratilgan mablag‘
ajratildi. Mehnat va aholini ijtimoiy muhofazalash Vazirligining ijtimoiy madad
sohasidagi ko‘rsatkichlari dastlabki 2 yil ichida mahalla tizimiga yo‘naltirilgan
umumiy mablag‘ oxirigacha sarflanmaganligi ko‘rsatadi. Dastlab, hisobot yili
oxirida ortib qolgan mablag‘dan mahalladagi boshqa ijtimoiy maqsadlarda
foydalanilgan. Chunki qonunlar va boshqa huquqiy-me'yoriy hujjatlar, shuningdek,
qarorlar ijrosi bo‘yicha jamoatchilik nazoratini amalga oshiradigan mahalla
kengashlari davlat mablag‘laridan foydalanishda juda ehtiyotkordir. Ular
javobgarlikdan va davlat pulini suiste'mol qilishda mahalla ahli tomonidan
ayblanishdan, ya'ni, jamoatchilik nazoratidan xavfsiraydilar. Ijtimoiy institutlar
orqali ijtimoiy himoya tizimining tartibga solinishining dastlabki yillarida asosiy
e'tibor ko‘p farzandli kam ta'minlangan oilalarga qaratilib, ularga ajratilayotgan
to‘lov pullari miqdori boshqa qatlamlarga nisbatan balandligi bilan ajralib turgan.
Shuningdek, onaga bola 2 yoshga yetgunga qadar 1,5 eng kam ish haqi miqdorida
moddiy ko‘mak mamlakatdagi mavjud narx-navo darajasiga qarab uzluksiz oshirib
borildi. Xullas, tizim joriy ettirilgan dastlabki yillarda kam ta'minlangan ko‘p
farzandli oilalar va 2 yoshgacha bola tarbiyasi bilan shug‘ullanayotgan onalarga
to‘lanadigan yordam pullarining miqdori o‘sib borgan. 1998 yilni «Oila yili» deb
e'lon qilinganligi, oilaning davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi va uning
huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, ma'naviy-axloqiy manfaatlarini izchil ravishda
ta'minlash, oila farovonligini yaxshilash va aholining ijtimoiy himoyasi
kafolatlarini o‘z ichiga oluvchi davlat dasturi ishlab chiqilib, uni hayotga tatbiq
15

etilishi hukumatimizning oila farovonligi, tinchligi va barqarorligini ta'minlashga
qaratilgan chora-tadbirlar tizimini takomillashtirish zaruriyatini kuchaytirdi.
Ijtimoiy institutlar orqali ijtimoiy himoya tizimining tartibga solinishining
dastlabki yillarida asosiy e'tibor ko‘p farzandli kam ta'minlangan oilalarga
qaratilib, ularga ajratilayotgan to‘lov pullari miqdori boshqa qatlamlarga nisbatan
balandligi bilan ajralib turgan. Shuningdek, onaga bola 2 yoshga yetgunga qadar
1,5 eng kam ish haqi miqdorida moddiy ko‘mak mamlakatdagi mavjud narx-navo
darajasiga qarab uzluksiz oshirib borildi. Xullas, tizim joriy ettirilgan dastlabki
yillarda kam ta'minlangan ko‘p farzandli oilalar va 2 yoshgacha bola tarbiyasi
bilan shug‘ullanayotgan onalarga to‘lanadigan yordam pullarining miqdori o‘sib
borgan. 1998 yilni «Oila yili» deb e'lon qilinganligi, oilaning davlat tomonidan
qo‘llab-quvvatlanishi va uning huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, ma'naviy-axloqiy
manfaatlarini izchil ravishda ta'minlash, oila farovonligini yaxshilash va aholining
ijtimoiy himoyasi kafolatlarini o‘z ichiga oluvchi davlat dasturi ishlab chiqilib, uni
hayotga tatbiq etilishi hukumatimizning oila farovonligi, tinchligi va barqarorligini
ta'minlashga qaratilgan chora-tadbirlar tizimini takomillashtirish zaruriyatini
kuchaytirdi. Tizim muhtoj qatlamlarni ijtimoiy muhofazalashda mahalliy
mablag‘larning qo‘llanilishi bilan davlat byudjetini tejalishiga, ularning sochilib
ketishining oldini olishga xizmat qilmoqda, deb hisoblaymiz. Sababi, bizning
tadqiqotlarimiz tizimning takomillashuviga va ajratilayotgan mablag‘lardan o‘rinli
foydalanishiga turtki bo‘layotgan omillardan biri aholida bozor iqtisodiyoti shart-
sharoitlariga moslashuvchanlikni kuchayganligi, ularda boqimandalik kayfiyati
«davlat boqishi kerak» qabilidagi tushunchalar sekin-asta o‘z mohiyatini yo‘qotib,
ijtimoiyfaollikni kuchayishi va bevosita ishlab chiqarish bilan bandlikka
intilishning oshib borayotganligini ko‘rsatmoqda. 2006 yilda «Uy mehnatini
rivojlantirish asosida yirik sanoat korxonalari va xizmatlar ishlab chiqarish
o‘rtasidagi hamkorlikni kengaytirishni rag‘batlantirish tadbirlari haqida»gi
Prezident Farmonining chiqarilishi ijtimoiy himoyaning mahalla tizimi
takomillashuviga xizmat qilishda katta ahamiyat kasb etdi. Farmon tadbirkorlik
faoliyatini rag‘batlantirishda mehnat qobiliyatiga ega bo‘lganlar bilan
16

raqobatbardosh bo‘lmagan va ijtimoiy himoyaga muhtojlik sezayotgan yolg‘iz
qariyalar, kam ta'minlangan ko‘p farzandli oilalar, imkoniyati cheklangan
kishilarni ish bilan ta'minlash imkonini beradi. Shu orqali qo‘shimcha daromad
manbaiga ega bo‘lish, o‘zini-o‘zi ta'minlash uchun shart-sharoit yaratilishi uchun
zamin tayyorlandi. Ularga ko‘maklashishda mahallaning yanada mas'uliyati
oshirildi. Uy mehnatini rivojlanishi esa o‘z o‘rnida, ijtimoiy muhofazaning mahalla
tizimi orqali moddiy yordam olayotgan aholi qatlamlarining muhtojlar qatlamidan
chiqishlariga va kasbiy faoliyati natijasida o‘zini-o‘zi ta'minlash imkoniga ega
bo‘lish sharoitlarini yaratadi. Bu o‘z o‘rnida, davlatning sohaga ajratayotgan
mablag‘larining tejalishiga olib keladi. MDH davlatlari va dunyoning ko‘pchilik
rivojlangan mamlakatlariga qaraganda ancha yuqoridir. Qayd etish joizki, davlat
byudjetidan muhtoj qatlamlarni moddiy qo‘llab-quvvatlash maqsadida
ajratilayotgan mablag‘ miqdori mamlakatning umumiy ijtimoiy-iqtisodiy holatidan
kelib chiqib o‘zgaruvchan xususiyatga egadir. Qishloq mahallalarida ijtimoiy
madadga muhtoj oilalar tizim haqida umuman bilmaydilar yoki bilsalar-da vaqt va
sarf-xarajat (masalan, oddiygina rasmiy hujjatlarni nusxasini olish uchun tuman
markaziga borishga to‘g‘ri kelishi va hokazolar) talab qiluvchi jarayonlarni
e'tiborga olgan holda murojaat qilmaydilar. Moddiy yordamga da'vogarlarning
huquqiy savodxonligining pastligi madad pulini tayinlash va to‘lash, hujjatlarni
rasmiylashtirishda ba'zi mutasaddi bo‘lgan shaxslar va tashkilotlar tomonidan ham
huquqbuzarliklar, ta'magirlik uchun qulay sharoit yaratib beruvchi muammolar
qatoridan o‘rin olmoqda. Bunga aynan ijtimoiy muhofazaning mahalla tizimi
faoliyatining qishloq joylarda yetralicha ommalashmaganligi turtki bo‘lmoqda, deb
hisoblaymiz. Zero, A.Xolbekov va T.Matiboev fikriga ko‘ra, «…ijtimoiy
xabardorlik, qolaversa, jamoatchilik muhokamasiga ijtimoiy fikrlarni olib chiqish
an'anaviy joylar – mahalla guzarlari, choyxona, karvonsaroy, to‘y-ma'raka, tantana,
hashar va mehmondorchilikda muhokamalardan o‘tgan 4
». Shu sababli, yaxshi
qo‘shnichilik an'anasi tizim faoliyatining takomillashuviga, uning keng
4
А . Холбеков , Т . Матибоев . Ижтимоий адолат ва демократия : барқарор тараққиёт йўлида . – Тошкент : Янги
аср авлоди , 2004. – 35 б .
17

jamoatchilik orasida ommalashuviga xizmat qiluvchi omillardan biri bo‘lib
qolmoqda, deb hisoblaymiz. Xullas, tadqiqotlarimiz bizga aholini ijtimoiy
muhofazalashni tartib ш faoliyatini yanada takomillashtirish, ommalashtirishning
qulay usullari va mexanizmlarini ishlab chiqish borasida Bizningcha ham,
respublikamiz ijtimoiy muhofaza tizimining ajralmas bo‘g‘inlari bo‘lgan ijtimoiy
xizmat, shaxsiy, mulkiy sug‘urta va boshqalarning keng tatbiq etilishi mahalla
tizimi tomonidan qamrab olinmagan qatlamlarning ijtimoiy haq-huquqlarini
kafolatlashga xizmat qiladi. Ayniqsa mamlakatimiz uchun yangi soha bo‘lgan
Ijtimoiy xizmat mutaxassis kadrlarini tayyorlash va yetkazib berish ijtimoiy
muhofazaning mahalla tizimini bo‘shliq jihatlarini to‘ldirishda muhim ahamiyat
kasb etadi, deb hisoblaymiz. Sababi, ijtimoiy xizmat xodimlari solinishida
mahalliy o‘zini-o‘zi boshqaruv organlarining maqomi va roli yanada oshib
borayotganligidan guvohlik bermoqda. Qayd etilgan muammolarni bartaraf
qilinishi, tizim faoliyatini yanada takomillashtirish, ommalashtirishning qulay
usullari va mexanizmlarini ishlab chiqish borasida Bizningcha ham, respublikamiz
ijtimoiy muhofaza tizimidir.
Mamlakatimizda inson qadrini ulug‘lash, uning hayotiy manfaatlarini
ta’minlash, aholining ijtimoiy himoyasini kuchaytirish, davlatimiz tomonidan
fuqarolarga ijtimoiy xizmat ko‘rsatish ko‘lami va turlarini kengaytirish, aholini
yangi ish o‘rinlari va kafolatli daromad manbai bilan ta’minlash bo‘yicha keng
ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda.
O‘tgan davrda “Inson qadri uchun” tamoyili asosida xalqimiz farovonligini yanada
oshirish, inson huquqlari va manfaatlarini so‘zsiz ta’minlash, nogironligi bo‘lgan
shaxslarning turmush darajasi va sifatini yanada yaxshilash, ularga tibbiy-ijtimoiy
yordam ko‘rsatish bo‘yicha jiddiy qadamlar tashlandi.
Yangi tahrirdagi Konstitutsiyasida aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashga alohida
e’tibor berilgan. Xususan, unda ijtimoiy sohadagi davlatning majburiyatlari bilan
bog‘liq normalar qariyb 3 barobarga ko‘paydi. Aholining bepul va zarur tibbiy
xizmatlarning kafolatlangan hajmidan foydalanishi huquqlari kiritildi.
18

Bosh qomusimizda mehnatga layoqatsiz va yolg‘iz keksalar, nogironligi bo‘lgan
shaxslar hamda aholining ijtimoiy jihatdan ehtiyojmand boshqa toifalarining
huquqlari davlat himoyasida bo‘lishining belgilangani ushbu sohani yagona
yondashuv asosida isloh qilish zarurligini taqozo etmoqda.
Shu sababli, joriy yilda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Ijtimoiy
himoya milliy agentligi tuzildi. Agentlik aholini ijtimoiy himoya qilish va ijtimoiy
xizmatlar ko‘rsatish sohasidagi yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga
oshirish bo‘yicha vakolatli davlat organi etib belgilandi.
Asosiy qonunimizda pensiya, nafaqa va boshqa ijtimoiy yordamlar miqdori eng
kam iste’mol xarajatlaridan kam bo‘lishi mumkin emasligi belgilab qo‘yildi. Bu
hozirning o‘zida 2 million 200 ming ehtiyojmand oilalar davlatdan kafolatli
moddiy yordam oladi, degani. Bu – jami oilalarning 25 foiziga to‘g‘ri kelgan
holda, ularga har yili 11 trillion so‘m ajratiladi. Sir emaski, ayni chog‘da ko‘plab
oilalar moddiy imkoniyati cheklangani tufayli aka-ukasi, ota-onasi bilan bir
xonadonda yashaydi. Shu bois, har yili budjetdan o‘rtacha 10,5 trillion so‘m
ajratilib, hududlarda qariyb 50 ming oila uchun yangi xonadonlar qurilmoqda. Bu
yil 90 ming oilani uy-joyli qilish rejalashtirilgan. Yaqin 2-3 yilda esa bu raqamni
200 mingga yetkazish maqsad qilingan. Bugungi kunda inson qadrini ulug‘lash,
fuqarolarning mehnat qilish va tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishi uchun
yaratilayotgan sharoitlar, berilayotgan imtiyozlar yuqori natija berayotganini
ko‘rib, sezib turibmiz. Shu bilan birga, so‘nggi yillarda mamlakatimizda aholining
ijtimoiy himoyasini kuchaytirish, davlat tomonidan fuqarolarga ijtimoiy xizmat
ko‘rsatish ko‘lami va turlarini kengaytirish bo‘yicha tizimli ishlar amalga
oshirilmoqda.
Agar raqamlarga to‘xtaladigan bo‘lsak, 2016 yildan 2022 yilgacha ijtimoiy
nafaqalarga ajratilayotgan mablag‘ 10 baravarga oshirilib, 11 trln. so‘mga
yetkazildi. Bu orqali ijtimoiy nafaqa olayotgan oilalar soni 2,1 milliondan oshdi.
Bu respublikadagi barcha oilalarning 23,3 foizini tashkil etadi.
Qayd etish joiz, ijtimoiy himoya — keng ma’noda mamlakat aholisini ijtimoiy va
moddiy muhofaza qilinishini ta’minlaydigan hamda jamiyatda qaror topgan
19

huquqiy, iqtisodiy, ijtimoiy chora-tadbirlar majmuidir. Bu jarayonda kam
ta’minlangan oilalarga 2021 yildan boshlab Ijtimoiy himoya yagona reyestri orqali
ijtimoiy nafaqalarni avtomatik tarzda tayinlash tizimi to‘liq yo‘lga qo‘yilgani esa
tizim faoliyati shaffofligini ta’minlash imkoniyatini berdi.
Shu bilan birga, aholi turmush darajasini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlarni
amalga oshirish, fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish va moddiy qo‘llab-quvvatlash,
ularning daromadlarini inflyatsiya darajasiga qarab indeksatsiyalab borish
maqsadida shu yil 1 apreldan boshlab pensiyalar va nafaqalar miqdori 7 foizga
oshirildi. Eng muhimi, nogironligi bo‘lgan shaxslarni qo‘llab-quvvatlash
maqsadida nogironlik pensiya va nafaqalarning eng kami miqdori 747,0 ming
so‘mga yetkazildi. Inson huquqlari demokratik-huquqiy davlatning eng muhim
belgisidir. Oxirgi yetti yilda yurtimizda nogironligi bo‘lgan shaxslarni davlat
tomonidan qo‘llab-quvvatlash, ularning manzilli ijtimoiy muxofazasini
kuchaytirish, uy-joy-maishiy va boshqa yashash sharoitlarini yaxshilash bo‘yicha
salmoqli ishlar qilindi va bu boradagi ishlar izchil davom etmoqda.
Bir so‘z bilan aytganda, aholini ijtimoiy himoya qilish masalasi hamma vaqt
dolzarb bo‘lib kelgan. Yurtimizda kam ta’minlangan oilalar, ayollar, yoshlar,
keksalar, shuningdek, nogironligi bo‘lgan shaxslarga har tomonlama yordam
ko‘rsatilayotgani mamlakatimizda har inson davlatning e’tiborida, himoyasida
ekanligidan dalolat beradi 5
.
Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy sohadagi islohotlar ustidan jamoatchilik
nazorati samaradorligini, shuningdek, fuqarolarning demokratik o‘zgartirishlardagi
faolligini oshirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida 6
.
Aholini jamoat va davlat ishlarini boshqarishga faol jalb etish fuqarolarning
huquqiy madaniyati va yuridik savodxonligini oshirish, fuqarolik jamiyatini
rivojlantirish, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligini
ta’minlash, tegishli sohalarda davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda
samarali qarorlar qabul qilishning g‘oyat muhim sharti hisoblanadi.
5
Oliy majlis qonunchilik palatasi deputati O’rol O’rozboyev.
6
O’.PQ-4473-son
20

Shu bilan birga, mamlakatni sotsial-iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy rivojlantirishning
jadal sur’atlari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda fuqarolar, nodavlat
notijorat tashkilotlari hamda fuqarolik jamiyati boshqa institutlarining ishtirok
etishlaridagi rolini oshirish, xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan tamoyillari va
normalarini inobatga olgan holda ushbu yo‘nalishdagi ularning faoliyatini avj
oldirish uchun qo‘shimcha shart-sharoitlar yaratish zarurligini taqozo etmoqda.
Jamoatchilik fikrini tahlil etish, fuqarolarning davlat va jamiyat ishlarini
boshqarishdagi ishtirokini kengaytirish, davlat organlari va tashkilotlari
faoliyatining yanada ochiqligini ta’minlash asosida boshqaruv qarorlari qabul
qilinishini sifat jihatdan yangi darajaga ko‘tarish maqsadida, shuningdek, 2017 —
2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasiga muvofiq:
1. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining quyidagi tartibni o‘rnatish
to‘g‘risidagi taklifi ma’qullansin, unga muvofiq ishlab chiquvchi-tashkilotlar
tomonidan O‘zbekiston Respublikasining Yagona interaktiv davlat xizmatlari
portalida joylashtiriladigan normativ-huquqiy hujjatlarning loyihalarini
jamoatchilik tomonidan muhokama qilish natijalari Adliya vazirligiga (huquqiy
ekspertiza uchun) va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga (ko‘rib
chiqish uchun) kiritiladi, bunda, qoida tariqasida, kelib tushgan takliflarni ko‘rib
chiqish natijalari ko‘rsatilishi majburiydir.
2. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga uch oy muddatda
O‘zbekiston Respublikasining “Jamoatchilik nazorati to‘g‘risida”gi Qonunini
qayta ko‘rib chiqish tavsiya etilsin, bunda shu jumladan quyidagilar nazarda
tutilsin:
xalqaro amaliyotda keng tarqalgan jamoatchilik nazoratining ta’sirchan shakllarini
joriy etish; jamoatchilik nazorati shakllarini amalga oshirish mexanizmlarini
batafsil reglamentatsiya qilish, ularni amaliyotda samarali qo‘llash; davlat
organlari va tashkilotlari huzuridagi jamoatchilik kengashlari faoliyati, tegishli
sohalardagi ishlarning holatini yaxshilashda ularning roli va samarali ishtiroki
masalalari.
21

3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi (R.S. Qosimov) ikki
hafta muddatda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Fuqarolik jamiyati
shakllanishini monitoring qilish mustaqil instituti faoliyatini tubdan
takomillashtirish va moliyalashtirishni ko‘zda tutuvchi qarori loyihasini kiritsin,
unda, jumladan quyidagilar nazarda tutilsin:
institut tomonidan har yili O‘zbekistonda fuqarolik jamiyatining holati va uni
rivojlantirish tendensiyalari to‘g‘risidagi ma’ruzani O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti huzuridagi Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish bo‘yicha maslahat
kengashining ko‘rib chiqishi uchun kiritish va shundan keyin O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentiga axborot berish;
institut tomonidan fuqarolik jamiyati rivojlanishini, jamiyat institutlarining davlat
organlari va tashkilotlari bilan o‘zaro hamkorlik darajasini, shuningdek, ularning
mamlakatni sotsial-iqtisodiy va siyosiy-huquqiy jihatdan rivojlantirishga, shu
jumladan 2030-yilgacha bo‘lgan davrda BMTning Barqaror taraqqiyot
maqsadlarini amalga oshirish doirasida qo‘shgan hissasini baholash indikatorlarini
ishlab chiqish va tasdiqlash.
4. 2020-yil 1-yanvardan boshlab respublika, viloyatlararo nodavlat notijorat
tashkilotlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun undiriladigan davlat boji
stavkalari bazaviy hisoblash miqdorining 4 baravaridan 3 baravarigacha, viloyat
nodavlat notijorat tashkilotlari uchun — bazaviy hisoblash miqdorining 2
baravaridan 1 baravarigacha pasaytirilsin.
2020-yil 1-yanvardan boshlab faoliyatini tuman (shahar), shaharcha, qishloq va
ovul hududida olib boradigan nodavlat notijorat tashkilotini davlat ro‘yxatdan
o‘tkazish uchun davlat boji stavkasi bazaviy hisoblash miqdorining 50 foizi
miqdorida belgilansin.
5. Nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyati boshqa institutlarining
faoliyatini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashga davlat grantlari, subsidiyalar va
ijtimoiy buyurtma shaklidagi mablag‘lar Qoraqalpog‘iston Respublikasining
respublika budjeti, viloyatlarning viloyat budjetlari va Toshkent shahrining shahar
budjeti, shuningdek, tuman va shaharlar budjetlarining xarajatlariga qo‘shilsin.
22

Moliya vazirligi bir oy muddatda mazkur bandning talablaridan kelib chiqqan
holda O‘zbekiston Respublikasining Budjet kodeksiga o‘zgartirish va
qo‘shimchalar to‘g‘risida Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritsin.
6. Belgilansinki, respublikaning barcha davlat organlari va tashkilotlarida, shu
jumladan huquqni muhofaza qiluvchi organlarda, ular faoliyatini moliyalashtirish
manbalaridan qat’i nazar, ushbu organ va tashkilotlarning budjetdan tashqari
manbalari hisobidan majburiy tartibda ularning veb-saytlari yaratiladi.
Davlat organlari va tashkilotlari faoliyatining ochiqligi va shaffofligini yanada
oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi
huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti huzuridagi Loyiha boshqaruvi milliy agentligi hamda
O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini
rivojlantirish vazirligi ikki oy muddatda:
davlat organlari va tashkilotlarining rasmiy veb-saytiga qo‘yiladigan asosiy
talablarga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish bo‘yicha hukumat qarori loyihasini
ishlab chiqsin va taqdim etsin;
Internet tarmog‘ida respublikaning barcha davlat organlari va tashkilotlarining, shu
jumladan huquqni muhofaza qiluvchi organlarning veb-saytlari mavjudligi va
faoliyat yuritishini inventarizatsiyadan o‘tkazsin.
Inventarizatsiya natijalari veb-saytlarga nisbatan yangi talablarni inobatga olgan
holda keyinchalik davlat organlari va tashkilotlari, shu jumladan huquqni
muhofaza qiluvchi organlarning yangi veb-saytlarini yaratish va amaldagilarini
modernizatsiya qilish bo‘yicha choralar ko‘rish uchun ikki oy muddatda
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga taqdim etilsin. So‘nggi yillarda
aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini takomillashtirish, ijtimoiy himoya sohasiga
O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan ajratiladigan mablag‘lar miqdorini
oshirish va qo‘shimcha resurslarni jalb qilish, ijtimoiy himoya dasturlari qamrovini
kengaytirish va oilalarni og‘ir hayotiy holatlardan olib chiqishga qaratilgan
qo‘shimcha mexanizmlarni joriy etish yo‘nalishlarida izchil islohotlar amalga
oshirilmoqda
23

2-BOB. IJTIMOIY ISHNING NAZARIY ASOSLARI
2.1.Ijtimoiy ish tushunchasi va uning mazmuni.
Ijtimoiy — insonlarning o zaro ta sir qiluvchi populyatsiyalarda birgalikdaʻ ʼ
yashashi. Bu o zaro ta sir ular buni bilish bilmasligidan qat iy nazar ijtimoiy
ʻ ʼ ʼ
hisoblanadi.
„Ijtimoiy“ tushunchasi odamlarning o zaro ta sir qiluvchi populyatsiyalarda
ʻ ʼ
birgalikda yashashini anglatadi. Bu ta sirlar – ya ni odamlarning bir-biriga va
ʼ ʼ
atrofdagilarga bo lgan ta siri – shaxslar, guruhlar yoki jamiyat doirasida sodir
ʻ ʼ
bo ladi. Ijtimoiy hayot turli xil o zaro ta sirlarga boy bo lib, insonlarning bilim va
ʻ ʻ ʼ ʻ
tushunchalarini kengaytiradi, turli vaziyatlarda qanday munosabatda bo lishlari
ʻ
kerakligini o rgatadi, jamiyat bilan uyg unlikda yashashni ta minlaydi. Ijtimoiy
ʻ ʻ ʼ
munosabatlar:
– Ijtimoiy munosabatlar ikki yoki undan ortiq inson orasida shakllanadi. Bu
do stlik, oila, hamkasblik kabi aloqalarni o z ichiga oladi. Munosabatlar maqsad,
ʻ ʻ
qiziqish yoki ehtiyojlarga qarab shakllanishi mumkin.
– Ijtimoiy munosabatlarda ishtirok etish insonga o zini jamiyatning bir qismi
ʻ
sifatida his qilish imkoniyatini beradi va shu orqali inson o z ehtiyojlarini
ʻ
qondiradi.
Ijtimoiy muhit va madaniyat:
– Ijtimoiy muhit jamiyatning qadriyatlari, urf-odatlari, an analari, qonunlari va
ʼ
odob-axloq qoidalaridan iborat. Bu omillar shaxsning dunyoqarashini va xatti-
harakatini shakllantiradi.
– Masalan, o zbek jamiyatida mehmondo stlik, kattalarni hurmat qilish, oila
ʻ ʻ
qadriyatlari yuqori o ringa ega.
ʻ
Ijtimoiy o zaro ta sir:
ʻ ʼ
24

– Odamlar bir-birlari bilan kundalik hayotda doimiy ravishda o zaro ta sirgaʻ ʼ
kirishadi. Bu ta sir gaplashish, hamkorlik, ixtiloflar yoki yordam berish shaklida
ʼ
namoyon bo ladi.
ʻ
– O zaro ta sirlar orqali insonlar o zlarining talablari va umidlarini ifoda etadi,
ʻ ʼ ʻ
muloqot qilish ko nikmalarini rivojlantiradi.
ʻ
Ijtimoiy tarmoqlar va zamonaviy aloqalar:
– Zamonaviy davrda ijtimoiy tarmoqlar (Facebook, Instagram, Telegram va
boshqalar) odamlar o rtasidagi masofani qisqartirib, yangi o zaro ta sir shakllarini
ʻ ʻ ʼ
yaratdi.Ijtimoiy guruhlar:
– Ijtimoiy guruhlar o xshash manfaatlar yoki umumiy maqsadga ega insonlardan
ʻ
tashkil topadi. Ular jamiyatning kichik qismi hisoblanadi.
– Misollar: oila, maktab sinfi, ishchi guruhlari, diniy va madaniy guruhlar, do stlar
ʻ
davrasi.
– Guruhlar orqali odamlar o zini anglashadi, mas’uliyatli bo lishadi va ijtimoiy
ʻ ʻ
normalarni o rganishadi.
ʻ
– Ijtimoiy tarmoqlar ijtimoiy aloqalarni kuchaytirishga yordam beradi, ammo shu
bilan birga insonlar orasida virtual muhitda yolg izlanish yoki stress kabi salbiy
ʻ
omillar ham yuzaga kelishi mumkin.
Ijtimoiy rol va mas’uliyat:
– Jamiyatda har bir inson o ziga xos rol va mas’uliyatlarga ega. Masalan, ota-
ʻ
onaning bolalarini tarbiyalash, o qituvchining o quvchilarga bilim berish
ʻ ʻ
mas’uliyati bor.
– Ushbu rol va mas’uliyatlar jamiyatdagi barqarorlikni ta minlaydi va har bir
ʼ
kishining o z burchlarini bilishini talab qiladi.
ʻ
Umuman olganda, ijtimoiy tushunchalar orqali insonlar jamiyat bilan
uyg unlashadi, o z ehtiyoj va intilishlarini amalga oshiradi hamda bir-birlari bilan
ʻ ʻ
turli vaziyatlarda o zaro yordam va hamkorlikni yo lga qo yadilar.
ʻ ʻ ʻ
"Ijtimoiy" so zining etimologiyasi arab tiliga borib taqaladi. Bu so z arab tilidagi
ʻ ʻ
“ijtima” ( عا
ppمتجا ) so zidan kelib chiqqan bo lib, “yig ilish”, “jamlanish” yoki ʻ ʻ ʻ
“jamoa” degan ma nolarni anglatadi. Arab tilidagi “ijtima” so zi insonlar yoki
ʼ ʻ
25

narsa va hodisalarning bir joyda to planishi, birlashishi tushunchalariga ishoraʻ
qiladi.
Turli tillarda “ijtimoiy” tushunchasi jamiyatdagi o zaro aloqalar, munosabatlar,
ʻ
umumiy manfaatlar va ko pchilikka tegishli bo lgan hodisalarni ifodalash uchun
ʻ ʻ
ishlatiladi. Bu so z hozirgi kunda jamiyat bilan bog liq bo lgan tushunchalarni
ʻ ʻ ʻ
ifodalash uchun keng qo llanadi. Misol uchun, ijtimoiy fanlar, ijtimoiy
ʻ
munosabatlar, ijtimoiy mas’uliyat kabi atamalarda ishlatiladi. Shuningdek ,
ijtimoiy ishda ijtimoiy psixologiya ham muhim hisoblanadi.
Ijtimoiy psixologiya - kishilarning ijtimoiy guruhlarga birlashishini, guruhiy
tavsifni, shaxsning ruhiy faoliyati va xulq-atvorini, ijtimoiy psixologik
qonuniyatlar, holatlar, hodisalar, ijtimoiy o'rnatilishini kabilarni tadqiq qiluvchi
psixologiya sohasi. Avvallari ijtimoiy psixologiyada voqeiylik falsafiy nuqtai
nazardan o rganilib kelingan, lekin shaxs, guruh, jamoa munosabatlari qamrab
ʻ
olinmagan. Ijtimoiy psixologiya faniga umumiy psixologiya, sotsiologiya,
antropologiya, etiologiya, kriminologiya, falsafa kabi fanlar asos bo lib xizmat
ʻ
qilgan. 19-asrning 2-yarmida ijtimoiy psixologiyani fan sifatida rivojlantirishga ilk
urinishlar boshlangan. Jahon jamoatchiligi tomonidan ijtimoiy psixologiya 1908-
yildan fan sifatida tan olingan. Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda AQSH va
boshqa mamlakatlarda psixologiya muammolari yuzasidan tadqiqotlar o tkazila
ʻ
boshlandi. Ayniqsa, AQShda Kotorning o tkazgan tajribasi, E.Meyoning
ʻ
izlanishlari ijtimoiy psixologiya tarixida muhim rol o ynadi. Bu tadqiqotlarga
ʻ
kichik guruhlar asosiy obyekt qilib olingan tajribalar o tkazilgan. Ijtimoiy
ʻ
psixologiya fan sifatida muloqot, muomala qonuniyatlari, shaxslararo munosabat,
individual va guruhiy o zaro ta sir, guruhlarning ichki va tashqi tuzilishi, ularning
ʻ ʼ
turlari, tasnifi, ommaviy holatlar va harakatlar, ijtimoiy va milliy ong, mentalitet,
milliy qiyofa, xarakter, ta b, an ana, odat, marosim va boshqalarni tekshiradi.
ʼ ʼ
Ijtimoiy psixologiya bir necha sohalarni o z ichiga qamrab oladi: etnopsixologiya,
ʻ
din psixologiyasi, oila psixologiyasi, boshqaruv (menejment) va marketing
psixologiyasi, kichik va katta guruh psixologiyasi, modalar psixologiyasi, reklama
psixologiyasi, insonni inson tomonidan idrok kilish psixologiyasi, amaliy ijtimoiy
26

psixologiya kabilar. O zbekistonda ijtimoiy psixologiya yo nalishidagi tadqiqotlarʻ ʻ
asosan mustaqillik davrida yo lga qo yila boshlandi. Bu ishlar zaminida ijtimoiy
ʻ ʻ
psixologiya sohalaridan biri — "Oila psixologiyasi" ilmiy maktabi vujudga keldi.
O zbek oilasining ijtimoiy, psixologik, etnopsixologik xususiyatlari haqidagi
ʻ
ma lumotlarni o zida mujassamlashtirgan "Oila psixologiyasi" darsligi yaratildi.
ʼ ʻ
Mamlakatda Respublika "Oila psixologiyasi" ilmiy-amaliy markazi faoliyat
ko'rsata boshladi. Ijtimoiy munosabatlari(jamoatchilik munosabatlar) – bu
odamlarning mavqei va jamiyatda bajaradigan vazifalari bilan bog liq ijtimoiy
ʻ
o zaro ta sirda yuzaga keladigan turli xil ijtimoiy munosabatlar jamlanmasi. Ushbu
ʻ ʼ
ibora turli xil ta riflarga ega, ba zilari quyida keltirilgan:
ʼ ʼ
Jamoatchilik munosabatlari jamiyat a zolari o rtasidagi ijtimoiy ahamiyatga ega
ʼ ʻ
bo lgan aloqalar yig indisidir.
ʻ ʻ
Ijtimoiy munosabatlar (ijtimoiy munosabatlar) – odamlarning bir-biriga bo lgan
ʻ
munosabatlari, tarixan aniqlangan ijtimoiy shakllardan, makon va zamonning
o ziga xos sharoitlaridan iborat.
ʻ
Jamoatchilik munosabatlari (ijtimoiy munosabatlar) – ijtimoiy subyektlar
o rtasidagi hayot ne matlarini taqsimlashda ularning tengligi va ijtimoiy adolat,
ʻ ʼ
shaxsning shakllanishi va rivojlanishi, moddiy, ijtimoiy va ma naviy ehtiyojlarini
ʼ
qondirish shartlaridir.
Ijtimoiy munosabatlar – bu odamlarning katta guruhlari o rtasida
ʻ
o rnatiladigan munosabatlar. Namoyish doirasidan tashqarida ijtimoiy
ʻ
munosabatlarni quyidagilarga bo lish mumkin: iqtisodiy, siyosiy, ma naviy,
ʻ ʼ
ijtimoiy.
Jamoatchilik bilan aloqalar (prakseologiyada) jamiyat subyektlari o rtasida
ʻ
obyektiv ravishda paydo bo ladigan, o zaro bog liqlik sifatida namoyon bo ladigan
ʻ ʻ ʻ ʻ
turli xil aloqalardir. 7
. Ijtimoiy ish — bu odamlar va ijtimoiy guruhlarga qo llab-
ʻ
quvvatlash, himoya qilish, tuzatish va ijtimoiy reabilitatsiya qilish orqali shaxsiy
va ijtimoiy qiyinchiliklarni yengishda yordam berishga qaratilgan professional
7
CC BY-SA 4.0
27

faoliyat. U yolg iz nafaqaxo rlar va nogironlarga yordamni ham, shuningdek,ʻ ʻ
qiynalgan bolali oilalar, uysizlar, giyohvandlar, aroqxo rlar va ruhiy kasallarga
ʻ
yordamni ham o z ichiga oladi.
ʻ
Ijtimoiy ish ta rifidan kelib chiqqan holda, „ijtimoiy ishchilarning kasbiy faoliyati
ʼ
jamiyatdagi o zgarishlarga, insoniy munosabatlar muammolarini hal qilishga hissa
ʻ
qo shadi; jamiyatda funktsional mavjudlik qobiliyatini mustahkamlashga va
ʻ
odamlarning farovonlik darajasini oshirish maqsadida ularni qutqarishga yordam
beradi. Inson xulq-atvori va ijtimoiy tizimlar nazariyalaridan foydalangan holda,
ijtimoiy ish odamlarning o z atrofidagilar bilan hamkorlik qilishga targ ib qiladi.
ʻ ʻ
Inson huquqlari va ijtimoiy adolat tamoyillari ijtimoiy ishning asosidir 8
“.
Shu bilan birga, u ikkita yo nalishni ajratib ko rsatdi: ma rifiy ishlar (maqolalar
ʻ ʻ ʼ
chop etish, davriy nashrlar tashkil etish, ommaviy nutqlar, seminarlar,
jamoatchilik, o quvchilar va talabalar bilan uchrashuvlar) va xayriya ishlari bilan
ʻ
shug ullanuvchi mutaxassislarni tayyorlash, kasbiy ta lim berish. 1898-yilda Nyu-
ʻ ʼ
Yorkda Ijtimoiy ish maktabi ochildi. 1899-yilda Amsterdamda ikki yillik o quv
ʻ
dasturi bo yicha Ijtimoiy ishchilarni tayyorlash instituti ochildi. Shu yili Berlinda
ʻ
ijtimoiy sohada ishlashni istagan yosh ayollarni bir yillik tayyorlash dasturi ish
boshladi. 1910-yilga kelib, dunyoda 15 dan ortiq (ulardan 5 tasi AQShda) ijtimoiy
ishchilarni tayyorlaydigan ta lim muassasalari mavjud edi.
ʼ
Birinchi jahon urushidan so ng, Qo shma Shtatlarda ijtimoiy ishda diagnostika deb
ʻ ʻ
ataladigan yo nalish paydo bo ldi, u Nyu-Yorkdagi Smit kollejiga aloqador bo lib,
ʻ ʻ ʻ
bu yerda ijtimoiy ishchilarni psixiatriya xizmatlarida ishlash uchun tayyorlashgan.
Ularga bo lgan ehtiyoj juda katta edi, chunki Birinchi jahon urushi qatnashchilari
ʻ
turli xil psixologik muammolarni boshdan kechirardilar. Ushbu yo nalish ijtimoiy
ʻ
ishni mijozni davolashdan, uning shaxsiyatini o zgartirishdan va atrof-muhitga
ʻ
moslashishiga yordam berishdan iborat deb tushungan.
1930-yillarda Pensilvaniya shtatida ijtimoiy ishda funktsional yo nalish paydo
ʻ
bo ldi, bu ijtimoiy ishchi va mijoz o rtasidagi hamkorlikka qaratilgan bo lib,
ʻ ʻ ʻ
rasmiy va avtoritar munosabatlardan voz kechishni ko zda tutadi. Ushbu yo nalish
ʻ ʻ
8
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.06.2023-y., 06/23/82/0327-son
28

ijtimoiy ishni davolash sifatida emas, balki xizmat sifatida ko rib chiqdi. Elberfeldʻ
sistemasi zamonaviy Ijtimoiy yordam tizimi shakllanishida muhim ahamiyat kasb
etdi. 1852-yilning Aprel oyida Prussiyaning Elberfeld shahri tadbirkorlari (hozirgi
vaqtda shahar Wuppertal tarkibida) D. fon der Haydt, G. Shliper va D. Peters
shahar Kengashiga jamoatchilik ruhining yangi kontseptsiyasini taqdim etdilar.
Muhtojlar ikki guruhga bo lindi: “uydagi” va “tashqi”. “Uydagi” muhtojlar
ʻ
shaharning ijtimoiy muassasalarida (uysizlar yotoqxonasi, tashlab ketilgan bolalar
uchun boshpana, ruhiy kasallar shifoxonasi) edi. Qolganlar barcha muhhtojlar esa
“tashqi muhtojlar” deb nomlangan. Ular bilan ishonchli vakillar ish olib borgan.
Vakillarning vazifasi ota-onalar farzandlariga yaxshi tarbiya berishlari uchun
ularga „dalda berish“ bo lgan; bolalarda esa ota-onani hurmat qilish, ularga
ʻ
yordam berishga intilish kabi hislatlarni tarbiyalashlari kerak edi. Vasiylar har bir
oila ehtiyojining sabablarini o rganib, haqiqiy muhtojlarni aniqlashgan. Agar
ʻ
shoshilinch moliyaviy yordam talab etilsa (bolalar tug ilishi, dafn marosimi,
ʻ
kasallik), vasiy uni o zi bergan bo lsa-da, nafaqani uzaytirish uchun maxsus
ʻ ʻ
ruxsatnoma kerak edi. Elberfeld tizimining tamoyillari (bepullik,
individualizatsiya, markazsizlashtirish va qisqa muddatli yordam) 1880-yilda
Nemis kambag allar farovonligi va xayriya uyushmasi tomonidan qabul qilingan.
ʻ
Ijtimoiy ish fan sifatida ijtimoiy faoliyatning buzilishi holatlarida shaxs, oila yoki
jamiyatning ichki va tashqi resurslaridan foydalanish jarayonini boshqarish
qonuniyatlari haqidagi ilmiy bilimlar sohasi sifatida tushunilishi mumkin (B. V
Kupriyanov). Ijtimoiy ishning boshqa fanlar bilan o zaro ta sirini aniqlash uning
ʻ ʼ
keng hajmlilik xususiyatini, shuningdek, sotsiologiya, psixologiya va boshqalar
kabi tegishli bilim sohalaridan farqini ko rsatdi.
ʻ
Ijtimoiy muammolarni yuzaga keltiruvchi sabablarni o rganish davomida ijtimoiy
ʻ
jarayonlarni, ijtimoiy munosabatlarni tavsiflashda, ijtimoiy guruhlarning
xususiyatlarini tahlil qilishda ijtimoiy ish fan sifatida ilmiy g oyalardan, predmeti
ʻ
ijtimoiy fanlarga yaqin bo lgan boshqa ijtimoiy fanlarning kontseptual
ʻ
vositalaridan muqarrar ravishda foydalanadi. (sotsiologiya, psixologiya va
boshqalar). (I. S. Romanichev). Ijtimoiy ishning faoliyat turi va kasb sifatida
29

vujudga kelishining tarixiy sarhadlarini u yoki bu darajada aniq belgilash mumkin.
Shunday qilib, taqdiqotchilarning ko’pchiligi ijtimoiy ishning vujudga kelishini
industrial jamiyat rivojlanishining boshlanğich davri bilan boģlaydilar.18-asr
oxirlarida va 19-asr boshlarida Yevropa va Amerika mamlakatlari ishsizlik va
muammolarning Keskin ortishi bilan birga kechuvchi sanoat inqilobi yo’liga
kirdilar.Ijtimoiy muommolarning keskinlashuvi adolatli ravishda jamoatchilik
fikrini kambaģallik masalalariga qaratdi. 19-asrda ijtimoiy ishning professional
faoliyat turi sifatida shakllanishi Yevropa mamlakatlarida jadal sanoatlashtirish va
urbanizatsiya sababli ijtimoiy muommolarning keskinlashuvidan xavotirga tushgan
G’arbiy Yevropa va Amerika filantropik jamiyatlarning faoliyatiga borib taqaladi.
Dunyoda birinchi bo’lib ijtimoiy xodimlarni tayyorlash bo’yicha institutga asos
solish sharafiga 1899-yilda ijtimoiy xodimlarni tayyorlash instituti faoliyatini
boshlagan amsterdamlik ijtimoiy islohotchilar sazovor bo’ldi. "Ijtimoiy ishchining"
ijtimoiy mavqei AQShda, keyin G'arbiy Yevropa mamlakatlarida oshib bordi va bu
shu soha bo’yicha mutaxassislar tayyorlashga sharoit yaratdi. Kasbiy ijtimoiy
ishchilarni tayyorlash birinchi ixtisoslashgan ta'lim muassasalari dastlab
Gollandiyada 1910-yilda, keyin AQShda, Buyuk Britaniya va Germaniyada
yaratila boshlandi. Shunday qilib, bugungi kunda G'arbiy Yevropaning 20 dan ortiq
mamlakatlarida ijtimoiy ish sohasida ma'lumot beradigan 500 dan ortiq o'quv
yurtlari mavjud. Ko'pgina mamlakatlarda ushbu ta'lim davlat tomonidan
moliyalashtiriladi, ammo Italiya va Fransiyada ularda 120 dan oshadi. Ba'zi
mamlakatlarda ijtimoiy ish maktablarining xususiyati mavjud. Masalan,
Portugaliya, Ispaniya va Lotin Amerikasi mamlakatlarida bo'lgan ba'zi diniy
mazhabga tegishli bo'lib, dunyoviy maktablar sonidan sezilarli darajada oshadi.
Chet elda eng ko'p yangi o'quv muassasalari 60-yillarda ochildi. Ushbu davr
sanoatni rivojlantirish, urbanizatsiya jarayoni va aholining harakati kuchayishi
bilan ajralib turadi. Shu bilan birga, oila doirasida jiddiy o'zgarishlar ro'y berdi.
Ayni paytda ijtimoiy va xalqaro birlashmalar ijtimoiy va xalqaro birlashmalar
tashkil etildi, professional jurnallar va ixtisoslashtirilgan nashrlar nashr etildi,
Ijtimoiy ishchining Xalqaro axloqiy kodeksi ishlab chiqildi. Yevropa va
30

Amerikaning ko'plab mamlakatlarida, davlat ijtimoiy-siyosiy tadbirlari, yangi
ijtimoiy xizmatlar tizimlari yaratildi, bolalarga yordam berish imkoniyatlari
yaratildi, nogironlar uchun tibbiy reabilitatsiya muassasalari tarmog'i yaratildi.
Sohaning rivojlanishida Meri Richmondning ayniqsa o’rni beqiyos. Meri
Richmond 1861 — 1928yillarda yashagan professional ijtimoiy ish asoschilaridan
biri. U birinchi bo'lib ijtimoiy ish sohasida mutaxassislar tayyorlash maktablarini
ochishga harakat qildi, uning ijtimoiy ishning rivojlanishiga qo'shgan hissasi
tashkiliy ish nazariyasi va amaliyotidagi ilmiy yondashuvlarni asoslash bilan
bog'liq. Meri Richmondning ijtimoiy ish sohasidagi eng mashhur asarlari uchta
bo’lib, ular quyidagilar: Kambag'allarga do'stona tashrif: dalada ishlaydigan
xayriya tashkilotlari uchun qo'llanma (1899); "Ijtimoiy tashxislar" (1917); Ijtimoiy
ish nima? (1922) Amerikalik shaxsning amerikalik mafkurasiga asoslanib, M.
Richmond qashshoqlikni kasallik deb hisoblagan, shaxsning hayotini mustaqil
ravishda tartibga solishga qodir emasligi. Irlandiyada ijtimoiy ish faqat 1934-
yilda professional maqomiga ega bo'ldi. 1941-yilda bir yillik kurslar, 1970-
yilgacha ikki yillik kurs bo'ldi. 1954-yilda Dublinda universitet ochildi. 1966-yilda
Tiniti kolleji ko'magida Kerk kollejining ochilishi bo'lib o'tdi. Ushbu kasb bo'yicha
mutaxassislar tayyorlashni muvofiqlashtirish ijtimoiy ish bo'yicha maslahat
qo'mitasi tomonidan amalga oshiriladi. Norvegiyada 1920-yilda birinchi ijtimoiy
ish maktabi ochildi. 1949-yilda birinchi kollej ushbu kasbda ochildi. Bugungi
kunda Norvegiyada 4 ta kollej va xususiy diniy maktab mavjud. Ayni damda bu
davlatda ijtimoiy ish sohasi ancha rivojlangan.Ijtimoiy ishda Norvegiya uchta
kasbiy daraja va ta'lim mavjud:
1) ijtimoiy ishchi (sotsionom) - ijtimoiy xavfsizlikni ta'minlashga qaratilgan shahar
ijtimoiy idoralarida ishlash;
2) ijtimoiy pedagog - bolalar institutlarida bolalar bilan professional ishlaydi;
3) ijtimoiy muassasalar ichida va tashqarisida nogironlar bilan ishlashga
ixtisoslashgan ijtimoiy xodim.
XIX asr Germaniyada ijtimoiy ish boshlangan asrdir. Mamlakatni sanoatlashtirish
ijtimoiy ishning shakllanishi va rivojlanishiga turtki bo’ldi. Chunki ikkinchisi
31

ishchilar oilalarining keskin qashshoqlashuvi bilan bog'liq va natijada ko'proq
odamlar ijtimoiy ta'minotdan foydalana boshladilar. Niderlandiya tashabbusi bilan
1880-yilda Germaniya xayriya kongressi Kambag'allarga g'amxo'rlik qilish uchun
Germaniya xayriya uyushmasi tashkil etildi. U Germaniya jamoat va xususiy
vasiylik ittifoqi deb o'zgartirildi. Avval Berlinda, keyin Frankfurt-Maynda edi. Bu
Germaniyada ijtimoiy ishlarni amalga oshirishda ishtirok etadigan davlat, xususiy,
davlat institutlarini, shuningdek, shaxslarni birlashtirgan markaziy ittifoqdir1960-
yillar va 1970-yillarning boshlarida ijtimoiy ishning rivojlanishi aholiga ijtimoiy
xizmatlar ko rsatish bo yicha yirik tashkilotlarning shakllanishiga turtki berdi.ʻ ʻ
1990-yillarning o'rtalariga kelibgina bunday institutlar o'sishining biroz pasayishi
kuzatildi. Germaniyadagi ijtimoiy ishchi: keksalarga g'amxo'rlik qilish bo'yicha
ijtimoiy ishchi yordamchisi sifatida ishlashi mumkin; keksalarga g'amxo'rlik qilish
bo'yicha ijtimoiy ishchi; bolalar va yoshlar muammolari bo'yicha psixoterapevt;
sertifikatlangan o'qituvchi; qishloq xo'jaligi yordamchisi, oila maslahatchisi;
tarbiyachi; oilaviy hayot yordamchisi; bolalarni tarbiyalashda yordamchi;
nogironlaruchun ijtimoiy ishchi; bolalar uyi o'qituvchisi; bolalar va yoshlarning
bo'sh vaqtini tashkil qiluvchi; sohada yoshlar bilan mas’ul xodim; bolalar va
yoshlar ishchisi; reabilitatsiya bo'yicha maslahatchi; ijtimoiy o'qituvchi; chet
elliklar uchun ijtimoiy ishchi. Germaniyada, boshqa mamlakatlarda bo'lgani kabi,
ijtimoiy ishchi kasbi asosan "ayol" yuziga ega. U kam maosh oladi, unchalik
obro'li emas. Rossiyada ham ijtimoiy ish rivojlanib alohida o'rin egallagan
sohalardan biri hisoblanadi. Rossiyada ijtimoiy ish muhtojlarga yordam ko’rsatish
bo’yicha faoliyat sifatida ko’plab asrlarga borib taqalsada, u turli jamoatchilik
guruhlari,ijtimoiy soha tadqiqotchilari tomonidan XX asrning 90-yillaridan
boshlab obyektiv zarur hodisa sifatida qarala boshlandi.Ushbu yillarda aholiga
xizmat ko’rsatish tizimining qaror topishi, aholi bilan ijtimoiy ish olib borishda
zamonaviy texnologiyalar va metodlarning keng qo’llanishi siyosatning eng jiddiy
tendensiyalaridan biri bo’ldi. Rossiyada ijtimoiy ish sohasini vujudga kelishini
quyidagi davrlar asosida tahlil qilishimiz mumkin. XX asrning 80-yillar oxiriga
kelib, mamlakatda ijtimoiy muammolarni davlat darajasida hal qilishga o’tish,
32

ijtimoiy xizmatlarning keng infratuzilmaga ega bo’lgan yagona tizimini yaratish,
uni ilmiy tahlil qilish, ijtimoiy ish sohasidagi jahon nazariyasi va amaliyoti,
kadrlar bilan ta'minlashga o’tish uchun shart-sharoitlar yaratildi. Hozirgi kunda
ijtimoiy ishning sof davlat tizimidan jamoat
homiyligini ham qamrab oladigan tizimga o’tish yuz bermoqda. 9
2.2. Ijtimoiy ishning asosiy tamoyillari .
Ijtimoiy ish tamoyillari - ilmiy nazariyaning mantiqiy shakllarining muhim
tarkibiy tarkibiy qismi, buning natijasida nazariy qoidalar ijtimoiy ish amaliyoti
bilan bevosita bog'liqdir.
Ijtimoiy ish tamoyillarini tasniflash bo'yicha uslubiy yondashuv V.I. Kurbatov.
Ijtimoiy ish faoliyatning universal turi ekanligi, fanlararo xarakterga ega ekanligini
hisobga olsak, uning uslubiy tamoyillari boshqa fanlarning integratsiya tamoyillari
hisoblanadi:
1. Jamiyat, inson va ularning o'zaro ta'sir mexanizmlari haqidagi barcha fanlarning
asosini tashkil etuvchi umumiy falsafiy tamoyillar: determinizm, aks ettirish,
rivojlanish tamoyillari.
2. Ijtimoiy (ijtimoiy) fanlarning umumiy tamoyillari, tarixshunoslik tamoyillari,
ijtimoiy shartlilik, ijtimoiy ahamiyat, epistemologik yondashuv, ong va faoliyat
birligi; ijtimoiy-siyosiy, tashkiliy, psixologik-pedagogik va boshqalar.
3. Ijtimoiy-siyosiy printsiplar ijtimoiy ishlarning mazmuni va yo'nalishining
davlatning ijtimoiy siyosatiga bog'liqligi tufayli talablarni namoyon qiladi. Ushbu
bog'liqlik ijtimoiy ishdagi individual va umumiy manfaatlarning kombinatsiyasida
aholini ijtimoiy himoya qilishning ustuvor yo'nalishlarini tanlashga kontseptual
yondashuvlarni belgilaydi. Ushbu guruhning asosiy tamoyillariga quyidagilar
kiradi: davlat yondashuvining birligi ijtimoiy ishning mintaqaviy xususiyatlari,
demokratiya va ular bilan ijtimoiy ishning mazmuni, shakllari va usullarini
tanlashda shaxs yoki ijtimoiy guruhning o'ziga xos hayot sharoitlarini hisobga
olgan holda mazmuni va usullari, ijtimoiy ishchining faoliyati ... 4. Tashkiliy
9
- Nizomova Sevinch Ijtimoiy ishning chet el davlatlaridagi o’rni va roli 05.2023y
33

tamoyillar - xodimlarning ijtimoiy va texnologik vakolatlari, ish faoliyatini nazorat
qilish va tekshirish printsiplari, funktsional aniqligi, huquq va burchlarning birligi,
vakolat va javobgarlik.
5. Psixologik va pedagogik printsiplar ijtimoiy xizmatlar mijozlariga psixologik-
pedagogik ta'sir ko'rsatadigan vositalarni tanlashga qo'yiladigan talablarni, har
qanday texnologik jarayonlarni amalga oshirishda individual xususiyatlarni
hisobga olish zarurligini namoyon etadi. Ushbu guruhning asosiy printsiplariga
quyidagilar kiradi: mijozlarning yashash sharoitlarini baholash va ular bilan ishlash
shakllarini tanlashni har tomonlama tahlil qilish; individual yondashuv; ijtimoiy
ishning maqsadga muvofiqligi va yo'naltirilganligi.
6. Ijtimoiy ishning o'ziga xos printsiplari aholiga ijtimoiy xizmatlar ko'rsatishda
asosiy ish qoidalarini belgilaydi: insonparvarlik, adolat, alturizm, aloqa, ijtimoiy
yordamning o'zgaruvchanligi, ijtimoiy guruh va shaxsiy manfaatlarni
uyg'unlashtirish va boshqalar.
Ijtimoiy ish uchun kasbiy faoliyat sifatida muhim bo'lgan tamoyillar: universallik,
himoya ijtimoiy huquqlar, bag'rikenglik, profilaktik e'tibor, ishonch o'z kuchi,
mijozlar markazlashishi, ijtimoiy resurslarni safarbar qilish, ijtimoiy ta'sirchanlik,
shaxsiy hayot.
Ijtimoiy fan sifatida ijtimoiy ishning darajasi ijtimoiy ish sohasida tadqiqot
olib boradigan ilmiy tashkilotlar va muassasalarning faoliyati bilan tasdiqlanadi.
Ta'lim tizimining ilmiy muassasalari (Ukraina pedagogika fanlari akademiyasining
pedagogika instituti, ta'lim mazmuni va shakllari instituti, Ukraina pedagogika
fanlari akademiyasining defektologiya instituti va boshqalar) ijtimoiylashuvning
ijtimoiy-pedagogik, ijtimoiy-psixologik shart-sharoitlari, qiyin hayot sharoitida
bo'lgan bolalar va yoshlarni ijtimoiy reabilitatsiya qilish muammolari bo'yicha
tadqiqotlar olib boradi ko'rsatmalar ijtimoiy xizmatlar, ixtisoslashtirilgan ijtimoiy
muassasalar, nogironlar, etim bolalar, muammoli oilalar farzandlari, deviant xulq-
atvorga moyil bolalar va yoshlarni himoya qilish uchun ijtimoiy qo'llab-quvvatlash
bo'yicha kontseptsiyalar, dasturlar, loyihalar va boshqalar. Mehnat va ijtimoiy
siyosat vazirligi tizimida to'rtta tadqiqot muassasalari mavjud: Mehnat va aholini
34

ish bilan ta'minlash ilmiy-tadqiqot instituti, Ijtimoiy va mehnat munosabatlari
ilmiy-tadqiqot instituti, Mehnatni muhofaza qilish milliy ilmiy-tadqiqot instituti va
Aholini ijtimoiy himoya qilish ilmiy-tadqiqot instituti. Ushbu ilmiy-tadqiqot
muassasalari demografiya, mehnat bozori va aholini ish bilan ta'minlash, ijtimoiy
sheriklik, mehnatni muhofaza qilish, "to'lov, rag'batlantirish va mehnatga haq
to'lash, aholini ijtimoiy himoya qilish, nogironlarni ijtimoiy yordam va ularga
moslashish va hokazo sohalardagi muhim muammolarni hal etishga yo'naltirilgan.
ijtimoiy siyosat vazifalarini ilmiy jihatdan qo'llab-quvvatlash va asoslash uchun.
Tadqiqot natijalari qonunchilik jarayonida, tarmoq normativ hujjatlarini
asoslashda, hududiy dasturlar loyihalari bo'yicha prognoz hisob-kitoblarida,
boshqaruv organlarining axborot qurollanishini oshirishda, aholini ijtimoiy himoya
qilishning amaliy masalalarini hal qilishda qo'llaniladi. Ilmiy-tadqiqot ishlari
orasida eng ahamiyatlisi quyidagilar: Ukraina qonunining yakunlangan loyihasi
«to'g'risida yashash maoshi", loyiha Davlat dasturi qashshoqlikdan qutulish,
fuqarolarga har xil turdagi davlat yordamlarini ko'rsatish uchun jami daromadlarni
hisoblash to'g'risidagi nizom loyihasi, Ukrainada mehnatni muhofaza qilishning
ilmiy-texnik va me'yoriy-huquqiy bazasini ishlab chiqish bo'yicha 1998-2000
betga mo'ljallangan dastur, klinik va texnik jihatlar protezlash, Kasb klassifikatori
va boshqalar.
35

XULOSA
Ma'lumki, tarixiy taraqqiyotning barcha bosqichlarida ijtimoiy-iqtisodiy
muammolarini nazar-pisad qilmaslik davlat taraqqiyotiga xavf tug‘diruvchi
omillardan biri hisoblangan. Turli-tuman murakkabliklarsiz silliq kechmaydigan
bozor munosabatlari davrida esa ijtimoiy himoya tizimiga yetarlicha e'tibor
bermaslik aholining katta qismini qashshoqlashuviga turtki bo‘luvchi ijtimoiy
beqaror muhitni shakllantiradi. O‘zbekistonda bozor munosabatlari sharoitining
ijtimoiy-iqtisodiy tahdidlarini oldini olish maqsadida strategik taraqqiyot dasturi
hamda iqtisodiy islohotlarning ustuvor maqsadlaridan kelib chiqib, avvalambor,
aholining kam ta'minlangan, iqtisodiy nochor qismini kuchli ijtimoiy muhofazalash
vazifasi ilgari surildi. Bizning malakaviy bitiruv ishimiz ijtimoiy sohani
rivojlantirishning ushbu tizimida aholining turli qatlamlariga qat'iy tabaqalashgan
holda yondoshish, maqsadli xarakter va yo‘naltirilgan ijtimoiy yordam
muammolarini hal qilishning o‘ziga xos samarali vositasi sifatida jahon
hamjamiyatining diqqat-e'tiborini tortganligini ko‘rsatdi. Tizim muhtoj qatlamlarni
aniqlash va ularga yordamni ta'minlashda va tegishli qarorlarni qabul qilishda
yozilgan qoidalar va erkin taqsimlashni o‘zidamujassamlashtiradi va markaz
tomonidan o‘rnatilgan va chegaralangan tartiblar asosida daromad haqida axborot
beruvchi boshqa tizimlardan tubdan farq qiladi. Aholini ijtimoiy himoyalashni
tartibga solinishida mahalla hodisasidan unumli foydalanishning yana bir qulayligi
shundaki, mahallada an'anaviy tarzda shakllangan jamoatchilik fikriga tayanib ish
yuritish tajribasi turli suiste'molliklar, to‘rachilik, tanish-bilishchilik, isrofgarchilik
kabi illatlarning bartaraf etilishiga xizmat qildi. Jumladan, bozor munosabatlariga
36

o‘tish davri sharoitida o‘ta muhim bo‘lgan davlat byudjetidan ajratilayotgan
mablag‘larning tegishli qatlamlarga o‘z vaqtida, aniq yetib borishi ta'minlandi.
Tizimning amaldagi faoliyatini sotsiologik tadqiq va tahlil etish, mamlakatimizda
ijtimoiy siyosatning tarkibiy qismi sifatida sobiq sovet davlati o‘rnida paydo
bo‘lgan respublikalarda katta qiziqishuyg‘otayotganligini va ijtimoiy himoyaning
o‘ziga xos yechimiga ega bo‘lgan «o‘zbek modeli» sifatida talqin etilayotganligini
ko‘rsatdi. Xullas, O’zbekistonda ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari joriy
etilgan ijtimoiy himoyaning mahalla tizimi faoliyatini takomillashtirish va
rag‘batlantirish davr talabiga mos vazifalardan biri ekanligini qayd etib, quyidagi
xulosalarimizni keltiramiz: Birinchidan, O’zbekistonda ijtimoiy sohani
rivojlantirish istiqbollari mamlakatimizdagi demokratik jarayonlarga xos va
«kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari» konsepsiyasi tamoyillariga
muvofiqligi bilan ajralib turadi. Ikkinchidan, O’zbekistonda ijtimoiy sohani
rivojlantirish istiqbollari muhtoj oilalarga davlat madadini yetkazib qolmasdan,
bunday oilalarni kam ta'minlanganlik darajasidan chiqishga ko‘maklashmoqda
Uchinchidan, O’zbekistonda ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari iqtisodiy
islohotlarining strategik maqsadlaridan kelib chiqib, davlatning ijtimoiy
muhofazaga ajratayotgan ulushidan o‘z vaqtida unumli va oqilona
foydalanilmoqda. To‘rtinchidan, O’zbekistonda ijtimoiy sohani rivojlantirish
istiqbollari muhtoj oilalarni moddiy yordamga da'vorgarlik qilish jarayoni
ma'muriybuyruqbozlik tizimidan xoli etilgan va soddalashtirilgan. Bu holat
aholining ijtimoiy institutlarga bo‘lgan ishonchini oshirmoqda. Beshinchidan,
O’zbekistonda ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollarini ta'minlashda jamoatchilik
nazoratining kuchliligini oshirib ajratilgan mablag‘larni suiste'mol qilinishi
hollarining oldini olmoqda. Bularning barchasi ijtimoiy sohani rivojlantirish
istiqbollarining nazariy tomonini ifodalaydi. Uning amaliyoti bilan bog‘liq dolzarb
jihatlarini hisobga olib quyidagi amaliy tavsiyalarimizni keltiramiz: – birinchidan,
ijtimoiy himoya sohasida faoliyat yuritayotgan barcha sub'ektlarni
muvofiqlashtiruvchi kengash yoki markaz tuzish maqsadga muvofiq.
37

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. O’zbekiston Respublikasi qonunlari, Prezidenti farmonlari va qarorlari
1.1. O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi,- T.: O’zbekiston, 2014. - 10
bet.
1.2. Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.06.2023-y., 06/23/82/0327-son
1.3. 29.12.2023-y., 06/23/216/1008-son; 10.05.2024-y., 06/24/75/0335-son
1.4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 01.06.2023 yildagi PF-
82-son
1.5. 21.11.2024-y., 06/24/185/0944-son
2.3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 1-iyundagi PF-82-
son Farmoniga 1-ILOVA
2.Internet tarmoqlari
1. https/oyna.uz
2. https://lex.uz/docs/-6480342
3. https://ijtimoiy.uz/
4. https://uz.wikipedia.org/
38

Ijtimoiy ish zamonaviy jamiyat hodisasi sifatida

Sotib olish