Ona tili va uni o‘qitish metodikasi - Psixologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	96.9KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	22 Oktyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Psixologiya

Sotuvchi

Azizbek Oripov

Ro'yxatga olish sanasi 20 Dekabr 2024

2 Sotish

Ona tili va uni o‘qitish metodikasi

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
“INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY AND
SCIENCE” INSTITUTI
“PSIXOLOGIYA VA PEDAGOGIKA” KAFEDRASI
“ Ona tili va uni o‘qitish metodikasi”
fanidan tayyorlagan
KURS ISHI
Mavzu: Boshlang ‘ ich sinflarda ona tili darsligiga qo ‘ yiladigan talablar.
BAJARDI: Begimqulova Diyora
GURUH: 22-BTD-08
ILMIY RAHBAR: Umirova Mamlakat
Toshkent – 2025

MUNDARIJA
KIRISH.....................................................................................................................3
I BOB. Boshlang‘ich ta’limda ona tili fan
sifatida................................................6
1.1. Boshlang‘ich sinflarda ona tiliga qo‘yiladigan asosiy talablar va ularning
mohiyati....................................................................................................................8
1.2. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini ona tili fanini o‘zlashtirishi uchun
qo‘yiladigan maburiy talablar
kategoriyalari................................................................................11
II BOB. Fanning maqsadlari yo ‘ lida muhim ahamiyatga ega bo ‘ lgan
metodlar..................................................................................................................21
2.1. Boshlang‘ich sinflarda ona tili faninig o‘qish va yozish darslariga qo‘yiladigan
muhim talablar.........................................................................................................21
2.2. Boshlang‘ich sinflarda ona tili darsiga qo‘yilgan talablarni amalda qo‘llash
jarayonida qo‘llaniladigan metod va ko‘nikmalar..................................................22
III. XULOSA……......…………………………………………..............……......30
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI.........................................31
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Boshlang‘ich ta’lim bosqichi o‘quvchilarning
bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirishda eng muhim poydevor hisoblanadi.
Ayniqsa, ona tili darslari bu jarayonning markazida turadi. Chunki til –
o‘quvchining tafakkuri, dunyoqarashi, muloqot madaniyati va fikrlash qobiliyatini
shakllantiruvchi asosiy vositadir. Boshlang‘ich sinflarda ona tili darslarini samarali
tashkil etish o‘quvchilarning keyingi bosqichlarda muvaffaqiyatli o‘qishlari, nutq
madaniyatining shakllanishi va mustaqil fikrlash ko‘nikmalarining rivojlanishiga
bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Bugungi globallashuv davrida o‘quvchilarning
kommunikativ savodxonligini oshirish, adabiy til me’yorlariga amal qilishga
o‘rgatish, o‘z fikrini to‘g‘ri, mantiqan asoslab ifoda etish ko‘nikmalarini
rivojlantirish ta’lim tizimining ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Shu bois
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisidan ona tili darslarini tashkil etishda yuqori
pedagogik mahorat, metodik saviya va psixologik yondashuv talab etiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ta’lim-tarbiya tizimini takomillashtirish
va sog‘lom raqobat muhitini yaratish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori (2020-
yil 6-noyabr) hamda yangilangan Davlat ta’lim standarti boshlang‘ich ta’limda
o‘quvchining mustaqil fikrlash, muloqotga kirishish va o‘z fikrini og‘zaki hamda
yozma shaklda ifodalash ko‘nikmalarini rivojlantirishni asosiy vazifa qilib
belgilaydi. Shu nuqtai nazardan, boshlang‘ich sinflarda ona tili darslariga
qo‘yiladigan talablarni chuqur o‘rganish, ularni amaliyotda to‘g‘ri qo‘llash va
zamonaviy pedagogik texnologiyalar bilan uyg‘unlashtirish dolzarb ilmiy-metodik
masala hisoblanadi. Bu yo‘nalish bo‘yicha olib borilayotgan tadqiqotlar
o‘quvchilarning savodxonlik darajasini oshirish, fikrlash madaniyatini
rivojlantirish hamda milliy tilga hurmatni shakllantirishga xizmat qiladi.
3

Kurs ishining maqsadi . Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi —
boshlang‘ich sinflarda ona tili darslarini tashkil etish va o‘tkazishga qo‘yiladigan
didaktik, metodik hamda tashkiliy talablarni tahlil qilish, ularni amaliyotda
samarali qo‘llash yo‘llarini aniqlashdan iborat.
Kurs ishi orqali o‘qituvchining o‘quv jarayonini to‘g‘ri tashkil etish,
o‘quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda ona tili
fanining maqsad va vazifalarini to‘liq amalga oshirish mexanizmlarini yoritish
ko‘zda tutiladi. Shuningdek, ishning maqsadi quyidagilarda o‘z ifodasini topadi:
 boshlang‘ich ta’limda ona tili darslarining o‘rni va ahamiyatini aniqlash;
 darslarga qo‘yiladigan asosiy metodik va pedagogik talablarni o‘rganish;
 zamonaviy pedagogik texnologiyalarni ona tili ta’limi jarayonida qo‘llash
imkoniyatlarini tahlil qilish;
 o‘quvchilarning nutqiy, grammatik va yozma savodxonligini oshirishning
samarali yo‘llarini ko‘rsatish.
Kurs ishining predmeti . B oshlang‘ich sinflarda ona tili darslarini tashkil etish
jarayoni, ya’ni darsning mazmuni, shakli, metodikasi hamda unga qo‘yiladigan
didaktik va pedagogik talablarning amaliyotda qo‘llanilishi bilan bog‘liq
masalalardir. Mazkur predmet orqali o‘quvchilarda ona tili faniga bo‘lgan
qiziqishni oshirish, ularning nutqiy faoliyatini rivojlantirish, savodxonlikni
mustahkamlash va til me’yorlarini ongli o‘zlashtirishga xizmat qiluvchi metodik
yondashuvlar o‘rganiladi.
Kurs ishining obyekti . B oshlang‘ich sinflarda ona tili fanini o‘qitish jarayoni,
ya’ni o‘quvchilarga til va nutq malakalarini shakllantirishga qaratilgan ta’lim-
tarbiya faoliyatidir. Bu jarayon o‘qituvchining metodik mahorati, darsni tashkil
etish shakllari, ta’lim mazmuni hamda o‘quvchilarning yosh va psixologik
xususiyatlarini inobatga olgan holda amalga oshiriladi.
4

Kurs ishining metodologik asosini . O‘zbekiston Respublikasining ta’lim
sohasiga oid normativ-huquqiy hujjatlari, davlat ta’lim standartlari, ilg‘or
pedagogik va psixologik tadqiqotlar, shuningdek, zamonaviy didaktika va
metodika nazariyalari tashkil etadi. Xususan, quyidagi manbalar kurs ishining
nazariy poydevorini belgilaydi:
 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ta’lim sifatini oshirishga qaratilgan
farmon va qarorlari;
 “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”;
 Boshlang‘ich ta’lim konsepsiyasi va Davlat ta’lim standarti (2023);
 Ona tili o‘qitish metodikasiga oid ilmiy tadqiqotlar (M. Xolmatova, D.
Rasulova, R. Sayfullaeva, A. Nurmonov va boshqalar);
 Zamonaviy pedagogik texnologiyalar, shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim,
kommunikativ yondashuv va konstruktivizm nazariyalari.
Ushbu metodologik asoslar boshlang‘ich sinflarda ona tili darslarini tashkil
etishning ilmiy-nazariy yo‘nalishini belgilab beradi, darslarga qo‘yiladigan
talablarni tahlil qilish va ularni amaliyotda qo‘llash uchun zarur ilmiy tayanchni
yaratadi.
5

I-BOB. Boshlang‘ich ta’limda ona tili fan sifatida
Ma’lumki, ta’limning mazmuni o‘quvchilarning har tamonlama kamol
topishiga, chuqur bilimli, ma’naviyati yuksak, vatan ravnaqiga hissa qo‘sha
oladigan shaxs qilib tarbiyalashga qaratilgandir. Rivojlangan davlatlarning
yetakchi ta’lim muassasalarida mustaqil fikrlaydigan, zamonaviy bilim va kasb
hunarni egallagan, mustahkam hayotiy pozitsiyaga ega bo‘lgan yoshlarni
tarbiyalash bo‘yicha keng ko‘lamdagi ishlar amalga oshirilmoqda.
tendensiyasining intensivlashuvi kuzatilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi o‘z
mustaqilligini jahon miqyosida yil sayin barqarorlashtirib borar ekan, uning
istiqboli bugungi avlodning bilimdon, ma’naviy jihatdan barkamol insonlar bo‘lib
y е tishishiga bog‘liqdir. Bu o‘rinda inson ruhiyati uchun to‘laqonli, faol, barkamol
shaxs sifatida shakllantirish samaradorligini yanada oshirishda psixologik-
pedagogika ilmi va uning amaliyotda to‘g‘ri bo‘lishi juda muhimdir. Kelajagi,
ertangi kuni yorug‘, farovon va buyuk bo‘lishini o‘ylagan davlat, albatta barkamol
avlod tarbiyasiga jiddiy e’tibor beradi va bu ezgu yo‘lda barcha chora tadbirlarni
ko‘radi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 2022 -yil 11 maydagi “2022-2026-
yillarda xalq ta’limini rivojlantirish bo‘yicha milliy dasturni tasdiqlash
to‘g‘risida”gi PF-134-son, 2022 yil 28 yanvardagi “2022- 2026-yillarga
mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-60-
son, 2020-yil 6-noyabrdagi “Ta’lim-tarbiya tizimini yanada takomillashtirishga oid
qo‘shimcha chora-tadbirlarni to‘g‘risida” PQ-4884-sonli qarori, 2021-yil 26-
martdagi “Ma’naviy-ma’rifiy ishlar tizimini tubdan takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-5040-sonli qarori, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining “O‘quvchilarni psixologik-pedagogik qo‘llab-quvvatlash ishlarini
yanada takomillashtirish to‘g‘risidagi” 577-son qarorini amalga tadbiq qiluvchi
“Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus davlat ta’lim muassasalarida psixologik xizmat
faoliyatini tashkil etish to‘g‘risidagi Nizom”ning ishlab chiqilishi va Х alq ta’limi
vazirligi tomonidan tasdiqlanishi mazkur sohaga tegishli boshqa me’yoriy-xuquqiy
hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda mazkur tadqiqot ishi
6

muayyan darajada xizmat qiladi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev bu haqda
quyidagi fikrlarni bayon etganlar: “Yoshlarimiz haqli ravishda Vatanimiz kelajagi
uchun javobgarlikni zimmasiga olishga qodir bo‘lgan, bugungi va ertangi
kunimizning hal etuvchi kuchiga aylanib borayotgani g‘urur va iftixor
bag‘ishlaydi” Bu g‘ururni tarbiyalashda boshlang‘ich ta’limning o‘rni beqiyosdir.
O‘quvchilarni maktab ostonasiga kelishlari bilan bu faoliyat boshlanadi,
deyishimiz mumkin, chunki savod o‘rgatish davridan boshlab o‘quvchilar ta’lim-
tarbiya birligi asosida o‘qitiladi. “Boshlang‘ich ta’lim- ta’lim 1 Shavkat
Mirziyoyev. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz. 4 oluvchilarda umumiy o‘rta ta’limni davom ettirish uchun zarur bo‘lgan
savodxonlik, bilim, malaka va ko‘nikmalar asoslarini shakllantirishga
qaratilgan”ligi O‘zbekiston Respublikasining Ta’lim to‘g‘risidagi Qonunining 9-
moddasida belgilab qo‘yilgan. Savod o‘rgatish davridanoq bolalarni xat-savodga
o‘rgatish, lug‘atini boyitish, nutqini rivojlantirish bilan bir qatorda orqali boshqa
o‘quv fanlarini o‘zlashtirishga ham zamin yaratiladi. Ona tili ta’limi
o‘quvchilarning o‘zbek adabiy tili me’yorlari darajasida og‘zaki va yozma nutq
malakalarini shakllatirish, imlo va uslubiy jihatdan savodxon qilish, ijodiy va
mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini rivojlatirish kabi maqsadlarni amalga oshirishni
nazarda tutadi. O‘quvchilarda yozma nutq ko‘nikmasini shakllantirish bir qadar
murakkab jarayon bo‘lib, maktab ta’limida muhim jihat hisoblanadi. Yozma nutq
o‘quvchilarda savodxonlik, ijodiylik, fikrni aniq ifoda eta olish, qisqalik va
tushunarlilik kabi asosiy asosiy sifatlarni shakllantirishga qaratiladi.
Savodxonlikda so‘z va tinish belgisini to‘ ri yozish tushunilsa, yozma nutqda
so‘zni ko‘rish va ko‘chirish, uning talaffuzi va eshitilishi orasidagi o‘zaro
bog‘liqlikni aniqlay olish nazarda tutiladi. Xat-savod o‘rgatish ta’limning muhim
bosqichi bo‘lib, bu davrda o‘quvchilarga to‘g‘ri o‘qish, chiroyli yozish hamda
o‘qiganlarini so‘zlab berish o‘rgatiladi. Nutqni gaplarga, gapni so‘zlarga, so‘zni
bo‘g‘inlarga ajratish, tovushlarni eshitib va talaffuz qilib bir-biridan farqlash,
so‘zda tovushlarning birin-ketinligiga e’tibor berishni ham bilib olishlari
ta’minlanadi. O‘quvchilarning og‘zaki nutqini rivojlantirish ishlari ham savod
7

o‘rgatish darslarining asosiy vazifalaridan biridir. O‘quvchilar o‘qituvchisining
savollariga to‘liq va aniq javob bera olishi; rasmga qarab bog‘lanishli nutq tarzida
hikoya tuzishi; o‘yin va turli voqealarni gapirib berishga o‘rgatib boriladi.
O‘quvchilar lug‘atini boyitishga, yangi o‘rganilgan har bir so‘zning ma’nosini
puxta o‘zlashtirishlariga e’tibor beriladi. Savodxonlikni tarkib toptirish ijodiy
tafakkurni rivojlantirish bilan uyg‘unlikda olib borilishi lozim. Maktab ona tili
ta’limining bosh maqsadlarida biri ham o‘quvchilarda mustaqil va ijodiy fikrlash
ko‘nikmalarini rivojlantirib borishdir. O‘quvchi og‘zaki va yozma nutqning
rivojlanganlik darajasi uning boshqalar bilan muloqotlarda namoyon bo‘ladi.
Demak, ona tili ta’limi jarayonida og‘zaki va yozma nutqni rivojlantirish zamirida
o‘zaro muloqot jarayonidagi madaniy nutqi tarkib toptirish maqsadi ham
e’tibordan chetda qolib ketmasligi lozimdir.
1.1. Boshlang‘ich sinflarda ona tiliga qo‘yiladigan asosiy talablar va
ularning mohiyati.
Umumiy o‘rta ta'limni davom ettirish uchun zarur bo‘lgan savodxonlik , bilim,
malaka va ko‘nikmalar asoslarini shakllantirishga qaratilgan. 2021 yil boshida bir
guruh tajribali milliy va xalqaro mutaxassislar O‘zbekistondagi boshlang‘ich sinf
o‘qituvchilari bilan hamkorlikda 1-4-sinf o‘quvchilariga “Ona tili va o‘qish
savodxonligi” hamda “Matematika” fanlari bo‘yicha o‘qitishning yangi
standartlarini ishlab chiqdi. O‘zbekistonda AQSh Xalqaro taraqqiyot agentligi
(USAID) hamda Xalq ta'limi vazirligi huzuridagi Respublika ta'lim markazi
hamkorligida "Ona tili va o‘qish savodxonligi" hamda "Matematika" fanlaridan
boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun yangi darslik va qo‘llanmalar ishlab chiqildi
shunga asosan.
AQShning Toshkentdagi elchixonasi matbuot xizmati xabariga ko‘ra, 8 aprel
kuni USAID ning O‘zbekistonda ta'limni yaxshilash dasturi doirasida ishlab
chiqilgan standartlar va kitoblarni ko‘rib chiqish bo‘yicha seminar bo‘lib o‘tdi.
Unda Xalq ta'limi vazirligi, mahalliy ilmiy tadqiqot institutlari hamda
maktablarning boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari yangi o‘quv-metodik majmualar
8

asosida olib borilayotgan ishlar, yondashuv va tadqiqotlar haqida ma'lumotga ega
bo‘ldi.
Keyinchalik mazkur standartlar asosida qiziqarli kontent hamda o‘quvchilarning
qiziqishiga yo‘naltirilgan yuqori sifatli darsliklar va o‘qituvchilar uchun
qo‘llanmalar ishlab chiqildi
Ona tili — har bir elatning , xalqning , millatning o‘z tili. Ona tili lug‘at
tarkibi, asosan, shu tilga mansub xalqning turmushi, madaniyati va an'analarini
ifodalaydigan so‘z va tushunchalardan iborat bo‘ladi. Ona tili taraqqiyoti har bir
elat , xalq va millatning ijtimoiy rivojlanishi bilan uzviy bog‘liq.
Ona tili - millatning ruhidir. Til — davlat timsoli, mulki. Tilni asrash, rivojlantirish
- millatning yuksalishi demak. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat
tilining maqomi huquqiy jihatdan mustahkamlab qo‘yilgan. Shu tariqa o‘zbek tili
mustaqil davlatimizning Bayrog‘i, Gerbi, Madhiyasi qatorida turadigan, qonun
yo‘li bilan himoya qilinadigan muqaddas davlat ramziga aylandi.
Ona tili fanini o‘qitishning bosh maqsadi yoshlarimizning ijodiy- mustaqil,
o‘z fikrini erkin va ta'sirli, mazmunli va mantiqli qilib yozma va og‘zaki shaklda
ifodalashga, o‘zbek tili qonun- qoidalarini ongli o‘zlashtirishga o‘rgatish,
shuningdek, ularning fikr doiralarini kengaytirishga , ona yurtimizga, avlod-
ajdodlarimiz qoldirgan boy
ma'naviyatimizga, milliy urf-odatlarimizga mehr-muhabbat ruhida tarbiyalashga
qaratilgan.
Boshlang‘ich ta'lim bosqichida yangi tahrirdagi DTS lari asosida
o‘quvchilarni ona tili ta'limi sohasi bo‘yicha tayyorgarlik darajasiga qo‘yilgan
talablar standart me'zon orqali aks ettiriladi
1. O‘qish texnikasi
2.O‘zgalar fikrini va matn mazmunini anglash.
3.Fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi.
O‘quvchilar shu parametrlar asosida bilim, ko‘nikma va malakalarga ega bo‘lishi
9

kerak. Ana shu maqsadlardan kelib chiqqan holda 1-4- sinf ona tili fanini
o‘qitishning oldiga bir qator vazifalar qo‘yiladi:
1.O‘quvchilarni erkin fikrlashga o‘rgatish;
2. O‘z fikrini o‘zbek tilining qonun-qoidalariga muvofiq ravishda og‘zaki va
yozma ifodalay olish;
3. Bir ma'noni turli shakllarda bera olish ko‘nikmalarini shakllantirish , so‘zlardan
o‘rinli foydalanish;
4. Dunyoni bilishda ona tilining ahamiyatini singdirish kabi vazifalar shular
jumlasidandir.
Shuningdek boshlang‘ich sinf ona tili ta'limi o‘quvchilarga nutq faoliyatining
asosiy turlarini o‘stirish bilan bir qatorda, quyidagi muhim masalalarni ham hal
etishni ko‘zda tutadi.
Bolalarda ahloqiy va estetik tasavvurlarni shakllantirish;
Bolalarga atrof- muhit, kishilar, tabiat va jamiyat haqida tushuncha berish;
Nafosat hissini tarbiyalash ;
Mantiqiy tafakkur yuritishga o‘rgatish;
O‘quv mashg‘ulotlariga, bilim manbai bo‘lgan kitobga qiziqish uyg‘otish.
Ona tili o‘qitishning mazmuni va metodlari o‘quvchilarga dastur ta'lab qilgan
hajmda puxta bilim berish, ko‘nikma va malaka hosil qilishga ko‘maklashish
lozim.
Mazkur maqsad va vazifalarni to‘laqonli bajarish uchun o‘qituvchi faqat dars bila n
chegaralanib qolmasligi kerak. Darsdan tashqari paytlarda ham muntazam ish olib
borishi yaxshi natija beradi. Tilni o‘rganishga doir kechalar, to‘garaklar, maktab
ixtiyoridagi soatlar hisobidan qo‘shimcha darslar, sinfdagi iqtidorli o‘quvchilar
bilan ishlash kabilardan foydalanish kerak. O‘quvchilarga til ta'limini singdirishda
ularning yosh va bilim darajalarini ham hisobga olish zarur. Chunki 2-sinf
o‘quvchisiga 4-sinf hajmdagi bilimni berilsa, o‘quvchi buni hazm qila olmaydi,
o‘zlashtiraolmaydi ham. Aksincha 4-sinf o‘quvchisiga 1-2-sinfdagi bilimlar berish
10

bilan cheklanib qolinsa bu ham o‘quvchi uchun zerikarli bo‘ladi. Natijada
o‘quvchilarda tilni o‘rganishga bo‘lgan havas, qiziqish rivojlanish o‘rniga
susayadi.
1.2. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini ona tili fanini o‘zlashtirishi uchun
qo‘yiladigan maburiy talablar kategoriyalari
Boshlang‘ich sinf o‘quvchisi DTS larida berilgan me'yoriy majburiy
ta'lablarni bilishlari kerak. 1-4-sinflarda o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va
malakasiga quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi:
1-sinf. Fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi.
Miqdoriy ko‘rsatgich: 15-20 so‘zdan iborat diktant yoza olish.
Talablar:a) imlo xatolarga yo‘l qo‘ymaslik;
b) ijodiy matnning mantiqiy jihatdan izchilligi;
Diktant turlari: Lug‘at diktant, izohli diktant, nazorat diktanti.
Miqdoriy ko‘rsatgich: 2-3 gapdan iborat sodda matnni (fikr ehtiyoji bilan bog‘liq
mavzu asosida) yaratish
Talablar:a) matndagi gaplarni mazmunan o‘zaro bog‘liqligi va aloqadorligi ,
ko‘rsatilgan mavzu doirasida birlashish;
b) harf va tinish belgilarini to‘g‘ri yozish;
d) harflarni bir-biridan uzmay yoza olish;
e) so‘zlar orasidagi oraliqni to‘g‘ri belgilash;
manzara, voqea-hodisalar tasviri.
2-sinf. Fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi.
Miqdoriy ko‘rsatgich: 35-40 so‘zdan iborat diktant yoza olish.
Talablar:
11

a) imlo xatolarga yo‘l qo‘ymaslik;
b) ijodiy matnning mantiqiy jihatdan izchilligi;
Diktant turlari: lug‘at diktant, yoddan yozuv diktanti, nazorat diktanti. Miqdoriy
ko‘rsatgich: 3-4 gapdan iborat bo‘lgan kichik va sodda matn (Fikr ehtiyoji bilan
bog‘liq mavzu asosida) yaratish.
Talablar:
a) matndagi gaplarning mazmunan o‘zaro bog‘liqligi va aloqadorligi
ko‘rsatilgan mavzu doirasida birlashishi ;
b) harflar va tinish belgilarini to‘g‘ri yozishi
d) so‘z va gaplarni to‘g‘ri yozib, tinish belgilarini o‘z o‘rniga qo‘ya olish.
Matnning xarakteri:
Rasm, manzara, joy, voqia-hodisalar tasviri, o‘quvchiga tanish bo‘lgan narsa,
buyum tasviri.
3-sinf. Diktant turlari: saylanma diktant, lug‘at diktanti, ta'kidiy diktant, yoddan
yozuv diktanti, nazorat diktanti, izohli diktant, ko‘rsatish diktant.
Miqdoriy ko‘rsatgich: 4-5 gapdan iborat bo‘lgan matn (fikr ehtiyoji bilan bog‘liq
mavzu asosida) yaratish Talablar:
a) matndagi gaplarni mazmunan o‘zaro bog‘liqligi va aloqadorligi,
ko‘rsatilgan mavzu doirasiga birlashish ;
b) so‘z va iboralarni to‘g‘ri yozish, gap oxiriga kerakli tinish belgisini qo‘ya olish;
d) tasvirda tilning ifoda vositalaridan foydalanish darajasi;
e) matnda so‘zlarni takrorlashdan saqlanish va sinonimlarni qo‘llay olish.
Matnning xarakteri:
Manzara. O‘quvchi ko‘z oldida sodir bo‘lgan voqea-hodisa tasviri.
4-sinf. Fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi. Miqdoriy ko‘rsatgich -70-80
so‘zdan iborat diktant yoza olish. Talablar:
a) imlo-xatolarga yo‘l qo‘ymaslik;
12

b) ijodiy matnning mantiqiy jihatdan izchilligi;
Diktant turlari: saylanma diktant, lug‘at diktant, ta'kidiy diktant, yoddan yozuv
diktanti, nazorat diktant, izohli diktant, ko‘rsatish diktant.
Miqdoriy ko‘rsatgich: 5-6 gapdan iborat bo‘lgan matn (Fikr ehtiyoji bilan bog‘liq
mavzu asosida) yaratish.
Talablar:
a) matndagi gaplarning mazmunan o‘zaro bog‘liqligi va aloqadorligi, mavzu
doirasida birlashishi;
b) matnda xatboshining yaxlitligi va fikr izchilligini taminlash ;
d) uyadosh so‘zlardan (gul: atirgul, ranogul, binafsha, lola) foydalana olish.
Matnning xarakteri:
Xotira asosida manzara, voqea- hodisa, narsa-buyum, joy, kinofilm va
hokazolarning tasviri, kichik insho, xat-xabar
Boshlang‘ich sinf ona tili darslariga qo 'yilgan talablar. Boshlang‘ich sinf ona tili
darslariga qo‘yilgan muhim talablardan biri o‘quvchilar bilimini shakllantirish
borasida ularning qobiliyatlarini o‘stirish ustida ishlash bilimlarni ongli bo‘lishiga
erishish, o‘quvchilarga har bir ishni o‘ylab bajarishga odatlantirishdir.
Maktabda amaliy ishlarning ahamiyati o‘quvchilar tomonidan to‘g‘ri
baholansa-da, o‘quvchilarning nazariy bilimlaridan amalda foydalanishga
qiynaladilar. Yozma ishlarni bajarishda grammatika qoidalaridan kam
foydalanadilar. Aslida esa imlo savodxonlikni oshirish uchun ko‘chirib yozish va
amaliy mashqlar muhim o‘rin tutadi.
Psixologik tadqiqodlardan ma'lum bo‘lishicha, imlo savodxonlik asta-
sekinlik bilan shakllanadi. Amaliy ishlardan qoidaga o‘tishda ham o‘zlashtirish
jarayoni sekinlik bilan kechadi. Dastlab o‘qituvchi rahbarligida og‘zaki muhokama
qilinadi. Asta-sekin o‘quvchilar o‘ylab, mulohaza qilib anglay boshlaydilar.
Borcha yozuv darslarida o‘quvchilarga to‘g‘ri yozish qoidalarini ta'kidlab turish va
13

amaliy ishlarni bajarish orqali ularning imlo savodxonliklarini oshirish mumkin.
Ona tili fanini o‘qitishning bosh maqsadi yoshlarimizning ijodiy- mustaqil, o‘z
fikrini erkin va ta'sirli, mazmunli va mantiqli qilib yozma va og‘zaki shaklda
ifodalashga, o‘zbek tili qonun- qoidalarini ongli o‘zlashtirishga o‘rgatish,
shuningdek, ularning fikr doiralarini kengaytirishga, ona yurtimizga, avlod-
ajdodlarimiz qoldirgan boy ma'naviyatimizga, milliy urf-odatlarimizga mehr-
muhabbat ruhida tarbiyalashga qaratilgan.
Boshlang‘ich ta'lim bosqichida yangi tahrirdagi DTS lari asosida
o‘quvchilarni ona tili ta'limi sohasi bo‘yicha tayyorgarlik darajasiga qo‘yilgan
talablar standart me'zon orqali aks ettiriladi:
1. O‘qish texnikasi
2. O‘zgalar fikrini va matn mazmunini anglash
3. Fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi.
O‘quvchilar shu parametrlar asosida bilim, ko‘nikma va malakalarga ega
bo‘lishi kerak. Ana shu maqsadlardan kelib chiqqan holda 1-4- sinf ona tili fanini
o‘qitishning oldiga bir qator vazifalar qo‘yiladi:
1. O‘quvchilarni erkin fikrlashga o‘rgatish;
2. O‘z fikrini o‘zbek tilining qonun-qoidalariga muvofiq ravishda og‘zaki
va yozma ifodalay olish;
3. Bir ma'noni turli shakllarda bera olish ko‘nikmalarini shakllantirish,
so‘zlardan o‘rinli foydalanish;
4. Dunyoni bilishda ona tilining ahamiyatini singdirish kabi vazifalar
shular jumlasidandir.
Shuningdek boshlang‘ich sinf ona tili ta'limi o‘quvchilarga nutq
faoliyatining asosiy turlarini o‘stirish bilan bir qatorda, quyidagi muhim
masalalarni ham hal etishni ko‘zda tutadi.
 Bolalarda ahloqiy va estetik tasavvurlarni shakllantirish;
 Bolalarga atrof- muhit, kishilar, tabiat va jamiyat haqida tushuncha
berish;
 Nafosat hissini tarbiyalash;
14

 Mantiqiy tafakkur yuritishga o‘rgatish;
 O‘quv mashg‘ulotlariga, bilim manbai bo‘lgan kitobga qiziqish
uyg‘otish.
Ona tili o‘qitishning mazmuni va metodlari o‘quvchilarga dastur ta'lab
qilgan hajmda puxta bilim berish, ko‘nikma va malaka hosil qilishga
ko‘maklashish lozim.
Mazkur maqsad va vazifalarni to‘laqonli bajarish uchun o‘qituvchi faqat dars bilan
chegaralanib qolmasligi kerak. Darsdan tashqari paytlarda ham muntazam ish olib
borishi yaxshi natija beradi. Tilni o‘rganishga doir kechalar, to‘garaklar, maktab
ixtiyoridagi soatlar hisobidan qo‘shimcha darslar, sinfdagi iqtidorli o‘quvchilar
bilan ishlash kabilardan foydalanish kerak. O‘quvchilarga til ta'limini singdirishda
ularning yosh va bilim darajalarini ham hisobga olish zarur. Chunki 2-sinf
o‘quvchisiga 4-sinf hajmdagi bilimni berilsa o‘quvchi buni hazm qila olmaydi,
o‘zlashtiraolmaydi ham. Aksincha 4-sinf o‘quvchisiga 1-2-sinfdagi bilimlar berish
bilan cheklanib qolinsa bu ham o‘quvchi uchun zerikarli bo‘ladi. Natijada
o‘quvchilarda tilni o‘rganishga bo‘lgan havas, qiziqish rivojlanish o‘rniga
susayadi.
2.2Boshlang‘ich sinf o‘quvchisi DTS larida berilgan me'yoriy majburiy
ta'lablarni bilishlari kerak. 1-4-sinflarda o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va
malakasiga quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi:
1-sinf. Fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi.
Miqdoriy ko‘rsatgich: 15-20 so‘zdan iborat diktant yoza olish.
Talablar:
a) imlo xatolarga yo‘l qo‘ymaslik;
b) ijodiy matnning mantiqiy jihatdan izchilligi;
Diktant turlari: Lug‘at diktant, izohli diktant, nazorat diktanti.
Miqdoriy ko‘rsatgich: 2-3 gapdan iborat sodda matnni (fikr ehtiyoji bilan
bog‘liq mavzu asosida) yaratish.
Talablar:
15

a) matndagi gaplarni mazmunan o‘zaro bog‘liqligi va aloqadorligi,
ko‘rsatilgan mavzu doirasida birlashish;
b) harf va tinish belgilarini to‘g‘ri yozish;
d) harflarni bir-biridan uzmay yoza olish;
e) so‘zlar orasidagi oraliqni to‘g‘ri belgilash;
Matnni xarakteri: O‘quvchiga tanish bo‘lgan va ko‘z oldiga keltira oladigan
buyum, manzara, voqea–hodisalar tasviri.
2-sinf. Fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi.
Miqdoriy ko‘rsatgich: 35-40 so‘zdan iborat diktant yoza olish.
Talablar:
a) imlo xatolarga yo‘l qo‘ymaslik;
b) ijodiy matnning mantiqiy jihatdan izchilligi;
Diktant turlari: lug‘at diktant, yoddan yozuv diktanti, nazorat diktanti.
Miqdoriy ko‘rsatgich: 3-4 gapdan iborat bo‘lgan kichik va sodda matn
(Fikr ehtiyoji bilan bog‘liq mavzu asosida) yaratish.
Talablar:
a) matndagi gaplarning mazmunan o‘zaro bog‘liqligi va aloqadorligi,
ko‘rsatilgan mavzu doirasida birlashishi;
b) harflar va tinish belgilarini to‘g‘ri yozish;
d) so‘z va gaplarni to‘g‘ri yozib, tinish belgilarini o‘z o‘rniga qo‘ya olish.
Matnning xarakteri:
Rasm, manzara, joy, voqia-hodisalar tasviri, o‘quvchiga tanish bo‘lgan
narsa, buyum tasviri.
3-sinf. Diktant turlari: saylanma diktant, lug‘at diktanti, ta’kidiy diktant,
yoddan yozuv diktanti, nazorat diktanti, izohli diktant, ko‘rsatish diktant.
Miqdoriy ko‘rsatgich: 4-5 gapdan iborat bo‘lgan matn (fikr ehtiyoji bilan
bog‘liq mavzu asosida) yaratish
Talablar:
a) matndagi gaplarni mazmunan o‘zaro bog‘liqligi va aloqadorligi,
ko‘rsatilgan mavzu doirasiga birlashish;
16

b) so‘z va iboralarni to‘g‘ri yozish, gap oxiriga kerakli tinish belgisini
qo‘ya olish;
d) tasvirda tilning ifoda vositalaridan foydalanish darajasi;
e) matnda so‘zlarni takrorlashdan saqlanish va sinonimlarni qo‘llay olish.
Matnning xarakteri:
Manzara. O‘quvchi ko‘z oldida sodir bo‘lgan voqea-hodisa tasviri.
4-sinf. Fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi.
Miqdoriy ko‘rsatgich –70-80 so‘zdan iborat diktant yoza olish.
Talablar:
a) imlo-xatolarga yo‘l qo‘ymaslik;
b) ijodiy matnning mantiqiy jihatdan izchilligi;
Diktant turlari: saylanma diktant, lug‘at diktant, ta’kidiy diktant, yoddan
yozuv diktanti, nazorat diktant, izohli diktant, ko‘rsatish diktant.
Miqdoriy ko‘rsatgich: 5-6 gapdan iborat bo‘lgan matn (Fikr ehtiyoji bilan
bog‘liq mavzu asosida) yaratish.
Talablar:
a) matndagi gaplarning mazmunan o‘zaro bog‘liqligi va aloqadorligi,
mavzu doirasida birlashishi;
b) matnda xatboshining yaxlitligi va fikr izchilligini taminlash;
d) uyadosh so‘zlardan (gul: atirgul, ranogul, binafsha, lola) foydalana olish.
Matnning xarakteri:
Xotira asosida manzara, voqea- hodisa, narsa-buyum, joy, kinofilm va
hokazolarning tasviri, kichik insho, xat-xabar
Boshlang‘ich sinf ona tili darslariga qo‘yilgan talablar. Boshlang‘ich sinf
ona tili darslariga qo‘yilgan muhim talablardan biri o‘quvchilar bilimini
shakllantirish borasida ularning qobiliyatlarini o‘stirish ustida ishlash bilimlarni
ongli bo‘lishiga erishish, o‘quvchilarga har bir ishni o‘ylab bajarishga
odatlantirishdir.
Maktabda amaliy ishlarning ahamiyati o‘quvchilar tomonidan to‘g‘ri
baholansa-da, o‘quvchilarning nazariy bilimlaridan amalda foydalanishga
17

qiynaladilar. Yozma ishlarni bajarishda grammatika qoidalaridan kam
foydalanadilar. Aslida esa imlo savodxonlikni oshirish uchun ko‘chirib yozish va
amaliy mashqlar muhim o‘rin tutadi.
Psixologik tadqiqodlardan ma'lum bo‘lishicha, imlo savodxonlik asta-
sekinlik bilan shakllanadi. Amaliy ishlardan qoidaga o‘tishda ham o‘zlashtirish
jarayoni sekinlik bilan kechadi. Dastlab o‘qituvchi rahbarligida og‘zaki muhokama
qilinadi. Asta-sekin o‘quvchilar o‘ylab, mulohaza qilib anglay boshlaydilar.
Borcha yozuv darslarida o‘quvchilarga to‘g‘ri yozish qoidalarini ta'kidlab turish va
amaliy ishlarni bajarish orqali ularning imlo savodxonliklarini oshirish mumkin.
Barcha ona tili darslarida o‘quvchilar bilishini va malaka qobiliyatlarini
takomillashtirish maqsadida oldin o‘tilgan darslarni takrorlashga vaqt ajratiladi.
Takrorlash bilimlarni aniqlashga, hisobga olish va shu bilan bir vaqtda
mustahkamlashga yordam beradi. Boshlang‘ich sinflarda oldin o‘tilganlarni
takrorlash bilan bir vaqtda va takrorlash jarayonida oz-ozdan yangi bilimlar berib
boriladi. Takrorlash orqali o‘quvchilar o‘z bilimlarini tartibga soladilar,
mustahkamlaydilar.
Ilg‘or tajribali o‘qituvchilar darslarni tashkil etishda oldin o‘tilganlarni
mustahkamlash, yangi bilimlarni o‘zlashtirish bilan bir vaqtda keyingi darsda
o‘rganiladigan mavzu uchun zamin tayyorlaydilar.
Xozirgi zamon darsi shundan iboratki, o‘quvchi, tinglovchi, o‘qituvchi esa
ma'ruzachi bo‘lib qolmasligi kerak. Balki o‘qituvchi darsni kuzatib tartibga
soluvchi rejissyorga aylanmog‘i lozim. O‘qituvchi darsni shunday tashkil etishi
kerakki hamma o‘quvchi shu mavzu yuzasidan mustaqil fikr yuritsin, o‘z fikrini
ayta olsin, kamchiligi bo‘lsa o‘rtoqlari va o‘qituvchi javobidan kelib chiqib
to‘g‘rilay olsin. Darsning xarakter xususiyatiga qarab dars interfaol usulda
bo‘lishiga erishishi lozim. Darslarda testlardan va tarqatmali materiallardan
foydalanish ham yahshi natija beradi.
1-4-sinf ona tili darslari bilan tanishtirish va ularning bir-biridan
farqi. Ma'lumki, boshlang‘ich sinf ona tili darsligining adabiy til meyorida amaliy
18

o‘zlashtirishlarga yordam berishdir. Darslikning asosiy qismini xilma-xil mashqlar
tashkil etadi.
Masalan:K.Qosimova, S.Fuzailov va A.Ne'matova muallifligidagi 2-sinf
ona tili darsligi 1-sinfda o‘tilganlarni takrorlashdan boshlanadi. Bunda gap va so‘z
haqidagi bilimlar takrorlanib mustahkamlanadi. Va asta sekin navbatdagi bilimlar
berib boriladi. 2004-yilda to‘ldirilgan nashrning muqovasida ikkita o‘quvchining
maktab tomon ketayotgan rami berilgan. Bu rasm o‘quvchilarning shu darslikka
qiziqishini oshiradi. Mashqlarda uyga vazifa va o‘ylab ko‘rish uchun berilgan
mashqlarga alohida belgi qo‘yilgani juda ma'qul. Ayniqsa kitobning sahifalari did
bilan jihozlangan. Berilgan rasmlar aniq, chiroyli qilib chizilgan. Qoidalar aniq,
tushunarli qilib chiziqlar ichida berilgan. Darslik ohirida lug‘at berilgan bo‘lib
jarangli va jarrangsiz undoshlar aniq ajratib ko‘rsatilgan. Darslik foydalanishga
loyiq.
S.Fuzailov va M.Xudayberganovalar tomonidan 2004-yilda nashr etilgan 7
nashri ham 3-sinf o‘quvchilari uchun juda mos tayyorlangan. Muqovadagi
tanlangan rasmlar va bobomiz A.Navoiyning yodgorliklari va o‘gitlari juda o‘rinli
berilgan. Darslik sahifalari ham sifatli qog‘oz va ranglar asosida yaratilgan.
Darslikning 3- sahifasida Mustaqillik maydoni rasmini berilishi o‘quvchilarni o‘z
vataniga, xalqiga, prezidentiga sadoqat ruhida tarbiyalashda katta ahamiyatga ega.
Shuningdek, darslik sahifalariga ishlangan rasmlar ham juda o‘rinli, aniq qilib
berilgan Qoidalar ham chiziqlar ichida alohida rang bilan berilgan. Bu ham
o‘quvchilarni ona tilidan grammatik qoidalarni tez va puxta o‘zlashtirib olishlarida
alohida ahamiyat kasb etadi.
3-sinf ona tili darsligi asosan 4 ta bo‘limdan iborat.
1. Takrorlash
2. Gap
3. So‘z tarkibi
4. So‘z turkumlari
Shuningdek o‘quv yili oxirida yil davomida o‘tilganlarni takrorlash
berilgan. Bu bo‘limlar uchun berilgan mashqlar asosan o‘quvchilarni 4 ta bo‘lim
19

yuzasidan puxta bilim olishlari uchun asos bo‘laoladi. 2004- yilda nashr etilgan
ona tili darsligida 2001- yildagi darslikdan farqlari bor.
Masalan 2001- yildagi darslikda 43-mashqdagi “Turnalar” she'riga rasm
berilmagan 2004-yildagi shu mashqqa rasm ishlangan. 53-mashqqa ham rasm
ishlangan. 130-mashq eski darslikda gap shunday tahlil qilingan. Yoqimli kuy
odamni allalaydi… Nima? Kuy - ega nima qiladi? Allalaydi- kesim Qanday kuy?
Yoqimli. Kimni allaladi?-odomni. Shu mashqni yangi daslikda quyidagicha
belgilangan. Yoqimli kuy odomni allalaydi. Bu belgilash ancha tushunarli va
qulay. 250-mashq.
Eski darslikda: Yangi darslikda:
Gul-gulli. Gul-gulli;
Maza-Maza-mazali;
Shira-Shira;
Yog‘-Yog‘.
Umuman yangi darslik eski darslikdan birmuncha mukammal ishlangan. 4-
sinf ona tili darsligi R.Ikromova, X.G‘ulomova, Sh.Yo‘ldosheva,
D.Shodmonovalar muallifligidagi darslik asosan sakkista katta bo‘limni o‘z ichiga
olgan bo‘lib, o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini o‘stirish, bilish faolligini
oshirishga qaratilgan. Bu darslikda oltita asosiy bo‘lim bo‘lib har bir bo‘limda
o‘rganilishi zarur bo‘lgan reja-mavzular berilgan. Yangi darslikdagi so‘z
turkumlari bo‘limida berilgan mashqlar, eski darslikdagi mashqlardan tubdan farq
qiladi yangi darslikdagi berilgan qoida va mashqlar o‘quvchilarning
o‘zlashtirishlari uchun juda qulay berilgan.

20

II-Bob. Fanning maqsadlari yo ‘lida muhim ahamiyatga ega metodikalar.
2 .1. O‘qish va yozuv darslariga qo‘yiladigan talablar.
Dars ta’limning asosiy shakli hisoblanadi. Analitik-sintetik tovush m etodi
asosida olib boriladigan savod o‘rgatish darslari xilma-xil bo‘lishi, o‘quvchilarni
zeriktirmasligi va charchatib qo‘ymasligi kerak. Savod o‘rgatish davridagi o‘qish
yoki yozuv darslari va ularning ayrim turlari uchun um umiy bo‘lgan asosiy
talablar mavjud:
1. Umumdidaktik talablar:
a) har bir darsning tarbiyaviy maqsadi bo‘lib, unda bironta axloqiy sifat o‘stirilishi
lozim;
b)darsning ta ’limiy maqsadi, ya’ni o ‘quvchilar darsda qanday yangilikni bilishi,
nim ani o ‘rganishi, qanday ko‘nikma va malakalar o‘stirilishi, o ‘quvchilarning
mustaqil flkrlashi va faolligining qanday bo‘lishi aniq belgilab olinishi kerak;
d) darsning izchilligi va istiqboli, uning oldingi va keyingi darslar bilan bog‘liqligi
aniq belgilab olinishi zarur;
e) o‘tiladigan materialning xarakteri va ta ’lim m aqsadidan kelib chiqib dars
uchun xilma-xil va qiziqarli m etodik usullar va vositalar tanlanishi lozim;
f) dars davomida o‘quvchilarga differensial va individual yondashish, ishni barcha
o‘quvchilam ing imkoniyati, bilimi, ko‘nikm a
va malakasi ham da fikrlash faoliyatini hisobga olgan holda uyushtirish kerak;
g) o‘quvchilarni aqliy m ehnat (o‘qish) usullariga o‘rgatish, ularda m aktabda
o‘qish uchun kerakli ko‘nikm alarni hosil qilish zarur;
21

i) beriladigan material ilmiy, o‘quvchilar yoshiga mos va muvofiq bo‘lsin va
hokazo.
2. Maxsus metodik talablar:
a) o‘quvchilar nutqi uchun qayg‘urish, darsda adabiy til nuqtai nazaridan to‘g 'ri,
ifodali, obrazli, aniq nutqqa erishish lozim;
b) o‘qish darsida ham, yozuv darsida ham o‘quvchilar nutqini o‘stirishga, lug‘atini
boyitishga, gap tuzish va uni tahlil qilishga, og‘zaki hikoyalash va shu kabi ish
turlariga alohida aham iyat qaratish kerak;
d) maktab va sinf devorlariga osilgan, xattaxtaga yozilgan har qanday yozuv m
azm unan va imlo jihatdan savodli bo‘lishi zarur;
e) darsda nutq madaniyati hukm ron bo‘lishi, o‘qituvchi va o‘quvchilar adabiy
tilda so‘zlashishlari kerak;
o‘qish va yozuv ko‘nikm a-m alakalarini shakllantirish mashqlari darsda yetakchi
o‘rinni egallab, taxm inan, darsning uchdan ikki qismiga to‘g‘ri kelishi lozim;
g) har bir o‘qish va yozuv darsida ,,Alifbe“dagi m atnlar bilan bir qatorda Q. M
uham m adiy, P. M o‘m in, Z .D iyor, A.Obidjon kabi sevimli bolalar shoiri va
yozuvchilari asarlaridan nam unalar tanlab olinishi va sinfda o‘qish sinfdan
tashqari o‘qish hamda o‘qib berilgan matnni eshitish bilan bog‘lanishi zarur.
i) o‘qish va yozuv darslari bir-biri bilan uzviy bog‘lanishli, ya’ni o‘qish darsi
o‘quvchilarni yozuv darsiga tayyorlashi, yozuv darsi oldingi o‘qish darsining
davomi sifatida xizmat qilishi kerak va hokazo.
2.2 Boshlang‘ich sinflarda ona tili darsiga qo ‘yiladigan talablarni amalda
qo‘llash jarayonida qo‘llaniladigan metod va ko‘nikmalar
Darsning umumiy tasnifl. Maktabda dars o‘quv-tarbiya jarayonini tashkil
qilishning asosiy shakli hisoblanadi. Dars ta ’lim-tarbiyani amalga oshirishning
eng qulay va eng zarur omilidir.
22

Darsga qo‘yiladigan umumiy talablar quyidagilar:
1. Ta’limiy talab. Har bir dars o‘quvchiga qandaydir bilim berishi lozim. Har bir
darsning asosiy maqsadi ham shu.
2. Tarbiyaviy talab. Bu har jihatdan komil shaxsni tarbiyalash demakdir.
3. Didaktik talablar. Bu o‘qituvchiga darsni to‘g‘ri tashkil qilish: dars
maqsadlarini, turini to‘g‘ri belgilash, darsdagi u yoki bu materialni o‘quvchilarga
yetkazib berish usullarini to‘g‘ri tanlash, o‘quvchilar bilimini tekshirish va
baholash shakllarini aniqlab olish demakdir.
4. Psixologik talablar. Bu talab shuni nazarda tutadiki, o‘qituvchi o‘z
o‘quvchilarining xarakter-xususiyatini qanchalik darajada yaxshi bilishi juda katta
ahamiyatga ega. O 'z o‘quvchilarining psixologik xususiyatlarini yaxshi bilgan
o‘qituvchigina to‘laqonli dars uyushtirishi mumkin.
5. Gigiyenik talablar. Bu o ‘quvchilar salomatligi haqida qayg‘urish demakdir.
Sinfda yorug‘lik, toza havo har doim yetarli bo‘lishi lozim.
Boshqa fanlar kabi, ona tili o‘qitishning samaraliligi darsning sifatiga
bevosita bog‘liqdir. Darsga qo‘yilgan umumdidaktik talablar pedagogik
adabiyotlarda keng yoritilgan. Ulami ona tili o‘rgatishga tatbiq qilib, metodik
aniqliklar kiritilsa, ona tili darslariga qo‘yilgan talablar quyidagicha bo‘ladi:
I. Yangi bilim berish, ularni nutq amaliyotiga tatbiq etish va o‘quvchilarni
tarbiyalash bir butun jarayondir. Darsda o‘quvchilaming o‘quv faoliyatini tashkil
etishga, foydalaniladigan til materialining g‘oyaviy-siyosiy, estetik va badiiy
qimmatli bo‘lishiga, tilni o‘rganish jarayonida bolalarda dunyoqarash
elementlarini shakllantirishga alohida ahamiyat berish zarur. Ijodiy izlanish muhiti
yaratilgan darslardagina zarur axloqiy sifatlar tarbiyalanadi. Ona tili darslarida
o‘zbek tiliga muhabbat va so‘zga ehtiyotlik bilan munosabatni tarbiyalashga
alohida e ’tibor beriladi. Buning uchun matn puxta tanlanadi. Tilni o‘rganish
jarayonida leksik-uslubiy ishlarga katta o‘rin beriladi. Darsda she’r,
soddalashtirilgan m atnlar bilan birga, yuksak badiiy m atnlardan ham
23

foydalaniladi. Ona tili o‘qitish jarayoni o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarash asoslarini
shakllantirishga qaratiladi. Ona tili darslari har bir kishi uchun zarur bo‘lgan
saranjom-sarishtalik, mustaqillik, tashabbuskorlik sifatlarini ham tarbiyalaydi.
II . Darsning aniqligi va ichki mantiqiyligi, uning maqsadga yo‘naltirilganligi
juda muhim. Yangi material o‘rgatiladigan darsning mazmuni va mantiqiy
o‘rganiladigan til hodisasi hamda lining lingvistik mohiyatining bir-biriga ta’sir
qilishiga m a’lum darajada sabab bo‘ladi. O‘qituvchi bu o‘zaro bog‘lanishni
bilishi va uni o‘quvchilar bilan birga topshiriqlami bajarish davomida asta ocha
borishi muhimdir. Agar dars grammatik bilimlarni mustahkamlash, orfografik
ko‘nikm alarni shakllantirish maqsadini o‘z oldiga qo‘ysa, darsning mantiqiy
shartlari asta murakkablashtirib borilgan mashqlar tizimini aks ettiradi. Bolalar
biror imlo qoidasini yaxshilab bilib, o‘rganib olishlari uchun bir-ikki mashq
jamoaviy ravishda bajariladi. O‘quvchilar mustaqilligi oshgach, mashqni mustaqil
ishlaydilar. Darsda bajarilgan mashqlar o‘rtasidagi bog‘lanishni shakllantiradigan
ko‘nikmaning xususiyati ham sabab bo‘ladi. O 'quv materialining mavzuga va
darsning maqsadiga mos bo‘lishi uning maqsadga yo‘naltirilishini ta ’minlaydi.
Darsda foydalaniladigan barcha o‘quv materiallari (shu jum ladan, til dalillarini
kuzatish, imlo va nutqqa oid mashqlarni bajarish uchun tanlanadigan materiallar
ham) darsning maqsadiga juda mos bo‘lishi zarur.
III. Ona tili darsi, awalo, o‘quvchilar nutq va tafakkurini o‘stirish darsidir.
Ona tili darslari ijtimoiy-foydali bo‘lishi uchun o‘quvchilarda o‘z fikrini gram m
atik to‘g‘ri, uslubiy aniq, izchil ifodalash va boshqalar fikrini bera olish
ko‘nikmasini shakllantirishga qaratilishi lozim. Ona tili darslarida nutq o‘stirish
ko‘rsatmasi grammatik materialni o‘rgatishda o‘quvchilam ing tilimizdagi har bir
so‘z turkumi yoki so‘z qismining rolini bilib olishlariga erishtiradigan m etodik
usullarni qo‘llashni talab etadi, ya’ni grammatik nazariya gram m atik to‘g‘ri va
aniq nutq malakalarini shakllantirishga, anglab, tushunib yozish malakalarini
o‘stirishga amalda tatbiq etish uchun o‘rgatiladi. Darsda bolalar nutqini o‘stirish
darsning mazm unida va qo‘llanilgan vazifalar turlarida o 'z aksini topadi.
24

Grammatik, so‘z yasalishiga oid, imloviy materiallarni o‘rganishni nutq
o‘stirish bilan bog‘lash o‘quvchilar aqliy faoliyatini boshqarish hisoblanadi.
Bolalar nutqini o‘stirish jarayoni ularning tafakkurini o‘stirish bilan bog‘liq.
Ona tili darsi o‘quvchilar taffakurini o‘stirish ustida ishlash maqsadiga
yo‘naltirilganligiga qarab baholanadi. Bunda muayyan grammatik va imloviy
materialni o‘rganish jarayonida shu materialni yaxshiroq o‘zlashtirishni
taminlaydigan, aqliy faoliyatni talab qiladigan mashqlarni o‘tkazish tushuniladi.
Masalan, “O‘zakdosh so‘zlar” tushunchasini shakllantirish uchun so‘zlarning
leksik m a’nosi va m orfemik tarkibini taqqoslashni (ularning ma’nolarida
umumiylikni va ularda bir xil o‘zakning mavjudligini) bilish lozim. O‘quvchilar
tafakkurini o‘stirish uchun o‘qituvchi darsga tayyorlanganda, vazifa tu rlarini
tanlaydi, darsning materialini va uni o‘zlashtirishda o‘quvchilar bajaradigan aqliy
faoliyat mashqlarini ham belgilab oladi. O‘quvchilarga beriladigan nazariy bilim
tildan ongli foydalanish imkonini beradi. Nazariyaga aham iyat berish, elementar
tarzda bo‘lsa ham , o‘quvchilarning til hodisalari o‘rtasidagi bog‘lanishni bilib
olishiga e ’tibor berish demakdir. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bunday
bog‘lanishni bilsalar, nima uchun shunday? so‘rog‘iga javob topa oladilar.
Masalan, “Nima uchun daftar so‘zi kelishik va egalik qo‘shimchalari bilan
turlanadi, o‘qidik so‘zi esa shaxs-son qo‘shim chalari bilan tuslanadi?”. Ona tili
darslarining foydali bo‘lishiga darsda og‘zaki va yozma ishlarni maqsadga
muvofiq o‘tkazish, o‘qtuvchilarning o‘quvchilarini tekshirib, nazorat qilib borish,
o‘z vaqtida xatolarning oldini olish va to‘g‘rilash, texnika vositalaridan
foydalanish kabi omillar katta ta ’sir ko‘rsatadi. Ona tilini o‘qitishda o‘qituvchi
bilan o‘quvchining birgalikdagi faoliyatini tashkil etish shakllari, metodlari va
usullari ta ’lim tizimining takomillashuvi bilan bog‘liq holda rivojlanib,
yangilanib bormoqda. XX asrning oxirgi yillariga qadar o‘qitish metodlari sifatida
tushuntirish-bayon metodi, suhbat metodi, analiz-sintez metodi, mustaqil ish
metodi, induktiv va deduktiv metodlar ona tili ta’limi darslarini tashkil etishda
ko‘proq qo‘llanilib kelindi. Bayon qilish metodi ona tili darslarida qo‘llangan
asosiy metodlardan biri bo‘lgan. Bunda o‘qituvchi bayon qilishdan oldin
25

o‘quvchilam ing o‘rganilayotgan mavzu yuzasidan bilimlarini aniqlab olgan. Bu
o‘quvchilarni o‘qituvchi bayonini kuzatib, tinglab borishga, faol bo‘lishga
undagan. O‘qituvchining bayoni, ya’ni bayon qilish metodida grammatik
mavzuning xususiyatidan kelib chiqib, o‘qituvchi ma’lumotlarni o‘z so‘zlari bilan
bayon qilib bergan. Bunda o‘qituvchi zimmasiga o‘rganilayotgan grammatik
mavzuning muhim o‘rinlarini aniq, lo‘nda, misollar tahlili bilan izchil bayon qilib
berish vazifasi yuklangan. Boshlang‘ich sinflarda bayon qilish metodi
o‘quvchilarning yoshi va eslab qolish holatidan kelib chiqqan holda 3—5 daqiqaga
mo‘ljallangan. Bayon qilish metodini qo‘llash holatlari hozir ham uchraydi.
Suhbat metodi boshlang‘ich sinflarda ona tilini o‘qitishda keng qo‘llaniladigan va
shu bosqich o‘quvchilari tabiatiga mos metod sanaladi. Suhbat metodi savol-javob
metodi deb ham yuritilgan. Suhbat metodi o‘qituvchidan mavzuning xususiyatini
o‘zida aks ettirgan o‘quv materialini topishni, grammatik mavzuning muhim
belgilarini aniqlash, ularning o‘xshash va farqli jihatlarini ajratish, o‘xshash va
farqli jihatlariga qarab guruhlash, umumlashtirishga, xulosa chiqarishga
yo‘naltirilgan savollar tuzishni, ularni o‘quvchilarga izchil berib borishni talab
etadi. Boshlang‘ich sinflarda suhbat metodining muammoli o‘qitish metodi sifatida
qo‘llanilishi ta’limda o‘quvchilarni faollashtirishga katta ta ’sir ko‘rsatadi.
Muammoli o‘qitish metodiga amerikalik pedagog va psixolog Dyun 1894-yilda
asos solgan. Bu metodning maqsadi ilmiy tushunchalarni o‘zlashtirishga yordam
berishgina emas, balki, o‘quvchilam ing bilish qobiliyatini ham rivojlantirish,
ijodiy qobiliyatlarini o‘stirish hamdir. Bunda suhbat davomida o‘qituvchining
topshirig‘i bilan o‘quvchining oldiga biror m uam mo qo‘yiladi va darsda
muammoli vaziyat yaratiladi. Bu m uam m oni o‘quvchi oldin egallagan bilimlari
asosida hal etadi. Boshlang‘ich sinfo‘quvchilarining hayotiy tajribalari kamligi
sababli o‘qituvchi m uam m oni hal qilishga yordamlashuvchi savollar beradi.
Muammoni o‘quvchi hal qila olmasa, uni o‘qituvchining hal qilishiga to‘g‘ri
keladi. Shuning uchun boshlang‘ich sinfda muammoli o‘qitish metodi yarim
izlanishli muammoli metod deb ham vuritiladi. Masalan, muammoli o‘qitish
metodini leksik-semantik va grammatik mashqlarni tashkil etishda ham qo‘llash
26

mumkin. Bu metoddan 1-sinfdan boshlab foydalanish mumkin. Bu metod “Tovush
va harf” mavzusini o‘rganayotganda tovushning so‘z m a’nosini farqlashdagi
vazifasini tushuntirishda, “So‘z ma’nosi”, “Nutq va gap” mavzularini o‘rganishda
ham qo‘llanadi. Masalan, “So‘z ma’nosi” mavzusini o‘rganish uchun xattaxtaga
turli ma’nodagi, ya’ni turli so‘z turkum iga kiradigan so‘zlar aralash holda yozib
qo‘yiladi. So‘zlar: kitob, qurdi, shifokor, sakkiz, qizil, qalam, o‘qidi, yashil,
binokor, o‘nta, o‘qituvchi, sakkiz.
O‘quvchilar bilan quyidagicha savol-javob tashkil qilinadi:
So‘zlarni o‘qing.
— Birinchi so‘z nimani bildiryapti? Narsanimi, shaxsnimi?
— Bu so‘zga qanday so‘roq beramiz?
— Ikkinchi so‘z harakatni bildiryaptimi yoki narsanimi?
— Bu so‘zga qaysi so‘roqni beramiz?
— Qaysi so‘zlar sanoqni bildiryapti?
— Bu so‘zlarga qaysi so‘roqni beramiz?
— Qaysi so‘zlar rangni bildiryapti?
— Bu so‘zga qaysi so‘roqni beramiz?
So‘zlar ichidan shaxsni (kasb egasini) bildirayotgan so‘zlarni topib, bir ustun qilib
yozing.
— Ikkinchi ustunga narsani bildirgan so‘zlarni topib yozing.
— Uchinchi ustunga harakatni bildirgan so‘zlarni topib yozing va hokazo.
O‘quvchilar topshiriqni o‘qituvchi yordamida bajarib bo‘lgach, muammoli savol
o‘rtaga tashlanadi:
— Yuqoridagi so‘zlar nimasiga ko‘ra farqlanyapti?
27

O‘quvchilar “ma’nosiga ko‘ra” degan fikrni ayta olmasalar, o‘qituvchi bu
muammoni hal qiladi:
— Bu so‘zlar m a’nosiga ko‘ra va so‘roqlariga ko‘ra farq qiladi.
O‘ylang, so‘zlarni qaysi xususiyatlariga ko‘ra guruhlarga ajratamiz?
So‘zlarni nechta guruhga ajratish mumkin?
Savol-javoblardan ko‘rinib turibdiki, o‘quvchilar bilan suhbat rivojlantirilib
borilyapti va o‘quvchilar suhbat davomida yangi-yangi ma’lumotlarni egallab
bormoqdalar. 3-4-sinflarga o‘tganda bunday suhbatlar oxirida o‘quvchilarning
o‘zlari xulosa chiqaradilar. Bunday suhbatlarda o‘quvchilam ing yoshi,
saviyasidan tashqari, vaqt ham hisobga olinadi. Suhbat uzoq davom etsa,
o‘quvchilar charchab qoladilar, o‘zlashtirish darajasi ham susayadi. Boshlang‘ich
sinf ona tili darslarida mustaqil ish metodi asosan o‘rganilgan mavzuni
mustahkamlash qismida mashqlar ishlash jarayonida qo‘llaniladi. O‘quvchilar
o‘qituvchining topshirig‘i bilan mustaqil ishlarni og‘zaki yoki yozma shaklda
bajaradilar. Topshiriq qiyin va ko‘p vaqtni olmasligi, o‘quvchilar kuchi yetadigan
qilib, muayyan vaqt ichida bajarishga mo‘ljallangan bo‘lishi kerak. Mustaqil
ishlash uchun topshiriq 1-sinfdan boshlab beriladi va u asta-sekin
marakkablashtirilib boriladi. 1-sinfda “Yozgan so‘zlaringizni lug‘atdan
tekshiring”, “Rasmga qarab sabzavot nomlarini alifbo tartibida yozing” , “Rasmni
kuzating. Unda tasvirlangan narsalarni aniqlang va ularning nomini yozing 11-kabi
topshiriqlar beriladi. Masalan, 88-mashqda, “O‘lkamda bahor” mavzusida sujetli
rasm berilgan. O‘quvchilar rasmni kuzatib, narsa nomlarini yozadilar. Bunda bir
O‘quvchi 5 ta, ikkinchi o ‘quvchi 10 ta va hokazo so‘z yozishi mumkin. Aslida
rasmda 30 tadan ortiq narsa tasvirlangan: tog‘, osmon, bulut, qor, terak, tol, o ‘rik,
ko‘ylak, shim, tufli, mayka, lenta, soch, bosh, qir, dala, o ‘t, gul, qo‘l, oyoq, quloq,
ko ‘z, burun, yuz, og‘iz, barmoq, bo‘yin, qorin, yubka, jemper, daraxt va hokazo.
Bu o ‘quvchilarning e ’tibor bilan kuzatishga - kuzatuvchanlikka o‘rgatadi.
28

Analiz-sintez metodi savod o‘rgatish darslariga rus-tuzem maktablari va
tatar o‘qituvchilarining faoliyati orqali kirib kelgan. Ona tili ta ’limi jarayoniga
analiz - tahlil grammatik hodisaning muhim belgilarini aniqlash maqsadida,
o‘rganilgan grammatik tushunchaning yangi qirralarini ochish va mustahkamlash
maqsadida tatbiq etiladi. Fonetik, leksik, morfologik va sintaktik tahlil shu m
etodning amalda
namoyon bo‘lishidir. Sintez qismlarga bo‘lib o‘rganilgan grammatik materialni
yaxlitlashdir. Masalan, ot, sifat, fe’l, son kabi so‘z tu rkumlari o‘rganilayotganda
ularga oid so‘zlar berilib, ular ishtirokida gap tuzish, aralash berilgan so‘zlardan
gap tuzish, aralash berilgan gaplarni voqealar rivoji asosida tartiblashtirib m atn
tuzish, mazmunan tahlil qilingan rasm asosida hikoyacha tuzish kabi ishlarda
sintez metodi namoyon bo‘ladi. Analiz-sintez metodida ham o‘quvchilarni
faollashtirish o‘qituvchining o‘quvchilarga beradigan savol va topshiriqlariga,
ishni tashkil etish shakllariga bog‘liq bo‘ladi. Induksiya metodida o‘quvchilar
o‘qituvchi tavsiya etgan til dalillarini kuzatadi, tahlil qiladi va shu asosda xulosa va
ta’riflar keltirib chiqaradi. Deduksiya metodida o‘quvchi tayyor qoida — ta ’rif
bilan tanishadi va uning mohiyatini til dalillari asosida ochadi. Bu metodlarning
samarasi o‘qituvchining savol-topshiriqlari m azmuni grammatik hodisaning
muhim tomonlariga yo‘naltirilganligiga, izchilligiga, faoliyatni tashkil etish
shakllariga, o‘quv vositalari (darslik, turli xarakterdagi lug‘atlar, rasm, jadvallar,
texnik vositalar)ga bog‘liq bo‘ladi.
Xulosa qilib aytganda yuqoridagi barcha metodlarning muvaffaqiyati
o‘qituvchining beradigan savol-topshiriqlariga bog‘liq. Yo‘l-yo‘lakay duch kelgan
savollar bilan kichik yoshdagi o‘quvchining anglash faoliyatini ishga solish
kutilgan natijani bermaydi. So‘nggi yillar davomida ta ’lim tizimiga an ’anaviy
metodlar bilan birga zamonaviy pedagogik texnologiya usullari kirib keldi.
ulardan ona tili ta’limi jarayonida foydalanish bo‘yicha yutuqlar qo‘lga kiritildi.

29

XULOSA
Ona tili fanini o‘qitishning bosh maqsadi yoshlarimizning ijodiy- mustaqil, o‘z
fikrini erkin va ta'sirli, mazmunli va mantiqli qilib yozma va og‘zaki shaklda
ifodalashga, o‘zbek tili qonun- qoidalarini ongli o‘zlashtirishga o‘rgatish,
shuningdek, ularning fikr doiralarini kengaytirishga, ona yurtimizga, avlod-
ajdodlarimiz qoldirgan boy ma'naviyatimizga, milliy urf-odatlarimizga mehr-
muhabbat ruhida tarbiyalashga qaratilgan. Ona tili o‘qitishning mazmuni va
metodlari o‘quvchilarga dastur ta'lab qilgan hajmda puxta bilim berish, ko‘nikma
va malaka hosil qilishga ko‘maklashish lozim.
Mazkur maqsad va vazifalarni to‘laqonli bajarish uchun o‘qituvchi faqat dar
s bilan chegaralanib qolmasligi kerak. Darsdan tashqari paytlarda ham muntazam
ish olib borishi yaxshi natija beradi. Tilni o‘rganishga doir kechalar, to‘garaklar,
maktab ixtiyoridagi soatlar hisobidan qo‘shimcha darslar, sinfdagi iqtidorli
o‘quvchilar bilan ishlash kabilardan foydalanish kerak.
O‘quvchilarga til ta'limini singdirishda ularning yosh va bilim darajalarini
ham hisobga olish zarur. Chunki 2-sinf o‘quvchisiga 4-sinf hajmdagi bilimni
berilsa o‘quvchi buni hazm qila olmaydi, o‘zlashtiraolmaydi ham. Aksincha 4-sinf
o‘quvchisiga 1-2-sinfdagi bilimlar berish bilan cheklanib qolinsa bu ham o‘quvchi
uchun zerikarli bo‘ladi. Natijada o‘quvchilarda tilni o‘rganishga bo‘lgan havas,
qiziqish rivojlanish o‘rniga susayadiva ona tiliga qo‘yilgan talablarning samarali
amalga oshish jarayoniga salbiy tasir ko‘rsatishi mumkin.
30

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni.// Barkamol avlod-
O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T.: SHarq, 1997. –64b. -20-29-b.
2. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi// O‘quvchi ma’naviyatini shakllantirish. – T.:
Sharq, 2000. 23-b. – 297b.
3.O‘zbek maktablarida ona tili o‘qitish kontseptsiyasi. –T.: O‘zPFITI,1993.– 21b.
4. Boshlang‘ich ta’lim kontseptsiyasi.//Boshlang‘ich ta’lim. 1998. №6.12- 18- b.
5. Uzviylashtirilgan Davlat ta`lim standarti va o`quv dasturi. (Ona tili. O`qish.
Matematika. Atrofimizdagi olam. Tabiatshunoslik (1-4-sinflar)) –T.: RTM. 2010. –
144b.
6.Umumiy o‘rta ta’limning DTS va o‘quv dasturi. T.:2017. –74b.
7.O‘zbekiston Respublikasining “Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida”gi
Qonuni.–“ICTWEEK O‘zbekiston–2016” axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
haftaligi.// Xalq so‘zi. -2016- yil 20-sentabr ь .
8. Mirziyoev SH. M. “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha
Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi PF – 4947- sonli Farmoni // Harakatlar
strategiyasi asosida jadal taraqqiyot va yangilanish sari. – T.: G‘afur G‘ulom,
2017. – 92 b.
9. Mirziyoev SH.M. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligi garovi” mavzusidagi O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali
marosimdagi ma’ruzasi. – T.: O‘zbekiston, 2017.– 48 b.
10. Mirziyoev SH.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik –
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. –T.: O‘zbekiston,
2017. – 102 b.
31

11. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 29 apreldagi “O‘zbekiston
Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish 665 kontseptsiyasini
tasdiqlash to‘g‘risidagi PF – 5712- sonli Farmoni. QHMMB: 0619/5712/3034-con,
29 04.2019 y. 12.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi
“O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish
kontseptsiyasini tasdiqlash to‘g‘risidagi PF – 5847- sonli Farmoni. QHMMB:
0619/5847/3887-con, 9.10.2019 y.
13. Matchonov S., G‘ulomova X. Nutq madaniyati. // Boshlang‘ich ta’lim. 2000. -
№1. -8-10-b.
14. Mahmudov N. Nutq boyligi// Umumfilologik tadqiqotlar: muammolar va
yechimlar:Tezis shaklidagi maqola. –Jizzax: 2011. –162b. 15.Abdullaev.Y. Eski
maktabda xat-savod o‘rgatish. –T.: Oliy va o‘rta maktab. 1960.–151 b.
16. Abdullaeva Q. Birinchi sinfda nutq o‘stirish. –T.: O‘qituvchi, 1968. –114 b.
17. Abdullaeva Q., SHodmonova SH., Yo‘ldosheva SH. Savod o‘rgatish
metodikasi. –T.: O‘zbekiston, 1996. –80 b.
18. Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. –T.: Abdulla Qodiriy nomidagi xalq
merosi nashriyoti, 1993. –188 b.
19. Alisher Navoiy. Lisonut tayr. matnni nashrga tayyorlovchi Vahob Rahmon. –
T.: G‘afur G‘ulom, 1991. –462 b.
20. Yo‘ldoshev M. Badiiy matn lingvopoetikasi. –T.: Fan, 2008. –160 b.
21.Yo‘ldoshev M., Isaqov Z., Haydarov SH. Badiiy matnning lisoniy tahlili. – T.:
Alisher Navoiy nomidagi O‘zbek Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2010. –109 b.
21. Kaykovus. Qobusnoma. –T.: Yangi asr avlodi, 2016. -224 b. 22.Mamatova. G
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida adabiy tushunchalarni shakllantirish metodikasi.–
T.: Istiqlol, 2010. –55 b.
23. Matjonov S. Maktabda adabiyotdan mustaqil ishlar. –T.:O‘qituvchi, 1996. –
108 b.
24. Matchonov S., G‘ulomova X., Suyunov M., Boqiyeva H. Boshlag‘ich sinflarda
o‘qish darslarini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish.–T.: Yangiyo‘l
poligraf servis, 2008. –224 b. 666
32

25. Matchonov S. va b. O`qish kitobi (4-sinf uchun darslik) -T.: Yangiyo`l
poligraf servis, 2020. –266 b.
26. Matchonov S. va b. 4-sinfda o`qish darslari -T.: Yangiyo`l poligraf servis,
2007. –191 b.
27. Mahmudov N. O‘qituvchi nutqi madaniyati.– T.: Alisher Navoiy nomidagi
O‘zbekiston Milliy kutubxonasi, 2009. – 12-31 b. 28.Mahmudov N., Ziyadova
T.U., Ahmedova N., Ramazanova G. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matn
yaratish ko‘nikmalarini shakllantirish. –T.: 2014.–86 b.
29. Ne’matov H., G‘ulomov A., Ziyodova T. O‘quvchilar so‘z boyligini oshirish.
(O‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma.) –T.: RTIMM, 1995. –76 b.
30. Raxmatullaev SH., Mametov N., SHukurov N. O‘zbek tili antonimlarining
izohli lug‘ati. – T.: O‘qituvchi, 1980. – 232 b. 31.Raxmatullaev SH. O‘zbek
tilining izohli frazeologik lug‘ati. –T.: O‘qituvchi, 1978. – 406 b.
32. Raxmatullaev SH. O‘zbek tili omonimlarining izohli lug‘ati. –T.: O‘qituvchi,
1984. – 216 b.
33. Sariyev SH. Boshlang‘ich sinf o‘qish darslarida matn ustida ishlash orqali nutq
o‘stirish (metodik qo‘llanma) –T.: Yurist-media markazi, 2010. –76 b.
34. Umarova M. va b. O`qish kitobi. 3-sinf uchun darslik. –T.: O`qituvchi, 2019.–
216 b.
35. Fuzailov S., Xudoyberganova M., Yo`ldosheva SH. Ona tili. 3-sinf uchun
darslik, –T.: O`qituvchi, 2019. –152 b.
36. Yusuf Xos Hojib. Qutadg‘u bilig. –T.: Yulduzcha.1990. –188 b. 37.O‘zbek
tilining izohli lug‘ati, –T.: O‘zbekiston milliy entsiklopediyasi. Davlat ilmiy
nashriyoti, 2006. –1- jild. – 679 b. 667
38. O‘zbek tilining izohli lug‘ati, –T.: O‘zbekiston milliy entsiklopediyasi. Davlat
ilmiy nashriyoti, 2006. –2- jild. – 671 b
33

Sotib olish