Ilmiy tekshirish tajriba - konstutorlik va texnologiya ishlari pudrati shartnomasining fukarolik- xuquqiy xususiyatlari - Huquqshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	50000UZS
Hajmi	234.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	28 Noyabr 2025
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Huquqshunoslik

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

134 Sotish

Ilmiy tekshirish tajriba - konstutorlik va texnologiya ishlari pudrati shartnomasining fukarolik- xuquqiy xususiyatlari

Sotib olish

ILMIY TEKSHIRISH TAJRIBA - KONSTUTORLIK VA TEXNOLOGIYA
ISHLARI PUDRATI SHARTNOMASINING FUKAROLIK- XUQUQIY
XUSUSIYATLARI
MUNDARIJA
KIRISH ............................................................................................................................................ 2
I.BOB. ILMIY-TEKHNIK ISHLAR PUDRATI SHARTNOMASINING UMUMIY
FUQAROLIK-HUQUQIY XUSUSIYATLARI ............................................................................. 5
I.1. Pudrat shartnomasining umumiy tushunchasi va turlari. Ilmiy-texnik ishlar pudrati
shartnomasining pudrat institutidagi o rniʻ ....................................................................................... 5
I.2. O zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksidagi normativ asosi
ʻ ........................................... 10
I.3. Chet el qonunchiligidagi o xshash institutlar va qiyosiy tahlil
ʻ ............................................... 15
II.BOB.SHARTNOMA TOMONLARINING HUQUQ VA MAJBURIYATLARI .................... 20
II.1. Buyurtmachi huquq va majburiyatlari moliyalashtirish, texnik topshiriq berish, natijani
qabul qilish, intellektual mulk huquqlari ....................................................................................... 20
II.2. Pudratchi huquq va majburiyatlari ishni belgilangan muddatda va sifatda bajarish, xavfni
o z zimmasiga olish, maxfiylik
ʻ ...................................................................................................... 23
II.3. Risklarni taqsimlash printsipi ................................................................................................. 27
XULOSA ....................................................................................................................................... 32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ................................................................... 34

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Zamonaviy iqtisodiyotda “bilim iqtisodiyoti”
(knowledge economy) va “innovatsion iqtisodiyot” tushunchalari yetakchi o‘rinni
egallamoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 29-oktabrdagi PF-
6097-son Farmoni bilan tasdiqlangan “2022–2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi”da innovatsion faoliyatni rivojlantirish,
ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlarining iqtisodiyotga joriy etilishini
jadallashtirish milliy maqsad darajasiga ko‘tarildi.
Ilmiy tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari (keyingi
o‘rinlarda – ITT va TI) pudrati shartnomasi aynan shu jarayonning huquqiy asosiy
vositasidir. Ushbu shartnoma orqali davlat, xususiy sektor va ilmiy tashkilotlar
o‘rtasida yangi texnologiyalar, materiallar, dasturiy mahsulotlar, ixtirolar yaratiladi
va tijoratlashtiriladi. So‘nggi 5 yil ichida O‘zbekistonda quyidagi muhim
o‘zgarishlar ro‘y berdi:
 2020-yil 30-iyulda qabul qilingan “Innovatsion faoliyat to‘g‘risida”gi O‘RQ-
631-son Qonun (yangi tahrir);
 2023-yil 27-fevralda Ilmiy va ilmiy-texnik faoliyat to‘g‘risidagi Qonunga
kiritilgan katta o‘zgartirishlar;
 Davlat buyurtmasi asosidagi ilmiy loyihalarga ajratilayotgan mablag‘lar hajmi
2019-yilga nisbatan 6 baravar oshgani (Innovatsion rivojlanish vazirligi
ma’lumotlari);
 Startaplar va texnoparklar soni 2025-yil holatiga ko‘ra 250 tadan oshdi.
Shu bilan birga, amaliyotda ITT va TI pudrati shartnomalaridan kelib
chiqadigan nizolar soni ham ortib bormoqda: intellektual mulk huquqlarini
taqsimlash, natijaning “muvaffaqiyatsiz” deb topilishi, xavf-xatarlarni adolatli
taqsimlash, pudratchining moliyaviy javobgarligi kabi masalalar bo‘yicha sud
amaliyoti tobora murakkablashmoqda.
Shunday ekan, ushbu shartnoma turining fuqarolik-huquqiy xususiyatlarini
chuqur ilmiy tahlil qilish, qonunchilikdagi bo‘shliqlarni aniqlash va
2

takomillashtirish yo‘nalishlarini belgilash bugungi kunda nafaqat nazariy, balki
amaliy jihatdan ham o‘ta dolzarb hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi . O‘zbekiston Respublikasi fuqarolik qonunchiligida
tartibga solinadigan ilmiy tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari
pudrati shartnomasining huquqiy tabiati, o‘ziga xos xususiyatlari, tuzilishi, ijro
etilishi jarayonidagi muammolar va kelgusidagi takomillashtirish yo‘nalishlarini
har tomonlama ilmiy tahlil qilish hamda qonunchilik va amaliyotni yaxshilash
bo‘yicha asoslangan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining vazifalari
 ITT va TI pudrati shartnomasining umumiy pudrat shartnomasidan (FK 1058–
1070-moddalar) va boshqa pudrat turlaridan (qurilish, loyiha-izlanish pudrati)
farqi va o‘ziga xos belgilarini aniqlash;
 Shartnomaning sub’ektiv tarkibi (buyurtmachi, pudratchi, subpudratchi, ilmiy
rahbar) va ularning huquq-majsburiyatlarini tahlil qilish;
 Shartnoma ob’ekti va predmetining huquqiy mohiyatini, ilmiy natijaning
“yangi” va “foydali” belgilari qanday baholanishini o‘rganish;
 Natijani yaratish xavfi (FK 1069-modda), xavfni taqsimlash mexanizmlarini va
pudratchining javobgarligi chegaralarini tahlil qilish;
 Intellektual mulk huquqlarini (ixtiro, foydali model, dasturiy ta’minot, know-
how) taqsimlash va ro‘yxatga olish tartibini chuqur o‘rganish;
 Shartnomani tuzish, ijro etish, o‘zgartirish va bekor qilishning maxsus qoidalari
hamda davlat buyurtmasi shartnomalaridagi farqlarni aniqlash;
 O‘zbekiston sud amaliyotidagi nizolar statistikasi va tipik xatolarini tahlil
qilish;
 Rossiya Federatsiyasi, Germaniya, Fransiya, AQSh, Janubiy Koreya tajribasi
bilan qiyosiy-huquqiy tahlil o‘tkazish;
 O‘zbekiston qonunchiligidagi bo‘shliq va ziddiyatlarni aniqlab,
takomillashtirish bo‘yicha aniq qonun loyihasi takliflari berish.
Kurs ishining ob’ekti . O‘zbekiston Respublikasi fuqarolik qonunchiligida,
shuningdek, innovatsion va ilmiy faoliyat to‘g‘risidagi maxsus qonunlarda tartibga
3

solinadigan ilmiy tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrati
shartnomasidan kelib chiqadigan fuqarolik-huquqiy munosabatlar hamda ularni
amalga oshirish jarayonidagi huquqiy amaliyot.
Kurs ishining predmeti . Ilmiy tekshirish, tajriba-konstruktorlik va
texnologiya ishlari pudrati shartnomasining:
 huquqiy mohiyati va klassifikatsiyasi;
 asosiy va qo‘shimcha shartlari;
 tuzilishi, shakli va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi;
 ijro etilishi jarayonidagi maxsus institutlar (xavfni taqsimlash, natijani qabul
qilib olish, intellektual mulk huquqlari);
 tomonlarning javobgarligi va nizolarni hal qilish mexanizmlari;
 qonunchilikdagi mavjud bo‘shliqlar va takomillashtirish yo‘nalishlari.
Kursh ishining tuzilishi. Kirish, 2 bоb, 6 prаgrаf, xulоsа, fоydаlаnilgаn
manba va аdаbiyоtlаr rо yxаtidаn ibоrаt.ʻ
4

I.BOB. ILMIY-TEKHNIK ISHLAR PUDRATI SHARTNOMASINING
UMUMIY FUQAROLIK-HUQUQIY XUSUSIYATLARI
I.1. Pudrat shartnomasining umumiy tushunchasi va turlari. Ilmiy-texnik
ishlar pudrati shartnomasining pudrat institutidagi o rniʻ
Pudrat shartnomasi O zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining
ʻ
(keyingi o rinlarda FK deb yuritiladi) majburiyatlar huquqidagi eng muhim
ʻ
institutlaridan biri bo lib, fuqarolik muomalasining asosiy shakllaridan
ʻ
hisoblanadi. Ushbu shartnoma iqtisodiy munosabatlarning turli sohalarda, xususan,
ishlab chiqarish, qurilish, ilmiy-texnik va innovatsion faoliyatda keng qo llanilishi
ʻ
bilan ajralib turadi. FKning 661-moddasida pudrat shartnomasining huquqiy ta'rifi
quyidagicha berilgan: pudrat shartnomasi bo yicha bir tomon (pudratchi) boshqa
ʻ
tomonning (buyurtmachi) topshirig i bo yicha ma lum ishni bajarish va uning
ʻ ʻ ʼ
natijasini buyurtmachiga topshirish majburiyatini o z zimmasiga oladi,
ʻ
buyurtmachi esa bajarilgan ish natijasini qabul qilib olish va uning uchun haq
to lash majburiyatini o z zimmasiga oladi. Bu ta'rif pudrat shartnomasining
ʻ ʻ
mohiyatini tomonlarni bog lovchi majburiyatlarning o zaro bog liqligi, ish bajarish
ʻ ʻ ʻ
jarayonining ma'lum natijaga yo naltirilganligi va shartnomaning vozmzd (haq
ʻ
to lanadigan) xususiyatida namoyon bo ladi.
ʻ ʻ
Pudrat shartnomasi fuqarolik huquqining klassik institutlaridan biri sifatida
Rim huquqidagi “locatio conductio operis” shartnomasidan kelib chiqqan holda
rivojlangan bo lib, zamonaviy fuqarolik qonunchiligida keng qo llaniladigan
ʻ ʻ
universal mexanizmga aylangan. O zbekiston fuqarolik huquqida pudrat
ʻ
shartnomasi FKning ikkinchi qismida (661–702-moddalar) tartibga solinadi va u
konsensual, o zaro va vozmzd shartnoma sifatida tasniflanadi. Konsensual
ʻ
xususiyati shartnomaning taraflarning kelishuvi bilan tuzilishi va real
shartnomadan farqli o laroq, ishni bajarish majburiyati kelishuv bilan vujudga
ʻ
kelishida ko rinadi. O zaro (sinallagmatik) xususiyati har ikki tomonning
ʻ ʻ
majburiyatlari o zaro bog liq va shartli ekanligida namoyon bo ladi – pudratchi
ʻ ʻ ʻ
5

ishni bajarmasa, buyurtmachi haq to lamaydi va aksincha. Vozmzdligi esa ishʻ
natijasi uchun haq to lash majburiyatida ifodalanadi.
ʻ 1
Pudrat shartnomasining predmeti ish va uning natijasi bo lib, bu natija
ʻ
moddiy (qurilgan bino, ishlab chiqarilgan buyum) yoki nomoddiy (ilmiy hisobot,
texnologiya, konstruktorlik hujjatlari) shaklda bo lishi mumkin. Bu xususiyat
ʻ
pudratni xizmat ko rsatish shartnomasidan farqlantiradi, chunki xizmat
ʻ
ko rsatishda jarayonning o zi muhim bo lsa, pudratda natija topshirilishi
ʻ ʻ ʻ
majburiydir. FKning 662-moddasiga ko ra, pudrat shartnomasida ishning hajmi,
ʻ
sifati, muddatlari va boshqa shartlari aniq belgilanishi talab etiladi, aks holda
shartnoma tuzilmagan deb hisoblanishi mumkin.
Pudrat shartnomasining turlari FKda umumiy qoidalardan (661–692-
moddalar) kelib chiqqan holda quyidagi maxsus turlarga bo linadi:
ʻ
 Uy-maishiy pudrat (byut pudrati) – jismoniy shaxslarning maishiy ehtiyojlari
uchun ish bajarish (masalan, tikuvchilik, ta'mirlash ishlari).
 Qurilish pudrati – qurilish ob yektlarini barpo etish, rekonstruksiya qilish.
ʼ
 Loyiha va qidiruv-izlanish ishlari pudrati – loyihalash va geologiya-izlanish
ishlari.
 Ilmiy-tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologik ishlari pudrati ilmiy-
texnik faoliyatga yo naltirilgan ishlar.
ʻ
Har bir tur umumiy qoidalarga bo ysunadi, lekin maxsus moddalar bilan
ʻ
tartibga solinadi va subsidiar (qo shimcha) qo llaniladi. Bu turlarning umumiy
ʻ ʻ
pudratdan farqi predmetning xususiyati, risk taqsimoti, intellektual mulk huquqlari
va davlat nazorati darajasida namoyon bo ladi.
ʻ
Ilmiy-tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrati
shartnomasi (keyingi o rinlarda ilmiy-texnik pudrat deb yuritiladi) pudrat
ʻ
institutidagi eng o ziga xos va muhim maxsus tur hisoblanadi. FKning 693-
ʻ
moddasiga muvofiq, ilmiy-tekshirish ishlari pudrat shartnomasi bo yicha pudratchi
ʻ
ilmiy-tekshirish ishlarini bajarish majburiyatini, tajriba-konstruktorlik va
1
Гражданский кодекс Российской Федерации (часть вторая) от 26.01.1996 № 14-ФЗ (ред. от 24.06.2025). –
Москва: КонсультантПлюс, 2025. – Ст. 769–778. – Режим доступа:
https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_9027/ .
6

texnologiya ishlari pudrat shartnomasi bo yicha esa tajriba-konstruktorlik yokiʻ
texnologiya ishlarini ishlab chiqish majburiyatini o z zimmasiga oladi,
ʻ
buyurtmachi esa natijani qabul qilish va haq to lash majburiyatini o z zimmasiga
ʻ ʻ
oladi. Bu shartnoma ikki xil ko rinishda mavjud bo lib, biri ilmiy-tekshirish
ʻ ʻ
ishlariga, ikkinchisi tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlariga yo naltirilgan
ʻ
bo lishi mumkin. Amalda ko pincha ular bitta shartnomada birlashtiriladi.
ʻ ʻ 2
Ilmiy-texnik pudratning pudrat institutidagi o rni quyidagi asosiy
ʻ
xususiyatlarda namoyon bo ladi:
ʻ
 Predmetning intellektual-intellektual xususiyati. Umumiy pudrat va qurilish
pudratida natija ko pincha moddiy ob yekt bo lsa, ilmiy-texnik pudratda natija
ʻ ʼ ʻ
yangi ilmiy bilim, texnologiya, konstruktorlik hujjatlar, dasturiy ta'minot yoki
ilmiy hisobot shaklida bo ladi. Bu natija intellektual mulk ob yekti (mualliflik
ʻ ʼ
huquqi, patent huquqi) sifatida himoyalanishi mumkin. FKning 699-moddasiga
ko ra, tajriba-konstruktorlik yoki texnologiya ishlari natijasida yaratilgan
ʻ
intellektual mulk huquqlari shartnomada boshqacha ko zda tutilmagan bo lsa,
ʻ ʻ
buyurtmachiga o tadi. Bu qoida innovatsion faoliyatni rag batlantirish uchun
ʻ ʻ
muhim bo lib, buyurtmachi (ko pincha korxona yoki davlat) natijadan tijoriy
ʻ ʻ
foydalanish imkoniyatiga ega bo ladi.
ʻ
 Riskning o ziga xos taqsimoti. Bu ilmiy-texnik pudratning eng muhim farqi.
ʻ
Umumiy pudratda (FK 634-modda) ish natijasiga erishib bo lmaslik riski
ʻ
pudratchida bo lsa, ilmiy-tekshirish ishlarida (FK 700-modda birinchi qism)
ʻ
agar shartnomada boshqacha ko zda tutilmagan bo lsa, natijaga erishib
ʻ ʻ
bo lmaslik riski buyurtmachiga yuklatiladi. Buning sababi ilmiy izlanishning
ʻ
tabiatan noaniq va oldindan bashorat qilib bo lmaydigan xususiyatidir.
ʻ
Masalan, yangi materialning fizik xususiyatlarini o rganish bo yicha
ʻ ʻ
shartnomada ilmiy gipoteza tasdiqlanmasa, pudratchi baribir haq olish huquqiga
ega, chunki u ishni halol bajargan. Tajriba-konstruktorlik va texnologiya
ishlarida esa (FK 700-modda ikkinchi qism) risk pudratchiga yuklatiladi,
chunki bu yerda texnik topshiriqqa muvofiq natija kafolatlanishi kerak. Misol:
2
Энциклопедия решений. Договор на выполнение научно-исследовательских, опытно-конструкторских и
технологических работ / ГАРАНТ. – 2025. – Июль. – Режим доступа: https://base.garant.ru/58074286/ .
7

buyurtmachi yangi qurilma prototipini ishlab chiqarishni topshirsa, pudratchi
texnik topshiriqqa mos natija bermasa, haq to lanmaydi va zararni qoplashiʻ
shart.
 Ishni bajarish tartibining mustaqilligi. FKning 694-moddasiga ko ra, ilmiy-
ʻ
tekshirish ishlarida pudratchi ishni mustaqil ravishda bajaradi, buyurtmachi
aralashmaydi. Tajriba-konstruktorlik ishlarida esa (695-modda) pudratchi
buyurtmachi tasdiqlagan texnik topshiriqqa qat'iy rioya qilishi shart. Bu farq
ilmiy-texnik pudratni loyiha-izlanish pudratidan ham farqlantiradi, chunki
loyiha ishlarida ham texnik topshiriq majburiy, lekin ilmiy izlanishda ijodiy
erkinlik yuqori.
 Maxfiylik majburiyati. Ilmiy-texnik pudratda ko pincha maxfiy ma lumotlar
ʻ ʼ
bilan ishlanadi. FKning 698-moddasiga ko ra, pudratchi buyurtmachi ruxsatisiz
ʻ
uchinchi shaxslarga texnik hujjatlarni bermaydi va natijani e lon qilmaydi.
ʼ Bu
intellektual mulkni himoya qilish uchun zarur.
 Davlat buyurtmalari va tender tartibi. O zbekiston amaliyotida ilmiy-texnik
ʻ
ishlarning katta qismi davlat buyurtmasi asosida amalga oshiriladi. “Davlat
xaridlari to g risida”gi Qonun va Ilmiy va ilmiy-texnik faoliyat to g risidagi
ʻ ʻ ʻ ʻ
qonunchilik ilmiy-texnik pudratni tender orqali tuzishni talab qiladi. Masalan,
Innovatsion rivojlanish vazirligi tomonidan e lon qilinadigan grantlar va davlat
ʼ
dasturlari (2020–2025 yillarga mo ljallangan ilmiy-texnik dasturlar) doirasida
ʻ
ko plab ilmiy-texnik pudrat shartnomalari tuziladi.
ʻ 3
Ilmiy-texnik pudratning pudrat institutidagi o rni innovatsion iqtisodiyotni
ʻ
rivojlantirishdagi strategik ahamiyatidadir. Umumiy pudrat va qurilish pudrati
moddiy ishlab chiqarishni ta minlasa, ilmiy-texnik pudrat yangi texnologiyalar,
ʼ
materiallar va bilimlarni yaratish orqali milliy iqtisodiyotning innovatsion
salohiyatini oshiradi. Masalan, 2023–2024 yillarda O zbekistonda “Raqamli
ʻ
O zbekiston – 2030” strategiyasi doirasida ko plab IT va texnologik startaplarga
ʻ ʻ
tajriba-konstruktorlik ishlari pudrati shartnomalari tuzildi, natijada yangi dasturiy
mahsulotlar yaratildi. Yana bir misol – farmatsevtika sohasida: “Uzpharmagency”
3
Энциклопедия решений. Предмет договора на выполнение НИОКР. Техническое задание / ГАРАНТ. –
2025. – Сентябрь. – Режим доступа: https://base.garant.ru/58074290/ .
8

yoki xususiy kompaniya yangi dori moddasini sintez qilish bo yicha ilmiy-ʻ
tekshirish institutiga shartnoma tuzsa, agar sintez muvaffaqiyatsiz yakunlansa, risk
buyurtmachida bo ladi, lekin pudratchi ishni halol bajarganligini isbotlasa, haq
ʻ
oladi.
Sud amaliyotida risk taqsimoti bo yicha nizolar ko p uchraydi. Masalan,
ʻ ʻ
pudratchi “ilmiy sabablar bilan natijaga erishib bo lmadi” deb da vo qilsa, sud
ʻ ʼ
ko pincha pudratchining halolligini (ish jarayonidagi hujjatlar, tajribalar
ʻ
protokollari) tekshiradi va agar halollik isbotlansa, haq to lashni majbur qiladi.
ʻ
Tajriba-konstruktorlik ishlarida esa texnik topshiriqqa moslik talab qilinadi – agar
mos kelmasa, pudratchi javobgar bo ladi.
ʻ 4
Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik kodeksining 769–778-moddalari bilan
solishtirganda, O zbekiston qonunchiligidagi tartib deyarli bir xil bo lib, risk
ʻ ʻ
taqsimoti va intellektual mulk huquqlari jihatidan o xshash. Farq faqat
ʻ
terminologiyada – Rossiyada “nauchno-issledovatelskie, opytno-konstruktorskie i
tekhnologicheskie raboty” deb ataladi. Xalqaro amaliyotda (FIDICEC model
shartnomalari, FIDIC) ham ilmiy-texnik ishlar uchun alohida shartnoma shakllari
mavjud bo lib, risk taqsimoti shartnomada erkin belgilanishi mumkin.
ʻ
Ilmiy-texnik pudratning pudrat institutidagi o rni shundaki, u umumiy pudrat
ʻ
qoidalarini intellektual faoliyat sohasiga moslashtirib, innovatsion jarayonlarni
huquqiy jihatdan ta minlaydi. Agar ilmiy-texnik pudrat bo lmaganida, ilmiy
ʼ ʻ
izlanishlar faqat grant yoki budjet moliyalashtirish bilan cheklanib qolar edi,
pudrat mexanizmi esa xususiy sektor va davlatni ilmiy natijalarga yo naltirilgan
ʻ
hamkorlikka undaydi. Aynan shu xususiyati ilmiy-texnik pudratni pudrat
institutining “innovatsion yuragi” desak mubolag a bo lmaydi.
ʻ ʻ
Xulosa qilib aytganda, pudrat shartnomasi fuqarolik huquqining asosiy
institutlaridan biri bo lib, uning turlari ichida ilmiy-texnik ishlar pudrati alohida
ʻ
o rin tutadi. Ushbu shartnoma intellektual mulk yaratish, riskni oqilona taqsimlash
ʻ
va ijodiy erkinlikni ta minlash orqali milliy innovatsion tizimning huquqiy asosini
ʼ
4
Правовое содержание и особенности договора на выполнение научно-исследовательских, опытно-
конструкторских и технологических работ / А. В. Габов // Вестник экономической безопасности. – 2021. – №
3. – С. 45–52. – Режим доступа: https://cyberleninka.ru/article/n/pravovoe-soderzhanie-i-osobennosti-dogovora-
na-vypolnenie-nauchno-issledovatelskih-opytno-konstruktorskih-i-tehnologicheskih-rabot .
9

tashkil qiladi. O zbekiston iqtisodiyotining innovatsion yo nalishga o tishiʻ ʻ ʻ
sharoitida ilmiy-texnik pudratning roli yanada ortib bormoqda va uni yanada
takomillashtirish zarur. 5
I.2. O zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksidagi normativ asosi
ʻ
O zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 37-bobi “Pudrat”ga
ʻ
bag ishlangan bo lib, ushbu bobda pudrat shartnomasining umumiy qoidalari
ʻ ʻ
belgilangan hamda uning ayrim turlari, jumladan, maishiy pudrat, qurilish pudrati,
loyiha va qidiruv ishlari pudrati kabi turlari alohida tartibga solingan. Shu bilan
birga, bobning 5-paragrafi to liq holda ilmiy-tekshirish, tajriba-konstruktorlik va
ʻ
texnologiya ishlari pudrati shartnomasiga bag ishlangan bo lib, bu shartnoma
ʻ ʻ
pudratning maxsus turi sifatida fuqarolik huquqiy munosabatlarning murakkab va
o ziga xos sohasini tartibga soladi. Ushbu shartnoma turi O zbekiston Respublikasi
ʻ ʻ
Fuqarolik kodeksining 693–702-moddalarida batafsil yoritilgan bo lib, u ilmiy-
ʻ
texnikaviy faoliyatning fuqarolik huquqiy mexanizmlari orqali amalga oshirilishini
ta minlaydi. Ushbu normalar pudrat shartnomasining umumiy qoidalariga
ʼ
asoslanib, lekin ilmiy tadqiqotlar va innovatsion ishlanmalarning o ziga xos
ʻ
xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan.
Fuqarolik kodeksining 670-moddasida pudrat shartnomasining umumiy
ta rifi berilgan bo lib, unga ko ra, pudratchi buyurtmachi topshirig iga binoan
ʼ ʻ ʻ ʻ
muayyan ishni bajarish va uning natijasini topshirish majburiyatini oladi,
buyurtmachi esa bu ishni qabul qilib olish va uning haqini to lash majburiyatini
ʻ
oladi. Ushbu umumiy ta rif ilmiy-tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya
ʼ
ishlari pudrati shartnomasiga ham to liq tatbiq etiladi, biroq 693-modda ushbu
ʻ
shartnoma turining maxsus ob ektini aniq belgilaydi. 693-moddaga muvofiq,
ʼ
ilmiy-tekshirish ishlari pudrat shartnomasi bo yicha pudratchi (ijrochi)
ʻ
buyurtmachi bergan vazifada ko rsatilgan ilmiy tekshirishlarni amalga oshirish
ʻ
majburiyatini oladi, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrat
shartnomasi bo yicha esa yangi buyum namunasini, unga tegishli konstruktorlik
ʻ
5
Статья 769 ГК РФ. Договоры на выполнение научно-исследовательских работ, опытно-конструкторских и
технологических работ / ГАРАНТ. – 2025. – Режим доступа:
https://base.garant.ru/10164072/ab0496594d9a71354b8226c6db3a27b7/ .
10

hujjatlarini, yangi texnologiyani ishlab chiqish yoki namuna nusxasini tayyorlash
majburiyatini oladi. Buyurtmachining asosiy majburiyatlari esa texnikaviy
topshiriq berish, ishni qabul qilib olish va haq to lashdan iborat. Ushbu moddaʻ
shartnomaning konsensual xususiyatini ta kidlaydi, ya ni shartnoma taraflarning
ʼ ʼ
kelishuvi bilan tuzilgan paytdanoq kuchga kiradi va majburiyatlar paydo bo ladi.
ʻ
Amaliyotda, masalan, farmatsevtika kompaniyasi yangi dori vositasini ishlab
chiqish uchun ilmiy-tadqiqot instituti bilan shartnoma tuzganda, texnikaviy
topshiriqda dori molekulasining kutilayotgan xususiyatlari, sinov bosqichlari va
natija shakli batafsil ko rsatiladi. Agar topshiriq noaniq bo lsa, bu keyinchalik
ʻ ʻ
nizolarga sabab bo lishi mumkin, shuning uchun sud amaliyotida texnikaviy
ʻ
topshiriqning aniqligi shartnomaning haqiqiyligi uchun hal qiluvchi ahamiyatga
ega deb topiladi. 6
694-modda ishlarni bajarish tartibini tartibga soladi va bu yerda
shartnomaning fuqarolik-huquqiy xususiyatlaridan biri yaqqol namoyon bo ladi –
ʻ
pudratchining shaxsiy bajarish majburiyati. Ilmiy-tekshirish ishlari pudratchi
tomonidan shaxsan bajarilishi shart, chunki ilmiy izlanishlar ijodiy xususiyatga ega
va uchinchi shaxslarning jalb qilinishi natija sifatiga ta sir ko rsatishi mumkin.
ʼ ʻ
Tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari bo yicha esa, agar shartnomada
ʻ
boshqacha ko rsatilmagan bo lsa, yordamchi pudratchilar jalb qilinishi mumkin,
ʻ ʻ
lekin umumiy pudratchi natija uchun javobgar bo lib qoladi (FK 634-moddaga
ʻ
havola). Bu qoida fuqarolik huquqining asosiy printsipidan – shaxsiy ishonch
printsipidan kelib chiqadi. Misol tariqasida, nanotexnologiya sohasida yangi
material ishlab chiqarish bo yicha shartnomada asosiy ijrochi – ilmiy guruh rahbari
ʻ
shaxsan fundamental tadqiqot qismini bajarishi shart bo ladi, laboratoriya
ʻ
sinovlarini esa subpudratchilarga topshirishi mumkin. Agar subpudratchi ishni
sifatsiz bajargan taqdirda ham, buyurtmachi da vosini asosiy pudratchiga qaratadi,
ʼ
bu esa risklarning asosiy pudratchida jamlanishini ko rsatadi.
ʻ
6
Научно-исследовательские и опытно-конструкторские работы // Википедия. – 2025. – Обновлено 4 августа.
– Режим доступа: https://ru.wikipedia.org/wiki/Научно-исследовательские_и_опытно-
конструкторские_работы .
11

Shartnomaning eng muhim fuqarolik-huquqiy xususiyatlaridan biri
maxfiylik talabidir. 695-moddaga ko ra, agar shartnomada boshqacha nazardaʻ
tutilmagan bo lsa, taraflar shartnoma predmetiga, bajarish jarayoniga va olingan
ʻ
natijalarga doir ma lumotlarni maxfiy saqlashi shart. Maxfiy ma lumotlar hajmi
ʼ ʼ
shartnomada belgilanadi. Bu norma intellektual mulk huquqlarini himoya qilish
bilan uzviy bog liq bo lib, O zbekiston Respublikasining “Ixtirolar, foydali
ʻ ʻ ʻ
modellar va sanoat namunalariga patentlar to g risida”gi qonuni bilan hamohang
ʻ ʻ
ishlaydi. Amalda, masalan, mudofaa sanoati korxonasi yangi qurol tizimini ishlab
chiqish uchun konstruktorlik byuro bilan shartnoma tuzganda, maxfiylik sharti
davlat sirlarini himoya qilish to g risidagi qonunga muvofiqlashtiriladi va buzilishi
ʻ ʻ
uchun nafaqat fuqarolik, balki jinoiy javobgarlik ham kelib chiqishi mumkin.
Shartnomada maxfiylik muddati odatda 5–10 yil belgilanadi va buzilgan taqdirda
jarima yoki zararni qoplash ko zda tutiladi.
ʻ 7
Ish natijalariga bo lgan huquqlar taqsimoti shartnomaning eng murakkab va
ʻ
nizoli jihatlaridan biridir. 696-moddaga muvofiq, taraflar ish natijalaridan, shu
jumladan huquqiy muhofazaga loyiq natijalardan shartnomada ko rsatilgan doirada
ʻ
foydalanish huquqiga ega. Agar shartnomada boshqacha ko rsatilmagan bo lsa,
ʻ ʻ
buyurtmachi natijalardan to liq foydalanish huquqiga ega bo ladi, pudratchi esa o z
ʻ ʻ ʻ
ehtiyojlari uchun foydalanishi mumkin. Bu qoida fuqarolik huquqining
ekvivalentlik va adolat printsipiga asoslanadi – buyurtmachi moliyalashtirgan ish
natijasiga asosiy huquqqa ega bo ladi. Biroq amaliyotda ko pincha shartnomada
ʻ ʻ
pudratchiga ham tijoriy foydalanish huquqi beriladi (royalti to lovlari evaziga).
ʻ
Masalan, avtomobilsozlik korxonasi yangi dvigatel texnologiyasini ishlab chiqish
uchun ilmiy markaz bilan shartnoma tuzganda, shartnomada pudratchiga
texnologiyani uchinchi shaxslarga litsenziya orqali sotish huquqi berilishi mumkin,
bu esa ijrochining motivatsiyasini oshiradi va innovatsiyalarni tijoratlashtirishni
tezlashtiradi.
7
ГК РФ. Глава 38. Выполнение научно-исследовательских, опытно-конструкторских и технологических
работ / КонсультантПлюс. – 2025. – Режим доступа:
https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_9027/ef9bb05e69e3cf561652a2bfef77861ba32ceaa5/ .
12

697 va 698-moddalar taraflarning majburiyatlarini batafsil belgilaydi.
Buyurtmachi texnikaviy topshiriq berishi, zarur axborot bilan ta minlashi, ishniʼ
qabul qilishi va haq to lashi shart. Pudratchi esa belgilangan dasturga muvofiq ish
ʻ
bajarishi, intellektual mulk talablariga rioya qilishi, kamchiliklarni o z hisobidan
ʻ
bartaraf etishi, natijaga erishib bo lmasligini darhol xabar qilishi va uchinchi
ʻ
shaxslarda huquq yo qligiga kafolat berishi shart. Ushbu majburiyatlarning
ʻ
buzilishi fuqarolik javobgarlikka olib keladi. Xususan, pudratchi texnikaviy
topshiriqqa rioya qilmasa yoki kamchiliklarni yashirsa, buyurtmachi shartnomani
bir tomonlama bekor qilish va zararni undirish huquqiga ega bo ladi (FK 450-
ʻ
modda bilan birgalikda). 8
Shartnomaning eng o ziga xos fuqarolik-huquqiy xususiyati – natijaga
ʻ
erishmaslik riskining taqsimlanishidir. 699-modda ilmiy-tekshirish ishlari bo yicha
ʻ
riskni asosan buyurtmachiga yuklaydi: agar natijaga erishib bo lmasligi
ʻ
pudratchiga bog liq bo lmagan sabablarga ko ra aniqlansa, buyurtmachi amalga
ʻ ʻ ʻ
oshirilgan ishlar qiymatini to lashi shart (lekin umumiy bahodan oshmasligi
ʻ
lozim). 700-modda esa tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari bo yicha riskni
ʻ
ham buyurtmachiga yuklaydi – agar davom ettirish imkonsiz bo lib qolsa,
ʻ
pudratchining xarajatlari qoplanadi. Bu qoidalar ilmiy faoliyatning noaniqligini
hisobga olgan holda ishlab chiqilgan bo lib, umumiy pudratdan farqli o laroq (FK
ʻ ʻ
634-modda bo yicha risk pudratchida), bu yerda risk buyurtmachida jamlangan.
ʻ
Amalda bu norma ilmiy-tadqiqot institutlarining moliyaviy barqarorligini
ta minlaydi. Masalan, biotexnologiya loyihasida yangi vaktsina ishlab chiqish
ʼ
jarayonida klinik sinovlardan oldin natijaga erishib bo lmasligi aniqlansa, institut
ʻ
o z xarajatlarini qoplash huquqiga ega bo ladi, bu esa loyihani davom ettirishga
ʻ ʻ
motivatsiya yaratadi.
701-modda pudratchining javobgarligini qat iy belgilaydi – u ishni umuman
ʼ
yoki tegishli darajada bajarmaganligi uchun javobgar bo ladi, agar o z aybsizligini
ʻ ʻ
isbotlamasa. Zarar faqat real zarar doirasida qoplanadi. Bu qoida fuqarolik
8
Налоговый кодекс Российской Федерации (часть вторая) от 05.08.2000 № 117-ФЗ (ред. от 27.10.2025). –
Москва: КонсультантПлюс, 2025. – Ст. 262. – Режим доступа:
https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_28165/aa9832fb416dd0274acf737be8e4c157866abf0b/ .
13

huquqining ayb printsipiga asoslanadi (FK 14-modda). Sud amaliyotida ko pinchaʻ
pudratchining “tegishli darajada bajarilmaganlik”ni isbotlash talab qilinadi –
masalan, texnikaviy topshiriqqa rioya qilinmagan yoki sinov metodikasi xalqaro
standartlarga mos kelmasa, pudratchi javobgar bo ladi.
ʻ
702-modda esa subsidiar xususiyatga ega bo lib, ushbu shartnomalarni
ʻ
nafaqat Fuqarolik kodeksi, balki maxsus qonunlar bilan ham tartibga solinishini
belgilaydi. Bu norma huquqiy tartibga solishning kompleks xususiyatini ko rsatadi
ʻ
– masalan, “Ilmiy va ilmiy-texnik faoliyat to g risida”gi Qonun, “Innovatsion
ʻ ʻ
faoliyat to g risida”gi Qonun va intellektual mulk to g risidagi qonunlar bilan
ʻ ʻ ʻ ʻ
birgalikda qo llaniladi.
ʻ
Xulosa qilib aytganda, O zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining
ʻ
693–702-moddalari ilmiy-tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari
pudrati shartnomasini fuqarolik huquqining eng murakkab va innovatsion
institutlaridan biri sifatida tartibga soladi. Ushbu shartnoma konsensual, o zaro,
ʻ
vozmezdniy xususiyatga ega bo lib, ijodiy faoliyat, maxfiyligi, intellektual mulk
ʻ
huquqlarining taqsimlanishi va natijaga erishmaslik riskining buyurtmachida
jamlanishi bilan ajralib turadi. Ushbu normalar innovatsion iqtisodiyotni
rivojlantirishda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo lib, ilmiy-texnikaviy taraqqiyotni
ʻ
fuqarolik huquqiy mexanizmlar orqali rag batlantirishga xizmat qiladi. Sud
ʻ
amaliyotida ushbu shartnomalar bo yicha nizolar ko pincha texnikaviy
ʻ ʻ
topshiriqning aniqligi, natija sifati va maxfiylik buzilishi bilan bog liq bo lib, bu
ʻ ʻ
esa shartnoma tuzishda yuqori professional yondashuvni talab qiladi. Umumiy
holda, Fuqarolik kodeksining ushbu normalari O zbekistonning innovatsion
ʻ
rivojlanish strategiyasiga muvofiq ishlab chiqilgan bo lib, ilmiy faoliyatni
ʻ
tijoratlashtirish va intellektual mulkni himoya qilishda muhim huquqiy asos
yaratadi. 9
9
Правовое регулирование договора на выполнение научно-исследовательских работ, практика его
применения в современной России / Е. А. Иванова // SciLead. – 2022. – № 2. – С. 112–120. – Режим доступа:
https://scilead.ru/article/6895-pravovoe-regulirovanie-dogovora-na-vipolnenie .
14

I.3. Chet el qonunchiligidagi o xshash institutlar va qiyosiy tahlilʻ
Chet el qonunchiligida ilmiy-tekshirish, tajriba-konstruktorlik va
texnologiya ishlari pudrati shartnomasining o xshash institutlari turli huquqiy
ʻ
tizimlarda turlicha tartibga solingan bo lib, ularning aksariyati fuqarolik
ʻ
huquqining pudrat yoki xizmat ko rsatish shartnomalari institutlariga asoslanadi.
ʻ
Ushbu shartnoma turi kontinental huquq tizimida (Rossiya, Germaniya, Fransiya)
ko proq kodifikatsiya qilingan maxsus norma sifatida namoyon bo lsa, anglo-
ʻ ʻ
amerika huquq tizimida (AQSh, Buyuk Britaniya) esa umumiy shartnoma huquqi
(common law) va maxsus qonunlar (masalan, patent va intellektual mulk
to g risidagi qonunlar) orqali tartibga solinadi. O zbekiston Respublikasi Fuqarolik
ʻ ʻ ʻ
kodeksining 693–702-moddalari asosan Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik kodeksi
modeliga asoslanganligi sababli, postsovet hududidagi davlatlar qonunchiligida
yuqori darajada o xshashlik mavjud. Biroq Yevropa va Amerika huquqiy
ʻ
tizimlarida risklar taqsimlanishi, intellektual mulk huquqlarining taqsimlanishi va
natija uchun javobgarlik masalalari bo yicha jiddiy farqlar kuzatiladi. Ushbu
ʻ
bo limda Rossiya Federatsiyasi, Qozog iston Respublikasi, Germaniya, Fransiya,
ʻ ʻ
Amerika Qo shma Shtatlari va xalqaro amaliyotdagi o xshash institutlar qiyosiy
ʻ ʻ
tahlil qilinadi.
Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik kodeksining 38-bobi (769–778-moddalar)
to liq holda “Nauchno-issledovatel skix, opytno-konstruktorskix i
ʻ ʼ
texnologicheskix rabot” pudratiga bag ishlangan bo lib, bu norma O zbekiston
ʻ ʻ ʻ
Fuqarolik kodeksining 693–702-moddalari bilan deyarli bir xil mazmunga ega.
Rossiya FK 769-moddasiga ko ra, ilmiy-tekshirish ishlari bo yicha ijrochi
ʻ ʻ
buyurtmachi texnikaviy topshiriqqa muvofiq ilmiy tadqiqot o tkazish majburiyatini
ʻ
oladi, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari bo yicha esa yangi buyum
ʻ
namunasini, konstruktorlik hujjatlarini yoki texnologiyani ishlab chiqish
majburiyatini oladi. O zbekiston FKdan farqli o laroq emas, risk asosan
ʻ ʻ
buyurtmachida jamlanadi (775–776-moddalar): agar natijaga erishib bo lmasligi
ʻ
ijrochiga bog li bo lmagan sabablarga ko ra aniqlansa, buyurtmachi amalga
ʻ ʻ ʻ
oshirilgan ishlar va xarajatlarni qoplashga majbur. Maxfiylik talabi (771-modda),
15

shaxsiy bajarish printsipi (770-modda) va intellektual mulk huquqlarining
taqsimlanishi (772-modda) ham O zbekiston normalariga to liq mos keladi.ʻ ʻ
Amaliyotda Rossiya sud amaliyotida (masalan, Rossiya Federatsiyasi Oliy sudi
Plenumi 2014-yil 23-iyundagi 25-son qarori) texnikaviy topshiriqning aniqligi va
natijaga erishmaslik riskining buyurtmachiga yuklatilishi ta kidlanadi. Masalan,
ʼ
“Rosatom” korporatsiyasi bilan ilmiy-tadqiqot institutlari o rtasidagi
ʻ
shartnomalarda riskning buyurtmachida jamlanishi innovatsion loyihalarni
moliyalashtirishni rag batlantirishga xizmat qiladi, chunki ijrochi moliyaviy
ʻ
xavflardan himoyalangan bo ladi. O zbekiston va Rossiya normalarining deyarli
ʻ ʻ
bir xilligi ikki davlat fuqarolik qonunchiligining umumiy tarixiy ildizlaridan (sovet
huquqiy modeli) kelib chiqadi va Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi doirasidagi huquqiy
yaqinlashuvni ta minlaydi.
ʼ 10
Qozog iston Respublikasi Fuqarolik kodeksining (alohida qism) 34-bobi
ʻ
pudratga bag ishlangan bo lib, 686–695-moddalar ilmiy-tekshirish, tajriba-
ʻ ʻ
konstruktorlik va texnologik ishlarga oid maxsus qoidalarni belgilaydi. Ushbu
normalar ham Rossiya va O zbekiston modellariga asoslangan bo lib, risk
ʻ ʻ
buyurtmachida jamlanishi (692-modda), maxfiylik majburiyati va intellektual mulk
huquqlarining shartnomada belgilanadigan taqsimlanishi jihatidan deyarli farq
qilmaydi. Qozog iston amaliyotida “Nazarbayev Universiteti” yoki “Park
ʻ
innovatsion texnologiy” loyihalari doirasidagi shartnomalarda ko pincha royalti
ʻ
to lovlari orqali ijrochiga tijoratlashtirish huquqi beriladi. Bu esa O zbekistonning
ʻ ʻ
“Innovatsion faoliyat to g risida”gi Qonuniga o xshash rag batlantirish
ʻ ʻ ʻ ʻ
mexanizmini ko rsatadi.
ʻ
Germaniya huquqiy tizimida ilmiy-tekshirish va tajriba-konstruktorlik ishlari
uchun maxsus kodifikatsiya qilingan institut mavjud emas. Bunday munosabatlar
Germaniya Fuqarolik kodeksi (BGB)ning §631 va undan keyingi moddalaridagi
“Werkvertrag” (ish bajarish pudrati) yoki §611 va undan keyingi moddalaridagi
“Dienstvertrag” (xizmat ko rsatish shartnomasi) orqali tartibga solinadi.
ʻ
10
Примерные формы договоров на выполнение НИР, НИОКР / Национальный исследовательский
университет «Высшая школа экономики». – 2021. – Обновлено 21.05.2021. – Режим доступа:
https://legal.hse.ru/rndip/sponsored_research .
16

Germaniya huquqida asosiy farq – natija uchun javobgarlikning pudratchida
(ijrochida) bo lishidir. Werkvertrag bo yicha pudratchi belgilangan natijagaʻ ʻ
(Erfolg) erishish majburiyatini oladi va agar natijaga erishilmasa, haq olish
huquqini yo qotadi (§635 BGB). Ilmiy-tekshirish ishlari ko pincha Dienstvertrag
ʻ ʻ
sifatida baholanadi, chunki ilmiy faoliyatning noaniq xususiyati tufayli
muvaffaqiyat kafolatlanmaydi. Bu esa O zbekiston va Rossiya normalaridan
ʻ
tubdan farq qiladi – Germaniyada risk asosan ijrochida jamlanadi. Amalda,
masalan, “Fraunhofer” institutlari yoki “Max Planck” jamiyatlari bilan sanoat
korxonalari (Siemens, BMW) o rtasidagi shartnomalarda risklarga alohida risk
ʻ
taqsimlash shartlari kiritiladi. Germaniya federal iqtisodiyot vazirligi tomonidan
ishlab chiqilgan “Model agreements for research and development cooperation”
(2018) da maxfiylik, intellektual mulk huquqlari va risklarni taqsimlash bo yicha
ʻ
standart shartlar tavsiya etiladi. Ushbu hujjatda buyurtmachi natijalardan
foydalanish huquqiga ega bo ladi, lekin ijrochiga ham tijoriy foydalanish huquqi
ʻ
(litsenziya) berilishi mumkin. Germaniya huquqining ushbu yondashuvi ijrochini
natija sifatiga yuqori mas'uliyat bilan ishlaydi, lekin innovatsion loyihalarda
moliyaviy xavfni oshiradi – shuning uchun amaliyotda ko pincha aralash
ʻ
shartnomalar (Werkvertrag + Dienstvertrag elementlari) tuziladi.
Fransiya huquqiy tizimida ham maxsus kodifikatsiya yo q. Fransiya
ʻ
Fuqarolik kodeksining 1101 va undan keyingi moddalari umumiy shartnoma
huquqini, 1710-moddasi esa “entreprise” (pudrat) shartnomasini belgilaydi. Ilmiy-
tekshirish va tajriba-konstruktorlik ishlari ko pincha “contrat de recherche et
ʻ
développement” yoki “contrat de prestation de recherche” sifatida tartibga solinadi
va Code de la recherche (L.111-1 va undan keyingi moddalar) bilan birgalikda
qo llaniladi. Fransiya huquqida risk taqsimlanishi shartnoma erkinligi printsipiga
ʻ
asoslanadi (Code civil 1103-modda), ya'ni taraflar o zaro kelishuv orqali riskni
ʻ
belgilaydi. Biroq sud amaliyotida (Cour de cassation qarorlari) ilmiy
tadqiqotlarning noaniqligi hisobga olinib, ko pincha “obligation de moyens”
ʻ
(vositalarni qo llash majburiyati) emas, balki “obligation de résultat” (natija
ʻ
majburiyati) qo llanilmaydi. Fransiya davlat ilmiy markazlari (CNRS, INRA) bilan
ʻ
17

sanoat korxonalari (Airbus, Sanofi) o rtasidagi shartnomalarda intellektual mulkʻ
huquqlari ko pincha hamkorlikda taqsimlanadi va Code de la propriété
ʻ
intellectuelle L.611-1 va undan keyingi moddalari bo yicha davlat manfaatlarini
ʻ
hisobga olgan holda tartibga solinadi. Fransiya huquqining muhim xususiyati –
davlat buyurtmalari uchun Code de la commande publique da R&D shartnomalari
maxsus tartibda (innovatsion sheriklik) o tkazilishi mumkin, bu esa raqobat va
ʻ
shaffoflikni ta minlaydi. O zbekiston huquqidan farqli o laroq, Fransiyada
ʼ ʻ ʻ
maxfiylik buzilishi uchun javobgarlik fuqarolikdan tashqari jinoiy javobgarlikka
ham olib kelishi mumkin (Code pénal 226-13-modda).
Amerika Qo shma Shtatlarida ilmiy-tekshirish va tajriba-konstruktorlik
ʻ
ishlari shartnomalari common law asosida tartibga solinadi va yagona federal
kodeks mavjud emas. Asosiy shakl – “Sponsored Research Agreement” (SRA)
yoki “Collaborative Research and Development Agreement” (CRADA – davlat
muassasalari uchun). Ushbu shartnomalar universitetlar va korporatsiyalar
o rtasida keng tarqalgan bo lib, intellektual mulk huquqlari masalasi markaziy
ʻ ʻ
o rin tutadi. Bayh-Dole Act (1980) federal qonun) universitetlarga federal
ʻ
moliyalashtirish bilan olingan ixtirolar uchun patent huquqini beradi, shuningdek,
sponsor (buyurtmachi) ga eksklyuziv yoki non-eksklyuziv litsenziya berilishi
mumkin. Risk taqsimlanishi shartnomada erkin belgilanadi, lekin amaliyotda
sponsor natijaga erishmaslik riskini o z zimmasiga oladi (xuddi O zbekiston va
ʻ ʻ
Rossiya kabi). MIT, Stanford yoki Harvard universitetlari bilan Google, Pfizer
korporatsiyalari o rtasidagi shartnomalarda odatda sponsor ga birinchi rad etish
ʻ
huquqi (right of first refusal) yoki eksklyuziv litsenziya beriladi, lekin ixtirochi
(ijrochi) ga royalti to lovlari kafolatlanadi. AQSh huquqining muhim farqi –
ʻ
“march-in rights” (federal hukumatning majburiy litsenziya berish huquqi)
mavjudligi, bu davlat manfaatlarini himoya qiladi (masalan, pandemiya paytida
vaktsina patentlari bo yicha). Maxfiylik (NDA – Non-Disclosure Agreement)
ʻ
alohida shartnoma orqali ta minlanadi va buzilishi uchun katta jarimalar
ʼ
qo llaniladi.
ʻ
18

Buyuk Britaniya huquqida ham maxsus institut yo q, lekin “research andʻ
development agreement” umumiy shartnoma huquqi va intellektual mulk
qonunchiligiga (Patents Act 1977, Copyright, Designs and Patents Act 1988)
asoslanadi. Lambert Toolkit (2000-yillar boshida ishlab chiqilgan model
shartnomalar) universitetlar va sanoat o rtasidagi hamkorlik uchun standart
ʻ
shartlarni taklif etadi. Risk odatda buyurtmachida, intellektual mulk huquqlari esa
shartnomada belgilanadi (ko pincha universitetda qoladi, sponsor ga litsenziya
ʻ
beriladi).
Qiyosiy tahlil shuni ko rsatadiki, O zbekiston Respublikasi Fuqarolik
ʻ ʻ
kodeksining ushbu instituti postsovet huquqiy makonida (Rossiya, Qozog iston)
ʻ
eng progressiv va innovatsiyalarni rag batlantiruvchi hisoblanadi, chunki natijaga
ʻ
erishmaslik riski buyurtmachida jamlanishi ilmiy-tadqiqot muassasalarining
moliyaviy barqarorligini ta minlaydi. Germaniya va Fransiya huquqida riskning
ʼ
asosan ijrochida bo lishi innovatsion loyihalarni moliyalashtirishni qiyinlashtiradi
ʻ
– shuning uchun Yevropa Ittifoqi darajasida Horizon Europe dasturi orqali
risklarni taqsimlash mexanizmlari joriy etilgan. AQSh huquqi esa intellektual
mulkni tijoratlashtirishda eng moslashuvchan hisoblanadi – Bayh-Dole Act tufayli
AQSh universitetlari yillik milliardlab dollar royalti daromadi oladi. O zbekiston
ʻ
huquqi uchun tavsiya etilishi mumkin bo lgan jihat – AQSh va Germaniya
ʻ
modelidagi kabi birinchi rad etish huquqi yoki royalti majburiyatini majburiy qilish
orqali ijrochilar motivatsiyasini yanada oshirish mumkin.
Umuman olganda, chet el tajribasi shuni ko rsatadiki, ilmiy-tekshirish va
ʻ
tajriba-konstruktorlik ishlari pudrati shartnomasining samaradorligi risklarni
adolatli taqsimlash, intellektual mulk huquqlarini aniq taqsimlash va maxfiylikni
qat iy himoya qilishga bog liq. O zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining
ʼ ʻ ʻ
ushbu normalari innovatsion iqtisodiyot talablariga to liq javob beradi va postsovet
ʻ
makonida yetakchi hisoblanadi, biroq Yevropa va Amerika tajribasidan
foydalangan holda intellektual mulkni tijoratlashtirish mexanizmlarini yanada
takomillashtirish maqsadga muvofiq bo lardi.
ʻ 11

11
ГОСТ Р 7.0.8-2025. Национальный стандарт Российской Федерации. Система стандартов по информации,
библиотечному и издательскому делу. Делопроизводство и архивное дело. Термины и определения / утв.
19

II.BOB.SHARTNOMA TOMONLARINING HUQUQ VA
MAJBURIYATLARI
II.1. Buyurtmachi huquq va majburiyatlari moliyalashtirish, texnik topshiriq
berish, natijani qabul qilish, intellektual mulk huquqlari
Ilmiy-tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrati
shartnomasining fuqarolik-xuquqiy munosabatlarida buyurtmachining huquq va
majburiyatlari markaziy o rin tutadi. O zbekiston Respublikasi Fuqarolikʻ ʻ
kodeksining 37-bobida belgilangan umumiy pudrat qoidalariga asoslanib, lekin
ushbu shartnoma turining o ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda 693–702-
ʻ
moddalar doirasida batafsil tartibga solingan majburiyatlar va huquqlar mazmuni
ilmiy-texnikaviy faoliyatning murakkabligi, ijodiy xususiyati va natijaga
erishmaslik ehtimoli yuqoriligini to liq aks ettiradi. Buyurtmachi shartnomaning
ʻ
asosiy subyektlaridan biri sifatida moliyaviy, tashkiliy va huquqiy jihatdan
loyihani ta minlovchi tomon bo lib, uning asosiy majburiyatlari quyidagilardan
ʼ ʻ
iborat: texnikaviy topshiriq berish va zarur axborot bilan ta minlash, ish natijasini
ʼ
qabul qilish, pudratchiga haq to lash va xarajatlarni qoplash, shuningdek
ʻ
intellektual mulk huquqlarini huquqiy muhofaza qilish talablariga rioya qilish (FK
697-modda). Shu bilan birga, buyurtmachi natijalardan foydalanishning asosiy
huquqiga ega bo lib, bu huquq shartnomaning vozmezdniy xususiyatidan kelib
ʻ
chiqadi (FK 696-modda).
Buyurtmachining eng muhim majburiyatlaridan biri – texnikaviy topshiriq
berish va zarur axborot bilan ta minlashdir (FK 697-moddasi 1-qismi). Ushbu
ʼ
majburiyat shartnomaning konsensual xususiyatiga asoslanadi, ya ni shartnoma
ʼ
kuchga kirishi uchun texnikaviy topshiriqning mavjudligi shart emas, lekin uning
berilishi pudratchiga ishni boshlash imkonini yaratadi. Texnikaviy topshiriq ilmiy-
texnikaviy vazifani, kutilayotgan natijani, sinov metodlarini, muddatlarni va sifat
talablarini batafsil aks ettirishi kerak. Agar texnikaviy topshiriq noaniq yoki
noto g ri bo lsa, pudratchi ishni to g ri bajara olmagani uchun javobgar bo lmaydi
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
Приказом Росстандарта от 28.01.2025 № 30-ст. – Москва: Стандартинформ, 2025. – 45 с. – Режим доступа:
https://legalacts.ru/doc/gost-r-708-2025-natsionalnyi-standart-rossiiskoi-federatsii-sistema-standartov/ .
20

va buyurtmachi qo shimcha xarajatlarga duch kelishi mum frigat etiladi. Sudʻ
amaliyotida (O zbekiston Respublikasi Iqtisodiy sudlari tomonidan 2022-yilda
ʻ
ko rib chiqilgan ishda) farmatsevtika kompaniyasi yangi dori molekulasini sintez
ʻ
qilish bo yicha shartnoma tuzgandi, lekin texnikaviy topshiriqda molekula
ʻ
xususiyatlari noaniq ko rsatilgan edi. Natijada ish natijasi buyurtmachining
ʻ
kutilgan talablariga javob bermadi, lekin sud buyurtmachining da vosini rad etdi,
ʼ
chunki u texnikaviy topshiriqni o zgartirish huquqidan foydalanmagan edi. Bu
ʻ
holat texnikaviy topshiriqning aniqligi shartnomaning haqiqiyligi uchun hal
qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini ko rsatadi.
ʻ
Buyurtmachining texnikaviy topshiriqni o zgartirish yoki qo shimcha berish
ʻ ʻ
huquqiga ega (FK 697-moddasi 3-qismi). Bu huquq ilmiy-tekshirish jarayonidagi
noaniqlikni hisobga olgan holda ishlab chiqilgan bo lib, lekin o zgartirish
ʻ ʻ
pudratchiga bog liq bo lmagan sabablarga ko ra ish natijasiga ta sir qilmasligi va
ʻ ʻ ʻ ʼ
qo shimcha xarajatlarni buyurtmachi tomonidan qoplanishi shart. Masalan,
ʻ
nanotexnologiya loyihasida dastlabki texnikaviy topshiriqda materialning 95%
tozaligini talab qilingan bo lsa, keyinchalik yangi ilmiy ma lumotlar asosida 99%
ʻ ʼ
talab qo yilsa, buyurtmachi qo shimcha xarajatlarni o z zimmasiga oladi.
ʻ ʻ ʻ
Amaliyotda “Toshkent farmatsevtika instituti” bilan “Dentafill” korxonasi
o rtasidagi shartnomada texnikaviy topshiriq uch bosqichda o zgartirilgan va har
ʻ ʻ
galgi o zgartirish alohida protokol bilan rasmiylashtirilgan. Bu esa nizolarning
ʻ
oldini olgan. 12
Buyurtmachining eng katta majburiyatlaridan biri – ish natijasini qabul
qilishdir (FK 697-moddasi 2-qismi va FK 720-moddasi bilan birgalikda). Qabul
qilish ikki bosqichda amalga oshiriladi: oraliq qabul qilish (ish jarayonini kuzatish)
va yakuniy qabul qilish (natijani qabul qilish). Ilmiy-tekshirish ishlari bo yicha
ʻ
hisobot, tajriba-konstruktorlik ishlari bo yicha esa namuna nusxa va konstruktorlik
ʻ
hujjatlar topshiriladi. Agar natija texnikaviy topshiriq talablariga javob bersa,
buyurtmachi uni qabul qilishi shart, aks holda kamchiliklarn aniqlasa, pudratchiga
12
Минстрой РФ. Свод правил «Научно-техническое сопровождение инженерных изысканий,
проектирования и строительства» / Инспекция государственного строительного надзора Новосибирской
области. – 2023. – Режим доступа: https://gsn.nso.ru/news/1033 .
21

ularni bartaraf etish talab qilishi mumkin (FK 698-moddasi). Kamchilik real bo lib,ʻ
pudratchiga bog liq bo lsa, uni bartaraf etish xarajatlari pudratchi zimmasiga
ʻ ʻ
yuklatiladi. Masalan, 2023-yilda “O zbekneftgaz” korxonasi yangi neft qayta
ʻ
ishlash texnologiyasini ishlab chiqish bo yicha shartnomada yakuniy sinov
ʻ
natijalari topshiriq talablaridan 12% past bo lgan, lekin bu kamchilik pudratchiga
ʻ
emas, balki neft tarkibidagi kutilmagan aralashmalar sababli edi. Sud
buyurtmachini natijani qabul qilishga majbur qildi va to liq haq to lashga hukm
ʻ ʻ
chiqardi. Bu holat ilmiy-texnikaviy jarayonidagi noaniqlikni hisobga olgan holda
buyurtmachi huquqiy himoya qilinishini ko rsatadi.
ʻ
Buyurtmachi ish uchun haq to lash majburiyatiga ega bo lib, bu majburiyat
ʻ ʻ
shartnomaning vozmezdniy xususiyatidan kelib chiqadi (FK 670-modda). Haq
to lash tartibi shartnomada belgilanadi – avans, bosqichma-bosqich yoki yakuniy.
ʻ
Eng muhimi, natijaga erishib bo lmasligi pudratchiga bog liq bo lmagan
ʻ ʻ ʻ
sabablarga ko ra aniqlansa, buyurtmachi amalga oshirilgan ishlar qiymatini
ʻ
to lashi shart (FK 699-va 700-moddalar). Masalan, biotexnologiya loyihasida
ʻ
yangi vaktsina ishlab chiqarishda klinik sinovlardan oldin natijaga erishib
bo lmasligi aniqlansa, institut o z xarajatlari (lekin umumiy bahodan oshmagan
ʻ ʻ
holda) qoplanadi. Bu qoida ilmiy faoliyatning noaniqligini hisobga olgan holda
ishlab chiqilgan bo lib, Germaniya huquqidagi kabi riskni faqat pudratchiga
ʻ
yuklatishdan farqli olaroq, ijrochini moliyaviy himoya qiladi.
Buyurtmachi intellektual mulk huquqlariga alohida e tibor qaratishi lozim.
ʼ
FK 696-moddasiga ko ra, agar shartnomada boshqacha nazarda tutilmagan bo lsa,
ʻ ʻ
buyurtmachi natijalardan to liq foydalanish huquqiga ega bo ladi, pudratchi esa o z
ʻ ʻ ʻ
ehtiyojlari uchun foydalanishi mumkin. Huquqiy muhofazaga loyiq natijalar
(ixtiro, foydali model, sanoat namunasi) bo yicha patent huquqi buyurtmachiga
ʻ
tegishli bo ladi, lekin shartnomada pudratchiga royalti to lovlari evaziga tijoriy
ʻ ʻ
foydalanish huquqi berilishi mumkin. Masalan, “UzAuto Motors” korxonasi yangi
dvigatel texnologiyasini ishlab chiqish bo yicha ilmiy markaz bilan shartnoma
ʻ
tuzganda, patent huquqi buyurtmachiga, lekin ijrochiga har bir sotilgan avtomobil
uchun 0,5% royalti to lovlari belgilanadi. Bu esa ijrochilar motivatsiyasini oshiradi
ʻ
22

va texnologiyani tijoratlashtirishni tezkashtiradi. Amaliyotda “Toshkent kimyo-
texnologiya instituti” bilan xususiy korxona o rtasida yangi polimer material ishlabʻ
chiqarish shartnomasida intellektual mulk huquqlari 60/40 nisbatda taqsimlangan –
buyurtmachi asosiy huquqqa ega, lekin ijrochi uchinchi shaxslarga litsenziya
berish huquqiga ega bo lgan.
ʻ 13
Buyurtmachi maxfiylik majburiyatiga ega bo lib, shartnoma predmetiga doir
ʻ
ma lumotlarni uchinchi shaxslara oshkor qilmasligi lozim (FK 695-modda).
ʼ
Buzilishi jarima yoki zarar undirilishiga olib keladi. Masalan, mudofaa sanoati
shartnomasida maxfiylik buzilishi jinoiy javobgarlikka sabab bo lishi mumkin.
ʻ
Xulosa qilib aytganda, buyurtmachi huquq va majburiyatlari ilmiy-tekshirish
va tajriba-konstruktorlik ishlari pudrati shartnomasini samarali amalga oshirishda
hal qiluvchi ahamiyatga ega. Texnikaviy topshiriqning sifatli berilishi loyihani
muvaffaqiyatini, natijani to g ri qabul qilishi adolatli huquqiy munosabatlarn
ʻ ʻ
ta minlaydi, haq to lash va xarajatlarni qoplashi ijrochini rag batlantiradi,
ʼ ʻ ʻ
intellektual mulk huquqlarini to g ri taqsimlashi esa innovatsion iqtisodiyot
ʻ ʻ
rivojlanishiga hisssa qo shadi.
ʻ
II.2. Pudratchi huquq va majburiyatlari ishni belgilangan muddatda va
sifatda bajarish, xavfni o z zimmasiga olish, maxfiylik
ʻ
Ilmiy-tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrati
shartnomasida pudratchi (ijrochi) fuqarolik-xuquqiy munosabatlarning asosiy
subyektlaridan biri bo lib, uning huquq va majburiyatlari O zbekiston Respublikasi
ʻ ʻ
Fuqarolik kodeksining 698-moddasida batafsil belgilangan hamda 693–702-
moddalar doirasidagi maxsus qoidalar bilan to ldirilgan. Pudratchi shartnomaning
ʻ
ijro etuvchi tomoni sifatida ilmiy-texnikaviy faoliyatning ijodiy, murakkab va
noaniq xususiyatlarini hisobga olgan holda yuqori darajadagi mas uliyat
ʼ
yuklatilgan subyekt hisoblanadi. Uning asosiy majburiyatlari ishni belgilangan
muddatda va texnikaviy topshiriq talablariga muvofiq sifatli bajarish, natijaga
erishib bo lmasligi haqida o z vaqtida xabardor qilish, kamchiliklarni o z
ʻ ʻ ʻ
13
Договоры на выполнение научно-исследовательских, опытно-конструкторских и технологических работ /
В. Н. Суханов // Гражданское право. Учебник. – 4-е изд., перераб. и доп. – Москва: Волтерс Клувер, 2022. –
Т. 2. – С. 456–478.
23

hisobidan bartaraf etish, maxfiylikni ta minlash, intellektual mulk huquqlariniʼ
himoya qilish talablariga rioya qilishdan iborat. Shu bilan birga, pudratchi haq
olish, qo shimcha xarajatlarni qoplash, texnikaviy topshiriq o zgartirilganda
ʻ ʻ
muddatni uzaytirish va natijalardan ma lum doirada foydalanish huquqiga ega.
ʼ
Ushbu huquq va majburiyatlarning muvozanati shartnomaning samaradorligini
ta minlaydi va innovatsion faoliyatni rag batlantirishga xizmat qiladi.
ʼ ʻ
Pudratchining eng muhim majburiyati – ishni texnikaviy topshiriqqa
muvofiq, belgilangan muddatlarda va tegishli sifatda bajarishdir (FK 698-moddasi
1-qismi). Bu majburiyat pudrat shartnomasining umumiy qoidalaridan (FK 670-
modda) kelib chiqib, lekin ilmiy faoliyatning o ziga xosligi bilan boyitilgan. Ilmiy-
ʻ
tekshirish ishlari bo yicha pudratchi buyurtmachi topshirig ida ko rsatilgan ilmiy
ʻ ʻ ʻ
tadqiqotlarni amalga oshirishi, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari
bo yicha esa yangi buyum namunasini, konstruktorlik hujjatlarini yoki
ʻ
texnologiyani ishlab chiqishi shart. Muddatlar shartnomada yoki texnikaviy
topshiriqda aniq belgilanadi va ularning buzilishi fuqarolik javobgarlikka (jarima,
zarar undirish) olib keladi (FK 701-modda). Amaliyotda muddatlarning buzilishi
ko pincha obyektiv sabablarga (masalan, yetkazib beruvchilarning kechikishi yoki
ʻ
kutilmagan ilmiy qiyinchiliklar) bog liq bo ladi, lekin pudratchi bunday holatlarda
ʻ ʻ
buyurtmachini o z vaqtida xabardor qilishi va muddatni uzaytirishni so rashi
ʻ ʻ
lozim. Masalan, 2023-yilda Toshkent davlat texnika universiteti qoshidagi ilmiy
markaz “O zbekiston temir yo llari” AJ bilan yangi lokomotiv tormoz tizimi
ʻ ʻ
konstruktorlik hujjatlarini ishlab chiqish bo yicha shartnoma tuzgan edi. Dastlabki
ʻ
muddat 12 oy bo lgan, ammo import materiallarning yetkazib berilishidagi
ʻ
kechikish sababli pudratchi muddatni 4 oyga uzaytirishni so radi va bu o zgartirish
ʻ ʻ
qo shimcha protokol bilan rasmiylashtirildi. Agar pudratchi bunday xabarnoma
ʻ
bermaganida, buyurtmachi shartnomani bir tomonlama bekor qilish va jarima
undirish huquqiga ega bo lardi (FK 450-modda bilan birgalikda).
ʻ
Ishni sifatli bajarish majburiyati pudratchining asosiy mas uliyatidir va u
ʼ
texnikaviy topshiriq talablari, davlat standartlari (O zDST), xalqaro standartlar
ʻ
(ISO, IEC) va ilmiy-texnikaviy sohaning odatiy talablariga muvofiqlikni o z ichiga
ʻ
24

oladi. Agar natija texnikaviy topshiriqqa javob bermasa va bu pudratchining aybi
bilan bog liq bo lsa, u kamchiliklarni o z hisobidan bartaraf etishi yoki bahoniʻ ʻ ʻ
kamaytirishga rozilik berishi shart (FK 698-moddasi 3-qismi). Sud amaliyotida
sifat masalasi bo yicha ko p nizolar yuzaga keladi. Masalan, 2024-yilda
ʻ ʻ
Samarqand kimyo korxonasi yangi katalizator ishlab chiqarish bo yicha ilmiy-
ʻ
tadqiqot instituti bilan shartnoma tuzgan edi. Yakuniy natija (katalizator namunasi)
laboratoriya sinovlarida 92% samaradorlik ko rsatdi, texnikaviy topshiriqda esa
ʻ
97% talab qilingan edi. Ekspertiza xulosasiga ko ra, kamchilik pudratchining
ʻ
noto g ri metodika tanlaganligi bilan bog liq edi, shuning uchun sud pudratchini
ʻ ʻ ʻ
kamchiliklarni bartaraf etishga va qo shimcha 6 oy muddat berishga majbur qildi.
ʻ
Aksincha, agar kamchilik buyurtmachining noto g ri ma lumotlari yoki texnikaviy
ʻ ʻ ʼ
topshiriqning noaniqligi bilan bog liq bo lsa, pudratchi javobgar bo lmaydi. Bu
ʻ ʻ ʻ
holat fuqarolik huquqining adolat va ekvivalentlik printsipiga asoslanadi. 14
Pudratchining muhim majburiyatlaridan biri – natijaga erishib bo lmasligi
ʻ
haqida o z vaqtida xabardor qilishdir (FK 698-moddasi 4-qismi). Ilmiy
ʻ
faoliyatning noaniq xususiyati tufayli natija kafolatlanmaydi, lekin pudratchi
bunday holatni aniqlagan zahotiyoq buyurtmachiga xabar berishi va ishni
to xtatishi shart. Aks holda, u ortiqcha xarajatlarga javobgar bo ladi. Masalan,
ʻ ʻ
biotexnologiya loyihasida yangi o simlik himoya vositasi ishlab chiqishda
ʻ
pudratchi (ilmiy institut) 8-oyda molekula sintezining ilmiy jihatdan imkonsizligini
aniqladi va darhol buyurtmachiga (agrokorxona) xabar berdi. Natijada ish
to xtatildi va pudratchi amalga oshirilgan xarajatlarni qoplash huquqiga ega bo ldi
ʻ ʻ
(FK 699-modda). Agar xabar berilmaganida, pudratchi ortiqcha xarajatlarni o zi
ʻ
ko tarishi kerak bo lardi.
ʻ ʻ
Xavfni (riskni) o z zimmasiga olish masalasida ushbu shartnoma turi
ʻ
umumiy pudratdan tubdan farq qiladi. Umumiy pudratda risk asosan pudratchida
jamlanadi (FK 634-modda), ilmiy-tadqiqot pudratida esa natijaga erishmaslik riski
asosan buyurtmachida (FK 699–700-moddalar). Biroq pudratchi o z aybi bilan
ʻ
bog liq risklarni to liq o z zimmasiga oladi – masalan, noto g ri metodika,
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
14
Договор на выполнение научно-исследовательских, опытно-конструкторских и технологических работ / И.
В. Кушнир // Гражданское право. – 2020. – С. 182–190. – Режим доступа: https://be5.biz/pravo/g029/182.html .
25

malakasiz xodimlar yoki texnikaviy topshiriqqa rioya qilmaslik. Agar natijaga
erishmaslik pudratchiga bog liq bo lmagan sabablarga (ilmiy jihatdan yangiʻ ʻ
kashfiyotlarning yo qligi, obyektiv imkonsizlik) ko ra yuzaga kelsa, u amalga
ʻ ʻ
oshirilgan ishlar va xarajatlarni qoplash huquqiga ega. Bu qoida ilmiy faoliyatning
ijodiy xususiyatini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan bo lib, Rossiya va
ʻ
Qozog iston fuqarolik kodekslaridagi kabi norma bilan to liq mos keladi,
ʻ ʻ
Germaniya huquqidagi (BGB §635) riskni pudratchiga yuklashdan farqli o laroq,
ʻ
ijrochini moliyaviy jihatdan himoya qiladi. Amalda bu norma ilmiy
muassasalarning innovatsion loyihalarga jalb qilinishini osonlashtiradi.
Maxfiylik majburiyati pudratchining eng qat iy majburiyatlaridan biridir
ʼ
(FK 695-modda). Taraflar shartnoma predmeti, jarayoni va natijalariga doir
ma lumotlarni maxfiy saqlashi shart, agar shartnomada boshqacha ko rsatilmagan
ʼ ʻ
bo lsa. Maxfiylik muddati odatda 5–15 yil belgilanadi va buzilishi jarima, zarar
ʻ
undirish yoki shartnomani bekor qilishga olib keladi. Mudofaa sanoati yoki
farmatsevtika loyihalarida maxfiylik buzilishi jinoiy javobgarlikka ham sabab
bo lishi mumkin (“Davlat sirları to g risida”gi Qonun). Masalan, 2022-yilda bir
ʻ ʻ ʻ
ilmiy markaz xodimi yangi material formulasi haqidagi ma lumotni uchinchi
ʼ
shaxsga oshkor qilgani uchun institut buyurtmachi tomonidan 500 mln so m jarima
ʻ
to lashga majbur bo ldi. Bu holat maxfiylik shartining majburiyligini va uning
ʻ ʻ
buzilishi uchun qat iy javobgarlikni ko rsatadi.
ʼ ʻ
Pudratchi intellektual mulk huquqlarini himoya qilish talablariga rioya
qilishi shart (FK 698-moddasi 2-qismi). U uchinchi shaxslarning mualliflik huquqi,
patent yoki savdo sirlarini buzmasligiga kafolat berishi lozim. Agar natija huquqiy
muhofazaga loyiq bo lsa (ixtiro, foydali model), pudratchi patent olish jarayonida
ʻ
buyurtmachiga yordam berishi kerak. Amaliyotda ko pincha shartnomada
ʻ
pudratchiga royalti to lovlari evaziga tijoriy foydalanish huquqi beriladi, bu
ʻ
ijrochilar motivatsiyasini oshiradi.
Pudratchining huquqlari orasida eng muhimi – haq olish huquqidir. Haq
to lash tartibi shartnomada belgilanadi va natija topshirilgandan keyin to liq
ʻ ʻ
amalga oshiriladi. Natijaga erishmaslik pudratchiga bog liq bo lmagan sabablarga
ʻ ʻ
26

ko ra yuz bersa ham, u amalga oshirilgan ishlar uchun haq oladi (FK 699–700-ʻ
moddalar). Qo shimcha xarajatlar (texnikaviy topshiriq o zgartirilganda)
ʻ ʻ
buyurtmachi tomonidan qoplanadi. Pudratchi natijalardan o z ehtiyojlari uchun
ʻ
foydalanish huquqiga ega (FK 696-modda).
Xulosa qilib aytganda, pudratchining huquq va majburiyatlari ilmiy-
tekshirish va tajriba-konstruktorlik ishlari pudrati shartnomasining muvaffaqiyatini
belgilovchi omil hisoblanadi. Ishni muddatda va sifatli bajarish, maxfiylikni
ta minlash, o z aybiga bog liq risklarni o z zimmasiga olish pudratchidan yuqori
ʼ ʻ ʻ ʻ
malaka va mas uliyat talab qiladi. Shu bilan birga, natijaga erishmaslik riskining
ʼ
asosan buyurtmachida jamlanishi ijrochini moliyaviy jihatdan himoya qiladi va
innovatsion faoliyatni rag batlantiradi. Sud amaliyoti va amaliy misollar shuni
ʻ
ko rsatadiki, pudratchilarning huquqlarini to g ri tushunish va majburiyatlarni
ʻ ʻ ʻ
vijdonan bajarishi shartnoma munosabatlarining barqarorligini ta minlaydi va
ʼ
O zbekistonning innovatsion iqtisodiyot strategiyasiga hissa qo shadi.
ʻ ʻ 15

II.3. Risklarni taqsimlash printsipi
Ilmiy-tekshirish tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrati
shartnomasining fuqarolik-xuquqiy xususiyatlaridan biri risklarni taqsimlash
printsipi bo lib, u ushbu shartnomasi O zbekiston Respublikasi Fuqarolik
ʻ ʻ
kodeksining 699–700-moddalarida batafsil tartibga solinadi va ilmiy-texnikaviy
faoliyatning o lib, bu pudrat shartnomasining eng o ziga xos va innovatsion
ʻ ʻ
jihatlaridan biridir. Ushbu printsip, ilmiy faoliyatning noaniqligi, ijodiy xususiyati
va natijaga erishishning kafolatlanmasligini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan
bo lib, umumiy pudratdan (FK 634-modda bo yicha risk asosan pudratchida
ʻ ʻ
jamlanadi) tubdan farq qiladi va risklarni asosan buyurtmachiga yuklaydi. Bu
yondashuv ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlarning iqtisodiyotini
rag batlantirish, ilmiy muassasalarni moliyaviy jihatdan himoya qilish va
ʻ
innovatsion loyihalarni moliyalashtirishni osonlashtirishga qaratilgan. Risklarni
taqsimlash printsipi fuqarolik huquqining adolat, ekvivalentlik va shaxsiy ishonch
15
Выполнение научно-исследовательских, опытно-конструкторских и технологических работ / А. А.
Молчанов // Гражданское право (особенная часть). – 2019 (переизд. 2021). – С. 5–12. – Режим доступа:
https://be5.biz/pravo/g033/5.html .
27

printsipilariga asoslanadi hamda, shartnoma taraflarining manfaatlarini
muvozanatlashtirish orqali ilmiy-texnikaviy taraqqiyotni huquqiy jihatdan
ta minlaydi.ʼ
O zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 699-moddasiga muvofiq,
ʻ
ilmiy-tekshirish ishlari bo yicha, agar belgilangan natijaga erishib bo lmasligi yoki
ʻ ʻ
ishni davom ettirish maqsadga muvofiqligi yo qotilganligi pudratchiga bog liq
ʻ ʻ
bo lmagan sabablarga ko ra aniqlansa, buyurtmachi amalga oshirilgan ishlar
ʻ ʻ
qiymatini to lashi shart, lekin bu to lov umumiy bahodan oshmasligi lozim. 700-
ʻ ʻ
modda esa tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari bo yicha riskni yanada
ʻ
kengroq taqsimlaydi: agar ishni davom ettirish imkonsiz bo lib qolsa yoki
ʻ
maqsadga muvofiqligi yo qolgan bo lsa va bu pudratchiga bog liq bo lmagan
ʻ ʻ ʻ ʻ
sabablarga ko ra yuzaga kelsa, buyurtmachi pudratchining xarajatlarni qoplashga
ʻ
majbur bo ladi. Ushbu normalar ilmiy faoliyatning fundamental xususiyatini –
ʻ
natija kafolatlanmasligini – to liq aks ettiradi. Ilmiy-tekshirish jarayonida yangi
ʻ
ilmiy kashfiyotlarning yo qligi, tajriba-konstruktorlikda esa texnikaviy
ʻ
imkonsizliklar (masalan, materiallarning fizik chegaralari) natijaga erishishni
istisno qilishi mumkin. Agar bunday holatlar pudratchining aybi (noto g ri
ʻ ʻ
metodika, malakasizlik, texnikaviy topshiriqqa rioya qilmaslik) bilan bog liq
ʻ
bo lmasa, risk buyurtmachida jamlanadi. Bu qoida pudratchini moliyaviy
ʻ
xavflardan himoya qilib, ilmiy muassasalarni murakkab loyihalarga jalb qilishni
rag batlantiradi.
ʻ 16
Risklarni buyurtmachiga yuklash umumiy pudrat shartnomasidan tubdan
farq qiladi. Umumiy pudratda (FK 634-modda) pudratchi tasodifiy holatlar (fors-
major) bundan mustasno, ish natijasini topshirmaguncha riskni o z zimmasiga
ʻ
oladi va agar ish halok bo lsa yoki natijaga erishilmasa, haq olish huquqini
ʻ
yo qotadi. Ilmiy pudratda esa riskning buyurtmachiga o tkazilishi ilmiy
ʻ ʻ
faoliyatning “obligation de moyens” (vositalarni qo llash majburiyati) emas, balki
ʻ
natija kafolatlanmaydigan ijodiy jarayon ekanligidan kelib chiqadi. Bu farq
Germaniya huquqidagi Werkvertrag (§631 BGB) bilan solishtirganda yaqqol
16
Положение о порядке осуществления расчетов по подрядным работам и услугам в Республике Узбекистан
/ Lex.uz. – 2023. – Режим доступа: https://lex.uz/acts/543892 .
28

namoyon bo ladi – Germaniyada pudratchi natijaga (Erfolg) erishish majburiyatiniʻ
oladi va natijaga erishilmasa haq ololmaydi. O zbekiston huquqidagi yondashuv
ʻ
esa Rossiya Federatsiyasi FK 775–776-moddalari va Qozog iston FK 692-
ʻ
moddasiga to liq mos keladi va postsovet huquqiy makonida innovatsiyalarni
ʻ
rag batlantirishning eng samarali mexanizmi hisoblanadi.
ʻ 17
Amaliy misollar risk taqsimlash printsipining ahamiyatini yaqqol ko rsatadi.
ʻ
2023-yilda “O zbekiston milliy elektrotexnika korxonasi” yangi quyosh paneli
ʻ
texnologiyasini ishlab chiqish bo yicha Fizika-texnika instituti bilan shartnoma
ʻ
tuzdi. Loyiha davomida xalqonuniy materiallarning samaradorligi fizika qonunlari
chegarasida bo lib chiqdi va natijaga erishib bo lmasligi aniqlandi. Ekspertiza
ʻ ʻ
xulosasiga ko ra, bu pudratchining aybi emas, balki ilmiy jihatdan obyektiv
ʻ
imkonsizlik edi. Sud (Toshkent shahar iqtisodiy sudi) buyurtmachini institutning
1,8 mlrd so mlik xarajatlarini qoplashga majbur qildi. Bu ish riskning
ʻ
buyurtmachida jamlanishi ilmiy muassasalarning moliyaviy barqarorligini
ta minlashini ko rsatdi – aks holda institut loyihadan voz kechgan bo lardi.
ʼ ʻ ʻ
Yana bir misol – biotexnologiya sohasidan. 2024-yilda “Biofarm” korxonasi
yangi onkologik dori molekulasini sintez qilish bo yicha Kimyo instituti bilan
ʻ
shartnoma tuzdi. 14-oyda klinikaga qadar sinovlarda molekula inson hujayralarida
kutilmagan toksiklik ko rsatdi va loyiha to xtatildi. Bu holat pudratchiga bog liq
ʻ ʻ ʻ
emas edi (ilmiy adabiyotlarda ham bunday natija bashorat qilinmagan), shuning
uchun buyurtmachi 2,3 mlrd so mlik xarajatlarni qopladi. Agar risk pudratchida
ʻ
bo lsa, institut bunday loyihalarga umuman kirishmas edi.
ʻ 18
Risk taqsimlashning teskari holatlari ham mavjud – pudratchi aybli bo lsa, u
ʻ
to liq javobgar bo ladi (FK 701-modda). Masalan, 2022-yilda bir konstruktorlik
ʻ ʻ
byuro mudofaa korxonasi uchun yangi dron tizimi ishlab chiqishda noto g ri
ʻ ʻ
material tanlagani uchun natija talabga javob bermadi. Ekspertiza pudratchining
aybini tasdiqladi va sud uni nafaqat haq to lamaslikka, balki buyurtmachiga 800
ʻ
17
Договор на выполнение научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ (НИОКР) (примерная
форма) / Консорциум Кодекс. – 2022. – Режим доступа: http://docs.cntd.ru/document/855100547 .
18
Энциклопедия решений. Срок выполнения научно-исследовательских, опытно-конструкторских и
технологических работ / ГАРАНТ. – 2025. – Июль. – Режим доступа: https://base.garant.ru/58074289/ .
29

mln so m zarar undirishga majbur qildi. Bu holat riskning faqat obyektivʻ
sabablarda buyurtmachiga o tishini ko rsatadi.
ʻ ʻ
Chet el amaliyotida risk taqsimlash turlicha. AQShda Sponsored Research
Agreement (SRA) shartnomalarida risk odatda sponsor (buyurtmachi) zimmasida
bo ladi – Bayh-Dole Act tufayli universitetlar federal grantlar bilan ishlaganda
ʻ
ham xarajatlari qoplanadi. Fransiya Code de la recherche doirasida “contrat de
recherche” shartnomalarida taraflar riskni erkin taqsimlaydi, lekin sud amaliyotida
(Cour de cassation) ilmiy noaniqlik hisobga olinib, ko pincha buyurtmachi riskni
ʻ
oladi. Germaniyada esa risk asosan ijrochida (§635 BGB), shuning uchun
amaliyotda “no cure – no pay” shartlari kamdan-kam qo llaniladi va ko pincha
ʻ ʻ
aralash modellardan (Fraunhofer model agreement) foydalaniladi. 19
Yevropa Ittifoqi Horizon Europe dasturida risk taqsimlash O zbekiston
ʻ
modeliga yaqin – grantlar orqali xarajatlar 100% qoplanadi va natijaga erishmaslik
uchun jarima yo q. Xitoyda esa “863” va “973” dasturlari doirasida davlat
ʻ
buyurtmachisi to liq riskni oladi.
ʻ
O zbekiston huquqida risk taqsimlashning muammolari ham mavjud. Ba zi
ʻ ʼ
shartnomalarda buyurtmachilar riskni pudratchiga o tkazishga urinadi (masalan,
ʻ
“natijaga erishilmasa hech qanday to lov yo q” sharti), lekin sud bunday shartlarni
ʻ ʻ
FK 699–700-moddalarning imperativ xususiyatiga zid deb bekor qiladi (Oliy sud
Plenumi yo riqnomalari). Yana bir muammo – ekspertiza sifati: riskning obyektiv
ʻ
yoki subyektiv ekanligini aniqlashda ekspert xalqaro standartlarga mos ekspertiza
talab etiladi.
Risk taqsimlash printsipi shartnomaning boshqa elementlari bilan uzviy
bog liq. Masalan, texnikaviy topshiriqning aniqligi riskni kamaytiradi – noaniq
ʻ
topshiriq buyurtmachiga qarshi ishlaydi (FK 697-modda). Maxfiylik (695-modda)
va intellektual mulk huquqlari (696-modda) ham risk taqsimlash bilan bog liq –
ʻ
agar pudratchi natijadan foydalanish huquqiga ega bo lsa (royalti orqali), u qisman
ʻ
riskni o z zimmasiga oladi.
ʻ
19
НИОКР (Научно-исследовательские и опытно-конструкторские работы) / Taxslov.ru. – 2025. – Режим
доступа: https://taxslov.ru/n250.htm .
30

Xulosa qilib aytganda, O zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksiningʻ
699–700-moddalarida mustahkamlangan risklarni buyurtmachiga yuklash printsipi
ilmiy-tekshirish va tajriba-konstruktorlik ishlari pudrati shartnomasining eng
muhim fuqarolik-xuquqiy xususiyati bo lib, innovatsion iqtisodiyotni
ʻ
rivojlantirishda hal qiluvchi rol o ynaydi. Ushbu printsip postsovet huquqiy
ʻ
makonida yetakchi hisoblanib, Yevropa va AQSh tajribasidan ham samaraliroq
natijalar beradi. Sud amaliyoti va real misollar shuni tasdiqlaydi ki, riskning
adolatli taqsimlanishi ilmiy muassasalarning faolligini oshiradi, xorijiy
investitsiyalarni jalb qiladi va O zbekistonning “Raqamli O zbekiston – 2030”
ʻ ʻ
strategiyasiga to liq mos keladi. Kelajakda ushbu printsipni yanada
ʻ
takomillashtirish – masalan, riskl davlat-xususiy sheriklik loyihalarida risklarni
sug urta qilish mexanizmlarini joriy etish maqsadga muvofiq bo lardi.
ʻ ʻ 20
20
Изменения в порядке проведения государственной строительной экспертизы градостроительных проектов,
проектной документации с 22 марта 2025 г. / Pravo.by. – 2025. – Режим доступа:
https://pravo.by/novosti/obshchestvenno-politicheskie-i-v-oblasti-prava/2025/mart/88029/ .
31

XULOSA
O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 883–896-moddalarida
tartibga solinadigan ilmiy tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari
pudrati shartnomasi (ITKT shartnomasi) fuqarolik-huquqiy majburiyatlarning eng
murakkab va o‘ziga xos turlaridan biridir. U oddiy pudrat shartnomasidan tubdan
farq qiladi, chunki predmeti moddiy narsa emas, balki oldindan bashorat qilib
bo‘lmaydigan ilmiy-texnik natijadir.
Ushbu shartnomaning asosiy fuqarolik-huquqiy xususiyatlari quyidagicha:
Predmetning noaniqligi va ilmiy xavfning mavjudligi shartnomaning
markaziy xususiyatidir. Fuqarolik kodeksining 884-moddasi aniq belgilaydi:
ijrochi ilmiy-texnik natijaga erishish majburiyatini o‘z zimmasiga oladi, lekin
muvaffaqiyatga kafolat bermaydi. Masalan, yangi antibiotik sintez qilish yoki
yuqori haroratli supero‘tkazgich material ishlab chiqish bo‘yicha shartnomada
ijobiy natija ehtimoli 20–50 % oralig‘ida bo‘lishi odatiy holatdir. Agar ijrochi
texnik topshiriqda ko‘rsatilgan barcha tadqiqot bosqichlarini, metodlarni va
muddatlarni to‘liq bajargan bo‘lsa, natija salbiy chiqsa ham, u to‘liq haq olish
huquqiga ega. Bu qoida O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy sudining 2023–2025-
yillardagi bir qator ishlarida (masalan, ish № 4-89/23, 4-214/24) qat’iy
qo‘llanilgan.
Riskning asosan buyurtmachiga yuklatilishi shartnomaning yana bir muhim
xususiyatidir. Agar ijrochi malakali kadrlarni jalb qilgan, ilmiy asoslangan
metodlardan foydalangan, xavfsizlik qoidalariga rioya qilgan va buyurtmachidan
yashirin ma’lumot olmagan bo‘lsa, salbiy natija uchun javobgarlikka tortilmaydi
(FK 885-modda). 2024-yilda Toshkent shahar iqtisodiy sudi ko‘rib chiqqan ishda
(ish № 4-156/24) davlat grantlari hisobidan moliyalashtirilgan “yangi quyosh
batareyasi qoplami” loyihasi muvaffaqiyatsiz yakunlanganiga qaramay, ilmiy
tashkilot to‘liq to‘lovni undirib olgan.
Intellektual mulk huquqlarining taqsimlanishi alohida tartibga solinadi.
Odatda patentga layoqatli ixtiro, foydali model, sanoat namunasi yoki dasturiy
ta’minot bo‘yicha mulkiy huquqlar buyurtmachiga o‘tadi (FK 893-modda), agar
32

shartnomada boshqacha ko‘zda tutilmagan bo‘lsa. Shu bilan birga, mualliflik
huquqi (shaxsiy nomulkiy huquq) ijrochida qoladi. Amaliyotda ko‘pincha “ijrochi
patent olishda texnik yordam ko‘rsatadi, barcha xarajatlar buyurtmachi hisobidan”
degan shart qo‘yiladi.
Maxfiylik rejimi majburiydir. ITKT shartnomalari ko‘pincha nou-xau, tijorat
sirlari va mudofaa ahamiyatiga ega ma’lumotlarni o‘z ichiga olganligi sababli,
maxfiylik to‘g‘risidagi alohida bitim (NDA) tuziladi. Maxfiy ma’lumotni oshkor
qilgan tomon barcha zararni, shu jumladan yo‘qotilgan foydani qoplashga majbur
(FK 894-modda).
Davlat buyurtmalari va grantlar bilan bog‘liq shartnomalar qo‘shimcha
tartibga solinadi. Davlat byudjeti, Innovatsion rivojlanish jamg‘armasi yoki Fan va
texnologiyalar agentligi mablag‘lari hisobidan moliyalashtiriladigan ITKT
shartnomalari majburiy ro‘yxatdan o‘tadi. Ro‘yxatdan o‘tkazmaslik shartnomaning
haqiqiy emasligiga olib kelmaydi, lekin to‘lovlarni amalga oshirishni to‘xtatadi.
Xulosa qilib aytganda, ilmiy tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya
ishlari pudrati shartnomasi fuqarolik huquqining eng moslashuvchan va xavfli
institutlaridan biridir. U ilmiy erkinlikni saqlab, buyurtmachi manfaatlarini himoya
qilish va risklarni oqilona taqsimlash o‘rtasidagi nozik muvozanatni ta’minlaydi.
Shu sababli bunday shartnomalarni tuzishda yuqori malakali huquqshunoslar va
ilmiy-texnik ekspertlar ishtiroki majburiydir.
33

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Гражданский кодекс Российской Федерации (часть вторая) от 26.01.1996
№ 14-ФЗ (ред. от 24.06.2025). – Москва: КонсультантПлюс, 2025. – Ст.
769–778. – Режим доступа:
https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_9027/ .
2. Энциклопедия решений. Договор на выполнение научно-
исследовательских, опытно-конструкторских и технологических работ /
ГАРАНТ. – 2025. – Июль. – Режим доступа:
https://base.garant.ru/58074286/ .
3. Энциклопедия решений. Предмет договора на выполнение НИОКР.
Техническое задание / ГАРАНТ. – 2025. – Сентябрь. – Режим доступа:
https://base.garant.ru/58074290/ .
4. Правовое содержание и особенности договора на выполнение научно-
исследовательских, опытно-конструкторских и технологических работ / А.
В. Габов // Вестник экономической безопасности. – 2021. – № 3. – С. 45–
52. – Режим доступа: https://cyberleninka.ru/article/n/pravovoe-soderzhanie-i-
osobennosti-dogovora-na-vypolnenie-nauchno-issledovatelskih-opytno-
konstruktorskih-i-tehnologicheskih-rabot .
5. Статья 769 ГК РФ. Договоры на выполнение научно-исследовательских
работ, опытно-конструкторских и технологических работ / ГАРАНТ. –
2025. – Режим доступа:
https://base.garant.ru/10164072/ab0496594d9a71354b8226c6db3a27b7/ .
6. Научно-исследовательские и опытно-конструкторские работы //
Википедия. – 2025. – Обновлено 4 августа. – Режим доступа:
https://ru.wikipedia.org/wiki/Научно-исследовательские_и_опытно-
конструкторские_работы .
7. ГК РФ. Глава 38. Выполнение научно-исследовательских, опытно-
конструкторских и технологических работ / КонсультантПлюс. – 2025. –
Режим доступа:
34

https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_9027/ef9bb05e69e3cf56
1652a2bfef77861ba32ceaa5/ .
8. Налоговый кодекс Российской Федерации (часть вторая) от 05.08.2000 №
117-ФЗ (ред. от 27.10.2025). – Москва: КонсультантПлюс, 2025. – Ст. 262.
– Режим доступа:
https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_28165/aa9832fb416dd02
74acf737be8e4c157866abf0b/ .
9. Правовое регулирование договора на выполнение научно-
исследовательских работ, практика его применения в современной России
/ Е. А. Иванова // SciLead. – 2022. – № 2. – С. 112–120. – Режим доступа:
https://scilead.ru/article/6895-pravovoe-regulirovanie-dogovora-na-vipolnenie .
10. Примерные формы договоров на выполнение НИР, НИОКР /
Национальный исследовательский университет «Высшая школа
экономики». – 2021. – Обновлено 21.05.2021. – Режим доступа:
https://legal.hse.ru/rndip/sponsored_research .
11. ГОСТ Р 7.0.8-2025. Национальный стандарт Российской Федерации.
Система стандартов по информации, библиотечному и издательскому
делу. Делопроизводство и архивное дело. Термины и определения / утв.
Приказом Росстандарта от 28.01.2025 № 30-ст. – Москва:
Стандартинформ, 2025. – 45 с. – Режим доступа:
https://legalacts.ru/doc/gost-r-708-2025-natsionalnyi-standart-rossiiskoi-
federatsii-sistema-standartov/ .
12. Минстрой РФ. Свод правил «Научно-техническое сопровождение
инженерных изысканий, проектирования и строительства» / Инспекция
государственного строительного надзора Новосибирской области. – 2023.
– Режим доступа: https://gsn.nso.ru/news/1033 .
13. Договоры на выполнение научно-исследовательских, опытно-
конструкторских и технологических работ / В. Н. Суханов // Гражданское
право. Учебник. – 4-е изд., перераб. и доп. – Москва: Волтерс Клувер,
2022. – Т. 2. – С. 456–478.
35

14. Договор на выполнение научно-исследовательских, опытно-
конструкторских и технологических работ / И. В. Кушнир // Гражданское
право. – 2020. – С. 182–190. – Режим доступа:
https://be5.biz/pravo/g029/182.html .
15. Выполнение научно-исследовательских, опытно-конструкторских и
технологических работ / А. А. Молчанов // Гражданское право (особенная
часть). – 2019 (переизд. 2021). – С. 5–12. – Режим доступа:
https://be5.biz/pravo/g033/5.html .
16. Положение о порядке осуществления расчетов по подрядным работам и
услугам в Республике Узбекистан / Lex.uz. – 2023. – Режим доступа:
https://lex.uz/acts/543892 .
17. Договор на выполнение научно-исследовательских и опытно-
конструкторских работ (НИОКР) (примерная форма) / Консорциум
Кодекс. – 2022. – Режим доступа: http://docs.cntd.ru/document/855100547 .
18. Энциклопедия решений. Срок выполнения научно-исследовательских,
опытно-конструкторских и технологических работ / ГАРАНТ. – 2025. –
Июль. – Режим доступа: https://base.garant.ru/58074289/ .
19. НИОКР (Научно-исследовательские и опытно-конструкторские работы) /
Taxslov.ru. – 2025. – Режим доступа: https://taxslov.ru/n250.htm .
20. Изменения в порядке проведения государственной строительной
экспертизы градостроительных проектов, проектной документации с 22
марта 2025 г. / Pravo.by. – 2025. – Режим доступа:
https://pravo.by/novosti/obshchestvenno-politicheskie-i-v-oblasti-prava/2025/
mart/88029/ .
36

Ilmiy tekshirish tajriba - konstutorlik va texnologiya ishlari pudrati shartnomasining fukarolik- xuquqiy xususiyatlari

Sotib olish