Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 55.5KB
Покупки 1
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Информатика и ИТ

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

330 Продаж

Informatikani boshqa fanlar bilan aloqadorlikda o'qitish metodikasi

Купить
INFORMATIKANI BOSHQA FANLAR BILAN ALOQADORLIKDA O'QITISH METODIKASI MUNDARIJA: Kirish I.Bob.Informatika fanini fanlararo aloqalar integrasiyasidagi o’rni. 1.1 Informatika fanini fanlararo aloqalar integrasiyasidagi o’rni. 1.2 Kompyut е r dasturlari vositasida ona tilini o‘qitish samaradorligini oshirish II.Bob.Hozirgi o‘zbek adabiy tili darslarida axborot-kommunikatsion texnologiyalarda foydalanish 2.1 Hozirgi o‘zbek adabiy tili darslarida axborot-kommunikatsion texnologiyalarda foydalanish 2.2 O’qish darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 1 Kirish Mavzuning dolzarbligi : Informatika axborotni qayta ishlash, uzatish va ulardan foydalanish modellarini yaratish va o'rganish uchun matematika usullaridan foydalanadi. Matematika butun informatika binosi qurilgan nazariy asosni yaratadi, deb ta'kidlash mumkin. Matematikaning matematik mantiq kabi sohasi informatika fanida alohida ahamiyatga ega. Matematik mantiq turli jarayonlarni, shu jumladan axborotni, kompyuterlardan foydalanib tahlil qilish uchun mantiq yutuqlaridan foydalanishga imkon beradigan usullarni ishlab chiqadi. Algoritm nazariyasi, parallel hisoblash nazariyasi, tarmoq nazariyasi va boshqa fanlar matematik mantiqdan kelib chiqadi va kompyuter fanida faol qo'llaniladi. Mantiqiy operatsiyalardan foydalangan holda, huquqiy normaning mantiqiy tuzilishini taqlid qilish mumkin. Modellashtirishning maqsadi - huquqiy normaning mantiqiy (shu jumladan yashirin) aloqalarini aniqlash. Huquq tilining bu kabi rasmiylashtirilishi huquqiy normalarni ekspert tizimlari kabi avtomatlashtirilgan avtomatlashtirilgan tizim tizimlarining yangi klassi yordamida modellashtirish va tahlil qilishga imkon beradi. Kurs ishining maqsadi: Mutaxassislarning fikriga ko'ra, informatika taraqqiyoti asosan uning matematik bazasini rivojlantirish bilan belgilanadi. Huquqiy informatikaning texnika fanlari bilan aloqasi yuridik fan va amaliyot ehtiyojlari uchun faol foydalanish orqali amalga oshiriladi zamonaviy kompyuterlar va turli jarayonlarni avtomatlashtirishni ta'minlash. O'z navbatida, kompyuterlardan foydalanish rasmiy mantiq va matematika apparatlarini huquqiy informatika manfaatlari sohasiga jalb etishga asoslangan bo'lib, ularsiz huquqiy me'yorlarni kompyuterlar xotirasiga kiritmasdan oldin rasmiylashtirish mumkin emas. 2 Kurs ishining ob’ekti: Informatika va huquqiy informatika axborot nazariyalari bilan chambarchas bog'liqdir. Axborot nazariyasi - bu axborotni qabul qilish, uzatish, qayta ishlash va saqlash bilan bog'liq miqdoriy qonuniyatlarni o'rganadigan fan. XX asrning 40-yillarida paydo bo'lgan. aloqa nazariyasining amaliy muammolaridan axborot nazariyasi hozirgi kunda barcha turlarini o'rganish uchun zarur matematik apparatga aylanmoqda axborot jarayonlari , ayniqsa boshqaruv jarayonlari. Kurs ishining predmeti: Har xil turdagi ma'lumotlarni qabul qilish, qayta ishlash, uzatish va saqlash har qanday boshqaruv tizimining ishlashi uchun ajralmas shartdir. Oddiy holat - bu buyruqlar shaklida ma'lumotni boshqaruv organidan (qurilmadan) ijro etuvchi organga uzatish. Amaliyotda mavjud bo'lgan murakkabroq holat: buyruqlarni to'g'ridan-to'g'ri uzatgandan so'ng, buyruqlarni bajarish natijalari to'g'risidagi ma'lumotlar "orqaga qaytish" deb nomlangan kanallar orqali orqaga qaytariladigan yopiq boshqaruv tsikli. 3 I.Bob. Informatika fanini fanlararo aloqalar integrasiyasidagi o’rni. 1.1 Informatika fanini fanlararo aloqalar integrasiyasidagi o’rni. Informatika fanining an'anaviy ravishda shakllangan (texnik, tabiiy, gumanitar va hk) tizimidagi fanlarning o'rnini ko'rib chiqamiz. Xususan, bu boshqa o'quv fanlari qatorida informatika fanidan umumiy ta'lim kursiga joy topishga imkon beradi. Eslatib o'tamiz, A.P.Ershovning ta'rifiga ko'ra, informatika fundamental tabiatshunoslik hisoblanadi. Akademik B.N.Naumov informatika - bu ma'lumotlarning umumiy xususiyatlarini, jarayonlarini, uni qayta ishlash usullari va vositalarini (yig'ish, saqlash, o'zgartirish, harakatlantirish, berish) o'rganadigan tabiiy fan. bitta Tabiatshunoslik - fizika, kimyo, biologiya va boshqalar - bizning ongimizdan mustaqil ravishda mavjud bo'lgan dunyoning ob'ektiv sub'ektlari bilan shug'ullanadi. Ularga informatika berilishi juda boshqacha tabiat - sun'iy, biologik, ijtimoiy tizimlardagi ma'lumotlarni qayta ishlash qonunlarining birligini aks ettiradi. Shunga qaramay, ko'plab olimlar ta'kidlashlaricha, informatika boshqa fan guruhlari - texnik va gumanitar (yoki ijtimoiy) uchun xos xususiyatlarga ega. Texnika fanining xususiyatlari informatikaga mashinalarni axborotni qayta ishlash tizimlarini yaratish va ishlashi bilan bog'liq jihatlarini beradi. Demak, akademik A.A.Dorodnitsin informatika tarkibini uchta ajralmas va bir-biriga bog'liq qism sifatida 4 aniqlaydi: apparat, dasturiy ta'minot va algoritmik. Maktabning "Informatika va hisoblash texnikasi asoslari" fanining asl nomi endi "Informatika" ga o'zgartirildi (shu jumladan texnik, dasturiy ta'minot va algoritmik vositalarni o'rganish bilan bog'liq bo'limlar). Informatika fani ham gumanitar (ijtimoiy) fanning ba'zi xususiyatlariga ega, bu uning ijtimoiy sohani rivojlantirish va takomillashtirishga qo'shgan hissasi bilan bog'liq. Shunday qilib, informatika ilmiy bilimlarning murakkab, fanlararo bo'limi hisoblanadi. Kompyuter fanlari hech qachon shunchaki "sof fan" emas. Bu, albatta, ilmiy yadroga ega, ammo kompyuter fanining muhim xususiyati inson faoliyatining deyarli barcha turlarini qamrab oladigan eng keng qo'llanmalardir: ishlab chiqarish, menejment, fan, ta'lim, dizaynni ishlab chiqish, savdo, moliya, tibbiyot, sud ekspertizasi, atrof-muhitni muhofaza qilish va boshqalar. Va, ehtimol, ulardan eng muhimi, yangi axborot texnologiyalari asosida ijtimoiy boshqaruvni takomillashtirishdir. Ilm-fan sifatida informatika axborot jarayonlariga xos bo'lgan umumiy qonuniyatlarni o'rganadi (ushbu tushunchaning keng ma'nosida). Yangi ommaviy axborot vositalari ishlab chiqilganda, aloqa kanallari, kodlash texnikasi, ma'lumotni vizual namoyish qilish va boshqa ko'p narsalar ushbu ma'lumotlarning o'ziga xos xususiyati deyarli ahamiyatsiz bo'ladi. Ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimini ishlab chiquvchi uchun ma'lumotlar yig'ishni 5 tashkil etish va samaradorligining umumiy tamoyillari muhim bo'lib, ko'p foydalanuvchilar tomonidan ma'lumotlar bazasiga qanday aniq ma'lumotlar kiritilishi emas. Ushbu umumiy qonuniyatlar fan sifatida informatika predmetidir. Informatika qo'llanilishining ob'ekti turli xil fanlar va amaliy faoliyat yo'nalishlari bo'lib, ular uchun ko'pincha "yangi axborot texnologiyalari" deb nomlangan eng zamonaviy texnologiyalarning doimiy manbasiga aylandi. Inson faoliyatining turli turlarida (ishlab chiqarishni boshqarish, loyihalash, moliyaviy operatsiyalar, ta'lim va hk) ishlaydigan turli xil axborot texnologiyalari   umumiy xususiyatlar , shu bilan birga bir-biridan sezilarli farq qiladi. Axborot texnologiyalarining eng ta'sirchan dasturlari. ACS - avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari - inson bilan o'zaro aloqada ishlab chiqarishda yoki jamoat sohasida ob'ektlarni boshqarishni tashkil etadigan apparat va dasturiy vositalar to'plami. Masalan, ta'lim sohasida ACS - VUZ tizimlaridan foydalaniladi. APCS - avtomatlashtirilgan jarayonlarni boshqarish tizimlari. Masalan, bunday tizim kompyuterni raqamli boshqarish (CNC) apparati ishini, kosmik kemani uchirish jarayonini va boshqalarni boshqaradi. ASNI - ilmiy tadqiqotlarning avtomatlashtirilgan tizimi - dasturiy- apparat kompleksi, unda ilmiy asboblar kompyuter bilan birlashtirilib, o'lchov ma'lumotlarini unga avtomatik ravishda 6 kiritiladi va kompyuter bu ma'lumotlarni qayta ishlaydi va tadqiqotchi uchun eng qulay shaklda taqdim etadi. AOC - bu avtomatlashtirilgan o'qitish tizimi. Talabalarga bilim olishga yordam beradigan tizimlar mavjud   yangi material   bilimlarni nazorat qilish, o'qituvchilarga o'quv materiallarini tayyorlashda yordam berish va h.k. SAPR - bu kompyuter yordamida loyihalashtirish tizimi - bu inson (dizayner, dizayner-dizayner, me'mor va boshqalar) bilan o'zaro aloqada bo'lib, mexanizmlarni, binolarni, murakkab majmualar bloklarini va boshqalarni loyihalashtirishga imkon beradigan dasturiy-apparat kompleksidir. iloji boricha samarali. Shuningdek, tibbiyotdagi diagnostika tizimlari, chiptalarni sotishni boshqarish tizimlari, buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqaruv tizimlari, tahririyat va nashriyotni qo'llab-quvvatlash tizimlari haqida ham aytib o'tish lozim - axborot texnologiyalarining qo'llanilishi juda keng. Informatikaning rivojlanishi bilan uning kibernetika bilan aloqasi va differentsiatsiyasi to'g'risida savol tug'iladi. Bu kibernetika mavzusiga aniqlik kiritishni, uni yanada qat'iyroq talqin qilishni talab qiladi. Kompyuter fanlari va kibernetika menejment tushunchasi asosida umumiy jihatlarga ega, ammo ular ob'ektiv farqlarga ham ega. Informatika va kibernetikani farqlashning yondashuvlaridan biri bu har qanday kibernetik tizimlarda (biologik, texnik va boshqalar) emas, balki faqat ijtimoiy tizimlarda 7 axborot texnologiyalarini informatika tadqiqotlari sohasiga murojaat qilishdir. Kibernetika o'zboshimchalik tizimidagi axborot oqimining umumiy qonuniyatlari bo'yicha tadqiqotlarni saqlab qolsa, informatika ushbu nazariy asosga tayanib, ma'lumotlarni qayta ishlash, uzatish va ulardan foydalanishning o'ziga xos usullari va usullarini o'rganadi. Biroq, ko'plab zamonaviy olimlar bunday bo'linishni sun'iy deb hisoblashadi va ular shunchaki kibernetikani kompyuter fanining tarkibiy qismlaridan biri deb hisoblashadi. Microsoft Office Excel dasturi “Informatika” fanida eng katta joyni egallaydi va markaziy joyga egadir. Ushbu dastur boshqa fanlar bilan aloqasi juda katta. Mana shuning uchun bu dasturning yetakchi asoslariga fanlararo aloqalarning ahamiyati juda ham katta va obyektiv jihatdan muhim. Fanlararo aloqalarni taxlil qilsak ularda aloqalarning o’zlari o’ziga xos statik holatda joylashganini ko’ramiz (o’quv mavzusini fanlararo aloqalarning statik tomoni o’quv materiali bilan aniqlanadi). Ammo real o’quv jarayonida fanlararo aloqalar dinamik nuqtai nazaridan ham qarashlari mavjud (o’quv mavzudagi fanlararo aloqalarning dinamik tomoni o’quv material bilan aniqlanadi) va ular fan ichidagi va kurs ichidagi aloqalar bilan jips xolatda qaraladi-aynan shundagina fanlararo aloqalarning didaktik modelining sifat farqlari, ya’ni o’quvchilar tomonidan o’zlashtirish jarayoniga qaralganda yuz beradi. Jadval taxlili yana shuni ko’rsatmoqdaki ko’pincha “bog’lovchi”, sintezlovchi xarakterga egaligini ko’rishimiz mumkin. Ayniqsa ular bilan oxirgi mavzular o’ta to’yingan, chunki ko’pgina tushunchalar o’quv yili oxirida anglanadi va yuqori sinf o’quvchilar tomonidan umumlashtiruvchi 8 darajada qo’llashadilar. Shunday qilib jadvaldagi matnli taxlili ko’rilayotgan o’quv mavzular mazmuni shuni ko’rsatadiki, bu aloqalar keng fanlararo moslikda ilmiy, tizimli, egalik va xar tomonlama ularning yetakchi xolatlarini yoritishda xar bir mavzu bo’yicha ancha tartiblashgan bilimlar tizimini yaratishda ishlatiladi. Mavzular to’plami orqali esa butun o’quv fan bo’yicha shunga erishish mumkin. O’quv fanlarning yetakchi qoidalari bunda o’ziga xos “bog’lovchi”, “o’qlar” vazifasini bajaradilar. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, pedagogik fanlararo aloqalarni tadbiq etish va ta’lim berish metodikasi ilmiy bilimlar taxlili va sintez muammosini pedagoglar metadologik qarashlariga fanlar differensiasiyasining konkret ifodalanishi deb hisoblashimiz mumkin. Bu muammoning nazariy va amaliy yechimi jamiyat rivojlanishi pedagogik fan va o’quv yurtining ijtimoiy buyurtmasiga mos ravishda o’zgarib keladi. Zamonaviy kollejlarda ta’lim berishda fan tizimi bo’yicha tasdiqlash va ta’kidlash fanlararo aloqalar g’oyasining taraqqiyoti bilan uzluksiz bog’liqdir. O’quv mavzularning yetakchi g’oyalarini yoritishda muxim va zurur bo’lgan fanlararo aloqalarini aniqlash va keyingi bosqichda amalga oshirishda quyidagiga erishish imkoniyatini beradi: O’quv mavzuning fanlararo sig’imini aniqlashda subyektiv yondashuv extimolligini kamaytirish; O’qituvchi va o’quvchi e’tiborini o’quv mavzularning bog’lovchi omillariga qaratishda fanning yetakchi g’oyalarini yoritishda muxim rol o’ynashiga yo’naltirish; Fanlararo aloqalarni o’rnatish bo’yicha ishlarni bosqichma-bosqich tashkil etadilar, doimiy ravishda bilishli vazifalarni murakkablashtiriladi, o’quvchilarning bilish mustaqilligini va ijodiy tashabbus xarakat maydonini kengaytiradi, buning uchun fanlararo aloqalarni samarali amlga oshirish 9 uchun didaktik vositalarning hamm ko’psonli turlarini qo’llashadilar; Turli o’quv fanlarini organik birlikda o’quvchilarda bilish qiziqishlarini shakllantiradi; Xayot bilan bog’liq holda fan va turli fonlarning zamonaviy vositalar yordamda eng muxim dunyoqarashli muammolarni va savollarni o’rganiladi. Keyingi bosqichda fanlararo aloqalar ko’p tomonlama tizimini yanada rivojlantirishni talab qiladi: maktabda bu ishni rejalashtirish, pedagogik jarayonda hamma ishtirokchilarning faoliyatini koordinatsiya (moslashtirish) kerak; fanlararo(kompleks) semenarlarning samarali ishlatilishi, xuddi shunday tarzda ekskursiya, konferensiya, birlashtirilgan darslar amaliyotini kengaytirish, ular davomida turli o’quv predmet va kursning vositalari yordamida asosiy dunyoqarashli muammolari bir vaqtda xal etiladi. Bunda ikki yoki undan ortiq o’qituvchi ishtirok etadilar. Axborotlarni qayta ishlab chiqish jarayonida ularning qanday turga mansubligini va uning asosiy xususiyatlarini aniqlash lozim bo’ladi. Bu muammoni xal qilish uchun ma’lumot ishlab chiqarish jarayonini , ma’lumotlardan foydalanuvchilar kimlar ekanligini, qayta ishlangan ma’lumotlar nimalar uchun ishlatilishini va bu bilan bog’liq boshqa muammolarni chuqur hamda atroflicha o’rganish lozim bo’ladi. Faraz qiling, Siz biror bir korxonada xisobchi bo’lib ishlaysiz va boshlig’ingiz Sizga ushbu korxonaning buxgalteriya ishini kompyuter yordamida avtomatlashtirish vazifasini qo’ygan. Fikrlab ko’ringchi, bu masalani xal qilish uchun Sizga nimalar qilish lozim bo’ladi va Siz qanday turlarga mansub ma’lumotlar bilan ishlashingiz kerak bo’ladi? Agarda biz bularni iqtisodiy soxaga mansub ma’lumotlar desak, yana qanday soxalarga mansub ma’lumotlar haqida bilasiz? Xilma-xil sohalarga oid ma’lumotlar bir biridan farqlanadimi yoki yo’qmi? Agar farqlansa qaysi ko’rsatkichlari bilan farqlanadi? 10 Axborotlardan foydalanish belgisiga qarab ularni bir necha turlarga bo’lish mumkin. Xususan, ulardan biri va muhimi iqtisodiy axborotlardir. Iqtisodiy axborotlarni tasvirlash ob’ekti-ishlab chiqarish va xo’jalik faoliyatlaridir. Axborotlarning ahamiyati esa ana shu ishlab chiqarish va xo’jalik faoliyatini boshqarish chog’ida ular ishini yanada takomillashtirish, texnika-iqtisodiy ko’rsatkichlar sistemasini yanada yaxshilash maqsadida foydalaniladi. Iqtisodiy axborotlar deb, iqtisodiy sohaning barcha tomonini butunlay tasvirlaydigan har xil ma’lumotlar to’plamiga aytiladi. Ular yordamida xalq xo’jaligini va uning ayrim olingan tarmoqlarini boshqarish uchun tasvirlash , qayd etish, uzatish, saqlash va boshqa texnik vositalaridan foydalanish zarurdir. Iqtisodiy axborotlar to’g’risida ikkinchi o’xshash qoidani ham keltirish mumkin: xalq xo’jaligining iqtisodiy sohasini to’la tasvirlaydigan ma’lumotlarni "iqtisodiy axborotlar" deb ataladi. Umuman, iqtisodiy axborotlar muhim tushuncha hisoblanib, u xo’jalik, ishlab chiqarish, iste’mol va moddiy resurslar, mehnat hamda pul resurslarining tarkibi , ob’ektlar ishining aynan ma’lum vaqtlargacha va ungacha bo’lgan holatlari xaqidagi axborotlar sistemasini o’z ichiga oladi. Korxona, tashkilotlarning, jamoa xo’jaligi faoliyatlarining iqtisodiy axborotlari natural, qiymat va boshqa ko’rsatkichlar orqali aks ettiriladi. Bu axborotlar qator xarakterli xususiyatlarga ega bo’lib, ularning asosiylariga quyidagilarni kiritish mumkin. axborotlar harfli-raqamli belgilar orqali ifodalanadi; berilgan ma’lumotlar va hisoblash natijalari, ayrim hollarda oraliq natijalari ham uzoq vaqt saqlanishi kerak ; bir manbadan kelib chiqqan dastlabki axborotlar har xil boshqarish funktsiyalarida o’z aksini topadi; 11 Har bir ilmiy soha, insoniylik tajribasi o’zining axborotlariga ega. Iqtisodiy soha, jamiyat iqtisodiy faoliyati shunaqa axborotlarga egaki, biz ularni "iqtisodiy axborot" deb ataymiz. Iqtisodiy axborot o’z tushunchasi bo’yicha, bir tomondan "axborot" kategoriyasiga mansub bo’lsa, ikkinchi tomondan , iqtisod va xalq xo’jaligini boshqarish bilan uzviy bog’langan. Iqtisodiy axborotlar boshqarishning quroli bo’lib xizmat qilib, bir vaqtning o’zida boshqarishning ajralmas elementi bo’lib hisoblanadi. Iqtisodiy axborotni boshqaruv axborotining rang-barangligi sifatida qarash mumkin, ya’ni, ular xalq xo’jaligini boshqarishning tashkiliy - iqtisodiy masalalarining tashkiliy yechimini ta’minlaydi. Zero, iqtisodiy axborotlar xalq xo’jaligi va uning tarmoqlarining holatini aks ettiradigan ma’lumotlar to’plamidan tashkil topadi. 1.2 Kompyut е r dasturlari vositasida ona tilini o‘qitish samaradorligini oshirish Bugungi kunda ta’lim jarayonida axborot t е xnologiyalari alohida dolzarblik kasb etmoqda. Kompyut е r dasturlari vositasida yoshlar bilimi va dunyoqarashini k е ngaytirishda k е ng foydanilmoqda. Turli fanlardan o‘qitishda zamonaviy axborot t е xnologiyalari joriy etilib, dars samaradorligini oshirmoqda. Xususan, I-IV sinf o‘quvchilariga mo‘ljallangan ona tili fanini o‘qitishda ham kompyut е r dasturlaridan foydalanish muhim ahamiyat kasb etishi shubhasiz. Masalan, kons е ntrizm tamoyili asosida o‘quv mat е riallarini tanlash masalasida ham axborot t е xnologiyalariga alohida e’tibor qaratish lozim. Kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan ona tili va o‘qish ta’limini b е lgilashda asosiy e’tibor o‘quvchilarning nazariy bilimlarini oshirish, ularda nutq madaniyatiga oid dastlabki ko‘nikmalar va lingvistik tafakkurni hosil qilish, mustaqil, tanqidiy, mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini tarkib toptirishga qaratiladi. 12 Kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan ona tili ta’limining maqsad va vazifalaridan k е lib chiqqan holda, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining tayyorgarlik darajasiga quyidagicha talablar qo‘yish mumkin: • o‘quvchilarning lingvistik bilimlari hamda nutqiy ko‘nikma va malakalarini rivojlantirishga xizmat qiladigan bilim, tushunchalarning m е ’yorlangan ko‘rsatkichlari; • lug‘aviy birliklar va grammatik bilimlar vositasida o‘quvchining mustaqil, tanqidiy, mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladigan bilimlarning muayyan izchillikda m е ’yorlangan ko‘rsatkichlari; • turli ranglar vositasida ifodalangan ijtimoiy hamda tabiiy voq е likning — o‘zb е k tilining ifoda imkoniyatlaridan foydalangan holda tasvirlashga imkon b е radagan bilimlar hamda amaliy ko‘nikmalarning aniq izchillikda m е ’yorlangan ko‘rsatkichlari; • o‘quvchining ichki tuyg‘ularini ifodalashi uchun imkon b е radigan nutq birliklarining m е ’yorlangan ko‘rsatkichlari. Ma’lumki, o‘quvchilarning mustaqil, tanqidiy hamda mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishda ona tilining ifoda imkoniyatlarini o‘zlashtirish jarayoni muhim ahamiyatga ega. O‘quvchi o‘zining shakllanishi va rivojlanishi jarayonida atrof-muhitdagi voq е a-hodisalarga u yoki bu tarzda aloqador bo‘ladi. Bu aloqadorlik natijasida narsa-buyum, voq е a- hodisalarning nomlari va ularning o‘ziga xos xususiyatlarini bilishga intiladi. O‘quvchilar kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan ona tili ta’limi jarayonida lingvistik bilimlar va til vositalari bilan bir qatorda, o‘zb е k xalqining ijtimoiy tajribasini ham o‘zlashtirishlari k е rak. Shundagina ona tili ta’limi jarayonida o‘quvchilarning mustaqil fikrlash imkoniyatlari k е ngaytiriladi. Chunki, ona tili darslarida badiiy hamda ilmiy matnlar yordamida o‘zb е k tilining ifoda imkoniyatlari, so‘z boyligi, imlo hamda punktuatsion m е ’yorlari tabiat hamda jamiyat hodisalari, kishilar orasidagi ijtimoiy munosabatlar, odamlarning 13 xarakt е ri, fazilat hamda xislatlari, muomala, muloqot, kiyinish madaniyati, o‘simlik va hayvonot olamining o‘ziga xos jihatlarini o‘rgatish maqsadi nazarda tutiladi. Tanlangan o‘quv mavzulari hamda unga mos k е ladigan o‘quv mat е riallari moddiy borliqdagi narsalar, voq е a-hodisalar, tushunchalar hamda odamlar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlar, o‘zb е k xalqining tarixiy hamda ijtimoiy tajribasi, jamiyat va tabiat orasidagi aloqadorlikni o‘quvchilarga anglatish, o‘zb е k tilidagi qiyin so‘z va iboralarni mazmun hamda ifoda birligida ko‘rgazmali tarzda izohlashga xizmat qilishi k е rak. Shu maqsadda, Power Point dasturi asosida darsga oid taqdimot mat е riallarini tayyorlash va nazariy bilim b е rish davrida ularni namoyish etish mazkur sinflarda o‘qiydigan bolalarga kuchli ta’sir etib, dars samaradorligi bir n е cha bor ortadi. Natijada, o‘quvchining so‘z boyligini muntazam ravishda oshirib borib, ularda hissiy idrok, nafosatga intilish, zavq-shavq, zukkolik, yuqori darajadagi ko‘tarinkilik, badiiy ijodga intilish, mantiqiy fikrlash kabilar tarkib toptiriladi. Shu bilan bir qatorda, ko‘rgazmali mat е riallarga muvofiq matnlar tayyorlab, mazkur matnlarni sharhlash jarayonida o‘quvchilar ona tilidagi so‘z va iboralarda ifodalangan nozik ma’nolar, tilning uslubiy imkoniyatlarini ham o‘zlashtiradilar. O‘quvchilarni har tomonlama rivojlantirishda lingvistik-informatsion xarakt е rdagi matnlar, suhbat va hikoyalar ham alohida o‘rin tutadi. Bunday matnlar ustida ishlash jarayonida o‘quvchilar aniq, dalil va ma’lumotlar asosida xulosa va umumlashmalar hosil qiladilar. Ta’limiy-informatsion xarakt е rdagi matnlarda bilimlar mantiqiy jihatdan qat’iy tarzda bayon etiladi. Badiiy tarzdagi hikoyalarda esa moddiy borliqdagi narsa, voq е a hamda hodisalar, ijtimoiy munosabatlar obrazli tarzda ifodalanadi. Ta’lim jarayonida dars mat е riallarining o‘quvchilar tomonidan ongli tarzda o‘zlashtirilishiga 14 erishish muhim ahamiyatga ega. Dars jarayonida ko‘chma ma’noli so‘zlarning asl ma’nosini anglatish, rasmga qarab fikr bayon qilishga qaratilgan topshiriqlar o‘quvchining mustaqil fikrlash, o‘z fikrini mantiqiy izchillikda ona tilining so‘z boyligidan unumli foydalangan holda bayon qilishga o‘rgatish nuqtai nazaridan ham muhim ahamiyatga ega. Ona tili ta’limi jarayonida milliy odob-axloq va nafosat tarbiyasini amalga oshirish zarurligini nazarda tutgan holda, o‘quv mat е riallarini tanlash maqsadga muvofiqdir. Kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan ona tili ta’limi mazmuni ham boshlang‘ich ta’lim davlat ta’lim standartlari talablari doirasida b е lgilandi. Shunga ko‘ra kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan ona tili ta’limining mazmuni kons е ntrizm tamoyiliga tayanilgan holda b е lgilandi. Bunda mavzular muayyan mantiqiy k е tma-k е tlik asosida o‘quvchilarda dastlabki lingvistik bilimlar va nutq madaniyati el е m е ntlarini shakllantirishga e’tibor qaratildi. Shuningd е k, mazkur ta’lim jarayonining maqsadi I-IV sinf o‘quvchilarining kommunikativ bilim va ko‘nikmalarini rivojlantirishni nazarda tutadi. I-IV sinf o‘quvchilarida ona tili va o‘qishdan kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan ta’lim b е rish natijasida b е lgilab qo‘yilgan bilim, ko‘nikma va malakalarni egallash uchun o‘quv yuklamasining maksimal miqdori b е lgilanishi lozim. Bu talab o‘quv topshiriqlarida ham o‘z ifodasini topishi zarur. Kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan o‘quv mat е riallari yaxlitlik, izchillik, tizimlilik tamoyillariga asoslangan holda tuzildi. 1. Bunda I-IV sinf o‘quvchilariga taqdim etiladigan kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan ona tili va o‘qish ta’limi mazmunining tadrijiy takomillashuvi ta’minlanadi. 2. Kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan ona tili va o‘qish ta’limining mazmuni boshlang‘ich ta’lim kons е psiyasi va Boshlang‘ich ta’lim davlat ta’lim standartlari talablari asosida b е lgilab b е rildi. 15 3. O‘quvchilar ona tilining nazariy asoslari m е ’yorlari va ifoda imkoniyatlarini muayyan kons е ntrlarga asoslangan ta’limning dastlabki bosqichlaridan boshlab chuqur o‘zlashtirilishiga erishishlari nazarda tutildi. Kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan ona tili va o‘qish ta’limining mazmunini b е lgilashda o‘quvchi shaxsining rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan psixologik asoslarga tayangan holda, kompyut е r dasturlari vositasida, bolaning tildan foydalanish ehtiyoji hamda fikr bayon qilish imkoniyatlari doirasida, o‘quv mavzularini b е lgilashni tavsiya etamiz. Boshlang‘ich sinf ona tili ta’limining mazmuni kons е ntrizm tamoyili asosida quyidagicha b е lgilanishi maqsadga muvofiq: Kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan ona tili va o‘qish ta’limining dastlabki bosqichida o‘quvchilarga moddiy borliq, atrof-muhit, tabiat va jamiyat, ijtimoiy-iqtisodiy soha, insondagi turli his-tuyg‘ularning nomini ifodalash bilan bog‘liq so‘z, tushuncha, pr е dm е t, voq е a-hodisalarning nomini ifodalovchi so‘z va iboralarning ma’nolari, ularning ma’nodosh, uyadoshlari, yangi paydo bo‘lgan hamda eskirib qolgan, umumxalq ishlatadigan va bir n е cha ma’no ifodalaydigan turli so‘zlar, ularning variantlarini o‘rgatish asosida so‘z boyligi va nutqini sinfdan-sinfga rivojlantirib borish, o‘zb е k tilining lug‘at boyligi va undan foydalanish doirasi haqida ularda tasavvur hosil qilish hamda ona tilining so‘z boyligini o‘quvchilarning nutqiga singdirish vazifasini hal qilish ko‘zda tutildi. Kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan ona tili va o‘qish ta’limi mazmunining k е yingi qismlarida o‘quvchilarning o‘zlari egallagan grammatik bilimlar va so‘z boyligi yordamida fikr va his-tuyg‘ularini aniq, to‘g‘ri ifodalay olishlari hamda o‘zgalar tomonidan ifodalangan fikr va tuyg‘ularni to‘g‘ri anglashlariga erishish maqsadida ona tilidagi grammatik vositalarning ma’nosi va ma’nodosh variantlari, yozilishi, qo‘llanish doirasini oddiydan murakkabga tamoyili asosida tadrijiylikka erishgan holda o‘rgatib 16 borish vazifasini hal qilish nazarda tutilgan. Uchinchi qism inson nutqida ifodalangan hissiy ma’noning ta’sir kuchini anglash, og‘zaki va yozma shakllarda fikr ifodalash jarayonida nutqning xuddi mana shu imkoniyatidan foydalanish maqsadida ona tilidagi ifoda vositalarining uslubiy xoslanishi, uslubiy imkoniyatlarini tadrijiy asosda o‘quvchilarning nutqiga singdirishga yo‘naltirildi. Kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan ona tili va o‘qish ta’limining tarkibiy qismi bo‘lgan nutq o‘stirish jarayonida esa, ona tili va o‘qish ta’limi mazmuniga ilk bor, o‘zb е k tilining stilistik m е ’yorlari hamda ularning asosiy b е lgilari, stilistik m е ’yorlarning funksional tabiati, til vositalarini tanlash va qo‘llash imkoniyatlari, m е ’yorlari, nutq uslublari tipologiyasi, muammolarini o‘zaro uzviy aloqadorlikda o‘quvchilarga o‘rgatishga qaratiladi. Xulosa qilib aytganda , kompyut е r vositasidan foydalangan holda , kons е ntrizm tamoyiliga asoslangan ona tili va o ‘ qish ta ’ limi mazmunining ushbu bo ‘ limida nutq uslubiy el е m е ntlarining maqsadga muvofiqligi , stilistik qiymatini o ‘ quvchilarga nolingvistik hamda lingvistik m е zonlar orqali fahmlash ko ‘ nikmalari va malakalari shakllantiriladi . Funksional til m е’ yorlarini o ‘ quvchilarning nutqiga singdirish , o ‘ z navbatida , matnning aniq mantiqiy mazmunini anglash , mazkur matnni shakllantirish , uyushtirish orqali yaratiladigan kommunikativ uslubning sotsiolingvistik , psixolingvistik asoslaridan o ‘ quvchilarni xabardor etish ham nazarda tutiladi . 17 II . Bob . Hozirgi o ‘ zbek adabiy tili darslarida axborot - kommunikatsion texnologiyalarda foydalanish 2.1 Hozirgi o‘zbek adabiy tili darslarida axborot-kommunikatsion texnologiyalarda foydalanish Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab, Davlatimiz rahbari muhtaram Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan bugungi kunda jahon hamjamiyati tomonidan e’tirofga sazovar bo‘lgan “o‘zbek modeli” deb nom olgan mamlakatning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishi taraqqiyoti yo‘lini belgilab olinishi bilan bir qatorda jamiyatni ma’naviy yuksaltirish hamda shaxsning ma’naviy kamolotiga erishuvi ustuvor vazifa sifatida belgilandi. Yosh avlodga zamonaviy bilimlar berish , kasb – hunar o‘rgatish, iqtidori, qobiliyati va intellektual salohiyatini o‘stirish uchun zarur bo‘lgan barcha imkoniyatlarni yaratish, ayni paytda ularni umuminsoniy va milliy qadriyatlar, ezgu fazilatlarga sadoqat ruhida tarbiyalash masalasi davlatning doimiy e’tiboriga olindi. Mazkur maqsadni amalga oshirishda qabul qilingan O‘zbekistonning “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni, Kadrlar tayyorlash milliy dasturining hayotga tatbiq etilishi, mazkur dasturning mantiqiy davomi bo‘lgan “Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi” va boshqalar doirasida amalga oshirilayotgan ishlar zamirida farzandlarimizni komil insonlar qilib tarbiyalash orqali Yurtimiz taraqqiyotining mustahkam poydevorini qo‘yish, uning buyuk kelajagini bunyod etishdek ezgu maqsad yotadi. Umumta’lim maktablarini isloh qilish, uning moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, axborot texnika asrida o‘z o‘rnini topa oladigan, jahon andozalariga mos raqobatdosh, intelektual salohiyatga ega bo‘lgan kadrlarni tayyorlashda davlatimiz bosh isloxatchi bo‘lib maydonga chiqdi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida odamzot uchun hamma zamonlarda ham eng buyuk boylik 18 bo‘lib kelgan ma’naviyatning ma’no-mazmuni, uning inson va jamiyat hayotidagi o‘rni va ahamiyati, bu murakkab va serqirra tushunchaning nazariy va amaliy tomonlari har tomonlama keng qamrovli fikr va xulosalar orqali tahlil etiladi. Ayni paytda istiqlol yillarida yurtimizda milliy ma’naviyatimizni tiklash, uni zamon talablari asosida rivojlantirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan ulkan ishlar, bu borada oldimizda turgan maqsad va vazifalar haqida atroflicha fikr yuritiladi. Shuningdek, jahon miqyosida voqealar shiddat bilan kechayotgan bir paytda zamonaviy axborot- kommunikatsion texnologiyalaridan, Internetning beqiyos imkoniyatlaridan keng foydalanishga erishish hamda komil insonni tarbiyalash pedagog xodimlarning faoliyat mezoniga aylanishi zarurligini barchamiz yaxshi anglashimiz lozim deb takidlanadi. Darhaqiqat, hozirgi kunda pedagog uchun professional mahorat nafaqat uning faoliyatini osonlashtiradigan dasturiy-texnik vositalarni o‘zlashtirish va qo‘llash, balki o‘qitishi lozim bo‘lgan fanga oid intellektual va ijodiy masalalarni hal eta oladigan dasturlardan foydalanishga o‘rgatishdan ham iboratdir. Bu ma’noda kompyuterlashtirish va axborot-kommunikatsion texnologiyalariga (AKT) oid kurslar tashkil etib, barcha fan o‘qituvchilarini AKTdan o‘quv jarayonida samarali foydalanuvchi mutaxassisga aylantirish lozimligini inobatga olib XTV tomonidan 23 martda “Umumta’lim maktablarida faoliyat ko‘rsatayotgan o‘qituvchilarning zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish bo‘yicha malakasini oshirishni tashkil etish to‘g‘risida”gi 61-sonli, “Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida faoliyat ko‘rsatayotgan o‘qituvchilarning zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalaridan ta’lim jarayonida foydalanish bo‘yicha malakasini oshirishni tashkil etish to‘g‘risida”gi Xalq ta’limi vazirligining 2012 yil 21-apreldagi 125-sonli buyrug‘i qabul qilindi. 19 2011 yil mart oyida chiqarilgan buyruqni ijrosini ta’minlashga erishish zarurdir. Bu buyruqni ijrosini ta’minlash va qo‘yilgan vazifani amalga oshirish uchun informatikadan dars berib kelayotgan malakali yetakchi pedagoglar, mutaxassislar trener sifatida jalb qilinib kompyuter savodxonligiga va har bir ta’lim muassasasi rahbarini, amaliyotchi o‘qituvchilarni axborot-kommunikatsion texnologiyalarni o‘quv jarayoniga tatbiq etish bo‘yicha kurslar tashkil etib kelinmoqda. Umumta’lim maktablari davlat ta’lim standartalarining takomillashuvi, o‘quv dasturlarining optimallashuvi hamda darsliklarning yangi avlodini yaratilishi bilan bir qatorda umumta’lim maktablari uchun elekiron axborot-ta’lim resurslari yaratildi. Elektron axborot-ta’lim resursidan foydalanishdan oldin ushbu resurs haqida qisqacha tushunchalarga ega bo‘lish maqsadga muvofiqdir. 2.2 O’qish darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish Ма mlakatimizda ta’lim tizimida maktab fanlarini o‘qitishda AKT’dan samarali foydalanish dolzarb masaladir. Aynan axborot texnologiyalari ta’limning universal vositasi hisoblanib, nafaqat o‘quvchilarda bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish imkonini beradi, balki shaxsiy xususiyatlarini rivojlantirish, bilishga qiziqishlarini qondiradi. Pedagogik va psixologik tadqiqotlarda shu narsa ta’kidlanmoqdaki, AKT o‘quvchilarning nazariy, ijodiy va refleksiv tafakkuri rivojlanishiga katta ta’sir etadi. O‘quvchining xotirasida u yoki bu hodisa, jarayonning obrazli ifodalanishi o‘quv materialini boyitib, uning ilmiy jihatdan o‘zlashtirilishiga yordam beradi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining ta’lim jarayoniga joriy etilishidan asosiy maqsad — aynan zamonaviy axborot muhiti uchun xarakterli bo‘lgan o‘quv faoliyatlarining yangi turlarini paydo bo‘lishidir. 20 Ma’lumki, boshlang‘ich ta’lim — ta’lim tizimining poydevori hisoblanib, o‘quvchilarni o‘qitish sifati unga bog‘liq bo‘ladi va bu boshlang‘ich maktab o‘qituvchisi zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi. Uzoq vaqt davomida ta’lim tizimida boshlang‘ich maktab «ko‘nikmalar maktabi» bo‘lib keldi, ya’ni o‘quvchi keyingi ta’lim olish uchun o‘qish, yozish, hisoblash kabi asosiy ko‘nikmalarni o‘zlashtirishi kerak bo‘lgan ta’lim bosqichi sifatida qaralgan. Bugungi kunda boshlang‘ich maktab boshqacha tasavvur etiladi. Bugungi kunda u ta’lim tizimida bolaning birinchi tajribasi — ta’lim olish kuchlarini sinash joyi bo‘lib qolishi kerak. Ushbu bosqichda faollikni, mustaqillikni rivojlantirish, idrok etish faolligini saqlab qolish va bola ta’lim dunyosiga shaxdam kirib borishi uchun sharoitlar yaratish, uning salomatligini va emotsional xususiyatlarini mustahkamlash muhim. Bugungi kunda o‘quvchilarning aynan mana shu sifatlari ta’lim jarayoniga AKT’ni joriy etish bilan rivojlanayotganligining guvohi bo‘lmoqdamiz. O‘z faoliyatimizda ta’lim jarayoniga axborot texnologiyalarini joriy etib , ulardan foydalanib va o‘quv jarayonida AKT’dan foydalanish bo‘yicha ma’lum tajribalarni to‘plab bormoqdamiz. Ах borot texnologiyalaridan foydalanish bo‘yicha tajribam an’anaviy dars doirasida AKT’ni didaktik jihatdan to‘g‘ri qo‘llanilgan hollarda o‘quv jarayonini individuallashtirish va differensatsiyalash uchun cheklanmagan imkoniyatlar paydo bo‘lishini ko‘rsatdi. Ular o‘quvchilarga axborot manbalaridan foydalanish imkonini beradi, mustaqil ishlar samaradorligini oshiradi, ijodkorlik, malaka va ko‘nikmalarni egallash va mustahkamlash uchun umuman yangi imkoniyatlar beradi, ta’limning yangi shakllari va metodlarini amalga oshirishga imkon beradi. Har bir o‘quvchida shaxsiy o‘quv yo‘nalishini rivojlantirishni ta’minlaydi. O‘quv jarayonida uni muvaffaqiyatli bilim olish uchun zarur bo‘lgan asosiy jarayonlar sifatida fikrlashni, tasavvurni rivojlantirishga yo‘naltirilgan katta 21 o‘zgarishlar sodir bo‘ladi; o‘quvchilarning idrok etish faoliyatlarini samarali tashkil qilish ta’minlanadi. А KT’dan foydalanilganda ta’limda shaxsga-yo‘naltirilgan yondashuvni amalga oshirish oson bo‘lib qoldi, butun o‘quv jarayonini samarali tashkil qilish imkoniyati paydo bo‘ldi. Dars jarayonida tayyor multimediali mahsulotlari va kompyuter ta’limi dasturlaridan, o‘quv va sinfdan tashqari ishlarda Internet tarmog‘i vositalaridan foydalanib , multimediali ta’lim dasturlari va taqdimotlar, loyihalar yaratildi. Axborot texnologiyalarini barcha o‘quv fanlarda qo‘llash mumkin. Darslarda o‘quv va o‘yin dasturlaridan foydalanish katta samara beradi. Ona tili va Rus tili darslarida savodxonlikni oshirish bo‘yicha mashqlar yordam beradi, bunda bolalar kompyuterlarda turli xildagi amaliy topshiriqlarni bajaradilar. Boshlang‘ich sinflar o‘quvchilari uchun turli didaktik materiallar to‘plamidan foydalanib, ko‘rgazmali-mashq, nazorat-mashqlari va test sinovlari modullari kiritilgan aralash kompyuter dasturlarini tayyorlash mumkin. Unga fanga oid qoidalarni joriy o‘rganish va umumlashtirilgan takrorlash uchun uchta variantlarda berilgan grammatika-orfografik mavzular bo‘yicha boy va turli-tuman materiallardan foydalanish yaxshi samara beradi. 1-sinfda o‘qish darsida elektron o‘quv qo‘llanmalari tayyorlab, foydalanish mumkin. Unda so‘zni tovushli-harfli tahlil qilish, so‘zning bo‘g‘inlari tuzilishi, ba’zi orfogrammalar o‘rganilishi turli qiziqarli ko‘rgazmali va ovozli material berish mumkin. Yorqin rasmlar, g‘aroyib, qiziqarli topshiriqlar kichik yoshdagi o‘quvchilarda ona tiliga qiziqishni oshirishga yordam beradi, o‘yin shaklida o‘quv materiali bilan tanishish imkonini beradi, o‘zini nazorat qilish va o‘quv refleksiyasi uchun keng imkoniyatlar taqdim etadi. Ushbu qo‘llanma bo‘yicha ta’lim jarayonini differensiatsiyalashga turli darajadagi murakkablikdagi topshiriqlarni tanlab olish yordamida erishiladi. Savodxonlikka o‘qitish bo‘yicha tematik 22 rejalashtirishni ishlab chiqishda rejalashtirishga tegishli elektron mavzular va bo‘limlarni kiritish mumkin. Dars rejasini ishlab chiqishda frontal, individual va guruhli ishlash uchun kompyuterni qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘lgan dars bosqichlarini ishlab chiqish lozim. Matematika darslarida «O‘yinli masalalar» dasturlarini tayyorlab, foydalanish mumkin. Boshlang‘ich sinfda o‘rganiladigan ko‘plab mavzular bo‘yicha turli materiallar berilgan. Turli murakkablik darajasidagi turli xildagi topshiriqlar har bir o‘quvchining idrok etish va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Masalalarni yechishda kompyuterli animatsion slaydlardan foydalanish darsning qiziqarliligini oshiradi. Ularning ustunlik tomonlari istagan paytda masalaning boshiga qaytish mumkin, uning alohida qismlarida to‘xtalish, o‘quvchilar bilan suhbatlashish , ularning fikrlarini tinglash mumkinligidan iborat. Boshlang‘ich sinflarda harakatlanishga animatsiyali masalalar bilan slayd-filmlarni qo‘llash mumkin. Shunday slaydlarni yaratish uchun Internetdan olingan animatsion kartinkalardan foydalanish mumkin. Barcha o‘quv fanlarida test topshiriqlaridan foydalanish zarur. Testlardan dastlab faqat bosma ko‘rinishidagisidan foydalangan bo‘lsak, hozirda ularni kompyuterda terib, har bir o‘quvchi bilan shug‘ullanish mumkin. AKT’dan foydalanish yillari davomida 1-sinfdan 3-sinfgacha matematika, badiiy o‘qish, ona tili, deyarli barcha mavzulari va boshqa o‘quv fanlari bo‘yicha qator turli testlarni tayyorlash mumkin. Endi darslarda faqat bosma shakldagi emas, balki kompyuterli testlardan foydalanish zarur. Ular bajarib bo‘lishi bilan darhol bahosini olishga imkon beradi, bahoni kompyuterning o‘zi taqdim etadi, u yoki bu mavzu bo‘yicha kamchiliklarini aniqlashlariga imkon beradi. «Tabiatshunoslik» fani bo‘yicha barcha mavzulari bo‘yicha kompyuter testlarini ishlab chiqish mumkin. Masalan: «O‘lkamiz suv havzalari», «Ona 23 zamin», «O‘rmon va dalalar — tabiat boyligi», «Qishloq xo‘jaligi sohalari», «Bizning o‘lka», «Yer osti boyliklari», «O‘lkamiz hududiy tuzilishi», «O‘lka chorvachiligi va o‘simliklari» va boshqalar. Ona tili bo‘yicha o‘rganiladigan so‘z leksik mazmunini talqin qilishda va birliklarni turlarga ajratishda o‘quvchilarda qiyinchiliklar tug‘diradi. Bular: antonimlar, sinonimlar, omonimlar. Testlar orqali o‘quvchilarning leksik imkoniyatlari rivojlanadi, so‘zning to‘g‘ri va ko‘chma ma’nosini topishga , sinonimlarni to‘g‘ri tanlashga, sinonimlar, antonimlar va omonimlarni farq qilishga o‘rgatadi. Antonimlar bilan ishlashga bag‘ishlangan «Teskari o‘yin» testidan foydalanish o‘quvchilarga darsni tushuntirishga samarali ta’sir etadi. Asosiysi: test topshiriqlarini bajarishda o‘quvchining ko‘zi, miyasi va qo‘llari ishtirok etadi, o‘yin elementlari esa ularda bajarayotgan ishlariga qiziqishni rivojlantirishga va demak, ta’lim jarayoni jadalligi kerakli darajasini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Testlardan tashqari krossvordlar, sxemalar, jadvallardan foydalaniladi, o‘quvchilar dars materiallarni mustaqil o‘rganishda bevosita kompyuterda ishlaydilar. Barcha o‘quv fanlarida qo‘shimcha va rivojlantirish materiallari sifatida ko‘plab videofilm hamda fotolavhalar bilan o‘lkashunoslik materialidan foydalanish mumkin. Microsoft Power Point dasturlari yordamida yaratilgan taqdimotlar ta’lim jarayonida AKT’dan foydalanish juda samarali shakli hisoblanadi. Taqdimotda asosiysi — axborotliligi, ko‘rgazmaliligi, qiziquvchanligi hisoblanadi. Mazkur dastur orqali turli mavzu va fanlar bo‘yicha taqdimotlar yaratishda fotosuratlar, rasmlar, animatsiya , qo‘shimcha axborotlardan foydalanish mumkin. Maktabda mavjud bo‘lgan Internet tarmog‘i ishimizda katta yordam ko‘rsatadi. Internet — bu global axborot tizimi ekanligi barchaga ma’lum. U elektron pochta, izlash tizimlarini o‘z ichiga oladi va turli axborot 24 resurslaridan foydalanish imkonini beradi. Undan kerakli axborotlarni topish, qayta ishlab chiqish va ularni ko‘paytirib, barcha kompyuterlarga o‘rnatib bolalarga mustaqil juftlikda, guruhda, individual ishlashni taklif etish mumkin. O‘quvchilarga turli xildagi topshiriqlarni taklif etish: tadqiqot o‘tkazish, asosiysini tanlash, taqdimot tayyorlash, jadvalni to‘ldirish imkoni paydo bo‘ladi. Axborot olishning boshqa bir usuli — dars davomida bevosita Internetdan axborot olish hisoblanadi. Internetdan avvaldan kerakli materialni topish, darsda esa uni o‘quvchilarga ko‘rsatish mumkin. Ishni o‘rganilgan material bo‘yicha dialog ko‘rinishida olib borish mumkin. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari Internetdan mustaqil foydalanishni, kerakli axborotni tanlashni, uni saqlab qolish va taqdimotlar tuzish yoki turli xildagi loyihalarni ishlab chiqish va bajarishda keyingi ishlarida foydalanishni biladilar. 2-sinfdanoq o‘quvchilar faqat daftarda emas, balki bevosita kompyuterda ham topshiriq-larni bajara oladilar. O‘quvchilar kompyuter bilan ishlash birinchi ko‘nikmalarni oladilar , o‘zlarining nazariy bilimlarini doimiy chuqurlashtirib va amaliy ko‘nikmalarini takomillashtirib boradilar. Boshlang‘ich sinflarda fikrlash operatsion uslubini shakllantirishda informatika kursining roli juda muhim. Informatikaning ushbu roli harakatlari tuzilishini rejalashtirish, axborot izlash, muloqotni rejalashtirish, axborot modellarini qurish, faoliyatni vositalashtirish kabi dastlabki ko‘nikma va malakalar to‘plami ko‘rinishida qaraladi. Kompyuterni o‘qishda yordamchisi, ijodkorlik, o‘zini ifoda etish va rivojlantirish vositasi sifatida tushunish katta ahamiyatga ega. Katta sinflar o‘quvchilarida fikrlash uslubi shakllanib bo‘ladi, yangi shakllarini ular qiyinchilik bilan qabul qiladilar. Ushbu kurs o‘quvchini SHK’da axborot bilan amaliy ishlashga o‘rgatishi kerak. Boshlang‘ich maktabda kompyuterni o‘zlashtirib o‘quvchilar undan o‘z faoliyatlari vositasi sifatida boshqa sinflarda ham foydalanishlari 25 mumkin, kompyuterni qo‘llash bilan olib boriladigan darslar ularda qiyinchilik tug‘dirmaydi. Katta sinflarda informatika darslarida albatta kompyuterdan foydalanish ushbu dasturni amalga oshirish zarur sharti hisoblanadi. Kompyuterdan odatda yangi materialni muhokama qilishda elektron doska sifatida foydalanaman. Bundan tashqari, o‘quv o‘yinlarini tashkil qilish hamda individual ta’lim va kompyuterli praktikumni tashkil qilishda foydalaniladi. Ta’lim natijasida o‘quvchilar o‘quv va oddiy amaliy masalalarni yechish uchun kompyuterdan foydalanish: fayllar bilan oddiy operatsiyalarni amalga oshirish (yaratish, saqlab qolish, izlash, dasturni ishga tushirish); dasturlarda amaliy topshiriqlarni va ijodiy ishlarni bajarishni biladilar: Word Pad , Microsoft Power Point, Microsoft Excel, Microsoft Word; keng foydalaniladigan dasturlarni ishga tushirish: kompyuter ekranida matnli va grafik redaktor, trenajerlar, testlar; matnlar va tasvirlar (axborot), obyektlar bilan ishlash; izlash, oddiy o‘zgartirishlarni, saqlash, foydalanish va axborot hamda ma’lumotlarni uzatishni amalga oshiradilar, mundarija, yo‘l ko‘rsatuvchi, kataloglar, spravochniklar, internetdan foydalanib , kompyuter yordamida kichik loyihalar va taqdimotlar yaratadilar. 26 Xulosa Axborot tushunchasi zamonaviy ilm-fanning asoslaridan biri va informatika uchun asosiy hisoblanadi. Axborotning aniq ta'rifini berishning iloji yo'q, xuddi geometriyadagi nuqtaga ta'rif berishning iloji yo'q. Bunday hollarda tushunchalardan foydalaning. U materiya va energiya, makon va vaqt kabi tushunchalar bilan bir qatorda dunyoning zamonaviy rasmining asosini tashkil etadi, u fundamental falsafiy toifalarga kiradi. Ommabop yoki ilmiy adabiyotlarda ushbu tushunchalarning universal ta'riflari mavjud (bo'lishi mumkin emas). Biz faqat turli xil mualliflar birgalikda foydalanadigan yoki foydalanmagan ba'zi yondashuvlar haqida gaplashishimiz mumkin. Yondashuvlardan biri quyidagicha. Moddiy olam jismoniy jismlar va maydonlardan iborat. Ular uzluksiz harakat va o'zaro ta'sir holatida. O'zaro ta'sir to'g'ridan-to'g'ri aloqa yoki masofadan turib sodir bo'lishi mumkin. Jismlarning o'zaro ta'siri energiyaning o'zgarishi bilan birga keladi, bunda jismlar va maydonlarning fizik xususiyatlari o'zgaradi. Kompyuter fanlari Bu struktura va umumiy xususiyatlarni, shuningdek uni yig'ish, saqlash, qidirish, qayta ishlash, o'zgartirish, tarqatish va faoliyatning turli sohalarida foydalanish bilan bog'liq masalalarni o'rganadigan fan sohasidir. Faoliyatning turli sohalari zamonaviy odamning deyarli barcha turdagi faoliyatlarini va ishbilarmonlik faoliyatini anglatadi - yozuv mashinasi kotibi, kutubxonachi, muhandis-konstruktorning kundalik ishidan tortib, atom energiyasidan foydalanish va kosmik tadqiqotlargacha. Informatika tamoyillari ishlatiladi ilmiy ish va kundalik hayotda. Har qanday fanning vazifasi aloqalarni va qonuniyatlarni o'rnatish va o'rganish asosida yangi ma'lumotlar - tadqiqot natijalarini olish uchun ma'lumotlarni to'plash, ularni tahlil qilish va tadqiq qilishni o'z ichiga oladi. Axborotni to'g'ri tashkil etish 27 va undan unumli foydalanish har qanday ilmiy izlanishning asosini tashkil etadi. Kundalik hayotda odam doimo turli xil ma'lumotlardan foydalanadi: kerakli kitoblarni qayerdan olish, yo'l harakati jadvali qanday, qalam va daftarlarning narxi - bu ro'yxatni cheksiz davom ettirish mumkin. Informatikaning qoidalari va tamoyillarini qo'llash axborot bilan ishlashni juda osonlashtiradi, undan eng samarali foydalanishga, to'g'ri qarorlarni qabul qilishga va eng yaxshi usulda kerakli natijalarni olishga yordam beradi. Kompyuter qisqartmasi bizning nutqimizga mustahkam o'rnashgan, garchi bu atama uning mohiyatini noto'g'ri ifodalaydi. Hisoblashni amalga oshirish qobiliyati zamonaviy kompyuterlarning asosiy maqsadlaridan uzoqdir. Ularning yordami bilan turli xil ma'lumotlarni qayta ishlash vazifalari hal qilinadi. Faqat kompyuterlarda axborot-mantiqiy o'zgarishlarning ichki jismoniy jarayonlari hisoblash xususiyatiga ega. Bu "kompyuter" tushunchasida aks etadi (inglizcha kompyuter - o'ylayman, hisoblayman). Ushbu atamaning mashhurligi yangi tushunchalarni shakllantirish uchun qulayligi bilan bog'liq: kompyuterlashtirish, kompyuter savodxonligi va boshqalar. Zamonaviy ma'noda, kompyuter bu axborot mashinasi, turli xil ma'lumotlarni qayta ishlash uchun universal elektron vosita - ma'lumotlarni qayta ishlash, matnni tahrirlash, odam bilan interaktiv aloqa rejimini ta'minlash va boshqalar. Kompyuter texnologiyalarining jadal rivojlanishi va keng qo'llanilishi informatika deb nomlangan yangi fan sohasining paydo bo'lishi uchun zarur shartlar bo'lib xizmat qildi. Ushbu so'z 60-yillarning boshlarida frantsuz tilida paydo bo'lib, jamiyatdagi ma'lumotlarni avtomatlashtirilgan tarzda qayta ishlashni anglatadi. 28 F O Y D A L A NI L G A N A DA B IY O T L A R 1.A x m e do v a O.”A x b o r o t x a v fsi z li g i g a o id t e r m inl a rnin g r us c ha - o ’ z b e k c h a i z o hli lu g ’ a ti” T o sh k e nt, f a n n a shri y o ti, 2 0 0 9 . - b .54 . 2.A m iro v D.M, At a j o no v A.Y, I b r a g i m o v D.A, R a x i m j o no v Z .Y, S a id xo ’ja y e v S.S . “A xbo r o t - K o m m uni k a tsi y a t e x n o l og i y a lari i z o hli lu g ’ a ti” BM TT D nin g O’ z b e k ist o nd a g i v a ko lat xo n a si, 2 0 10. - b . 3 2 0 . 3.Us m a no v a N.B. M a ’lu m o tl a r u za tish ti z i m l a ri v a t a r m o ql a ri. O‘qu v q o ‘ll a n m a . T : T U I T.20 0 6. 4. K ru k B. I . T e l e k o m m uni k a tsi o n sist e m s e ti. S o v re me nn e t e x n o l o gi.M : G o r y ac ha y a lini y a – T e l e ko m 20 0 3 y il. 5.Oli f e r V.P. K o m p y ut e rn s e ti. M o s kv a – 2 0 0 3 y il 6. M uh a m me do v R.J. I nno v a tsi o n t e x n o l og i y a l a r y o rda m id a t a ’li m sa ma r a d o rli g ini o shirish y o ‘ll a ri. T : T DPU 20 0 4 y il. 7. I .A. K a ri m o v “O ` z b e k ist o n m ust a qilli kk a e ris h ish o st on a sid a” T o sh k e nt. “O ` z b e k ist o n ” n a shri y o ti 20 1 1 y il. 8. I .A. K a ri m o v “ Z a m o na v i y a x b o r o t - ko m m uni k a tsi y a t e x n o l og i y a l a rini y a n a d a j o ri y e tish v a ri vo jl a ntirish c h o ra - t a d b irl a ri ” t o `g ` risid a PQ - 173 0 - s o n T o sh k e nt sh. , 2 0 1 2 y il 21 m a rt 9. I .A. K a ri m o v “B a r k a m o l a v l o d y ili ” d a v l a t d a sturi . T o sh k e nt. ” O ` z b e k ist o n ” , 2 0 1 0 . 10. I .A. K a ri m o v “M a m la k a ti m i z d a d em ok r a ti k isl o h o tl a rni y a n a d a c hu q url a s h tiris h v a f uq a r o li k ja m i y a tini ri vo jl a ntirish ” ko nts e p tsi y a si. 20 1 0 y il 12 n oy a b r. 11. J uh a K o rh o n e n. I ntr o du c ti o n t o 3 G M ob il e C o m m uni ca ti o ns. S ec o nd E diti o n 2 0 0 3 29 12. B . W a l k e r S e i d e n b e r g M . P . Al t h o f f . UM T S T h e F u nd a m e nt a ls. Al l o f Co m m uni ca ti o ns N e tw o r k s, A ac h e n Uni v e rsit y (RWT H ), G e r ma n y T r a nsl a t e d b y H e dwi g J o urd a n vo n S c h m o e g e r, U K 200 3 . 13 . Willi a m W e bb . Und e rst a n din g C e l lul a r R a di o L o nd o n 1 9 9 8 30

Informatikani boshqa fanlar bilan aloqadorlikda o'qitish metodikasi

Купить