Investitsion samaradorlikni baholashda ilgʻor xorij tajribasidan foydalanish yoʻllari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	125.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	26 Dekabr 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Madinabonu

Ro'yxatga olish sanasi 27 Aprel 2024

0 Sotish

Investitsion samaradorlikni baholashda ilgʻor xorij tajribasidan foydalanish yoʻllari

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA LIM FAN VAʼ
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
R E F E R A T
MAVZU: INVESTITSIYALARNING IQTISODIY MAZMUNI, UNING
MANBALARI VA OMILLARI.
BAJARDI:_______________________________________________
TEKSHIRDI:_____________________________________________
TOSHKENT 2024

INVESTITSIYALARNING IQTISODIY MAZMUNI, UNING MANBALARI
VA OMILLARI.
Kirish
1. Investitsiyalarning Iqtisodiy mazmuni
2. Investitsiyalar va uning manbalari, tasniflanishi
3. Investitsiyalarni Iqtisodiyotiga ta'sir qiluvchi omillar
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
Investitsiya milliy iqtisodiyotda nisbatllil yangi tennin hisoblanadi. Investitsiya
(lot. investio - O rash) - iqtisodiyotni rivojlalltirish maqsadida o'z mamlakatidaʻ
yoki xorijda turli tarmoqlarga, ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarga, tadbirkorlik
loyihalariga uzoq muddatli kapital kiritish (qo 'yish) dir. An'anaviy tarzda
iuvcstitsiya deganda kelgusida ko'zda tutilgan daromadlami olish maqsadida
hozirda aniq iqtisodiy loyihalami amalga oshirish tushuniladi. Investitsiya
mohiyatiui tavsiflashdagi bunday yondashuvga milliy, shu bilan birga, xorijiy
iqtisodiy adabiyotlarda birlamclti e'tibor beriladi. Investitsiyalaming iqtisodiy
mohiyati va mazmuni to'g'risida iqtisodchi olimlar o'rtasida xilma-xil qarashlar va
flkrlar mavjud. Bu so'zning ham keng ma'nosidan, ham tor ma'nosidan foydalanish
mumkin. «lnvestitsiya» tushunchasining ma'no-mazmuniga hozirgacha yakuniy bir
ta'rif berilmagan va iqtisodiy fanning turli sohalarida invcstitsiyaning maqsadi,
vazifalari, manbasi, mablag' kiritish sohalari va obyektlarining xususiyatlaridan
kelib chiqib turlicha ta'rif berilmoqda.
O'zbekiston Respublikasining 1998-yil 24-dekabrdagi «lnvestitsiya faoliyati
to'g'risida»gi qonunining 3-moddasiga ko'ra investitsiyalar mo'ljallangan obyektiga
qarab innovatsiya va ijtimoiy investitsiyalarga bo'linadi:
-kapital investitsiyalar jumlasiga fondlarni vujudga tirish va ishlab chiqarishga,
shuningdek, moddiy ishlab chiqarishning boshqa shakllarini rivojlantirishga
qo'shiladigan investitsiyalar
- innovatsiya invesfitsiyalari jumlasiga va ularning yangi avlodini ishlab chiqish
va o'zlashtirishga digan investitsiyalar
- ijtimoiy investitsiyalar jumlasiga salohlyatini, malakasi va ishlab chlqarish
tajribasini oshirishga, shuningdek, nomoddiy ne'matIarning rivojlantirishga
qo'shiladigan investitsiyalar kiradi¹.

1. Prof.D. G'ozibekov tomonidan investitsiyalarning mazmuniga quyidagicha ta'rif
berilgan: «aniq va ishonchli manbalardan mablag'lar olish, ularni asosli holda
safarbar etish,hisobga olgan holda kapital qiymatini saqlash va ko'zlangan
maqsadda olishdan iborat bo'ladi. Ana ko'ra investitsiyalar boshqa qo'yilmalardan
mazmunan farq qiladi. Bular barchasining asosida kapitalning jarayoniga etilishi
investitsiyalarning mohiyatini aks etiradi». 2 Shuni ham ta'kidlash joizki,
D.G'ozibekov tomonidan investitsiyalarning 1
makroiqtisodiy darajadagi, makro
darajadagi va moliyasidagi mohiyati to'g'risida ham fikrlar bildirilgan. Xususan,
makroiqtisodiy darajada investitsiyalar deganda ishlab vositalarini takror ishlab
chiqarishga, uy-joy fQndini, tovar zaxio'stirish va shu bir ya'ni yalpi ichki
mahsulotning (YaIM)ning kapitalni o'stirishga va ishlatilmagan tushuniladi.²
Makro darajada va ishlab chiqarish nazariyasida investitsiyalar deganda yangi
kapitalni, jumladan, ishlab chiqarish vositalari va intellektual salohiyatni takror
ishlab chiqarishni tashkil etish nazarda tutiladi. Iqtisodiyotda yaratilayotgan
YaIMning, korxonalarda mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarishlling o'sishida
investitsiyalaming hissasi qanchalar muhim bo'lmasin, ular zamirida kapitali va
salohiyatidan o'zga hech bir omil asosiy o'rinni egallay olmaydi. Shu nuqtayi
llazardall insollning bilimi, aqliy saiohiyati, iqtidori, tajriba va malakasini
oshirishga yo'llaltirilgall investitsiyalarni eng samarali investitsiyalar, deb baholash
mumkin³. Mamlakatda zamonaviy va yuksak darajadagi bilim, iqtidor, malaka,
ko'nikma va salohiyatga ega yeluk mutaxassislami tayyorlashda ta'lim
muassasalarining, ayniqsa, oliy ta'lim muassasalarining alohida o'rni mavjud.
1
Vaxabov AV., Xajibllkiyev Sh.X, MurnillOV N.G. Xorijiy investitsiyalar. O''1UV qo'UiIUllla. T.:
(<Mollya}),2010. - B. 303.
³. G'ozibekov D. G', Investitsiyaiarni 1l1oliyalashtirish rnasal.lari. T.: <<Moliya)), 2003 .. B. 26

Respublikamizda ta'Um tizimini isloh qilishlling llavbatdagi ikkinchi bosqichi
samarali ijrosini ta'minlash maqsadida mazkur sohaga davlat va boshqa
investitsiyalarning keng jalb etilishi mamlakatimizning istiqbolli ravnaqini
ta'minlashga munosib hissa qo'shishga intiluvchan, Vatanparvar, yosh kadrlarni
tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Ta'kidlash joizki, mamlakatimiz iqtisodchi olimlari tomonidall investitsiyalaming
turlari bo'yicha ham iz1allishlar olib borilgan. Masalan, prof. D.G'ozibekov
investitsiyalarni quyidagi begilariga ko'ra tasniflagan: asosiy kapitailli ko'paytirish
zarurati bilan bog'liq sof illvestitsiyalar va asosiy fondlarning yemirilishi o'mini
qoplash zaruratini taqozo etgan yalpi illvestitsiyalar farqlanadi. Investitsiyalar
joylashtirish obyektlari bo'yicha farqIalladi. Bunday obyektlar mUlk, moliyaviy
vositalar, llomoddiy qiymatliklar bo'lishi mumkin. Harakat yo'nalishi bo'yicha
investitsiyalarni fondlar tarkibilli yangilash, ratsionallashtirish, kengaytirish,
almashtirish va hokazolarga mo'ljallallgan illvestitsiyalarga ajratish mumkin.
Maqsadlari va ular bilan bog'tiq xatarlar nuqtayi nazaridall venchurli (xatarli)
bevosita, portfel va annuitet investitsiyalar bo'ladi. Venchur kapital shakli katta
xatar bilan bog'liq yangi faoliyat sohalarida chiqariladigan yangi aksiyalardir.
Xatarli kapital kapitalning turti shakllarini: ssuda kapitali, aksiyadorlik kapitali va
tadbirkorlik kapitalini o'z ichiga oladi. Bevosita investitsiyalar muayyan xo'jalik
subyektini boshqarishga, ishtirok etish huquqini olish va foyda chiqarish
maqsadida uning ustav kapitaliga mablag' solishdir. investitsiyalar investoming
aniq erishishi uchun xizmat qiladigan va bir butun qilib to'plangan turli
qiymatliklaming yig'indisidir. Annuitet - vaqti-vaqti muayyan daromad keltirib
turadigan investitsiyalar. Investitsiya subyektlari nuqtayi nazaridan investitsiyalar
xususiy va daviat investitsiyalariga bo'linadi. Xususiy investitsiyalar xususiy
kapitali, zayomlar (shu jumladan, obligatsiyali zayomlar) , shuningdek, jalb etilgan

kapital hisobidan amalga oshiriladi. investitsiyalari budjet ajratmalali va unga
tegishli resurslar hisobidan amalga oshiriladL Iqtisodiy nazariyada
investitsiyalarquyidagi turlarini uchratish mumkin. Jumladan: nominal
investitsiyalar -investitsiyaga ajratilgan pul mablag'lari; real investitsiyalar - put
mablag'larining ishlalilishi natijasida erishilgan real naija. Kapital investitsiyaning
o'zi ikki turga bo'linadi: investitsiya va moderruzatsiya uchun investitsiya.
Sof investitsiya bilan modemizatsiya uchungan asosiy kapitalning o'rnini to'idirish
uchun investitsiyalar yalpi inveslitsiyalar deyiladi. investitsiya obyektlariga
qo'yilishiga qarab mulkiy, moliyaviy va intellektual inveslitsiyalarga bo'linadi. Biz
ba'zi iqti'IDdchi olimlarning intellektual investitsiyaga alohida urg'u berishlariga
qo'shilamiz. Bir tomondan ehtiyojlarning o'sib borishi, ikkinchi tomondan, fun-
texnika taraqqiyoti, ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatishning murakkablashib
borishi yuqori rnalaka va mahorat taIab qiladi va borgan sari bu lalab mezonlari
yuksalib boradl. Nalijada to'plash, rnalakaga ega bo'lish, sog'lom bo'lish uchun
borgan sari ko'proq kapital mablag'lar talab etiladi. Bir vaqtDlllg o'zida intellektual
salohiyat ishlab chiqarishning eng asosiy elementi bo'lib shakllanib boradi. Ana
shu maqsadlarga sarflangan kapitaliga investitsiya (intellektual investitsiya), deb
ataladi .⁴
2. Investitsiyalar va uning manbalari, tasniflanishi.
Yuqoridagi ta'riflarni tahlil qilar ekanmiz, investitsiyaning juda keng mazmun
kasb etishi uni talqin qilish mumkinligini e'tirol' etish mumkin. Bu atamaning
barcha jihatlarini umumlashtirib, quyidagicha tavsiflash mumkin: foyda yoki ijobiy
natijaga erishish maqsadida subyektlar tomonidan xarajatlar tarzida iqtisodiy va
boshqa l'aoliyat obyektlariga joylashtiriluvchi turli ega boyliklarga investitsiyalar
deyiladi. Ushbu ta'rifda investitsiyalarning xarakterli belgilari aks
investitsiyalashning maqsadlari; ko'rillishida bo'lishi, turli ko'rinishdagi boyliklar

tarzida joylashtirilishi va h.k. vaqt (zamon)ga bog'liq qiymati ko'ra investitsiya
kelajakda naf olish maqsadida mablag'lar qo'yishdir. Investitsiya kapitalni
muayyan muddatga bog'lashni yoki band qolishni bildiradi. Bundan asosiy maqsad
kapital qiymatini saqlab qolish yoki bo'lmasa kapital qiymatini davomli o'stirib
borishdir. Iqtisodiy mazmuni jihatidan tmli iaoliyatlarga safarbar etilgan moddiy,
nomoddiy boyliklar va ularga doir huquqlarni aks ettiradi. Investitsiyalar foyda
(daromad) olish yoki ijtimoiy samaraga erishish maqsadida, davlat, huquqiy va
jismoniy shaxslar torlar) tomonidan chekiangan imkoniyatlardan samarali dalanib,
chekianmagan ehtiyojni qondirish uchun iqtisodiyotning tmli sohalariga ma'lum
muddatga sadlangan barcha turdagi boyliklarni ham anglatadi. Yuqoridagi
fikrlarga asoslanib, bareha tmdagi boyliklar investitsiyalarning «asosiy birlamcw»
elementi degan xulosaga kelish mumkin. Bu boyliklarning turlariga qarab quyidagi
shakllarda bo'ladi: ko'char va ko'chmas mulklar (binolar va inshootlar, rnashina va
uskunalar, transport vositalari, hisoblash va boshq.); put mablag'lari, maqsadli
bank qo'yilmalari, aksiyalar, obligatsiyalar va boshqa qimmatli mualliflik
huquqidan chiqadigan mulkiy huquqlar, litsenziyalar, patentlar, va boshqa
intellektual qiymalliklar; tabiiy boyliklar, yer va boshqa mol-mulldardan
foydalanish huquqlari⁴
Iqsodiyot davrida iqtisodiy adabiyotlarda va amalyotda kapital
qo'yilmalarning birmuncha keng tarqalgan quyidagi tasnifi (turlari) ko'ra
keltirilgan1: obyektlarning maqsadli belgilanganlik belgilari cha: qurilish ishlab
chiqarishi; madaniy-maishiy inshootlar qurish; ma'muriy binolar qurish; qidiruv va
geologiya-razvedka ishlariga; fondlarni tahor ishlab chiqarish bo'yicha: yangi
qurilishga; faoliyat yuritayotgan korxonalarni ta'mirlash va kengaytirish; texnik
qurollantirishga;

- moliyalashtirish manbalari markazlashtirilgan va markazlashtirilmagari mablag'
larga;
- ishlatilishi (joylashtirish, qo'yish) YO'nalishi bo'yicha: ishlab chiqarish va
noishlab chiqarishga. Bozor iqtisodiyotiga o'tish munosabati bilan ushbu tasnillash
o'zining va amaliy ahamiyatini yo'qotgani yo'q, biroq, yuqorida
ta'kidlaganirnizdek, quyidagi sabablarga bunday tasniflash yetarli emas edi:
- birinchidan, investitsiyalar kapital qo'yilmalarga qaraganda tushunchaga ega.
Ma'lumki, investitsiya qo'yilmalarini hamda porttel investitsiyalarni qamrab oladi.
Yuqoridagi tasnillashda portfel investitsiyalar olin mag an; 2
- ikkinchidan, bozor munosabatlariga o'tish munosabati bilan investitsiyalarni ham,
kapital qo'yilmalarni ham moliyalashtirish manbalari va birmuncha kengaydi.
yuqoridagi tasnillashda o'rin berilmagan va aks ettirilmagan. Xorijiy adabiyotlarda
tasnifllanishi ilmiy va amaliy jihatdan alohida uyg'otadi. Masalan, professori
Vaynrixom investitsiyalarni yo'naltirish obyektlariga
ko'ra quyidagicha tasnillashni taklif etadi:
- ko'chmas mulkka investitsiyalar (moddiy investitsiyalar -bino, inshootlar, asbob-
uskunalar va boshqa turdagi asosiy vositalar);
- moliyaviy investitsiyalar (aksiya, obligatsiya va boshqa turdagi qimmatli
qog'ozlarni sotib olish);
- nomoddiy investitsiyalar (kadrlar tayyorlash, ilmiy-tadqiqot va boshqalar)¹
3. Investitsiyalarni faoliyatiga ta'sir qiluvchi omillar
I nvestitsiya faoliyatini tashkil etuvchi barcha omillarni ta'sir doirasidan guruhga
tasniflash
1. MakrodaTajada faoliyatiga ta'sir (korxonaga nisbatall omillar).
2
G'ozibekov D. G', Investitsiyaiarni 1l1oliyalashtirish rnasal.lari. T.: <<Moliya)), 2003 .. B. 26

2. Mikrodarajada investitsiya faoliyatiga ta'sir etuvchi omillar (ichki omillar).
Birinchi guruh omillariga quyidagilar kiradi: - soliq tizimining takomillashganlik
darajasi;
- mamlakat iqtisodiyotining rivojlanish holati va dinamikasi;
- moliya-kredit siyosatining takomillashganlik darajasi;
- mamlakatning xomashyo va resurslarga boyligi;
- davlatning iqtisodiy, shu jumladan, investitsiya siyosati;
- narx-navo va unga davlat tomonidan ta'sir ko'rsatilishi;
- alohida hUQud, tarmoqlarni rivojlantirishga bo'lgan davlat e'tiborining
ustuvorligi;
- yerga egalik huquqining davlat qo'lida saqlanishi;
- investitsiyalar kiritishning (qo'yishning, joylashtirishning) risklilik darajasi;
- iqtisodiyotda davlat sektorining tutgan o'mi;
- davlat tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojIantirishning
qo'llab-quvvatlanishi.
Agar bank foiz stavkasi yuqori bo'lsa, investitsiyaga talab shuncha. kamayadi.
Bunday bog'liqlik investitsiyalarga talab bilan kutilayotgan foyda me'yorida ham
mavjud bo'ladi. Bir vaqtning o'zida sof foyda me'yori bank foiz stavkasidan
yuqoribo'lsa, mamlakatda investitsiya qo'yilmalari hajmi oshishi kuzatiladi, bo'Isa,
kamayadi.
Inflyatsiya sharoitlarida, asosan, giperinflyatsiyada kredit uchun bank foiz
stavkalari yuqori bo'lgan holda korxonalar uchun investilsiyalar faqat bir holatda
ioydali bo'lishi mumkin, ya'ni k.utilayotgan ioyda me'yori bank fou stavkasidan
yuqori bo'lishi kerak Biroq korxonalar uchun bunday loyihalami topish oson
kochmaydi. xulosa shuki, giperillflyatsiya,illvestitsiya faoliyatilli jonIashtirish va
faollashtirishga kuchli salbiy ta'sirni yuzaga keltiradi. Xalqaro tajriba

tasdiqlashicha, moliyaviy barqarorlik holatida (ya'ni bunda narxlar o'sish darajasi
yiliga 40 foizdan oshmaydi va oyiga o'rtacha 2,8 foizlli tashkil qiladi) investitsiya
jarayoni faollashadi.
Biroq narxlar o'sish darajasi ushbu ko'rsatkichlardan yuqori bo'lgan holatda ishlab
chiqarishga investitsiyalar sezilarli darajada kamayadi va bu iqtisodiy o'sish hamda
aholi turmush farovonligiga salbiy la'sir ko'rsatadi. Investitsiya faoliyatini
jonlantirishda kuchli ta'sir doirasiga ega bo'Jgan navbatdagi omil soliq tizimi va
uning takomillashganlik darajasi hisoblanadi. 3

O'zbekislonda soliq qonunchiligini takorilillashtirish, soliq yukini bosqichma-
bosqich kamaytirib borish, soliq to'lovchilarni ularning xo'jalik faoliyatiga asossiz
aralashuvlardan himoya qilishni kuchaytirish bo'yicha chora-tadbirlami ko'rish
bilan bir vaqtda soliqqa tortish tizimini takomillashtirish va soddalashtirish
borasida tizimli ishlar olib borilmoqda.
Xulosa
Bu mavzu yuzasidan shunday xulosalar chiqarsak bo ladi:investitsiyalarningʻ
mazmun-mohiyati, turlari va iqtisodiyotni rivojlantirishdagi roli, investitsiya
jarayonlarining mazmuni va asosiy bosqichlari, investitsiya va investitsiya siyosati,
iqtisodiyotni rivojlantirishda investitsiyalarning roli, xorijiy investitsiyalarni jalb
qilishda erkin sodiy hududlarning ahamiyati, investitsiya muhiti, investitsiya
faoliyatida kapital qurilish va investitsiya dasturi Investitsiya loyihalarining
moliyaviy-iqtisodiy samaradorligini baholash masalalari haqida yoritib berishga
harakat qildik.
Foydalanilgan adabiyotlar:
3
Azimovaa H . up. 1iommoH 3KoHoMWlecKHH CJIo.uapb. M.: xy.'u'IYpa, 1994.
¹ Axmedov K. va o'tkazish:va muammolar.1! «Bozor pul va kredit», 2001. -N2 9.
⁰

1. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан
бирга қурамиз.
2. Vaxabov A. V, Xajibllkiyev Sh.X, MurnillOV N.G. Xorijiy investitsiyalar.
O''1UV qo'UiIUllla. T.: (<Mollya}),2010. - B. 303.
3. G'ozibekov D. G', Investitsiyaiarni moliyalashtirish masalari. T.: <<Moliya)),
2003 .. B. 26
4. Abdullayev Yo. Boboqulov T. Kredit. T.: «Mebnat}), 1996.5.Abdullayeva .Z.
Pul, kredit va banklar. T.: «Moliya», 2000..
5. Abdullayeva Z. Bank risklari sharoitida tijorat banklarining kredit portfelini
diversiftkatsiyalash. I.f.d. i1m. dar. 01. uch. taq. et. diss. T.: BMA, 2000.
6. AB,[(OXYIIlHH E.<l>. Me)l(,llyHapo..lU{bIe 3KOHOMllfecKHe
OTHOmeHIDl. M.: «lOPHCT», 1999.
8. ArIeKCaH,llpOsa E. Cneli..HllJ11>Hble 3KOHOMH ieCKHe 30Mb! B
MHpOBOM x03Hiic'me /I «BHeWHe3 KOHOMH'ieCKaJi ,[(en:renl>HOCTb}),
1999. - N!11 O.7. Akramov X. O zbekiston Respublikasi qimmatli qog' ozlarʻ
bozorining rivojlanishiga makroiqtisodiy siyosatning ta'siri. lqt. fan. nom. ilm.
daraj. 01. uchun yoz. diss. avtor. T.: BMA, 20108. AHOCOB AB. Me)l(,llyHapo.
[(Hl>m Ofll>IT C03.n;aHHJ1 H pa3BHTH.II C33.: Asropetjl. ~HC. aKa,lJ,.
HayK. M., 2003
9. Azimovaa H . up. 1iommoH 3KoHoMWlecKHH CJIo.uapb. M.: xyIYpa, 1994.
10. Axmedov K. va o'tkazish va muammolar «Bozor pul va kredit», 2001. -N2 9.

Investitsion samaradorlikni baholashda ilgʻor xorij tajribasidan foydalanish yoʻllari

Sotib olish