Investitsion samaradorlikni baholashda ilgʻor xorij tajribasidan foydalanish yoʻllari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	204.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	27 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Abbosjon Yulchiev

Ro'yxatga olish sanasi 13 Dekabr 2024

44 Sotish

Investitsion samaradorlikni baholashda ilgʻor xorij tajribasidan foydalanish yoʻllari

Sotib olish

"Investitsion samaradorlikni baholashda ilg or xorij tajribasidan foydalanishʻ
yo llari”
ʻ
Mundarija
Kirish.......................................................................................................................3
Asosiy qism
1.Investitsion samaradorlikni baholash mezoni va ko'rsatkichlar tizimi….....5
2.Investitsion samaradorlikni baholashning xorij tajribasi..............................12
3.Investitsion samaradorlikni baholashda ilg'or xorij tajribalarini
O'zbekistonda qo'llash imkoniyati.......................................................................17
Xulosa.....................................................................................................................28
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.....................................................................31
1

Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Bilamizki, bozor iqtisodiyotida mamlakat iqtisodiyotini
rivojlantirish uchun ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohalariga xizmat
ko'rsatish sohalariga katta e'tibor qaratadi. Rivojlanayotgan mamlakatlar sharoitida,
xususan, O'zbekistonda tadbirkorlikning katta ulushi xizmat ko'rsatish sohasiga
to'g'ri keladi. Xizmat ko’rsatish sohasi nafaqat ishlab chiqarishdan ko’ra xarajat
talab qiladi, balki sarflangan xarajatlarni qoplash muddati bo’yicha bir muncha
kamroq muddat talab etadi. Bugungi kunda, hukumatimiz tadbirkorlar uchun turli
xil imtiyozlar beribgina qolmay, chet el investitsiyalarini jalb qilish siyosatini olib
bormoqda. Bu siyosat negizida mamlakatning iqtisodiy rivojlanishini
jadallashtirish yotadi va shu bilan birga tadbirkorlar uchun bir necha yengilliklarga
sabab bo’ladi. Ushbu yengilliklardan foydalangan holda men o'z xizmat
ko’rsatuvchi loyiham haqida umumiy malumot, uning afzalliklari va kamchiliklari
hamda loyihaning asosiy iqtisodiy ko'rsatkichlarini yoritmoqchiman.
Investitsiya loyihalarini amalga oshirishda ularning samaradorligini
baholash milliy ishlab chiqarishni rivojlantirish va mamlakat eksport salohiyatini
oshirishda muhim rol o’ynaydi.Global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz investitsiya
loyihalari ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligini baholashda tijorat banklari oldiga
yangi va murakkab bo’lgan qator vazifalarni qo’ydi. Birinchi Prezidentimiz
I.Karimov:”Banklar zimmasiga investitsiya faoliyatini kengaytirish vazifalari
yuklangani sababli ularning ishini tubdan qayta tashkil etish lozim. Birinchi
navbatda, bu borada investitsiya loyihalarini ekspertizadan o’tkazish va
moliyalashni tashkil etish bo’yicha tijorat banklarining maxsus xizmatlarini
mustahkamlash zarur”- deb, ta’kidlaganlari bejiz emas. O’zbekiston
iqtisodiyotining, umuman, jahon iqtisodiyotining kelgusi taraqqiyoti, asosan,
investitsiyalarga bog’liqligini bugungi kunda deyarli ko’pchilik anglab yetgan.
2

Milliy iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida respublikamiz iqtisodiyotiga
investitsiyalarni, 1
xususan, chet el investitsiyalarini kengroq jalb etish
mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning samarali ijrosini
ta’minlashga muhim hissa qo’shadi.
Kurs ishining maqsad va vazifalari. Investitsiya loyihalari samaradorligini
baholashning jahon tajribasi, tendentsiyalari va muammolaridan tadqiq etgan holda
O’zbekistonda investitsiya loyihalarini samaradorligini baholashni
takomillashtirish yuzasidan taklif-tavsiyalar ishlab chiqish hisoblanadi. Kurs ishi
oldiga qo’yilgan maqsaddan kelib chiqqan holda quyidagi asosiy vazifalar qo’yildi
va yechildi:
- milliy iqtisodiyotini rivojlantirishda investitsiyalarlarning o’rni va ahamiyati
yoritish;
- investitsiya loyihalari samaradorligini baholashning ahamiyati va ob’ektiv
zarurligini asoslash;
- investitsiya loyihalarini moliyaviy-iqtisodiy samaradorligini xalqaro
ko’rsatkichlar tizimi asosida baholashni tahlil qilish;
- O’zbekistonda investitsiya loyihalarini moliyaviy-iqtisodiy baholashni
takomillashtirish yuzasidan taklif-tavsiyalar ishlab chiqish.
Asosiy qism
1.Investitsion samaradorlikni baholash mezoni va ko'rsatkichlar tizimi.
Investitsiya loyihasini moliyaviy-iqtisodiy baholash mablag’larni real aktivlar bilan
turli operatsiyalarga (ob’ektlarga) joylashning mumkin bo’lgan variantlarni tanlash
va asoslash jarayonida markaziy o’rinni egallaydi. Moliyaviy tahlil loyihadan
keladigan samaraning uning har bir ishtirokchilarining o’z maqsadlaridan kelib
1
O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining 2020-yil 24 fеvraldagi PQ-4611-sonli “Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlariga o‘tish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Qarori.
3

chiqib, loyihani amalga oshirishdagi erishilishi lozim bo’lgan natijalarni qo’lga
kiritish imkoniyatlarini ochib beradi. Iqtisodiy tahlilda esa, loyihaning milliy
iqtisodiyotga beradigan samarasi nuqtai nazaridan tahlil qilinadi. Xususan, Jahon
banki xodimlari (mutaxassislari) har bir loyiha uchun uning iqtisodiyotga boshqa
aniq resurslarni joylashtirishdagi o’zaro ziddiyatli variantlarga qaraganda ko’proq
samara keltirishni aniqlashda keng tahlil ishlarini o’tkazadilar. Yangi iqtisodiy
islohotlargacha bo’lgan davrda, ya’ni markazlashtirigan rejalashtirish tizimi amal
qilgan paytda kapital qo’yilmalarning samaradorligini baholash akademik
T.S.Xachaturov ilmiy boshchiligida ishlab chiqilgan uslub asosida amalga oshirilar
edi2. Buning asosida kapital qo’yilmalarning iqtisodiy samaradorligini aniqlash
tamoyillari samaradorlikning tarmoq me’yor koeffitsienti yordamida taqqoslama
iqtisodiy samaradorlikni hisoblash yo’li bilan absalyut va nisbiy ko’rinishlardagi
ularning qoplanishini hisoblash usullari yotar edi.Investitsiyalash variantlarini
tanlashda ham ushbu uslublarning o’ziga xos o’rni bor edi, lekin ular qattiq
dogmatik andozalar tizimi bilan chegaralangan edi. Shuning uchun ushbu
uslublarda zarur 2
bo’lgan ko’rsatmalar yo’q edi, ya’ni bular: bozor iqtisodiyoti
uchun muhim bo’lgan investitsiya loyihalarini amalga oshirishdagi noaniqlik va
risklar, inflyatsiya sharoitidagi real va nominal qiymatlarni baholash va shu
kabilardir. Shuningdek, kapital qo’yilmalarning samaradorligini aniqlashda,
baholashda iqtisodiy, ijtimoiy va, ayniqsa, marketing jihatlari etarlicha hisobga
olinmas edi, pul oqimi tahlili, balans tahlili, amortizatsiya hisobi va boshqalarga
bo’lgan e’tibor uning uchun xos emas edi. Biroq, shunday deyishadiki,”vaqt
tanlamaydi, unda yashashadi va hayotdan ko’z yumishadi”. Hozir esa boshqa
zamon va boshqa vazifalar, muammolar yuzaga kelmoqda. Bugungi dolzarb
2
“O‘zbеkiston Rеspublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar stratеgiyasi to‘g‘risida”gi O‘zbеkiston
Rеspublikasi Prеzidеntining 2017 yil 7 fеvraldagi PF-4947-sonli Farmoni.
4

masala esa jahon tajribalaridan eng yaxshilarini tanlab olib, uni O’zbekiston
iqtisodiyotining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olib, amaliyotga qo’llab,
imkoniyat darajasida qisqa tarixiy davr mobaynida”yovvoyi” bozordan,
tsivilizatsiyalashgan bozor iqtisodiyotiga o’tishdir. Investitsiya loyhalarini
moliyaviy-iqtisodiy baholash ishlari”YuNIDO” uslubiyotida keng tadqiq etilgan
bo’lib, bu uslubiyot loyihalarni tahlil etishda ahamiyatli o’rin tutadi. Bu uslubiyot u
yoki bu loyihani moliyalashirishda qarorlar qabul qilish, shuningdek investitsiya
oldi tadqiqotlari uchun mo’ljallangan kapital qo’yilmalarning samaradorligini
baholashning jahon tajribasi batafsil yozilgan. Bularning barchasi bozor tahlilining
jihatlariga, shuningdek texnik-iqtisodiy asoslashdagi savollarga, ya’ni xom ashyo
bazasini baholash, qurilish maydonini tanlash, loyihalashtirish va texnologiyalarni
tanlash, investitsiya loyihalarini investorlarning o’z mablag’lari evaziga,
shuningdek tashqi moliyalash manbalari evaziga moliyalashtirishni ta’minlash,
investitsiya loyihalarining iqtisodiy samaradorligini aniqlash (bular
daromadlilikning ichki me’yori, sof diskontlashtirilgan daromad va h.k.)
jarayonlariga tegishlidir. Investitsiyalarni baholash uchun sharoitlar mavjud
bo’lganda, loyihani tayyorlash moliyaviy va iqtisodiy tahlil talablariga muvofiq
holda o’tkazilishi kerak. Agar moliyaviy tahlil bo’yicha mutaxassis texnik-
iqtisodiy asoslashni ishlab chiqishning boshlang’ich bosqichlarida ushbu jarayonga
qo’shilgan bo’lsagina, tegishli mutaxassis orqali moliyaviy tahlil loyiha ishlab
chiqilishining boshidan boshlab kuzatib borishi mumkin bo’ladi.Investitsiyalash
moliyaviy va iqtisodiy nuqta’i nazardan kelgusida investitsiyalarning umumiy
boshlang’ich qiymatini oshiruvchi sof foydani hosil qilish va olish maqsadida
barcha turdagi moliyaviy, iqtisodiy resurslarning uzoq muddatga qo’yilishi sifatida
aniqlanishi mumkin. Kelgusidagi sof foydaga qiziqish loyihaga mablag’ soluvchi
har bir ishtirokchi tomon uchun umumiy bo’lsada, kutilayotgan foyda yoki
daromad har xil baholanishi va farq qilishi mumkin. YuNIDO uslubi bo’yicha
5

moliyaviy tahlilning muhim jihatlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: - investitsiya
qarorlarining asosiy mezonlari;
- qo’yilmalarni baholash va loyiha qaytimi; - loyihaning hayotiylik davri va uni
gorizont rejalashtirish; - risk, noaniqlik va boshqalar. Moliyaviy tahlilning
maqsadlari va andozasi”investitsiyalash” so’zining mazmuni bilan ma’lum bir
ahamiyat darajasida aniqlanadi. Investitsiyalash moliyaviy, iqtisodiy resurslarni
kelgusida foyda olish yoki uni yaratish va ijtimoiy samaraga erishish maqsadida
uzoq muddatga iqtisodiy resurslarni qo’yishdir. Ushbu qo’yilmaning asosiy jihati
investorning o’z mablag’larini investitsiyalash asosida ishlab chiqarish aktivlariga,
shuningdek ushbu resurslarni ishlatish bilan yangi likvidlikni hosil qilishga
o’zgartirishda namoyon bo’ladi. Yuqoridagilarni hisobga olish
bilan”investitsiyalash” tushunchasi o’ziga xos aniqlik kasb etadi, moliyaviy tahlil
va loyihani so’nggi baholash esa loyiha bo’yicha talab qilinadigan qo’yilmalarni,
kutilayotgan natijani, shuningdek kelgusi sof foydani tahlil etish va baholashni 3
(qiymatini) ko’zda tutadi. Ushbu maqsadlar uchun olib boriladigan tahlil
yo’nalishlari quyidagilardir: loyihaning bashorat qilinish xususiyatlarining
haqkoniyligining tahlili; investitsiyaning amalga oshuvchanligiga sezilarli ta’sir
ko’rsatuvchi jiddiy o’zgarishlarni aniqlash bilan loyihalashtirilayotgan xarajat va
daromadlarning tarkibi va ahamiyatliligini tahlil etish; investitsiyalardan keladigan
daromad ularning foydaliligi, samaradorligi orqali aks ettirilgan har yillik hosil
qilingan va jamg’arilgan sof moliyaviy foydani aniqlash va baholash; vaqt
omilining kapital qiymati, baholar va noaniqlik sharoitida (aniq loyiha bilan
bog’liq bo’lgan risklar) qabul qilinadigan qarorlar munosabatini hisobga olish.
Shunday qilib, moliyaviy tahlilning maqsadi va andozasi shundan iboratki, u
3
Xasanov B.A., Raximov M.Y., Muqumov Z.A. va boshqalar. Moliyaviy tahlil. Darslik. – T.: IQTISODIYOT,
2020. - 736 b.
6

investitsiyalash va moliyalashtirishdagi barcha savollarning echimi bilan bog’liq
omillarni, shuningdek loyihadagi barcha moliyaviy oqibatlarni tahlil qiladi va
aniqlaydi. Loyihaning boshqa barcha qulay tavsifida u quydagilarni ta’minlamasa,
loyiha hech qachon amalga oshirilmaydi: - loyiha tovar va xizmatlarini sotish
evaziga olingan daromadlar qo’yilgan mablag’larni qoplamasa; - investitsiyalar
rentabelligini ta’minlovchi foyda firmaning xohshi darajasidan past bo’lmasa; -
investitsiyalarning qoplash muddati firma uchun muvofiq kelgan davrga mos kelsa.
Investitsion jarayonlardagi bunday natijalarga erishishning xaqiqiyligini aniqlash
real aktivlarga solingan mablag’lar bo’yicha har qanday loyihaning moliyaviy-
iqtisodiy ko’rsatkichlarini aniqlashning asosiy vazifasi hisoblanadi. Bunday
baholashni o’tkazish har doim birmuncha qiyin vazifa hisoblanadi, chunki unda bir
qator muhim omillar ta’sirini hisobga olish talab etiladi:
- birinchidan, investitsion xarajatlar fakat bir marta, yoki uzoq vaqt davomida bir
necha marta amalga oshirilishi mumkin;- ikkinchidan, investitsiya loyihasini
amalga oshirishdan natijalar olish davrning davomiyligi va uzoq ekanligi; -
uchinchidan, uzoq muddatli operatsiyalarni amalga oshirish investitsiyalarning
barcha jihatlarni baholashda noaniqlikning o’sishiga va xavfning tug’ilishiga olib
kelishi mumkin. Aynan mana shunday omillarning mavjudligi mumkin bo’lgan
yo’qotishlarni minimal darajada bo’lishini asosli ravishda etarlicha hal etishga
imkon beruvchi investitsiya loyihalarini baholashning maxsus usullarini yaratish
zarurligini tug’dirdi. Moliyaviy tahlil ishlari, qoidaga ko’ra, loyiha ishlab
chiqilishini eng boshidan boshlab olib berilishi kerak.
“YuNIDO” tavsiyasiga muvofiq, investitsiya loyihalarini tayyorlash
jarayonida moliyaviy tahlilni o’tkazish uchun quyidagi shakldagi ma’lumotlar
talab etiladi: loyiha balans hujjati ruyxatlari, moliyaviy natijalar to’g’risidagi
hisobot, balans hisoboti, pul mablag’lari xarakati jadvali, uz xususiy kapitali
hisoboti, shuningdek jami kapital qo’yilmalar; aylanma mablag’larga bo’lgan
7

talab; jami ishlab chiqarish xarajatlari, moliyalash manbalari to’g’risidagi
ma’lumotlar ham ishlatilishi mumkin. Ushbu ma’lumotlar asosida loyihaning
likvidliligini, moliyaviy barqarorligini, ishlab chiqariladigan mahsulotning
rentabelligini aniqlash mumkin. Moliyaviy va iqtisodiy nuqtai nazardan,
investitsiyalash kelgusida sof foyda olish va uni tashkil etish maqsadida iqtisodiy
resurslarni uzoq muddatga joylash sifatida qaraladi. Garchi, kelgusi sof foydaga
bo’lgan qiziqish va manfaatdorlik har bir tomon, loyiha ishtirokchisi uchun
umumiy bo’lsa-da, lekin kutiladigan foydani baholash, xaqiqatda, turlicha
baholanishi mumkin. Moliyaviy tahlil moliyaviy omillar ta’sirini va ularning
o’zaro bog’liqligini seza olish, kuzata olish kabi bilimlarga, shuningdek
ko’rsatkichlar o’zgarishini bashoratlash va ular nisbatini hisoblab topish kabilarga
ega bo’lishdek katta talablarni o’rtaga qo’yadi. Investitsiya loyihasi, shuningdek
mamlakatdagi iqtisodiy va ijtimoiy ahvol nuqtai nazaridan keng qamrovlikda 4
asoslangan bo’lishi ham kerak bo’ladi. Bu, albatta, kompaniyaning korporatsiya
maqsadlariga investitsiya loyihasini amalga oshirishning qanchalik mos
kelishligini aniqlashda, investitsiya siyosati qanday yuritilishini va milliy
iqtisodiyot bilan investorlar kelisha olishini aniqlashda muhim ahamiyatga ega
bo’ladi. Jamiyatning xohishi va manfaatlari, qiziqishlari loyihaning iqtisodiy
baholanishiga ta’sir ko’rsatadi.
4
Kazakova N.A. Finansovыy analiz v 2 ch. Chast 1: Uchеbnik i praktikum dlya vuzov. – Moskva: Izdatеlstvo
Yurayt, 2020. – 297s.
8

2.Investitsion samaradorlikni baholashning xorij tajribasi.
Biz, dissertatsiya ishining birinchi va ikkinchi boblarida investitsiya loyihalarining
samaradorligini baholashning barcha usullarini umumlashtirib, ularni tijoriy
samaradorligi nuqtai-nazaridan ikki guruhga ajratishimiz mumkin. Bu statistik va
dinamik usullardir. Statistik usullar korxonaning buxgalteriya hisobotlari
ma’lumotlariga asoslangan bo’lsa, dinamik usullar esa diskontlashtirish usullariga
asoslangandir. Jahon amaliyotida investitsiya loyihalarining samaradorligini
baholash, asosan, diskontlashtirish usullar asosida olib borilmoqda. Shu o’rinda
ta’kidlash joizki, investitsiya loyihalarining samaradorligini baholashni
takomillashtirishda ayrim zamonaviy xorijiy iqtisodiy adabiyotlarni o’rganish va
chuqur tahlil qilish ularni takomillashtirishda yaxshi asos bola oladi. Ulardagi
usullarning barcha ijobiy tomonlarini milliy iqtisodiyotimizning o'ziga xos
jihatlarini, xususan, «O’zbek modeli» ning tamoyillarini hisobga olgan holda
qo’llash, mazkur sohani takomillashtirishga xizmat qiladi. Bizga ma’lumki,
O’zbekiston bugungi kunda bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan mamlakat hisoblanadi.
Bozor munosabatlariga xos qonunlarning yaratilishi, o’zgartirib borilishi va
ularning amaliy kuchining ta’minlanishi iqtisodiy erkinlashtirishni hamda o’tish
davri islohotlarini jadallashishini ta’minlaydi. Shularning natijasi o’laroq, bugungi
kunda respublikamiz iqtisodiyotiga xorijiy investitsiyalarning kirib kelishining yil
sayin o’sishi, ularning texnik-iqtisodiy asosini va iqtisodiy samaradorligini
baholash tartiblarining to’planib va yaxshilanib borishi investitsiyalardan samarali
foydalanishga o'z ta’sirini ko’rsatmokda. Bundan tashqari, bunday tajribalarni
9

o’zlashtirish ishlari respublikada juda sust olib borilmoqda. Ko’pgina banklar bu
soha yangiliklari va bilimlarini qabul qilishga hali tayyor ham emasholda.Bu soha
bo’yicha banklar ichida Miliy bank, Asaka bank, Ipak-yo’li banki,Agrobank,
Sanoatqurilish banklarigina shug’ullanmoqdalar, xolos. Bizda iqtisodiy
10

rivojlanishni yo’lga qo’yishda chet el tajribalarni, xususan investitsiya siyosatlari
olib borilishini o’rganish, loyihalarning samaradorligini baholashning samarali
bo’lgan bosqichlarini imkon qadar o’zimizga tadbiq etishni zarur deb hisoblaymiz.
Xususan, ba’zi bir davlatlarda loyihalarning samaradorligini baholash uch
bosqichda amalga oshiriladi. loyihaning ijtimoiy ahamiyatini eksport baholash
amalga oshiriladi; loyihaning samaradorlik ko'rsatkichlari tahlil etiladi; loyihadagi
ishtirokchilar 5
tarkibi va uning moliyaviy amalga oshirilishi hamda loyiha
ishtirokchilari har birining samara aniqlanadi. Bizdagi ish olib borayotgan
mutaxassislar investitsiya loyihalaridagi mavjud yoki kutilishi mumkin bo’lgan
risk va noaniqliklarni aniqlashga birmuncha qiynalishdi. Chet elda esa bu
investitsiya loyihasining ochilmagan (topilmagan) yana bir ko’zi hisoblanadi. Shu
bois ham ular risk va noaniqlikni, shuningdek zararsizlik holatini aniqlashni
loyihani baholashdagi muhim vazifalar sarasiga kiritadilar. Investitsiya loyihasi
aniqlanishiga ko’ra analitik ishonch bilan prognozlashi mumkin bo’lmagan
kelajakka bog’liqdir. Shu sababli, moliyaviy tahlil va baholash ishlari risk va
noaniqlikni hisobga olgan holda olib borilishi lozim. Risk o'tgan davrdagi
ma’lumotlar asosida turlicha oqibatlar bilan bog’liq ehtimolliklar baholanishi
mumkin bo’lgan xollarda vujudga keladi. Noaniqlik esa yuz berishi mumkin
bo’lgan oqibatlar ehtimolligini o’tgan davrlarda tegishli ma’lumotlarning
bo’lmasligi sababli sub’ektiv ravishda aniqlashga to’g’ri kelgan hollarda mavjud
bo’ladi. Texnik-iqtisodiy asos uchun ma’lumotlarning to’liq va ishonchli bo’lishi
risk va noaniqlikning paydo bo’lishining oldini oladi. Biroq noaniqlining umumiy
sabablaridan bo’lib inflyatsiya, texnologiyaning o’zgarshi, nominal quvvatni
to’g’ri baholamaslik, qurilish va ishga tushirish ishlari davrining davomiyligining
5
Pardaеv M.K. Iqtisodiy tahlil nazariyasi. Darslik.– T.: “Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi” DUK, 2020.
– 588 b.
11

to’g’ri baholashmasligi, konvertatsiyaning to’xtatib qo’yilishi, qonunchilikning
o’zgarishi kabilar hisoblanadi. Risklar tahlili loyihaning ishtirokchilari bazaviy va
birmuncha xavfli (riskli) variantlarda uning rivojlanish holatini ishlab chiqishni
ko’zda tutadi va har bir holat va tegishli sharoitlarda loyihani amalga oshirish
mexanizmi qanday ishlashi, bunda daromad va yo’qotishlar,barcha ishtirokchilar
uchun samaradorlik ko’rsatkichlari miqdori qanday bo’lishi 6
tadqiq etiladi.
Investitsiya risklari bir necha ko’rinishlarga ega. Odatda, risklarning ko’rinishlari
va xavfliligini bilish bilan ularga ta’sir ko’rsatish, ya’ni ularni boshqarish yoki
ularning loyihaning iqtisodiy samaradorligiga salbiy ta’sirini kamaytirish mumkin
bo’ladi. Shunga ko’ra, risklarni quyidagi asosiy belgilari bo’yicha tasniflash
mumkin: 1. Hosil bo’lish sohalari bo’yicha risklar quyidagi turlarga bo’linadi:
iqtisodiy risk - unga iqtisodiy omillarning o’zgarishi bilan bog’liq risklar
tegishlidir, masalan, investitsiya faoliyati iqtisodiy sohada amalga oshirilar ekan, u
albatta, iqtisodiy riskga ma’lum darajada duch keladi; siyosiy risk - unga davlat
tomonidan amalga oshiriladigan siyosiy o’zgarishlar bilan bog’liq, investitsiya
faoliyatida vujudga kelgan ma’muriy chegaralashlarning turli xil ko’rinishlari xos
hisoblanadi; ijtimoiy risk - unga investitsiyalanayotgan korxonalarning ishchilari
ta’siri ostida rejalashtirilmagan ijtimoiy dasturlarni amalga oshirish va shunga
o’xshash boshqa ko'rinishdagi risklar tegishlidir; ekologik risk -
investitsiyalanayotgan ob’ektlar faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi turli xil
ekologik ofatlar va fojialar shular jumlasidan hisoblanadi; boshqa turdagi risklar -
ularga reket, mulkni talon-taroj qilish yoki o’g’irlash, investitsion yoki xo’jalik
hamkorlari tomonidan aldab ketishlar kabilarni kiritish mumkin. Risklar ta’sirini
yuqotishda har qanday investitsiyalash jarayonida quyidagi ikkita yo’l tutilishi
maqsadga muvofiq hisoblanadi: turli xil risklardan sug’urtalanish yo’llarini
6
Analysis and Valuation of Insurance Companies, 2019 Center for Excellence in Accounting and Security Analysis
12

topishga harakat qilish; riskni faol nazorat qilish va riskli sharoitda boshqarish
imkoniyatlarini aniqlash. Ushbu loyihada xatarlilikni ko’rib chiqsak, bunda barcha
risklarning oldi olinganligini ko’ramiz. Ya’ni, ushbu loyiha bo’yicha berilgan
kreditlarning qoplanishiga davlatning 100% kafolati berilgan. Asbob-uskunalarni
olib kelishda uskunalar «SAChE» sug’urta kompaniyasi tomonidan
sug’urtalangan.
Moliyaviy tahlilga noaniqlik omillarini qaratganda asosiy uchta
o’zgaruvchini hisobga olish zarur hisoblanadi: sotishdan tushgan tushum, sotilgan
mahsulotlar uchun sarflar va investitsion harakatlar. Ushbu o’zgaruvchilarga
barcha alohida moddalar kirib ketadi va ular baho va miqdorni tashkil
etadilar.Shunday mezonlardan biri loyihaning moliyaviy amalga oshirilishiga ta’sir
etishi mumkin bo’lgan xis etuvchanlik tahlili hisoblanadi. Xis etuvchanlikni tahlil
etish yordamida investitsiyalarning foydaliligi yoki sof foydasi qanday
o’zgarayotganligini aniqlash mumkin. Xis etuvchanlik tahlili loyiha
rejalashtirilayotgan bosqichda qo’llanilishi kerak bo’ladi. Bu esa noaniqlik
elementlarining kamayishiga olib keladi. Bundan tashqari, real pul oqimi tarkibi va
harakatini oldindan tahlil qilib chiqish miqdor, baho kabi parametrlarning bir
vaqtda qanday o’zgarishi mumkinligini aniqlashga imkon beradi. Umuman
olganda, xis etuvchanlik tahlilining maqsadi investitsiya loyihasining moliyaviy
natijasiga ta’sir etuvchi o’zgaruvchi omillarining darajasini aniqlash hisoblanadi.
Loyihaning moliyaviy natijasini tafsiflovchi integral ko’rsatkichlar sifatida pul
oqimida diskontlash mezonlari bo’lgan, avvalroq ko’rib o’tilgan ko’rsatkichlar
qaraladi: rentabellikning ichki koeffitsienti (IRR); loyihaning qoplanish muddati
(PP); foydalilik indeksi (PI); diskontlangan koplash muddati (DPP). Odatda, xis
etuvchanlik tahlilida boshqa omillarning o’zgarmas mikdorlarida omillardan
topilgan birining mikdori belgilangan oralikda o’zgarishi (tebranishi) kuzatiladi va
13

ushbu o’zgarishlar samaradorligining integra ko'rsatkichlarning o’zaro bog’liqligi
aniqlanadi.
3.Investitsion samaradorlikni baholashda ilg'or xorij tajribalarini
O'zbekistonda qo'llash imkoniyati.
O’zbekistonda xorijiy investitsiyalarning o’rni va u bilan bog’liq muhim
investitsion loyihalarIshlab chiqarishni va umuman, mamlakatimizni
modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashni investitsiyalarsiz tasavvur
etib bo‘lmaydi.2013-yilda Investitsiya dasturini amalga oshirish doirasida
mamlakatimizda o’zlashtirilgan umumiy kapital qo’yilmalar hajmining 3 milliard
dollardan ortig’ini xorijiy investitsiyalar tashkil etdi. Shuning 72 foizdan ziyodi
yoki 2 milliard 200 million dollari to’g’ridan-to’g’ri xorijiy
investitsiyalardir10.2013-yilda o’zlashtirilgan (asosiy kapitalga yo’naltirilgan)
investitsiyalarning umumiy hajmi 2012-yilga nisbatan 11,3 foizga ortib, 13,0 mlrd.
dollarni tashkil etdi.Asosiy kapitalga yo’naltirilgan investitsiyalar umumiy
hajmining deyarli yarmi, ya’ni 47 foizi xususiy investitsiyalar – korxonalar va
aholining shaxsiy mablag’lari hisobidan moliyalashtirildi.O’zlashtirilgan kapital
qo’yilmalarning asosiy qismi –70 foizdan ortig’i, birinchi navbatda, ishlab
chiqarish ob’ektlarini qurishga va jihozlashga, shu jumladan, qariyb 40 foizi eng
yangi zamonaviy ishlab chiqarish texnologiyalari va asbob-uskunalarini xarid
qilishga sarflangan.Umuman olganda, mamlakatimiz iqtisodiyotiga investitsiya
kiritish hajmi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 23 foizdan iborat bo’ldi.Ishlab
chiqarishga yo’naltirilgan investitsiyalarning 7
17,4 foizi transport va aloqa, 18,0
foizi yoqilg’i-energetika, 4,2 foizi qishloq xo’jaligi va 3,3 foizi metallurgiya hamda
27,1 foizi boshqa tarmoqlarga yo’naltirildi.
Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari
7
Jilkina A.N. Finansovыy analiz: Uchеbnik i praktikum dlya vuzov.– Moskva: Izdatеlstvo Yurayt, 2020. –285s.
14

Noishlab chiqarish sohasiga yo’naltirilgan investitsiyalarning jami
investitsiyalardagi ulushi qariyb 30,0 foizni, jumladan, uy-joy qurilishining ulushi
20,9 foizni, ta’lim sohasi 2,7 foizni va sog’liqni saqlash sohasi ulushi 2,9 foizni
tashkil etdi.
Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari
Mamlakatimizda investitsiya muhitining barqarorligi va investitsion
jozibadorlikning to’g’ri yo’lga qo’yilgani ham xorijiy investitsiyalarning kirib
kelishi uchun zamin bo’lmoqda.
Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlariJadval
ma’lumotlaridan ko’rinadiki, asosiy kapitalga yo’naltirilgan investitsiyalar
tarkibida sanoat va umumiy ovqatlanishga ajratilgan investitsiyalar ulushi 2011-
2012-yillar oralig’ida o’sish tendensiyasiga ega. Qolgan tarmoqlarda esa ularning
pasayish tendensiyasi kuzatiladi.Shuningdek, asosiy kapitalga yo’naltirilgan xorijiy
investitsiyalar tarkibini qaraydigan bo’lsak, bunda sanoat, transport, turar joy-
kommunal xo’jaligiga yo’naltirilgan investitsiyalar hajmi 2011-2012-yillar
oralig’ida o’sish sur’atlariga ega. Ushbu davrda ularning hajmi mos ravishda 3,4
foiz, 4,3 foiz va 1,4 foizga o’sdi. Buning natijasida ushbu tarmoqlarda keyingi
yillarda izchil o’sish sur’atlari ta’minlanmoqda.
Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumozbeki.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banklari muhim investitsiya instituti
hisoblanadi. Chunki iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish va modernizatsiya qilish,
korxonalarda ishlab chiqarishni texnologiyalar bilan qayta jihozlash maqsadida
qo’yiladigan investitsiyalarni mablag’lar bilan ta’minlashni banklar ishtirokisiz
tasavvur qilib bo’lmaydi. Shunday ekan, 2013-yilgi Investitsiya dasturida
3 236 108 million so’m mablag’ aynan tijorat banklari tomonidan kredit
mablag’lari sifatida yo’naltirilishi muhim ahamiyatga egadir. Ushbu raqam
umumiy markazlashmagan investitsiyalarning 15,9 foizini tashkil etmoqda.
15

Bugungi kunda xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning bir qancha shakllari mavjud.
Ular quyidagi chizmada aks ettirilgan:
Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish shakllari12
Erkin iqtisodiy hududlar tashkil etish.
100 foiz mol-mulki xorijiy investorlarga tegishli bo’lgan xorijiy korxonalarni
tashkil etish
Moliyaviy aktivlarni sotish va sotib olishni tashkil etish
Xorjiy investitsiyalarni jalb qilish shakllari
Konsessiya va lizing shartnomalarini tuzish. Jahon iqtisodiyotida EIZlar tasnifi
Birgalikda ulush qo’shish orqali qo’shma korxonalarni tashkil etish. Erkin savdo
hududlari
Tenderlar e’lon qilish. Sanoat ishlab chiqarishi
Yirik xorijiy kompaniya va firmalarning sho’ba korxonalari va filiallarini tashkil
etish
So’nggi yillarda investitsiyalar tarkibi, xususan, byudjetdan ajratiladigan
investitsiyalar va bank kreditlarining salmog’i keskin o’zgardi.Ayni paytda
investitsiyalarning moliyaviy manbalari tarkibiy tuzilishida ham sezilarli
o’zgarishlar ro’y berdi.
Manba: O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi ma’lumotlari
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, investitsiyalarning moliyaviy manbalari
tarkibida davlat byudjetining ulushi 2005-yildagi 12,7 foizdan 2013-yilda 4,8
foizga pasayishi rejalashtirilgan. Chet el investitsiyalarining ulushi esa, aksincha,
19,2 foizdan 23,2 foizga ko’tarilishi rejalashtirilgan.Keyingi o’n yilda
mamlakatimiz iqtisodiyotiga kiritilgan investitsiyalar hajmi 3,2 barobar oshgan
bo’lsa, shu davrda to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar hajmi 20 barobardan
ziyod o’sgani e’tiborga sazovordir.Strategik xorijiy investorlarni jalb etish
16

maqsadida mamlakatimizda investorlarning o’zi uchun ham, xorijiy investitsiyalar
ishtirokidagi korxonalar uchun ham noyob kafolatlar tizimi yaratildi.
Surg’il koni negizida Ustyurt gaz-kimyo majmuasini qurish bo’yicha amalga
oshirilayotgan loyiha buning yaqqol dalilidir. Bu yerda umumiy qiymati 212
million dollarni tashkil etadigan tashqi muhandislik infratuzilmasini barpo etishni
davlat o’z zimmasiga olgan. “Navoiy” erkin industrial-iqtisodiy zonasi va
“Angren” maxsus industrial zonasida yaratilgan sharoitlar ham bunga misol
bo’lishi mumkin.Mamlakatimizda 2013-yil uchun amalga oshirish belgilangan
investitsiya dasturida moliyalashtirishning sezilarli qismi korxona mablag’lari (30
foiz) hamda to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish (17 foiz) orqali
amalga oshirilishi rejalashtirilgan edi. Tijorat banklari kreditlari va boshqa qarz
mablag’lari, aholi mablag’lari, Tiklanish va taraqqiyot jamg’armasi mablag’lari
hisobiga 2013-yilda jami investitsiya mablag’larining 29 foizi to’g’ri kelishi
nazarda tutilgan. Bundan ko’rinib turibdiki, asosiy e’tibor korxona mablag’lari va
to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar ko’lamini oshirish va buning natijasida
ishlab chiqarishning texnik va texnologik quvvatlarini modernizatsiya qilish,
mehnat unumdorligini oshirish orqali aholining yuqori daromad olishiga erishish,
shu asosda xalqimiz farovonligini 8
yuksaltirish maqsad etib qo’yilgan.Mamlakatni
modernizatsiya qilish va yangilash chora-tadbirlarini amalga oshirishning muhim
sharti va manbai sifatida faol investitsiya siyosatini amalga oshirish va xorijiy
investitsiyalarni jalb etish muhim ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiyotimizga jalb
qilinayotgan xorijiy investitsiyalar hajmi yildan-yilga ortib borayotgani ham
buning yorqin dalilidir. Quyida berilgan diagrammada mamlakatimizga jalb
qilingan va jalb qilinishi rejalashtirilgan xorijiy investitsiyalar, shuningdek,
8
www.gov.uz – O’zbekiston Respublikasi hukumat portali.
17

to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning yillar bo’yicha o’zgarish sur’ati
keltirilgan:
Xalqaro moliya institutlari va xorijiy kompaniyalar bilan tuzilgan
shartnoma va bitimlar asosida 2013-yilda iqtisodiyotimizning real sektoriga 3
milliard AQSH dollaridan ortiq investitsiya kiritilishi, bu mablag’ning 2 milliard
180 million AQSH dollaridan ortig’i yoki 72 foizdan ziyodini to’g’ridan-to’g’ri
chet el investitsiyalari tashkil etishi ko’zda tutilgan edi. Lekin amalda ham ushbu
yilda 3 milliard AQSH dollaridan ortiq xorijiy investitsiyalar jalb etildi, buning 2
milliard 200 million dollarini to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar tashkil
etdi.Bu borada 2013-yil uchun ishlab chiqilgan va 370 dan ortiq strategik muhim
loyihani amalga oshirishni ko’zda tutadigan Investitsiya dasturi g’oyat muhim
ahamiyat kasb etadi. Ushbu maqsadlar uchun ajratilayotgan 13 milliard dollarning
75 foizini ichki manbalar hisobidan moliyalashtiriladigan mablag’lar, qolgan
qismini jalb etiladigan xorijiy investitsiyalar tashkil etadi.
Professor Nurislom To’xliyev aytganlaridek: “O’z navbatida, keng
ko’lamda jalb etilayotgan investitsiyalar yangi quvvatlarni barpo etish,
rekonstruksiya va modernizatsiya qilish, ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash
imkoniyatini kengaytirishga xizmat qilmoqda. Yurtimizda modernizatsiyalash,
avvalo, o’z ichki imkoniyatlarimizga tayangan holda, ayni vaqtda xalqaro moliya
muassasalari bilan hamkorlikda amalga oshirilmoqda. Investitsiya dasturining 75
foizi ichki manbalar, qolgan qismi esa xorijiy investitsiyalar hisobiga
moliyalashtirilayotgani fikrimizning dalilidir”.
Mamlakatimizda Tiklanish va taraqqiyot jamg’armasining tashkil
etilgani chet el investitsiyalarini jalb etishda ko’p jihatdan muhim ahamiyat kasb
etmoqda. Jamg’armaning asosiy vazifasi iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlari va
yo’l-kommunikatsiya sohasidagi strategik muhim investitsiya loyihalarini xorijiy
sheriklar bilan hamkorlikda moliyalashda faol ishtirok etishdan iborat. Jamg’arma
18

faoliyat boshlaganidan buyon o’tgan qisqa vaqt mobaynida 15 milliard dollardan
ziyod miqdordagi aktivlarga ega bo’lgan qudratli moliya institutiga
aylandi.Jamg’arma o’z mablag’lari bilan umumiy qiymati 29 milliard dollardan
ziyod 86 ta strategik ahamiyatga molik investitsiya loyihasini hamkorlikda
moliyalashtirishda ishtirok etmoqda. Faqat 2013-yilning o’zida Jamg’arma
mablag’lari ishtirokida qiymati 780 million dollardan ortiq bo’lgan 33 ta o’ta
muhim loyiha amalga oshirildi.2013-yilda Investitsiya dasturi doirasida
moliyalashning barcha manbalari hisobidan umumiy qiymati qariyb 2 milliard 700
million dollardan iborat bo’lgan 150 ta ishlab chiqarish yo’nalishidagi loyihani
amalga oshirish ishlari nihoyasiga yetkazildi. Bular qatorida Toshkent issiqlik
elektr markazida kogeneratsion gaz turbinali texnologiyani joriy etish; Janubiy
O’rtabuloq – Muborak gazni qayta ishlash zavodi gaz quvurini va kompressor
stansiyasini barpo etish 9
orqali Somontepa va Janubiy O’rtabuloq konlarini to’liq
jihozlash; “Angren” konini modernizatsiya qilish orqali Yangi Angren issiqlik
elektr stansiyasining 1-5-energiya bloklarini yil davomida ko’mir bilan ishlashga
o’tkazish; “Angren” maxsus industrial zonasi hududida “Ohangaron”
podstansiyasini rekonstruksiya qilish, “Bekobod sement” ochiq aksiyadorlik
jamiyatida yangi liniya qurish hisobidan faoliyat ko’rsatayotgan sement ishlab
chiqarish jarayonini modernizatsiya qilish, “Quyuv-mexanika zavodi” sho’ba
korxonasida metall quyishni rekonstruksiya qilish va boshqa yirik loyihalar
borligini alohida qayd etish lozim. Shu bilan birga, Toshkent va Namangan
viloyatlarida zamonaviy to’qimachilik komplekslari, Jizzax va Xorazm
viloyatlarida yigiruv va to’quv, Samarqand viloyatida sport poyabzallari ishlab
chiqarish korxonalari tashkil etildi. Oziq-ovqat sanoati bo’yicha 21 ta korxonada
ishlab chiqarish modernizatsiya qilindi va texnik qayta jihozlandi. O‘zbekiston
9
www.lex.uz – O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi.
19

Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida 8-aprel kuni joriy yilning
birinchi choragida to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va xalqaro moliya
tashkilotlari ishtirokidagi loyihalarning amalga oshirilishini tahlil qilish, birinchi
yarim yillikka doir vazifalarni belgilash masalalari bo‘yicha videoselektor
yig‘ilishi o‘tkazildi.Keyingi yillarda vazirlar va tarmoqlar rahbarlari hududlarga
yuborilib, joylarda yangi korxonalar va doimiy ish o‘rinlari tashkil etishni
ta’minlaydigan investitsiya loyihalari ishlab chiqish hamda amalga oshirish
bo‘yicha yangi tizim yaratildi. Investitsiya muhitini yaxshilash bo‘yicha ko‘plab
imtiyoz va yengilliklar joriy etildi.Xorijiy davlatlar va xalqaro moliya tashkilotlari
rahbarlari, jahonning yetakchi ishbilarmonlari bilan muzokaralar o‘tkazilib,
mamlakatimizga o‘nlab milliard dollar investitsiya jalb etish bo‘yicha 700 ga yaqin
investitsiya bitimlari imzolandi.Bunday chora-tadbirlar natijasi o‘sish sur’atlarida
ko‘zga tashlanmoqda. Xususan, o‘tgan yili asosiy kapitalga investitsiyalar hajmi 18
foizdan ziyod o‘sgan. Bu, o‘z navbatida, sanoat ishlab chiqarishining 14,4 foizga
ko‘payishini ta’minlagan.
Muhim sifat o‘zgarishi shundaki, ilgari to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy
investitsiyalar ishtirokida hududiy loyihalar deyarli bo‘lmagan bo‘lsa, joriy yilda
o‘zlashtiriladigan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy sarmoyalarning yarmi hududlar
hissasiga to‘g‘ri keladi.2019-yilgi Investitsiya dasturiga muvofiq jami 3 ming 200
dan ziyod investitsiya loyihasi doirasida qariyb 14 milliard dollar miqdoridagi
kapital qo‘yilmalarni o‘zlashtirish rejalashtirilgan. Shundan 4 milliard dollardan
ortiq to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni o‘zlashtirish
belgilangan.Yig‘ilishda mazkur investitsiya loyihalari tarmoqlar va hududlar
kesimida tahlil qilinib, olib borilayotgan ishlar yuzasidan tegishli rahbarlarning
hisobotlari eshitildi. Muddatidan kechikayotgan loyihalarning muammoli jihatlari
muhokama qilindi. Birinchi chorakda belgilangan mablag‘lar o‘zlashtirilgan
bo‘lsa-da, ayrim tarmoqlar va hududlarda ishlar qoniqarsiz ekani ko‘rsatib o‘tildi.
20

Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi,
“O‘zavtosanoat”, “O‘zagrotexsanoatxolding” aksiyadorlik jamiyatlari,
“O‘zeltexsanoat” uyushmasi rahbarlari, Qashqadaryo, Samarqand, Surxondaryo,
Namangan, Farg‘ona va Xorazm viloyatlari hokimlarining investitsiya bo‘yicha
o‘rinbosarlari ogohlantirildi. 10
Davlatimiz rahbari investitsiyalarning o‘z vaqtida o‘zlashtirilishini
ta’minlash uchun yangi nazorat tizimini joriy etishni taklif qildi. Unga ko‘ra,
to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi barcha loyihalar to‘rtta
ro‘yxatga bo‘linib, alohida va izchil nazorat qilib boriladi.Birinchi ro‘yxatga joriy
yilda 3,6 milliard dollar xorijiy investitsiyalar o‘zlashtirilishi mo‘ljallangan 27 ta
eng muhim strategik loyihalar kiritiladi va u Prezidentning doimiy nazorati ostida
bo‘ladi.Ikkinchi ro‘yxat shu yili 1,3 milliard dollar xorijiy investitsiya
o‘zlashtiriladigan 65 ta yirik loyihadan iborat bo‘lib, uni Bosh vazir nazorat qilib
boradi.Bosh vazir o‘rinbosarlari nazorat qiladigan uchinchi ro‘yxatga 407 million
dollar xorijiy investitsiya o‘zlashtirilishi rejalashtirilgan 65 ta loyiha
kiritiladi.To‘rtinchi ro‘yxatdagi loyihalarni hududlarga biriktirilgan markaziy
idoralar rahbarlari va hokimlar nazorat qiladi.Investitsiyaviy loyihalar ijrosi doimiy
ravishda muhokama qilinib, muammolar tezkorlik bilan hal etib boriladi.
Prezident to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va xalqaro moliya
institutlari mablag‘larini jalb qilish borasida imkoniyatlar to‘liq ishga
solinmaganiga e’tibor qaratib, tarmoqlar va hududlarda yangi investitsiya
loyihalarini ishlab chiqish zarurligini ta’kidladi.Investitsiyalar va tashqi savdo
vazirligiga tarmoq vazirliklari bilan birgalikda neft-gaz, kimyo, energetika, qurilish
materiallari, mashinasozlik, elektr texnikasi sohalarida, shuningdek, hududlardagi
mavjud salohiyat va resurslaridan kelib chiqib, har bir tuman va shahar bo‘yicha
qo‘shimcha investitsiya loyihalari ishlab chiqish vazifasi qo‘yildi.Shakllantirilgan
10
www.mf.uz – O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi rasmiy sayti.
21

ushbu takliflar asosida mamlakatimizning elchixonalari bilan birgalikda yurtimiz
va xorijda biznes-forumlar tashkil qilish, mahalliy investorlarning maqsadli
taqdimotlarini o‘tkazish bo‘yicha topshiriqlar berildi.
– O‘zbekiston bilan ishlash istagini bildirgan xorijiy investorlar bilan
mustahkam aloqa o‘rnatib, loyihaning boshidan oxirigacha ularga yordam berish,
oddiy qilib aytganda, ularni “qo‘lidan yetaklab” natijani ta’minlash kerak, – dedi
Shavkat Mirziyoyev.
Yig‘ilishda Toshkent shahriga sarmoya jalb etishni kengaytirish,
investitsiya loyihalari uchun yer uchastkalari va davlat mulki ob’ektlari berish
borasidagi ishlar ham muhokama qilindi. Poytaxtimiz to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy
investitsiyalarni jalb qilish bo‘yicha barchaga o‘rnak bo‘lishi lozimligi
ta’kidlandi.Hududlar va tarmoqlarda loyihalarning amalga oshirilishini monitoring
qilish, yuzaga kelgan muammolarni tezkor aniqlab, hal etish bo‘yicha elektron
axborot tizimini qisqa muddatda ishga tushirish zarurligi qayd etildi.Xalqaro
moliya institutlari bilan hamkorlikdagi ishlar tahlil qilinar ekan, ijtimoiy
sohalardagi loyihalar aholi turmushi uchun muhimligi, ular o‘z muddatida va sifatli
amalga oshirilishi kerakligi ta’kidlandi. Sog‘liqni saqlash vazirligi tizimida 4 ta,
Suv xo‘jaligi vazirligida 4 ta, Uy-joy kommunal xizmat ko‘rsatish vazirligida 3 ta
loyiha bo‘yicha ishlar kechikayotgani ko‘rsatib o‘tildi.Bunday loyihalarni
muvofiqlashtirishni takomillashtirish uchun Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki,
Islom taraqqiyot banki, Osiyo infratuzilmaviy investitsiyalar banki, Yevropa
tiklanish va taraqqiyot banki, Qishloq xo‘jaligini rivojlantirish xalqaro jamg‘armasi
kabi xalqaro moliya institutlari bilan bevosita ishlaydigan vazirlik va idoralar
belgilandi.Videoselektorda oliy darajadagi tashriflar yakuniga ko‘ra tasdiqlangan
“yo‘l xaritalari” ijrosiga ham e’tibor qaratildi.Ma’lumki, ular doirasida 700 ga
yaqin investitsiya bitimi imzolangan.Hisob palatasi tomonidan kelishuvlarning
22

ma’lumotlar bazasi yaratilgan, ularning ijrosi bo‘yicha monitoring va nazorat
o‘rnatilgan.
O zbekiston Respublikasi Prezidentining qaroriʻ .
Respublika iqtisodiyotiga to g ridan-to g ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish
ʻ ʻ ʻ ʻ
faoliyati samaradorligini oshirish, xorijiy investorlarni mamlakatimiz imkoniyatlari
va salohiyati to g risida xabardor qilish, xorijiy investitsiyalarni jalb etish va
ʻ ʻ
o zlashtirish sohasida davlat va xo jalik boshqaruvi organlari, mahalliy ijro
ʻ ʻ
hokimiyati organlari faoliyatini muvofiqlashtirishni yaxshilash, shuningdek, 2017-
2021 yillarda O zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
ʻ
yo nalishi bo yicha Harakatlar strategiyasini “Faol investitsiyalar va ijtimoiy
ʻ ʻ
rivojlanish yili”da amalga oshirishga oid Davlat dasturida belgilangan vazifalarni
amalga oshirish maqsadida:
1.O zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi, Iqtisodiyot va
ʻ
sanoat vazirligi, Moliya vazirligi va Davlat aktivlarini boshqarish agentligining
quyidagilar orqali to g ridan-to g ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish ishlarini
ʻ ʻ ʻ ʻ
faollashtirish to g risidagi taklifi ma qullansin:kimyo va neft-gaz sanoati,
ʻ ʻ ʼ
mashinasozlik sohasidagi xo jalik yurituvchi subyektlar, bank-sug urta tashkilotlari
ʻ ʻ
ustav kapitallaridagi davlat aksiyalar (ulushlar) paketlarini sotish;to g ridan-to g ri
ʻ ʻ ʻ ʻ
xorijiy investitsiyalarni jalb etish uchun tayyor investitsiya takliflarini ishlab
chiqish;
investitsiya va biznes forumlar, taqdimotlar (“Road Show”) va marketing
kampaniyalari imkoniyatlaridan keng foydalanish;
davlat-xususiy sheriklik loyihalarini amalga oshirish bo yicha ustuvor
ʻ
yo nalishlarni tashkil etish.
ʻ
2. Quyidagilar:
23

Investorlarga, shu jumladan, xorijiy investorlarga sotish uchun taklif qilinadigan
xo jalik jamiyatlarining ustav kapitallaridagi davlat aksiyalar (ulushlar) paketlariʻ
ro yxati 1-ilovaga muvofiq;
ʻ
Belgilangan tartibda sotiladigan davlat aktivlari ro yxati 2-ilovaga muvofiq;
ʻ
Xorijiy investorlarga taklif qilinadigan investitsiya takliflari ro yxati 3-ilovaga
ʻ
muvofiq;2019 yilda O zbekiston Respublikasi vakillari ishtirok etishi uchun
ʻ
tavsiya qilinadigan xalqaro iqtisodiy va investitsiyaviy forumlar ro yxati 4-ilovaga
ʻ
muvofiq tasdiqlandi.
3.Davlat mulkini sotishda tender savdolarini o tkazish bo yicha davlat komissiyasi
ʻ ʻ
(A.N.Aripov) ikki hafta muddatda investorlarga sotiladigan xo jalik jamiyatlari
ʻ
davlat aksiyalari (ulushlari) paketlarini baholash va savdoga qo yish grafiklarini
ʻ
tasdiqlasin.Davlat mulkini sotishda tender savdolarini o tkazish bo yicha davlat
ʻ ʻ
komissiyasiga xo jalik jamiyatlari davlat aksiyalari (ulushlari) paketlarini xorijiy
ʻ
investorlarga sotish shartlari va usullariga o zgartirish kiritish huquqi berildi.
ʻ
4.O zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi, Iqtisodiyot va
ʻ
sanoat vazirligi, Moliya vazirligi va Davlat aktivlarini boshqarish agentligining
2019 yil kuz faslida Toshkent shahrida Toshkent xalqaro investitsiya forumini
(keyingi o rinlarda – Xalqaro investitsiya forumi) o tkazish to g risidagi taklifiga
ʻ ʻ ʻ ʻ
rozilik berildi.
5.Toshkent xalqaro investitsiya forumiga tayyorgarlik ko rish va uni o tkazish
ʻ ʻ
bo yicha tashkiliy qo mita (keyingi o rinlarda – Tashkiliy qo mita) 5-ilovaga
ʻ ʻ ʻ ʻ
muvofiq tuzilsin.Toshkent xalqaro investitsiya forumiga tayyorgarlik ko rish va
ʻ
uni o tkazish bo yicha tashkiliy chora-tadbirlar rejasi 6-ilovaga muvofiq
ʻ ʻ
tasdiqlandi.
6.Tashkiliy qo mitaga (Aripov):zarur hollarda, Xalqaro investitsiya forumini
ʻ
moliyaviy, yuridik va axborot jihatdan ta minlash uchun yetakchi xorijiy
ʼ
kompaniyalarni jalb qilish;Xalqaro investitsiya forumi dasturi va uni o tkazishning
ʻ
24

aniq sanasi, shuningdek, unga tayyorgarlik ko rish va o tkazish bo yicha xarajatlarʻ ʻ ʻ
smetasini tasdiqlash;istiqbolli investitsiya va infratuzilma loyihalari bo yicha
ʻ
dastlabki TIA va boshqa loyiha hujjatlarini loyiha tashkilotlarini jalb qilgan holda
ishlab chiqishni ta minlash huquqi berildi.
ʼ
7.O zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi istiqbolli investitsiya
ʻ
loyihalarini Tashkiliy qo mitaga taqdim qilgan holda tadbirkorlik subyektlarining
ʻ
Xalqaro investitsiya forumida faol ishtirok etishlarini ta minlasin.
ʼ
8.O zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi huzuridagi
ʻ
Xorijiy investitsiyalarni jalb etish agentligi:2019 yil davomida muntazam ravishda
yirik xalqaro biznes va moliyaviy xablarga maqsadli auditoriya uchun
mo ljallangan taqdimotlar bilan tashrif buyurgan holda “Road Show”dasturlarini
ʻ
ishlab chiqsin va taqdim etdi;
O zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi bilan birgalikda ikki oy muddatda
ʻ
O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 5 yanvardagi PF–5611-son
ʻ
“O zbekiston Respublikasida turizmni jadal rivojlantirishga oid qo shimcha chora-
ʻ ʻ
tadbirlar to g risida”gi Farmoniga muvofiq O zbekiston Respublikasida
ʻ ʻ ʻ
investitsiyaviy rezidentlik to g risidagi nizom loyihasini ishlab chiqsin va Vazirlar
ʻ ʻ
Mahkamasiga kiritsin;ikki oy muddatda marketingning eng yangi
texnologiyalaridan foydalanish, mamlakatning yagona integratsiyalashgan brendini
yaratish va ilgari surish hamda strategik kommunikatsiyalar bo yicha xalqaro
ʻ
maslahatchilarni jalb qilish orqali xalqaro biznes arenada O zbekistonning ijobiy
ʻ
imijini ilgari surish bo yicha “Invest in Uzbekistan” – yagona, muvofiqlashtirilgan
ʻ
axborot kampaniyasini ishlab chiqdi.
9.Quyidagilarga:
O zbekiston Respublikasi investitsiyalar va tashqi savdo vaziriS.U.Umurzakov
ʻ
zimmasiga – vazirlik va idoralarning Xalqaro investitsiya forumi doirasida xorijiy
25

investorlarga taklif qilinadigan investitsiya loyihalarini tayyorlash bo yichaʻ
faoliyatini muvofiqlashtirish yuzasidan;
O zbekiston Respublikasi tashqi ishlar vaziri A.X.Kamilov va O zbekiston
ʻ ʻ
Respublikasining xorijdagi diplomatik vakolatxonalari rahbarlari zimmasiga –
Xalqaro investitsiya forumida qatnashishi uchun potensial investorlar va xorijiy
mamlakatlarning ishbilarmon tuzilmalari vakillarini taklif qilish va ularning faol
ishtirokini ta minlash yuzasidan;tarmoq vazirlik va idoralari rahbarlari zimmasiga
ʼ
– tegishli sohalarda istiqbolli investitsiya va infratuzilma loyihalarini ishlab chiqish
va Tashkiliy qo mitaga taqdim qilish yuzasidan;
ʻ
Qoraqalpog iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi, viloyatlar va Toshkent
ʻ
shahar hokimlari zimmasiga – Xalqaro investitsiya forumida tegishli hududlarning
faol ishtirokini ta minlash, uning investitsiyaviy salohiyatini taqdim qilish
ʼ
yuzasidan shaxsiy javobgarlik yuklandi.
10.O zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi:xorijiy mamlakatlarda “Road
ʻ
Show”da ishtirok etadigan O zbekiston Respublikasi delegatsiyasi vakillariga
ʻ
ko maklashdi;
ʻ
Xalqaro investitsiya forumining xorijiy ishtirokchilari uchun O zbekiston
ʻ
Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligining viza talablariga muvofiq
O zbekiston Respublikasiga kirish vizalari belgilangan tartibda konsullik va
ʻ
boshqa yig imlarni undirmasdan rasmiylashtirilishini ta minlasin;Xalqaro
ʻ ʼ
investitsiya forumining o tkazilishini O zbekiston Respublikasining xorijdagi
ʻ ʻ
diplomatik vakolatxonalari orqali keng yoritishni ta minlandi.
ʼ
11.Qoraqalpog iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent
ʻ
shahar hokimliklari har bir yer uchastkasi va xorijiy investorlarga foydalanishga
tayyor holda taklif qilinadigan bo sh turgan davlat mulki obyektlari, shu jumladan,
ʻ
maxsus turistik zonalar hududlarida joylashgan obyektlar bo yicha investitsiya
ʻ
26

loyihalari materiallarining ingliz va rus tillaridagi taqdimot katalogini har oy
tayyorlandi va kiritdi.
12.O zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot vaʻ
ommaviy kommunikatsiyalar agentligi O zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va
ʻ
tashqi savdo vazirligi, Iqtisodiyot va sanoat vazirligi, boshqa manfaatdor idoralar
bilan birgalikda:2019-yil 1-iyulga qadar xorijiy investorlar uchun iqtisodiyotning
turli tarmoqlarida investitsiyaviy talab va potensial loyihalar, zarur taqdimot
materiallarini tayyorlandi;
2019-yil davomida mamlakatda keng miqyosli islohotlarning amalga
oshirilayotganligi, investitsiya kiritish uchun yaratilgan qulay shart-sharoitlar va
ishbilarmonlik muhitining yaxshilanganligi to g risida, eng avvalo, xorijiy
ʻ ʻ
ishbilarmonlar, tadbirkorlar, potensial investorlar, davlat va jamoat arboblari
orasida targ ibot va keng xabardor qilish masalalari bo yicha kompleks chora-
ʻ ʻ
tadbirlarni amalga oshirsin;Xalqaro investitsiya forumi doirasida, amalga
oshirilayotgan islohotlar, investitsiya loyihalarining dolzarb jihatlariga
bag ishlangan, shu jumladan, tarmoq vazirlik va idoralari rahbarlari,
ʻ
Qoraqalpog iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi, viloyatlar va Toshkent
ʻ
shahar hokimlari, mutaxassislar va tadbirkorlar, milliy va xorijiy ommaviy axborot
vositalarining ishtirokida brifinglar, matbuot anjumanlari, davra suhbatlarini
o tkazsin;Internet tarmoqlarida davlat organlari va boshqa tashkilotlar tomonidan
ʻ
tarmoq islohotlari, har bir amalga oshiriladigan investitsiya loyihasining asosiy
parametrlari, loyihalarni amalga oshirish kafolatlari, ularning raqobatdagi
ustunliklari va boshqalar to g risida batafsil va tushunarli rasmiylashtirilgan
ʻ ʻ
axborot resurslarini tayyorlash borasidagi ishlarning muvofiqlashtirilishini
ta minlandi.
ʼ
13.O zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo mitasi, Madaniyat
ʻ ʻ
vazirligi, Ichki ishlar vazirligi Qoraqalpog iston Respublikasi Vazirlar Kengashi,
ʻ
27

viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari bilan birgalikda Xalqaro investitsiya
forumini o tkazish kunlarida xorijiy ishtirokchilarning tegishli hududlardaʻ
joylashgan madaniy-tarixiy obyektlarga tashrifini yuqori darajada tashkil etish
choralarini ko rdi.
ʻ
14.O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining zaxira jamg armasi
ʻ ʻ
mablag lari va qonunchilik bilan taqiqlanmagan boshqa manbalar Xalqaro
ʻ
investitsiya forumi va “Road Show”ni o tkazish, O zbekiston Respublikasi
ʻ ʻ
vakillarining xalqaro investitsiya va biznes forumlarda ishtirokiga oid tadbirlarni
moliyalashtirish manbalari etib belgilandi.
15.O zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Davlat-xususiy
ʻ
sheriklikni rivojlantirish agentligi hamda Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi
tomonidan ishlab chiqilgan 2019 yilda ishlab chiqilishi lozim bo lgan davlat-
ʻ
xususiy sheriklik loyihalari ro yxati 7-ilovaga muvofiq ma qullansin.Vazirlik va
ʻ ʼ
idoralar rahbarlari zimmasiga mazkur qarorning 7-ilovasida nazarda tutilgan
davlat-xususiy sheriklik loyihalarining to laqonli bajarilishi uchun zarur bo lgan
ʻ ʻ
moliyaviy-iqtisodiy hisob-kitoblarni o z vaqtida amalga oshirish, normativ-
ʻ
huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish yuzasidan shaxsiy javobgarlik yuklandi.
16.O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 27 sentyabrdagi PQ–3953-
ʻ
son qarori bilan tasdiqlangan Davlat buyurtmachilari tomonidan to g ridan-to g ri
ʻ ʻ ʻ ʻ
shartnomalar bo yicha xarid qilinadigan tovarlar (ishlar, xizmatlar) ro yxati
ʻ ʻ
quyidagi mazmundagi 31 va 32-bandlar bilan to ldirildi:
ʻ
31.O zbekiston Respublikasi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi va uning
ʻ
hududiy bo linmalariga, shu jumladan, xorijiy tashkilotlar tomonidan
ʻ
ko rsatiladigan xususiylashtiriladigan yoki xo jalik jamiyatlarining ustav
ʻ ʻ
fondlariga davlat ulushi sifatida o tkaziladigan davlat aktivlarini baholash
ʻ
xizmatlari.
28

32.Davlat aksiyalar (ulushlar) paketlarini sotish hamda mahalliy va xorijiy fond
birjalarida IPO (SPO) bo yicha emissiyalarni joylashtirish uchun jalb qilinadiganʻ
investitsiya vositachilari, maslahatchilari, shu jumladan, xorijiy maslahatchilarning
O zbekiston Respublikasi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi va uning hududiy
ʻ
bo linmalariga ko rsatadigan xizmatlari”.
ʻ ʻ
17.Mazkur qarorning ijrosini nazorat qilish O zbekiston Respublikasining Bosh
ʻ
vaziri A.N.Aripov va O zbekiston Respublikasi Bosh vazirining o rinbosarlari
ʻ ʻ
E.M.G aniyev va J.A.Qo chqorov zimmasiga yuklandi.
ʻ ʻ
O zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.MIRZIYOYEV
ʻ
Xulosa
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitdagi tahlil ishlari investitsiyalarning
samaradorligini aniqlashda loyihaning qo’shimcha foyda olib kelish imkoniyatini,
uni amalga oshirishdagi risklar va noaniqliklar, inflyatsiya ta’siri, iqtisodiy,
ijtimoiy va boshqa shart-sharoitlar, soliq, foiz va amortizatsiya siyosati ta’siri,
marketing tadqiqotlari va loyiha ishtirokchilari manfaatini hisobga olish kabi
jihatlari bilan o’z afzalligini namoyon qiladi. Ayniqsa, hozirgi zamonaviy baholash
uslubiyotlari (masalan, YuNIDO uslubiyoti) loyihalarni ham moliyaviy, ham
iqtisodiy, ham texnik baholashning qo’shimcha imkoniyatlarini ochib berish bilan
baholash uslubiyotini takomillashtirishning naqadar muhimligini ko’rsatib
bermoqda. Investitsion loyihani moliyaviy tahlil qilishning asosiy maqsadi loyihani
investitsiyalashning maqsadga muvofiqligini aniqlashga imkon beruvchi
savollarning echimiga ega bo’lish uchun barcha moliyaviy holatlarni baholashdan
iboratdir. Investitsiyalash bo’yicha qarorlar qabul qilish loyihani amalga
oshirishning asosini tashkil etadi va u bir qancha mezonlarga asoslanadi.
Investitsiyalash to’g’risidagi qaror loyihaning maqsadga muvofiqligini tavsiflovchi
29

tahliliy ma’lumotlarga asoslanib qabul qilinadi. Investitsiyalash bo’yicha qarorlar
qabul qilishda asosiy ma’lumotlar bazasi bo’lib moliyaviy tahlil natijalari
hisoblanadi. Moliyaviy tahlilning diqqatga sazovori qiymatga asoslangan iqtisodiy
ko’rsatkichlarni baholashga asoslanganligi va ularga narxlarning jiddiy ta’sir
ko’rsatishi bois loyiha bo’yicha narxlarni to’g’ri baholashning ahamiyati juda
muhim hisoblanadi.
Ko’rib chiqilgan loyihaning umumiy qiymati 500 mln so’m( kredit
summasi bilan 604506766 so’mni tashkil qiladi). O’z mablag’lari 300 mlnni
tashkil qiladi. Ushbu loyihani amalga oshirishda ta’sir ko’rsatadigan hamma
faktorlarni e’tiborga olib chuqur tahlil etiladi.
Loyihaning qoplash muddati oddiy usulda 4 yilga yaqin muddatda qoplash
mumkin bo’lsa, diskont usulida esa 6 yilda qoplash mumkin bo’ladi. Pul oqimini
diskontlashga asoslangan usullardan biri bo’lgan sof joriy qiymat usuli (NPV)
muayyan vaqt oralig’idagi xarajatlar va daromadlar farqini aniqlash uchun xizmat
qiladi va sof joriy qiymat investitsiya xarajatlari va olingani daromadlarning
alohida davr bo’yicha kirim va chiqimlarining diskontlanishi orqali hosil qilingan
natijalar farqini ifodalovchi qiymat hisoblanadi. Sof joriy qiymatni aniqlashda
qo’llaniladigan diskont me’yori investorning o’zi uchun, undan kichigi besamar
deb topilgan minimal foyda me’yorini ifodalaydi. Sof joriy qiymat miqdoriy
ko’rsatkich bo’lib, u investor boyligining miqdoriy jihatdan qanchaga o’sishini
ko’rsatadi va u quyidagi mezonlarga asoslanadi: • agar NPV>0 bo’lsa, bu holda
investor boyligining o’sishi ta’minlanadi;
• agar NPV<0 bo’lsa, u holatida loyihani amalga oshirish besamar hisoblanadi.
• agar NPV=0 bo’lsa, u holda investor kapitali ko’paymaydi ham, kamaymaydi
ham, va bunda uni qabul kilmaslik lozim.
Sof joriy qiymatning asosiy mezoni quyidagicha: investitsiyalashni amalga
oshiring, agar investitsiyalardan kutilayotgan daromadlarning keltirilgan (joriy)
30

qiymati investitsiyalar summasidan yuqori bo’lsa. Foydaning ichki me’yori usuli
(IRR) – bu daromadlarning diskontlangan qiymati investitsiyalarning
diskontlangan qiymatiga teng bo’lgandagi daromadlilik darajasi, ya’ni sof joriy
qiymat nolga teng bo’lgandagi me’yor. Foydaning ichki me’yori loyihadan
kutilayotgan daromadarning sof joriy qiymati uni amalga oshirish uchun zarur
bo’lgan investitsiyalarning joriy qiymatiga teng bo’landagi diskont stavkasidir.
Kurs ishini yozish natijasida ishlab chiqilgan taklif va tavsiyalar
quyidagilardan iborat:
1.Investitsion faoliyatning samaradorligini oshirish uchun olib borilayotgan
investitsiya siyosatining ustuvorligini ta’minlashda belgilangan investitsiya
siyosati tamoyillarining to’laqonli bajarilishiga erishish zarur.Bu esa, investitsiya
loyihalarini amalga oshirishning iqtisodiyotdagi ahamiyatini ta’minlashning barcha
jihatlari samarasining yuzaga chiqishiga ko’maklashadi.
2. Xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning barcha shakllaridan samarali foydalangan
holda ularni iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini rivojlantirishdagi faol ishtirokini
ta’minlash bilan O’zbekistonning eksport salohiyatini yanada oshirishga erishish
lozim.
3.Bugungi kunda investitsion loyihalarning samaradorligini baholash pul oqimlari
haqidagi ma’lumotlarga asoslanadi. Lekin pul oqimlari miqdorini aniqlashning
ham o’ziga xos muammolari mavjudligi bois pul tushumlari va chiqimilarning
xususiyatlarini bilib olish zarur buladi. Pul oqimi miqdorini aniqlashda
buxgalteriya hisobi bo’yicha yondashish va pul tushumlari va kirimlarini joriy,
investitsion va moliyaviy faoliyatlar bo’yicha alohida hisobga olish va u bo’yicha
kerakli qarorlar qabul qilish zarur.
4.Investitsiya loyihalari samaradorligini baholashda chet el tajribalaridan, xususan
Jahon banki tajribasini O’zbekistonda qo’llash loyihalarning samarali amalga
31

oshirilishini kafolatlaydi. Chunonchi, Jahon banki loyihalarning moliyaviy-
iqtisodiy, ijtimoiy, tashkiliy, institutsional, tijorat, huquqiy va texnik tahlillari
natijalarining har biriga alohida e’tibor beradi.Shu bois Respublikamizda ham
investitsiya loyihalari samaradorligini baholashda yuqorida keltirilgan jihatlarning
har birining tahliliga e’tibor berishsa maqsad muvofiq bo’lar edi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1.O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining 2020-yil 24 fеvraldagi PQ-4611-sonli
“Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o‘tish bo‘yicha qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida”gi Qarori.
2.Kazakova N.A. Finansovыy analiz v 2 ch. Chast 1: Uchеbnik i praktikum dlya
vuzov. – Moskva: Izdatеlstvo Yurayt, 2020. – 297s.
3.Kazakova N.A. Finansovыy analiz v 2 ch. Chast 2: Uchеbnik i praktikum dlya
vuzov. – Moskva: Izdatеlstvo Yurayt, 2020. – 209s.
4.Raximov M.Y., Kalandarova N.N. Moliyaviy tahlil. Darslik. – T.: Iqtisod-
Moliya, 2019. - 736 b.
5.Xasanov B.A., Raximov M.Y., Muqumov Z.A. va boshqalar. Moliyaviy tahlil.
Darslik. – T.: IQTISODIYOT, 2020. - 736 b.
6.Sagdillaеva Z.A., Yuldashеva U.A., Alimov B.B. Finansovыy analiz. /Uchеbnik
–T.: Iqtisod-Moliya, 2019. – 444 s.
7.“O‘zbеkiston Rеspublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar
stratеgiyasi to‘g‘risida”gi O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining 2017 yil 7
fеvraldagi PF-4947-sonli Farmoni.
8.Pardaеv M.Q., Abdukarimov I.T., Po‘latov M.E., Usmanova D.K. Finansovыy
analiz prеdpriyatiy. Uchеbnoе posobiе no opыtе RF i RUz. – T.: “Innovatsion
rivojlanish nashriyot-matbaa uyi” DUK, 2020. – 768 bеt.
9.Jilkina A.N. Finansovыy analiz: Uchеbnik i praktikum dlya vuzov.– Moskva:
Izdatеlstvo Yurayt, 2020. –285s.
32

10.Pardaеv M.K. Iqtisodiy tahlil nazariyasi. Darslik.– T.: “Innovatsion rivojlanish
nashriyot-matbaa uyi” DUK, 2020. – 588 b.
11.Raximov M.Y., Mavlonov N.N., Kalandarova N.N. Iqtisodiy tahlil. O’quv
qo’llanma. – T.: Iqtisod-Moliya, 2020. – 517 b.
12.Subramanyam K.R. Financial statement analysis. 11th edition. New York, Mc
Graw-Hill Education, 2016. - 814 pages.
12.“Buxgaltеriya hisobi to‘g‘risidagi qonun” 2016 yil, 13-aprеl
13.Akцiyadorlik jamiyatlari va akцiyadorlar xuquqlarini himoyalash to‘g‘risidagi
qonun.2014 yil, 6-may
14.Inqеstisiya faoliyati to‘g‘risidagi qonuni. 2014 yil 6-dеkabr.
BXMS (1998-2002)
15.Analysis and Valuation of Insurance Companies, 2019 Center for Excellence in
Accounting and Security Analysis
Internet saytlari:
www.gov.uz – O’zbekiston Respublikasi hukumat portali.
www.lex.uz – O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy
bazasi.
www.mf.uz – O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi rasmiy sayti.
www.soliq.uz – O’zbekiston Respublikasi Davlat Soliq qo’mitasi rasmiy sayti.
www.stat.uz – O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasining rasmiy
sayti.
33

"Investitsion samaradorlikni baholashda ilgʻor xorij tajribasidan foydalanish yoʻllari”

Sotib olish