Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 1.4MB
Xaridlar 4
Yuklab olingan sana 13 Avgust 2023
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Investitsiya faoliyatini amalga oshirish va ularni samaradorligini ta'minlash yo’llari

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIMʻ , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MOLIYA INSTITUTI SIRTQI FAKULTETI “ IQTISODIYOT ” KAFEDRASI “ IQTISODIYOT NAZARIYASI ” FANIDAN KURS ISHI Mavzu: Investitsiya faoliyatini amalga oshirish va ularni samaradorligini ta'minlash yo’llari Bajardi: _______________________________ ______________________________ Ilmiy rahbar: ____________________________ 2Reja: Kirish 3 1. Investitsiya tushunchasi va uning mohiyati 5 2.Investitsion jarayonning subyektlari va obyektlari 11 3. Investitsiya faoliyatini oshirishda xorijiy investitsiyalar o’rni 19 4. Xorijiy investitsiyalar va loyihalarni amalga oshirish monitoring boshqarmasi 25 Xulosa 31 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 33 3 Kirish Mavzuning dolzarbligi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar natijasida ma'muriy buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o'tish sohasida qator ijobiy natijalarga erishildi. Ayni paytda, jahon amaliyotida xorijiy investitsiyalarni jalb etish va ularni iqtisodiyotning istiqbolli va yuqori texnologiyalarga asoslangan tarmoqlariga joylashtirish mexanizmlarini maqbullashtirish, investitsiya loyihalarini umummilliy va mintaqaviy darajada venchurli moliyalashtirish amaliyotini rivojlantirish, investitsiya muhiti jozibadorligini oshirish va investitsiya jalb qilish faoliyatini vositalarining o’zaro muvofiqligini ta minlash muhim ahamiyat kasbʼ etmoqda.Investitsiya loyihalarini samarali jalb qilish bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev “Biz iqtisodiyotimizga sarmoya kiritishga intiladigan xorijiy investorlar uchun hududlar va tarmoqlar bo yicha ʻ investi tsiya loyihalarini puxta shakllantira olsak, bu masalada ijobiy natijaga erishish mumkin , - deya ta’kidlab o’tdilar 1 Darhaqiqat, Prezident to’g’ridan- to’g’ri xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi loyihalarni so’zsiz amalga oshirish, chet ellik investorlarga har tomonlama yordam berish hukumatning eng muhim vazifasi bo’lishi kerakligini ta kidladi. ʼ Kurs ishi mavzusi kimlar tomonidan o’rganilgan. O'zbekiston Respublikasining investitsiya siyosati va uning asosiy yo'nalishlari, xorijiy investitsiyalarning iqtisodiyotning tarkibiy jihatdan qayta qurishdagi roli , respudblikamizda qulay investitsiya muhitini barpo etishning ilmiy va amaliy jihatdanlari respublikamiz iqtisodchi-olimlari – Orifxonov Sh., Sirajiddinov N., Tursunov B.M., Hikmatov. O., Bedrintsev A.K., Yo'ldoshev Sh., Isajonov A., Rasulev A.F., Yusupov A., Trushin Kurs ishi obyekti. Investitsiya faoliyatini amalga oshirish va ularni samaradorligini ta'minlash Kurs ishi predmenti. O’zbekiston iqsodiyotini rivojlantirish daromad yoki ijtimoiy samara keltiradiganva tadbirkorlikdavlat tamonidan ta’qiqlanmagan faoliyatlargajalb qilinadigan barcha turdagi mulkiy va intelllektual boyliklar 4tadqiqot predmenti deb belgilab olindi. Kurs ishi maqsadi. Ishlab chiqarishni moderniyatsiyalash ijobiy t’asir ko’rsatish bilan birga mamlakatimiz investitsiya faoliyatini amalga oshirish va ularni samaradorligini ta'minlash salohiyatini rivojlantirish va shu asosda jahon xo'jalik tizimiga muvaffaqiyatli integratsiyalashuvni ta'minlashga olib keladi. Kurs ishi vazifalari.  Investitsiya faoliyatini amalga oshirish va ularni samaradorligini ta'minlash  Investitsiya tushunchasi va uning mohiyati  Investitsion jarayonning subyektlari va obyektlari  O’zbekiston sharoitida xorijiy investitsiya va uning korxona faoliyati va samaradorligiga ta’siri  Investitsiya faoliyatini oshirishda xorijiy investitsiyalar o’rni  Xorijiy investitsiyalar va loyihalarni amalga oshirish monitoring boshqarmasi Kurs ishinig nazariy va uslubiy asoslari. Tadqiqot natijasida to’plangan materiallar, adabiyotlar va davriy matbuot materillaridagi ilmiy muomalaga kiritilgan yangi ma’lumotlar xorijiy investitsiyalarni jalb qilishni rivojlanishi, O’zbekistonning erkin iqsodiy zonalarini yanada rivojlantish qo’shma korxonlarni tashkil qilishga xizmat qilishi ko’zda tutilgan. Kurs ishining qo’llanilgan tadqiqot usullari. Kurs ishida asosan Investitsiya faoliyatini amalga oshirish va ularni samaradorligini ta'minlashga yo’naltirigan usullar o’rganib chiqilgan. Kurs ishining tarkibi. Kirish, ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 51. Investitsiya tushunchasi va uning mohiyati. Investitsiya (lot. investio — o rash) — iqtisodiyotni rivojlantirishʻ maqsadida o z ʻ mamlakatida yoki chet ellarda turli tarmoqlarga, ijtimoiyiqtisodiy dasturlarga, innovatsiya, tadbirkorlik loyihalariga uzok, muddatli kapital kiritish (qo yish). ʻ Pulning vaqt (zamon)ga bog liq qiymati nazariyasiga ko ra, Investitsiya ʻ ʻ kelajakda naf olish maqsadida mablag lar ʻ qo yishdir. ʻ Investitsiya kapitalni muayyan muddatga bog lashni yoki band qilishni bildiradi. Bundan asosiy maqsad ʻ kapital qiymatini saklab qolish yoki bo lmasa kapital qiymatini vaqtda o stirib ʻ ʻ borishdir. Iqtisodiy mazmuni jihatdan Investitsiya turli faoliyatlarga safarbar etilgan moddiy, nomoddiy boyliklar va ularga bo lgan ʻ huquqlarni aks ettiradi. Investitsiya sifatida pul, qimmatli qog ozlar (aksiya, obligatsiya, sertifikat, veksel), ʻ yer, bino, inshoot kabi boyliklar, intellektual mulk bo lgan ilmiy kashfiyotlar, ʻ ixtirolar va b. ishlatiladi. Investitsiya loyihalariga mablag qo yuvchilar — ʻ ʻ investorlar davlat, kompaniya, korxona, chet ellik fuqarolar, aholi va b. bo lishi ʻ mumkin. Xorijiy investitsiyalar — chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklaridir. 1-rasm iqtosiy risk 1 Bu borada xorijiy investitsiyalar risklar doirasi bilan chet el kreditlari risklari kengligi farqlanadi. O'zbekiston qonunchiligi: 1 Lex.uz. 1-rasm iqtosiy risk 6 „Chet el investitsiyalari to g risida―giʻ ʻ Qonunga ko ra ʻ O zbekiston ʻ Respublikasida chet ellik investorlar quyidagilar bo lishi mumkin. ʻ  chet el davlatlari, chet el davlatlarining ma muriy ʼ yoki hududiy organlari.  davlatlararo bitimlar yoki boshqa shartnomalarga muvofiq tashkil topgan yoki xalqaro ommaviy huquq sub ektlari bo lgan xalqaro tashkilotlar. ʼ ʻ  chet el davlatlarining qonun hujjatlariga muvofiq tashkil topgan va faoliyat ko rsatib kelayotgan yuridik shaxslar boshqa har qanday shirkatlarlar, ʻ tashkilotlar yoki uyushmalar.  chet el davlati fuqarolari bo lmish ʻ jismoniy shaxslar, fuqaroligi bo lmagan ʻ shaxslar va chet ellarda doimiy yashaydigan O zbekiston ʻ Respublikasi fuqarolari. Xorijiy investitsiyalarning shakllari. Bugungi kunda xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning bir qancha shakllari mavjud: - ulush qo shib ʻ qatnashishi orqali qo shma ʻ korxonalarni tashkil etish; - 100 % mol-mulk xorijiy investorga tegishli bo lgan xorijiy ʻ korxonalarni tashkil etish; - yirik xorijiy kompaniya va firmalarning korxonalari va filiallarini tashkil etish; - konsessiya va lizing shartnomalari tuzish; - tenderlar e lon ʼ qilish; - erkin iqtisodiy hududlar tashkil etish; - moliyaviy aktivlarni sotish va sotib olish; Investitsiya tushunchasining mohiyatini yoritganda uning jamg'arish, qo'yish va daromad olishdan iborat dinamik jarayonini olibqarash lozim. Investitsiyaning bunday doiraviy harakatiga investitsion faoliyat orqali amalga oshiriladi. Ko'plab mamlakatlar xorijiy qo'yilmalarni jalb etish maqsadida imtiyozli sharoitlarni yaratadi, xususan kapitallarn isaqlash va zararlarni qoplashni kafolatlaydi, imtiyozli soliq olishni kiritad iva foydani xorijga erkin o'tkazishga 7ruxsatberadi, olingandaromadlar va boshqalarni qayta investitsiyalashga sharoitlar yaratadi. Investitsiyaning milliy daromaddagi hissasi investitsiya me'yori deb ataladi. Bu quyidagi formula asosida hisoblanadi: YaIM = YaIS *100 / YAMD 1 – formula YaTM —yalpi investitsiya me'yori; YalS —yalpi investitsiya summasi; YaMD —yalpi milliy daromad. Xorijiy investitsiyalarni moliyalashtirish usullari . 2 2-rasm Real investitsiya asosiy fondlar va aylanma mablag larga investorlarʻ tomonidan qo yiladigan ʻ barcha turdagi boyliklar. Moliya investitsiyalar — qimmatli qog ozlar (aksiya, obligatsiya) sotib olishga va bank depozitlariga uzoq ʻ muddatga jalb qilingan qiyilmatlar. Intellektual investitsiyalar- mutaxassislarni tayyorlash, tajriba, ilmiy tekshirish, litzensiya va nou-xou berish, avtorlik huquqi va boshqalar. Investitsiyalar kim tomonidan kiritilishiga qarab 2 turga bo linadi: ʻ Ichki investitsiyalar. Tashqi investitsiyalar. Ichki investitsiyalar — mamlakat hududida ichki investorlar tomonidan amalga oshiriladigan investitsiyalar hisoblanadi. Tashqi investitsiyalar — foyda olish maqsadida chet el investorlari tomonidan boshqa davlat iqtisodiyotiga 2 Stat.uz. Xorijiy investitsiyalarni moliyalashtirish usullari. 2-rasm 8qo'yiladigan investitsiyalardir. Investitsiyalash nuqtai nazaridan investitsiya loyihalarini tanlab olish va amalga oshirish uslubiyoti va uslubiyotini ishlab chiqish masalalari g’oyat kerak. Jahon amaliyotida faqat hayotiy muhim loyihalarni amalga oshirish zarurligini ko’rsatadigan va keng tarqalgan investitsiya loyihalari siklik kontseptsiyasi mavjud. Investitsiya loyihalari tsikli kontseptsiyasi loyihalarni tasniflashni, ularni boshqarish zarurligini nazarda tutadi. Loyihalarni boshqarish uslubiyotining «loyiha tsikli kontseptsiyasi» va «loyiha tahlili» ko’rinishlarida keng tarqalgan. Ushbu kontseptsiyalar investitsiyalarning mazmun va mohiyatidan kelib chiqqan holda pul oqimlarini vaqtli qiymati kontseptsiyasi tashkil bo’ladi. 3 Loyihalarning ko’lami, strukturasi, resurslari, qiymati va boshqalarga qarab ularni boshqarishning maxsus usullariga ehtiyoj ortib boradi. Boshqarish aslida qo’yilgan maqsadlarga erishish vazifasini, loyihani amalga oshirish muammolarini bartaraf qilish, huquqlar va mas`uliyatlarni jamlash vazifalarini ko’zlaydi. iqtisodiyotlarning globallashuvi va integratsiyalashuvi, loyihalarni amalga oshirishda chet ellik sheriklar, turli sub`ektlar, moliya institutlarining ishtirok etishi, ular harakatlarini va faoliyatlarini muvofiqlashtirishni talab etadi. Faoliyatning muvofiqlashtirilmasligi loyihani amalga oshirishda muvaffaqiyatsizliklarga, kapitalni yo’qotish riskining ku-chayishiga olib kelishi mumkin. Investitsiyalar xususida qarorlar qabul qilishda, investitsiya loyihalarini baholash, tanlash va amalga oshirishning ilmiy asoslangan uslubiyoti va uslubidan foydalanish masalasi muhim hisoblanadi. iqtisodning globallashuvi va integratsiyasining kuchayishi, investitsiya jarayoniga chet ellik sheriklar, ko’p ukladli iqtisodiyot sohiblari va xalqaro moliya institutlarining jalb qilinishi, ular faoliyatini uyg’unlashtirishning kuchaytirilishini talab qiladi. Investitsion loyiha turli investitsiya faoliyatlarini rejalashtirish, 3 Qonunchilik palatasi tomonidan 2019-yil 9-dekabrda qabul qilingan Senat tomonidan 2019-yil 14-dekabrda ma’qullangan. 9tahlil etish, baholash va ulardan foydalanish uslubini qo’llashga imkon beradi. Rejalashtirish, hujjatlashtirish, tahlil va baholash uslubiyoti esa investitsiya imkoniyatlarini taqqoslashga imkon beradi. Investitsiya loyihasi o’zining sifat- tavsiflariga ega. Ulardan quyidagilarni qo’rsatish mumkin: - o’zining maxsus maqsadlariga egaligi; - maxsus faoliyat uchun boy bo’lmagan resurslarni taqsimlashni talab etishi; - hozirgi xarajatlar evaziga daromadlarning kelajakda kutilishi; - pirovard natijada investitsiyalarni yaratishning nazarda tutilishi; - o’zining yagonaligi, noyobligi tufayli muayyan miqdordagi resurslarni talab qilishi; - chet ellik agentlarning, investorlar mablag’larining, kreditlarining jalb etilishi - xarajatlarni oqilona ishlatishini talab etishi; - aniq va noaniq risklar bilan to’qnashishi bilan farqlanib turadi. Yuqorida ko’rsatib o’tilgan va boshqa tavsiflardan kelib chiqqan holda investitsiya loyihasiga muayyan ishlab chiqarish quvvatlariga kelajakda alohida turdagi samaralar keltirishi zarur bo’lgan, aniq belgilangan tadbirlar yo’li bilan resurslarni investitsiyalash bo’yicha takliflar to’plami tarzida ta`rif berish mumkin. Bu chizmada investitsiyalarning turlari 3 -chizma Investitsion loyihalarni amalga oshirish jarayonida investitsiya faoliyati ishtirokchilari o`rtasida vujudga keladiganiqtisodiy munosabatlardir. 10Bozor iqtisodiyoti sharoitida shar bir investitsiya turining o`ziga xos o`rni bo`ladi. Moliyaviy investitsiyalar tarkibiga mashalliy va xorijiy mamlakatlarning pul birliklari, banklardagi omonatlar, depozit sertifikatlar, aktsiyalar, obligatsiyalar, veksellar va boshqa qimmatli qog`ozlar shamda tenglashtirilgan boyliklar kiradi. Moddiy investitsiyalar tarkibiga asosiy fondlar, ya`ni binolar, asbob- uskunalar, inshootlar, kommunikatsiyalar va boshqa turdagi asosiy ishlab chiqarish fondlarining aktiv va passiv qismlari kiradi. Aqliy (intellektual) investitsiyalar miqdori juda rangbarangdir, ya`ni ular mulkiy shuquqlar shaklidagi investitsiyalar aqliy meshnatga oid shakldagi investitsiyalar va tabiiy resurslardan foydalanish shaklidagi investitsiyalardan iborat. Mulkiy huquqlar guruhiga kiradigan investitsiyalarning xillari bozor munosabatlarining nechog`lik rivojlanganligiga, milliy bozorlarning o`ziga xos tomonlariga qarab har xil bo`ladi. Aqliy mehnatga oid haq-huquqlar shaklidagi investitsiyalar tarkibiga mualliflik huquqlari, ―nou-xau ,‖ kashfiyotlar, tovar belgilariga beriladigan litsenziyalar va boshqa xil egalik huquqlari kiradi. 11Moliyaviy investitsiyalarning muddatli ko’rinishi. 4-chizma Investitsiya faoliyatida investorlar har bir mamlakatdagi investitsiya muhiti bilan bog liq bo lgan ko pdan-ko p xatarlarga duch keladilar. Shu sababliʻ ʻ ʻ ʻ Investitsiyani, ayniqsa, chet el Investitsiyalarini su-g urta ʻ qilish muhim ahamiyatga ega. O zbekistonda xorijiy Investitsiyalarnilarni sug urtalash sohasida 1994 y. da ʻ ʻ tashkil etilgan "O zbekinvest" eksport-import milliy sug urta kompaniyasi faoliyat ʻ ʻ olib boradi 2. Investitsion jarayonning subyektlari va obyektlari. Investitsiya jarayonining subyektlarini quyidagicha turkumlash Maqsadga muvofiq: 1) buyurtmachilar; 2) investorlar; 3) investitsiya faoliyati obyektlaridan foydalanuvchilar; 4) pudratchilar; 5) ishbajaruvchilar; 6) tijorat, qo'shma, xususiy va xorijiy banklar; 7) sug'urta kompaniyalari; 8) investitsion 9) ta'minotchilar. Investorlar—investitsiy ajarayoniningasosi ysubyektlaribo'lib, o'z 12mablag'lari, qarz va jalb qilingan mablag'larning investitsiyalar shaklid akiritishni va ulardan foyda olish maqsadid afoydalanishni amalga oshiradi. Investitsion jarayonning subyektlari sifatida tadbirkorlar, tashkilot(korxona)lar va ularning birlashmalari, muayyan obyektga mablaglar kiritishdan foyda (yoki boshqa foydali samara) olishni rejalashtirgan davlat organlari va investitsion fondler qatnashishi mumkin. Quyidagilar investorlar bo'lishi mumkin: —O'zbekiston Respublikasi hukumati davlat mulkini boshqarish yoki mulk huquqlari bilan ta'minlangan organla rshaklida; —mahalliy o'zini-o'zi boshqarish organlari qonunchilik tartibida belgilangan organlar va xizmatlar shaklida; —mahalliy korxonalar, shuningdek, nizomida zarur huquqlar bilan ta'minlangan tadbirkorlik birlashmalari, tashkilotlar va boshqa yuridik shaxslar; —xorijiy mamlakatlar bilan tashkil qilingan qo'shma korxonalar, tashkilotlar va boshqa yuridik shaxslar; —milliy va xorijiy kredit tashkilotlari; —xorijiy yuridik shaxslar; —xorijiy davlatlar ularning hukumatlari tomonidan vakil qilingan organlar shaklida; —xalqaro tashkilotlar. Jamg'arilgan resurslar investitsion obyektlariga qarab real, moliyaviy va intellektual investitsiyalarga bo'linadi. Bozoriqtisodiyoti sharoitida investitsion obyektlari. 1-chizma . Biz intellectual investitsiyani alohida turgani ajratishkerak, degan 13iqtisodchilar fikriga qo'shilamiz. Chunki, ilmiy texnika taraqqiyoti juda tez rivojianayotgan hozirgi davrda intellektual potensia lishlab chiqarishning eng faol bo'g'ini bo'lib qolmoqda. Shuning uchun hamrivojlangan davlatlarda kadrlar tayyorlash ilmiy tekshirish va ta'lim sohasiga qilinadigan xarajatlar yil sayin oshib bormoqda. Intellektual investitsiya kadrlar tayyorlash, ilmiytekshirish, ta'lim va boshqa ko'rinishdagi intellectual salohiyatlarga investorlar qo'yadigan barcha turdagi boyliklardir. Ishlab chiqarishning fan va texnikani ta'siri kuchayib borishi bilan intellectual investitsiyalarning Ahamiyati yanada oshib boradi. Asosiy fondler va aylanma mablag'larga investorlar qo'yadigan barcha turdagi boyliklar real investitsiyalar deb tushiniladi. Hozirgi davrdaR espublikamiz xalq xo'jaligi tarmoqlarini tarkibiy qayta qurish uchun texnika-texnologiya va katta hajmdagi qurilish ishlarini amalga Oshirishning zarurligi mulkiy investitsiyalarga ehtiyojni yanada oshiradi. Bu ehtiyojni qondirishning asosiy yo'llaridan biri korxonalarda investitsion jarayonni rag'batlantirish hisoblanadi. Moliyaviy investitsiyalar deb esa aksiya, obligatsiya va boshqa turdagi qimmatli qog'ozlar, muddatlidepozitlarga qo'yilgan investitsiyalarga aytiladi. Respublikamizda moliyaviy bozor endi shakllanayotganligi sababli moliyaviy investitsiyalar qo'yish hali ancha rivojlantirilishi lozim. Mulkning davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonining rivojlanishi bilan qimmatli qog'ozlar taraqqiy etib,moliyaviy investitsiyalar qo'yish jarayoni faollashadi. Buholatlarning keng tarzda rivojlanishi va jadallashuvi natijasida iqtisodiyotimizda umumiy investitsion jarayon faolligi oshadi. Xorijiy investitsiyalar - bu chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklaridir. Xorijiy investitsiyalari ichki investitsiyalardan farqli holda tashqi moliyalashtirish manbaiga kiradi. Xorijiy investitsiyalarning ichki investitsiyalardan farqi shundaki, ularda investor boshqa mamlakat fuqarosi buladi. Iqtisodiy mazmuniga ko`ra xorijiy investitsiyalar ssuda 14kapitali (ya`ni qarz va kredit), xamda bevosita va portfel investitsiyalarga bulinadi. Investitsiyalar nimaga yunaltirilganligi ular kaysi xorijiy investitsiya turiga kirishini belgilaydi. Xorijiy investitsiyalar qo`shma korxonalarda o`z xissasi bilan katnashib, xorijiy investorlarga to`liq tegishli bo`lgan korxonalarni yaratish, xususiylashtirishda katnashish, xorijiy sheriklar bilan bank tuzish, qimmatbaxo qog`ozlarni sotib olishi, yer va boshqa tabiiy resurslardan foydalanish xuquqiga ega bo’lishi, erkin iqtisodiy hududlarda faoliyat olib borishlari mumkin. Xorijiy investitsiyalarga asosan 2 gurux omillar ta`sir ko`rsatadi: 1) iqtisodiy omillar: -ishlab chiqarishning rivojlanishi va iqtisodiy o’sish sur`atlarining bir maromda ushlab turilishi; -jahon va alohida mamlakatlar iqtisodiyotida chuqur tarkibiy siljishlarning amalga oshirilishi (ayniksa, fan-texnika tarakkiyoti yutuqlari va jahon xizmatlar bozori taraqqiyoti ta`siri ostida olib borilishi); -ishlab chiqarishni xalqaro ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvining chukurlashuvi; -jahon iqtisodiyotini transmilliylashtirilishini o`sib borishi (AQSh Transmilliy korporatsiya (TMK)lari xorijiy filiallarining mahsulot ishlab chiqarish xajmi AQSH tovar eksportidan 4 marotaba ortiqdir); -ishlab chiqarishning baynalminallashuvi va integratsiya jarayonlarining chuqurlashib borishi; -xalqaro iqtisodiy munosabatlar (XIM)ning faol rivojlanishi va boshqalar. 2) siyosiy omillar: -kapital eksporti (importi)ni erkinlashtirish (Erkin iqtisodiy hududlar (EIX), offshor hududlari va boshqa.); -rivojlanayotgan mamlakatlarda industirlashtirish siyosatini olib borish; -iqtisodiy isloxotlarni olib borish (davlat korxonalarini xususiylashtirish, xususiy sektorni va kichik biznesni qo`llabquvvatlash); - bandlik darajasini 15ushlab turish siyosatini olib borish va boshqalar. Investitsiya faoliyatining rivoji uchun mazkur omillar talilil qilinishi lozim bo'ladi. Bu tahlil mablag'lari yo'nalishining eng maqbulu sulini tanlash va kelajakda har bir hududga mos keladigan investitsiya siyosatini belgilash imkoniyatini beradi. Shuni ta'kidlashl ozimki, investitsion siyosatda faqatgina bozor mexanizmiga tayanib ish yuritish mumkin emas. Chunki, u iqtisodiyotning tarmoqlariga turlicha ta'sir ko'rsatadi. Mamlakatimiz sanoatini yuksaltirish bo’yicha belgilangan ustuvor vazifalar amalga oshirilayotgan investitsiya siyosati bilan chambarchas bog’liqdir. O’zbekistonda sarmoyadorlar uchun qulay investitsiya muhiti, imtiyoz va preferensiyalar tizimi yaratilgan. Iqtisodiyotimizga jalb etilayotgan xorij sarmoyasining yildan-yilga ortayotgani buning yaqqol dalilidir. Xalqaro investitsiya huquqining asosiy qoidalarini o’zida mujassam etgan O’zbekiston Respublikasi investitsiya qonunchiligi MDH mamlakatlari qonunchiligi tizimida eng ilg’orlardan hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasining “Chet el investitsiyalari to’g’risida”, “Investitsiya faoliyati to’g’risida”, “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida”gi qonunlari va boshqa qator me’yoriy-huquqiy hujjatlar xorijiy investitsiyalarni jalb qilish sohasini huquqiy tartibga solish asosi bo’lib xizmat qilmoqda. 16Tadbirkorlik va boshqa turdagi faoliyatga yo'naltirilayotgan investitsiya shakllarini guruhlash. 2-chizma . 4 Investitsiyalarni amalga oshirishning asosiy bosqichlari quyidagilardir: birinchidan, resurslarn ikapitalqo'yilmalarga aylantirish, ya'ni resurslarni investitsion faoliyat natijasi hisoblangan obyektlarga o'tkazish; ikkinchidan, capital qo'yilmalar uchun sarflangan mablag'lar pirovard natijada investitsiyalar miqdorini oshirish va yangi iste'mol qiymatini yaratish; uchinchidan, ijtimoiy samara yaratish, ya'ni investitsiya faoliyatining pirovard maqsadini amalga oshirish kiradi. 4 Tadbirkorlik va boshqa turdagi faoliyatga yo'naltirilayotgan investitsiya shakllarini guruhlash 17Bozor iqsodiyoti sharoitida investitsiya tizimi 3 – chizma 5 Hozirgi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotiga chet el investitsiyalarini jalb etish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, ularni huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmiarini joriy etish va investitsion muhitni yanada yaxshilash iqtisodiy rivojlanish sohasidagi eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Shu o’rinda ―Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida gi O’zbekiston‖ Respublikasi Qonuniga muvofiq va respublikaga to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun yanada qulay shart- sharoitlarni ta’minlash, xorijiy investitsiyalarni ishonchli huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmini barpo etish, mana shu asosda mamlakatdagi investitsiya muhitini yanada yaxshilash maqsadida 2003 yil 2- mayda 205-son to’g’ridan to’g’ri xorijiy investitsiyalarni huquqiy himoya qilishni 5 Bozor iqsodiyoti sharoitida investitsiya tizimi 18kuchaytirishga doir qo’shimcha choratadbirlar to’g’risida gi O’zbekiston‖ Respublikasi Vazirlar Mahkamasining alohida qarori qabul qilinganligini aytib o’tish joizdir.О’zbekiston iqtisodiyoti bugun jahon iqtisodiyotining ajralmas qismiga aylandi. Mamlakatimiz eksport salohiyati yildan-yilga oshmoqda, tashqi bozorlarga xomashyo emas, yuqori qo’shimcha qiymatga ega tayyor mahsulotlar yetkazib berilmoqda. O’zbekiston sanoatini rivojlantirish bo’yicha belgilangan ustuvor yo’nalishlar amalga oshirilayotgan investitsiya siyosati bilan bevosita bog’liqdir. O’zbekistonda investorlar uchun qulay investitsiya muhiti, imtiyozlar va preferensiyalar tizimi yaratilgan. Iqtisodiyotimizga jalb etilayotgan xorijiy investitsiyalar oqimining yildan-yilga ko'payib borayotgani ham shundan dalolat beradi. Mamlakatimizning investitsion jozibadorligi keng ko’lamli sotish bozorlarining mavjudligi, Yevroosiyoning investitsion hamda savdo-iqtisodiy hamkorlik istiqbollarini belgilab beruvchi multimodal kommunikatsiya tizimiga integratsiyalashgan transport infratuzilmasining rivojlangani bilan ham bog’liq. O’zbekistonga investitsiya kiritayotgan xorijiy kompaniyalar beshta yirik va jadal rivojlanib borayotgan bozor- 300 milliondan ortiq kishi savdo-sotiq qiladigan bozorlarga ega MDH mamlakatlari, Markaziy va Sharqiy Yevropa, Janubiy hamda Janubi-sharqiy Osiyo, Yaqin Sharq davlatlariga chiqish imkoniga ega bo’lmoqda. Xalqaro investitsiya huquqining asosiy qoidalari, jumladan, xorijiy investorlar huquqlarini kafolatlash, investorlarga muayyan referensiyalar taqdim etish to’g’risidagi qoidalar va boshqalarni o’zida mujassam etgan. O’zbekiston Respublikasining investitsiya qonunchiligi MDH mamlakatlari qonunchilik tizimida yetakchi o’rinlardan birini egallaydi xorijiy investitsiyalar jalb etilishini rag’batlantirish, shuningdek, xorijiy investorlar bilan ishlashdagi turli byurokratik g’ovlar va to’siqlarni bartaraf etish, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar faoliyatiga davlat va nazorat idoralari tomonidan noqonuniy aralashuvlarga yo’l qo’ymaslik maqsadida 2012-yilning 10-aprelida birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning ―To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar jalb etilishini rag’batlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida gi farmoni ‖ qabul qilindi.Mamlakatimizda samarali qonunchilik bazasi yaratilgani tufayli 19iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarida xorijiy investitsiyalar ishtirokida 4,2 mingdan ziyod korxona tashkil etilib, muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatmoqda, Rasmda 2017,2018,2019 yilar tasvirlangan bo’lin unda investitisiyalr kirimi oshib boryotganini ko’rishimiz mumkin 2017 yilda 107.1% 2018yilda 118.1% 2019yilda 133.9% ni tashkil qilayotganini ko’rishimiz mumkin. Sohaning muhim me’yoriy hujjatlari: Hozirgi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotiga chet el investitsiyalarini jalb etish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, ularni huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmiarini joriy etish va investitsion muhitni yanada yaxshilash iqtisodiy rivojlanish sohasidagi eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Xorijiy investorlаr vа xorijiy investitsiyalаr ishtirokidаgi korxonаlаr tomonidаn o`z ishlаb chiqаrish ehtiyojlаri uchun olib kelinаyotgаn mol-mulkni аniqlаsh tаrtibi to`g`risidа markazlashgan va markazlashmaga investitsiyalar kiritilgan Markazlashgan va arkazlashmagan investitsiyalar ko’lami 2018 – 2019 yil yanvar mart oylarida foiz ko’rinishida . 2 - rasm 6 6 Bozor iqsodiyoti sharoitida investitsiya tizimi 20 213. Investitsiya faoliyatini oshirishda xorijiy investitsiyalar o’rni Mazkur qaror O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 30- martdagi 252-sonli “O’zbekiston Respublikasi Hukumatining ayrim qarorlariga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish, shuningdek, ba’zi qarorlarini o’z kuchini yo’qotgan deb hisoblash to’g’risida (O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Prokuratura organlarining qabul qilinayotgan normativ-huquqiy hujjatlar ijrosini ta’minlashdagi faoliyati samaradorligini oshirish bo’yicha qo’shimcha chora- tadbirlar to’g’risida” 2018-yil 15- fevraldagi PQ-5343-son Farmoni)”gi qaroriga asosan tuzilgan. Investitsiya kiritish uchun kerak bo’lgan qadamlar. 1- rasm 7 7 Investitsiya kiritish uchun kerak bo’lgan qadamlar. 22“Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq va respublikaga to’g’ridan to’g’rixorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun yanada qulay shart- sharoitlarni ta’minlash, xorijiy investitsiyalarni ishonchli huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmini barpo etish, mana shu asosda mamlakatdagi investitsiya muhitini yanada yaxshilash maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi: 1. O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligiga xorijiy investorlarning va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarning huquqiy himoya qilinishini ta’minlash vazifasi yuklansin. Belgilab qo’yilsinki, O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining xorijiy investorlarning va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarning huquqlarini himoya qilishni ta’minlashga doir qarorlari vazirliklar, idoralar, xo’jalik birlashmalari, viloyatlar, shaharlar va tumanlar hokimliklari uchun majburiy hisoblanadi. (1-band O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 13- sentabrdagi 268-sonli qarori tahririda — O’R QHT, 2012-y., 37-son, 429-modda) 2. O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tuzilmasida Tadbirkorlik subyektlari va xorijiy investitsiyalarni huquqiy himoya qilish boshqarmasi, Qoraqalpog’iston Respublikasi Adliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar adliya boshqarmalarida esa – tegishli bo’limlar tashkil etilsin. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining Tadbirkorlik subyektlari va xorijiy investitsiyalarni huquqiy himoya qilish boshqarmasi va tegishli bo’limlarning joriy ta’minotini moliyalashtirishni nazarda tutsin. (2-band O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil 26- apreldagi 122-sonli qarori tahririda — O’R QHT, 2016-y., 17-son, 176-modda) 3. O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi: 23ikki hafta muddatda Xorijiy investitsiyalar va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni huquqiy himoya qilish boshqarmasining tuzilmasini va Boshqarma to’g’risidagi nizomni tasdiqlasin; O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat soliq qo’mitasi, Davlat bojxona qo’mitasi hamda boshqa manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda xorijiy investorlar va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarga nisbatan amaldagi imtiyozlar va kafolatlar ro’yxatini, ularni qo’llash bo’yicha sharhlar bilan birgalikda, ikki oy muddatda tayyorlasin; Xorijiy sarmoyalar bo’yicha agentlik bilan birgalikda O’zbekiston Respublikasidagi xorijiy investorlar faoliyatini tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlarning tizimlashtirilgan to’plamini Internet tarmog’iga joylashtirish uchun xorijiy tillarda uch oy muddatda tayyorlasin. 4. Vazirlar Mahkamasining Tashqi iqtisodiy aloqalar va xorijiy investitsiyalar departamenti xorijiy investorlar va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni huquqiy himoya qilish bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi mintaqaviy bo’limlarining moddiy-texnika bazasini qo’llab-quvvatlash uchun grantlar jalb etilishiga ko’maklashsin. 5. Adliya vazirligi hamda Vazirlar Mahkamasining Tashqi iqtisodiy aloqalar va xorijiy investitsiyalar departamenti xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar faoliyatining doimiy monitoringini olib borsinlar hamda xorijiy investorlardan tushayotgan murojaatlar va takliflarni batafsil o’rganib chiqsinlar va to’g’ridan to’g’rixorijiy investitsiyalarni jalb etish va xorijiy investorlarning huquqlari himoya qilinishini ta’minlash bo’yicha ishlarni tashkil etishni yanada yaxshilash yuzasidan aniq takliflar bilan birgalikda tahliliy materiallarni Vazirlar Mahkamasiga yilning har choragida taqdim etsinlar. 6. O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi bir oy muddatda manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda qonun hujjatlariga mazkur qarordan kelib chiquvchi o’zgartirishlar kiritlib tasdiqlansin. Hozirda O’zbekitonga erkin iqsodiy zonalariga kiritilyotgan xorijiy investitsiyalarning hududiy bo’limlar bo’yicha ko’rsatkichlari 24O’zbekiston hududlaridai investitsiya kirtilib rivojlanyotgan viloyatlar kesimida taqsimot . 8 Rasmda O’zbekiston viloyatlarining xorijiy investitsiya ishtirokida rivojlanish su’ratlarini ko’rishimiz mumkin bunda Xorazm,Navoiy ,Buxoro Jizzax Toshkent Farg’ona viloyatlaridda yuqori texnologik mahsulotlarni ishlab chiqarisg asoslangan invvestitsiyalr yo’naltirilgan bundan tashqari Qoraqalpog’iston Samaqrqand Sirdaryo , Surxandaryo Namangan viloyatlariga farmasevtika mahsulotlarni ishlab chiqarish orxonasi yo’lga qo’yilib bu O’zbekitoning texnoparklar sonini 9taga erkin iqsodiy zonalarini 14taga kichik sanoat zonalarini 65taga yetirib Respublika rivojlanishiga sabab bo’lgan. Hozirgi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotiga chet el investitsiyalarini jalb etish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, ularni huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmiarini joriy etish va investitsion muhitni yanada yaxshilash iqtisodiy rivojlanish sohasidagi eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi. 8 O’zbekiston hududlaridai investitsiya kirtilib rivojlanyotgan viloyatlar kesimida taqsimot 25О’zbekiston iqtisodiyoti bugun jahon iqtisodiyotining ajralmas qismiga aylandi. Mamlakatimiz eksport salohiyati yildan-yilga oshmoqda, tashqi bozorlarga xomashyo emas, yuqori qo’shimcha qiymatga ega tayyor mahsulotlar yetkazib berilmoqda. O’zbekiston sanoatini rivojlantirish bo’yicha belgilangan ustuvor yo’nalishlar amalga oshirilayotgan investitsiya siyosati bilan bevosita bog’liqdir. O’zbekistonda investorlar uchun qulay investitsiya muhiti, imtiyozlar va preferensiyalar tizimi yaratilgan. Iqtisodiyotimizga jalb etilayotgan xorijiy investitsiyalar oqimining yildan-yilga ko'payib borayotgani ham shundan dalolat beradi. Mamlakatimizning investitsion jozibadorligi keng ko’lamli sotish bozorlarining mavjudligi, Yevroosiyoning investitsion hamda savdo-iqtisodiy hamkorlik istiqbollarini belgilab beruvchi multimodal kommunikatsiya tizimiga integratsiyalashgan transport infratuzilmasining rivojlangani bilan ham bog’liq. O’zbekistonga investitsiya kiritayotgan xorijiy kompaniyalar beshta yirik va jadal rivojlanib borayotgan bozor- 300 milliondan ortiq kishi savdo-sotiq qiladigan bozorlarga ega MDH mamlakatlari, Markaziy va Sharqiy Yevropa, Janubiy hamda Janubi-sharqiy Osiyo, Yaqin Sharq davlatlariga chiqish imkoniga ega bo’lmoqda. Xalqaro investitsiya huquqining asosiy qoidalari, jumladan, xorijiy investorlar huquqlarini kafolatlash, investorlarga muayyan preferensiyalar taqdim etish to’g’risidagi qoidalar va boshqalarni o’zida mujassam etgan. O’zbekiston Respublikasining investitsiya qonunchiligi MDH mamlakatlari qonunchilik tizimida yetakchi o’rinlardan birini egallaydi. “Xorijiy investitsiyalar to’g’risida”gi, “Investitsiya faoliyati to’g’risida”gi, “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida”gi qonunlar, shuningdek, davlatimiz rahbarining va hukumatimiz qarorlari shaklida qabul qilinayotgan qator 262019 – 2020 yilarda xoirjiy mamlakatlarda kirib kelgan investitsiyalar 9 Me’yoriy-huquqiy hujjatlar O’zbekiston Respublikasida xorijiy investitsiyalarni jalb qilishni huquqiy jihatdan tartibga solishda mustahkam asos bolib xizmat qilmoqda. Jumladan, yuqori texnologiyali ishlab chiqarishlarni rivojlantirishga to’g’ridan- to’g’ri qo’yilmalar kiritayotgan xorijiy investorlar uchun maksimal darajada qulay investitsiya muhitini yaratish. ishlab chiqarishlarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash bo’yicha loyihalarni amalga oshirish uchun xorijiy investitsiyalar jalb etilishini rag’batlantirish, shuningdek, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar faoliyatiga davlat va nazorat idoralari tomonidan noqonuniy aralashuvlarga yo’l qo’ymaslik maqsadida 2012-yilning 10- aprelida Prezidentimiz Islom Karimovning “To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar jalb etilishini rag’batlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi farmoni qabul qilindi.Mamlakatimizda samarali qonunchilik bazasi yaratilgani tufayli iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarida xorijiy investitsiyalar ishtirokida 4 mingdan ziyod korxona tashkil etilib, muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatmoqda. 9 2019 – 2020 yilarda xoirjiy mamlakatlarda kirib kelgan investitsiyalar 274. Xorijiy investitsiyalar va loyihalarni amalga oshirish monitoring boshqarmasi O’zbekiston Respublikasining 2019-yilgi Investitsiya dasturida nazarda tutilgan investitsiya loyihalarini o’z vaqtida va sifatli amalga oshirish mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirishning, yangi ishlab chiqarish quvvatlari va ish joylarini yaratish, infratuzilmani takomillashtirish hamda hududlarni obodonlashtirish va xalq farovonligi darajasini oshirishning g’oyat muhim omili hisoblanadi. Shu bilan birga, mazkur sohadagi ishlarning holatini tahlil qilish investitsiya loyihalarini o’z vaqtida va to’la-to’kis amalga oshirishga, investitsiyalarni jalb etish va o’zlashtirishga to’sqinlik qilayotgan ayrim tizimli kamchiliklar mavjudligini ko’rsatdi. Xususan, O’zbekiston Respublikasining Investitsiya dasturini shakllantirishning amaldagi tizimi istiqbolli investitsiya loyihalarini bosqichma- bosqich tayyorlashni, loyiha hujjatlari o’z vaqtida ishlab chiqilishini ta’minlamayapti, bu esa moliyalashtirishning ochilishi, mablag’lar o’zlashtirilishi, oqibatda esa quvvatlar ishga tushirilishi kechiktirilishiga olib kelmoqda. Investitsiya dasturlarini ishlab chiqish va monitoring qilish jarayoniga ilg’or axborot-kommunikatsiya texnologiyalari tatbiq etilmagan.Investitsiya dasturlarini shakllantirishning sifat jihatidan yangi tizimini joriy etish, O’zbekiston Respublikasining 2019-yilgi Investitsiya dasturi so’zsiz, o’z vaqtida va sifatli bajarilishini, investitsiya loyihalarini monitoring qilishning samarali mexanizmlari joriy etilishini, iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohaga investitsiyalarni jalb etishni ta’minlash, barcha darajadagi davlat organlari, tashkilotlar rahbarlari va hokimlarning ushbu sohadagi shaxsiy javobgarligini kuchaytirish maqsadida: 1. Belgilansinki, 2020-yildan boshlab O’zbekiston Respublikasining Investitsiya dasturi tarmoqlar va hududlarni rivojlantirishning tasdiqlangan konsepsiyalari va dasturlari, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti hamda Vazirlar Mahkamasining qarorlari asosida uning asosiy ko’rsatkichlarini har yili aniqlashtirib va yangilab borgan holda uch yillik davrga shakllantiriladi. 282. 2020 — 2022-yillarda O’zbekiston Respublikasi Investitsiya dasturi loyihasini (keyingi o’rinlarda — Dastur) shakllantirish sxemasga muvofiq tasdiqlansin. Asosiy vositalarga bo’lgan yillik statistikalar 10 . 1 – jadval Jadvalda ko’rishimiz mumkinki viloyatlar o’rtasida 2012 – 2019 yillar orasida investitsiyalarning qancha mlrd do’mda oshib boryotgan statistikasini tasdiqlab beardi. a) O’zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi Dasturni, shu jumladan xalqaro moliya institutlari va xorijiy hukumat moliya tashkilotlari (keyingi o’rinlarda — XMI/XHMT), O’zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg’armasi, to’g’ridan to’g’ri xorijiy investitsiyalar va boshqa markazlashtirilmagan manbalar mablag’lari hisobidan moliyalashtiriladigan investitsiya loyihalarining manzilli ro’yxatini shakllantirish, shuningdek Dasturning amalga oshirilishini umumiy monitoring va nazorat qilish bo’yicha vakolatli organ hisoblanadi; b) O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi: O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishgan holda budjet 10 Asosiy vositalarga bo’lgan yillik statistikalar 29tizimining budjetlari hisobiga moliyalashtiriladigan investitsiya loyihalarining manzilli ro’yxatini shakllantirish, shuningdek unga aniqliklar va yangiliklar kiritish, ularning amalga oshirilishini monitoring va nazorat qilish yuzasidan vakolatli organ hisoblanadi; 2019-yil 25-iyunga qadar Dastur loyihasini jamlash uchun ushbu kichik bandning ikkinchi xatboshida nazarda tutilgan loyihalarning manzilli ro’yxatini belgilangan tartibda loyihalarning tashabbuskorlari bilan kelishilgan, taklif etilayotgan loyihalarni joylashtirish, ularning quvvatlari va manbalari uyg’unlashtirilishini ta’minlashni hisobga olgan holda O’zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligiga taqdim etadi; v) O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun ajratiladigan prognoz limitlari o’z vaqtida taqdim etilishini, shuningdek loyihalar markazlashtirilgan manbalar hisobidan to’liq moliyalashtirilishini ta’minlaydi; g) Tashqi ishlar vazirligi O’zbekiston Respublikasining xorijdagi diplomatik vakolatxonalari bilan birgalikda Dastur loyihasiga kiritiladigan investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun salohiyatli xorijiy investorlarni jalb etishda O’zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligiga, tarmoqlar va hududlarga ko’maklashadi; d) loyiha tashabbuskorlari — davlat organlari va tashkilotlari, mahalliy ijro hokimiyati organlari (keyingi o’rinlarda — loyiha tashabbuskorlari) o’zlariga tegishli qismlarda, investitsiya loyihalarining manzilli ro’yxatini o’z vaqtida ishlab chiqish, ularni Dastur loyihasiga kiritish uchun taqdim etish, tarmoq jadvallari va loyiha hujjatlarini sifatli tayyorlash, shuningdek qurilish-montaj, ishga tushirish- sozlash, mablag’larni to’liq hajmda o’zlashtirish va ishlab chiqaruvchi quvvatlarni ishga tushirish borasidagi barcha tadbirlarning so’zsiz va sifatli bajarilishini ta’minlaydilar. Davlat va xo’jalik boshqaruvi organlari, Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari Vazirlar Mahkamasi 30tomonidan shakllantiriladigan ro’yxat bo’yicha, 2019-yil 1-iyunga qadar to’g’ridan to’g’ri xorijiy investitsiyalar hisobiga aniq investitsiya loyihalarini O’zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligiga taqdim etilishini ta’minlasin; e) “O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi huzuridagi Loyihalar va import kontraktlarini kompleks ekspertiza qilish markazi” DUK loyihaoldi hujjatlari, shuningdek texnik topshiriqlar va tender hujjatlarining kompleks ekspertizasi belgilangan tartibda o’z vaqtida va sifatli o’tkazilishini ta’minlaydi; j) O’zbekiston Respublikasi Bosh vazirining investitsiyalar va tashqi iqtisodiy aloqalar masalalari bo’yicha o’rinbosari hamda O’zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi oyiga kamida bir marotaba xorijiy investorlar bilan uchrashuv o’tkazadilar, aniq investitsiya takliflari (loyihalari)ni taqdim etadilar (prezentatsiya qiladilar) hamda ularning amalda ro’yobga chiqarilishini ta’minlaydilar. 2019 yil yanvar - mart oylaridagi investitsiya kirtilgan ko’rssatkichlar 11 . Rasmda ko’rinadikieng yuqori ko’rsatkichni oziq ovqat mahsulotlari ko’rinib turibdi 44.2% kimyo mahsulotlariga 14.3 % elektro energiya va neft mahsulotlariga 10.9%qora rangli metallurgiyaga 9.7% mashinasozlik uskunalari 11 2019 yil yanvar - mart oylaridagi investitsiya kirtilgan ko’rssatkichlar 317.9% xizmatlarga 7.2% va boshqalarga 5.8% fozini ko’rsatmoqda. 3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi (A.N. Aripov, E.M. G’aniyev) va O’zbekiston Respublikasi Prezidentining iqtisodiyot sohalarini rivojlantirish, investitsiya va tashqi savdo siyosatini amalga oshirish masalalari bo’yicha maslahatchisi bo’linmalari (G.K. Saidova) zimmasiga Dastur loyihasini shakllantirish bilan bog’liq ishlarni umumiy tarzda muvofiqlashtirishni amalga oshirish vazifasi yuklansin. 4. Ma’lumot uchun qabul qilinsinki, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Loyiha boshqaruvi milliy agentligi (keyingi o’rinlarda — Agentlik) tomonidan “Investitsiya loyihalarini amalga oshirishni nazorat va monitoring qilish” avtomatlashtirilgan axborot tizimi (keyingi o’rinlarda — Axborot tizimi) ishlab chiqilgan bo’lib, u investitsiya loyihalarini amalga oshirishga jalb qilingan barcha ishtirokchilarni ulagan holda Loyiha boshqaruvi yagona milliy axborot tizimining bir qismi hisoblanadi va quyidagi imkoniyatlarni yaratadi: loyihalarni hisobga olish, ularning amalga oshirilishini nazorat va monitoring qilish jarayonlarini avtomatlashtirish; loyihalarning muddatlari, budjeti, maqsadlari va ko’rsatkichlari ustidan nazoratni amalga oshirish; investitsiyalar, shu jumladan to’g’ridan to’g’ri xorijiy investitsiyalarning jalb etilgan va o’zlashtirilgan hajmlari bo’yicha ishonchli ma’lumotlarni shakllantirish; loyihalarni amalga oshirishda quvvatlarni o’z vaqtida ishga tushirish bo’yicha xavf- xatarlarni aniqlash; investitsiyadan keyingi davrda, loyiha hujjatlarida nazarda tutilgan maqsadli ko’rsatkichlarga erishishni kuzatib borish. 5. O’zbekiston Respublikasi Axborotlashtirish va telekommunikatsiyalar sohasida nazorat bo’yicha davlat inspeksiyasi bir hafta muddatda Axborot tizimining belgilangan tartibda “Texnik ko’maklashish markazi” DUKda ekspertizadan o’tkazilishini ta’minlasin. 32Investitsiya faoliyatini tartib solish qonuniyatlari.3 - chizma Boshqarmaning asosiy vazifalari qo'yidagilardan iborat: O'zbekiston Respublikasi Davlat investitsiya dasturining aniq manzilli ro'yxatida ko'zda tutilgan xorijiy investitsiya va kreditlar ishtirokidagi yirik va strategik muhim investitsiya loyihalarini amalga oshirish bo'yicha Davlat monitoringini olib borish.Iqtisodiyot tarmoqlarini modernizatsiyalash va rivojlantirishga yo'nalitirilgan Davlat dasturlari doirasida xorijiy investitsiya va kreditlar ishtirokida amalga oshirilayotgan hamda moliyalashtirish manbalari va tasdiqlangan loyiha xujjatlari mavjud bo'lgan investitsiya loyihalari monitoringini olib borish.O'zbekiston Respublikasi Xukumati nomidan TIAISV va xorijiy investorlar o'rtasida imzolangan investitsiya bitimlari asosida amalga oshirilayotgan loyihalar doirasida xorijiy hamkorlar tomonidan qabul qilgan majburiyatlarini bajarilishi yuzasidan monitoring olib borish.Investitsiya dasturining Aniq manzilli ro'yxati loyihasini, hamda iqtisodiyot tarmoqlarini modernizatsiyalash va rivojlantirishga yo'nalitirilgan Davlat dasturlarini shakllantirish.Investitsiya dasturining Aniq manzilli ro'yxati doirasida amalga oshirilayotgan yirik loyihalarning mamlakatlar, tarmoqlar, respublika hududlari, mahsulot turlari va boshqa kesimlarda, hamda investitsiya va moliyalashtirish beshinchidan, tabiiy resurslarni qayta ishlovchi korxonalarni barpo etishga 33ko’maklashadi, davlat byudjetiga soliq tushumining kelib tushishi ko’payadi. 34 Xulosa Mustaqillik boshlarida boshlangan iqtisodiyotni, shu jumladan sanoat korxonalarini texnik qayta qurollantirish, modernizatsiya qilish va uning investitsion faoliyatini rivojlantirishga qaratilgan ishlar bugunga kunda o’z samarasini bermoqda. Buning natijasida sanoat tarmog’i iqtisodiyotimizni yetakchi tarmog’iga aylandi. O’zbekistonda amalga oshirilga iqtisodiy islohotlar natijasida qulay investitsiya muhiti shakllantirildi, ya`ni qulay investitsiya muhitini shakllanishida iqtisodiy rivojlanishning barqaror sur`atlariga erishilayotganligi va bozor institutlarining mavjudligi hamda eng avvalo, mustahkam qonunchilik bazasi, rivojlangan bank- kredit va investitsiyalashni davlat tomonidan qo’llab quvvatlash kabi chora-tadbirlar tizimlari yaratilganligi sabab bo’lmoqda. Turli iqtisodchi – olimlarning investitsiyalar va investitsiya faoliyati atamlariga bergan ta’riflari hamda qarashlari tahlil qilindi. Mamlakat iqtisodiy qudrati va xalq farovonligi bilan bog’liq tarmoqlarning eksport salohiyatini oshirishda muhim o’rin egallaydi. Shu bois, 93 sanoat tarmog’iga investitsiyalar jalb etishni kengaytirish, uni rivojlantirish strategik ahamiyatga ega bo’lgan yo’nalishlar qatoriga kiradi. Sanoat tarmog’i korxonalarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hajmi ham yildan-yilga oshib bormoqda. Bunga sabab, korxonalarning texnik bazasi yangilanayotganini, ishlab chiqarish quvvatlarini oshayotganini ko’rsatish mumkin. O’zbekistonda sanoat korxonalari investitsiya loyihalarini moliyalash uchun xorijiy investitsiyalarni jalb etishga muhim qo’shimcha manba sifatida qaralishi lozim. Xorijiy investitsiyalar mahalliy investitsiyalarni to’ldirishi mumkin, biroq, ularning o’rnini bosolmaydi. Shu jihatlarni inobatga olganda, investitsiyalashning tashqi manbalarini kengaytirish tarmoq korxonalarining investitsiya faoliyatini yuksaltirishda ustuvor vazifa hisoblanadi. Mahalliy investitsiyalarni jalb qilish orqali sanoat tarmog’i korxonalari investitsion faoliyatini rivojlantirish yo’llari, muammolarini o’rganish yuzasidan quyidagilarni ta`kidlash mumkin: sanoatdagi korxonalarida aksiya va obligatsiyalarni muomalaga chiqarish orqali ularni investitsion faoliyatni 35moliyalashtirishda qo’shimcha mablag’lar tarkibini kengaytirish lozim. Ma`lumki, investitsion faoliyatdagi kapital qurilish va texnik qayta jihozlash tadbirlari uchun kreditlar kerak. Bu jarayonda respublikada investitsion faoliyatni jadallashtirishda tijorat banklari alohida o’rin tutadi. Shu nuqtai-nazardan, sanoat korxonalarini investitsiya faoliyatini moliyalashtirish uchun tijorat banklari kreditlaridan ham foydalanish kerak. Sanoat korxonalarini investitsiya faoliyatini moliyalashtirishni takomillashtirishda investitsiya va investitsiya faoliyatini o’ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqish zarur. Ichki va to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni sanoat korxonalariga jalb etish va ularni investitsion faoliyatini moliyalashtirishni takomillashtirish orqali kelgusida ushbu tarmoqni modernizatsiya qilish hamda rivojlantirish strategiyasini asoslash va eksportga mahsulotlar ishlab chiqarish ko’lamini kengaytirishda foydalanish mumkin. Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni amalga oshirishda asosiy kuch bu elektr-energiya hisoblandi. Ayrim chekka joylarda elektr-energiya quvvati past bo’lib, bu masalaning yechimi sifatida qayta tiklanuvchi energiya manbalarini ko’rsatish mumkin. Shuning uchun quyosh batareyalari yoki shamol parraklaridan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Sanoat korxonalarini barpo etish va ishlab chiqarishini tashkil etish uchun qishloq joylarda barcha shart- sharoitlar (yer, suv va xom-ashyo) yetarli. Shuning uchun sanoat korxonalarini qishloq joylarda barpo etish va u yerda qayta ishlab chiqarishni rivojlantirish zarur. Buning uchun investitsiyalarni qishloq joylarga jalb etish maqsadga muvofiq hisoblanadi 36Foydalanilgan adabiyotlar I. Investitsiyalarni jalb qilish to’g’risdagi Oliy Majlis qarorolari 1. Qonunchilik palatasi tomonidan 2019-yil 9-dekabrda qabul qilingan Senat tomonidan 2019-yil 14-dekabrda ma’qullangan. 1-bob. Umumiy qoidalar . 1-modda. Ushbu Qonunning maqsadi va qo’llanilish sohasi. Ushbu Qonunning maqsadi chet ellik hamda mahalliy investorlar tomonidan amalga oshiriladigan investitsiyalar va investitsiya faoliyati sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. 2. 8-modda. Investitsiya faoliyatining obyektlari Ijtimoiy soha, tadbirkorlik, ilmiy va qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa faoliyat turlarining obyektlari investitsiya faoliyati obyektlaridir. Barpo etilishi va foydalanilishi qonun hujjatlarida belgilangan sanitariya- gigiyena, radiatsiya, ekologiya, arxitektura-shaharsozlik talablariga va boshqa talablarga javob bermaydigan, yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlarini, erkinliklarini hamda qonun bilan qo’riqlanadigan manfaatlarini buzadigan obyektlarga investitsiya qilish taqiqlanadi. 3. 9-modda. Investitsiya faoliyatining subyektlari O’zbekiston Respublikasining fuqarolari, yakka tartibdagi tadbirkorlari va yuridik shaxslari — rezidentlari, davlat boshqaruvi organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlari, chet davlatlar, chet davlatlarning ma’muriy yoki hududiy organlari, xalqaro tashkilotlar hamda chet ellik yuridik shaxslar va fuqarolar, shuningdek fuqaroligi bo’lmagan shaxslar investitsiya faoliyatining subyektlaridir. Investitsiyalar to’g’risida Vazirlar Mahkamisining qarorolari 1. 1-band O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012- yil 13- sentabrdagi 268-sonli qarori tahririda-O’R QHT, 2012-y., 37-son, 429- modda 27- b 2. 2-band O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil 26-apreldagi 4.122-sonli qarori tahririda - O’R QHT, 2016-y., 17-son, 176-modda 27-b 37II. Prezident farmonlari va qaororlari 1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-4947-son farmoni. // “Xalq so’zi”, 8 fevral 2017 yil. 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-4947-sonli Farmoni, O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari to’plami, 2017 yil, 6-son, 70-modda. 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 10 yanvardagi “Iqtisodiy rivojlanish sohasida davlat siyosatini amalga oshirish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-5621-sonli Farmoni. III. Prezident asarlari 1. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 24 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza. 2016 yil 7 dekabr/Sh.M.Mirziyoev. – Toshkent: “O’zbekiston”, 2017. – 48 b. 2. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.O'zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoyev asari . 3. Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. Mirziyoyev asari. 38IV. Ilmiy adabiyotlar 1. Vahobov A.V., Xajibakiyev SH.X., Mo’minov N.G. Xorijiy investitsiyalar. O’quv qo’llanma. – T.: Moliya, 2010. – 328 b 2. Qo’ziyeva N.R. Xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxonalar faoliyatini rag’batlantirishning moliya-kredit mexanizmini takomillashtirish yo’nalishlari. Iqt. fan. dok. ilm. dar. olish uchun yoz. diss. avtoref. – T.: BMA, 2008, 3. Ergasheva SH., Uzoqov A. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. O’quv qo’llanma. – T.: Iqtisod-moliya, 2008. – 208 b. O’lmasov A.O’., Vahobov A.V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – T.: SHarq, 2006. – 480 b. V. Statistik manbalar 1. O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ- huquqiy hujjatlar to’plami 2. O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo`mitasi VI. Internet saytlari 1. http://www.mfer.uz (O’zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiya va savdo vazirligi) 2. http://www.stat.uz (O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi) 3. http://www.lex.uz (O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ-huquqiy hujjatlar to’plami) 4. https://uz.wikipedia.org/wiki/Xorijiy_investitsiya

Investitsiya faoliyatini amalga oshirish va ularni samaradorligini ta'minlash yo’llari

Sotib olish