Iqtisodiy qonunlar va jarayonlarni ilmiy bilish usullari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	18000UZS
Hajmi	62.8KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	27 Aprel 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Rustamov Orifjon

Ro'yxatga olish sanasi 25 Aprel 2024

52 Sotish

Iqtisodiy qonunlar va jarayonlarni ilmiy bilish usullari

Sotib olish

Mundarija
Kirish ........................................................................................................................................................... 2
1.Iqtisodiy qonunlar kategoriyalar va ularning turlari .................................................................................. 5
2.Iqtisodiy jarayonlarni ilmiy bilishning uslublari ..................................................................................... 14
3.O`zbekistonda iqtisodiyotida iqtisodiy qonunlar va jarayonlarning tutgan o`rni .................................... 19
4.O`zbekiston iqtisodiyoti uchun ishlab chiqilgan qonunlar va jarayonlar ................................................ 22
Xulosa ........................................................................................................................................................ 26
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati ............................................................................................................ 28

Kirish
Iqtisodiy munosabatlarning mazmun-mohiyati, ularning amal qilish qonun
va qonuniyatlarini chuqur va har tomonlama o`rganishda eng avvalo «Iqtisodiyot
nazariyasi» fanining roli b е qiyosdir. U mazkur vazifani o`zining yuksak
ma`naviyatli shaxsda iqtisodiy bilim va madaniyatni shakllantirish, nazariy bilim
va qoidalarni amaliyotga joriy etish, g`oyaviy-tarbiyaviy, m е todologik
funktsiyalari orqali amalga oshiradi. Iqtisodiyot nazariyasi fanini o`rganish,
iqtisodiy jarayonlarning tub mohiyatini to`g`ri tushunish ko`p jihatdan uni
o`rganuvchilarning ma`lum nazariy va uslubiy bilim bilan qurollanishiga bog`liq.
Shuning uchun ham mazkur Iqtisodiyot nazariyasi kishilik jamiyati taraqqiyotining
asosi bo`lgan iqtisodiyot tushunchasini, uning oldida turgan vazifalarni, uzoq davr
davomida iqtisodiy bilimlarning shakllanishi va iqtisodiyot nazariyasi fanining
vujudga k е lishini qisqacha tavsiflash bilan boshlanadi. Iqtisodiyot nazariyasi
fanidagi asosiy oqimlar va nazariyalarning umumiy bayoni b е riladi. Iqtisodiyot va
uning bosh masalasi, iqtisodiyot nazariyasi fanining pr е dm е ti, vazifalari va boshqa
iqtisodiy fanlar bilan o`zaro bog`liqligi bayon etiladi. Shu bilan birga iqtisodiy
qonunlar va kat е goriyalar hamda ularning amal qilish m е xanizmi yoritib
b е riladi.Jumladan 2018-yil ―Faol tadbirkorlik, innovatsion g`oyalar va
texnologiyalarni qo`llab quvvatlash yili Davlat dasturi loyihasi jamoatchilik‖
muhokamasiga taqdim etildi..Buning natijasida xususiy sektorda mablag`lardan
samarali foydalanilmoqda.Tarmoqlarda yuqori sifatli mahsulotlar tayyorlash,
ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish va mehnat unumdorligini oshirishni
ta`minlashga bo`lgan qiziqish va intilish ancha kuchli bo`lib, ishlab chiqarish
tufayli imkon qadar ko`p daromad olish kabi pirovard moliyaviy natijalarga
erishilayotganini ta`kidlash joiz.
Bularning barchasi bozor iqtisodiyoti sharoitida faoliyat yuritayotgan
xususiy korxonalarning asosiy maqsadidir. Tadbirkorlik subyektlari bu kabi
imkoniyatlardan unumli foydalanishi uchun O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq
qo`mitasi tomonidan ularga zarur qulayliklar yaratilmoqda. Jumladan, o`zaro sifatli
elektron axborot almashinuvini joriy etish, davlat soliq xizmati organlari ishining

samaradorligini oshirishga qaratilgan o`ttizga yaqin dastur amaliyotga tatbiq etila
boshlandi hamda soliq to`lovchilarga o`ndan ortiq interaktiv, ya`ni qog`ozsiz,
masofadan turib xizmatlar ko`rsatilayotir. Mustaqillik yillarida O`zbekistonda
bozor iqtisodiyotining asosi bo`lgan xususiy mulk ustuvorligini
mustahkamlaydigan barqaror qonunchilik bazasi yaratilganini qayd etish zarur.
O`rta mulkdorlar sinfini shakllantirish, mamlakat iqtisodiyotini barqaror
yuksaltirish, yangi ish o`rinlari yaratish va aholi daromadini oshirishning muhim
omili bo`lgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal rivojlantirish bo`yicha
qulay ishbilarmonlik muhiti hamda ishonchli huquqiy kafolatlar yaratildi.
Ja m i ya t n i n g i qt i s od i y r i vo j l an i s hi j u da s er qi r r a j ar ay on b o` l i b , u o` z
i c hi ga iqtisodiy o`sish, iqtisodiyotdagi tarkibiy o`zgarishlar, aholi hayotining
sifati va shart- sharoitlarining takomillashuvini oladi. U hech qachon bir tekis,
yuqorilab boruvchi chiziq bo`yicha ro`y bermaydi. Iqtisodiy rivojlanish o`z
ichiga yuksalish va inqiroz davrlarini, iqtisodiyotdagi miqdor va sifat
o`zgarishlarni, ijobiy va salbiy tomonlarni olib notekis boradi.Milliy iqtisodiyotda
iqtisodiy rivojlanish qiyin aniqlanadigan jarayon bo`lganligi sababli, uning
mezonlaridan biri bo`lgan iqtisodiy o`sish ko`proq t a hl i l qi l i n ad i . I qt i s od i y
o` s i s h i q t i so di y r i v oj l a ni sh ni ng t ar ki bi y qi sm i b o` l i b, o ` z ifodasini real
YalM hajmining oshishi hamda aholi jon boshiga nisbatan
ko`payishida topadi. Iqtisodiy o`sishga tarixiy jihatdan yondoshilganda, u bir
xil sur`atlarda va bir tekis bormaydi. Tarixda iqtisodiy o`sish sur`atlarining
jadallashish, jiddiy pasayish va hatto qisqarish davrlari ma`lum.
Agar katta tarixiy bosqichlar olib qaraladigan bo`lsa, j a h o n v a m i l l i y
i q t i s o d i y o t d a b a r q a r o r i q t i s o d i y o ` s i s h , i s h l a b c h i q a r i s h n i n g
h a r t o m o n l a m a t a r a q q i y o t m a n z a r a s i h o s i l b o M a d i . S h u b i l a n b i r g a
i q t i s o d i y o ` s i s h nafaqat miqdor, balki muayyan sifat o`zgarishlari shaklida
ham namoyon bomadi.Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’kidlab
o`tganlaridek: “ Iqtisodiy rivojlanish sur`atlari haqida gapirganda... uning
mezonlariga va eng avvalo, sifat ko`rsatkichlariga ko`proq e’tibor qaratish
muhim ahamiyat kasb etadi. Bunday o`sishlar iqtisodiyotimizda yuz berayotgan

tarkibiy o`zgarishlar, uning izchil va barqaror rivoji uchun xizmat
qilishi, x a l q i m i z n i n g h a y o t d a r a j a s i n i y u k s a l t i r i s h g a , b i r s o ` z b i l a n
a y t g a n d a , a m a l i y hayot i m i zni y a x s h i l a s h g a o l i b k e l i s h i l o z i m ”

1.Iqtisodiy qonunlar kategoriyalar va ularning turlari
Iqtisodiy qonunlar - kishilik jamiyatining hamma bosqichlarida moddiy
ne matlarni , taqsimlash, ayirboshlash va iste mol muno-sabatlarini boshqaribʼ ʼ
turuvchi ob yektiv qonunlar. Kishilik jamiyati va munosabatlari vujudga kelishi
ʼ
bilan amal qila boshlaydi. Iqtisodiy qonunlar munosabatlari tizimidagi muhim,
barqaror, ichki, mohiyatli, zaruriy, muntazam takrorlanuvchi aloqadorliklar,
bog lanishlarni ifodalaydi. Iqtisodiy qonunlar doimo bir-biri bilan bog liq, biri
ʻ ʻ
ikkinchisini taqozo qilgan holda amal qiladi, ma lum shartsharoitlar yo qolgach,
ʼ ʻ
iqtisodiy qonunlar ham o z kuchini yo krtadi. Iqtisodiy qonunlar ning ta sir doirasi
ʻ ʻ ʼ
va harakteri jamiyat taraqqiyotining ob yektiv shartsharoitlariga, vositalariga
ʼ
nisbatan bo lgan munosabat shakllariga, ijtimoiy mehnatni tashkil qilish va uning
ʻ
natijalarini taqsimlash usullariga bog lik. iqtisodiy qonunlar ob yektiv harakterga
ʻ ʼ
ega. Amal qilish davrining davomiyligiga qarab iqtisodiy qonunlar 3 guruhga
ajratiladi:Umumiy iqtisodiy qonunlar — kishilikjamiyati rivojlanishining barcha
bosqichlarida amal qiladigan qonunlar. Vaqtni tejash qonuni, ehtiyojlarning o sib
ʻ
borish qonuni, ijtimoiy mehnat taqsimoti qonuni va Xususiy iqtisodiy qonunlar —
insoniyat jamiyati taraqqiyotining ma lum bosqichlarida, muayyan
ʼ
ijtimoiyiqtisodiy tizim doirasida amal qiladigan qonunlar. Masalan, talab qonuni,
taklif qonuni, qiymat qonuni — tovarpul munosabatlari mavjud bo lgan davrlarda
ʻ
amal qiladi.
Maxsus iqtisodiy qonunlar — alohida olingan iqtisodiy tizim sharoitida amal
qiladigan qonunlar qo shimcha qiymat qonuni. Iqtisodiy qonunlar tabiat
ʻ
qonunlaridan farq qiladi. Ularning farqi shundaki, tabiat qonunlari doimiydir,
iqtisodiy qonunlar esa ijtimoiy hayot qonunlari bo lib, tarixiydir va
ʻ
o zgaruvchandir, chunki iqtisodiy qonunlar kishilarning o z ehtiyojlari va
ʻ ʻ
manfaatlari yo lidagi faoliyati bilan bog liq bo lib, kishilik jamiyati mavjud
ʻ ʻ ʻ
bo lganda paydo bo ladi va amal qiladi. Iqtisodiy qonunlarni ilmiy asosda bilish,
ʻ ʻ
ulardan jamiyat manfaatlari yo lida foydalanish mumkin. Iqtisodiyot nazariyasi
ʻ
fanining asosiy vazifasi iqtisodiy qonunlarni bilish va uning mazmunini ochib

berish hisoblanadi. Iqtisodiyot nazariyasi fani iqtisodiy munosabatlarda amal
qiladigan iqtisodiy qonunlarni ham o`rganadi. Boshqacha qilib aytganda bu
fanining asosiy vazifalaridan biri iqtisodiy qonunlarni bilish va uning mazmunini,
amal qilish mexanizimini ochib berish hisoblanadi.Iqtisodiy qonunlar iqtisodiy
hayotning turli tomonlari, iqtisodiy hodisa va jarayonlar o`rtasidagi doimiy,
takrorlanib turadigan, barqaror sabab-oqibat aloqalarini, ularning ichki o`zaro
bog`liqligini ifodalaydi. Iqtisodiy qonunlar obyektiv amal qilayotgan iqtisodiy
voqealikning umumlashgan nazariy ifodasi bo`lib, u obyektv reallikni ilmiy bilish
natijasidir, ya`ni uning inson ongidagi in`ikosidir. Iqtisodiy qonunlar obyektv
xarakterga ega bo`lib, ularning kelib chiqishi, amal qilishi, rivojlanishi va barham
topishi kishilarning ongiga, ularning hoxish irodasiga bog`liq emas.Ma`lum tarixiy
davrlarda, ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish darajasiga, mavjud iqtisodiy
tizimning xarakteri va shartsharoitiga mos keladigan iqtisodiy qonunlar vujudga
keladi va amal qila boshlaydi. Lekin iqtisodiy qonunlar kishilarning iqtisodiy
faoliyatidan tashqarida, ulardan ajralgan holda mavjud bo`lmaydi, balki aynan
ularning faoliyati, hatti -harakatlari, iqtisodiy xulq-atvori tufayli tarkib topadi va
ular orqali namoyon bo`ladi.Shuning uchun insonlar iqtisodiy qonunlarning
mazmunini bilib, ularning, talablarini hisobga olib, o`zlarining amaliy
faoliyatlarida foydalanishlari lozim bo`ladi. Bu iqtisodiy qonunlar talablariga zid
har qanday qaror va hatti-harakatlar kishilarning xohish irodasidan qat`iy nazar
muqarrar ravishda xo`jalik faoliyatida qiyinchiliklarga, resurslar isrofgarchiligiga
olib keladi.Iqtisodiy qonunlar tabiat qonunlaridan farq qiladi. Ularning farqi
shundaki, tabiat qonunlari doimiydir, iqtisodiy qonunlar esa ijtimoiy hayot
qonunlari bo`lib, tarixiydir va o`zgaruvchandir, chunki u kishilarning faoliyati
bilan bog`liq bo`lib kishilik jamiyati mavjud bo`lganda paydo bo`ladi va amal
qiladi.Amal qilish davrining davomiyligiga qarab iqtisodiy qonunlar quyidagi
guruhlarga ajratiladi:1.Umumiqtisodiy qonunlar-kishilik jamiyati rivojlanishining
barcha bosqichlarida amal qiladi.
Boshqacha qilib aytganda “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining asosiy
vazifalaridan biri iqtisodiy qonunlarni bilish va uning mazmunini, amal qilish

mexanizimini ochib berish hisoblanadi. Har qanday jamiyatda iqtisodiy hodisa va
jarayonlar iqtisodiy qonunlar bilan boshqarilsada, lekin ular alohida olingan bir
iqtisodiy hodisada namoyon bo`lmaydi, balki hodisalar va jarayonlarning o`zaro
ta`sirida ko`rinadi, doimiy takrorlanib turadigan hukmron tamoyillar tarzida
namoyon bo`ladi.Iqtisodiy qonunlar iqtisodiy hayotning turli tomonlari, iqtisodiy
hodisa va jarayonlar o`rtasidagi doimiy, takrorlanib turadigan, barqaror sabab-
oqibat aloqalarini, ularning o`zaro bog`liqligini ifodalaydi.nazariyasi fani
tomonidan ochib berilgan iqtisodiy qonunlar ob`ektiv amal qilayotgan iqtisodiy
voqelikning umumlashgan nazariy ifodasi bo`lib, u ob`ekiv reallikni ilmiy bilish
natijasidir, ya`ni uning inson ongidagi in`ikosidir. Iqtisodiy qonunlar ob`ektiv
xususiyatga ega bo`lib, ularning kelib chiqishi, amal qilishi, rivojlanishi va barham
to`ishi alohida kishilarning ongiga, ularning hohish-irodasiga bog`liq emas.
Ma`lum tarixiy davrlarda, ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish darajasiga,
mavjud iqtisodiy tizimning xususiyati va shart-sharoitga mos keladigan iqtisodiy
qonunlar vujudga keladi va amal qila boshlaydi. Lekin iqtisodiy qonunlar
kishilarning iqtisodiy faoliyatidan tashqarida, ulardan ajralgan holda amal
qilmaydi, balki aynan ularning faoliyati, hatti-harakatlari, iqtisodiy xulq-atvori
tufayli tarkib to`adi va ular orqali namoyon bo`ladi. Shuning uchun insonlar
iqtisodiy qonunlarnig xususiyatini bilib, ularning, talablarini hisobga olib, ulardan
foydalanishlari lozim bo`ladi. Masalan, odamlar vaqtni tejash qonunini, ishlab
chiqarish yoki bozor muvozanati qonunlari talablarini bilib, shunga binoan faoliyat
qilsa ish vaqti va boshqa cheklangan resurslar sarfini tejash bilan birga o`z
faoliyatlarini samarali olib borishlari mumkin.
Bu talablarga zid har qanday qaror va hatti-harakatlar kishilarning hoxish
irodasidan qat`iy nazar muqarrar ravishda xo`jalik faoliyatida qiyinchiliklarga,
resurslar isrofgar-chiligiga olib keladi. Iqtisodiy qonunlar ham tabiat qonunlarga
o`xshab, uni bilib, o`z faoliyatida foydalanilsa insoniyatga katta foyda keltiradi,
agar uning mavjudligini tan-olmasdan, talablarini bilmasdan yoki mensimasdan
ko`r-ko`rona xatti-harakat qilinsa, bu katta salbiy ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarga
olib keladi. Lekin iqtisodiy qonunlar tabiat qonunlari bilan tamomila bir xil emas.

Ularning farqi shundaki, tabiat qonunlari doimiydir, iqtisodiy qonunlar esa ijtimoiy
hayot qonunlari bo`lib, tarixiydir va o`zgaruvchandir, chunki u kishilarning
faoliyati bilan bog`liq bo`lib kishilik jamiyati mavjud bo`lganda `aydo bo`ladi va
amal qiladi.
“Iqtisodiyot nazariyasi” fani iqtisodiy qonunlarni quyidagi guruhlarga
turkumlaydi:
1.Umumiy iqtisodiy qonunlar - kishilik jamiyati rivojlanishining barcha
bosqichlarida amal qiladi. Masalan, vaqtni tejash qonuni, ehtiyojlarning tez o`sib
borish qonuni, takror ishlab chiqarish qonuni, ishlab chiqarish munosabatlarining
ishlab chiqaruvchi kuchlar xususiyati va rivojlanish darajasi mos kelishi qonuni va
boshqalar.
2.Xususiy yoki davriy iqtisodiy qonunlar - insoniyat jamiyati taraqqiyotining
ma`lum bosqichlarida amal qiladi. Masalan, talab qonuni, taklif qonuni va qiymat
qonuni.
3.Maxsus, o`ziga xos iqtisodiy qonunlar - alohida olingan iqtisodiy tizim
sharoitida amal qiladi. Masalan, qo`shimcha qiymat qonuni.
Umumiy iqtisodiy qonunlar ijtimoiy taraqqiyot qonunlari sifatida, ularni
belgilovchi boshqaruvchi qonunlar sifatida namoyon bo`ladi va har bir tarixiy
bosqichda ularning roli o`zgarib boradi. Umumiy iqtisodiy qonunlar bilish, yaxlit
va keng ma`noda iqtisodiyot nazariyasi fani `redmetini aniqlashda muhim
ahamiyatga egadir. Iqtisodiy qonunlar bilan bir qatorda iqtisodiyot nazariyasi fani
iqtisodiy jarayonlarining alohida tomonlarini tavsiflaydigan iqtisodiy
kategoriyalarni (ilmiy tushunchalarni) ham ta`riflab, ularning mazmunini ochib
beradi. Iqtisodiy kategoriyalar - doimo takrorlanib turadigan, iqtisodiy jarayonlar
va real hodisalarning ayrim tomonlarini ifoda etuvchi ilmiy-nazariy
tushunchadir.Iqtisodiy kategoriyalar (ilmiy tushunchalar) kishilar tomonidan
o`ylab to`ilmagan balki, real iqtisodiy hodisalarni ifoda etadigan ilmiy tushuncha
bo`lib, ilmiy fikrlash mahsulidir. Masalan, bozor, ka`ital, ishchi kuchi, iqtisodiy
muvozanat, moliya, kredit va boshqalar shular jumlasidandir. Iqtisodiy qonunlar
bilan iqtisodiy kategoriyalarning farqi shundaki, birinchisi iqtisodiyotning turli

bo`g`inlari, sohalari, bo`laklari orasidagi bog`liqlikni, ularning biri o`zgarsa,
albatta ikkinchisi ham o`zgarishi mumkinligini ko`rsatadi. Iqtisodiy kategoriya -
ilmiy tushunchalar esa, iqtisodiy hodisalarning bir tomonini, uning mazmunini
ifoda etadi. Masalan, narx, talab degan tushunchalar orqali biz eng avvalo bu
tushunchalarning iqtisodiy mazmunini tushunib olamiz. Talab qonuni orqali esa,
talab hajmi bilan narx o`rtasidagi aloqadorlikni bilib olamiz.
Shuning uchun, har bir iqtisodiy qonun atrofida ikki yoki bir nechta ilmiy
tushunchalar bo`lishi mumkinki, ularni bilmasdan turib iqtisodiy qonunning
mazmuniga tushunish va uning tabiatini bilish qiyindir. Masalan, biz yuqorida
aytganimizdek, talab qonuni mohiyatini bilib olishimiz uchun narx va talab
tushunchalari mazmunini bilishimiz zarur bo`lsa, qiymat qonunini tushunish uchun
tovar, pul, qiymat, narx, mehnat, kabi tushunchalarning mazmuni bilan tanish
bo`lishimiz lozim.
Umuman olganda, iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar bir-birlari bilan
bog`liq bo`lib, ular bir-birini to`ldiradi. Ular birgalikda iqtisodiy taraqqiyot
jarayonlarini aks ettiradi.Iqtisodiyot nazariyasi kategoriya va qonunlarni ular qaysi
guruhga mansub bo`lmasin, yaxlitlikda olib qaraydi, qonunlarni bir tizimda o`zaro
ta`sir ostida amal qilishini hisobga oladi. Kategoriya va qonunlar tizimi –
iqtisodiyotga xos bo`lgan barcha, bir birini taqozo etuvchi qonunlar va
kategoriyalar majmuasidir.Iqtisodiyot nazariyasining tahlil uslublari Iqtisodiyot
nazariyasi hodisalarni bilishga bag`ishlangan umumfalsafiy usullarni qo`llaydi.
Eng avval iqtisodiyotni aks ettiruvchi, uni talqin etishga yordam beruvchi
ma`lumotlar (faktlar) jamlanib baholanadi. Jamlangan ma`lumotlarga bir qator
umumiy tarzda baho beriladi. Natijada dastlabki sinab ko`rilmagan xulosa gipoteza
olg`a suriladi. Faktlarni tartiblab xulosaga kelishda abstraktsiyalash usuli asosiy
usul bo`lib xizmat qiladi. Iqtisodiyot nazariyasi tabiiy texnikaviy fan emaski, u o`z
gipotezalarini tajribalar yoxud laboratoriya tahlili orqali tekshirib ko`rsa. U
ijtimoiy fan, u iqtisodiyotdagi g`oyat ko`p qirrali, chirmashib ketgan aloqa -
bog`lanishlarga duch keladi.

Abstraktsiyalash-bu iqtisodiyotning nazariy modelini yaratishdir.Iqtisodiyot
nazariyasi predmetini o`rganishdagi uchinchi bosqich nazariyani iqtisodiy siyosat
bilan bog`lashdir. Nazariya iqtisodiyotga qanday tendentsiyalar xos bo`lishi, uning
qanday omillari ta`sirida rivojlanishi, unda qanday o`zgarishlar bo`lishini bashorat
eta oladi. Shu sababli nazariya – iqtisodiy siyosatning ilmiy asosi deb aytish
mumkin. Siyosat deganda nafaqat davlatning umummilliy, umumjamiyat
miqyosidagi siyosatni, balki ayrim korxona, firmaning Seminaroti dasturini, uning
qanday xatti harakatga qo`l urishini ham tushunmoq zarur.Nazariyada induktiv va
deduktiv usullar ishlatiladi. Induktiv usul deganda empirik bilimdan abstraktsiyaga
o`tib, nazariy xulosalar chiqarish, so`ngra ulardan iqtisodiy siyosatga o`tishni
tushunish kerak. Deduktiv usuli qo`llanganda nazariyadan iqtisodiy faktlar
tahliliga o`tiladi. Bunda olg`a surilgan xulosa qaytadan faktlar asosida tekshirib
ko`riladi. Har ikkala usul bir birini to`ldiradi.Nazariy xulosalar ikki - makro va
mikro darajadagi iqtisodiy tahlildan kelib chiqadi. Iqtisodiyot o`rganilganda
miqdor va sifat tahlili qo`llanadi.Iqtisodiyot nazariyasida qonuniyatlarni bayon
etish uchun egri chiziq chizmalari, statistik jadvallar qo`llanadi. Amal qilish
davrining davomiyligiga qarab iqtisodiy qonunlar quyidagi guruhlarga ajratiladi:
1)Umumiqtisodiy qonunlar-kishilik jamiyati rivojlanishining barcha
bosqichlarida amal qiladi. Masalan, vaqtni tejash qonuni, ehtiyojlarning o`sib
borish qonuni, takror ishlab chiqarish qonuni, unumdorlikning o`sib borishi qonuni
va boshqalar;
2)Xususiy yoki davriy iqtisodiy qonunlar-insoniyat jamiyati taraqqiyotining
ma`lum bosqichlarida amal qiladi. Masalan, talab qonuni va taklif qonuni, tovar-
pul munosabatlari mavjud bo`lgan davrlarda mavjud bo`ladi.
3)Maxsus o`ziga xos iqtisodiy qonunlar – alohida olingan iqtisodiy tizim
sharoitida amal qiladi. Masalan, sof kapitalizm sharoitidagi qo`shimcha qiymat
qonuni.
Iqtisodiy qonunlar iqtisodiy hayotning turli tomonlari, iqtisodiy hodisa va
jarayonlar o’rtasidagi doimiy, takrorlanib turadigan, barqaror sabab-oqibat
aloqalarini, ularning o’zaro bog’liqligini ifodalaydi. Iqtisodiy qonunlar ob’ektiv

bo’lib, bu ularning kishilar ongi va erkiga bog’liq emasligini anglatadi. Iqtisodiy
fan tomonidan ishlab chiqilgan qonunlar ob’ektiv mavjud bo’lgan iqtisodiy
qonunlarning nazariy ifodasini namoyon etadi. Demak, ular o’rtasidagi farq
qonunlarning ob’ektiv reallikni ilmiy ong prizmasi orqali sub’ektiv ifoda etilishida
namoyon bo’ladi . Iqtisodiy qonunlar tabiat qonunlaridan shunisi bilan farq qiladiki,
ularning amal qilishi faqat jamiyatga taalluqli bo’lib, ularning aksariyat qismi
vaqtinchalik , o’tish tavsifiga ega bo’ladi. Siyosiy iqtisod va ekonomiksdagi
qonunlarni tushunishda tafovut mavjud. Agar siyosiy iqtisod iqtisodiy qonunlar
yordamida ishlab chiqarish munosabatlarining mohiyatli jihatlarini ochib bersa
(ya’ni, tadqiqot chuqur mohiyat darajasida amalga oshirilsa), ekonomiks yuzaki
iqtisodiy jarayonlar bilan ish olib borib, qonunlarning o’zini emas, balki ularning
namoyon bo’lish shakllarini tahlil qiladi, ya’ni rivojlanishning ma’lum
tendenstiyalari va qonuniyatlarini aniqlab beradi. Jumladan, P.Samuelson shunday
yozadi: «Bizning qonunlarimiz faqat o’rtacha holatda amal qiladi, bu o’rtacha
atrofida ahamiyatli darajada tebranadi , ular ehtimollar qonuni hisoblanadi». Bu
erda so’z mohiyatiga ko’ra qonuniyatlar va tendenstiyalar haqida boradi.
K.Makkonnell ham «qonunlar», «prinstiplar», «nazariyalar» va «modellar» singari
tushunchalar sinonim sifatida qo’llanilishi, chunki ular individ va institutlarning
iqtisodiy xulq-atvoridagi qonuniyatlarni umumlashtirilishi va qayd qilinishini aks
ettiradilar.
Ekonomiks kamyoblik qonuni, samaraning pasayib borishi qonuni, talab
qonuni, daromadning pasayib borishi qonuni, so’nggi qo’shilgan naflilikning
pasayib borishi qonuni va shu kabi qonunlar bilan ishlaydiki , bularning barchasi
tendenstiya sifatida namoyon bo’ladi. Iqtisodiyotning chuqur jarayonlari bilan
yuzaki jarayonlari tahlilining uyg’unlashuvi iqtisodiyot nazariyasini faqat boyitadi .
Iqtisodiy fan iqtisodiy qonunlar bilan bir qatorda iqtisodiy kategoriyalarni, ya’ni
iqtisodiy hodisalarning alohida tomonlarini tavsiflovchi ilmiy tushunchalarni
ishlab chiqadi. Masalan, qiymat qonunining amal qilishi qiymat, pul, tovar, kredit,
moliya va h.k. singari bir qator iqtisodiy kategoriyalar orqali namoyon bo’ladi .
Iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar o’rtasidagi to’g’ri va teskari aloqalar

qonunlarning amal qilish mexanizmi yoki iqtisodiy mexanizmni tashkil etadi.
Iqtisodiy mexanizm iqtisodiy tizim tomonidan yaratilganligi sababli ob’ektiv
hisoblanadi. Uning asosida ijtimoiy ishlab chiqarish ishtirokchilarining empirik
yoki ongli ravishdagi harakatining natijasi sifatida jamiyatning xo’jalik mexanizmi
tarkib topadi. Iqtisodiy kategoriya sifatidagi xo’jalik mexanizmining asosiy
mazmunini tashkiliy-iqtisodiy munosabatlar tashkil etadi. Biroq, bu kategoriya
ishlab chiqarish munosabatlari doirasidan tashqariga chiqib, ishlab chiqaruvchi
kuchlar va ishlab chiqarish munosabatlarining o’zaro ta’sirida hosil bo’luvchi
munosabatlarni (kooperastiya, mehnatning ixtisoslashuvi va taqsimoti va h.k.),
shuningdek , iqtisodiy ustqurma (iqtisodiy ong; iqtisodiy vazifalarni bajaruvchi
muassasalar; xo’jalik huquqi; iqtisodiy siyosat)ni ham o’z ichiga oladi. Jamiyat
uchun samarali amal qiluvchi xo’jalik mexanizmi zarur. Buning mezoni sifatida
ishlab chiqaruvchi kuchlar resurslaridan tejamli foydalanish maydonga tushadi.
Iqtisodiyot nazariyasi rastional xo’jalik munosabatlarini tarkib toptirishga
ko’maklashishga qaratilgan. Buni u individlar va jamoat tashkilotlari iqtisodiy
xulq-atvori prinstiplarini ishlab chiqish yordamida amalga oshiradi.
Iqtisodiy kategoriyalar — bu real iqtisodiy voqelikning, iqtisodiy
munosabatlarning muhim tomonlarini o`zida ifoda etgan ilmiy-nazariy
tushunchalardir. U yoki bu iqtisodiy munosabat, iqtisodiy qonun, iqtisodiy jarayon
haqida iqtisodiy bilim hosil qilmoq uchun ularni ifodalovchi iqtisodiy
tushunchalarga, ya’ni kategoriyalarga murojaat qilinadi. Boshqacha aytganda,
iqtisodiy kategoriyalar orqali iqtisodiy munosabatlar mohiyati to`g‘risida to`laqonli
tasavvur hosil qilish mumkin. Shuning uchun iqtisodiyot ilmini o`rganish iqtisodiy
kategoriyalarni bilib olishdan boshlanadi. Iqtisodiy kategoriyalarni iqtisodiyot
ilmining «tili» deyish mumkin. Har bir iqtisodiy kategoriya o`z mazmuniga, amal
qilish xususiyati va o`ziga xos ifodasiga ega. Iqtisodiy kategoriyalar o`ziga xos
tizimdan iborat bo`lib, bu tizimda har bir kategoriyaning o`z o`rni, mohiyati,
mavqeyi bor. Masalan, ma’lum iqtisodiy davr iqtisodiyoti holati bir necha iqtisodiy
kategoriyalar orqali ifodalanadi: jami ijtimoiy mahsulot, yalpi ichki mahsulot,
milliy daromad, yalpi daromad kabilar. Ko`rsatilgan iqtisodiy kategoriyalar

tizimida ayrim kategoriyalar iqtisodiy holatni umuman aks ettirsa, ba’zilari nisbiy
jihatdan tavsiflaydi. Agar sof mahsulot iqtisodiyot holatining buyum (mahsulot)
tarzini, ijtimoiy sarfni ifodalasa, milliy daromad pul hisobidagi (taqqoslama yoki
qat’iy baholardagi) holati haqida tushuncha beradi va h.k. Iqtisodiy kategoriyalar
ham obyektiv, ham tarixiydir. Iqtisodiy kategoriyalar iqtisodiy munosabatlarning
ifodasi bo`lganligi uchun ham obyektivdir. Ularning mavjudligi ular ifodalaydigan
iqtisodiy jarayonlarning mavjudligiga bog‘liq. Iqtisodiy jarayon doimo
o`zgarishda, rivojlanishda bo`lganligi uchun iqtisodiy kategoriyalar ham
o`zgarishda, rivojlanishda, ular abadiy emas, balki iqtisodiy qonunlar kabi
tarixiydir. Iqtisodiy qonunlar va kategoriyalarning tarixiy xarakterda bo`lishi
iqtisodiy adabiyotlarda asoslab berilgan. Iqtisodiy kategoriyalarning tarixiyligi
shundaki, ularni vujudga keltirgan iqtisodiy zamin, iqtisodiy sharoit o`zgarishi
bilan, boshqa iqtisodiy asoslar, sharoitlar, iqtisodiy munosabatlar vujudga kelishi
bilan iqtisodiy kategoriyalar ham o`zgaradi yoki barham topadi yoxud boshqacha
shaklda namoyon bo`la boshlaydi. Biz yashayotgan va faoliyat yuritayotgan
hozirgi davr o`z xarakteri bilan bozor iqtisodiyotiga o`tish davri, iqtisodiy vositalar
bilangina xo`jalik yuritish mumkin bo`lgan davrdir. Zero, bugun bu
munosabatlarni ifodalaydigan iqtisodiy, taraqqiy etgan dunyoning axborot tizimini,
radio va televideniye, matbuot materiallarini tushunish, idrok etish mumkin
bo`lmay qoldi. Buning ma’nosi shuki, davr bilan hamnafas bo`lish uchun, samarali
faoliyat ko`rsatish va shaxsiy hayotini o`z mo`ljalidek tashkil etish uchun iqtisodiy
tafakkur «kaliti» bo`lmish iqtisodiy qonunlar va kategoriyalarni chuqur o`rganmoq
zarurdir. Iqtisodiy kategoriyalar ikki guruhga bo`linadi:
Umumiqtisodiy kategoriyalar — bular iqtisodiy taraqqiyotning hamma
bosqichlarida mavjud bo`ladi, masalan, ehtiyoj, mehnat, ishchi kuchi, iqtisodiy
resurs, ishlab chiqarish, mahsulot, iste’mol, jamg‘arish kabi tushunchalar. Bu
kategoriyalar iqtisodiyotning umumiy jihatlarini izohlab, barcha iqtisodiy
tizimlarda ham mavjud bo`ladi.
Ayrim ijtimoiy-iqtisodiy tizimga xos kategoriyalar. Masalan, tovar,
qiymat, pul, talab, taklif, narx, foyda, kredit, emissiya, inflatsiya kabi tushunchalar

bozor tizimiga xos bo`lib, bular shu tizim tahlilida qo`llaniladi. Iqtisodiyot
rivojlanib, iqtisodiy munosabatlarning takomillashib borishida ularning roli juda
kattadir. Iqtisodiyot rivojlanishi bilan ayrim iqtisodiy kategoriyalar eskirishi,
boshqalari kirib kelishi mumkin. Iqtisodiy kategoriyalar iqtisodiy hodisalarning
mohiyatini tushunib yetishda asosiy bazaviy tushuncha sifatida xizmat qiladi.
2.Iqtisodiy jarayonlarni ilmiy bilishning uslublari
Haqiqiy fanning amalda vujudga kelishi faqatgina tadqiqot predmetining
shakllanishi bilan emas, shu bilan birga uning bilish usulining qaror to`ishi bilan
ham bog`liqdir. Uslubiyat — bu ilmiy bilishning tamoyillari tizimi, yo`llari, qonun
-qoidalari va aniq hadislaridir. Bu ob`ektiv reallikni bilish dialektikasi, mantiqi va
nazariyasini o`z ichiga oluvchi bir butun ta`limotdir. Uslubiyat umumilmiy
tavsifga ega, lekin har bir fan o`zining `redmetidan kelib chiqib, o`zining ilmiy
bilish usullariga ega bo`ladi. Shuning uchun uslubiyat umumilmiy va ayni vaqtda
xususiy bo`ladi. Dialektik usul qoidalari ilmiy bilishning umumiy usuli bo`lib
xizmat qiladi. Iqtisodiyot nazariyasida qo`llaniladigan bu tamoyillar
quyidagilardir:
1)Iqtisodiyot bir-biri bilan aloqada, chambarchas bog`liqlikda, ziddiyatda,
o`zaro ta`sir qilib turadigan turli bo`g`inlardan, bo`laklardan iborat yaxlit bir
jarayonki, u doimo harakatda, rivojlanishda, mazmun va shakl jihatdan o`zgarib
turadigan ichki va tashqi hodisalar bilan aloqada bo`ladi.
2)Iqtisodiy jarayonning har bir bo`lagini alohida olib, uning o`ziga xos
xususiyatlarini, kelib chiqish va yo`q bo`lish sabablari va oqibatlarini, uning ijobiy
va salbiy jihatlarini, ichki va tashqi aloqadorlik va bog`liqlik tomonlarini zamon va
makonda o`rganish. Bu erda shu narsani hisobga olmoq lozimki, biron-bir iqtisodiy
hodisa o`zi bir jarayonning oqibati, natijasi bo`lgani holda, boshqa bir iqtisodiy
jarayonga sabab yoki omil bo`lishi mumkin. Masalan, mashina, stanok, asbob-
uskunalar bir ishlab chiqarish jarayonining oqibati, natijasi bo`lgani holda ikkinchi
ishlab chiqarish jarayonining omili, sababi bo`lib xizmat qiladi. Ishlab

chiqarishdagi o`zgarishlar taqsimot va iste`mol sohalarida o`zgarish bo`lishiga,
qishloq xo`jaligidagi o`zgarishlar esa sanoatda o`zgarish bo`lishiga turtki bo`ladi,
va h. k.
3)Iqtisodiy jarayonlarni oddiydan murakkabgacha, `astdan yuqorigacha
rivojlanishida deb qarash. Bu erda son jihatidan o`zgarishlar to``lana borib, sifat
jihatidan o`zgarishga olib kelishini hisobga olish zarur.
4)Ichki qarama-qarshiliklar birligiga va ularning o`zaro kurashiga
rivojlanishning manbai deb yondashish.
Iqtisodiy qonunlar - iqtisodiy hodisa va jarayonlar o'rtasidagi ichki,
barqaror, doimiy takrorlanib turadigan sabab-oqibat bog'liqliklarini va
aloqadorliklarini ifodalaydi. Bu to'g'ridan-to'g'ri yoki teskari bog'liqlik bo'lishi
mumkin. Masalan, talab qonuni narx bilan sotib olinadigan m ahsulot m iqdori
o'rtasidagi teskari, taklif qonuni esa mahsulot narxi bilan uning chiqariladigan
miqdori o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlikni ifodalaydi .
Iqtisodiy qonunlarning obyektiv xarakteri. Ularning amal qilishi
kishilarning xohish-irodasiga bog'liq emasligini bildiradi. Shu bilan birga, ular
insoniyat jamiyati mavjud bo'lganda va takror ishlab chiqarish ro'y berganda amal
qiladi hamda kishilarning maqsadli iqtisodiy faoliyati orqali namoyon bo'ladi.
Iqtisodiy qonunlar tizimi
Maxsus iqtisodiy qonunlar -alohida olingan iqtisodiy tizim sharoitida amal
qiladi. Masalan, quldorlik, feodal, «kapitalistik», «sotsialistik» taqsimot qonunlari,
qo'shimcha qiymat qonunlari va h.k.
Oraliq yoki davriy iqtisodiy qonunlar -ijtim oiy-iqtisodiy tizimlarga
bog'liq bo'lmagan holda, insoniyat jam iyat taraqqiyotining ma'lum bosqichlarida
amal qiladi. Masalan, bozor iqtisodiyotiga xos qonunlar (talab qonuni, taklif
qonuni va h.k.)
Umumiy iqtisodiy qonunlar -kishilik jam iyati rivojlanishining barcha
bosqichlarida amal qiladi. Masalan, ehtiyojlarning o'sib borish qonuni, vaqtni
tejash qonuni va h.k.

Ilmiy kategoriyalar (ilmiy tushunchalar) Iqtisodiy voqelikning ilm iy
ifodasi bo'lib, iqtisodiy hodisa va jarayonlarning tub mohiyatini aks ettiradi.
Masalan, talab, taklif, baho, raqobat, bozor, pul va h.k.
Iqtisodiy kategoriyalar amal qilish davriga ko'ra quyidagi guruhlarga
ajratiladi:
Maxsus -alohida iqtisodiy tizim sharoitida amal qiladi .
Oraliq - jamiyat taraqqiyotining alohida bosqichlarida mavjud bo'ladi.
Umumiy -jamiyat taraqqiyotining bosqichlarida amal qilad
Iqtisodiy faoliyatlar, hodisa va jarayonlar tabiiy, moddiy, shaxsiy omillar va
`ul mablag`lari kabi omillarga tayangan holda kechadi, bu omillar o`zaro
chambarchas bog`liq hamda ziddiyatda bo`ladi va bir-biriga ta`sir ko`rsatadi, ular
doimo sifat va miqdor jihatdan o`zgarib turadi, turli davrlarda turlicha ijtimoiy
shaklga ega bo`ladi, eski iqtisodiy qonunlar, tushunchalar o`rniga yangilari `aydo
bo`ladi. Ana shular hisobga olinsa, bu fan uchun dialektika qoidalarini
qo`llashning qanchalik zarurligi va muhimligi darhol namoyon bo`ladi. Dialektik
dunyoqarash — bu qadimgi yunon falsafasidan boshlab to hozirgacha butun
kishilik jamiyati ma`naviy taraqqiyoti tarixida inson aql-idroki erishgan buyuk
yutuqdir. Dialektik uslubning mohiyati o`rganilayotgan jarayonning ichki
ziddiyatlar tufayli o`z-o`zidan harakatda bo`lishini tushuntirishdan iborat va bu
narsa har qanday fanga, jumladan iqtisodiyot nazariyasi faniga ham taaluqlidir.
Shu bilan birga, iqtisodiyot nazariyasi fanining o`ziga xos tadqiqot usullari ham
mavjuddir, ulardan eng muhimi ilmiy abstrakstiyadir. Iqtisodiy jarayonlarning
mohiyati o`zgarishini o`rganishda mikrosko`lardan, kimyoviy laboratoriyalardan
foydalanib bo`lmaydi, bunda abstrakstiya kuchi ishga solinadi. Ilmiy abstrakstiya
usuli - tahlil `aytida xalal berishi mumkin bo`lgan ikkinchi darajali narsalar, voqea-
hodisalarni fikrdan chetlashtirib, o`rganilayotgan jarayonning asl mohiyatiga
e`tiborni qaratishdir. Bu usul yordamida o`rganilayotgan voqea va hodisaning
ichki, ko`zga ko`rinmaydigan mohiyati, uning asl mazmuni bilib olinadi. Tahlil va
sintez usuli. Tahlil — bu o`rganilayotgan bir butunni alohida qismlarga ajratish va
ularni izchillik bilan tahlil qilish. Sintez – bu o`rganilgan qismlardan olingan

xulosa va natijalarni bir butun yaxlit jarayon deb qarab umumiy xulosa
chiqarishdir. Murakkab iqtisodiy tizimlar ana shu yo`l bilan o`rganiladi, iqtisodiy
tizim butunicha tasvirlab beriladi.Mantiqiylik va tarixiylikning birligi usuli.
Iqtisodiyot nazariyasida tarixiylik dalili tarixiy rivojlanish nuqtai-nazaridan
tadqiqot olib borish zarurligini taqozo qiladi. Chunki iqtisodiy jarayonlar tarixiy
jarayon sifatida rivojlanadi. Mantiqiylik usulida jarayonlar faqatgina tarixiy nuqtai-
nazardan emas, shu bilan birga asosiy ichki zarur qonuniy bog`lanishlar bo`yicha
ham tahlil qilinadi. Foydalanilayotgan usullar ichida eks`eriment ma`lum o`rin
egallaydi, iqtisodiy o`sishning keskin o`zgarishi bosqichlarida, jumladan
iqtisodiyotning inqiroz va beqarorlik bosqichlarida eks`erimentdan keng
foydalaniladi. Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish `aytida eks`eriment alohida
o`ringa ega. Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish uchun `uxta tayyorgarlik
ko`rish, ya`ni ilmiy tajriba, eks`eriment o`tkazish hisob-kitob vositasiga asoslanish
va ilmiy yo`nalishlarni ishlab chiqish talab etiladi.Makroiqtisodiy va
mikroiqtisodiy tahlilni qo`shib olib borish. Mikroiqtisodiy tahlilda iqtisodiyotning
boshlang`ich bo`g`ini bo`lmish korxona va firmalarning ichki jarayonlarini alohida
iqtisodiy sub`ektlarning xatti-harakati, xulqi tadqiq qilinadi. Bu tahlilda alohida
olingan tovarlarning xarajatlari, ka`ital va boshqa resurslardan foydalanishning,
narxtashkil to`ishining, ish haqi to`lashning, talab va taklif tarkib to`ishining shakl
va mexanizmlarini o`rganish markaziy o`rin tutadi.Makroiqtisodiy tahlil
makromutanosiblikni ta`minlash asosida milli iqtisodiyotning to`laligicha faoliyat
qilishi tadqiqoti bilan shug`ullanadi. Milliy mahsulot, bahoning umumiy darajasi,
inflyastiya, ishchi kuchining ish bilan bandligi masalalari bu tahlil ob`ekti bo`lib
hisoblanadi. Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot o`zaro bog`langan va bir-biri
bilan o`zaro ta`sirda bo`ladi.Indukstiya va dedukstiya biriga qarama-qarshi
bo`lgan, ammo o`zaro bog`liqlikdagi fikrlash usulidir. Fikrning xususiy faktlardan
umumiy faktlarga qarab harakati indukstiya, aksincha, umumiy faktlardan xususiy
faktlarga tomon harakati dedukstiya deb ataladi.Iqtisodiy jararyonlarni o`rganish
va tahlil qilishda ikki tomonlama yondoshuv usuli. Bunda barcha iqtisodiy
jarayonlar qiymat va naflilik nuqtai nazaridan tahlil qilinadi va xulosa chiqariladi.

Aks holda bir tomonlamalikka yo`l qo`yilib, yanglish tasavvurga va noto`g`ri
xulosalarga olib kelishi mumkin. 6
Iqtisodiy jarayonlarni miqdoriy jihatdan tahlil
qilishda taqqoslash, statistik, matematik va grafik usullaridan keng foydalaniladi.
Ayniqsa, hozirgi davrda grafik usulni keng o`zlashtirish va qo`llash zarurdir.
Grafiklar nazariya modellarini ifodalashda vositachi bo`lib xizmat qiladi.
Aniqroq qilib aytganda, grafik usul o`zgaruvchi miqdorlar o`rtasidagi
bog`liqlikni ko`rgazmali qilib tasvirlaydi.Bu usullar yordamida iqtisodiy jarayonlar
va hodisalarning mazmunini, ulardagi o`zgarishlarni, kelib chiqish sabab-
oqibatlarini bilish mumkin bo`ladi. Iqtisodiyotning bosh masalasi – ehtiyojlarning
cheksiz o`sib borishi va iqtisodiy resurslarning cheklanganligi o`rtasidagi ziddiyat
va uni hal qilish yo`lini izlab to`ishdan iboratdir. Bu ziddiyatli holatni echish
zaruriyati kishilar oldiga quyidagi muammolarni qo`yadi:
1. ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatishning o`timal variantlarini (eng
zarur va tejamli turlarini) tanlab olish va resurslarni ko``roq ishlab
chiqarishga jalb qilish;
2. mavjud resurslarning har bir birligidan tejab—tergab, samarali
foydalanish;
3. fan–texnika yutuqlarini va yangi texnologiyalarni joriy qilib, yangi
energiya, material, xom-ashyo turlari, ularning manbalarini to`lib,
foydalanishga jalb qilish, resurslar unumdorligining oshishiga
erishish;
Kishilarning chuqur iqtisodiy bilimlarga ega bo`lishi. «Iqtisodiyot
nazariyasi» fan sifatida shakllanguncha bosib o`tgan yo`l va unda vujudga kelgan
g`oyalar, oqimlar juda murakkab, ko``incha bir-biriga zid va qarama-qarshidir. Shu
bilan birga aytishimiz kerakki, hech qaysi iqtisodiy maktabning nazariyalarini
mutloq va doimiy haqiqatga ega deb bo`lmaydi. Shunday bo`lsada, ular bir-birini
to`ldiradi.«Iqtisodiyot nazariyasi» fani barcha iqtisodiy fanlarning nazariy-uslubiy
asosidir. U fundamental fan bo`lib, odamlarning hayot faoliyatiga yo`naltirish
beradi, ularni nazariy-uslubiy bilim bilan qurollantiradi. Iqtisodiyot nazariyasi
jamiyat taraqqiyoti to`g`risidagi ijtimoiy fan bo`lib, u turli ijtimoiy-gumanitar

fanlar bilan chambarchas bog`liqdir.Iqtisodiyot nazariyasi nafaqat nazariy fan,
balki u bevosita amaliy ahamiyat ham kasb etadi. Iqtisodiyot nazariyasini bilmay
turib, murakkab iqtisodiy jarayonlarni to`g`ri hal qilib bo`lmaydi.«Iqtisodiyot
nazariyasi» fani doirasida inson va jamiyatning yashash faoliyatining ijtimoiy,
axloqiy, milliy va tarixiy tomonlarini tadqiq qilish va bilish mumkin.Iqtisodiyot
nazariyasining bilish, amaliy, uslubiy va g`oyaviy-tarbiyaviy vazifalari mavjud.
Ayniqsa, mamlakatimiz mustaqillika erishgandan so`ng, o`sib kelayotgan yosh
avlodni milliy vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda iqtisodiyot nazariyasining
g`oyaviy-tarbiyaviy vazifasining ahamiyati tobora oshib bormoqda.
3.O`zbekistonda iqtisodiyotida iqtisodiy qonunlar va jarayonlarning tutgan
o`rni
O`zbekistonda iqtisodiyotida iqtisodiy qonunlar va jarayonlarning tutgan
o`rni juda muhimdir. Bu jarayonlar va qonunlar, O`zbekistonda iqtisodiy
faoliyatning tartib va nizomlanishini va insonlarning iqtisodiy huquqiy himoyalarni
ta`minlashni ta`minlash maqsadida amalga oshiriladi. Iqtisodiy qonunlar va
jarayonlar O`zbekistonda quyidagi yutuqlarni amalga oshirish uchun tasaruf qiladi:
1)Iqtisodiy faoliyatning to`g`riligi va qadamlarini belgilash: Qonunlar va
jarayonlar, iqtisodiy faoliyatning to`g`riligi, transparensiyasi va unga
moslashtirilgan qadamlarni belgilashda muhim ahamiyatga ega.
2)Infrastruktur va resurslarni ta`minlash: Iqtisodiy qonunlar va jarayonlar,
o`suvchi va infrastruktur muhitni rivojlantirish, resurslarni qayta ishlash va ularni
samarali ishlatish bo`yicha kerakli shartlarni yaratishdan javob beradi.
3)Savdo va investitsiyalar muhitini rivojlantirish: Qonunlar va jarayonlar,
investitsiya imkoniyatlari va savdo o`tkazishni osonlashtirish, biznes faoliyatini
qo`llab-quvvatlash va moliya institutlarining faoliyatini chuqurlashtirishga oid
muhimmam ma`lumotlarni o`z ichiga oladi.
4)Bozor munosabatlarni tartibga solish: Iqtisodiy qonunlar va jarayonlar,
bozor munosabatlarini tartibga solish, kartellikni oldini olish va adolatsiz rakobatni
oldini olishga oid qonuniy normativlarni amalga oshirishda asosiy ahamiyatga ega.

5)Investorlar va tadbirkorlar huquqlarini himoya qilish: Qonunlar va
jarayonlar, investorlar va tadbirkorlar huquqlarini himoya qilishda, mulk bilan
bog`liq bilimlarni ko`paytirishda va kontraktlarni muvozanatga solishda muhim
ahamiyatga ega.
Shuningdek, O`zbekistonda iqtisodiy qonunlar va jarayonlar, moliya
tizimini, soliq to`lovlari, kartotalarni, korxonalar birligini va turli sohalar bo`yicha
tashkilotlarni nizomga solishda muhim ahamiyatga ega. Bu qonunlar va jarayonlar
iqtisodiyotning barqaror rivojlanishini ta`minlash va mamlakatni iqtisodiy
modernizatsiyadan o`tkazishda o`rnini tutadi. O`zbekistonda iqtisodiyotning
rivojlanishi uchun qonunlar va jarayonlar katta ahamiyatga ega. O`zbekistonning
iqtisodiyotini rivojlantirish uchun qonunlar va dasturlar mavjud, shuningdek,
xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, tadbirkorlikni kengaytirish, va yangi sohalarni
o`rnatishga yo`l qo`yilgan.O`zbekistonda O`zbekiston Respublikasi Prezidentining
tashabbuslari bilan iqtisodiy islohotlar amalga oshirilmoqda.
O`zbekistonda iqtisodiy islohotlar, yirik va kichik sohalarda investitsiyalar,
tadbirkorlik faoliyati, soliq siyosati, korporativ boshqaruv tizimini yanada
rivojlantirish, yuridik va infrastrukturaviy sharoitlarni yaxshilash, xorijiy
investitsiyalar jalb qilish va qo`llab-quvvatlash, moliyaviy tizimni innovatsion va
transparens holatga keltirish va boshqa ko`plab yo`nalishlarda amalga
oshirilmoqda. Prezident va hokimiyatning dastlabki maqsadlari – mamlakatni
iqtisodiy islohotlar yordamida rivojlantirish va inson salomatligini ta`minlashdir.
O`zbekistonda iqtisodiyotda iqtisodiy qonunlar va jarayonlar juda muhim o'rin
tutadi. Bu jarayonlar davlat tomonidan belgilanadi va ularga amal qilishning asosiy
qonuniy hujjatlari mavjud. Birinchidan,O`zbekiston Respublikasi Anayasa Qonuni
iqtisodiyot sohasida asosiy qonun mavjud bo'lib, qonun to'plamida iqtisodiy
faoliyatning tamoyillarini va asosiy prinsiplarni bayon qiladi. Iqtisodiy faoliyatni
tartibga soluvchi asosiy qonunlar O`zbekiston Respublikasi "Iqtisodiyot kodeksi",
"Moliya va moliyaviy tuzilma huquqi kodeksi", "Korporativ boshqaruv kodeksi"
va boshqalaridir. Bu qonunlar iqtisodiy faoliyatning tartibga solish, korporativ
tizimning tashkili va boshqaruvini, moliya muhitini ta'minlash, soliq tijoratini joriy

etish va boshqalarini belgilaydi.Bundan tashqari, O`zbekiston Respublikasi
Prezidentining iqtisodiy islohotlarni rivojlantirish to'g'risidagi farmonlar vaqti-
vaqti bilan chiqib keladi. Ular iqtisodiyot sohasidagi muammolar bilan bog'liq
tartibotlarni tuzatish va iqtisodiy rivojlanishni ta'minlash maqsadida qabul
qilingan.Jumladan, iqtisodiy qonunlar va jarayonlar O`zbekistonda iqtisodiy
faoliyatning rivojlantirilishini ta'minlaydigan asosiy vositalardir. Bu qonunlarning
amalga oshirishining natijasida O`zbekistonda iqtisodiyotning solig'i va
rivojlanishi kuchayadi.O`zbekistonda iqtisodiyotning kelajakda iqtisodiy qonunlar
va jarayonlar o`z ta'siri bilan davom etadi. Bu qonunlar va jarayonlar o`zgarib
borishiga bo`g`liq va o`zbek iqtisodiyotiga yaxshi ta'sir korsatish maqsadida
amalga oshiriladi. Umumiy maqsadlar doirasida, ularning kelajakda iqtisodiyotga
ta'siri quyidagicha boladi:
1.Investitsiya: Qonunlar va jarayonlar iqtisodiyotga investitsiyalar kelishini
rag'batlantiradi va uzoq muddatli rag'batlantirishi lozim bo'lgan juda katta va
dolzarb proyektlarni alohida dastlabki iqtisodiyot tarmogiga jalb etishga qaratiladi.
2.Soliq va saqlash: Iqtisodiy qonunlar va jarayonlar soliq tizimini tog'ri va
hisoblanadigan qilish maqsadida yangilanadi. Bu jarayonlar orqali soliq siyosati
yaxshilanadi va korruptsiya va yozuvsizlikni oldini olish uchun muhim ishlar
amalga oshiriladi.
3.Tijoratni kuchaytirish: O`zbekistonda iqtisodiyotni rivojlantirish uchun
xususiy sektorlar tashkil etilib, ularga tavsiya etilgan qonunlar va jarayonlar orqali
kuchli rag'batlantirish bilan siyosat olib boriladi. Mahalliy produksiya va eksport
bilan investitsiyalar oshiriladi va tijorat munosabati taraqqiyotga ega bolishi
kutiladi
4.Kafolat: Kelajakda iqtisodiyotga ta'sir korsatadigan eng muhim qonunga
kafolat berish boladi. Kafolatlar iqtisodiy faoliyatning rivojlanishini taminlaydi va
xalqaro moliyaviy turmushga ishtirok etish imkonini ochadi.O`zbekistonda
iqtisodiy qonunlar va jarayonlarning kelajakdagi ta'siri samarali va kelajakda

iqtisodiyotni rivojlantiradigan strategiyalarni o`z ichiga oladi. Bu yo`lda
iqtisodiyotning sifatini yaxshilash, investitsiyalar va tadbirkorlikni rag'batlantirish,
soliq tizimini yaxshilash va kafolat berishdan foydalanish mavjud hamda
kelajakdagi iqtisodiyotning o`zaro aloqalarni rivojlantirish imkoniyatlarini
oshiradi.
4.O`zbekiston iqtisodiyoti uchun ishlab chiqilgan qonunlar va jarayonlar
O`zbekiston iqtisodiyoti uchun ishlab chiqilgan qonunlar va jarayonlar bir
qancha muhim hisoblanadi. Ularning bir nechta misollarini quyidagicha ko`rsatish
mumkin:
"Investitsiyalar to'g'risidagi Qonun" – Bu qonun, O'zbekistonda
investitsiyalar to'g'risida asosiy qonunlar va jarayonlarni o'z ichiga oladi. Ushbu
qonun orqali, yuridik shaxslar va jamoatchilik vakilliklari uchun investitsiya
shartnomalarini inkor etish, investitsiya mablag'larini va daromadlarini guruhlash
va shikoyatlar tarqatish imkoniyatlari yaratiladi.
"Soliklar to'g'risidagi Qonun" – Soliklar to'g'risida qonun, soliklar tizimini
reglamentlash, soliklarni hisobga olish, soliklarni to'lash muddatlari va tartibi,
soliklar to'lovini kengaytirish bo'yicha qonuniy normativlarni o'z ichiga oladi.
"Antimonopol xizmat to'g'risidagi Qonun" – Ushbu qonun, kartellikni oldini
olish, adolatsiz rakobatni oldini olish, savdo faoliyati muhitini rivojlantirish va
foydalanuvchilar huquqlarini himoya qilish maqsadida antimonopol xizmatning
faoliyatini tartibga solishni doimiy tashkil etadi.
"Valyuta operatsiyalari to'g'risida Qonun" – Bu qonun, O'zbekiston
Respublikasida valyuta operatsiyalarini tartibga solish, moliya muammosidagi

stabiillikni ta'minlash, valyuta operatsiyalarining to'g'riligi va transparensiyasini
oshirishga doir qonuniy normativlarni belgilashda muhim ahamiyatga ega.
"Moliya tizimi to'g'risidagi Qonun" – Ushbu qonun, O'zbekiston
Respublikasida moliya tizimining asosiy tamoyillarini belgilaydi. Moliya tizimini
nizomga solish, moliya institutlarini tartibga solish, moliya hisob-kitoblari, moliya
bozori operatsiyalari va boshqalar bo'yicha qonuniy normativlarni o'z ichiga oladi.
Bu misollar faqat bir qancha O'zbekiston iqtisodiyoti uchun ishlab chiqilgan
qonunlar va jarayonlardan faqat bir qismidir. Ushbu qonunlar va jarayonlar
O'zbekistonning iqtisodiyotining tartib va nizomlanishini ta'minlash, biznes
faoliyatini qo'llab-quvvatlash va insonlarning huquqiy himoyalarni ta'minlash
maqsadida katta ahamiyatga ega. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Iqtisodiy
taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi, viloyatlar Iqtisodiy taraqqiyot
va kambag‘allikni qisqartirish bosh boshqarmalari, tumanlar (shaharlar) Iqtisodiy
taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish bo`limlari xodimlariga O`zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2017-yil 9-yanvardagi “Davlat boshqaruvi hududiy
organlari faoliyatini yanada takomillashtirish va xodimlarini moddiy
rag‘batlantirishni kuchaytirish chora-tadbirlari to`g‘risida”gi PQ-2722-son qarori
1-bandida nazarda tutilgan mehnatga haq to`lash shartlari tatbiq etiladi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish
vazirligi, viloyatlar Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish bosh
boshqarmalari, tumanlar (shaharlar) Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni
qisqartirish bo`limlarining joriy ta’minoti va ular faoliyatini, shuningdek,
xodimlariga ko`p yillik xizmatlari uchun to`lovlarni moliyalashtirish
Qoraqalpog‘iston Respublikasining respublika budjeti va viloyatlarning mahalliy
budjetlari hisobidan amalga oshiriladi. Institut hamda Biznes va tadbirkorlik oliy
maktabi direktorlari maqomi va mehnatga haq to`lash shartlari, tibbiy va transport
ta’minoti sharoitlari bo`yicha vazir o`rinbosariga tenglashtiriladi. Institut
xodimlariga transport va ovqatlanish xarajatlari uchun har oylik to`lovlar hamda
bayramlar munosabati bilan mukofot pullari vazirlikning budjetdan tashqari
mablag‘lari hisobidan to`lanadi. Vazirlik, uning markaziy apparati va tasarrufidagi

tashkilotlar rahbarlari respublika darajasidagi, vazirlikning hududiy bo`linmalari
rahbarlari hudud darajasidagi davlat ulushiga ega xo`jalik jamiyatlari kuzatuv
kengashlarining a’zolari sifatida belgilangan tartibda ishtirok etishi mumkin .
Vazirlik va uning quyi tizimi tashkilotlari xodimlarini faoliyat yo`nalishiga xos
bo`lmagan ishlarga jalb qilishga yo`l qo`yilmaydi
O'zbekiston iqtisodiyoti uchun bir nechta qonunlar va jarayonlar amalga
oshirilgan. Bu jarayonlar quyidagilardan iborat:
1. Iqtisodiy islohatchilik: O'zbekiston iqtisodiyoti uchun ishlab chiqilgan
qonunlar va jarayonlar orqali iqtisodiy islohatchilikni oshirish maqsadida
harakatlar amalga oshirildi. Aholi va korxonalar uchun daromad darajalarini
oshirish, korporativ tashkilotlarni kuchaytirish va innovatsiyalar va tejashlarning
rivojlanishini ta'minlash maqsadida huquqiy va institutsional tadbirlar bellashildi.
2. Investitsiya atraktiyalash: Xususiy sohasidagi qonun va tartibotlar
yordamida O'zbekistondagi investitsiya atraktiyalashni oshirishga qaratilgan.
Investitsiya faoliyatini osonlashtirish, jamg'armalar uchun imtiyozlar, soliq
islohatchilik, yangi innovatsiyalarni va ravnaqar yatay mexanizmlarni o'rnatish,
xususiy sohasidagi erkin iqtisodiy va kichik sanoat zonalarini rivojlantirish kabi
chora-tadbirlar uyg'orildi.
3. Soliq tashkilotlarining reformalari: O'zbekiston iqtisodiyoti uchun
soliq tashkilotlarining reformalari amalga oshirildi. Soliq tizimi islohatchilik, soliq
tizimi uchun yangi maqsadlar, soliq to'lovlarini soddalashtirish, elektron soliq
tizimi o'rnatish va soliq yordamida korxonalarni rivojlantirish maqsadida
jarayonlar o'tkazildi.
4. Biznes muhitini yaxshilash: O'zbekiston iqtisodiyoti uchun biznes
muhitini yaxshilashga qaratilgan qonunlar va jarayonlar amalga oshirildi. Buning
orqali korxonalarga osonlashtirilgan tartib va qulayliklar ta'minlandi, xususiy
sohasidagi innovatsiyalar, startaplar va uzun muddatli investitsiyalar uchun
qulayliklar yaratildi.
5. Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish: O'zbekiston iqtisodiyoti uchun
tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish maqsadida tartib va tadbirlar amalga oshirildi.

Bunday qonunlar orqali biznes bilan bog'liq tartib va huquqiy muammo bo'lmagan,
innovatsiyalar uchun tezroq tartib, intellektual mulkni himoya qilish va intellektual
mulkni qo'llab-quvvatlash kabi muhim masalalar yechilmoqda.
Bu bilan birga, O'zbekiston iqtisodiyoti uchun ko'plab jarayonlar va
qonunlar amalga oshirildi, bu esa iqtisodiy faollikni yaxshilash va mamlakatning
investitsiya atraktiyasini oshirishga kursatish maqsadida. 2023-2024-yillarda
O`zbekiston iqtisodiyoti uchun bir necha muhim qonunlar va chora tadbirlar
amalga oshirildi:
1.Investitsiya va moliyaviy tadbirlar: 2023 yili O`zbekiston Respublikasi
Prezidenti tomonidan qabul qilingan "Investitsiya kodi" hamda "Investitsiya qilish
faolliklari tamoyillarini mukammallashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi nizomlar
investitsiya muhitini sezgirlik bilan rivojlantirishga qaratilgan ta`limotlarni o'zbek
iqtisodiyotiga kiritdi.
2.Soliq tizimining takomillashtirilishi: Soliq sohasidagi imtiyozlar, soliq
qo`llash va soliq to`lash tartibi to'g'risida qonun tuzildi. Bu qonun soliq
mablag`larini o`tkazmasdan to`lash, soliq stollaridagi katta miqdordagi tartib va
qo`llanmani boshqarishning effektivligini oshirishga yo'l qo'ydi.
3.Tadbirkorlik faoliyatini rag'batlantirish: "Tadbirkorlik to`g'risida"gi qonun
boshqaruvi tashkil etildi. Bu qonun orqali aholi tadbirkorlik faoliyatini
rivojlantirish uchun kafolat va rag'batlantirishlar beriladi. Tadbirkorlikka
yo'naltirilgan erkinliklar va shartnomalar orqali tadbirkorlar ishbilarmonini
o'zgartirish va yangi tadbirkorlik sub'ektlarini yasash imkoniyatlari yaratildi.
4.Attracting_Uzbekistan_Investments_Program (AUIP): "O`zbekistonga
investitsiyalarni jalb etish dasturi" bo'yicha kelgusidagi shartlar va beriladigan
imtiyozlar haqida prezident farmoni e'lon qilindi. Ushbu dastur orqali xalqaro
investitsiya kompaniyalari va investorlarni O`zbekistonga jalb etish uchun
qo`llanma berildi.
5.Sifatni takomillashtirish: "O`zbekistonda ishlab chiqarish sifati hamda
standardlari to`g'risida"gi qonun ishlashga tushdi. Ushbu qonun ishlab
chiqarishdan o`tgan mahsulotlar sifatini nazorat qilish va yangi sifat standartlarini

qo`llab-quvvatlash maqsadida tashkil etildi.
Bu qonunlar va chora tadbirlar O`zbekiston iqtisodiyotining turli sohalarida
reformalarni amalga oshirish, investitsiyalarni jalb etish, soliq tizimini
takomillashtirish va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga ko`maklashmoqda.
Umid qilamizki, bu qonun va chora tadbirlar orqali O`zbekistondagi iqtisodiy
yangilanish va rivojlanish davom etadi.
Xulosa
Iqtisodiy qonunlar va jarayonlarni ilmiy bilish usullari, iqtisodiyot
sohasidagi o'qishlar, tadqiqotlar, tillar va kongresslarga qatnashish orqali olib
boriladi. Bu usullar orqali iqtisodiyotning vaqtincha va geografiyaviy
chegaralarning o'zgarishi bilan birga o'zgaruvchan iqtisodiy jarayonlarni o'rganish
imkoniyatiga ega bo'lish mumkin.Quyidagi ilmiy bilish usullari iqtisodiy qonunlar
va jarayonlarni o'rganishda keng qo'llaniladi:
1. Iqtisodiyot nazariyasi va tahlili: Iqtisodiyot nazariyasi, iqtisodiyotning
asosiy qonuniy va institutsional tuzilmasini o'rganishga yordam beradi. Bu usulda
iqtisodiyotning umumiy qonunlari, iqtisodiyotning tuzilishi, iste'mol qilish
prinsiplari, daromad, narxlarni ta'sirlovchi faktorlar, daromadning tashkili,
iqtisodiyotning yuritilishini ta'minlash va boshqa muhim mazkur mavzularni
o'rganishga intiladi.
2. Statistik analiz: Statistik analiz, iqtisodiyotning sohalarni tahlil qilish
uchun ma'lumotlar to'plamini to'playdi va tahlil qiladi. Bu usul, iqtisodiyotning
daromadi, ishlab chiqarish, iste'mol, narxlar, ishlab chiqarish qurollari va boshqa
iqtisodiy ko'rsatkichlarni o'rganishga imkon beradi.

3. Iqtisodiy modelleme: Iqtisodiy modelleme, iqtisodiy jarayonlarni
o'rganish uchun matematik modellar va formulalar qo'llanadi. Bu modellar,
iqtisodiyotning tarkibi, o'zaro aloqalari, iqtisodiyotning o'zgaruvchanliklari va
boshqa ko'rsatkichlarni hisobga oladi. Model yordamida iqtisodiy jarayonlarning
ta'riflari, tahlillari va prognozlanishi amalga oshiriladi.
4. Tarixiy tadqiqotlar: Iqtisodiyot tarixi, iqtisodiyotning o'tgan vaqtlarda
rivojlanishini va o'zgarishlarini o'rganish imkonini beradi. Bu usulda
iqtisodiyotning tarixiy jarayonlari, iqtisodiyotning o'tgan davrlarda qo'llanilgan
qonun va jarayonlari, iqtisodiyotning rivojlanish bosqichlari, iqtisodiyotning
tarixiy voqeliklari va o'zgarishlari o'rganiladi.
5. Iqtisodiyot davlatlari va tashkilotlari: Iqtisodiyot davlatlari va
tashkilotlari, iqtisodiyotning boshqa mamlakatlarda va tashkilotlarda o'rganish
imkonini beradi. Bu usulda iqtisodiyotning boshqa mamlakatlardagi qonun va
siyosatlar,iqtisodiy tashkilotlar, o'zaro hamkorlik va savdo aloqalari,
iqtisodiyotning boshqa mamlakatlar bilan tashkil etgan shartnomalar va boshqa
mavzular o'rganiladi.
Bu ilmiy bilish usullari iqtisodiyotning rivojlanishi, iqtisodiy qonunlar va
jarayonlar tuzilishi, iqtisodiyotning muzokaralar yoli bilan o'rganishi va
iqtisodiyotning samaradorligi va rsustainabilitysiga erishishda muhim ahamiyatga
ega bo'ladi. Bu usullar iqtisodiyotning obyektiv va ilmiy tarzda tahlil qilishga
yordam beradi va iqtisodiyot sohasidagi qarorlar va siyosatlar uchun asosiy
ma'lumotlar ta'minlaydi.Barcha usullar kombinatsiyasi iqtisodiyotning tashkiliy va
samaradorlikning oshishiga yordam beradi. Iqtisodiyotning o'zgarishlari va
qonuniy jarayonlari o'rganish, iqtisodiyotning rivojlangan vaqtincha tahlili,
iqtisodiyotning mohiyatini tushunish va o'zgarishlarni prognozlash imkonlarini
beradi. Bundan tashqari, ilmiy bilish usullari iqtisodiyotning tartib va nizomni
oshirishda va yangi iqtisodiy qonun va jarayonlarni shakllantirishda ham muhim
ahamiyatga ega. Iqtisodiyotning taraqqiyot yo'lidagi muammolar va ularning
yechimlari, iqtisodiyotning iste'mol qilish, daromad tasnifi, investitsiyalar, soliq
tizimi, iste'mol resurslari boshqarmasi va boshqalar kabi muhim sohalarda ilmiy

tadqiqotlar va tahlillar bilan yondashish imkonini beradi. Umuman olganda,
iqtisodiyotning rivojlanishi va maqbul qonun va jarayonlarni shakllantirishi uchun
ilmiy bilish usullari katta ahamiyatga ega. Bu usullar iqtisodiyotning objektivlik,
tahlil, prognozlash, rivojlanishni ta'minlash va samaradorlikni oshirishda katta rol
o'ynaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati
1. SH.Shodmonov, U. G’afurov. Bozor iqtisodiyoti asoslari. Ilmiy-
ommabop nashr. - T.: TDIU.
2. T.Jo’raev Iqsodiyot nazariyasi . Ko’rgazmali ko’lanmalar va test
savollari . 1- Qism; T.: "Fan va texnologiya ", 2005.
3. 54. T.Jo’raev Iqsodiyot nazariyasi . Ko’rgazmali ko’lanmalar va test
savollari . 2- Qism; T.: "Fan va texnologiya ", 2005.
4. SH.SH.Shodmonov ,U.V G’afurov. Iqtisodiyot nazariyasi. T.: «Fan va
texnologiya». 2005
5. M.YO`LDOSHEV,Sh.MAMATQULOV,F.YO`LDOSHEV
IQTISODIYOT NAZARIYASI Kasb-hunar kollejlari uchun darslik
Internet saytlari
www.uza.uz – O’zb е kiston R е spublikasi Milliy Axborot Ag е ntligi rasmiy
sayti.
www.stat.uz – O’zb е kiston R е spublikasi Davlat statistika qo’mitasining
rasmiy sayti
www.lex.uz

iqtisodiy qonunlar va jarayonlarni ilmiy bilish usullari

Sotib olish