Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish, uning vositalari va usullari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	73.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

0 Sotish

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish, uning vositalari va usullari

Sotib olish

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish, uning vositalari
va usullari
MUNDARIJA
KIRISH. ..................................................................................................................... 2
1.IQTISODIYOTNI DAVLAT TOMONIDAN TARTIBGA SOLISHNING
ASOSIY USULLARI VA SHAKLLARI. ................................................................ 5
2.O‘ZBEKISTON IQTISODIYOTINI ISLOH QILISH STRATEGIYASINI
YARATILISHI. ....................................................................................................... 15
3.DAVLATNING MAMLAKAT IQTISODIYOTINI XAVFSIZLIGINI
TA’MINLASH VAZIFALARI. .............................................................................. 21
XULOSA. ................................................................................................................ 24
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI. ............................................ 27
KIRISH…………………………………………………………… . ………………3
1.IQTISODIYOTNI DAVLAT TOMONIDAN TARTIBGA SOLISHNING
ASOSIY USULLARI VA SHAKLLARI. ..............................................................................
2.O ‘ ZBEKISTON IQTISODIYOTINI ISLOH QILISH STRATEGIYASINI
YARATILISHI. .....................................................................................................................
3.DAVLATNING MAMLAKAT IQTISODIYOTINI XAVFSIZLIGINI
TA’MINLASH VAZIFALARI. ............................................................................................
XULOSA. ...............................................................................................................................
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI. ........................................................
1

KIRISH.
Kurs ishi dolzarbligi . Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish, uning
vositalari va usullari, iqtisodiyotning boshqarish va rivojlanishiga yordam berishi
haqida ma’lumotlarni asoslash.
Kurs ishi maqsadi va vazifalari . Iqtisodiyotni davlat tomonidan
boshqarishda yuzaga kelgan kamchiliklar va muammolarni o‘rganish va ularga
yechimlar izlash.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish, uning vositalari va usullari,
iqtisodiyotning boshqarish va rivojlanishiga yordam berishi haqida ma’lumotlarni
asoslaydi. Bu tartib bilan, davlat iqtisodiy faoliyatni nazorat qiladi, iqtisodiy
siyosatlar va vositalar orqali iqtisodiyotni boshqaradi, resurslarni taqsimlaydi,
sanoq va sohaning talab va taklifini tahlil qiladi, investitsiyalar va innovatsiyalarni
rag'batlantiradi va iqtisodiy rivojlanishni kuchaytiradi.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning asosiy vositalari va
usullari quyidagilardir:
Iqtisodiy siyosatlar : Davlat iqtisodiyotni boshqarishda iqtisodiy siyosatlar
belgilash bilan shug'ullanadi. Bu siyosatlar, sanoq sohasidagi to'lovlar, soliq
siyosati, valyuta siyosati, bozor munosabatlari, investitsiya va innovatsiya
rag'batlantirish, ish haqida qonunlar, sotsial ta'lim va sotsial muhofaza siyosati kabi
turli sohalarda iqtisodiyotga yo'naltiriladi.
Iqtisodiy tahlil va prognozlash : Davlat, iqtisodiyotning holatini va
rivojlanishini tahlil etish, statistika ma'lumotlardan foydalanish, iqtisodiy
indikatorlarni o'rganish va iqtisodiyotning kelajakdagi yo'nalishlarini bashorat etish
uchun tahlil va prognozlashni amalga oshiradi.
Resurslarni taqsimlash : Davlat, iqtisodiy resurslarni taqsimlash va ulardan
samarali foydalanish uchun mehanizmlar yaratadi. Bu resurslar, investitsiyalar,
moliyaviy resurslar, inson manbalari, tabiiy resurslar, infrastruktura va boshqa
iqtisodiy infratuzilma resurslarini o'z ichiga oladi.
2

Mablag'larni moliyalashtirish : Davlat, moliyalashtirish vositalari orqali
mablag'larni to'playadi va sarflashni boshqaradi. Bu, soliq to'lovlari,
moliyalashtirish siyosati va moliyalashtirish institutlari yordamida amalga
oshiriladi. Mablag'lar, davlat byudjeti, investitsiyalar, sotsial muhofaza tizimi va
boshqa iqtisodiy sohalarga moliyaviy resurslarni taqsimlashda ishlatiladi.
Iqtisodiy institutlar : Davlat, iqtisodiy faoliyatni boshqarish uchun iqtisodiy
institutlar yaratadi. Bu institutlar, moliyalashtirish organlari, iqtisodiyotni
boshqarish tashkilotlari, statistika va tahlil institutlari, investitsiya banklari, valyuta
va mablag'lar bozorlarini boshqaruvchi tashkilotlar va boshqa iqtisodiy
institutlardan iborat bo'ladi.
Bu usullar va vositalar, davlatning iqtisodiyotni tartibga solishda o'z
vazifalarini amalga oshirishga yordam beradi. Ularning samaradorligi va to'g'ri
ishlashi iqtisodiyotning rivojlanish darajasini, sodiqligini va insonlar uchun yaxshi
ko'rsatkichlarni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning asosiy vazifalari
quyidagilardir:
Ekonomik iste'molning ta'minlanishi : Davlat, resurslarni taqsimlash,
investitsiyalar, innovatsiyalar, sanoq va sohaning talab va taklifini tahlil qilish,
infratuzilma va kommunikatsiyalarni rivojlantirish, biznes muhitini yaxshilash,
bozor munosabatlari va tadbirkorlik sharoitlarini rivojlantirish kabi vositalar orqali
ekonomik iste'molning ta'minlanishini amalga oshiradi.
Iqtisodiyotning stabilizatsiyasi : Davlat, iqtisodiyotning stabilizatsiyasini
ta'minlash uchun moliyaviy siyosatlar, valyuta siyosati, narxlarni nazorat qilish,
daromadlar va soliq to'lovlari, ish haqida qonunlar, inflyatsiyani boshqarish,
ishsizlikni kamaytirish va boshqa iqtisodiy stabilizatsiya usullarini amalga
oshiradi.
Sotsial muhofazani ta'minlash : Davlat, sotsial muhofazani ta'minlash
uchun sotsial ta'lim, sog'lomlik xizmatlari, pensionlar, ish haqida qonunlar,
ishsizlikka qarshi kurashish, ko'pfarzandlik va ko'p oilalarga yordam berish, chet
3

ellikalar bilan iqtisodiy hamkorlik va boshqa tadbirlar orqali insonlarning sotsial
muhofazasini ta'minlaydi.
Tarif rejalar va soliq siyosati : Davlat, iqtisodiyotning tarif rejalarini
belgilaydi, soliq siyosatini shakllantiradi va soliq to'lovlari orqali mablag'larni
to'playdi. Bu orqali, davlat moliyalashtirishning to'g'ri ishlashi va resurslarni
samarali taqsimlashni ta'minlaydi.
Iqtisodiy rivojlanishni rag'batlantirish : Davlat, iqtisodiy rivojlanishni
rag'batlantirish uchun investitsiyalar, innovatsiyalar, iqtisodiy tashkilotlarni
rivojlantirish, sanoq va sohaning talab va taklifini sezish, bozor munosabatlari va
eksport potensialini oshirish, infrastruktura va kommunikatsiyalarni rivojlantirish,
iqtisodiy reformalar va boshqa tadbirlar amalga oshiradi.
Prezident jahondagi nobarqaror vaziyatda O‘zbekiston iqtisodiyotini qo‘llab-
quvvatlash va tashqi xatarlarni yumshatish bo‘yicha topshiriqlar berdi. Jumladan,
ayrim oziq-ovqat mahsulotlari importiga aksiz solig‘i va bojxona bojlari qayta
ko‘rib chiqiladi, tadbirkorlarga 10 trln so‘m «revolver» kreditlar beriladi. Yil
yakunigacha Rossiya, Ukraina va Belarus bilan ishlayotganlarning debitor
qarzdorligi uchun jarima va penya qo‘llanilmaydi.
4

1.IQTISODIYOTNI DAVLAT TOMONIDAN TARTIBGA SOLISHNING
ASOSIY USULLARI VA SHAKLLARI.
Iqtisodiyot o'zini-o'zi tartibga solish davrida bozor mexanizmi uzoq vaqt
mobaynida iqtisodiyotni tartibga solishning yagona mexanizmi bo'ldi. Iqtisodiyotni
davlat tomonidan tartibga solish zarurati va uni bozor bilan uyg'unlashtirish biroz
keyinroq yuzaga keldi. Iqtisodiyotni davIat tomonidan tartibga solishning
rivojlanishini ikki yirik bosqichga bo'lish mumkin: 1. Ikkinchi jaxon urushiga
qadar 2. Ikkinchi jahon urushidan keyin.
Birinchi bosqichda davlat kapitalni tavar ishlab chiqarilish uchun qulay
shart-sharoitlar yaratib berdi. Mehnat va soliq, savdo va ijtimoiy qonunchilik
asosIari ishlab chiqardi.Erkin raqobat davrida davlat zavodlar va temiryo'l
qurilishida xususiy kapitalni kengaytirish yo'li bilan xo'jalik jarayonida ishtirok
etishni boshladi. Shu bilan birga davlat alohida sohalarni tartibga solishni boshIadi
agrar soha,pul-kredit va boshqalar.
Ikkinchi bosqichda bir qator davlat tarmoqlami rejalashtirishga, milliy va
hududiy rivojIanishni dasturlashtirishga davlatning budjet-kredit sohasida
iqtisodiyotni tartibga solish faolligini oshirishdi. Iqtisodiy rivojlanishda davlat
aralashuvi umumiqtisodiy xususiyatga ega bo'lib, davlat uzoq muddatli strategik
maqsadlarni ishlab chiqdi. Bu bosqich integratsion inifoqlar doirasida xalqaro
darajadagi o'rta muddatli umumdavlat kelishuvlari bo'yicha davlat faoliyatlarini
tavsiflaydi. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish xususiy kapitalni takror
ishlab chiqarilishi uchun qulay sharoit yaratishdan to iqtisodiy hamkorlik doirasida
o'rta muddatli umumdavlat dasturini xalqaro kelishuvlar darajasigacha bo'lgan yo'li
bosib o'tildi.Hozirgi kunda davlat iqtisodiy tizimda iqtisodiy indikatorga faol ta'sir
etuvchi yagona va asosiy tartibga soluvchi, muvofiqlashtiruvchi markaziga
aylanmoqda, iqtisodiy o'zgarishlarga qulay sharoit yaratmoqda. Bozor
iqtisodiyotini har javhalarda tartibga solishda davlat boshqaruviga zaruriy element
sifatida qaraladi.
Umumiy holda iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning asosiy
maqsadi:
5

1. Iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikka erishish;
2. Bozorni amal qilishi uchun qulay sharoit yaratish;
3. Iqtisodiy o'sishning barqarorlik darajasini ta'minlash;
4. Iqtisodiyotda tarkibiy o'zgarishlami boshqarish;
5. Ijtimoiy taraqqiyotni ta'minlash;
6. Ekologik va demografik muammolami hal etish hisoblanadi.
Bozor - insoniyat taraqqiyotining buyuk yutuqlaridan biri.Uning
rivojilanishi uzoq yo'lni bosib o'tgan: bu jarayon kichik-kichik ishlab
chiqaruvchilar bilan iste 'molchilar o'rtasidagi aloqaIar sifatidagi oddiy
shakllaridan boshlab to zamonaviy ishlab chiqarish faoliyatining barcha
shakllari.Jamiyat iqtisodiy subyektlari o'rtasidagi rivojlangan iqtisodiy
munosabatlari, ijtimoiy mahsulotni yaratishdan to uni iste'mol etishgacha bo'lgan
davrni qamrab oladi. Bozor - bu turli ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish
ko'rinishidagi faoliyatlarni muvofiqlashtiruvchi murakkab mexanizmdir. Bunda
ijtimoiy mehnat taqsimoti va xususiy mulkchilik bozorni hal etuvchi shartlari bo'lib
hisoblanadi. Bozor iqtisodiyotida tadbirkorlik faoliyatining erkinliklari,ishlab
chiqaruvchilarning moddiy manfaatdorliklari raqobatga undovchi asosiy kuch
bo'lib hisoblanadi.
Koreyscha ta’limot davlatning iqtisodiyotga faol aralashuvini zarur deb
hisoblaydi, neoliberalizm 1
(neoliberalizm iqtisodiy nazariyaning asosiy yo‘nalishi,
1930-yillarda vujudga kelgan va 1980-1990-yillarning asosiy mafkurasi sifatida
shakllangan yo‘nalishdir.) iqtisodiyotni nisbatan passiv tartibga solishni qo‘llab-
quvvatlaydi davlat. Neoliberalistlar iqtisodiyotni liberallashtirish, erkin narxlarni
belgilash, xususiy mulk va iqtisodiyotni boshqaradigan nodavlat sub'ektlarni
qo'llab-quvvatlaydi. Iqtisodiyotni boshqarishda davlatning roli "tungi qorovul"
yoki "sport hakami"ga o'xshash bo'lishi ko'zda tutilgan. Neoklassik
iqtisodchilarning fikricha, narx mexanizmi va bozorni tartibga solish ko'p hollarda
resurslardan optimal, samarali foydalanishni ta'minlaydi. Biroq, ba'zi hollarda
1
.https://www.gazeta.uz sahifasi ma’lumotlari asosida
6

bozor ulardan samarali foydalanishni ta'minlay olmaydi. Bunday hollarda davlat
taqsimlash mexanizmini yo‘lga qo‘yish orqali iqtisodiy resurslardan samarali
foydalanishni ta’minlashda ijobiy rol o‘ynashi mumkin.
So‘nggi yillarda respublika iqtisodiyotida davlatning roli va ishtirokini
qisqartirish, iqtisodiyot tarmoqlarini boshqarishga bozor prinsiplari va
mexanizmlarini keng joriy qilish, shuningdek aholi farovonligi va turmush
darajasini oshirish bo‘yicha aniq maqsadga yo‘naltirilgan chora-tadbirlar amalga
oshirildi.
Shu bilan birga, iqtisodiyot organlarining amaldagi tuzilmasi, ularning ishini
tashkil qilish prinsip va usullari iqtisodiyotni boshqarishning zamonaviy
talablariga, shuningdek iqtisodiyot tarmoqlaridagi tuzilmaviy o‘zgartirishlarga
javob bermaydi.
Xususan, iqtisodiyotning o‘zgarishi sharoitida mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning asoslangan maqsadli yo‘nalishlarini (indikatorlarini)
shakllantirish, shuningdek mavjud ichki va tashqi omillarni hamda islohotlarning
strategik ustuvor yo‘nalishlarini hisobga olgan holda iqtisodiy o‘sishning yangi
manbalarini aniqlash tizimi mavjud emas.
Iqtisodiyotning hududiy va tarmoq taraqqiyoti, shu jumladan urbanizatsiya
salohiyatini amalga oshirish orqali mutanosiblikni ta’minlash uchun ishlab
chiqarish kuchlarini joylashtirish borasidagi ishlarni muvofiqlashtirish tizimi
kerakli darajada yo‘lga qo‘yilmagan.
Bozor tamoyillarini keng joriy etish, mahalliy ishlab chiqarishni
diversifikatsiya qilish, bozorni raqobatbardosh tovarlar bilan to‘ldirish va ularni
tashqi bozorlarga yo‘naltirish hajmlarini oshirish bo‘yicha zarur tadbirlar ishlab
chiqilmayapti.Natijada, barqaror ishchi o‘rinlari yaratish darajasi pastligicha
saqlanib qolayotganligi aholini, ayniqsa qishloq aholisini barqaror daromad
manbai bilan ta’minlash imkonini bermaydi va sifatli inson kapitalini
rivojlantirishga to‘sqinlik qiladi.
Iqtisodiyot organlari faoliyati samaradorligini tubdan oshirish, ularni
mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish “lokomotiviga” aylantirish,
7

iqtisodiyotni boshqarishning bozor mexanizmlarini joriy etish maqsadida,
shuningdek 2023 — 2030-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning
beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasiga 2
asosan belgilangan
vazifalarga muvofiq:
1. O‘zbekiston Respublikasi 3
Iqtisodiyot vazirligi O‘zbekiston Respublikasi
Iqtisodiyot va sanoat vazirligi etib qayta tashkil etilsin va quyidagilar uning asosiy
vazifalari etib belgilansin:
Makroiqtisodiy indikatorlarni tahlil qilish va prognozlash asosida
iqtisodiyotni boshqarishning bozor mexanizmlarini joriy etish va iqtisodiyotning
real sektori holati, tashqi bozorlari konyunkturasi hamda global va mintaqaviy
iqtisodiy rivojlanish tendensiyalari bilan bog‘liq holda iqtisodiyot asosiy sohalarini
rivojlantirish strategiyasini shakllantirish;
Xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni rag‘batlantirish, ishbilarmonlik
muhitini yaxshilash va “xufyona” iqtisodiyot ulushini qisqartirish uchun qulay
sharoit yaratish , jumladan iqtisodiy jarayonlarda davlat ishtirokini qisqartirish,
byurokratik to‘siqlarni bartaraf etish, moliyaviy va ishlab chiqarish resurslaridan
foydalanish qulayligini ta’minlash, shuningdek kichik sanoat zonalari
salohiyatidan samarali foydalanish orqali bunga erishish;
Milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish va diversifikatsiya
qilishni, shuningdek hududlar va tarmoqlarni rivojlantirish uyg‘unligini ta’minlash
maqsadida ishlab chiqarish kuchlarini samarali joylashtirish, hududlarning mavjud
tabiiy va iqtisodiy resurslaridan samarali foydalanish asosida mamlakat sanoatini
rivojlantirish strategiyalarini (modellarini) ishlab chiqish ;
Innovatsiya ishlanmalari va texnologiyalarini joriy qilish, mehnat
unumdorligini oshirish, ishlov berish tarmoqlarini jadal rivojlantirish va yuqori
qo‘shilgan qiymatli tayyor raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni
2
https://lex.uz/acts/-3107036#-3109146 sahifa manzili
3
O'zbekiston Respublikasining «O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
to'g'risida»gi (yangi tahriri) qonuni, 2023-yil 14-avgust
8

kengaytirish asosida tovar bozorlari muvozanatini ta’minlash bo‘yicha tizimli
chora-tadbirlarni amalga oshirish ;
Eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarishni rag‘batlantirishga qaratilgan
sanoat siyosatini amalga oshirish, ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni
chuqurlashtirish asosida uning importga qaramligini kamaytirish orqali milliy
iqtisodiyotning eksport salohiyatini oshirish maqsadida tashqi iqtisodiy faoliyatni
rivojlantirishning strategik yo‘nalishlarini ishlab chiqish ;
Shuningdek respublika hududlari va xorijiy davlatlar o‘rtasidagi hamkorlik
munosabatlarini kengaytirish;
Urbanizatsiya sohasida davlat siyosatini kuchaytirish, ishlab chiqarishlarni
oqilona joylashtirish, turar joylarni muhandislik, transport va ijtimoiy infratuzilma
bilan birgalikda qurishni inobatga olgan holda urbanizatsiya jarayonlarini davlat
tomonidan samarali tartibga solishni ta’minlash , shuningdek yer uchastkalariga oid
zamonaviy bozor mexanizmlarini joriy etish;
Barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, milliy iqtisodiyotning
raqobatbardoshligini oshirish, sanoat salohiyatini mustahkamlash va hududlarni
kompleks rivojlantirish maqsadida investitsiyalarni jalb qilish sohalari va
tarmoqlarini aniqlash orqali mamlakatning faol investitsiya siyosatini ishlab
chiqish va amalga oshirishda ishtirok etish ;
Milliy iqtisodiyotni rivojlantirish va uning raqobatdoshligini oshirishning
asosiy resurslari va omillaridan biri sifatida inson kapitalining darajasi va sifatini ,
ustuvor ravishda qishloq joylarida , yaxshilash bo‘yicha kompleks tahlil olib borish
va chora-tadbirlarni ishlab chiqish ;
Iqtisodiyot organlari faoliyatiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining joriy etilishini ta’minlash , kadrlarni qayta tayyorlash va
malakasini oshirish, vazirlik apparati va uning tarkibiy bo‘linmalarining, ustuvor
ravishda o‘ziga biriktirilgan sohadagi aniq natijalarga erishish, oldiga qo‘yilgan
vazifalarni o‘z vaqtida va sifatli bajarishi uchun xodimlarning shaxsiy
javobgarligini oshirishga yo‘naltirilgan ish shakllari va usullarini takomillashtirish;
9

O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari
mablag‘lari hisobidan moliyalashtiriladigan loyihalarni o‘z vaqtida va sifatli
amalga oshirishda ko‘maklashish , mamlakatni rivojlantirish davlat dasturlari va
investitsiya dasturlarini shakllantirish va amalga oshirish doirasidagi loyihalarni,
ularning loyiha oldi, loyiha va tender hujjatlarini, texnik topshiriqlarni
ekspertizadan o‘tkazish bo‘yicha idoralararo kompleks tizimini tashkil qilish.
Hududlarda sanoatni rivojlantirish bo‘yicha aniq maqsadga qaratilgan
hududiy dasturlarni ishlab chiqish hamda ushbu dasturlarni vazirliklar va idoralar
tomonidan amalga oshirilishini muvofiqlashtirish;
Hududlarga to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish bo‘yicha
belgilangan dasturlar asosida import o‘rnini bosuvchi ishlab chiqarishni jadal
rivojlantirish, sanoatni modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hamda ishlab
chiqarish kuchlarini samarali joylashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish;
Yer-suv resurslaridan oqilona foydalanish va qishloq xo‘jaligi ekinlarini
maqbul joylashtirish, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini tarkibiy jihatdan
o‘zgartirish, urug‘chilik va seleksiya ishlarini rivojlantirish, zamonaviy
agrotexnologiyalarni va suvdan tejamkor foydalanish usullarini joriy etish,
yerlarning meliorativ holatini yaxshilash yuzasidan mutasaddi vazirliklar, idoralar
va hokimliklar tomonidan olib borilayotgan ishlarda bevosita ishtirok etish;
Klaster asosida xomashyoni, shu jumladan paxta, meva-sabzavot,
parrandachilik, baliqchilik va go‘sht-sut mahsulotlarini chuqur qayta ishlash
bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlarni amalga oshirish;
Hududlarda muhandislik, yo‘l-transport va kommunikatsiya
infratuzilmalarini rivojlantirish, transport xizmatlari ko‘rsatish tizimini
takomillashtirish, uy-joy kommunal xizmatlar ko‘rsatish darajasi va sifatini tubdan
yangilash, sanitariya tizimlarini yaxshilash va aholini toza ichimlik suvi bilan
ta’minlash ishlarini muvofiqlashtirish;
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasi ortda qolayotgan tuman va shaharlarda
sanoat va xizmat ko‘rsatishni rivojlantirish, ularning tabiiy boyliklari, geografik
10

joylashuvi, mehnat resurslari va boshqa salohiyatidan samarali foydalanilishini
hamda bu borada kompleks dasturlarning amalga oshirilishini ta’minlash;
Aholining ijtimoiy himoyasini kuchaytirish, shu jumladan hududlarda ishsiz
aholini, ayniqsa, yoshlarni doimiy mehnatga jalb etish, turmush darajasi va sifatini
oshirish, yashash sharoitlarini yaxshilash, tibbiyot, ta’lim va xizmat ko‘rsatish
sohalarini rivojlantirish bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlarni muvofiqlashtirish.
2. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni
qisqartirish vazirligi mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy va industrial rivojlantirish
sohasida davlat siyosatini, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi investitsiya
siyosatining strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish bo‘yicha vakolatli
davlat organi etib belgilansin .
3. Belgilab qo‘yilsinki:
O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirish davlat dasturlari va investitsiya
dasturlari O‘zbekiston Respublikasining o‘rta muddatli investitsiya siyosati
strategiyasi asosida ishlab chiqiladi;
O‘zbekiston Respublikasining o‘rta muddatli investitsiya siyosati
strategiyasi O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni
qisqartirish vazirligi tomonidan O‘zbekiston Respublikasini 2030-yilgacha
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish Konsepsiyasi, hududlar va tarmoqlarni
rivojlantirish konsepsiyalari, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va
O‘zbekiston Respublikasi Hukumati tomonidan tasdiqlangan dastur va qarorlar
asosida shakllantiriladi;
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish
tomonidan o‘z vakolati doirasida qabul qilingan va normativ-huquqiy xaraktyerga
ega qarorlarining ijrosi davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat
hokimiyati organlari, mulkchilik shakli va idoraviy bo‘ysunuvidan qat’iy nazar
barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlari uchun majburiy hisoblanadi;
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish
vazirligi, uning tizim va hududiy tashkilotlarini moliyalashtirish va moddiy-texnik
ta’minlash O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjeti, budjetdan tashqari
11

jamg‘armalar va qonunchilik bilan taqiqlanmagan boshqa mablag‘lar hisobidan
amalga oshiriladi.
4. Shunday tartib o‘rnatilsinki, unga ko‘ra:
barcha normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini, shu jumladan davlat
rivojlanish dasturlari va investitsiya dasturlarini yakuniy bosqichda O‘zbekiston
Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi bilan
kelishish Adliya vazirligiga huquqiy ekspertizadan o‘tkazish uchun kiritishdan
oldin amalga oshiriladi;
O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi hamda
kichik sanoat zonalari direksiyalari Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni
qisqartirish vazirligiga rivojlanish davlat dasturlari va investitsiya dasturlariga
kiritilgan loyihalarning, shuningdek kichik sanoat zonalari hududida amalga
oshirilayotgan loyihalarning bajarilishi yuzasidan har chorakda ma’lumot taqdim
etib boradilar;
Investitsiya siyosati strategiyasi ijrosi O‘zbekiston Respublikasi
Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi tomonidan davlat rivojlanish dasturlari va
investitsiya dasturlarini tayyorlash va ijrosini ta’minlash orqali amalga oshiriladi;
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish
vazirligi o‘z vakolati doirasida davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy
davlat hokimiyati organlariga ular tomonidan qabul qilingan normativ-huquqiy
hujjatlarni bekor qilish yoki qayta ko‘rib chiqish bo‘yicha taqdimnoma kiritish
huquqiga ega;
Kichik sanoat zonalari hududida qiymati 7,0 mln. AQSh doll. ekvivalenti
hisobidan yuqori bo‘lgan investitsiya loyihalarini amalga oshirish bo‘yicha
ma’muriy kengashlar qarorlari O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va
kambag‘allikni qisqartirish vazirligi bilan kelishilishi lozim;
5. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni
qisqartirish vazirligiga quyidagi maqsadlar uchun shartnoma asosida, jumladan
xorijiy konsultantlar va ekspertlarni, shuningdek texnik ko‘mak va grant
mablag‘larini jalb qilishga ruxsat etilsin:
12

Investitsiya va sanoat siyosati strategiyalarini ishlab chiqish sohasida ilg‘or
xalqaro tajribani o‘rganish va tatbiq etish, shuningdek vazirlikka yuklatilgan
boshqa vazifalar va topshiriqlarni bajarish;
Vazirlik va uning tarkibiy bo‘linmalari xodimlarini qayta tayyorlash va
malakasini oshirish, shuningdek ijtimoiy-iqtisodiy va industrial rivojlantirishning
dolzarb masalalari bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazish, investitsiya siyosati
strategiyasini ishlab chiqish;
Xorijiy mamlakatlarning tegishli vazirliklari va idoralari bilan samarali va
o‘zaro manfaatli hamkorlik o‘rnatish.
6. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni
qisqartirish vazirligi Moliya vazirligi va Investitsiyalar bo‘yicha davlat qo‘mitasi
bilan birgalikda ishlab chiqilgan O‘zbekiston Respublikasini 2030-yilgacha
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish Konsepsiyasi loyihasi asosida, hududlar va
tarmoqlarni rivojlantirish konsepsiyalari hamda ekspertlar jamoatchiligi orasidagi
muhokamalarning natijalarini hisobga olgan holda 2022-yil 1-oktabrga qadar
Konsepsiyaning, shu jumladan investitsiya siyosati strategiyasini o‘z ichiga olgan
yakuniy variantini belgilangan tartibda kiritsin.
8. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi, Moliya vazirligi
va O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar bo‘yicha davlat qo‘mitasining
quyidagi takliflariga rozilik berilsin:
a) Kichik sanoat zonalari ishtirokchilari uchun imtiyoz va
preferensiyalarni ularni amaldagi ishtirokchilar uchun 2022-yil 1-yanvargacha
saqlab qolgan holda bekor qilish;
b) Kichik sanoat zonalari ishtirokchilariga quyidagi huquqlarni berish:
O’z mablag‘lari hisobiga qurilgan bino va inshootlarga (yoki ularning
qismlariga) mulk huquqini o‘rnatilgan tartibda rasmiylashtirish;
Investitsiya va boshqa ijtimoiy majburiyatlarni to‘liq bajargan taqdirda,
biroq kichik sanoat zonasi ishtirokchisi maqomini olgan davridan boshlab kamida
5 yil muddat o‘tgandan keyin, o‘zlariga berilgan binolar va inshootlarni (yoki
ularning qismlarini) xususiylashtirish;
13

Rekonstruksiya qilish yoki kapital ta’mirlashni o‘z mablag‘lari hisobidan
amalga oshirgan taqdirda, biroq kichik sanoat zonasi ishtirokchisi maqomini olgan
davridan boshlab kamida 3 yil muddat o‘tgandan keyin, binolar va inshootlarni
(yoki ularning qismlarini) xususiylashtirish;
Shunday tartib o‘rnatilsinki, unga ko‘ra bino va inshootlarni (yoki ularning
qismlarini) rekonstruksiya qilish yoki kapital ta’mirlash uchun kichik sanoat zonasi
ishtirokchisi tomonidan ajratilgan mablag‘lar ularni xususiylashtirishda hisobga
olinadi.
9. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bir oy muddatda
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligining faoliyatini tashkil
etish to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori loyihasini
belgilangan tartibda kiritsin.
10. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi manfaatdor
idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasiga:
Mazkur Farmon talablaridan kelib chiqib, sanoat sohasidagi xo‘jalik
boshqaruvi organlari vazifalari, funksiyalari va vakolatlarini qayta ko‘rib chiqish
bo‘yicha takliflar;
Qonun hujjatlariga ushbu Farmondan kelib chiqadigan o‘zgartirish va
qo‘shimchalar to‘g‘risida takliflar kiritsin.
11.Mazkur Farmonning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasining
Bosh vaziri A.N. Aripov, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi
rahbari Z.Sh. Nizomiddinov va O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri o‘rinbosari
— moliya vaziri J.A. Qo‘chqorov zimmasiga yuklansin.
14

2.O ‘ ZBEKISTON IQTISODIYOTINI ISLOH QILISH STRATEGIYASINI
YARATILISHI.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish va rivojlantirish, ishbilarmonlik muhitini
yaxshilash, iqtisodiyot tarmoqlarining raqobatbardoshligini oshirish bo‘yicha tub
islohotlarni amalga oshirishga qaratilgan 2023 — 2030-yillarda O‘zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Taraqqiyot
strategiyasini amalga oshirish mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining
barqaror, ijobiy o‘sishini ta’minlamoqda.
Respublikamizda makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, valyuta bozorini
erkinlashtirish, yuqori likvidli tovarlarni sotishning bozor usullarini joriy etish,
tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish bo‘yicha amalga oshirilgan
chora-tadbirlar aholining keng qatlamlarini tadbirkorlik faoliyatiga faol jalb qilish
uchun qulay shart-sharoitlar yaratdi hamda iqtisodiy islohotlarni izchil davom
ettirish uchun mustahkam zamin yaratdi.
Iqtisodiyot tarmoqlarida chuqur tarkibiy o‘zgartirishlarni amalga oshirish,
tovarlar va xizmatlarning sifatli bozorini shakllantirgan holda raqobatbardosh
bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonini jadallashtirish, aholini ijtimoiy himoya qilish
tizimini takomillashtirish va mustahkamlash, davlat aktivlarini boshqarishda bozor
tamoyillarini joriy etish mamlakat iqtisodiy taraqqiyotining yangi bosqichida
muhim ahamiyat kasb etadi.
Iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish va rivojlantirish, iqtisodiy salohiyatni
kengaytirish bo‘yicha chora-tadbirlarni izchil amalga oshirish, tadbirkorlik
subyektlari raqobatbardoshligi va faoliyati samaradorligini kuchaytirish asosida
aholi turmush darajasini oshirish maqsadida, shuningdek, 2017 — 2021-yillarda
O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha
Harakatlar strategiyasiga muvofiq:
1. Jahon banki va boshqa xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlikda
ishlab chiqilgan 2021 — 2023-yillarda O‘zbekiston Respublikasida tarkibiy
islohotlar asosiy yo‘nalishlarining “ Yo‘l xaritasi ” (keyingi o‘rinlarda —
15

“Islohotlar yo‘l xaritasi”) 1-ilovaga muvofiq tasdiqlansin va unda quyidagi chora-
tadbirlar nazarda tutilsin:
Makroiqtisodiy barqarorlikni saqlab turish, samarali fiskal siyosatni yuritish,
soliqqa tortish tizimi va soliq ma’muriyatchiligini tubdan isloh qilish;
Asosiy resurslarni taqsimlashda bozor tamoyillarini keng joriy qilish asosida
respublikaning raqobatbardosh bozor iqtisodiyotiga o‘tishi jarayonlarini
tezlashtirish;
Fuqarolarning ijtimoiy himoyasi va ularga davlat xizmatlarini ko‘rsatish
tizimini mustahkamlash, aholining ijtimoiy ko‘makka muhtoj qatlamlarini himoya
qilish hajmlari va turlarini ko‘paytirish;
Davlat boshqaruvi tizimi samaradorligini yanada oshirish, xususiy sektorni
rivojlantirish va tadbirkorlik subyektlarini qo‘llab-quvvatlash;
Tabiiy boyliklardan foydalanish samaradorligini oshirish, atrof-muhit
muhofazasini ta’minlash, suv resurslarini boshqarishni takomillashtirish, irrigatsiya
va melioratsiya tizimlarini modernizatsiya qilish.
2. Quyidagilar:
2021 — 2023-yillarda O‘zbekiston Respublikasida tarkibiy islohotlar asosiy
yo‘nalishlarining “Yo‘l xaritasi”ni amalga oshirishni ta’minlash bo‘yicha Iqtisodiy
kengash (keyingi o‘rinlarda — Iqtisodiy kengash) 2-ilovaga muvofiq;
Iqtisodiy kengash huzurida “Islohotlar yo‘l xaritasi”dagi aniq chora-
tadbirlarning eng muhim yo‘nalishlarini ekspertizadan o‘tkazuvchi, xorijiy
mutaxassislardan iborat Xalqaro ekspertlar guruhi tashkil etilsin.
Iqtisodiy kengash (A. Aripov) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Administratsiyasi bilan kelishilgan holda bir hafta muddatda “Islohotlar yo‘l
i
xaritasi”da nazarda tutilgan tarkibiy islohotlarning asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha
ekspert guruhlari tarkiblarini tasdiqlasin hamda ularni vazirlik va idoralarning
mas’uliyatli, istiqbolli va yuksak kasbiy mahoratga ega yosh kadrlar bilan
to‘ldirsin.
3. Quyidagilar Iqtisodiy kengashning asosiy vazifalari etib belgilansin:
16

Ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishga to‘sqinlik qilayotgan
muammolarni va xatarlarni tahlil qilish va aniqlash, tahlil natijalari asosida
ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda kelgusida amalga oshiriladigan yangilanishlar
yuzasidan takliflar tayyorlash;
“ Islohotlar yo‘l xaritasi ”ning aniq yo‘nalishlari bo‘yicha strategiyalar,
konsepsiyalar, dasturlar, “yo‘l xaritalari” va boshqa hujjatlarning belgilangan
muddatlarda ishlab chiqilishini ta’minlash hamda kompleks masalalarni puxta
o‘rgangan holda hal etib borish;
Iqtisodiy kengash huzuridagi Xalqaro ekspertlar guruhi, uning a’zolari va
jalb qilingan mutaxassislar faoliyatini tashkil etish, “Islohotlar yo‘l xaritasi”da
nazarda tutilgan eng muhim dasturlar va chora-tadbirlarni ekspertizadan
o‘tkazishni ta’minlash;
“ Islohotlar yo‘l xaritasi ”ni ijro etish davomida ishlab chiqiladigan
normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini idoraviy ko‘lamda va keng jamoatchilik
ishtirokida har tomonlama muhokama qilinishini ta’minlash;
Mutasaddi vazirlik va idoralar faoliyatini muvofiqlashtirish, “Islohotlar yo‘l
xaritasi”ning amalga oshirilishi ustidan tizimli monitoring olib borilishi va nazorat
qilinishini tashkil etish, zarur hollarda belgilangan chora-tadbirlarning so‘zsiz
bajarilishi uchun tezkor choralar ko‘rish;
Xalqaro moliya institutlari, ekspertlar hamjamiyati va ommaviy axborot
vositalari bilan samarali hamkorlik o‘rnatish, shu maqsadlarda seminarlar, davra
suhbatlari va boshqa tadbirlarni tashkil etish.
4. Shunday tartib belgilansinki, unga ko‘ra:
Mas’ul idora “Islohotlar yo‘l xaritasi”ga kiritilgan masalalar yuzasidan
materiallar va normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini oldindan, O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan Iqtisodiy kengash
Kotibiyatiga (keyingi o‘rinlarda — Kotibiyat) taqdim etadi;
Kotibiyat Iqtisodiy kengash a’zolari va Xalqaro ekspertlar guruhi bilan birga
materiallar va normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini o‘rganib chiqadi;
17

Qayta ishlangan materiallar, normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari va jalb
qilingan ekspertlar, shu jumladan Xalqaro ekspertlar guruhi a’zolarining xulosalari
Iqtisodiy kengash yig‘ilishida muhokama qilinadi va tegishli qarorlar qabul
qilinadi;
Iqtisodiy kengash “Islohotlar yo‘l xaritasi”ga kiritilgan masalalar bo‘yicha
tegishli normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqish, keng muhokama
qilish, tasdiqlash va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyaga
kiritishni ta’minlaydi.
5. Iqtisodiy kengash (A. Aripov) mas’ul idoralar bilan birgalikda quyidagi
loyihalarning tayyorlanishi va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Administratsiyasiga kiritilishini ta’minlasin:
a ) Strategiyalar :
Davlat ulushiga ega bo‘lgan korxonalarni isloh qilish bo‘yicha — 2022-yil
1-iyungacha;
Milliy raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish (Raqamli O‘zbekiston-2030)
bo‘yicha — 2022-yil 1-dekabrgacha;
Ta’limni rivojlantirish bo‘yicha — 2021-yil 1-martgacha;
Suv resurslarini boshqarish va irrigatsiya sektorini rivojlantirish bo‘yicha —
2021-yil 1-sentabrgacha;
b) Konsepsiyalar :
O‘zbekiston Respublikasini 4
2030-yilga qadar ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish bo‘yicha — 2022-yil 1-aprelgacha;
Qishloq xo‘jaligini rivojlantirish bo‘yicha — 2022-yil 1-oktabrgacha;
Monetar siyosatni kuchaytirish va narxlar barqarorligini ta’minlash bo‘yicha
— 2022-yil 1-oktabrgacha;
Davlat pensiya tizimini isloh qilish bo‘yicha — 2023-yil 1-yanvargacha;
Moliyaviy sektorni yanada rivojlantirish bo‘yicha — 2021-yil 1-iyungacha;
v) “ Yo‘l xaritalari ”:
4
https://president.uz sahifasi ma’lumotlari asosida
18

Investitsion muhitni yaxshilash bo‘yicha — 2023-yil 1-aprelgacha;
Yerdan foydalanishda moslashuvchanlik va shaffoflikni oshirish bo‘yicha —
2022-yil 1-noyabrgacha;
Atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha — 2022-yil 1-sentabrgacha.
6. Belgilab qo‘yilsinki, Xalqaro ekspertlar guruhi a’zolari va boshqa jalb
etiladigan xorijiy mutaxassislar bilan shartnomalar tuzish va ular mehnatiga haq
to‘lash, Iqtisodiy kengashning faoliyati bilan bog‘liq boshqa xarajatlar Iqtisodiy
kengash kotibiyati taqdimnomasiga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi davlat budjeti hamda jalb qilingan
grantlar, xalqaro moliya institutlari va donor mamlakatlarning texnik ko‘maklari
mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi.
7. Iqtisodiy kengash kotibi — O‘zbekiston Respublikasi moliya vazirining
birinchi o‘rinbosari A.Y. Xaydarovga quyidagilar uchun shaxsiy javobgarlik
yuklansin:
“Islohotlar yo‘l xaritasi”da nazarda tutilgan tadbirlarning o‘z vaqtida va
to‘liq amalga oshirilishini tizimli monitoring qilishni tashkillashtirish;
Belgilangan tadbirlarning so‘zsiz bajarilishini ta’minlash maqsadida vazirlik
va idoralarga ko‘maklashish;
Iqtisodiy kengash huzuridagi Xalqaro ekspertlar guruhi, uning a’zolari va
jalb qilingan xorijiy ekspertlar faoliyatini samarali tashkil etish uchun zarur
sharoitlarni yaratish;har 15 kunda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Administratsiyaga “Islohotlar yo‘l xaritasi”ni amalga oshirish bo‘yicha batafsil
axborotni tegishli ilovalari bilan kiritib borish.
8. O‘zbekiston Milliy axborot agentligi, O‘zbekiston Milliy
teleradiokompaniyasi, O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligi ommaviy axborot
vositalarida mazkur Farmonning maqsad va vazifalarini, shuningdek, “Islohotlar
yo‘l xaritasi”ga kiritilgan chora-tadbirlarning mazmun-mohiyati va ularning
amalga oshirilishi keng yoritilishini tashkil etsin.
9. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi manfaatdor vazirliklar va
idoralar bilan birgalikda qonun hujjatlariga mazkur Farmondan kelib chiqadigan
19

o‘zgartirish va qo‘shimchalar to‘g‘risida ikki oy muddatda O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritsin.
10. Mazkur Farmonning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasining
Bosh vaziri A.N. Aripov, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi
rahbari Z.Sh. Nizomiddinov, O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri o‘rinbosari —
moliya vaziri J.A. Qo‘chqorov, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti maslahatchisi
o‘rinbosarlari B.M. Mavlonov va G.K. Saidova zimmasiga yuklansin.
20

3.DAVLATNING MAMLAKAT IQTISODIYOTINI XAVFSIZLIGINI
TA’MINLASH VAZIFALARI.
Iqtisodiy xavfsizlik - bu iqtisodiyotning shunday holatidirki, bunda uning
barqaror o'sishi, ijtimoiy ehtiyojlarining maqbul darajada qanoatlantirilishi,
boshqaruvning yuksak sifati, iqtisodiy manfaatlarni milliy va xalqaro darajada
himoyalash ta'minlanadi.
Bugungi kunda iqtisodiyotimiz tobora rivojlanib bormoqda. Mamlakatni har
tomonlama rivojlantirish, uni ham iqtisodiy ham itimoiy jihatdan barqaror
rivojlanishini ta’minlash, rivojlangan davlatlar qatoridan joy olish, jahon moliya
bozorlari qatoriga kirish bizning bosh maqsadlarimizdan hisoblanadi. Shuni
hisobga olgan holda bir qancha islohotlar, yangidan yangi loyihalar, dasturlar
ishlab chiqilmoqda va amaliyotga tadbiq qilinmoqda.
“ Iqtisodiy xavfsizlik ” tushunchasi o‘zbek iqtisodiyotida yangi sohalardan
hisoblanadi. U mamlakatni iqtisodiy resurslarining xavfsizligini ta’minlaydi.
Mamlakatning iqtisodiy salohiyati rivojlangan sari, mamlakatga chetdan kirib
keluvchi import tovarlarining ham soni ortib boradi. Bunda kirib kelayotgan har bir
tovarning qonuniy ravishda mamlakat hududiga olib kirilayotganligi, aholining
salomatligiga qay darajada ta’sir ko’rsatishini bilish mamlakat uchun muhim
sanaladi. Bu o’z navbatida, mamlakatda iqtisodiy xavfsizlikka bo’lgan ehtiyojni
paydo qiladi. Aslini olganda, iqtisodiy xavfsizlik ham qaysidir ma’noda mamlakat
xavfsizligining bir bo’lagi hisoblanadi. Bozor munosabatlariga o'tishga qaratilgan
iqtisodiy islohotlar sharoitida davlat xo'jalik subyektlari faoliyatining iqtisodiy
xavfsizligini ta’minlashi va fuqarolarga ziyon keltirishiga yo'l qo'ymasligi kerak.
Ushbu maqsadlarda davlat, eng avvalo, tadbirkorlik muhitini yaxshilash, kichik va
o'rta biznesning mamlakat iqtisodiyotidagi ulushini ko'paytirish, iqtisodiyot
sohalari raqobatbardoshligini rivojlantirish, fond bozori, yer va ko'chmas mulk
bozorlarini shakllantirish bo'yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqishi kerak bo’ladi.
Iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish davlatning strategiyasi siyosati va iqtisodiy
xavfsizlik konsepsiyasi asosida amalga oshiriladi. U O’zbekiston Respublikasining
iqtisodiy manfaatlarini, milliy boyligini ichki va tashqi xavf-xatarlardan himoya
21

qilishni ko`zda tutadi. Ushbu konsepsiya bu boradagi siyosatni belgilab beruvchi
asosiy hujjat hisoblanadi.
Iqtisodiy xavfsizlikni rivojlantirgan holda moliyaviy bozorni yanada
takomillashtirishimiz mumkin bo’ladi. Moliya bozorining rivojida o’ziga xos
ahamiyatga ega bo’lgan bank tizimini olib qarasak. Banklarning barqaror faoliyati
uchun jamiyatning butun bir bank tizimiga bo’lgan ishonchi yuqori bo’lishi kerak.
Shunda aholining bo’sh turgan mablag’lari, jamg’arib boriladigan mablag’lari
aynan bank tomonidan saqlanadi. Natijada banklarda pul aylanmasi tezlashadi va
ularning mustahkam barqaror holatini saqlanishiga erishiladi. Xorijiy rivojlangan
mamlakatlarning bank tizimiga, xususan dunyo miqyosida eng mashhur
hisoblangan Shvetsariya bank tizimini olib qaraydigan bo’lsak. Bu bankning o’ziga
xos jihatlaridan biri, uning amaldagi soliq solish tizimi bilan bog’liq emasligidadir,
ya’ni bunda bank operatsiyalari natijasida kelib tushgan daromadlar
omonatchilarga sof holda, hech qanday qo’shimcha to’lov undirmasdan yetib
boradi. Bundan tashqari depozit qutichalari ham yuqori darajada kodlashtirilgan
tizimga ega, hamda depozit egasining shaxsini tasdiqlovchi ma’lumotlar ham sir
saqlanadi. Bankdan foydalanuvchilarning huquqlari yuqori himoyalangan va bu
o’z navbatida ularning bankka bo’lgan ishonchini mustahkamlashga zamin bo’ladi.
Bizning mamlakatimizda omonatlarning xavfsizligi biroz sust rivojlangan.
Omonatga pul mablag’larini qo’ygan shaxs ertaga uni hech qanday yo’qotishlarsiz
olishiga ko’zi yetmaydi. Shuning hisobiga aholi qo’lidagi jamg’arib borish darajasi
biroz yuqori ko’rsatkichni ko’rsatadi. Bank tizimini yanada takomillashtirish,
jamiyatning ishonchini oshirish, ularning pul mablag’lari hamda turli depozit
qutichalarida saqlanadigan qimmatbaho buyumlarining xavfsizligini ta’minlash
moliyaviy barqarorlikni mustahkamlashga xizmat qiladi.
Iqtisodiy xavfsizlik o’z navbatida, ma’lum bir usullar yordamida
ta’minlanadi. Shaxs, jamiyat va davlat xavfsizligiga oid axborotlarni topish va
jamlashda omilli analiz usulidan foydalaniladi.
Iqtisodiy xavfizlikni omilli analizga asoslanmagan holda tadqiq etib
bo’lmaydi, chunki iqtisodiy xavfsizlik ham bir tizim bo’lib, u bir qator o’zgaruvchi
22

hodisalar bilan bog’liq bo’ladi. Iqtisodiy xavfsizlikni o’rganish omillari, omilli
matritsa, deb nomlanuvchi indikatorlar (ko’rsatkichlar) bilan bog’liqdir. Omilli
matritsa analiz davomida aniqlangan omil va indikatorlarning o’zaro bog’liqlik
darajasini xaraktеrlaydi. Omilli analizning asosiy maqsadi shaxs, jamiyat va davlat
iqtisodiy xavfsizligini ta’minlaydigan umumiy qoidalarni ishlab chiqish va
ularning mamlakatimiz iqtisodiyotini hamda ijtimoiy sohani rivojlantirish
jarayonidagi kamchiliklar bilan uzviy bog’lanishini ta'minlashdan iboratdir.
Umuman olganda, iqtisodiy xavfsizlik mamlakat xavfsizligi deb bejiz
ta’kidlanmaydi. Aholi istemol qiladigan har bir mahsulot iste’mol darajasiga
tayyor bo’lishi bu o’ta muhim hisoblanadi. Mamlakat iqtisodiy xavfsizligi
qanchalik kuchli rivojlangan bo’lsa, kirib kelayotgan tovarlar, yaratilayotgan
mahsulotlar shunchalik iste’molga yaroqli va sifatli bo’ladi, jamiyat xavfsizligi
ta’minlanadi, ular turli yaroqsiz mahsulotlar tufayli yuzaga kelishi mumkin bo’lgan
kasalliklardan himoya qilinadi.
Demak, mamlakatning rivojlanishida uning iqtisodiy jihatdan xavfsizligini
ta’minlay bilish muhim hisoblanadi. Bu o’z navbatida bir tomondan davlat
xavfsizligi hisoblansa, boshqa tomondan iqtisodiy rivojlanish asosi bo’lib xizmat
qiladi.
23

XULOSA.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishda amalga oshirilgan
islohotlar va ulardagi kamchiliklar tahlili.
Xulosa qilib yozishim mumkunki, so‘nggi yillarda respublika iqtisodiyotida
davlatning roli va ishtirokini qisqartirish, iqtisodiyot tarmoqlarini boshqarishga
bozor prinsiplari va mexanizmlarini keng joriy qilish, shuningdek aholi farovonligi
va turmush darajasini oshirish bo‘yicha aniq maqsadga yo‘naltirilgan chora-
tadbirlar amalga oshirildi.
Shu bilan birga, iqtisodiyot organlarining amaldagi tuzilmasi, ularning ishini
tashkil qilish prinsip va usullari iqtisodiyotni boshqarishning zamonaviy
talablariga, shuningdek iqtisodiyot tarmoqlaridagi tuzilmaviy o‘zgartirishlarga
javob bermaydi.
Xususan, iqtisodiyotning o‘zgarishi sharoitida mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning asoslangan maqsadli yo‘nalishlarini (indikatorlarini)
shakllantirish, shuningdek mavjud ichki va tashqi omillarni hamda islohotlarning
strategik ustuvor yo‘nalishlarini hisobga olgan holda iqtisodiy o‘sishning yangi
manbalarini aniqlash tizimi mavjud emas.
Iqtisodiyotning hududiy va tarmoq taraqqiyoti, shu jumladan urbanizatsiya
salohiyatini amalga oshirish orqali mutanosiblikni ta’minlash uchun ishlab
chiqarish kuchlarini joylashtirish borasidagi ishlarni muvofiqlashtirish tizimi
kerakli darajada yo‘lga qo‘yilmagan.
Bozor tamoyillarini keng joriy etish, mahalliy ishlab chiqarishni
diversifikatsiya qilish, bozorni raqobatbardosh tovarlar bilan to‘ldirish va ularni
tashqi bozorlarga yo‘naltirish hajmlarini oshirish bo‘yicha zarur tadbirlar ishlab
chiqilmayapti.
Natijada, barqaror ishchi o‘rinlari yaratish darajasi pastligicha saqlanib
qolayotganligi aholini, ayniqsa qishloq aholisini barqaror daromad manbai bilan
ta’minlash imkonini bermaydi va sifatli inson kapitalini rivojlantirishga to‘sqinlik
qiladi.
24

Iqtisodiyotni erkinlashtirish va bozor mexanizmlarini keng joriy qilish
tamoyillariga asoslangan islohotlarning yangi bosqichida davlatning
iqtisodiyotdagi rolini kamaytirish va xususiy sektorning ishtirokini kengaytirish
bo‘yicha navbatdagi ishlarning natijadorligini oshirish bugungi kunda iqtisodiyotni
boshqarishning aniq, shaffof va natijaga yo‘naltirilgan mexanizmini ishlab
chiqishni taqozo etmoqda.
Shu bilan birga, hududlarda aholining turmush darajasi va sifatini
yaxshilash, xususan kambag‘allikni qisqartirish vazifalari ko‘p jihatdan
iqtisodiyotning barcha tarmoq va sohalarining raqobatbardoshligini oshirish hamda
tadbirkorlikni rivojlantirish uchun fundamental sharoitlarni yaratib berish hisobiga
yangi va barqaror ish o‘rinlarini tashkil etish bilan bevosita bog‘liqdir.
Bu, o‘z navbatida, iqtisodiyotni tarkibiy jihatdan isloh qilish va
rivojlanishiga aloqador vazirlik va idoralar faoliyati uyg‘unligini ta’minlashni,
mavjud muammo va to‘siqlarni tezkorlik bilan aniqlash va bartaraf etishga
asoslangan zamonaviy va inklyuziv institutsional tizimni joriy etishni talab etadi.
Xususan:
birinchidan , makroiqtisodiy barqarorlik, iqtisodiy o‘sish maqsadlari va
tarkibiy islohotlar o‘rtasidagi muvofiqlikni ta’minlash, shuningdek, tashqi va ichki
omillar ta’sirida yuzaga keladigan iqtisodiy sikllarni boshqarishning zamonaviy
prognozlashtirish modellariga asoslangan samarali tizimi va mexanizmlarini joriy
etish jarayoni kechikmoqda;
ikkinchidan , kambag‘allikni qisqartirishga qaratilgan chora-tadbirlarni
ishlab chiqish va amalga oshirish bo‘yicha yaxlit tizim va muvofiqlashtiruvchi
davlat organi, me’yoriy-huquqiy baza, mezonlar va baholash uslubiyotining
mavjud emasligi, shuningdek, ushbu yo‘nalishdagi ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash va
tadbirkorlikka jalb qilish vazifalarining aniq ajratib olinmaganligi sababli tegishli
aholi guruhlari bilan amalga oshirilayotgan ishlarning samaradorligi past darajada
qolmoqda;
uchinchidan , hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo‘yicha aniq
yondashuv va tamoyillar to‘liq shakllantirilmagan, iqtisodiyotning hududiy va
25

tarmoq rivojlanishi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik ta’minlanmasdan hamda
hududlarni rivojlantirishdagi mavjud salohiyat va “nisbiy ustunlik” mezonlaridan
oqilona foydalanish va ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishda inson kapitali va
demografik omillar inobatga olinmasdan qolmoqda;
to‘rtinchidan , mamlakatda kichik va o‘rta biznesni rivojlantirishning
aniq yondashuvlarini belgilab olish, tadbirkorlikni moliyaviy va nomoliyaviy
qo‘llab-quvvatlashning maqsadga yo‘naltirilgan, ayniqsa, aholini tadbirkorlikka
o‘qitish va kasbga o‘rgatish ishlarini tizimlashtirish, shu jumladan barcha dasturlar
hisobidan ajratilayotgan mablag‘larning sarflanish samaradorligini baholash
ishlarini tashkil etishda kamchiliklar kuzatilmoqda;
beshinchidan , mamlakat sanoatini rivojlantirishning fundamental
drayverlari hisoblangan sohalarda mehnat unumdorligini oshirish, sohaning
raqobatbardoshligini kuchaytirish bo‘yicha aniq mexanizm va dastaklarga
asoslangan yagona industrial siyosat va strategiya ishlab chiqilmagan, shuningdek,
mazkur jarayonda texnik reglamentlarni zamon talablaridan kelib chiqib yangilash
va samarali foydalanish masalalariga yetarlicha e’tibor qaratilmagan.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishda bir qator islohotlar aynan
xalqimiz farovonligini uchun yaratilayapti. Xususan bugungi kunda iqtosodiy
tomonlama davlatimiz o'z navbatida kambag'allikni, aholini o'rta xol qatlamini
oshirish chora tadbirlari o'tkazilyapti. Kamchilik sifatida bu harakatlar rivoji sekin
ko'zga tashlanayotganini olishimiz mumkun.
26

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI.
1.O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent,O'zbekiston,
2023
2. O'zbekiston Respublikasining «O'zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi to'g'risida»gi (yangi tahriri) qonuni, 2023-yil 14-avgust
3.O'zbekiston Respublikasining «Xususiy korxona to'g'risida»gi qonuni,
2023-yil 4-dekabr.
4. O'zbekiston Respublikasining «Davlat boshqaruvini yangilash va yanada
demokratlashtirish hamda mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy
partiyalarning rolini kuchaytirish to'g'risida» Konstitutsiyaviy qonuni
5.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ,,O‘zbekiston-2030‘‘ Taraqqiyot
Strategiyasi, 2023-yil 30-aprel.
FOYDALANILGAN INTERNET SAHIFALAR RO‘YXATI.
https://president.uz
https://www.gazeta.uz
https://lex.uz
https://e.journal.tsue.uz
27

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish, uning vositalari va usullari

Sotib olish