Ишлаб чикаришда ўкув жараёнини ташкил этиш - Педагогика - Дипломные работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	1.3MB
Покупки	0
Дата загрузки	20 Ноябрь 2023
Расширение	docx
Раздел	Дипломные работы
Предмет	Педагогика

Ишлаб чикаришда ўкув жараёнини ташкил этиш

Купить

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ПЕДАГОГИК ИННОВАЦИЯЛАР, КАСБ-ҲУНАР ТАЪЛИМИ
БОШҚАРУВ ҲАМДА ПЕДАГОГ КАДРЛАРНИ ҚАЙТА ТАЙЁРЛАШ
ВА УЛАРНИНГ МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ ИНСТИТУТИ
“ИННОВАЦИОН ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ”
кафедраси
Касб-ҳунар таълими тизими кадрларининг
малакасини ошириш курси
Б И Т И Р У В
М А Л А К А В И Й И Ш
Мавзу: Ишлаб чикаришда ўкув жараёнини ташкил этиш
( техникум мисолида)
Бажарди: -
Раҳбар
1

М У Н Д А Р И Ж А
Бититув малака иш боблари ва параграфлари Бети
Кириш 5
5
1 - б о б . П р о ф е с с и о н а л т а ъ л и м д а д а в л а т с и ё с а т и
6
1 . 1 П р о ф е с с и о н а л т а ъ л и м т и з и м и д а г и и с л о ҳ а т л а р 6
6
1.2. Кегейли хизмат кўрсатиш техникуми д а и с л о ҳ о т л а р г а о и д
қ и л и н г а н и ш л а р 1
12
2 - б о б . Т а ъ л и м м у а с с а с а с и д а а м а л и ё т л а р н и т а ш к и л э т и ш .
1
2 . 1 . Ч и л а н г а н р л и к к а с б и г а қ ў й и л г а н т а л а б л а р 1
14
2 . 2 . Кегейли хизмат кўрсатиш техникуми д а ч и л а н г а р л и к к а с б и
б ў й и ч а а м а л и ё т л а р н и т а ш к и л э т и ш 1
18
Хулоса ва таклифлар 2
23
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 2
24
Иловалар .......................................................................................................... 2
26
2

КИРИШ
Профессионал таълим тизими мураккаб пeдагогик жараёнларни
пeдагоглар, ўқувчилар, хизматчилар фаолиятини ўз ичига
олади.Профессионал таълим тизимини бошқаришнинг бошқа соҳаларни
бошқаришдан фарқи шундаки, у маълум аниқ бeлгиланган даврда-ўқув йили
тарзида тугалланган пeдагогик фаолият жараёнлари сифатида амалга ошади.
Ҳар бир жараёнда таълим муассасаси ҳаётида миқдор ва сифат ўзгаришлари
юз бeриб, уларни таҳлил қилиниб, якунланиб янги жараён бошланади.
Таълим ислоҳоти асосида профессионал таълим тизимини бошқариш
объeкти (ўқув юрти) нинг хусусияти билан бeлгиланади. Профессионал
таълим тизимини бошқариш объeкти юқори интeллeктга, ҳаётий тажрибага,
ёшларни ўқитиш, тарбиялашга тайёрланган пeдагоглар ҳамда шахси ўзгариб,
шаклланаётган ўқувчилар фаолиятидир.
Ўқув юртларининг бу талабларни муваффақиятли бажариши таълим-
тарбия, касб-ҳунар ўргатиш сифатини ошириш, таълимни янада юқори
савияда ҳозирги замон пeдагогик ва информацион тeхнологиялари асосида
ташкил этиш билан бирга уни бошқаришни тубдан яхшилашни тақозо қилади.
Қолавeрса, профессионал таълим тизимини ислоҳ қилиш кўп омиллар билан
бирга пeдагоглар касбий маҳорати ва профессионал таълим тизимини
бошқариш ва унга раҳбарлик даражасига ҳам боғлиқ, дeсак хато қилмаймиз.
Шу билан бирга профессионал таълим тизимини бошқариш жуда мураккаб ва
анча масъулиятлидир. Энг муҳими, у кўп компонeнтли тизим ҳисобланади.
Шунинг учун унинг мазмун, моҳиятига мос бошқариш шакл ва мeтодларини
танлаш ҳам жиддий муаммодир. Пeдагогик жараён ва таълим муассасаси ички
бошқарувини такомиллаштириш унга тизимли ёндашув асосида бошқаришни
ташкил қилишни тақозо қилади. Таълим муассасаси ички бошқаруви иккита
кичик тизим-бошқарувчи (раҳбарлар, унинг ўринбосарлари, пeдагоглар ва
талабалар, хизматчилар ва жамоат ташкилотларининг раҳбарлари) ва
бошқарилувчилардан ташкил топади ва улар ўзаро муносабатларда фаолият
кўрсатадилар.
Мустақил мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий, ғоявий-маънавий
жиҳатдан мустаҳкамлаш ва такомиллаштириш Ўзбeкистонни кeлажакда буюк
давлатга айлантиришнинг муҳим омили бўлиб, унинг ҳозирги босқичдаги
мақсад ва вазифалари Рeспубликамизнинг “Таълим тўғрисида” ги қонуни,
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги
“Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар
стратегияси тўғрисида”ги ПФ-4947-сонли Фармони,ҳамда 2019 йил 6
сентябрдаги “Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир
қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-5812-сон Фармон лари
талабларидан келиб чиққан ҳолда таълим муассасалари фаолиятини сарҳисоб
қилиш, ютуқ ва камчиликлардан тўғри хулоса чиқариш, кўп йиллик
истиқболли режалар тузиш ва уни сидқи дилдан амалга ошириш, таълим
жараёнида самарали йўлларни излаш ва тадбиқ этиш, ўсиб келаётган ёш
3

авлодни маънавий етук инсон қилиб тарбиялаш ҳар бир педагогнинг бевосита
бурчидир.
.
Битирув малака ишининг асосий мақсади- Профессионал таълим
муассасаларида, ишлаб чикаришда ўкув жараёнини ташкил этишнинг талаба
шахси, унинг яхлит ва ҳар томонлама ривожланиши унинг ижодий қобилияти
жараёнида амалга ошириш. таълим муассасалари фаолияти мақсадли
бошқариб ёшларнинг шахс сифатида шаклланишига кeнг имкониятлар
яратишдан иборат.
Битирув малака ишининг асосий вазифаси қуйидагилардан
иборат:
“Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга
талабларидан келиб чиққан ҳолда таълим муассасалари фаолиятини сарҳисоб
қилиш;
Ишлаб чикаришда ўкув жараёнини ташкил этиш бўйича ютуқ ва
камчиликлардан тўғри хулоса чиқарилган ҳолда, таълим жараёнида самарали
йўлларни излаш;
Меҳнат бозори талаблари асосида малакали ва рақобатбардош кадрлар
тайёрлаш иборат.
1 . 1 П р о ф е с с и о н а л т а ъ л и м т и з и м и д а г и и с л о ҳ а т л а р
Бугунги кунда Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан ёшлар
ва хотин-қизлар бандлигини ошириш, уларни даромад манбаи билан
таъминлаш, ёшларни замонавий касб эгаллашлари, умумий ўрта таълим
муассасаларида касбга йўналтириш ишларини янада жойлантириш ҳамда янги
профессионал таълим тизимининг стратегияси, асосий устувор вазифалари
белгилаб берилди. Тизимнинг янги стратегияси моҳияти шуки, профессионал
таълим муассасаларида таҳсил оладиган ҳар бир ёш, ҳар бир шахс ҳаётда ўз
ўрнини топиши, аввало, ўзи даромад қилиши, шу орқали иқтисодий
юксалишга хизмат қилиши, ўз меҳнати билан ҳаёти фаровонлигини
таъминлаб, пировард натижада жамият ривожланишига муносиб ҳисса
қўшиши лозим.
Меҳнат бозорида ўрта бўғин кадрларга бўлган реал эҳтиёжни аниқлаш
такомиллаштирилмоқда ва айнан иш ўринлари учун ўрта бўғин
мутахассисларини тайёрлашнинг халқаро тажрибаларга асосланган янги
механизмлари жорий этилмоқда. Бу эса ўз навбатида барча манфаатдор
вазирликлар ва идораларнинг тизимли ҳамкорлигини ўрнатиш ва ўрта бўғин
мутахассисларини тайёрлашда иштирокини кенгайтириш шунингдек,
шахсларни “Ҳаёт давомида таълим олиш принципи” асосида ўқитиш, ҳаётда
ўз ўрнини топиб кетишларига кўмак бериш талаб этилади.
4

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 6 сентябрдаги
ги “Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир қўшимча
чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-5812-сон Фармонида профессионал
таълимни такомиллаштириш бўйича изчил ишлар бажарилиши белгилаб
қўйилган. Фармонга кўра бугунги кунда меҳнат бозори талабларига мос
юқори малакали кадрларни тайёрлаш, таълим сифатини баҳолашнинг халқаро
стандартларини жорий этиш, инновацион илм-фан ютуқларини амалиётга
татбиқ этишнинг самарали механизмларини яратиш орқали мамлакатда
таълим тизимини ислоҳ қилиш бўйича изчил ишлар амалга оширилиши
лозимлиги кўрсатиб ўтилган
Профессионал таълим тизимини илғор хорижий тажрибалар асосида
такомиллаштириш, бошланғич, ўрта ва ўрта махсус профессионал таълим
босқичларини жорий қилиш орқали меҳнат бозори учун малакали ва
рақобатбардош кадрлар тайёрлаш ҳамда мазкур жараёнга иш берувчиларни
кенг жалб қилиш мақсадида:
1. 2020/2021 ўқув йилидан бошлаб Ўзбекистон Республикасида
Таълимнинг халқаро стандарт таснифлагичи (кейинги ўринларда — Халқаро
таснифлагич) даражалари билан уйғунлашган янги бошланғич, ўрта ва ўрта
махсус профессионал таълим тизими ҳамда табақалаштирилган таълим
дастурлари жорий этиладиган таълим муассасалари тармоғиларини ташкил
этиш.
2. Қуйидагилар:
Халқаро таснифлагичнинг 3-даражасига мос келувчи таълим
дастурлари асосида 9-синф битирувчиларини ижтимоий қўллаб-қувватлашга
қаратилган бошланғич профессионал таълим босқичида кадрлар
тайёрлайдиган таълим муассасалари рўйхати;
Халқаро таснифлагичнинг 4-даражасига мос келувчи таълим
дастурлари асосида ўрта профессионал таълим босқичида кадрлар
тайёрлайдиган таълим муассасалари рўйхати ;
Халқаро таснифлагичнинг 5-даражасига мос келувчи таълим
дастурлари асосида олий таълим тизими билан интеграциялашган ўрта махсус
профессионал таълим босқичида кадрлар тайёрлайдиган, олий таълим
муассасалари ҳузурида фаолият юритадиган таълим муассасалари рўйхати;
Касбга ўқитиш марказларини ташкил этиш учун Ўзбекистон
Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги тизимига
ўтказиладиган касб-ҳунар коллежлари рўйхати ;
Олий таълим муассасалари қувватларини ошириш, истиқболда
хорижий олий таълим муассасалари ва уларнинг филиалларини ташкил этиш
учун бериладиган касб-ҳунар коллежлари рўйхати ;
5

Олий таълим муассасаларининг кўп тармоқли ўқув марказлари ва
амалиёт полигонларини ташкил этиш учун бериладиган касб-ҳунар
коллежлари рўйхати ;
Бинолари умумий ўрта таълим муассасалари сифатида
фойдаланиладиган касб-ҳунар коллежлари рўйхати тасдиқланган.
Фармонда Касб-ҳунар мактабларида кадрлар тайёрлаш умумтаълим
муассасаларининг 9-синф битирувчилари ҳисобидан шакллантирилган
гуруҳларда 2 йиллик умумтаълим ва мутахассислик фанларининг
интеграциялашган дастурлари асосида кундузги таълим шаклида амалга
ошириш кўрсатиб ўтилган.
Профессионал таълим - иқтисодиётнинг ривожланиш истиқболлари ва
устувор вазифаларини, замонавий техника ва технологик тенденцияларни
ҳисобга олиб, меҳнат бозоридаги кадрларга бўлган реал эҳтиёж, иш
берувчиларнинг таклифлари ҳамда «Ҳаёт давомида таълим олиш» принципи
асосида шахсларнинг таълим олишига мўлжалланган. Профессионал
таълимни амалга оширишда Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва
қонунларига, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг
қарорларига, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари,
қарорлари ва фармойишларига, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар
Маҳкамасининг қарорлари ва фармойишларига, бошқа қонун ҳужжатларига,
шунингдек, Профессионал таълим Низомига амал қилинади.
Ушбу Низомда қуйидаги асосий тушунчалар келтирилган:
а) бошланғич профессионал таълим — ЮНЕСКО ташкилоти
томонидан қабул қилинган Таълимнинг халқаро стандарт таснифлагичи
(кейинги ўринларда Халқаро таснифлагич деб аталади) 3-даражасига мос
келувчи таълим дастурлари;
б) касб — махсус тайёргарлик ва иш тажрибаси натижасида маълум
бир соҳада меҳнат фаолиятни амалга ошириш учун лозим бўлган назарий
билимлар, амалий кўникма ва малакалар мажмуасини эгаллаган, жисмоний
имконият, ақлий қобилият ва ҳуқуқлари таъминланган меҳнат фаолияти
(машғулоти)нинг туридир;
в) касбий компетенция — билим, кўникма ва амалий тажриба асосида
касбий фаолиятга тегишли вазифаларни бажаришда фаолият юритиш
қобилияти;
г) касб-ҳунар мактаби — Халқаро таснифлагичнинг 3-даражасига мос
келувчи таълим дастурлари асосида 9-синф битирувчиларини ижтимоий
қўллаб-қувватлашга қаратилган бошланғич профессионал таълим босқичида
кадрлар тайёрлайдиган таълим муассасалари;
6

д) квалификация — касбий маҳорат даражаси ёки поғонаси касбий
талабларнинг муайян поғонасига мувофиқлиги даражаси;
е) коллеж — Халқаро таснифлагичнинг 4-даражасигача мос келувчи
таълим дастурлари асосида кадрлар тайёрлайдиган вазирликлар ва идоралар
тизимида фаолият кўрсатадиган таълим муассасалари;
ё) компетенция — билим, кўникма, малака ва шахсий сифатлар
мажмуи;
ж) кўникма — муайян вазифани бажариш учун эгалланган қобилият;
з) мутахассислик — бирор касб доирасида маълум бир фаолият тури
учун махсус тайёргарлик ва амалий тажрибаси билан эришилган зарур билим,
кўникма ва малакалар мажмуи;
и) профессионал стандарт — ходимга маълум бир касбий фаолият
турини, шу жумладан, маълум бир меҳнат функциясини бажариш учун зарур
бўлган малака талаблари;
й) профессионал таълим — таълим олувчиларда маълум бир
мутахассислик ва касблар бўйича касбий компетенцияларни
шакллантирадиган ва ривожлантирадиган узлуксиз таълим тизими;
к) табақалаштирилган таълим дастури — Халқаро таснифлагичнинг
тегишли даражаларига мувофиқ бошланғич, ўрта ва ўрта махсус профессионал
таълимда кадрлар тайёрлаш учун касб ёки мутахассисликларнинг
мураккаблик даражалари, ўқитиш муддатлари бир-биридан фарқ қиладиган
таълим дастури;
л) таълим дастури — профессионал таълим муассасаси битирувчисига
муайян эгаллаган касб ёки мутахассислик бўйича касбий фаолиятни малакали
бажариш имконини беришга қаратилган профессионал таълим
тайёргарлигининг асосий мазмунини аниқловчи давлат таълим стандартлари,
ўқув режаси, ўқув фанлари (модуллар) дастурлари, малака амалиёт
дастурларидан иборат ҳужжатлар тўплами;
м) давлат таълим стандартлари — давлат томонидан таълимнинг
мазмуни ва сифатига нисбатан белгиланадиган талаблар мажмуи;
н) техникум — Халқаро таснифлагичнинг 5-даражасигача мос келувчи
ва олий таълим тизими билан интеграциялашган таълим дастурлари асосида
кадрлар тайёрлайдиган ҳамда олий таълим муассасалари ҳузурида фаолият
юритадиган таълим муассасалари;
о) умумий компетенция — билим, кўникма ва амалий тажриба асосида
касбига яқин фаолият турларининг кўпчилиги учун умумий бўлган
масалаларни ҳал этишда муваффақиятли фаолият юритиш қобилияти;
п) ўрта махсус профессионал таълим — Халқаро таснифлагичнинг 5-
даражасига мос келувчи таълим дастурлари;
7

р) ўрта профессионал таълим — Халқаро таснифлагичнинг 4-
даражасига мос келувчи таълим дастурлари;
с) ўқитишнинг дуал тизими — таълимнинг назарий қисми таълим
муассасасида ва амалий қисми иш жойларида ташкил этиладиган ўқитиш
тури;
т) ўқув режаси — профессионал таълимнинг муайян касби ёки
мутахассислиги бўйича ўқув фаолияти турлари, ўқув фанлари (модуллари) ва
курслари ҳамда малака амалиётлари таркиби, уларни ўрганиш изчиллиги, соҳа
ва тармоқларда иш турларининг мавсумийлигини ҳамда соатлардаги ҳажмини
белгилайдиган ҳужжат;
у) ўқув дастури — профессионал таълим ўқув режасига киритилган
фанлар ва амалиётларнинг мазмуни, ўқитишнинг мақбул усуллари, ахборот
манбалари кўрсатилган ҳужжат;
ф) ўқув жараёнининг графиги — таълим жараёнининг кетма-кетлиги ва
алмашувчанлигини, аттестация ва таътил вақтларини белгиловчи ҳужжат.
Янги профессионал таълим муассасаларида таълим мазмуни, сони ва
сифати, таълим дастурлари, технологияларининг ислоҳ қилиниши оқибатида
бир қанча ўзгаришлар амалга оширилади. Ушбу вазифаларнинг амалга
оширилиши эса иқтисодиётни тараққий эттириш, камбағалликни
қисқартириш, ёшлар ва хотин-қизларнинг ҳаётда муносиб ўрин топиши,
натижада халқимиз турмуш фаровонлигини ошириш масалаларининг ижобий
ҳал этилишини таъминлайди.
Президентимиз томонидан соҳада туб ислоҳотларни амалга ошириш ва
замонавий профессионал таълим тизимини барпо этишнинг мақсад ва устувор
вазифалари, бир сўз билан айтганда, соҳанинг янги миссияси белгилаб
берилди.
Ушбу миссия моҳияти янги сифат ва форматда инсон ресурларини
ривожлантириш, ёшларда ички ва ташқи меҳнат бозори талаб қилаётган
амалий квалификацияларни шакллантириш, уларнинг Ватанга муҳаббатини,
халқига садоқатини юксалтиришдан иборатдир.
Б у г у н к и к у н д а п р о ф е с с и о н а л т а ъ л и м тизим олдига қуйидаги
вазифалар қўйилди:
- ҳудудлар ва соҳалар кесимида иқтисодий тараққиётга муносиб ҳисса
қўша оладиган ўрта бўғин кадрларини тайёрлаш;
-ёшларни малакали меҳнат орқали ўз ҳаёт фаровонлигини таъминлашга
ўргатиш;
8

-ўз меҳнат фаолиятига инновацион ва креатив ёндашиш, яратувчанлик,
интеллектуал, маданий, маънавий потенциални ривожлантириш каби
компетенцияларни шакллантириш методологиясини яратиш.
Ана шу миссия ва мақсадларни кўзлаб, Ўзбекистон Республикаси
Вазирлар Маҳкамаси2020 йил 7 августда “ Ўзбекистон республикасида
узлуксиз бошланғич, ўрта ва ўрта махсус профессионал таълим тизимини
тартибга солувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тасдиқлаш тўғрисида”ги
қарори қабул қилинди. Мазкур Қарорнинг 1-иловаси билан “ Ўзбекистон
Республикасида узлуксиз бошланғич, ўрта ва ўрта махсус профессионал
таълим тўғрисида Низом” тасдиқланди. Ушбу Низомга асосан касб-ҳунар
мактаби — Халқаро таснифлагичнинг 3-даражасига мос келувчи таълим
дастурлари асосида 9-синф битирувчиларини ижтимоий қўллаб-қувватлашга
қаратилган бошланғич профессионал таълим босқичида кадрлар
тайёрлайдиган таълим муассасалари деб таърифланди. Низомда Профессионал
таълимнинг мақсади ва вазифалари белгиланди. Унга кўра:
-Меҳнат бозоридаги эҳтиёжлар, жумладан, кичик бизнес ва хусусий
тадбиркорлик субъектлари учун рақобатбардош кадрларни профессионал
таълим босқичларини жорий қилиш орқали тайёрлаш ҳамда турли ёшдаги
шахсларнинг «Ҳаёт давомида таълим олиш» принципи асосида таълим олишга
бўлган талабларини қондириш профессионал таълимнинг мақсади
ҳисобланади.
- Қуйидагилар профессионал таълимнинг вазифалари ҳисобланади:
иш берувчиларнинг талаб ва таклифларига асосан кадрларга бўлган
реал эҳтиёжни инобатга олган ҳолда иқтисодиёт соҳа ва тармоқлари учун
зарур бўлган малакали мутахассисларни тайёрлаш ҳамда жамиятнинг касблар
ва мутахассисликларга бўлган талабларини қондириш;
меҳнат фаолиятида замонавий ахборот-коммуникация
технологияларини татбиқ қилиш бўйича амалий кўникмаларга эга бўлган
кадрларни тайёрлаш;
маҳаллий ва хорижий таълим муассасалари билан ҳамкорликни
ривожлантириш, замонавий инновацион ўқув лойиҳаларини биргаликда
амалга ошириш учун малакали хорижий мутахассисларни жалб этиш;
Халқаро таснифлагич даражалари билан уйғунлашган
табақалаштирилган таълим дастурларини ҳамда ўқитишнинг кредит-модуль
тизимини босқичма-босқич жорий этиш;
таълим олиш билан биргаликда ўқувчиларга тадбиркорлик фаолиятини
йўлга қўйиш бўйича зарур билимларни бериш ва уларни келгусида ўз
бизнесини ташкил этиши юзасидан методик қўллаб-қувватлаш тадбирларини
амалга ошириш;
9

мамлакат иқтисодиётини янада ислоҳ қилиш, уни барқарор ўстириш
ҳамда модернизациялаш жараёнларида самарали иштирок этишга қодир
бўлган кадрларни тайёрлаш мақсадида ўқув жараёнига инновация шакллар,
технологиялар ва ишланмаларни фаол қўллаб, профессионал таълим ва ишлаб
чиқаришнинг ўзаро ҳамкорлигини таъминлаш;
шахсларнинг профессионал таълим муассасаларини ихтиёрий танлаши
ва касб ёки мутахассислик бўйича билим олиш, шунингдек, «Ҳаёт давомида
таълим олиш» принципи асосида касбий тайёргарлик ва қайта тайёрлашдан
ўтиш имконига эга бўлиш шароитларини яратиш;
профессионал таълим олиш орқали шахснинг интеллектуал, маданий ва
маънавий ривожланишга бўлган индивидуал эҳтиёжларини қондириш,
ўқувчиларда ватанпарварликни, фаол фуқаролик позициясини шакллантириш
ҳамда уларда масъулият ва ижодий фаолиятни ривожлантириш.
1.2.Кегейли хизмат кўрсатиш техникуми д а и с л о ҳ о т л а р г а о и д
қ и л и н г а н и ш л а р
Жамиятимизда олиб борилаётган ислоҳотлар натижасида
профессионал таълим тизимида жуда катта ўзгаришлар амалга оширилмоқда.
Жумладан, 2019 йил 6 сентябрдаги “Профессионал таълим тизимини янада
такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-5812-
сон Фармони талабларидан келиб чиққан ҳолда таълим муассасалари
фаолиятини сарҳисоб қилиш, ютуқ ва камчиликлардан тўғри хулоса
чикқариш, фақат олдинга интилиш, кўп йиллик истиқболли режалар тузиш ва
уни сидқи дилдан амалга ошириш, таълим жараёнида самарали йўлларни
излаш ва тадбиқ этиш, ўсиб келаётган ёш авлодни маънавий етук инсон қилиб
тарбиялаш ҳар бир раҳбарнинг бевосита бурчидир. Ажиниёз номидаги Нукус
давлат педагогика институти ҳузуридаги Кегейли хизмат курсатиш
техникуми 2020 йилдан ўз фаолиятини бошлаган.
Техникум қуввати 600 ўқувчига мўлжалланган. Ҳозирги кунда
техникумда 7 та мутахассислик бўйича 153 нафар ўқувчи таълим-тарбия
олиб, касбий таълим сирларини ўрганмоқдалар. қувчиларнинг таълим-Ӯ
тарбия ва касбий таълим сирларини ўрганишта асосий 8-ўкитувчи ва 3-ишлаб
чикариш таълим усталари таълим сирларини ўргатмокда. Кегейли хизмат
курсатиш техникумида 2-синфи компютер хонаси, физика ва химия
лаборотриялари, чилангарлик устахонаси, спорт зал, кутувхонада 21759 китов
фонди бор.
10

т/р Тайерланадига
н касб номи Касб
коди Жами
ўкувчилар
сони 1-курс 1-курс
сиртки
бўлим 2-
курс
1
1 Бухгалтерия
хисоби ва аудит 5.32.06.01 40 14 8 18
2
2 Электр
станциялари,тар
моклари ва
тизимлари 5.51.02.02 44 9 15 20
3
3 Компютер
инжиниринг 5.52.01.01 22 12 10
4
4 Дастурий
инжиринг 5.52.01.02 12 12
5
5 Кутубхонашуно
слик 5.31.02.01 13 13
6
6 Газ
тармокларини
монтажкилиш,
фойдаланиш ва
таъмирлаш 5.54.04.02 8 8
7
7 Статистика 5.32.12.01 14 14
Жами: 153 70 23 60

11

2 . 1 . Ч и л а н г а р л и к к а с б и г а қ ў й и л г а н т а л а б л а р
Касбий билимларни эгаллаш, ишлаб чиқариш малака ва
кўникмаларининг шаклларини – касб-ҳунар коллежларида ўқувчиларнинг
билиш фаолиятларидаги ўзаро боғлиқ компонентлардир. Бу муаммонинг ҳал
қилиниши ўқувчиларнинг касбий тайёргарлик даражасига кўп жиҳатдан
боғлиқдир.
Малака мақсадга йўналган фаолият жараёнида ундаги айрим
ҳаракатларга махсус эътибор бермаган ҳолда, лекин онг назорати остида
автоматик суратда бажариш қобилиятидир. Шу билан бирга бу ҳаракатлар,
машқ қилиш жараёнида шаклланган ва анча мураккаб ҳаракатлар Тузилмасига
12

киради. Фаолиятнинг Айрим қисмларини автоматик равишда бажариш
қобилияти турлича бўлиши мумкин, чунки кўникмалар сифати ҳам бир хил
эмас. Кўникмалар шаклланган ва шаклланмаган, янги ва эски, оддий ва
мураккаб, алоҳида ва комплекс бўлиши мумкин. Буларнинг ҳаммаси ўзлари
шаклланиб ўзлаштирилаётган фаолиятга боғлиқ бўлиб, давомсиз ёки узоқ
вақтга, оддий ёки мураккаб машқлар бир хил, ёхуд хилма-хил, фаолиятининг
оддий ва мураккаб шароити. Ишлаб чиқариш малакаларининг Қуйидаги
Турлари маълум: ақлий малакалар - бу вазифаларни бажаришда мавжуд билим
ҳамда тажрибаларни ўйлаб турмасдан зудлик билан қўллай олиш, вазиятни
фаҳмлаш (кесиш режимини танлаш, назорат ускуналар кўрсаткичларини ўқиш
ва ҳоказо);
сенсор малакалар - бу ерда сезги органлари фаолияти асосий роль
ўйнайди: (аланга рангига қараб ҳароратни, металлнинг ташқи кўринишига
қараб сортини, машиналарнинг синган, бузилганлигини овозига қараб
Аниқлаш Ва ҳоказо);
двигателли (моторли) малакалар - ишлаб чиқариш таълими учун жуда
хос бўлиб, ишлаб чиқариш таълимида ўқувчиларнинг ўзлаштириши ва
тайёргарлигини белгилайди, асосан қўллар ҳаракати билан, баъзан қўл, оёқ ва
бутун тана ҳаракати билан боғлиқ (силлиқлаш, кесиш, дастгоҳ дастасини
бураш, механизмлар билан ишлаш ва ҳоказоларда қўллар ҳаракати);
сенор-двигателли малакалар - идрок ва двигателли ҳаракатларни ўз ичига
олувчи малакалар. Бу турга машина ва қўлда бажарилиши керак бўлган
жараёнларни ўрганишда шаклланадиган кўпчилик кўникмалар киради;
иродавий- интизом кўникмалари.Ҳар бир кўникма шаклланиш жараёнида
қатор босқичларни босиб ўтади. Двигателли кўникмаларнинг қуйидаги
шаклланиш босқичларини кўриб ўтамиз. биринчи - малакали фикрлашнинг
бошланиши. Мақсадни аниқ тушуниш, аммо унга эришиш йўлларини яхши
тушунмаслик. Ҳаракатни бажаришда қўпол хатолар; иккинчи - онгли, аммо
эпсиз бажариш. Ҳаракатни қандай бажаришни аниқ тушуниш, аммо ўз
диққатини қанча жамлашига қарамай ноаниқ бўш бажариш; ортиқча
ҳаракатнинг кўплиги, мазкур кўникмани ижобий тадбиқ этишнинг йўқлиги.
учинчи –малаканинг автоматлашиши.Ҳаракатларни
бўшаштирилган эркин диққат вақтида борган сари сифатлироқ бажариш ва
уни тақсимлаш имкониятининг мавжуд бўлиши ортиқча ҳаракатларни
бартараф этиш; кўникмаларни ижобий тадбиқ этишнинг пайдо бўлиши.
тўртинчи - ўта автоматлаштирилган кўникма. Бошқа мураккаброқ бир
ҳаракатни бажариш воситаси бўлган ҳаракатни аниқ, тежамли қатъий
бажариш.
Ривожланаётган кўникмалар пайдо бўлишлари биланоқ ўзаро алоқада
бўладилар. Янги кўникмани ўзлаштиришнинг енгил ва қийин бўлиши ҳамда
унинг аввал шаклланган кўникмалар билан ўзаро алоқаси кўникмаларнинг
тадбиқ этилиши деб аталади (ижобий ёки салбий). Кўникманинг салбий
тадбиқ этилиши шундай ҳолларда учрайдики, унда маълум бир ҳакатни
бажариш, кўникмага эга бўлган ишчи уни бошқа йўл билан бажаради
(масалан, бошқа дастгоҳга ўтиши, бошқариш дастаси аввалги дастгоҳникига
13

нисбатан бошқача жойлашган; ҳайдовчининг ўзгача бошқариш тизимига эга
бўлган автомашинада ишлаши ва ҳоказо).Кўникмаларни ижобий тадбиқ
этишда ўқувчилар янги ва ўхшаш кўникмаларни тезда эгаллаб оладилар
(масалан, пичоқ билан кесишдаги кўникмалар, силлиқлашдаги
кўникмаларнинг шаклланишига ижобий таъсир қилади).Баъзан четдан
қараганда оддий бўлиб кўринган кўникмаларнинг шаклланиш жараёни ташқи
жиҳатдан оддий бўлиб туюлса-да, аслида жуда мураккаб. Бир қарашда тахмин
қилиш мумкинки, батафсил тушунтириш, иш усулларини етарли миқдордаги
машқлар ёрдамида кўрсатиш, ўқувчиларни диққат-эътибори ҳамда ҳаракати
бу кўникмаларни таъминлайди, дейиш мумкин. Аммо кўпинча етарли назарий
тайёргарликка эга бўлган касб-ҳунар коллежи битирувчилари, амалий кўникма
ва малакаларини бўш эгаллайдилар. Ўқувчиларда кўникмалар
шаклланишининг мураккаблиги, таълим усулини танлашдаги барча ҳолларда
ҳисобга олиниши лозим бўлган кўпгина омилларнинг таъсири билан
изоҳланади. Кўникмаларни шаклланишига қуйидаги омиллар таъсир
кўрсатади: ўқувчиларнинг муваффақиятларга эришишдаги
қизиқишлари;уларда зарур билимларнинг мавжудлиги; йўриқноманинг
бошланишига қадар ва машқлар жараёнидаги самарадолиги; машқлар
жараёнида ўз-ўзини назорат қилиш ишлаб чиқариш таълими устаси
баҳосининг ўз вақтида бўлиши ва объективлиги; ўқувчилар фаолиятининг
фаол бўлиши, уларнинг фаоллигини оширувчи таълим методларини
қўллаш;машқлар миқдори; кўникмаларнинг ривожланиш даражасига аниқлик,
суръат ва ҳоказолар жиҳатидан қўйиладиган талаблар; кўникмаларнинг турли
кўриниш ва хусусиятлари;ўқувчиларнинг ёш ва индивидуал
хусусиятлари.Кўникма автомотизмдан шу билан фарқ қиладики, синов
машқларида бу ҳаракат унга диққат йўналтирилган ҳолда тўла ва онгли
бажарилиб, асосан машқда автомотлашган ҳарактларда диққат уларга эмас,
балки уларнинг мақсадига йўналтирилган ҳолда бажарилиши керак. Бунда
кўникмаларни такомиллаштириб боришга қараб, автомотлаштириладиган
ҳаракатларни мақсади, улардан мунтазам равишда узоқлаштириб ва шу йўл
билан ёки бу ишни янада мураккаброқ кўникмалар комплексини
шаккллантириш лозим. Шу билан бирга мураккаб малакалар
ҳам такомиллаштириб борилади.
Малака - бу кишининг ишни яхши шароитда маҳсулдор, зарур
сифатлар билан тегишли вақтда бажара олиш қобилиятидир.Ҳар қандай
малака билим ҳамда кўникмаларни ўзига олиб мавжуд кўникма билимлар
асосида шаклланади, уларни янги шароитларда етишмайдиган элементларни
қайтадан шакллантиради. Малакани билим ва кўникмаларга зид деб билиш
ёки санаб ўтилганда, баъзан учраётгандек улардан олдин қўйиш мумкин эмас,
чунки малака улар асосида таркиб топади.Касбий малакалар ўз шаклланишида
қатор босқичларни босиб ўтади:
биринчи босқич - бошлангич кўникма. Ҳаракат мақсадини ва уни
бажаришнинг илгари эгалланган билим ҳамда кўникмаларга (одатда маиший)
таянадиган изланиш йўлларини англаш фаолият синов ва хатолар
йўли билан амалга оширилади;
14

иккинчи босқич - етарли бўлмаган кўникмали фаолият. Ҳаракатни
бажаришда муайян фаолият учун хос бўлмаган илгари эгалланган
кўникмалардан фойдаланиш;
учинчи босқич - алоҳида умумий кўникма. Фаолиятнинг турли
кўринишлари учун зарур бўлган қатор ўта ривожланган, аммо тор малакалар
(ўз фаолиятини режалаштира олиш кўникмаси, ташкилотчилик малакаси ва
хоказо.)
тўртинчи босқич - ўта ривожланган кўникма. Муайян фаолиятга оид
билим ва кўникмалардан ижодий фойдаланиш; фақат мақсадни эмас, балки
унга эришиш йўлларини танлаш сабабини ҳам англаш; бешинчи босқич -
маҳорат. Турли малакалардан ишончли ижодий равишда
фойдаланиш.Маҳорат - касбий малакалар ривожаланишнинг юқори даражаси
ва касб-таълимнинг мутлоқ мақсадидир. Унга амалиёт орқали эришилади.
Маҳорат - бу мураккаб ишни тез ва аниқ бажаришнинг енгиллиги, бу
меҳнатнинг юқори сифати ва барқарор ритми учун кафолат берувчи ишдаги
ишончлиликдир.
ЧИЛАНГАРЛИК — майда буюмлар (устара, қайчи, бигиз,
арра, искана каби иш асбоблари)ни ясаш касби; замонавий ишлаб чикариш
шароитида турли механик амалларни бажариш. Чилангарлик буюмлари аввал
хонаки ҳунармандчилик усулларида ишлаб чиқарилган. Чилангарлар, асосан,
ўчоқ, дам, бозғон, болға, омбур ваб. Асбоблардан
фойдаланган.Уларсартарошлик,этикдўзлик,кавушмаҳсидўзлик, тикувчилик ва
дурадгорлик касбларига керакли, шунингдек, бинокорлик учун иш қуроллари
ясашган. Ҳозир Чилангарлик маҳсулотлари асосан корхоналарнинг махсус
цехларида кўплаб ишлаб чиқарилади. Корхоналардаги Чилангарлик
(слесарлик) режалаш, кесиш ёки қирқиш, текислаш ёки тўғрилаш, эгиш,
пармалаш, ўйиш, эговлаш, парчинлаш, кавшарлаш, қалайлаш ва б. амалларни
ўз ичига олади. Бирор маҳсулотни тайёрлашда бу амалларнинг баъзилари
биринкетин муайян тартибда бажарилади. Бу тартиб технологик жараён деб
аталади.
Технологик жараёндаги амаллар махсус асбобускуналар, дастгоҳлар,
станоклар, кавшарлаш ва пайвандлаш жиҳозлари ёрдамида бажарилади.
15

2 . 2 . Кегейли хизмат кўрсатиш техникуми д а ч и л а н г а р л и к к а с б и
б ў й и ч а а м а л и ё т л а р н и т а ш к и л э т и ш
Техникумда ўқув амалиёт машғулотлар қуйидаги босқичларда ташкил
этилади:
КИРИШ (ТАШКИЛИЙ ҚИСМ) Бу қисмда:
- ўқувчилар давоматини ва машғулотга тайеYргарлигини текширилади
- хавфсизлик техникаси қоидаларини эслатади
- ўтиладиган амали
еYтнинг режасини эълон қилади
- баҳолаш мезонлари билан таништирилади

АСОСИЙ БОСҚИЧ
- кириш инструктажини ўтказилади
- асбоблар, материал вахомаш
еYларни тарқатилади
- ўқувчиларни иш ўринларига тақсимланади
- жорий жамоавий инструктаж ўтказилади
- ўқувчиларни мавзу бўйича мустақил ишлайди
- жорий индивидуал инструктаж ўтказилади
- ўқувчилар бажарган ишларига баҳо бериб борилади
- иш жойларини тартибга келтиришини назорат қилинади
-
материаллар, асбоблар, техник ҳужжатларининг тўғри сақланишини текширил
ади
- якуний инструктаж ўтказилади

ЯКУНИЙ БОСҚИЧ
- бажарилган ишларни умумлаштирилади
- баҳоларни эълон қилинади
- уйга вазифа берилади
(ЎМКҲТ марказининг 2015 йил 8 сентябрдаги 283сонли буйруғидаги йўриқно
ма сўзи қўлланма матнларда инструктаж деб юритилади)
Кириш босқичида уста ўқувчиларнинг давомати , ўқув амали
еYти
машғулотига тай
еYргарлиги, уй вазифасини текширади. Янги ўқув машғултини
нг мавзуси, режаси, мақсади, кутила
еYтган натижалар ва баҳолаш мезонлари
билан таништиради ҳамда хавфсизлик техникаси қоидаларини эслатади.
Асосий босқич қуйидагилардан иборат:
Якуний инструктаж
Жорий инструктаж
Кириш инструктаж
16

Уста кириш инструктажини қуйидаги тартибда ўтказади:
-ўқувчилар фоаллигини ошириш , яъни ўтилган мавзулар билан
ўтиладиган мавзуни боғлайди;
- ўтиладиган машғулотнинг мақсади ва ўқув топшириғининг мазмуни билан
таништиради топшириқнинг технологик моҳияти, уни бажариш усулларини
тушунтиради; дастгоҳ, машина, механизм, ишчи ва ўлчов
асбобларидан фойдаланиш, иш ўринларини ташкил этиш хамда уқувчилар
бажараеYтган ишларини мавзу бўйича йўриқли технологик
харита асосида бажарилишини тушунтиради;
- йўл қўйилиши мумкин бўлган хатоларни, брак ва носозликларнинг
келиб чиқиш сабабларини ҳамда бартараф этиш усулларини тушунтиради ;
ўқувчилар етарли даражада тушунмаган ҳолатларда ҳаракатларни теска
ри кўрсатади ва саволларга жавоб берилади;
Кириш инструктажи самарали ўтиши учун уста амалий машғулотни мавзуга
мос замонавий интерактив методлар асосида олиб борса мақсадга мувофиқ
бўлади.
Кириш инструктажининг боришида 1-2 нафар ўқувчи уста кўрсатиб
берган иш усулларини такрорлаши самарали бўлади. Бу жара
еYн ҳамиша
гуруҳнинг фаоллигини оширади, ўқувчиларнинг эътиборли бўлишларини
талаб этади.
Тушунтириш жара
еYнида ўқувчилар тай еYрлаган деталлар ва буюмларни
намуна сифатида кўрсатиш тавсия этилади,охирига етмаган,яъни тугалланмага
н маҳсулот намунаси
сифатида унинг ижобий ва салбий томонларини кўрсатилиши керак.
Машғулоти баъзи ҳолларда иш бажаришнинг бир
неча усулларни ўз ичига олади. Бундай ҳолларда барча усулларни ўқувчилар
эътиборига бирдан ҳавола этиш керак эмас. Агарда ҳаммаси ба
еYн қилиб
берилса ўқувчилар, биринчидан, толиқиб
қоладилар, иккинчидан, кўп нарсани эслаб қола олмайдилар ва кейин тескарид
ан тушунтириб беришни сўрайдилар.
Шунинг учун кириш инструктажини қисмларга бўлиб, тушунтириш ва
амалий машқлар билан қўшиб ўтказиш мақсадга мувофиқ бўлади.
Амали
еYт жара еYнида тушунтириш билан биргаликда иш жара еYнини
бажариб кўрсатиш қуйидагича амалга оширилади: олдин уста ўргатила
еYтган
ҳаракатларнинг вазифалари ва аҳамиятини тушунтириб, кейин уларни ўзи
амалда бажариб кўрсатади.
Иш жара
еYнини бажаришда аста-секин бажариш катта аҳамиятга эга.
Иш жара
еYнини аста-секин бажариб кўрсатиш асосий методик усуллардан бири
бўлиб, улар ўқувчиларга иш ҳаракати қандай қисмлардан ташкил топишни
тушуниб
олиш имконини беради. Иш жара
еYнини айрим элементларга бўлиб кўрсатиш ҳ
ам ана шу мақсада олиб борилади. Уста бажариб кўрсатган иш ҳаракатларини
ўқувчилар такрорлаши, бу ҳаракат кўникмалари қанчалик аниқ
ўзлаштирилганлигини, ўқувчилар олган билимлар даражасини , топшириқни
муваффақиятли бажара олиш-олмаслигини текширишга е
Yрдам беради.
17

Плакатда тасвирланган еYки видео тақдимот орқали иш усулини намойиш этиш
ўқувчиларнинг билимларини мустаҳкамлашда қўшимча восита ҳисобланади.
Уста ҳаракатларни бажариб кўрсатиш вақтида ҳаракатнинг энг
масъулиятли жиҳатларига ўқувчилар эътиборни жалб қилган ҳолда
тушунтириб беради, ҳаракатнинг вазифаси ва аҳамиятини таъкидлайди. Уни
олдинги ва кейинги ҳаракатлар билан боғлайди. Иш жара
еYни ҳақида
ўқувчилар умумий тасаввурга эга бўлганларига ишонч ҳосил
қилгач, вазифани мустақил бажариш учун инструктаж беради. Ўқув
амали
еYтида ўқувчилар топшириқларни мустақил бажариши касбий
таьлимнинг асоси ҳисобланади. Чунки ўқувчи касбий фаолиятнинг турли
вазиятларида муаммоларни ечишни ва қийинчиликлардан ўта олишни
ўрганади. Касбий фаолиятга тай
еYргарлик даража (билим, кўникма,
малака)сини оширади, жамоада ишлаш кўникмаларини эгаллайди.
Ўқув амали
еYт жара еYнида топшириқларни мустақил
бажаришга қуйидагилар киради:
-иш усулларни ўрганишда машқларни бажариш;
комплекс ва йиғиш ишларини бажариш;
-жиҳоз ва механизмларни созлаш;
-носозликларни аниқлаш ва уларни бартарафэтиш; -жиҳозларга техник хизмат
кўрсатишни ўрганиш ва бошқалар. Ўқувчилар топшириқларни
мустақил бажариш жара
еYнида уста жорий инструктаж беришни
амалга ошириб боради.
Уста жорий инструктажни ўтказиш вақтида ишларнинг аниқ ва тез
бажарилишига, барча техник талабларга амал қилинишига, операциялар
кетмакетлиги ҳамда тўғри бажарилишига алоҳида эьтибор беришикерак.
Машқларни ўтказиш вақтида уста ўқувчиларнинг иш ўринларини
назорат
қилиб чиқиши, ўқувчилар хатога йўл қўйганларида уларни тўғрилаши,
зарур ҳолларда эса тўғри иш усулларини кўрсатиб беради. Ўқувчилар иш
бажариш жара
еYнида қийинчиликларга дуч келганида уста уларни бартараф
этиш бўйича
керакли тавсиялар беради.
Одатда жорий инструктаж ҳар бир ўқувчи билан алоҳида ўтказилади, б
ироқ якунларни чиқариш вақтида жамоавий инструктаж ўтказилиб, типик (бир
хил) хатоларни кўриб чиқиш ва таҳлил қилиш тавсия этилади.
Устанинг берган маслаҳатлари, йўл-йўриқлари ўқувчиларнинг касбий
фаолиятида ўзини англашга
еYрдам беради.
Уста ўқувчилар тай
еYрлаган маҳсулотларини улар иштирокида
текшириб кўриши мақсадга мувофиқдир, чунки шундай қилганда барча
камчиликлар уларнинг ўзига яққол кўринади.
Ўқувчилар ишни ташкил этиши ва иш усулларини ўзлаштириб олишла
ри устанинг диққат марказида бўлиши керак. Бу масала жорий индивидуал ва
жорий жамоавий инструктаж ўтказиш вақтидаги асосий масалалардан бири
ҳисобланади.
18

Иш усулларини эгаллашда ишлаб чиқариш таълимининг асосий
методлари - бу амалда ишни бажариб кўрсатиш ва тушунтиришдир. Жорий
инструктажни ўтказиш вақтида ҳар бир ўқувчининг меҳнат муҳофазаси
ва хавфсизлик техникаси, саноат санитарияси ва гигиенаси
қоидаларини бажариши устанинг доимий назоратида бўлиши керак.
Жорий инструктажни ўтказишнинг асосий мақсади бу – аниқ мақсад
билан ҳар бир ўқувчини иш жойини назорат қилиб чиқишдир. Ана шундай
мақсадли назорат қилишлар вақтида уста биринчи бор ўқувчилар
иш ўринларини қандай
ташкил қилганлигини, назорат-ўлчов асбобларини тўғри сақлаши,
ишлов берувчи асбоблар дастгоҳга қандай ўрнатилиши, дастгоҳларнинг
созланишини, технологик жараеYнга амал қилишини текширади.
Иккинчи мақсадлиназорат қилиш вақтида ўқувчилар у е
Yки бу иш усули
ни
қандай бажаришини, ишлов берувчи асбоблардан тўғри
фойдаланишини назорат қилади. Учинчи мақсадли назорат қилиш вақтида
ўқувчи ўз-ўзини назорат қилиб назорат-ўлчов асбобларидан
тўғри фойдаланиши ва технологик жара
еYнга тўғри риоя этилишини кузатади.
Тўртинчи ва бешинчи мақсадли назорат қилишда эса кундалик
топшириқларнинг бажарилишини текширади , ишларни қабул қилади ҳамда
баҳолайди.
Ўқув амали
еYтида уста бажарилган ишларни қабул қилишга алоҳида
эътибор бериши керак. Уста ўқувчилардан ишларини қабул қилиб
олишда улардан ишни бажариш билан боғлиқ бўлган саволлар беради, бундан
мақсад ўқувчилар ишни қанчалик онгли равишда бажарганлигини
аниқлашдир.
Буюмларнинг сифатини текшириш вақтида ўқувчиларнинг йўл қўйган
ҳатто энг кичик камчиликларини ҳам кўрсатиб ўтиш зарур бўлади, буни
сабаби кичик камчиликлар орқали келиб чиқиши мумкин бўлган
носозликларни тушунишига
еYрдам беради ва у ўз
йўлида ўқувчиларни масъулиятли бўлишга ундайди.
Якуний инструктаж.
Ўқувчининг бир кунги ўқув машғулотида бажарган ишларини таҳлил қилиш
ва зарур
ҳолларда инструктаж бериш якуний инструктажнинг асосини ташкил этади.
Ўқувчининг хатоларини таҳлил қилади, сабабларини тушунтиради,
тузатиш учун йўл-йўриқ кўрсатади ва9 шунга ўхшаш хатолар
такрорланмаслиги учун кўрсатмалар беради. Иш ўринлари
тартибга келтирилади.
Комплекс ишларни бажариш учун инструктаж.
Комплекс ишлар узел деталларни тай
еYрлаб уларни бир-бирига мослаш ,
механизм ва
агрегатларни қисмларга ажратиш, носозликларни аниқлаш, йиғиш,
созлаш кабилар.
Комплекс ишларни бажариш анча мураккаб бўлиб аниқликни талаб қилади.
19

Ўқувчилар маҳоратни эгаллашда яна бир поғонага кўтарилишлари
лозим бўлади. Ушбу малиеYтларни ўтишдаги асосий мақсад: ўқувчиларда ишни
режалаштириш , таҳлил қилиш ва ўз-ўзини назорат қилиш кўникмаларини
янада ривожлантиришдир.
Ўқув амали
еYтининг комплекс ишларни бажариш даврида амалий машғ
улотнинг мавзуси ва мақсадларига қараб инструктажлар
қўллаш тавсия этилади.
Иш операцияларини ўргатиш вақтида йўриқли технологик
хариталардан фойдаланиш тавсия этилади. Бу хариталарда иш ўринларини
тўғри ташкил қилиш, ишларни бажариш мазмуни ва тартиби,
фойдаланиладиган асбоблар , мосламалар, назорат қилиш усуллари ,
операцияларни бажаришга доир расм, чизма ҳамда фото лавҳалар
кўрсатилади.
Кириш инструктажида уста йўриқли технологик хариталардан қандай
фойдаланиш кераклигини
еYритиб беради, иш усулларини қандай бажариш
кераклигини , ишлов бериш кетма-кетлиги нималардан иборат эканлигини
тушунтиради ҳамда кўрсатиб берилади.
Жорий инструктажнинг бориши мобайнида уста ўқувчилардан
йўриқли технологик харитада мавжуд бўлган барча ишларни англаб етиш ва
таҳлил қила билишни талаб этилади.
Якуний инструктажда уста йўл қўйилган камчиликлар йўриқли
технологик харитани ўрганишда эътиборсиз фойдаланганликлари
оқибатида эканлиг таъкидлаб ўтади.
Якуний босқичда
уста машғулот натижаларини таҳлил қилиб, гуруҳ ва айрим ўқув-
чилар қандай ютуқларга эришганликлари у
еYки бу ўқувчининг ишида
хатоликлар аниқланганлигини, машғулотларнинг боришида қандай
носозликларга, меҳнат ва технология интизомнинг бузилишига йўл
қўйилганлиги, уларга нималар сабаб
бўлганлиги, бундан кейин юқорида кўрсатилиб ўтилган камчиликларга
йўл қўймаслик учун қандай чоралар кўриш зарурлигини таъкидлаб ўтади.
Ўқув амали
еYти давомида бутун гуруҳ амалга оширган ишлар ва
ўқувчилар кунлик топшириқларни қандай бажарганлигини маълум қилиб, баҳ
олаш
мезонига асосланган ҳолдаишлар баҳоланади ва нима сабабдан айнан
шу баҳо қўйилганлигини ўқувчиларга тушунтирилади.
Якуний босқичнинг охирида кейинги машғулот ҳақида
қисқача маълумот бериб , уйга вазифа берилиб, уни бажариш учун
кўрсатмалар берилади. Уйга берилган топшириқлар ўтилган мавзу такрорий
бўлмасдан кейинги мавзуга тай
еYрланиб келишдан иборат бўлади.
Кейинги мавзуга тай
еYрланишда маҳсулот тай еYрлаш ва йиғиш
операцияларини ҳамда технологик жара
еYннинг схемасини
тузиш , бажариладиган ишларни осонлаштириш учун мосламалар
конструкцияларини ишлаб чиқиш каби топши-
риқлар ўқувчиларнинг техник тафаккурини ривожлантиради ,
20

рационализаторлик ҳамда ихтирочилик кобилиятларини намоеYн қилиш учун
кенг имкониятлар очиб берилади.
Ўқув амали
еNти машғулотидан сўнг бажариладиган ишлар
ўқув устахонасини тартибга келтириш мақсадида навбатчи ўқувчилар ишини т
ашкил қилинади;
-гуруҳжурналини тўлдирилади;
-амали
еYтда қатнашмаган ўқувчиларга ажратилган хомаш еYни ва ўқувчилар
тай
еYрлаган маҳсулотни омборга топширилади;
-мослама ва асбобларнинг техник ҳолатини текширилади, зарур ҳолатл
арда таъмирлаш ва техникум асбоб-ускуналар сақлаш ва тарқатиш
омборхонасига топширилади;
-жиҳоз ва дастгоҳларнинг техник ҳолатини кўздан кечирилади;
-устахонани устахона мудири е
Yки бош устага топширилади.
ХУЛОСА
Талабларни техникумни битиргандан сўнг уларнинг олий таълим
муассасалари ёки мехнат бозорида ўз ўринларини топиб олишларини инобатга
олган ҳолда ўқув жараёнини шу асосида ташкил этишга катта эътибор
қаратиш лозим. Бунда талабаларнинг ОТМ кириш сухбати учун зарур бўлган
амалиётга эга бўлишларига аҳамият бериш лозим. Шунинг билан бирга ОТМ
кириш истаги бўлмаган тингловчиларга иш берувчи талаблари асосида ўқув
амалиёт дарсларини ташкил этиш лозим.
Бугунги кунда касбларга бўлган бозор талабларининг тез ўзгариб
боришини инобатга олиб ўқув амалиёт дарсларини иш берувчи корхона ёки
ташкилотда ўтказишни режалаштириш лозим.
ТАКЛИФЛАР
1. Талаблар орасида улар техникумни битирган сўнг қайси ОТМ ёки
қайси ташкилотга бориб ўз мехнат фаолиятларини бошлашлар ҳақида
сўровнома ўтказиш ва бу сўровнома асосида таълим жараёнидаги амалиёт
дарсларини ташкил этиш.
2.ОТМ талаблари ҳамда иш берувчи талаблари асосида ўқув амалиёт
дарсларини замонавий техник воситалар ёрдамида олиб боришни ташкил
қилиш.
3. Ўқув амалиёти олиб борадиган ўқитувчилар учун амалиёт дарслари
олдига қўйилган талабларнинг тез ўзгариётганлиги муносабати билан, улар
учун доимий равишда семинар ёки малака ошириш курсларини ташкил этиш
лозим
21

4. Ўқув амалиёт дарсларида талабаларнинг реал иш жойида учраши
мумкин бўлган қийинчиликларга ўргатиш мақсадида “Симуляцион таълим”
жарёни элементларини киритиш керак
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ
Раҳбарий адабиётлар
1. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон
давлатини биргаликда барпо этамиз. Т. “Ўзбекистон” 2016 й.
2. Мирзиёев Ш.М. “Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва
шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси
бўлиши керак” Т. “Ўзбекистон” 2016 й.
3. Мирзиёев Ш.М. “Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз
билан бирга қурамиз” Т.”Ўзбекистон” 2017 й

Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар
1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Тошкент. Ўзбекистон
нашриёти. 2017 йил.
2. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида” қонуни.
Т - 2020 й.
3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 ф евралдаги
“Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар
стратегияси тўғрисида”ги ПФ-4947-сонли Фармони.
4. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил
25 июлдаги 803-Ф-сонли Фармойиши.
5. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил
4 октябрдаги “Хизматчиларнинг асосий лавозимлари ва ишчилар касблари
классификаторини янада такомиллаштириш тўғрисида”ги 795-сонли қарори.
6. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил
6 апрелдаги «Умумий ўрта ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг давлат
таълим стандартларини тасдиқлаш тўғрисида»ги 187-сонли қарори.
22

Илмий ва ўқув адабиётлар
1. Хўжақулов С. Таълимни модернизациялаш шароитида дарс бериш
сифатини такомиллаштириш. Тошкент 2015 й.
2. Холмухамедов М. “Юқори технологиялар сари интилган мамлакат”.
Спутник Ўзбекистон мухбирига берган интервьюси, 2018 й.
3. Муслимов Н.А. ва бош. Инновацион таълим технологиялари–
Т.: “Сано стандарт” нашриёти, 2015 й.
4. Рўзиева Д. ва бош. Интерфаол методлар: моҳияти ва
қўлланилиши, Мет.қўлл. – Т.: ТДПУ, 2013 й
Интернет сайтлари
• www.gov.uz
• www.lex.uz
• www.norma.uz
• Prof edu.uz
23

Ишлаб чикаришда ўкув жараёнини ташкил этиш

Купить