Ishsizlik darajasi va uni aniqlash yo'llari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	21000UZS
Hajmi	95.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

2 Sotish

Ishsizlik darajasi va uni aniqlash yo'llari

Sotib olish

MUNDARIJA
KIRISH .........................................................................................................................3
I - B O B . A h o l i n i n g i s h b i l a n b a n d l i g i v a i s h s i z l i k n i n g k e l i b
c h i q i s h i … . … … … … … … … … … … … … … … … … … … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1 . 1 . I s h c h i k u c h i b a n d l i g i t o ’ g ’ r i s i d a g i t u r l i x i l n a z a r i y a l a r v a
u l a r n i n g s h a r h i . … … … … … … … … … … … … … … … … … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.2. Ishsizlikning mohiyati, turlari va uning darajasini
aniqlash.............................. ................................................................................................. ..9
II-BOB. O’zbekistonda ishsizlik ko’rsatkichlari va ishchi kuchi bozorining hozirgi
holati tahlili.........................................................................................................................14
2.1. O’zbekistonda yangi ish o’rinlarini tashkil etish va bandlikni ta’minlash
maqsadli dasturlarini amalga oshirishning hozirgi holati
tahlili…………………………….......................................................................................14
2.2. O’zbekistonda ishchi kuchi bandligini ta’minlash va ishsizlarni ijtimoiy
himoyalash borasidagi davlat siyosatining asosiy
yo’nalishlari......................................................................................................................27
2.3. O’zbekistonda yangi ish o’rinlarini tashkil etish va ishchi kuchi bandligini
ta’minlashning asosiy yo’nalishlari hamda
istiqbollari…………………………..........30
III-BOB.
XULOSA.............................................................................................................................35
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR...........................................................................36
2

KIRISH
Bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish sharoitida ishchi kuchi resurslarining ish
bilan bandligini ta’minlash muammolari dolzarb ahamiyat kasb etadi. Chunki ishchi kuchi
resurslaridan samarali foydalanish orqaligina ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga erishish va
aholi farovonligini ta’minlash mumkin. Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov
ta’kidlaganidek, ishlashni xohlovchilarning hammasini ish bilan ta’minlabgina qolmasdan,
eng maqbul, ijtimoiy yo’naltirilgan ish bilan bandlikni vujudga keltirish uchun zarur
sharoitlar yaratish maqsadida mukammal ishchi kuchi bozorini shakllantirish, ishga
joylashishga muhtoj bo’lgan shaxslarni to’la hisobga olish g‘oyat muhim ahamiyat kasb
etadi.
Mamlakatimiz Prezidenti Sh.M.Mirziyoev 2017-2021 yillarda O’zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishlari bo’yicha Harakatlar
Strategiyasining 4.1-bandi Aholining bandligi va real daromadlarini bosqichma-bosqich
oshirish deb nomlanib, unda “yangi ish o’rinlari yaratish hamda aholining, eng avvalo, o’rta
maxsus va oliy o’quv yurtlari bitiruvchilarining oqilona bandligini ta’minlash, mehnat
bozori infrastrukturasining mutanosibligi va rivojlanishini ta’minlash, ishsizlik darajasini
qisqartirish” lozimligi to’g‘risida alohida to’xtalib o’tgan. Shunga ko’ra, Bandlik va
ishsizlik, ularning turlari va darajasini tadqiq etishga qaratilgan mazkur kurs ishi mavzusi
o’ta dolzarb hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasini Prezidenti Sh.M.Mirziyoev Mamlakatimizni 2019 yilda
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2020 yilga mo’ljallangan iqtisodiy
dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining
kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasida “Yurtimizda yiliga 3.2 million odamni ishga
joylashtirishga ehtiyoj bo’lsa-da, o’tgan yili Bandlikka ko’maklashish markazlari atigi 320
ming kishini yoki 16,5 foizini ishga joylashtirgan. Buning asosiy sabablari ish faoliyatidagi
eskirgan shakl va usullar hamda bandlik muammolarini hal etishdagi rasmiyatchilik bilan
bog‘liq.” deb ta’kidlab o’tdi.
3

Shuning uchun, O’zbekistonda yangi ish o’rinlari tashkil etish va aholi bandligini
ta’minlashga qaratilgan ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish mavzuning
dolzarbligini ko’rsatadi.
Ushbu kurs ishida ishchi kuchi bandligi to’g‘risidagi turli xil nazariyalar sharhi,
ishsizlikning mohiyati, turlari va uning darajasini aniqlash, O’zbekistonda ishchi kuchi
bozorining hozirgi holati tahlili,O’zbekistonda yangi ish o’rinlarini tashkil etish va
bandlikni ta’minlash maqsadli dasturlarini amalga oshirishning hozirgi holati tahlili,
O’zbekistonda ishchi kuchi bandligini ta’minlash va ishsizlarni ijtimoiy himoyalash
borasidagi davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari, O’zbekistonda yangi ish o’rinlarini
tashkil etish va ishchi kuchi bandligini ta’minlashning asosiy yo’nalishlari hamda
istiqbollari yoritilib beriladi.
4

I - B O B . A h o l i n i n g i s h b i l a n b a n d l i g i v a i s h s i z l i k n i n g k e l i b c h i q i s h i .
1 . 1 . I s h c h i k u c h i b a n d l i g i t o ’ g ‘ r i s i d a g i t u r l i x i l n a z a r i y a l a r v a
u l a r n i n g s h a r h i .
I s h c h i k u c h i n i n g b a n d l i g i t o ’ g ‘ r i s i d a g i n a z a r i y a l a r m u a m m o g a
n i s b a t a n y o n d a s h u v , q o ’ l l a n i l g a n t a d q i q o t u s u l l a r i v a v o s i t a l a r i
j i h a t i d a n b i r - b i r i d a n f a r q l a n a d i . D a r s l i k v a o ’ q u v q o ’ l l a n m a l a r d a i s h c h i
k u c h i b a n d l i g i b o ’ y i c h a n e o k l a s s i k l a r , k e y n s c h i l a r , m o n e t a r i z m ,
i n s t i t u t s i o n a l - s o t s i o l o g i k v a b o s h q a i l m i y m a k t a b v a k i l l a r i n i n g
q a r a s h l a r i b a y o n e t i l a d i .
N e o k l a s s i k m a k t a b k o n s e p s i y a s i A . S m i t n i n g k l a s s i k n a z a r i y a s i
q o i d a l a r i a s o s i d a s h a k l l a n t i r i l i b , D . G i l d e r , A . L a f f e r , M . F e l d s t a y n ,
R . X o l l k a b i b i r q a t o r o l i m l a r n i n g f i k r - m u l o h a z a l a r i o r q a l i n a m o y o n
b o ’ l a d i . B u m a k t a b n a m o y a n d a l a r i i s h c h i k u c h i b o z o r i n i m a x s u s
q o n u n l a r g a b o ’ y s u n u v c h i a l o q a l a r t i z i m i s i f a t i d a k o ’ r i b c h i q i b , u l a r
b o z o r m e x a n i z m i o r q a l i b o s h q a r i l i s h i n i t a ’ k i d l a y d i l a r . I s h h a q i d a r a j a s i
i s h c h i k u c h i n i n g n a r x i s i f a t i d a k o ’ r s a t i l a d i . U i s h c h i k u c h i t a l a b v a
t a k l i f i g a t a ’ s i r k o ’ r s a t i b , u l a r o ’ r t a s i d a g i n i s b a t v a z a r u r m u v o z a n a t n i
t a ’ m i n l a y d i . I s h c h i k u c h i n i n g n a r x i b o z o r k o n ’ y u n k t u r a s i g a t e z l i k b i l a n
j a v o b q a y t a r a d i , y a ’ n i b o z o r d a g i t a l a b v a t a k l i f n i n g o ’ s i s h i y o k i
k a m a y i s h i g a q a r a b o ’ z g a r a d i . S H u n g a k o ’ r a , i s h c h i k u c h i b o z o r i d a g i
t a q c h i l l i k y o k i t a k l i f o r t i q c h a l i g i i s h h a q i d a r a j a s i n i o ’ z g a r t i r i s h o r q a l i
b a r t a r a f e t i l a d i . I s h c h i k u c h i b o z o r i n i n g k l a s s i k m o d e l i u n i n g o ’ z i n i -
o ’ z i t a r t i b g a s o l i s h t a m o y i l i g a a s o s l a n a d i .
K e y n s c h a m a k t a b v a k i l l a r i i s h c h i k u c h i b o z o r i n i h a r a k a t s i z ,
o ’ z g a r m a s t i z i m s i f a t i d a b a h o l a b , u n d a i s h c h i k u c h i n i n g n a r x i q a t ’ i y
b e l g i l a n g a n b o ’ l i s h i n i t a ’ k i d l a y d i l a r . B a n d l i k v a i s h s i z l i k d a r a j a s i ,
i s h c h i k u c h i g a b o ’ l g a n t a l a b , r e a l i s h h a q i d a r a j a s i k a b i a s o s i y
k o ’ r s a t k i c h l a r i s h c h i k u c h i b o z o r i o r q a l i e m a s , b a l k i t o v a r v a x i z m a t l a r
b o z o r i d a g i s a m a r a l i t a l a b m i q d o r i o r q a l i b e l g i l a n a d i . I s h c h i k u c h i
b o z o r i d a e s a f a q a t i s h h a q i d a r a j a s i v a u n g a b o g ‘ l i q b o ’ l g a n i s h c h i
5

k u c h i t a k l i f i m i q d o r i s h a k l l a n a d i . B i r o q i s h c h i k u c h i t a k l i f i a m a l d a g i
b a n d l i k n i n g s h a k l l a n i s h i d a y e t a k c h i r o l o ’ y n a m a y , b a l k i f a q a t u n i n g i s h
h a q i n i n g m u a y y a n h a j m i d a g i e n g y u q o r i m u m k i n b o ’ l g a n d a r a j a s i n i
t a v s i f l a y d i . I s h c h i k u c h i g a b o ’ l g a n t a l a b y a l p i t a l a b , i n v e s t i t s i y a v a
i s h l a b c h i q a r i s h h a j m i o r q a l i t a r t i b g a s o l i n a d i . I s h s i z l i k n i n g m a v j u d
b o ’ l i s h i y a l p i s a m a r a l i t a l a b n i n g e t i s h m a s l i g i b i l a n s h a r t l a n i b , u n i
b y u d j e t v a p u l - k r e d i t s i y o s a t i n i n g i q t i s o d i y f a o l l i k n i o s h i r u v c h i c h o r a -
t a d b i r l a r i o r q a l i b a r t a r a f e t i s h m u m k i n . D a v l a t y a l p i t a l a b n i
k e n g a y t i r i s h t a d b i r l a r i n i a m a l g a o s h i r a b o r i b , i s h c h i k u c h i g a b o ’ l g a n
t a l a b n i n g o ’ s i s h i g a i m k o n y a r a t a d i v a b u n i n g n a t i j a s i d a b a n d l i k n i n g
o ’ s i s h i h a m d a i s h s i z l i k n i n g q i s q a r i s h i r o ’ y b e r a d i .
M o n e t a r m a k t a b n a m o y a n d a l a r i ( M . F r i d m e n , E . F e l p s v a b o s h q a l a r )
b o z o r i q t i s o d i y o t i n i o ’ z - o ’ z i d a n t a r t i b l a n u v c h i t i z i m s i f a t i d a b a h o l a b ,
u n d a g i n a r x m e x a n i z m i n i n g o ’ z i b a n d l i k n i n g o q i l o n a d a r a j a s i n i
b e l g i l a b b e r i s h i n i t a ’ k i d l a y d i l a r . B u n d a y t i z i m g a d a v l a t t o m o n i d a n h a r
q a n d a y a r a l a s h u v b o z o r n i n g o ’ z i n i - o ’ z i t a r t i b g a s o l i s h m e x a n i z m i n i
i s h d a n c h i q a r a d i . D a v l a t n i n g p u l v o s i t a s i d a y a l p i t a l a b n i
r a g ‘ b a t l a n t i r i s h i e s a p i r o v a r d i d a i n f l y a s i y a j a r a y o n l a r i n i n g
k u c h a y i s h i n i k e l t i r i b c h i q a r a d i .
M o n e t a r i s t l a r i q t i s o d i y o t d a d o i m o m a ’ l u m d a r a j a d a i s h s i z l i k
m a v j u d b o ’ l i s h i n i t a ’ k i d l a b , u n i « i s h s i z l i k n i n g t a b i i y m e ’ y o r i » d e b
a t a y d i l a r . B a n d l i k n i n g b u « t a b i i y d a r a j a » d a n c h e t l a n i s h i f a q a t q i s q a
m u d d a t l i t a v s i f k a s b e t a d i . A g a r b a n d l i k d a r a j a s i m u v o z a n a t
d a r a j a s i d a n o r t i q b o ’ l s a , b u i n f l y a s i y a n i n g j a d a l l a s h u v i g a , a g a r k a m
b o ’ l s a , d e f l y a s i y a n i n g j a d a l l a s h u v i g a o l i b k e l a d i . B a n d l i k n i
b a r q a r o r l a s h t i r i s h b o ’ y i c h a s i y o s a t i s h s i z l i k d a r a j a s i n i u n i n g t a b i i y
m e ’ y o r i d a n c h e t l a n i s h i g a , i s h l a b c h i q a r i s h h a j m i v a b a n d b o ’ l g a n l a r
s o n i n i n g t e b r a n i s h l a r i g a q a r s h i k u r a s h g a y o ’ n a l t i r i l g a n b o ’ l i s h i l o z i m .
I s h c h i k u c h i b o z o r i n i m u v o z a n a t g a k e l t i r i s h u c h u n m o n e t a r i s t l a r a s o s a n
p u l - k r e d i t s i y o s a t i d a s t a k l a r i d a n f o y d a l a n i s h n i t a v s i y a e t a d i l a r .
6

I n s t i t u t s i o n a l - s o t s i o l o g i k m a k t a b n a m o y a n d a l a r i ( T . V e b l e n ,
J . D a n l o p , J . G e l b r e y t , L . U l m a n v a b o s h q a l a r ) i s h c h i k u c h i b a n d l i g i
b o r a s i d a g i m u a m m o l a r t u r l i k o ’ r i n i s h d a g i i n s t i t u t s i o n a l i s l o h o t l a r
y o r d a m i d a h a l e t i l i s h i m u m k i n , d e g a n q o i d a g a a s o s l a n a d i l a r . U l a r b u
m u a m m o n i n g f a q a t m a k r o i q t i s o d i y j i h a t d a n t a h l i l i b i l a n
c h e g a r a l a n m a y d i l a r . S h u n i n g d e k , u l a r i s h c h i k u c h i t a r k i b i v a u n g a
t e g i s h l i h o l d a i s h h a q i d a r a j a s i d a g i i j t i m o i y , k a s b i y , t a r m o q , y o s h , j i n s ,
e t n i k v a b o s h q a t a f o v u t l a r t a ’ s i r i d a i s h c h i k u c h i b o z o r i d a v u j u d g a
k e l a d i g a n n o m u v o f i q l i k l a r n i i z o h l a s h g a h a r a k a t q i l d i l a r .
S h a r t n o m a g a a s o s l a n g a n b a n d l i k n a z a r i y a s i ( M . B e y l i , D . G o r d o n ,
K . A z a r i a d i s ) o ’ z i d a n e o k l a s s i k h a m d a k e y n s c h a t a l q i n l a r n i
u y g ‘ u n l a s h t i r u v c h i k o n s e p s i y a h i s o b l a n a d i . K o n s e p s i y a m u a l l i f l a r i , b i r
t o m o n d a n , p u l k o ’ r i n i s h i d a g i i s h h a q i q a t ’ i y l i g i t o ’ g ‘ r i s i d a g i k e y n s c h a
q o i d a n i q a b u l q i l a d i l a r v a i s h c h i k u c h i b o z o r i d a g i m u v o f i q l a s h u v
n a r x l a r ( y a ’ n i , i s h h a q i ) h i s o b i g a e m a s , b a l k i i s h l a b c h i q a r i s h m o d d i y
h a j m i v a b a n d l i k n i n g o ’ z g a r i s h i h i s o b i g a a m a l g a o s h i s h i n i
t a ’ k i d l a y d i l a r . B o s h q a t o m o n d a n , b u q a t ’ i y l i k n i n g o ’ z i x u s u s i y
i q t i s o d i y m a n f a a t l a r o s t i d a h a r a k a t q i l u v c h i i n d i v i d l a r n i n g x a t t i -
h a r a k a t i d a n k e l t i r i b c h i q a r i l a d i . M a z k u r n a z a r i y a n i n g a s o s i d a
t a d b i r k o r l a r v a i s h c h i l a r o ’ z a r o u z o q m u d d a t l i s h a r t n o m a
m u n o s a b a t l a r i g a k i r i s h i s h l a r i t o ’ g ‘ r i s i d a g i q o i d a y o t a d i . M a z k u r
s h a r t n o m a h u q u q i y j i h a t d a n t a q o z o e t i l g a n i u c h u n e m a s , b a l k i h a r
i k k a l a t o m o n u c h u n h a m i q t i s o d i y j i h a t d a n f o y d a l i l i g i s a b a b l i p a y d o
b o ’ l a d i . F i r m a i s h l a b c h i q a r i s h n i n g p a s a y i b k e t i s h i d a v r i d a m e h n a t g a
h a q t o ’ l a s h h a j m i n i k a m a y t i r m a y d i , i s h l a b c h i q a r i s h n i n g o ’ s i s h i
d a v r i d a e s a m a l a k a l i i s h c h i l a r g a i s h h a q i n i o s h i r m a y d i . P u l
k o ’ r i n i s h i d a g i i s h h a q i n i n g o ’ z g a r i s h i b i r t e k i s d a b o r a d i . I s h h a q i
d a r a j a s i i n d i v i d l a r x a t t i - h a r a k a t i n i n g i q t i s o d i y j i h a t d a n m a q s a d g a
m u v o f i q n a t i j a s i s i f a t i d a m a ’ l u m m e ’ y o r d a q a t ’ i y t u s o l a d i .
7

M o s l a s h u v c h a n i s h c h i k u c h i b o z o r i k o n s e p s i y a s i ( R . B u a e ,
G . S t e n d i n g ) 7 0 - y i l l a r n i n g o x i r i d a , n i s b a t a n r i v o j l a n g a n G ‘ a r b
m a m l a k a t l a r i d a i q t i s o d i y o t n i t a r k i b i y q a y t a q u r i s h a m a l g a
o s h i r i l a y o t g a n d a v r d a k e n g t a r q a l d i . U n i n g a s o s i d a i s h c h i k u c h i
b o z o r i n i t a r t i b l a s h d a n v o z k e c h i s h , b a n d l i k n i n g m o s l a s h u v c h a n ,
f u n k s i o n a l j i h a t d a n i n d i v i d u a l l a s h t i r i l g a n v a n o s t a n d a r t s h a k l l a r i g a
( q i s m a n b a n d l i k , t o ’ l i q b o ’ l m a g a n i s h h a f t a s i y o k i i s h k u n i , q i s q a
m u d d a t l i s h a r t n o m a l a r , u y g a i s h o l i s h v a h . k . ) o ’ t i s h n i n g z a r u r l i g i
t o ’ g ‘ r i s i d a g i q o i d a l a r y o t a d i . B u n d a y y o n d o s h u v i q t i s o d i y o t n i t a r k i b i y
q a y t a q u r i s h x a r a j a t l a r i n i k a m a y t i r i s h n i t a ’ m i n l a s h g a q a r a t i l g a n b o ’ l i b ,
i s h g a y o l l a s h , i s h d a n b o ’ s h a t i s h v a b a n d l i k s h a k l l a r i n i n g t u r l i l i g i v a
m o s l a s h u v c h a n l i g i ; i s h v a q t i n i t a r t i b g a s o l i s h n i n g m o s l a s h u v c h a n l i g i ;
i s h h a q i n i t a b a q a l a s h t i r i s h a s o s i d a t a r t i b g a s o l i s h n i n g
m o s l a s h u v c h a n l i g i ; i s h c h i l a r n i i j t i m o i y h i m o y a l a s h u s u l v a s h a k l l a r i ,
s h u n i n g d e k , i s h c h i k u c h i b o z o r i d a g i t a l a b v a t a k l i f n i n g t e b r a n i s h i g a
i s h c h i k u c h i h a j m i , t a r k i b i , s i f a t i v a n a r x i m u v o f i q l a s h u v i n i n g
m o s l a s h u v c h a n l i g i h i s o b i g a e r i s h i l a d i . U m u m a n o l g a n d a m o s l a s h u v c h a n
i s h c h i k u c h i b o z o r i k o n s e p s i y a s i t a d b i r k o r v a i s h c h i l a r o ’ z a r o
m u n o s a b a t l a r i n i n g t u r l i s h a k l l a r i n i m a v j u d l i g i n i t a q o z o e t i b , i s h c h i
k u c h i b o z o r i n i n g y a l p i x a r a j a t l a r i n i r a t s i o n a l l a s h t i r i s h , f o y d a l i l i k
d a r a j a s i n i o s h i r i s h v a y u q o r i h a r a k a t c h a n l i g i n i t a ’ m i n l a s h g a q a r a t i l g a n .
8

1 . 2 . Ishsizlikning mohiyati, turlari va uning darajasini aniqlash.
I q t i s o d i y o t n i n g s a m a r a l i a m a l q i l i s h i g a m a m l a k a t d a g i i s h s i z l i k
d a r a j a s i a h a m i y a t l i t a ’ s i r k o ’ r s a t a d i . I s h s i z l i k – i q t i s o d i y f a o l a h o l i b i r
q i s m i n i n g o ’ z i s h c h i k u c h i d a n f o y d a l a n a o l m a s l i g i n i n a m o y o n e t u v c h i
i j t i m o i y - i q t i s o d i y h o d i s a . M e h n a t g a l a y o q a t l i b o ’ l i b , i s h l a s h n i
x o h l a g a n , l e k i n i s h b i l a n t a ’ m i n l a n m a g a n l a r i s h s i z l a r d e y i l a d i .
N a m o y o n b o ’ l i s h x u s u s i y a t i v a v u j u d g a k e l i s h s a b a b l a r i g a k o ’ r a
i s h s i z l i k f r i k s i o n , t a r k i b i y , s i k l i k , i n s t i t u t s i o n a l , t e x n o l o g i k , r e g i o n a l ,
y a s h i r i n v a t u r g ‘ u n i s h s i z l i k t u r l a r i g a b o ’ l i n a d i . K i s h i l a r t u r l i s a b a b l a r
( y a n g i y a s h a s h j o y l a r i g a k o ’ c h i b o ’ t i s h , i s h i n i n g m a z m u n i v a t a v s i f i
y o q m a y q o l i s h i , n i s b a t a n y u q o r i r o q i s h h a q i o l i s h g a i n t i l i s h v a
b o s h q a l a r ) g a k o ’ r a o ’ z i s h l a r i n i a l m a s h t i r i b t u r a d i l a r . B i r o q , b i r i s h d a n
b o ’ s h a b , b o s h q a b i r i g a j o y l a s h g u n g a q a d a r o r a d a m a ’ l u m v a q t o ’ t a d i
( b a ’ z i a d a b i y o t l a r d a b u m u d d a t 1 o y d a n 3 o y g a c h a d a v o m e t i s h i
k o ’ r s a t i l a d i ) . A y n a n s h u v a q t o r a l i g ‘ i d a g i , y a ’ n i b i r i s h d a n b o ’ s h a b
y a n g i i s h g a j o y l a s h g u n g a q a d a r b o ’ l g a n d a v r d a g i i s h s i z l i k f r i k s i o n
( o r a l i q ) i s h s i z l i k d e y i l a d i . F a n - t e x n i k a t a r a q q i y o t i , y a n g i
t e x n o l o g i y a l a r n i n g i s h l a b c h i q a r i s h g a q o ’ l l a n i s h i n a t i j a s i d a b a ’ z i b i r
t a r m o q v a s o h a m a h s u l o t l a r i g a b o ’ l g a n t a l a b q i s q a r i b , z a m o n a v i y
m a h s u l o t t u r l a r i g a t a l a b o ’ s a d i . N a t i j a d a b a ’ z i b i r k a s b y o k i
m u t a x a s s i s l i k t u r l a r i d a g i i s h c h i l a r g a t a l a b n i n g q i s q a r i s h i y o k i u m u m a n
y o ’ q o l i s h i u l a r n i n g o ’ z k a s b v a m u t a x a s s i s l i k l a r i n i o ’ z g a r t i r i s h y o k i
s h u n d a y k a s b l a r g a t a l a b s a q l a n i b q o l g a n j o y l a r g a k o ’ c h i b o ’ t i s h g a
m a j b u r q i l i b q o ’ y a d i . Y A n g i k a s b v a m u t a x a s s i s l i k n i o ’ z l a s h t i r i b y o k i
b o s h q a j o y g a k o ’ c h i b o ’ t i b , y a n g i i s h g a j o y l a s h g u n g a q a d a r b o ’ l g a n
i s h s i z l i k t a r k i b i y i s h s i z l i k d e b a t a l a d i . T a r k i b i y i s h s i z l i k f r i k s i o n
i s h s i z l i k k a q a r a g a n d a u z o q r o q d a v o m e t a d i h a m d a k o ’ p r o q m a ’ l u m
x a r a j a t l a r n i t a q o z o e t a d i . U n i n g u z o q m u d d a t ( o d a t d a 6 o y d a n k o ’ p r o q )
d a v o m e t i s h i y a n g i k a s b t u r i n i o ’ z l a s h t i r i s h y o k i m a l a k a o s h i r i s h b i l a n ,
9

m a ’ l u m x a r a j a t t a l a b q i l i s h i e s a , e s k i k a s b t u r i b i l a n s h u g ‘ u l l a n i s h
i s t a g i s a q l a n i b q o l g a n h o l d a , y a s h a s h j o y l a r i n i o ’ z g a r t i r i s h b i l a n
b o g ‘ l i q b o ’ l a d i . F r i k s i o n v a t a r k i b i y i s h s i z l i k , i q t i s o d i y o t d a g i
r i v o j l a n i s h n i n g h a r q a n d a y h o l a t i d a n q a t ’ i y n a z a r , m a ’ l u m d a r a j a d a
b a r c h a m a m l a k a t l a r d a m a v j u d b o ’ l a d i . S H u n g a k o ’ r a , f r i k s i o n v a
t a r k i b i y i s h s i z l i k b i r g a l i k d a i s h s i z l i k n i n g t a b i i y d a r a j a s i n i t a s h k i l
q i l a d i . S i k l i k i s h s i z l i k – i q t i s o d i y s i k l n i n g i n q i r o z f a z a s i b i l a n b o g ‘ l i q
b o ’ l i b , u i s h l a b c h i q a r i s h n i n g p a s a y i s h i v a y a l p i t a l a b n i n g q i s q a r i s h i
n a t i j a s i d a v u j u d g a k e l a d i . B u n d a o ’ z t o v a r v a x i z m a t l a r i g a n i s b a t a n
t a l a b n i n g q i s q a r i s h i g a d u c h k e l g a n t a d b i r k o r l a r i s h l a b c h i q a r i s h
h a j m i n i k a m a y t i r i s h m a q s a d i d a i s h c h i l a r n i i s h d a n b o ’ s h a t a
b o s h l a y d i l a r . S i k l i k i s h s i z l i k h a q i q i y d a r a j a d a g i i s h s i z l i k n i n g t a b i i y
d a r a j a d a n f a r q l a n i s h i n i k o ’ r s a t a d i . I s h s i z l i k n i n g b u t u r i m a j b u r i y
i s h s i z l i k h i s o b l a n a d i v a s i k l n i n g y u k s a l i s h f a z a s i d a m a v j u d b o ’ l m a y d i .
I n s t i t u t s i o n a l i s h s i z l i k i s h c h i k u c h i b o z o r i i n f r a t u z i l m a s i , y a ’ n i i s h c h i
k u c h i n i i s h b i l a n t a ’ m i n l a s h g a x i z m a t k o ’ r s a t u v c h i m u a s s a s a l a r n i n g
y e t a r l i d a r a j a d a r i v o j l a n m a g a n l i g i y o k i s a m a r a l i f a o l i y a t k o ’ r s a t m a s l i g i
n a t i j a s i d a p a y d o b o ’ l a d i . U n i h a m t a b i i y i s h s i z l i k t a r k i b i g a k i r i t i s h
m u m k i n . T e x n o l o g i k i s h s i z l i k i s h l a b c h i q a r i s h j a r a y o n i g a t e x n o l o g i k
u s u l l a r n i n g k i r i b k e l i s h i b i l a n b o g ‘ l i q b o ’ l a d i . U l a r n i n g i c h i d a
a s o s i y l a r i i s h l a b c h i q a r i s h n i m e x a n i z a t s i y a l a s h , a v t o m a t l a s h t i r i s h ,
r o b o t l a s h t i r i s h v a i n f o r m a t s i o n t e x n o l o g i y a n i q o ’ l l a s h h i s o b l a n a d i .
H u d u d i y i s h s i z l i k m u a y y a n h u d u d d a g i t a r i x i y , d e m o g r a f i k ,
m a d a n i y , m i l l i y v a i j t i m o i y - r u h i y x u s u s i y a t d a g i b i r q a t o r k o m p l e k s
o m i l l a r t a ’ s i r i o s t i d a i s h c h i k u c h i t a l a b i v a t a k l i f i o ’ r t a s i d a g i
n o m u t a n o s i b l i k n a t i j a s i h i s o b l a n a d i .
Y a s h i r i n i s h s i z l i k u c h u n i s h k u n i y o k i i s h h a f t a s i d a v o m i d a t o ’ l i q
b a n d b o ’ l m a s l i k x o s . I q t i s o d i y o t r i v o j l a n i s h i d a r a j a s i n i n g p a s a y i s h i
k o r x o n a l a r d a g i i s h l a b c h i q a r i s h h a j m i n i n g q i s q a r i s h i g a o l i b k e l a d i .
10

B i r o q , k o r x o n a e g a l a r i o ’ z i s h c h i l a r i n i b i r d a n i g a i s h d a n b o ’ s h a t a
o l m a y d i l a r . B u n i n g n a t i j a s i d a i s h c h i l a r n i n g m a ’ l u m q i s m i r a s m a n i s h
b i l a n b a n d b o ’ l s a l a r d a , a m a l d a t o ’ l i q h o l d a i s h l a m a y d i l a r . B u n i n g
n a t i j a s i d a m e h n a t u n u m d o r l i g i p a s a y i b , k o r x o n a m o l i y a v i y n a t i j a l a r i g a
t a ’ s i r k o ’ r s a t a d i . Y A s h i r i n i s h s i z l i k m a m l a k a t d a v u j u d g a k e l i s h i
m u m k i n b o ’ l g a n i j t i m o i y k e s k i n l i k k a y o ’ l q o ’ y m a s l i k k a i n t i l i s h
n a t i j a s i d a h a m p a y d o b o ’ l a d i .
T u r g ‘ u n i s h s i z l i k m e h n a t g a l a y o q a t l i a h o l i n i n g i s h j o y i n i
y o ’ q o t g a n , i s h s i z l i k b o ’ y i c h a n a f a q a o l i s h h u q u q i d a n m a h r u m b o ’ l g a n
v a f a o l m e h n a t f a o l i y a t i g a h e c h q a n d a y q i z i q i s h i b o ’ l m a g a n q i s m i n i
q a m r a b o l a d i . « T o ’ l a b a n d l i k » t u s h u n c h a s i i q t i s o d i y o t d a i s h s i z l i k n i n g
m u t l a q m a v j u d b o ’ l m a s l i g i n i b i l d i r m a y d i . I q t i s o d c h i l a r f r i k s i o n v a
t a r k i b i y i s h s i z l i k n i n g b o ’ l i s h i n i t a b i i y d e b h i s o b l a y d i l a r , s h u s a b a b l i
t o ’ l a b a n d l i k i s h c h i k u c h i n i n g 1 0 0 % d a n k a m q i s m i n i t a s h k i l q i l u v c h i
m i q d o r s i f a t i d a a n i q l a n a d i . A n i q r o q a y t g a n d a , t o ’ l a b a n d l i k s h a r o i t i d a
i s h s i z l i k d a r a j a s i f r i k s i o n v a t a r k i b i y i s h s i z l a r s o n i g a t e n g b o ’ l a d i .
S i k l i k i s h s i z l i k n o l g a t e n g b o ’ l g a n d a t o ’ l a b a n d l i k s h a r o i t i d a g i
i s h s i z l i k d a r a j a s i g a e r i s h i l a d i . T o ’ l a b a n d l i k s h a r o i t i d a g i i s h s i z l i k
d a r a j a s i i s h s i z l i k n i n g t a b i i y d a r a j a s i d e b a t a l a d i . I s h s i z l i k n i n g t a b i i y
d a r a j a s i b i l a n b o g ‘ l i q b o ’ l g a n m i l l i y i s h l a b c h i q a r i s h n i n g r e a l h a j m i ,
i q t i s o d i y o t n i n g i s h l a b c h i q a r i s h s a l o h i y a t i n i k o ’ r s a t a d i . T o ’ l a b a n d l i k
y o k i i s h s i z l i k n i n g t a b i i y d a r a j a s i i s h c h i k u c h i b o z o r i m u v o z a n a t i g a
e r i s h g a n d a , y a ’ n i i s h i z l o v c h i l a r s o n i b o ’ s h i s h c h i o ’ r i n l a r i s o n i g a t e n g
k e l g a n d a v u j u d g a k e l a d i . I s h s i z l i k n i n g t a b i i y d a r a j a s i q a n d a y d i r
d a r a j a d a i q t i s o d i y j i h a t d a n m a q b u l h i s o b l a n a d i . C H u n k i « f r i k s i o n »
i s h s i z l a r g a m o s k e l u v c h i i s h o ’ r i n l a r i n i t o p i s h , « t a r k i b i y i s h s i z l a r g a »
h a m y a n g i k a s b n i o ’ z l a s h t i r i s h y o k i y a n g i y a s h a s h j o y i d a i s h t o p i s h
u c h u n m a ’ l u m v a q t k e r a k b o ’ l a d i . « I s h s i z l i k n i n g t a b i i y d a r a j a s i »
t u s h u n c h a s i m a ’ l u m b i r a n i q l i k l a r k i r i t i s h n i t a l a b q i l a d i . B i r i n c h i d a n ,
11

b u t u s h u n c h a i q t i s o d i y o t h a r d o i m i s h s i z l i k n i t a b i i y d a r a j a s i d a a m a l
q i l i s h i v a s h u o r q a l i o ’ z i n i n g i s h l a b c h i q a r i s h i m k o n i y a t i n i r o ’ y o b g a
c h i q a r i s h i n i b i l d i r m a y d i . C H u n k i , k o ’ p i n c h a i s h s i z l i k d a r a j a s i t a b i i y
d a r a j a d a n o r t i q , a y r i m h o l l a r d a , m a s a l a n , i s h v a q t i d a n o r t i q c h a i s h l a s h
v a o ’ r i n d o s h l i k i s h l a r i d a b a n d b o ’ l i s h n a t i j a s i d a t a b i i y d a r a j a d a n p a s t
h a m b o ’ l i s h i m u m k i n . I k k i n c h i d a n , i s h s i z l i k n i n g t a b i i y d a r a j a s i o ’ z -
o ’ z i c h a d o i m i y m i q d o r h i s o b l a n i s h i s h a r t e m a s , u t a r k i b i y o ’ z g a r i s h l a r
( q o n u n l a r v a j a m i y a t u r f - o d a t l a r i d a g i o ’ z g a r i s h l a r ) o q i b a t i d a o ’ z g a r i b
t u r i s h i m u m k i n . M a s a l a n , A Q S H d a i s h s i z l i k n i n g t a b i i y d a r a j a s i d a s t l a b
X X a s r n i n g 6 0 - y i l l a r i o ’ r t a l a r i d a 4 , 5 % d e b b e l g i l a n g a n b o ’ l s a , 7 0 -
y i l l a r n i n g b o s h i g a k e l i b 5 , 5 % , 8 0 - y i l l a r n i n g b o s h i d a e s a 6 % g a c h a
o ’ s d i . I s h s i z l i k d a r a j a s i i s h s i z l a r s o n i n i n g i s h c h i k u c h i t a r k i b i d a g i
f o i z i s i f a t i d a h i s o b l a n a d i .
I s h s i z l i k d a r a j a s i n i b a h o l a s h b i l a n b i r g a u n i n g i j t i m o i y - i q t i s o d i y
o q i b a t l a r i n i h a m h i s o b g a o l i s h z a r u r b o ’ l a d i . C H u n k i i s h s i z l i k n i n g o ’ z i
h a d d a n t a s h q a r i y u q o r i d a r a j a s i b i l a n k a t t a i q t i s o d i y v a i j t i m o i y
o q i b a t l a r n i k e l t i r i b c h i q a r a d i .
I s h s i z l i k n i n g i q t i s o d i y o q i b a t l a r i u n i n g t a ’ s i r i d a i s h l a b c h i q a r i l m a y
q o l g a n m a h s u l o t h a j m i o r q a l i b a h o l a n a d i . I q t i s o d i y o t b a r c h a i s h l a s h n i
x o h l a g a n v a i s h l a y o l a d i g a n l a r u c h u n e t a r l i m i q d o r d a i s h j o y l a r i n i
y a r a t i s h h o l a t i g a e g a b o ’ l m a s a m a h s u l o t i s h l a b c h i q a r i s h p o t e n s i a l
i m k o n i y a t i n i n g b i r q i s m i y o ’ q o t i l a d i . I q t i s o d i y a d a b i y o t l a r d a b u
y o ’ q o t i s h y a l p i i c h k i m a h s u l o t ( Y A I M ) h a j m i n i n g o r q a d a q o l i s h i
s i f a t i d a a n i q l a n a d i h a m d a u h a q i q i y Y A I M n i n g p o t e n s i a l Y A I M d a n k a m
b o ’ l g a n h a j m i s i f a t i d a k o ’ r i n a d i . I s h s i z l i k d a r a j a s i q a n c h a l i k y u q o r i
b o ’ l s a , Y A I M h a j m i n i n g o r q a d a q o l i s h i s h u n c h a l i k k a t t a b o ’ l a d i .
M a k r o i q t i s o d i y o t s o h a s i d a g i t a n i q l i t a d q i q o t c h i A . O u k e n i s h s i z l i k
d a r a j a s i v a Y A I M h a j m i n i n g o r q a d a q o l i s h i o ’ r t a s i d a g i n i s b a t i n i
m a t e m a t i k i f o d a l a b b e r a d i . B u n i s b a t i q t i s o d c h i l a r o r a s i d a O u k e n
12

q o n u n i s i f a t i d a t a n i l g a n b o ’ l i b , a g a r i s h s i z l i k n i n g h a q i q i y d a r a j a s i
u n i n g t a b i i y d a r a j a s i d a n b i r f o i z g a o r t i q b o ’ l s a , Y A I M h a j m i n i n g
o r q a d a q o l i s h i 2 , 5 % n i t a s h k i l q i l i s h i n i k o ’ r s a t a d i . A y r i m h o l l a r d a
m i l l i y m a h s u l o t n i n g h a q i q i y h a j m i p o t e n s i a l h a j m i d a n o r t i b k e t i s h i h a m
m u m k i n . B u n d a y h o l i s h s i z l i k d a r a j a s i t a b i i y d a r a j a d a n h a m p a s t
b o ’ l g a n d a v r l a r d a r o ’ y b e r a d i . I s h l a b c h i q a r i s h g a i s h c h i l a r n i n g
q o ’ s h i m c h a s m e n a l a r i n i j a l b q i l i s h , k a p i t a l u s k u n a l a r d a n b e l g i l a n g a n
m e ’ y o r d a n o r t i q c h a d a r a j a d a f o y d a l a n i s h , i s h v a q t i d a n k e y i n
q o ’ s h i m c h a i s h l a s h v a o ’ r i n d o s h i s h l a r d a b a n d b o ’ l i s h k a b i l a r b u n i n g
a s o s i y s a b a b l a r i d i r .
I s h s i z l i k n i n g i j t i m o i y o q i b a t l a r i h a m m a m l a k a t i q t i s o d i y o t i g a
s e z i l a r l i t a ’ s i r o ’ t k a z i s h i m u m k i n . J u m l a d a n , i s h s i z l i k n i n g b a ’ z i
t u r l a r i n i n g u z o q m u d d a t l i t a v s i f i i s h c h i l a r n i n g o ’ z m a l a k a l a r i n i
y o ’ q o t i s h l a r i h a m d a d a r o m a d v a i j t i m o i y m a v q e i j i h a t i d a n a h o l i n i n g
n i s b a t a n p a s t t o i f a s i g a o ’ t i b q o l i s h i g a o l i b k e l a d i . B u e s a u l a r d a o ’ z
t u r m u s h t a r z i d a n q o n i q m a s l i k , i j t i m o i y f a o l l i k n i n g y o ’ q o l i s h i ,
a t r o f d a g i l a r g a n i s b a t a n l o q a y d l i k n i n g p a y d o b o ’ l i s h i k a b i h o l a t l a r n i
k e l t i r i b c h i q a r a d i . N a t i j a d a u z o q d a v o m e t g a n s u r u n k a l i i s h s i z l i k
m i l l a t n i n g r u h i y s o g ‘ l o m l i g i g a p u t u r e t k a z a d i . I s h s i z l i k o ’ s i s h i n i n g
m u q a r r a r o q i b a t i b o ’ l i b m a m l a k a t d a g i j i n o y a t c h i l i k n i n g o ’ s i s h i v a
i j t i m o i y k e s k i n l i k d a r a j a s i n i n g k u c h a y i s h i h i s o b l a n a d i . S H u n g a k o ’ r a ,
m a m l a k a t d a g i i s h c h i k u c h i b a n d l i g i n i t a ’ m i n l a s h v a i s h s i z l a r n i i j t i m o i y
h i m o y a l a s h d a v l a t i q t i s o d i y s i y o s a t i n i n g a s o s i y y o ’ n a l i s h l a r i d a n b i r i
h i s o b l a n a d i .
13

II-BOB. O’zbekistonda ishsizlik ko’rsatkichlari va ishchi kuchi bozorining
hozirgi holati tahlili.
2.1. O’zbekistonda yangi ish o’rinlarini tashkil etish va bandlikni ta’minlash
maqsadli dasturlarini amalga oshirishning hozirgi holati tahlili.
O ‘ z b e k i s t o n d a a h o l i n i n g 6 0 f o i z g a y a q i n i n i i s h c h i k u c h i r e s u r s l a r i
t a s h k i l e t a d i . I s h c h i k u c h i r e s u r s l a r i j i s m o n i y v a a q l i y q o b i l i y a t g a e g a
b o ‘ l i b , m e h n a t j a r a y o n i d a m o d d i y n e ’ m a t l a r v a x i z m a t l a r n i y a r a t a d i l a r .
I s h c h i k u c h i r e s u r s l a r i t a r k i b i g a k i r i t i l g a n i j t i m o i y i s h l a b c h i q a r i s h d a
i s h t i r o k e t m a y o t g a n n o f a o l a h o l i e s a m e h n a t z a h i r a l a r i n i t a s h k i l e t a d i .
C H u n k i v a q t i k e l i b u l a r h a m i q t i s o d i y f a o l a h o l i t a r k i b i g a
q o ‘ s h i l i s h l a r i m u m k i n .
M e h n a t v a a h o l i n i i j t i m o i y m u h o f a z a q i l i s h v a z i r l i g i
m a ’ l u m o t l a r i g a q a r a g a n d a , b u g u n g i k u n d a r e s p u b l i k a d a i s h c h i k u c h i
r e s u r s l a r i s o n i ( 2 0 1 9 y i l ) 1 9 0 0 7 , 8 m i n g k i s h i n i t a s h k i l e t a d i ( 1 - j a d v a l ) .
1-jadval
O‘zbekiston Respublikasida ishchi kuchi resurslarining iqtisodiy faol va
nofaol aholiga taqsimlanishi, ming kishi
Ko‘rsatkichlar 2018 yil 2019 yil 20 19 yilda 201 8
yilga nisbatan
(+,-) (%)
Jami ishchi kuchi resurslari soni 18951,0 19 007,8 229,1 10 0 , 9
SHundan:
Iqtisodiy faol aholi soni 13 279 ,4 13 541,1 262,3 101,9
Iqtisodiy faol aholining ulushi, % 74,9 75,3 0,4 -
Iqtisodiy nofaol aholi soni 4542,6 4509,4 -33,2 99,3
Iqtisodiy nofaol aholi ulushi, % 25,1 24,7 -0,4 -
1-jadvaldan ko‘rinadiki, 2018-2019 yillar davomida respublikada ishchi kuchi
resurslari soni 18951,0 ming kishidan 19007,8 mingga yoki 0.8 foizga ortgan. Ishchi kuchi
resurslari iqtisodiy faol va nofaol aholiga taqsimlanadi. Iqtisodiy faol aholiga me h nat bilan
14

band bo‘lgan fu q arolar va ishsizlar kiradi. Tahlil qilinayotgan davrda iqtisodiy faol aholi
soni 1,9 foizga ortgan.
I q tisodiy faol bo‘lmagan a h oli - me h nat bilan band va ishsiz deb h isoblanmaydigan
shaxslar, shu jumladan:
 ishlab chi q arishdan ajralgan h olda ta’lim olayotgan h amda ish h a q iga yoki me h nat
daromadiga ega bo‘lmagan o‘ q uvchilar va talabalar;
 ishlamayotgan uchinchi guru h nogironlari;
 uy bekalari h amda bolalarni parvarish q ilish bilan band bo‘lgan ishlamayotgan
ayollar;
 ko‘char va ko‘chmas mulkdan daromad olayotgan ishlamayotgan shaxslar;
 ixtiyoriy ravishda me h nat bilan band bo‘lmagan shaxslar.
O‘rganilayotgan davrda iqtisodiy nofaol aholi soni 33,2 ming kishiga yoki 0,7 foizga
kamaygan. 2019 yilda ishchi kuchi resurslari tarkibida iqtisodiy nofaol aholining ulushi
24,7 foizni tashkil qilgan. Mazkur holat aholi tarkibida 16-24 yoshdagi aholining salmoqli
ulushi bilan ham bog‘liq. SHu bilan birga, ta’lim olayotgan yoshlarning soni yildan-yilga
oshib bormoqda. CHunki respublikada ta’limni rivojlantirishga qaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy
islohotlarning amalga oshirilishi natijasida yangi qurilayotgan akademik litsey va kasb-
hunar kollejlariga o‘quvchilarning jalb etilishi iqtisodiy nofaol aholining o‘sishiga bevosita
ta’sir qilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining “Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi Qonunning
2-moddasiga asosan ish bilan ta’minlash - fuqarolarning qonun xujjatlariga zid
kelmaydigan, o‘z shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish bilan bog‘liq bo‘lgan, ularga
ish haqi (mehnat daromadi) keltiradigan faoliyatidir .
Q uyidagilar ish bilan ta’minlangan deb hisoblanadi:
 yollanib ishlayotgan, shu jumladan, ishni to‘liqsiz ish vaqtida haq evaziga
bajarayotgan kasanachilik bilan shug‘ullanayotgan, shuningdek haq to‘lanadigan boshqa
ishga, shu jumladan, vaqtinchalik ishga ega bo‘lgan fuqarolar;
15

 betobligi, mehnat ta’tilida, kasbga qayta tayyorlashda, malaka oshirishda ekanligi,
ishlab chiqarishning to‘xtatib qo‘yilganligi munosabati bilan, shuningdek qonun hujjatlariga
muvofiq vaqtincha ish joyida bo‘lmaganda xodimning ish joyi saqlanib turadigan boshqa
hollarda vaqtincha ish joyida bo‘lmagan fuqarolar;
 o‘zini ish bilan mustaqil ta’minlayotgan fuqarolar, shu jumladan, yuridik shaxs
tashkil qilmagan holda tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan fuqarolar,
kooperativlarning a’zolari, fermerlar va ularning ishlab chiqarishda qatnashayotgan oila
a’zolari;
 Qurolli Kuchlarda, Milliy xavfsizlik xizmati va ichki ishlar organlari va
qo‘shinlarida xizmatni o‘tayotgan, shuningdek muqobil xizmatni o‘tayotgan fuqarolar;
 ta’lim to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq ishlab chiqarishdan ajralgan holda
ta’lim olayotgan fuqarolar;
Qonun hujjatlariga muvofiq faoliyat olib borayotgan jamoat birlashmalari va diniy
muassasalarda ishlayotgan fuqarolar.
Mamlakatlarda mehnatda bandlik va ishsizlikni ko‘p yillik o‘rganish tajribasi shuni
ko‘rsatadiki, mehnatga yaroqli aholining 94-95 foizi mehnatda band bo‘lsa, iqtisodiyot
me’yorida rivojlanayotgan hisoblanadi .
Me h nat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra,
respublikada iqtisodiy faol aholining 95 foizini ish bilan bandlar tashkil etadi (2-jadval).
2 -jadval
O‘zbekiston Respublikasida ish bilan band aholi soni va tarkibining o‘zgarishi,
ming kishi.
T/r Ko‘rsatkichlar 2018 yil 2019
yil 2 01 9 yilda
201 8 yilga
nisbatan
(+,-) (%)
1 Jami ish bilan bandlar 12818,4 13058,3 239,9 101,9
SHu jumladan :
16

1.1. Iqtisodiyotning rasmiy sektorida ish
bilan bandlar soni 7755,7 7849,2 93,5 101,2
SHundan:
1.1.1. Iqtisodiyot tarmoqlarida ish bilan
bandlar soni (yirik biznesda) 2419,8 2431,6 11,8 100,5
1.1.2. Kichik korxonalar va fermer
xo‘jaliklarida ish bilan bandlar soni 2228,7 2229,5 0,8 100,0
1.1.3. YU ridik shaxs bo‘lmasdan
tadbirkorlik faoliyati bilan
shug‘ullanuvchi shaxs sifatida
rasman ro‘yxatga olingan fuqarolar
soni 844,2 871,1 26,9 103,2
1.1.4. Dehqon xo‘jaliklarida ish bilan
bandlar soni 1815,2 1869,2 54,0 103,0
1.1.5. Boshqa tashkilot va muassasalarda
ish bilan bandlar soni 447,8 447,8 0,0 100,0
1.2. Iqtisodiyotning norasmiy sektorida
ish bilan bandlar soni 3989,1 4207,8 218,7 105,5
shundan :
1.2.1. Nomuayyan, bir martalik va
mavsumiy ishlarni bajaruvchilar soni 1572,4 1656,8 84,4 105,4
1.2.2. Mehnat munosabatlarini
rasmiylashtirmasdan oila
boshliqlariga ularning tadbirkorlik
faoliyatida yordam beruvchi oila
a’zolari 991,2 1081,3 90,1 109,1
1.2.3. Ro‘yxatdan o‘tmasdan va tegishli
ruxsatsiz faoliyat olib boruvchi
tadbirkorlar 1425,5 1469,7 44,2 103,1
2-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, 2018-2019 yillar davomida ish bilan band aholi soni
93,5 ming kishiga yoki 1,2 foizga ortgan.
17

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 27 maydagi “ I shga
joylashtirishga muhtoj mehnat bilan band bo‘lmagan aholini hisobga olish metodikasini
takomillashtirish to‘g‘risida”gi 106-sonli qaroriga asosan ish bilan bandlar quyidagi turlarga
bo‘linadi:
 iqtisodiyotning rasmiy sektorida ish bilan bandlar;
 iqtisodiyotning norasmiy sektorida ish bilan bandlar;
 respublikadan tashqariga ishlash maqsadida ketgan fuqarolar.
Tahlil qilinayotgan davrda iqtisodiyotning rasmiy sektorida ish bilan bandlar
soni 1,2 foizga ortgan. Rasmiy sektorida ish bilan bandlar tarkibi quyidagilardan tarkib
topgan:
 i qtisodiyot tarmoqlarida ish bilan bandlar (yirik biznesda) ;
 k ichik korxonalar va fermer xo‘jaliklarida ish bilan bandlar ;
 yuridik shaxs bo‘lmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi shaxs
sifatida rasman ro‘yxatga olingan fuqarolar;
 d ehqon xo‘jaliklarida ish bilan bandlar ;
 b oshqa tashkilot va muassasalarda ish bilan bandlar .
Bu davrda (2018-2019 yillar) i qtisodiyot tarmoqlarida ish bilan bandlar (yirik
biznesda) soni – 0,5 foizga , yuridik shaxs bo‘lmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan
shug‘ullanuvchi shaxs sifatida rasman ro‘yxatga olingan fuqarolar – 3,2 foizga , d ehqon
xo‘jaliklarida ish bilan bandlar soni – 3,0 foizga ko‘paygan, k ichik korxonalar va fermer
xo‘jaliklarida ish bilan bandlar soni esa o‘zgarishsiz qolgan.
Tadbirkorlik sohasida ish bilan bandlar sonining ortishi mamlakatimizda olib
borilayotgan oqilona islohotlar bilan bog‘liq. 2015 yil 1 yanvardan boshlab O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2015 yil 13 fevraldagi “Mikrofirmalar va kichik
korxonalar tomonidan yagona ijtimoiy to‘lovni hisoblash va to‘lash tartibi to‘g‘risida”gi 26-
sonli qaroriga asosan mikrofirmalar va kichik korxonalar uchun yagona ijtimoiy to‘lovni
hisoblash tartibi va to‘lash tartibi o‘zgardi. YAngi tartibga muvofiq 2015 yil 1 yanvardan
boshlab mikrofirmalar va kichik korxonalar, shuningdek fermer xo‘jaliklari uchun yagona
18

ijtimoiy to‘lovning 2014 yilda amal qilgan 25 foiz o‘rniga, mehnatga haq to‘lash
jamg‘armasining 15 foiziga teng bo‘lgan stavkasi belgilandi.
2015 yilning 1 iyulidan yakka tartibdagi tadbirkorlarga, faoliyatidan kelib chiqqan
holda, har bir yollangan ishchi uchun byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasiga eng kam
oylik ish haqining 50 foizi miqdorida sug‘urta badali va yakka tartibdagi ish beruvchi
tadbirkor uchun belgilangan soliq stavkasining 30 foizi miqdorida soliq to‘lash sharti bilan
bir nafardan uch nafargacha ishchini yollash huquqi berildi.
YAna jadval ma’lumotlarining tahlili respublikada iqtisodiyotning norasmiy sektorida
ish bilan band aholi sonining 2018 yildagi 6542.1 ming kishidan 2019 yilda 8036.2 ming
kishiga ortganligini ko‘rsatdi.
Odatda iqtisodiyotning norasmiy sektorida ish bilan band aholining tarkibi
quyidagilarga bo‘linadi:
 n omuayyan, bir martalik va mavsumiy ishlarni bajaruvchilar ;
 m ehnat munosabatlarini rasmiylashtirmasdan oila boshliqlariga ularning
tadbirkorlik faoliyatida yordam beruvchi oila a’zolari ;
 r o‘yxatdan o‘tmasdan va tegishli ruxsatsiz faoliyat olib boruvchi tadbirkorlar .
Tahlillarga ko‘ra, so‘nggi yillarda respublikada n omuayyan, bir martalik va
mavsumiy ishlarni bajaruvchilar soni – 5,4, m ehnat munosabatlarini rasmiylashtirmasdan
oila boshliqlariga ularning tadbirkorlik faoliyatida yordam beruvchi oila a’zolari soni – 9,1
foizga , r o‘yxatdan o‘tmasdan va tegishli ruxsatsiz faoliyat olib boruvchi tadbirkorlar soni
esa 3,1 foizga ortgan.
R e s p u b l i k a d a a h o l i n i b i r m a r t a l i k i s h g a j a l b q i l i s h i s h l a r i y i l d a n -
y i l g a t a k o m i l l a s h i b b o r m o q d a . B u f a o l i y a t n i n g m o h i y a t i s h u n d a k i , o ‘ z
m e h n a t l a y o q a t i n i q i s q a m u d d a t l i ( t o ‘ l i q b i r i s h k u n i d a y o k i t o ‘ l i q s i z
b i r i s h k u n i d a , i k k i y o k i u n d a n o r t i q , l e k i n b i r o y d a n k a m i s h k u n i d a )
s o t i s h i s t a g i d a b o ‘ l g a n f u q a r o l a r g a m e h n a t m u a s s a s a l a r i i s h b e r u v c h i
v a y o l l a n m a i s h c h i n i b i r - b i r i b i l a n u c h r a s h t i r i s h v a k e l i s h i b o l i s h l a r i g a
k o ‘ m a k l a s h m o q d a . B u n d a y t a d b i r l a r a h o l i g a v j u m b o ‘ l g a n v a i l g a r i d a n
19

n o r a s m i y t a r z d a m e h n a t l a y o q a t i s a v d o s i a m a l g a o s h i r i l g a n j o y l a r d a
t a s h k i l q i l i n m o q d a .
I s h c h i k u c h i b o z o r i d a g i t a l a b v a t a k l i f m i q d o r i , a h o l i t u r m u s h
d a r a j a s i , m a m l a k a t d a g i b i r q a t o r m a k r o i q t i s o d i y k o ‘ r s a t k i c h l a r n i n g
h o l a t i i s h b i l a n b a n d l i k d a g i v a z i y a t g a c h a m b a r c h a s b o g ‘ l i q . B i r g i n a i s h
h a q i d a r a j a s i n i n g o ‘ z i i s h c h i k u c h i b o z o r i d a g i t a l a b v a t a k l i f , a h o l i
d a r o m a d l a r i , m a m l a k a t i q t i s o d i y h o l a t i g a b e v o s i t a t a ’ s i r k o ‘ r s a t a d i .
O ‘ z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i b o ‘ y i c h a i s h c h i k u c h i b o z o r i d a g i v a z i y a t
q u l a y b o ‘ l i b , B a n d l i k k a k o ‘ m a k l a s h i s h v a a h o l i n i i j t i m o i y m u h o f a z a
q i l i s h m a r k a z l a r i g a i s h s o ‘ r a b m u r o j a a t q i l g a n l a r n i n g a k s a r i y a t q i s m i
i s h g a j o y l a s h t i r i l g a n ( 3 - j a d v a l ) .
3 - j a d v a l d a n k o ‘ r i n a d i k i , 2 0 1 9 y i l d a B a n d l i k k a k o ‘ m a k l a s h i s h v a
a h o l i n i i j t i m o i y m u h o f a z a q i l i s h ( t u m a n , s h a h a r ) m a r k a z l a r i g a i s h
s o ‘ r a b m u r o j a a t q i l g a n l a r s o n i 3 , 0 m l n . k i s h i n i t a s h k i l e t g a n , s h u n d a n
m a r k a z l a r t o m o n i d a n 2 , 8 4 m l n k i s h i y o k i 9 4 , 6 f o i z i i s h g a
j o y l a s h t i r i l g a n .
3-jadval
O‘zbekiston Respublika si bo‘yicha ishchi kuchi bozori dagi vaziyat (2019 yil)
№ H ududlar
nomi Bandlikka
ko‘maklashish va
aholini ijtimoiy
muhofaza qilish
markazlariga ish
so‘rab murojaat
qilganlar soni shundan
ishga
joylashti -
ril ganlar Xaq
to‘lanadigan
jamoat
ishlarida
qatnash-
ganlar Kasbga
tayyorlashg
a yuboril -
ganlar Kvota
o‘rinlariga
ishga
joylashtiril-
ganlar
1 . Qoraqalpog‘iston
Respublikasi 20033 19834 1041 238 2568
Viloyatlar:
2 . Andijon 31754 30546 310 230 6839
3 . Buxoro 21173 20559 121 135 7225
4 . Jizzax 14639 13767 497 373 2607
5 . Qashqadaryo 25435 24441 486 263 2595
6 . Navoiy 12508 11610 165 165 5132
7 . Namangan 27761 26547 2087 456 5996
8 . Samarqand 38545 37691 1106 582 11650
9 . Surxondaryo 12055 11181 233 233 4482
10 . Sirdaryo 6737 6092 155 162 1476
20

11 . Toshkent 20331 19288 280 209 10512
12 . Farg‘ona 41042 40227 702 652 12974
13 . Xorazm 16064 14139 767 876 2908
14 . Toshkent sh . 12106 8216 22 2920 12853
Jami 300183 284138 7972 7494 89817
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012 yil 20 apreldagi
“Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida ishbilarmonlik muhitining
holati va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish darajasi indikatorlarini har chorakda baholash
tizimini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 117-sonli qarori ning ilovasiga asosan i shga joylashish
darajasini baholash mezoniga ko‘ra i ndikator ko‘rsatkichi 75 foizdan kam bo‘lsa,
indikatorning sifat bahosi – past, 75 foizdan 85 foizgacha bo‘lsa – mo‘‘tadil, 85 foizdan 90
foizgacha bo‘lsa – o‘rtacha, 90 foizdan yuqori bo‘lsa – yuqori hisoblanadi.
2019 yilda i shga joylashish darajasi 93.4 foizni tashkil etib, bu ko‘rsatkich buyicha
yuqori daraja hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston Respublikasida ish bilan bandlar son i yildan-yilga
oshib, ish bilan bandlikda tarkibiy o‘zgarish bo‘lib, keyingi yillarda nomoddiy ishlab
chiqarish sohalarida bandlar soni va ulushi oshmoqda.
2015 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturi doirasida
mamlakatimizda quyidagi asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha jami 990,5 mingta ish o‘rni tashkil
etildi ( 4 - jadval ):
4 -jadvaldan ko‘rinib turganidek, 2015 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi
bandligini ta’minlash dasturi bo‘yicha 987,5 mingta ish o‘rni tashkil etish rejalashtirilgan.
Haqiqatda 2015 yilda yaratilgan ish o‘rinlari soni 990,5 mingtani tashkil etgan. YA’ni
dasturga nisbatan yaratilgan ish o‘rinlari soni 0,3 foizga ortig‘i bilan bajarilgan.
4 -jadval
O‘zbekiston Respublikasida yaratilgan ish o‘rinlari soni (2015 yil)
№ Hududlar
nomi 2019 yilda yaratiladigan
yangi ish o‘rinlari soni ,
dastur bo‘yicha Haqiqatda
2019 yilda
yaratilgan ish
o‘rinlari soni Dasturiga
nisbatan, %
hisobida
21

1 . Qoraqalpog‘iston
Respublikasi 49 841 50014 100,3
Viloyatlar
2 . Andijon 79 986 82542 100,1
3 . Buxoro 73 452 7 56 22 100,3
4 . Jizzax 50 048 52012 100,2
5 . Qashqadaryo 90 961 89469 100,6
6 . Navoiy 41 087 65463 100,3
7 . Namangan 75 456 75709 100,5
8 . Samarqand 94 500 94639 100,1
9 . Surxondaryo 66 657 66699 100,1
10 . Sirdaryo 51 150 40209 100,1
11 . Toshkent 87 520 8 8215 100,5
12 . Farg‘ona 92 823 92931 100,1
13 . Xorazm 60 200 60631 100,7
14 . Toshkent shaxri 9 5 956 93470 100,1
Respublika bo‘yicha jami 987 539 990 447 100,3
2015 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturi doirasida
quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ish o‘rni yaratildi:
1. Maqsadli dasturlar ga muvofiq 261,6 mingta ish o‘rni, shuning 115,9 mingtasi
sanoatda, 67,3 mingtasi xizmat ko‘rsatish va servis sohasida, 49,1 mingtasi qishloq
xo‘jaligida (chorvachilikda, parrandachilikda, bog‘dorchilikda, baliqchilikda,
asalarichilikda, sabzavotchilikda, ipakchilikda, uzumchilikda) tashkil etildi ( 5 -jadval).
5 -jadval
O‘zbekiston Respublikasida maqsadli dasturlarga muvofiq tashkil etilgan ish
o‘rinlari soni (2019 yil)
№ Hududlar
nomi Maqsadli
dasturlarga
muvofiq
tashkil etilgan
ish o‘rinlari shundan
s anoatda xizmat
ko‘rsatishda qishloq
xo‘jali -
gida ishlamasdan
turgan
korxonalar
faolitini tiklash
1 . Qoraqalpog‘iston
Respublikasi 10807 6569 2388 1507 343
viloyatlar:
2 . Andijon 43720 11819 19926 7946 4029
3 . Buxoro 11272 7235 1609 1490 938
4 . Jizzax 7674 650 2536 3045 1443
5 . Qashqadaryo 14762 6685 3676 3747 654
6 . Navoiy 8267 4864 1753 714 936
22

7 . Namangan 18608 8729 2664 2700 4515
8 . Samarqand 19399 8348 3946 1879 5226
9 . Surxondaryo 22369 12188 4106 5535 540
10 . Sirdaryo 22545 8209 3913 8726 1697
11 . Toshkent 25278 12396 3291 8431 1160
12 . Farg‘ona 17924 9004 3482 1260 4178
13 . Xorazm 12740 4550 3532 1920 2738
14 . Toshkent sh . 27391 14702 10530 249 1910
Respublika
bo‘yicha jami 262 756 115 948 67 352 49 149 30 307
Navoiy, Toshkent va Jizzax viloyatlarida maxsus industrial zonalar faoliyat
yuritayotganligi bu yo‘nalishda ish o‘rinlari tashkil etishning salmoqli omili bo‘lib, bu
yangi korxonalarni ishga tushirishni va ishlab turgan korxonalardagi ish o‘rinlarini
ko‘paytirishni ham, tarmoqlararo aloqalar (transport, qurilish va ijtimoiy infratuzilmada)
zanjiri bo‘yicha o‘zaro bog‘langan ish o‘rinlarini tashkil etishni ham ta’minlagan.
YAngi qurilish hisobiga va ishlab turgan korxonalarda ish o‘rinlari tashkil etish
«O‘zbekengilsanoat», «O‘zkimyosanoat», «O‘zbekneftgaz», «O‘zbekturizm»,
«O‘zfarmsanoat», «O‘zavtosanoat» kompaniyalari, Oziq-ovqat sanoati korxonalari
uyushmasi tizimida va boshqalarda amalga oshirilgan.
Ishlamayotgan korxonalar faoliyatini tiklash 30,3 mingta ish o‘rni tashkil etilishini
ta’minlagan. Ushbu yo‘nalishda past rentabelli va zarar ko‘rib ishlayotgan korxonalarning
moliyaviy-iqtisodiy ahvolini yaxshilash, istiqbolsiz korxonalarni tugatib, so‘ngra ularni
ishlab chiqarish quvvatlarini hamda ish o‘rinlarini yaratish sharti bilan yangi mulkdorlarga
sotish bo‘yicha maqsadli «yo‘l xaritalarini» amalga oshirish mexanizmlaridan
foydalanilgan. SHularning eng katta qismi Samarqand (5 220 ta ish o‘rni), Namangan (4
505 ta ish o‘rni), Farg‘ona (4 162 ta ish o‘rni), Andijon (4 026 ta ish o‘rni), Xorazm (2 721
ta ish o‘rni), Sirdaryo (1 696 ta ish o‘rni) viloyatlariga va Toshkent shahriga (1 896 ta ish
o‘rni) to‘g‘ri keladi.
2. Kichik korxonalar va mikrofirmalarni jadal rivojlantirish , shuning hisobiga
290,4 ming kishining bandligi ta’minlandi. Ushbu yo‘nalish barcha mintaqalarda, ayniqsa
2019 yilda ish bilan bandligi ta’minlangan aholi umumiy sonining 74,1 foizi kichik
korxonalar va mikrofirmalar ulushiga to‘g‘ri kelgan. Toshkent shahrida, shuningdek
23

Toshkent (48,2%), Surxondaryo (44,0%), Buxoro (43,8%) viloyatlarida va
Qoraqalpog‘iston Respublikasida (40,9%) ish o‘rinlari tashkil etishda ustunlik qilgan ( 6 -
jadval).
2019 yilda tijorat banklari tomonidan kichik biznes sub’ektlarini qo‘llab-quvvatlash
maqsadlarga 8,5 trln. so‘m kredit ajratilgan. Bunda imtiyozli kredit resurslari ko‘proq ishchi
kuchi bozorida keskin vaziyat kuzatilayotgan olis qishloq tumanlarida ish o‘rinlari tashkil
etishni ko‘zda tutgan loyihalarni moliyalashtirishga yo‘naltirilgan.
Kichik korxona va mikrofirmalar uchun yagona soliq to‘lovining qat’iy belgilangan
stavkasi nisbatan past ekanligi, sanoatda 5%, savdo va umumiy ovqatlanish sohasi
korxonalari uchun 10% gacha ekanligi, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2013 yil 8 avgustdagi “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari
eksportini qo‘llab-quvvatlash borasidagi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ-
2022-sonli qaroriga muvofiq kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining
eksportini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha qo‘shimcha choralar bu yo‘nalishda ish o‘rinlari
yaratishning muhim rag‘batlantiruvchi chorasi bo‘lgan.
6 -jadval
O‘zbekiston Respublikasida yo‘nalishlar bo‘yicha tashkil etilgan ish o‘rinlari soni
(2019- yil)
№ Hududlar
nomi Tijorat banklarining
kichik korxonalar va
mikrofirma - larni
tashkil etish uchun
ajratiladigan
kreditlarda yakka
tartibdagi
tadbirkor - likni
rivojlan - tirish Kasanachilik -
ning barcha
shakllarini
tashkil etish Fermer va
dehqon
xo‘jalik - larini
rivojlan - tirish
1 . Qoraqalpog‘iston
Respublikasi 15968 2586 9277 11376
viloyatlar:
2 . Andijon 8852 9255 14345 3537
3 . Buxoro 27451 6640 16885 11774
4 . Jizzax 11324 2808 10999 11353
5 . Qashqadaryo 25907 14444 23544 10812
6 . Navoiy 12674 5517 5427 9321
7 . Namangan 18935 8328 27478 2360
8 . Samarqand 26323 11779 17550 19588
24

9 . Surxondaryo 19483 8440 10150 6257
10 . Sirdaryo 6087 2831 1639 7107
11 . Toshkent 30046 7710 15059 9488
12 . Farg‘ona 28912 8555 26485 11055
13 . Xorazm 9681 6251 17076 14883
14 . Toshkent sh . 48954 8706 8419
Respublika
bo‘yicha jami 290 597 103 850 204 333 128 911
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki huzurida tashkil
etilgan Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining eksportini qo‘llab-quvvatlash
jamg‘armasi va uning mamlakat mintaqalaridagi hududiy filiallari faoliyati ham muhim
ahamiyatga ega, ular 2019 yilning 1 yanvariga qadar, yagona ijtimoiy to‘lovdan tashqari,
barcha turdagi soliqlar, yig‘imlar, badallar va davlat maqsadli jamg‘armalariga majburiy
to‘lovlarni to‘lashdan ozod etilgan.
3. 2019 yilda yakka tadbirkorlik sohasi 104,3 ming kishining bandligini ta’minladi.
YUridik shaxs maqomini olmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan jismoniy
shaxslarga, shu jumladan oziq-ovqat tovarlarining chakana savdosini, dehqon bozorlarida
qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini sotishni, oziq-ovqat va nooziq-ovqat tovarlari savdosini
amalga oshirayotgan, o‘z mahsulotini ishlab chiqarish va sotish bilan shug‘ullanayotgan,
maishiy xizmatlar ko‘rsatayotgan shaxslarga solinadigan soliqning O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2012 yil 25 dekabrdagi «O‘zbekiston Respublikasining 2013
yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va davlat byudjeti parametrlari
to‘g‘risida»gi PQ-1887-sonli qaroriga muvofiq qat’iy belgilangan stavkalari yakka
tadbirkorlikni rivojlantirish uchun haqiqiy moliyaviy-iqtisodiy mexanizmlarni yaratgan.
4. Uy mehnatining barcha shakllari, shu jumladan korxonalar bilan mehnat
shartnomalari bo‘yicha kooperatsiyalashgan uy mehnati, hunarmandchilik va oilaviy
tadbirkorlikning rivojlanishi 203,7 ming band bo‘lmagan fuqaroni, asosan xotin-qizlar,
nogironlar va aholining boshqa ijtimoiy nochor toifalarini, shuningdek chet eldan qaytib
kelayotgan mehnat migrantlarini ishga joylashtirishga yordam berdi.
Faoliyatni tashkil etishning boshqa shakllarida mumkin bo‘lmagan oqilona
moslashuvchan ish kuni va mehnat taqsimoti oilaviy tadbirkorlik sharoitida amalda mumkin
25

bo‘ladi, bu esa ko‘pincha ishga joylashmay qoladigan aholi toifalarini, yosh bolali ayollarni
va ishchi kuchi bozorida raqobatlasha olmaydigan boshqa toifadagi shaxslarni ham ishlab
chiqarishga qisman jalb etish imkonini bergan.
Uy mehnati bo‘yicha ish o‘rinlarining katta qismi an’anaviy milliy
hunarmandchilik markazlari bo‘lgan mintaqalarda — Namangan (27,3 ming), Farg‘ona
(26,5 ming), Qashqadaryo (23,4 ming), Samarqand (17,5 ming), Xorazm (17,0 ming),
Buxoro (16,8 ming), Andijon (14,3 ming) viloyatlarida, shu jumladan Namangan, Qo‘qon,
Marg‘ilon, Farg‘ona, Qarshi, Samarqand, Buxoro shaharlarida, shuningdek Kosonsoy,
To‘rtko‘l, Uychi, CHortoq, CHust, Kitob, SHahrisabz, Urgut, Hazorasp, Xiva, Vobkent,
G‘ijduvon, Jondor, Rishton, Asaka, Paxtaobod, SHahrixon, Qiziltepa, Nurota, Amudaryo,
Boysun, Denov, Jarqo‘rg‘on, Xovos, CHiroqchi va boshqa tumanlarda tashkil etilgan.
5. Fermer va dehqon xo‘jaliklarida oziq-ovqat va nooziq-ovqat tovarlarini ishlab
chiqarish asosan Samarqand, Xorazm, Buxoro, Farg‘ona, Surxondaryo, Qashqadaryo,
Toshkent viloyatlarida va Qoraqalpog‘iston Respublikasida va boshqa mintaqalarda 128,9
mingdan ortiq kishini ish bilan band qilish imkonini bergan.
2019 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturining
moliyaviy manbalari davlat byudjeti va byudjetdan tashqari jamg‘armalar, investitsiyalar,
korxona va aholi mablag‘lari hisoblangan.
Oziq-ovqat va nooziq-ovqat tovarlari ishlab chiqarishni ko‘paytirish hisobiga
aholining, avvalo, qishloq aholisining bandligini ta’minlashda O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2012 yil 22 oktyabrdagi «O‘zbekistonda fermerlik faoliyatini tashkil qilishni
yanada takomillashtirish va uni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PF-4478-sonli
Farmoniga muvofiq ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini rivojlantirish, qishloq xo‘jaligi
ekinlarini joylashtirishni maqbullashtirish, yagona er solig‘ini to‘lash va fermer
xo‘jaliklarini kreditlash bo‘yicha imtiyozlar muhim rol o‘ynadi. 2019 yilda ish o‘rinlarining
salmoqli qismi Samarqand, Farg‘ona, Qashqadaryo, Toshkent, Andijon, Namangan, Buxoro
viloyatlarida va Toshkent shahrida, shuningdek mehnat bilan bandlikka ehtiyojdan kelib
26

chiqib, Surxondaryo, Xorazm, Jizzax, Navoiy, Sirdaryo viloyatlarida va Qoraqalpog‘iston
Respublikasida tashkil etilgan hamda aholining ish bilan bandligi ta’minlangan.
27

2.2. O’zbekistonda ishchi kuchi bandligini ta’minlash va ishsizlarni ijtimoiy
himoyalash borasidagi davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari.
Bozor munosabatlariga o‘tish davrida davlatning ijtimoiy siyosati faqat jamiyat
a’zolarining manfaatlarini ishonchli ravishda himoya qilishdangina iborat bo‘lmasdan, balki
mavjud ishchi kuchlarining ish bilan bandligini ta’minlashni ham o‘z ichiga oladi. Ayniqsa,
aholining o‘sishi yuqori sur’atlar bilan borayotgan va o‘ziga xos aholi tarkibiga ega bo‘lgan
respublikamizda ishchi kuchining ish bilan bandlik masalasi eng muhim muammolardan
biri hisoblanadi. Mamlakatimizdagi iqtisodiy islohotlar jarayonida ushbu masalani hal etish
uchun bir qator tadbirlarni amalga oshirish rejalashtirilgan. Birinchidan, keng faoliyat
turlari, shuningdek yakka tartibdagi tadbirkorlikni kengaytirish uchun sharoit yaratish.
Birinchi navbatda qishloq xo‘jalik xomashyosini qayta ishlash, xalq iste’mol mollarini,
mahalliy xom ashyodan qurilish materiallari tayyorlovchi xususiy kichik korxonalarni faol
rivojlantirishni rag‘batlantirish. Ikkinchidan, xizmat sohasini rivojlantirish, aholiga
ko‘rsatiladigan ijtimoiy-maishiy xizmat va qurilish bo‘yicha xizmat turlarini yanada
kengaytirish. Bunda ham qishloq joylarda xizmat sohasini rivojlantirishga ustunlik beriladi.
Uchinchidan, qishloqda keng tarmoqli ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini yaratib,
shu orqali yangi ish joylarini ochish, yangi ishlab chiqarishlarni vujudga keltirish. Bu
vazifalarni amalga oshirish uchun respublikamizda qishloq ijtimoiy infratuzilmasini
rivojlantirish dasturlarini amalga oshirish bo‘yicha ishlar uzluksiz davom ettirilmoqda.
To‘rtinchidan, ishdan bo‘shagan xodimlarni qayta tayyorlash va qayta o‘qitishni tashkil
etishni tubdan o‘zgartirish. Bunda ishdan bo‘shayotgan va ixtisosi bo‘lmagan shaxslarga
qisqa davrda, bozor iqtisodiyotiga hamda iqtisodiyotning o‘zgarib borayotgan tuzilishiga
muvofiq keluvchi kasbkorni o‘rgatishga e’tibor qaratish. SHu maqsadda maxsus maslahat
va o‘quv markazlari, biznes maktablarning keng tarmog‘ini yanada rivojlantirish ko‘zda
tutiladi. Beshinchidan, vaqtincha ishga joylashtirish imkoni bo‘lmagan ishchi kuchlarini
davlat tomonidan ishonchli ravishda ijtimoiy himoyalash. Bu siyosat ularning o‘ta zarur
ehtiyojlarini qondirish va kafolatli tirikchilik manbalariga ega bo‘lishga qaratiladi.
Ishchi kuchining ish bilan bandligi muammosi ko‘p qirrali bo‘lib, u barcha odamlarga
o‘z qobiliyatlarini ishga solish, o‘z ehtiyojlarini qondirish uchun dastlabki teng
imkoniyatlarni ta’minlovchi davlat va bozor mexanizmini vujudga keltirish; ishchi kuchini
28

unumli va samarali ish bilan band qilish; zarur hollarda ishchi kuchini iqtisodiyot tarmoqlari
va sohalari o‘rtasida qayta taqsimlash kabi masalalarni ham o‘z ichiga oladi.
Mamlakatimiz Prezidenti «Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida
uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari» nomli asarida xizmat ko‘rsatish va kichik
biznes sohasini aholi bandligini ta’minlash va hayot darajasini oshirishning eng
muhim omili sifatida yanada jadal rivojlantirish 2009 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy
dasturning ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolishini ko‘rsatib o‘tdilar. Asarda kichik
biznes va xususiy tadbirkorlik aholi bandligi va uning daromadlarini oshirish muammolarini
hal etishda o‘ziga xos lokomotiv vazifasini bajarayotganligi, ichki bozorni iste’mol tovarlari
bilan to‘ldirishda salmoqli hissa qo‘shayotganligi, uning bugungi kunda mamlakatimizda
eng yirik ishchi kuchi bozori, mulkdorlar o‘rta sinfini shakllantirishning asosiy omili,
millionlab odamlar uchun daromad va farovonlik manbai hisoblanishi ta’kidlab o‘tildi.
Aholini ish bilan ta’minlash muammolarini hal qilishda ham jiddiy sifat o‘zgarishlari
ko‘zga tashlanmoqda. Biz uchun o‘ta dolzarb bo‘lgan bu masalani echishda kichik biznes
va xususiy tadbirkorlikni jadal rivojlantirish bilan birga, xizmat ko‘rsatish sohasi va
kasanachilikning turli shakllarini keng joriy etish, qishloq joylarda chorvachilikni
rivojlantirishni rag‘batlantirishga alohida ahamiyat berilmoqda.
Bugungi bosqichda kasanachilik sohasi bandlik va oila byudjeti daromadlarini
oshirishning qo‘shimcha manbaiga aylanib borayotganini hech kim inkor eta olmaydi. Ayni
vaqtda kasanachilik fuqarolarni, birinchi navbatda, xotin-qizlar, ayniqsa, ko‘p bolali
ayollarni, yordamga muhtoj nogironlar va mehnat qobiliyati cheklangan boshqa shaxslarni
ishlab chiqarish faoliyatiga jalb etish uchun muhim ijtimoiy ahamiyat kasb etmoqda. 2008
yilda kasanachilar tomonidan 34 milliard so‘mlik mahsulot ishlab chiqarildi va xizmatlar
ko‘rsatildi. Kasanachilik uchun ish o‘rinlari ochgan korxonalar, shu borada o‘zlariga
berilgan imtiyozlar hisobidan 1 milliard so‘mdan ortiq mablag‘ni tejashga erishdi.
Aholini, ayniqsa qishloq aholisini ish bilan ta’minlashning yana bir muhim yo‘nalishi
shaxsiy yordamchi va dehqon xo‘jaliklarida qoramol boqish bilan shug‘ullanadigan kishilar
sonini ko‘paytirishdan iborat. Qayd etish kerakki, bu masalada muayyan ijobiy natijalar
qo‘lga kiritildi. Mamlakatimizda qoramollarni aholiga va fermer xo‘jaliklariga kimoshdi
29

savdolari orqali sotish, ularga maqsadli va imtiyozli kreditlar berish, veterinariya xizmati
ko‘rsatishning sifati va hajmini oshirish, ozuqa bilan ta’minlash bo‘yicha samarali
mexanizmlar yaratilgan. CHorvachilikni rivojlantirish dasturining ijrosi doirasida 2008 yili
kimoshdi savdolarida 20 ming 300 bosh qoramol sotildi. 2009 yilda yana 24 ming 600 bosh
qoramol sotilishi ko‘zda tutilmoqda. Agar 2007 yilda qoramol sotib olish uchun 42,5
milliard so‘mlik imtiyozli kreditlar ajratilgan bo‘lsa, 2008 yilda bu raqam 48 milliard 200
million so‘mni tashkil etdi.
Mamlakatimizda ishchi kuchi bandligi samaradorligini ta’minlash uchun davlatning
bandlik siyosatining quyidagi yo‘nalishlarini kuchaytirish maqsadga muvofiqdir:
- oilaviy biznes va kichik xususiy korxonalarni rivojlantirishni jadallashtirishni
ta’minlash;
- mazkur maqsadlarda mikrokreditlash tizimini rag’batlantirish;
- yirik sanoat korxonalari va nisbatan kichikroq bo’lgan ishlab chiqarish korxonalari
bilan kasanachilikni kengaytirish asosidagi kooperatsiyani rivojlantirish imkoniyatlaridan
keng qamrovli foydalanish;
- mahalliy xomashyoni puxta qayta ishlashga va tayyor, raqobatga bardoshli mahsulot
ishlab chiqarishga yo’naltirilgan engil va oziq-ovqat qayta ishlash sanoatining ko’p mehnat
talab qiladigan tarmoqlarini jadal rivojlantirish;
- xizmat ko’rsatish sohalarini rivojlantirish, qishloq joylarida qishloq xo’jaligiga
taalluqli bo’lmagan bandlik sohalarini kengaytirish masalalarini hal etishga e’tiborni
kuchaytirish;
- ishsizlarni kasbiy o’qitish va jamoat ishlari tizimlarini takomillashtirish bilan
shug’ullanadigan xizmatlar ishini faollashtirish.
Mazkur chora-tadbirlarning amalga oshirilishi xalqimizning farovon turmushini
ta’minlash manbai bo’lgan ish bilan bandlik darajasining yanada oshishiga, aholining
ijtimoiy muhofazasining kuchayishiga yanada keng yo’l ochib beradi.
30

2.3. O’zbekistonda yangi ish o’rinlarini tashkil etish va ishchi kuchi bandligini
ta’minlashning asosiy yo’nalishlari hamda istiqbollari.
2020 yilda yilda ish o‘rinlari va bandlikka ehtiyoj parametrlari ishchi kuchiga talab va
taklif balansiga ta’sir ko‘rsatuvchi demografik va mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish omillarining tahlili, shuningdek ishchi kuchi bozorida haqiqiy tendensiyani
o‘rganish asosida aniqlangan. Prognozlarga ko’ra, 2020 yilda demografik omillarning
ishchi kuchi bozoriga sezilarli va bevosita ta’siri saqlanib qoladi.
Malumotlarga ko‘r a , 20 20 yilda ishchi kuchi resurslari soni – 19.6 mln. kishini,
shundan ish bilan band bo‘lganlar soni 13,4 mln. kishini, ularning o‘sishi tegishli ravishda
– 1,3 va 2,3 foiz ni tashkil etadi.
2020 yilda O‘zbekistonda i sh o‘rinlariga ehtiyoj bo‘lmagan aholi soni ning 5.2
mln.kishiga etishi kutiladi ( 7 -jadval).
7 -jadval
2016 yilda O‘zbekistonda i sh o‘rinlariga ehtiyoj bo‘lmagan aholi soni va tarkibi.
Ko‘rsatkichlar mln. kishi
Ish o‘rinlariga ehtiyoj bo‘lmagan aholi soni 4,5
SHundan:
I shlab chiqarishdan ajralgan h olda o‘qiyotganlar soni 1,8
3 yoshgacha bo‘lgan bola tarbiyasi bilan band bo‘lgan ayollar 1,6
hozirgi vaqtda sog‘lig‘i va oilaviy sharoitiga ko‘ra ishga joylashish
imkoniyati bo‘lmaganlar 1,1
7 -jadvaldan ko‘rinadiki, respublikada ishchi kuchi va bandlikka ehtiyoj ishchi kuchi
bozorida ish chi kuchini birinchi marotaba taklif etayotgan shaxslar (kollejlar, oliy o‘quv
muassasalari va boshqa ta’lim muassasalari ni bitiruvchilari), shuningdek ishga joylashishga
muhtoj band bo‘lmagan aholi (ish va daromad manbaiga ega bo‘lmagan shaxslar qaytib
kelgan migrantlar va boshqalar) hisobidan shakllanadi.
31

Ta’kidlash joizki, 20 20 yil O‘zbekiston bo‘yicha ta’lim olishni tugatgan 511,5 ming
nafar kollejlar, litseylar, oliy o‘quv muassasalari bitiruvchilari ilk bor, shuningdek ishga
joylashishga muhtoj 706,3 ming nafar shaxs ishchi kuchi bozoriga chiqadi.
Bundan tashqari, doimiy bo‘lmagan mehnat faoliyati, ya’ni vaqtinchalik bir martalik
ishlarni bajarish bilan band bo‘lgan fuqarolar soni, hisob- kitoblarga ko‘ra, 735,6 ming
nafarni tashkil etadi. Doimiy bo‘lmagan daromadga ega ushbu toifadagi shaxslar doimiy
ishga, ish haqi to‘lanadigan statsionar ish o‘rinlariga muhtojligi mavjud, shuningdek
tarkibiy qayta o‘zgarishlar natijasiga ko‘ra ishdan bo‘shatiladigan 118,7 ming nafar ishchi
potensial ishsiz omilini keltirib chiqaradi.
SHu bilan birga, chet elda ishlovchi fuqarolarni doimiy yashash joyiga qaytarishni
ta’minlash bo‘yicha amalga oshirilayotgan choralar, shuningdek, Rossiyadagi ob’ektiv og‘ir
ijtimoiy-iqtisodiy holatni hisobga olgan holda, 2020 yilda O‘zbekiston ishchi kuchi
bozoriga 148,3 ming nafardan ortiq ishga joylashishga muhtoj va o‘z navbatida bandlikka
ehtiyojni oshiradigan shaxslar qaytishi kutilmoqda.
SHunday qilib, 2020 yilda ishchi kuchi bozorida ishchi kuchiga taklif 1236,0 ming
nafarni tashkil etadi. Tabiiy sabablarga (pensiyaga chiqish, o‘lim, doimiy yashash uchun
xorijiy davlatga chiqib ketish va hokazo) ko‘ra chiqib ketadigan 134,9 ming nafar ishchini,
shuningdek 109,5 ming bo‘sh ish o‘rinlarini hisobga olgan holda, bu ko‘rsatkich, ish
o‘rinlari va bandlikka ehtiyojdan 1,1 ming nafardan oshadi.
Ish o‘rinlarini yaratish va aholi bandligini ta’minlash bo‘yicha 2020 yilda amalga
oshirilishi ko‘zda tutilgan dasturiy choralarning yig‘indisi 992,7 ming nafarni (yoki
talabning 80,3 foizini) tashkil etadi. Bu 2020 yilda kollejlar, litseylar va oliy o‘quv
muassasalarining barcha bitiruvchilarini (511,5 ming nafar), qaytib kelayotgan mehnat
migrantlarini (148,3 ming nafar), shuningdek ishdan bo‘shatiladigan ishchilarning
bandligini ta’minlaydi va shu bilan ishsizlikni 719 ming nafar yoki 5,1% darajasida saqlab
qoladi.
2020 yil dasturining hududlar va yo‘nalishlar (tarmoqlar) bo‘yicha prognoz parametrlari
ish o‘rinlari va bandlikdan, ayniqsa, birinchi marotaba ishchi kuchi bozoriga kirib
32

kelayotgan yoshlar, band bo‘lmagan shaxslar, ishdan bo‘shab qoladigan xodimlar, qaytib
kelayotgan mehnat migrantlari, shuningdek sanoat, qurilish, qishloq ho‘jaligi va
iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari, xizmat ko‘rsatish sohasi, kichik biznesning rivojlanishi
munosabati bilan ishchi kuchiga bo‘lgan talabning hisob-kitobidan kelib chiqib aniqlangan.
Dasturda 2020 yilda quyidagi asosiy yo‘nalishlarda jami 992,7 mingta, shundan 396,9
mingta ish o‘rinlari yaratilishi va 595,9 ming nafar shaxsning ish bilan ta’minlanishi ko‘zda
tutilmoqda.
Birinchidan, maqsadli kompleks dasturlarga muvofiq yangi ob’ektlarning ishga
tushirilishi, ishlab turgan korxonalarni qayta jihozlash va kengaytirish natijasida 396,9
mingta ish o‘rinlari tashkil etiladi, shundan 130,8 mingtasi – sanoatda (shu jumladan, 15,5
mingtasi – kichik sanoat hududlarida), 69,3 mingtasi – xizmat ko‘rsatish va servis sohasida,
54,5 mingtasi – qishloq xo‘jaligida, 56,7 mingtasi – qurilishda, 45,8 mingtasi – ishlamasdan
turgan korxonalarni tiklash hisobiga.
Hududlar bo‘yicha mazkur yo‘nalishda ish o‘rinlarining asosiy qismi Andijon (52,2
mingta), Farg‘ona (33,9 mingta), Qashqadaryo (34,0 mingta), Samarqand (28,7 mingta),
Namangan (27,1 mingta), Surxondaryo (28,7 mingta), Sirdaryo (26,3), Buxoro (23,4
mingta), Toshkent (20,4 mingta) viloyatlarida va Toshkent shahrida (57,9 mingta) tashkil
etiladi.
Ikkinchidan, xususiy, yakka tartibdagi tadbirkorlik sohasining kengaytirish natijasida
338,4 ming nafar kishining bandligi ta’minlanadi .
YAkka tartibdagi tadbirkorlikni rivojlantirish bo‘yicha aniq moliyaviy-iqtisodiy
vositalar O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 yilda qabul qilingan maxsus
Farmonlariga muvofiq xususiy mulkchilikni, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni
ishonchli himoya qilishni ta’minlash, ularni jadal rivojlantirish yo‘lidagi to‘siqlarni bartaraf
etish va investitsiya iqlimi va tadbirkorlik muhitini yanada takomillashtirish bo‘yicha
muhim chora-tadbirlar amalga oshiriladi.
2020 yilda yakka tartibdagi tadbirkorlik va boshqa kichik biznes sub’ektlari uchun
kreditlashning yuqori darajasi saqlanib qoladi – tijorat banklari tomonidan ushbu
33

maqsadlarga 13,2 trln. s o‘ m mablag‘lar ajratilishi rejalashtirilmoqda. Bunda imtiyozli kredit
resurslari asosan ishchi kuchi bozorida keskinlik mavjud bo‘lgan olis qishloq hududlarida
ish o‘rinlari yaratishni nazarda tutuvchi loyi h alarni moliyalashtirishga yo‘naltiriladi.
Uchinchidan, uy mehnatining, eng avvalo, korxonalar bilan mehnat shartnomalariga
asoslangan kasanachilik mehnati, hunarmandchilik va oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish
natijasida band bo‘lmagan 142,9 ming nafar fuqarolarni, asosan xotin-qizlar, nogironlar va
aholining ijtimoiy muhofazaga muhtoj boshqa toifalarini, shuningdek qaytib kelayotgan
mehnat migrantlarining ish bilan ta’minlanish imkoniyati yaratiladi.
Oilaviy tadbirkorlik sharoitida, boshqa faoliyat shaklida to‘g‘ri kelmaydigan ishchi
kuchining o‘zgaruvchanligi va mehnat taqsimoti muhim hisoblanadi. Bu esa, o‘z navbatida,
aholining boshqa sharoitda ishsiz qoladigan toifalari – yosh bolali ayollar va ishchi kuchi
bozorida raqobatga bardosh bera olmaydigan boshqa shaxslarni ushbu yo‘nalishdagi ishlab
chiqarishga jalb etish imkonini beradi.
Kasanachilik ish o‘rinlari an’anaviy hunarmandchilik markazlari hisoblanadigan
mintaqalarda – Farg‘ona (23,5 mingta), Qashqadaryo (21,4 mingta), Buxoro (14,0 mingta),
Toshkent (13,3 mingta), Samarqand (11,1 mingta), Xorazm (9,1 mingta), Andijon (7,4
mingta), Namangan (7,1 mingta) viloyatlarida, shu jumladan Buxoro, Qarshi, Namangan,
Samarqand, Qo‘qon, Marg‘ilon, Farg‘ona shaharlarida, Amudaryo, To‘rtko‘l, Asaka,
Paxtaobod, SHaxrixon, Vobkeng, G‘ijduvon, Jondor, Nurota, Qiziltepa, Kosonsoy, Uychi,
CHortoq, CHust, SHaxrisabz, Kitob, CHiroqchi, Urgut, Boysun, Denov, Jarqo‘rg‘on,
Rishton, Xovos, Xiva, Xazorasp va boshqa tumanlarda ko‘plab tashkil etiladi.
To‘rtinchidan, dehqon va fermer x o‘ jaliklarida chorvachilik, parrandachilik,
bog‘dorchilik, baliqchilik, asalarichilik, sabzavotchilik, mahsulotlari etishtirishni
ko‘paytirish natijasida 114,6 ming kishi, asosan Samarqand (11,6 ming), Xorazm (8,4
ming), Buxoro (9,7 ming), Farg‘ona (7,6 ming), Surxondaryo (11,4 ming), Qashqadaryo(8,6
ming), Toshkent (8,7 ming) viloyatlarida va Qoraqalpog‘iston Respublikasida (6,6 ming)
ish bilan ta’minlanadi.
34

Oziq -o vqat va nooziq - ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishni ko‘paytirish hisobiga
aholini, birinchi navbatda, qishloq aholisining bandligini ta’minlashda O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2012 yil 22 oktyabrdagi PF-4478-son Farmoniga muvofiq ko‘p
tarmoqli fermer xo‘jaliklarini rivojlantirish, qishloq ho‘jaligi mahsulotlari etishtirishni
maqbullashtirish, yagona er solig‘i to‘lovi bo‘yicha imtiyozlar berish va fermer
ho‘jaliklarini kreditlash choralari muhim rol o‘ynaydi.
SHuningdek, dasturda olis va tog‘li hududlarda tayyorlangan milliy hunarmandchilik
mahsulotlari sotuvini tashkil etish, dorivor o‘simliklarni etishtirish, yig‘ish va qadoqlashni
yo‘lga qo‘yish, asalarichilikni, ayniqsa ekoturizmni yanada rivojlantirish orqali 10,0
mingdan ortiq ish o‘rinlarini yaratish belgilangan.
35

XULOSA
Iqtisodiyotning barqarorligi va sog‘lomligini aks ettiruvchi ko‘rsatkichlardan biri
ishsizlik darajasi hisoblanadi. Biroq, har qanday mamlakatda doimiy ravishda ma’lum
darajada ishsizlik mavjud bo‘ladi. Umuman olganda, mehnatga layoqatli bo‘lib, ishlashni
xohlagan, lekin ish bilan ta’minlanmaganlar ishsizlar deyiladi. Namoyon bo‘lish xususiyati
va vujudga kelish sabablariga ko‘ra ishsizlik friksion, tarkibiy, siklik, institutsional,
texnologik, hududiy, yashirin va turg‘un ishsizlik turlariga bo‘linadi.
Ishsizlikning umumiqtisodiy xarakteri ishchi kuchi bozorining o‘zi, mehnatga talab va
uning taklifi o‘rtasidagi mutanosiblik ishsizlikni emas, ish bilan bandlikni shakllantirishidan
ham kelib chiqadi. Ishsizlik, bir tomondan, go‘yo ish bilan bandlikning «teskarisi»
hisoblanadi, ikkinchi tomondan, ish bilan bandlikni shakllantiruvchi omillardan farq
qiluvchi omillar ta’sirini his qiladi. SHunday bo‘lsada, ishsizlik doimo ish bilan bandlik
bilan birgalikda ko‘rib chiqiladi: ish bilan bandlikning ko‘payishi, qoidaga ko‘ra ishsizlikni
kamaytiradi, bu esa ishsizlikni, o‘z navbatida ish bilan bandlikni ko‘paytiradi. Ta’rifga
ko‘ra ishsizlik – bu ishlashni istaydigan mehnatga layoqatli aholining ish bilan band
bo‘lmagan miqdoridir. Makroiqtisodiy jihatdan ishsizlik – bu doimo jamiyat mehnat
salohiyatidan, ishchi kuchi majmuidan ishlab chiqarish omili sifatida to‘la
foydalanmaganlikdir.
Aholining ish bilan bandligini ta’minlashda qator muammolar va kamchiliklar mavjud:
ish bilan ta’minlanishga muxtoj aholi sonining ko‘pligi, ishsizlik darajasining yuqoriligi;
dastur ijrosi nazoratining bo‘sh tashkil etilganligi, tadbirkorlar muammolarining o‘z vaqtida
hal etilmasligi; xorijda ishlab qaytganlarni ish bilan ta’minlash borasidagi ishlarning
samarasi past ekanligi, bu borada mavjud imkoniyatlarning ishga solinmaganligi;
kasanachilik ish joylarini ko‘paytirish imkoniyatlari ishga solinmayotganligi; yangi
ob’ektlarni ishga tushirish, mavjud korxonalarni modernizatsiyalash ishlari
(natijadorligining past ekanligi); tashkil etilgan ish joylarining salmoqli qismi qisqa
muddatli va mavsumiy xarakterga egaligi; ish bilan band aholining salmoqli qismi ish haqi
past bo‘lgan sohalarda, norasmiy sektorda va barqaror bo‘lmagan ish joylarida band
etilganligi.
36

O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlari tashkil etish va aholi bandligini ta’minlashning
asosiy yo‘nalishlari quyidagilar kiradi.
Birinchidan, sanoat sohasidagi asosiy dasturlarning amalga oshirilishini davom
ettirish, yirik yangi ishlab chiqarish ob’ektlarini ishga tushirish, faoliyat ko‘rsatayotgan
korxonalarni rekonstruksiya qilish va kengaytirish.
Ikkinchidan, kichik biznes korxonalari, xususiy va oilaviy tadbirkorlikni jadal
rivojlantirishni yanada qo‘llab-quvvatlash, xizmat ko‘rsatish va servis sohasini, ayniqsa,
qishloq joylarida rivojlantirish, uy mehnati shakllarining, shu jumladan, yirik korxonalar
bilan birgalikdagi shakllarining imkoniyatlarini kuchaytirish.
Uchinchidan, uy mehnati barcha turlari, avvalambor, mehnat shartnomalariga
asoslangan korxonalar bilan hamkorlikdagi shakllarini hamda oilaviy tadbirkorlikni
rivojlantirish.
To‘rtinchidan, ishlab chiqarish, ijtimoiy va bozor infratuzilmasini, transport va
kommunikatsiya qurilishini rivojlantirish, aholi punktlarini obodonlashtirish ishlarini
kengaytirish.
Beshinchidan, qishloq xo‘jaligi sub’ektlarini rivojlantirish va kengaytirish, ayniqsa,
tayyor qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va qayta ishlashga, sabzavot-poliz
mahsulotlarini saqlashga, issiqxona xo‘jaliklarini tashkil etishga ixtisoslashgan sub’ektlarni
qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish.
Oltinchidan, vaqtinchalik faoliyat ko‘rsatmayotgan korxonalar, shu jumladan, tijorat
banklari balansiga o‘tkazilgan bankrot korxonalar faoliyatini tiklash.
37

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. - T.: “O‘zbekiston”, 2014.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida ” gi 2017 yil 7 fevral dagi PF-
4947-son li Farmoni
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xususiy mulk, kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikni ishonchli himoya qilishni ta’minlash, ularni jadal rivojlantirish
yo‘lidagi to‘siqlarni bartaraf etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2015 yil 15 maydagi PF-
4725-sonli Farmoni
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Hududlarni kompleks rivojlantirishni
ta’minlashda mahalliy davlat boshqaruvi organlari faoliyatini takomillashtirishga oid
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi 2016 yil 22 fevraldagi PQ-2495-sonli Qarori.//
lex.uz
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Hududiy davlat boshqaruvi organlari
tuzilmasini takomillashtirish to‘g‘risida” gi 2016 yil 24 fevraldagi PQ-2497-sonli Qarori.//
lex.uz
6. Mirziyoev SH.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik –
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Mamlakatimizni 2016 yilda
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy
dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining
kengaytirilgan majlisidagi ma’ruza, 2017 yil 14 yanvar. –Toshkent: “O‘zbekiston”, 2017.
7. I.A.Karimov. “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni
bartaraf etishning yo‘llari va choralari”.-T.: O‘zbekiston, 2009.
8. Karimov. I.A. Bank tizimi, pul muomalasi, kredit, investitsiya va moliyaviy
barqarorlik to‘g‘risida. T.,O‘zbekiston. 2005 y.
9. Abdullaeva SH.Z. Bank ishi. Darslik. - T.: “Moliya”, 2005.
10. SHodmonov SH.SH., G‘afurov U.V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. - T.:
« IQTISOD-MOLIYA ». 2010.
11. SHodmonov SH.SH., YAxshieva M.T., YUsupov R.A. Pul nazariyasi: O‘quv
qo‘llanma. –T.: TDIU, 2009.
38

12. O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining mustaqillik
yillaridagi(1990-2010 yillar) asosiy tendensiya va kщrsatgichlari hamda 2011-2015 yillarga
mo‘ljallangan prognozlari: statistik to‘plam.-T.: “O‘zbekiston” 2011.
13. O‘zbekiston iqtisodiyoti statistik ma’lumotlar to‘plami -T.: 2008-2016.
14. www.press-service.uz -O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining matbuot
xizmati
15. www.gov.uz – O‘zbekiston Respublikasi xukumat portali
16. www.lex.uz – O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy
bazasi
17. www.stat.uz – O‘zbekiston Respublikasi davlat statistika qo‘mitasi rasmiy
sayti.
18. www.cbu.uz – O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy sayti.
19. www.mineconomy.uz - O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi rasmiy
sayti
20. www.mf.uz - O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi rasmiy sayti
21. www.norma.uz -O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi sayti
22. www.tdiu.uz – Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti rasmiy sayti .
39

ishsizlik darajasi va uni aniqlash yo'llari

Sotib olish