ISO 9001 standarti talablari asosida sifat menejmenti tizimi va tamoyillari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	2.1MB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

12 Sotish

ISO 9001 standarti talablari asosida sifat menejmenti tizimi va tamoyillari

Sotib olish

Mavzu: ISO 9001 standarti talablari asosida sifat menejmenti tizimi va
tamoyillari
Mundarija:
Kirish………………………………………………………………………………
I BOB. ISO 9001 SIFAT MENEJMENTI TIZIMI TAMOYILLARI
…………………………………………………………..………………………….
1.1. ISO 9001 sifat menejmenti tizimi ………………………………….………..
1.2. ISO 9001 sifat menejmenti tizimining afzalliklari…………………………
II BOB. ISO 9001 SIFAT MENEJMENTI TIZIMINI SERTIFIKATLASH
JARAYONI ……………………………………………………………………..
2.1. ISO 9001 sifat menejmenti tizimiga talab qilinadigan
hujjatlar……………………………….
2.2. ISO 9001 sifat menejmenti tizimi sertifikati……………………………….
Xulosa…………………………………………………………………………….
Ilovalar……………………………………………………………………………
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati…………………………………………….

Kirish.
Zamonaviy sharoitda sifat masalalari insoniyatning hayot tarzini, iqtisodiy,
ijtimoiy va ekologik xavfsizlik omillari dolzarb ahamiyat kasb etishi bilan bir
qatorda bozor iqtisodiyotida va unga o‘tish davrida jamiyat rivojlanishining
barqarorligi va iqtisodiy turg‘unligini ta’minlovchi omil tarzida ham ko‘riladi.
Respublikamizda istiqlolning dastlabki yillaridan iqtisodiy islohatlar amalga
oshirib kelinmoqda. Iqtisodiyotda mahsulot va xizmatlar sifatini xalqaro
standartlar talablariga muvofiq ishlab chiqarish hamda korxona va tashkilotlarda
xalqaro standartlarni keng joriy qilish respublikamiz eksport salohiyatini
oshirishning muhim va strategik omillaridan biridir.
Iqtisodiyotni rivojlantirish va mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalarning eksport
salohiyatini oshirish borasida xalqaro standartlarni joriy qilish bo‘yicha
hukumatimiz tomonidan chora va tadbirlar amalga joriy qilinmoqda. O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 22 iyuldagi 349-sonli
“Korxonalarda xalqaro standartlarga muvofiq bo‘lgan sifatni boshqarish tizimlarini
joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”, 2006 yil 29 avgustda 183-sonli
“Korxonalarda xalqaro standartlarga muvofiq sifatni boshqarish tizimlarini joriy
qilish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi, 2009 yil 19 iyuldagi
№173 - sonli “Xalqaro standartlarga muvofiq sifatni boshqarish tizimlarini
respublika korxonalariga joriy etishni kengaytirish bo‘yicha chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi qarorlari shular jumlasidandir.
Mazkur qarorlar mamlakatimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlar va ko‘rsatiladigan
xizmatlarning tashqi va ichki bozorlarda raqobatbardoshliligini yanada oshirish,
respublikaning eksport salohiyatini kengaytirish maqsadi ko‘zda tutilgan bo‘lib,
respublikamiz korxonalarida sifat menejmenti tizimlarini joriy etish, ularni doimiy
takomillashtirish va samaradorligini oshirishga tashkiliy, uslubiy va texnik-
iqtisodiy yondashishlarni ishlab chiqish uchun amaldagi menejment tizimini
baholashni talab etadi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Qabul qilingan qarorlarda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar va ko‘rsatiladigan
xizmatlar sifati masalalarini xalqaro standartlarga muvofiq ravishda tashkil etish
bo‘yicha asosiy vazifalar belgilab berilgan. Ular quyidagilardan iborat:
 Respublikamiz korxonalarida xalqaro standartlarga muvofiq bo‘lgan sifatni
boshqarish tizimlarini joriy etish va sertifikatlashtirish;
 ishlab chiqaruvchi korxonalarda xalqaro standartlarga muvofiq bo‘lgan
sifatni boshqarish tizimlarini o‘z vaqtida ishlab chiqish, joriy etish,
sertifikatlashtirish bilan bog‘liq jarayonlarning tizimli monitoringini olib
borish;
 xalqaro standartlarga muvofiq bo‘lgan sifatni boshqarish tizimlarini joriy
etgan korxonalarni rag‘batlantirishga doir takliflar ishlab chiqish va hokazo.
Shu bilan birga qabul qilingan qarorlarda xalqaro standartlarga mos ravishda
sifatni boshqarish tizimlarini yaratish va joriy etish bilan birga bu ishlarni yuqori
saviyada olib borish maqsadida, kadrlar tayyorlash masalalariga jiddiy e’tibor
qaratilgan. Jumladan, 2004 yil 22 iyunda qabul qilingan 349-qarorga muvofiq
texnika sohasidagi Oliy o‘quv yurtlarida sifat bo‘yicha menejerlar yo‘nalishi
mutaxassislarini tayyorlash dasturini joriy qilish belgilab qo‘yilgan.
Sifatni boshqarish va sertifikatlashtirish faoliyati iqtisodiyotning bir qancha sohalar
va sanoatning barcha tarmoqlarida ishlab chiqarishdagi zamonaviylikni aks
ettirish, texnologik jarayonlarni kompleks avtomatlashtirish, ishlab chiqarilayotgan
va chetdan keltirilayotgan turli mahsulotlarning sifati yuqori darajada, me’yoriy
hujjatlarning belgilangan talablariga mos bo‘lishini, iste’mol mahsulotlarini aholi
uchun xavfsizligini ta’minlash, ilg‘or, ko‘p yillik tajribadan o‘tgan jahon
andozalaridan foydalanish va ularni respublikamizda tadbiq etish kabilarni o‘zida
mujassamlashtirgan.
Sifat menejmenti tizimi va uni sertifikatlashtirishning ayrim o‘ziga xos
xususiyatlari mavjud, chunki u o‘ziga ishlab chiqarishni sertifikatlashtirishini ham
qamrab oladi. Bu esa ko‘pchilik mahalliy korxonalarning o‘ziga
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

xos shart-sharoitlarining mavjudligi bilan tushuntiriladi ya’ni ularda menejment
tizimlari mavjud emas, ammo ular ishlab chiqarishni baholash jarayoni bilan
tanishlar, chunki bir vaqtda ishlab chiqarish jarayonlarining attestatsiyasilash ham
mumkin. Bu esa menejment tizimlari orqali ishlab chiqarish hamda korxonaning
boshqaruv tizimini muqobillashtiradi. Shuning uchun menejment tizimi o‘zining
afzalliklari bilan ham ahamiyatlidir.
Korxonalarda ISO xalqaro standartlari talablari asosida sifat menejment tizimlarini
ishlab chiqish va joriy etish va ularni sertifikatlashtirish hamda kelgusida sifat
menejmenti tizimlarini natijaviyligi va samaradorlinigi tahlil qilish orqali
korxonaning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini baholash qulay afzalliklarni yuzaga
keltiradi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

I BOB. ISO 9001 SIFAT MENEJMENTI TIZIMI TAMOYILLARI
1.1. ISO 9001 sifat menejmenti tizimi
Bugungi kunda korxonalar nafaqat mijozlarning talablarini qondirishga,
balki undan yuqori bo'lgan sifatli mahsulotlar va xizmatlarni taklif qilishga
intilishadi. Boshqa tomondan, ular raqobatlashishi uchun o'z xarajatlarini
kamaytirishlari kerak. Kichik va yirik korxonalarning sifat va iqtisodiy
samaradorlikka erishish qobiliyati ularning sifatni yaxshilash bo'yicha kompleks
yondashuvni ishlab chiqish qobiliyatiga bog'liq.
ISO 9001 sifat menejmenti tizimi dunyodagi eng mashhur sifat menejmenti tizimi
standarti bo'lib, dunyo bo'ylab 180 mamlakatlaridagi milliondan ortiq tashkilotlarni
sertifikatlashtirgan. 9001 standarti Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO)
tomonidan e'lon qilingan 9000 seriyali standartlardan muvofiqlikni baholash uchun
ishlatilishi mumkin bo'lgan yagona standartdir. ISO 9001, shuningdek, keng
tarqalgan ishlatiladigan OHSAS 13485 va ISO 16949 kabi ISO 9100 (tibbiy
asboblar), ISO / TS 18001 (avtomobil), AS / EN 14001 (aerokosmik) va boshqaruv
tizimlari kabi sanoat uchun standartlar uchun asos bo'lib xizmat qiladi.
ISO 9001 Sifat Menejmenti Tizimi - bu dunyo miqyosida qabul qilingan sifat
menejmenti tizimi bo'lib, mijozlar talablari, ehtiyojlari va tartibga soluvchi
talablarini qondirish orqali mijozlar ehtiyojini oshirishni nazarda tutadi. U sifat
menejmenti tizimining holatini ko'p jihatdan tashkilotning tashkiliy tuzilishidan
tortib, mijozlarning qoniqish darajasiga, to'plangan ma'lumotlarni tahlil qilishdan
jarayonlarni samarali boshqarishga, ichki auditdan mahsulot dizayniga, sotib
olishdan sotishga qadar. ISO 9001 standarti asosan boshqarish mexanizmidir.
Ushbu standartning maqsadi - xatolar va nuqsonlarni kamaytirish, yo'q qilish va
oldini olish. Standart mahsulot va xizmatlarning sifati bilan emas, balki boshqaruv
tizimining sifatiga bevosita bog'liqdir. Asosiy taxmin shundan iboratki, agar
samarali Sifat Menejmenti Tizimi yaratilsa va joriy etilsa, mijozlar ehtiyojlarini
qondirish uchun sifatli mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqariladi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

ISO 9001 standarti qiyin emas va umumiy talablarni o'z ichiga oladi. U katta yoki
kichik miqyosidan qat'i nazar, har qanday sektorga qo'llanilishi mumkin. To'g'ri
tushunilgan va to'g'ri qo'llanilganda kuchli boshqaruv tizimini anglatadi.
ISO 9001 standarti Sifat menejmenti tizimini yaratish uchun uni butunlay
tashkilotlarga qoldirdi. Nima qilish kerak, "standart" Sifatni Boshqarish Tizimi
yaratish emas, balki standart talablariga javob beradigan Sifatni Boshqarish Tizimi
yaratish. Iste’molchilar istagi (umidi) nafaqat mahsulot sifati bilan va balki, narxi,
yetkazib berish sharoiti va tartiblari, mahsulotni foydalanishda xizmat ko‘rsatish
sharoitlari va h.k.lar bilan bog‘liq bo‘ladi. Barcha qiziquvchi tomonlarning
ehtiyojlari va iste’molchilarning so‘rovlariga tenglashtirilgan yondashishni
ta’minlash zarur.Tashkilotning barcha xodimlari iste’molchilar fikrini va ehtiyojini
tushinishi hamda bilishi lozim. Iste’molchilaring qoniqqanligi quyidagi aniqlangan
shaklda baholanadi va o‘lchanadi, balki, zaruriy holatlarda tuzatish harakatlarini
tanlash mexanizmi sifat tizmida tarkib topishi lozim. Quyida keltirilgan sistemada
iste’molchilar uchun mo‘ljallangan siklni ko‘rishimiz mumkin.
Sifat menejmenti tizimi jarayonlarini amalga oshirish bo‘yicha ISO 9001
talablari va “Iste’molchilarga mo‘ljallanganlik” tamoyilining bog‘liqliqligi 1.1-
jadvalda keltirilgan.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

1.1-jadval
Sifat menejmenti tizimi jarayonlarini amalga oshirish bo‘yicha ISO 9001 talablari
va “Iste’molchiga mo‘ljallab ish qilish” tamoyilining bog‘liqligi
№ Talablar ISO
9001:2008
bandi
1. Iste ’ molchilar talablariga muvofiq mahsulot bo ‘ yicha majburiy sifat
sohasidagi siyosatni mavjudligi 5.3 b
2. Iste’molchilar talablariga erishish bilan aloqador sifat sohasidagi
maqsadlarda qoidalar (vazifalar)ning mavjudligi 5.1, 5.4.1
3. Iste’molchi talablarini tushunishini tashkilot bo‘yicha qo‘llanilishi ishlab
chiqish va choralarni amalga oshirish 5.1 a ,
5.5.2 v
4. Iste’mochilar talablarini bajarishini rejalashtirish va almalga oishirish
5.2
5. Iste’molchilar qanoatlanganigini to‘g‘risida ma’lumotlarni rahbariyat
tomonidan tahlili uchun kirish ma’lumotlarining mavjudligi 5.6.2 b
6. Iste’molchilar talablariga muvofiq ta’minlash uchun mahsulotni
yaxshilash bo‘yicha qarorda rahbariyat tomonidan tahlil uchun chiqish
ma’lumotlarning mavjudligi 5.6.3 b
7. Iste’molchilarning qanoatlanganligini oshirish uchun reserslarni aniqlash
va ta’minlash 6.1 b
8. Mahsulotga talablarni aniqlash
7.2.1
9. Iste’molchi talablari tahlilini o‘tkazish
7.2.2

10. Iste’molchilar bilan aloqani qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha choralarni
aniqlash va amalga oshirish 7.2.3
11. Iste’molchilar mulkini boshqarishni amalga oshirish
7.5.4
12. Iste’molchilar qanoatlanganligini baholashni o‘tkazish
8.2.1
13. Iste’molchilarning fikrlari, shikoyatlari va davolari bo‘yicha tuzatish
harakatlarni o‘tkazish 8.5.2
14. Iste’molchilarning shikoyatlari va davolari yuzaga kelishini oldini olish
uchun harakatlarini o‘tkazish 8.5.3
“Iste’molchilarga mo‘ljallanganlik” tamoyili ISO 9000 seriyali standartlarida
kelguda rivojlantirish tariqasida ifodalangan. Uzoq muddatli rejalashirilgan biznes
va uni tashkillashtirishni muvaffaqiyatliligni ta’minlash maqsadda oltita qiziquvchi
tashkilotlar: iste’molchilar, hissadorlar – biznes egalar, tashkilot ishchilari,
ta’minotchilar, investorlar, davlat va jamiyat faoliyati natijalarida tavsiya etiladi.
1 - Tamoyilning qisqacha mazmuni. Ixtiyoriy korxonaning farovonligi ishlab
chiqarayotgan mahsulotni ishlatilish hajmiga, ya’ni iste’molchilar o‘ylagan
(kutgan) va bu mahsulotga ehtiyojlarni muvofiqligiga bog‘liq bo‘ladi.
Iste’molchilar istagi (umidi) nafaqat mahsulot sifati bilan va balki, narxi, yetkazib
berish sharoiti va tartiblari, mahsulotni foydalanishda xizmat ko‘rsatish sharoitlari
va h.k.lar bilan bog‘liq bo‘ladi. Barcha qiziquvchi tomonlarning ehtiyojlari va
iste’molchilarning so‘rovlariga tenglashtirilgan yondashishni ta’minlash zarur.
Tashkilotning barcha xodimlari iste’molchilar fikrini va ehtiyojini tushinishi
hamda bilishi lozim.O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

varaq

Iste’molchilaring qoniqqanligi quyidagi aniqlangan shaklda baholanadi va
o‘lchanadi, balki, zaruriy holatlarda tuzatish harakatlarini tanlash mexanizmi sifat
tizmida tarkib topishi lozim.
Sifat menejmenti tizimining “Rahbarning peshqadamligi” tamoyili.
Rahbarning peshqadamligi
Rahbarlar tashkilotning maqsadi va faoliyati yo‘nalishini yagonaligini
ta’minlaydi. Rahbarlar tashkilot oldiga qo‘yilgan vazifalarni bajarishga
xodimlarni jalb etish mumkin bo‘ladigan ichki muhitni yaratish va saqlashi
lozim.
O’z DSt ISO 9000:2009
Sifat menejmenti tizimini samarali va natijaviy joriy etishning majburiy
shartlaridan biri shaxsan joriy etayotgan rahbarlar va bo‘linma, bo‘lim hamda
jaryon rahbarlari bo‘lib hsoblanadi. Rahbar tashkilot faoliyati yo‘nalishi va
maqsadlarini yagonaligin ta’minlaydi, shuningdek, sifat menejmenti tizimini
yaratish to‘g‘risidagi strategik qarorni qabul qiladi va buning uchun muvofiq
ravishda ichki muhitni yaratadi va qo‘llab-quvvatlab, tashkilotdagi masalalarni hal
qilishda barcha ishchilarni to‘liq jalb etadi.
Sifatni boshqarish bo‘yicha majburiyat barcha darajadagi ma’muriyatga, ammo,
ularni boshqargan holda yuqori rahbariyat zimmasida bo‘ladi. Sifatni boshqarish
tizimi sifatida - bu vosita, rahbariyat yordamida o‘zining javobgarligini bajarish
yordamida amalga oshiriladi. Bizning asrimiz har qanday jidiy ishlarni
peshqadamlarni jalb etmasdan va ularning vazifalaridan foydalanmasdan turib
yanada samarali holda bajarib bo‘lmaydi.
Sifatga umumiy rahbarlik (sifatni mamuriy boshqarish) – bu boshqaruvning
umumiy vazifalarining shunday jihatlariki, bunda sifat sohasida siyosat, maqsadlar
va javobgarliklar aniqlanadi, shuningdek, sifat tizimi doirasida sifatni
rejalashtirish, sifatni boshqarish, sifatni taminlash va sifatni yaxshilash tariqasidagi
vositalar yordamida ular amalga oshiriladi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana

Yuqori rahbariyat sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy etish bo‘yicha
o‘zining burchlari dalillarini ta’minlashi lozim. Shuningdek, uning samaradorligini
doimiy yaxshilash bo‘yicha quyidagilar orqali:
a) qonunchlik va reglamentlochi talablarni hamda iste’molchilar talablarini
bajarish muhimligini tushungan holda sifat sohasidagi siyosatni ishlab chiqishi;
b) sifat sohasidagi siyosatga muvofiq va o‘lchanishi mumkin bo‘lgan sifat
sohasidagi maqsadlarini ishlab chiqishni ta’minlashi;
v) sifatni boshqarish tizimi va tashkilot jarayonlari ularni xususan nazoart ostida
joriy qilish to‘g‘risidagi nizomlarni ishalb chiqishni tashkillashtirishi;
g) o‘zining vakilini boshqa majburiyatlaridan bog‘liq bo‘lmagan holda va quyidagi
majburiyatlarni biriktib tayinlash:
- SMT ishlab chiqish, joriy etish va ishchi holatda saqlashni ta’minlashda
qo‘llaniadigan javobgarlik va vakolatlar;
- Sifat menejmenti tizimi ishchi holati va yaxshilash zraruriyati to‘g‘risidagi tahlilni
o‘kazish va hisobotni yuqori rahbariyatga taqdim qilish;
- Sifat tizimi talablari va qoidalarini tushunishini tashkilot bo‘yicha barchaga
yetkazishni ta’minlash;
- Sifat menejmenti tizimiga taalluli masalalar bo‘yicha tashqi tomonlar bilan
aloqalarni saqlash;
d) sifat menejment tizimini joriy etish va ishchi holatda saqlash uchun zaruiy
resurslar bilan ta’minlash, hamda iste’molchilar talablarini bajarish orqali
iste’molchilar qanoatlinishini oshirishga yo‘naltirilgan, samaradorlikni doimiy
yaxshilashga taalluqli resurslar bilan ta’minlash;
ye) rahbariyat tomonidan SMT natijaviyligi va samaradorligini doimiy tahlilini
tshkillashtirish;
j) o‘z misolida xodimlar ishonchini ta’minlovchi boshqaruv usulini namoyon etish.
Rahbariyat tashkilotni umumiy boshqarish modeliga sifatni boshqarish tizimini
birlashtirish lozim. Va o‘zining boshqaruv ta’sirlarini jarayonlarga rahbarlik
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

pozitsiyasini berishni ifodalovchi va bir xil ma’noli, sifatni boshqarishni
ta’minlovchi muayyan boshqaruv qarorlari ko‘rinishida amalga oshirishi lozim.
2 – Tamoyilning qisqacha mazmuni. Hammadan oldin yuqori zveno rahbarlari
sifatga shaxsiy qarashlari bilan o‘zining tarafdorligini namoyish etishi lozim.
Rahbariyatning vazifalari ishonchlilik muhitini va ishlardan qo‘rqmaslik, qiziqishi,
tan olishi va odamlar qushadigan ulushini kengaytirish, ochiq va oydin o‘zaro
munosabatni ta’minlashi bo‘lib hisoblanadi. Bunday muhit sifat masalalarida
shaxsiy qarorlari va xodimlarni ijodiy imkoniyatlarini masimal ochishi
imkoniyatini beradi.
Rahbar doimiy ravishda xodimlarni o‘qitish va mutaxassislarni “o‘stirish” haqida
qayg‘urishi va sifat masalalarida zaruriy resurslarni ta’minlaydi.
Sifat menejmenti tizimining “Xodimlarni jalb qilish” tamoyili .
Xodimlarni jalb qilish.
Barcha pog‘ona xodimlari tashkilot asosini tashkil etadi va ularni ishga
to‘liq jalb etilishi tashkilotga xodimlar qobiliyatlaridan unumli foydalanish
imkonini beradi.
O’z DSt ISO 9000:2009
Barcha darajadagi ishchilar tashkilotning asosini tashkil etadi. Va ular sifat
menementi tizimiga to‘liq jalb etilish, ularning qobilyatlari va layoqatligi
tashkilotga foyda keltirish imkoniyatini beradi. Sifatni boshqarish tizimiga jalb
qilingan qatnashchilar nafaqat rahbariyat vazifasini bajarishi balki, ishlab chiqarish
masalalarini hal qilishda qiziqqan qatnashuvchilari barcha darajadagi
qatnashchilarga tashkilot rahbari sharoitni yaratadi.
Bunda rahbarlik usuli obro‘li ma’muriy korporativli, liberalli boshqaruvga
almashinishi lozim, boshqa so‘z bilan aytganda, huquq kuchiga asoslangan
boshqaruvdan qoida kuchlariga asoslangan boshqaruvga o‘tisha zarur. Bu shundan
kelib chiqadiki, madaniy bazis boshqaruvi ma’muriy-guruhli tizimida – bu SMT
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

joriy etishdan to‘liq olinadigan samarani ta’minlamayotganligi va xodimlarni
yaxshi jalb etilishini ta’minlamaganligiga ularning javobgarligi va ayibdorligini
qidirishgan asoslangan, jazo berish tariqasidagi boshqaruvdir.
Xodim tashkilotning eng katta boyligi deb qaraladi. Shuning uchun ularning ijodiy
potensialini ochish va foydalanish uchun barcha zaruriy sharoitlar yaratiladi.
Rahbariyat tashkilot maqsadlariga maksimal yaqinlashgan alohida xodimlarning
maqsadalari, shartsiz ravishda ishlab chiqarish mehnatini oshirish va sifatli
faoliyatiga moddiy va ma’naviy (nomoddiy) rag‘batlantirishni aks ettirishiga
intilishi lozim.
Sifatni boshqarish tizimida quyi darajadagi boshqaruv javobgarligi kattaligini
inobatga olingan bo‘lishi lozim. Bunda layoqatlilikni oshirish choralari bo‘yicha
vakolatlar va layoqatlarni berish va kengaytirish tamoylini saqlab turish muhim.
Bu yangi layoqatlarni, javobgarlik va vakolatlarni o‘ziga olish uchun xodim
dastlabki tayyorlangan bo‘lishi lozimligi anglatadi.
Bir qator xodimlarni javobgarliklarini oshirishda aks aloqaning roli oshib boradi,
ya’ni tashkiotda axborot tizimini asosiy tarkib etuvchilari shakllanayotganligidan
dalolat beradi. Bundan tashqarish, javobgarliklarni berish va kengaytirish
jarayonida ijtimoiy va psixologik omillar – o‘z-o‘zini nazorat (tashkillashtirilgan
shaklda bo‘lishi lozim) va jamoa-qatnashchisi tomonidan tekshirish ish jarayonida
rasmiy yuqoridan nazoratga nisbatan samarali ishlashida muhim o‘rin tutadi.
Sifat menejmenti tizimida tashkilotning barcha a’zolari jalb etiladi. Sifatni umumiy
boshqarish (sifatni ma’muriy boshqarish) – bu boshqarishning umumiy
vazifalarining jihatlari ya’ni sifat sohasidagi siyosat, maqsadlar va javobgarliklar
aniqlanadi hamda sifat tizimi doirasida sifatni rejaashtirish, sifatni boshqarish,
sifatni ta’minlash va sifatni yaxshilash sifatidagi vositalar yordami bilan amalga
oshiriladi.
SMTga xodimlarni jalb etilishi – bu ishchilardan to yuqori menejerlargacha barcha
vertikallari bo‘yicha xodimlarni “SMT-fikrlashi” va “SMT-harakati”ga
biriktirilishini anglatadi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Menejmenti (boshqaruv) tashkilot sifat menejmenti bo‘yicha xodimlarini o‘qitish
hisobiga o‘zining qo‘l ostidagi xodimlarini sifatni yaratishga qodir ekanligini va
ISO 9000 seriyali xalqaro standartlarni joriy qilish jarayonlarini to‘liq
o‘zlashtirganligi, psixologik to‘siqlarni bartaraf qilish va sifat menejmentining
ahamiyatini tushunishini ta’minlashi lozim.
Rahbariyat xodimlarni ichki ishlab chiqarish o‘qitish muhitida sifat menejmenti
tizimi asoslarini xodimlarga o‘qtishi tartibini shartsiz ta’minlashi lozim. Bunda
o‘qitish markazlaridan jalb qilingan xodimlar yoki sifat menejmentini joriy etish
uchun mahalliy qatnashchilar bilan rahbariyat ushbu mavzularda o‘qtishlarni
o‘tkazishi lozim.
3 – Tamoyilning qisqacha mazmuni. Odamlar tashkilotni ko‘proq qimmatli va
muhim qismini tashkil qiladi va bu bo‘yicha odamlar ikoniyatidan yaxshi
foydalanish tashkilotga maksimal foyda keltirishi mumkin.
Sifat tizimi tashkilotning sifatni doimiy yaxshilash faoliyati, ishchilar qiziqishini,
sifat muammolarida o‘zining javobgarligini, o‘zining faol ishtirokini, o‘zining
bilish va mahoratini jamoaga berishi, o‘zining korxonasini iste’molchilarda va
barcha qiziquvchi tomonlarda tasavvur qilishini uyg‘otishni namoyon qilishi
lozim.
Sifat menejmenti tizimining “Jarayonli yondashish” tamoyili.
Jarayonli yondashish.
Tashkilotning faoliyati va mavjud resurslar jarayon tarzida
boshqarilganda kutilgan natija samarali bo‘ladi .
O’z DSt ISO 9000:2009
Jarayonli yondashish – bu tashkilotda jarayonlar tizimini hamda boshqaruv
jarayonlarini ularni identifikatsiyalash va o‘zaro faoliyatini qo‘llanilishidir.
Istalgan natija qachonki faoliyat va muvofiq resurslar bilan jarayon sifatida
boshqarilsa samarali bo‘ladi. Jarayonli yondashishning afzalliklari doimiy
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

boshqaruvning mavjudligi, ya’ni u alohida jarayonlar oralig‘ida va ularni tizim
doirasida, hamda ularning kombinatsiyalashgan o‘zaro faoliyati ta’minlanadi.
ISO 9000 seriyali standartlar tizimi sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish, joriy
etish va natijaviyligini yaxshilashda “jarayonli yondashish”ni qo‘llanilishini
nazarda tutiladi. Shuning uchun jarayon davomi optimal holatda tashkillashtirilgan
va jarayonning chiqishlari xususiyatlarni aniq qilib belgilash lozim.
Sifat tizimini qurishda jarayonli yondashish jarayonlarni chiqishlaridan biri
keyingisining kirishlari bo‘lib hisoblanishi va korxonaning barcha jarayonlarini
domiy yaxshilash nazarda tutilgan. Buning uchun yuqori rahbariyat SMT ning
barcha jarayonlarini doimiy tahlil qilishi, zaruriyat bo‘lganda korxona rivojining
dinamikasini rivojlantirish uchun tezkor tartibda to‘g‘rilashlar, eng muhimlarini
joy-joyiga qo‘yishi, resurslarni qayta taqsimlashi lozim.
Tashkilotning funksional tuzilmasidan jarayonli boshqarishga bosqichma-bosqich
o‘tish boshqaruv qarorlarini qabul qilish va hisobotlarni yuritish uchun axborotlar,
resurslar, o‘zaro faoliyat va javobgarliklarini aniq va ravshan taqsimlanishi bilan
mavjud bo‘ladi.
Amaliy biznesda jarayonli yondashish aniq ko‘rinishda juda ham kam uchratiladi.
Jarayon bir necha funksional bo‘lanmalar orqali bajarilsa va bunda bo‘linmalar
boshliqlari bo‘lmasa, jarayon natijalari jarayon borishi uchun javobgarlikni oluvchi
muayyan lavozimdagi shaxs mavjud bo‘lgandagina haqaqatdan ham u o‘zida
boshqaruvning matritsali xususiyatini namoyon etadi. Tashkilot tizimida
jarayonlarning ketma-ketligi va o‘zaro faoliyatini aniqlash jarayonli
yondashishning zaruriy shartlaridan biri bo‘lib hisoblanadi.
Sifat tizimining kelgusidagi samaradorli bo‘lishi uchun jarayonlarni
invertarizatsiyadan o‘tkazish va identifikatsiyalash, ularni iyerarxiyasi va o‘zaro
bog‘liqligi o‘ta murakkab va hal etiluvchi bo‘lib hisoblanadi.
Murakkablik shundan iboratki, bunda jarayonlar odatda, turli bo‘linmalar bilan
aloqada bo‘ladi va ular tashkiliy tuzilma turli xil “kesim”larida ishtirok etadi.
Haqiqatda, funksional bo‘linmalarni rahbarlari va jarayon borishi hamda natijalari
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

uchun javobgarning deyarli hammasi muayyan lavozimdagi shaxs bilan
to‘qnashuvlarni, boshqaruv madaniyati yetishmasligi sababli, javobgarlik va
resurslarni aniq taqsimlamaslik keyinchalik jabovgarlikdan qochish yoki resurslar
uchun tortishuvni yuzaga keltiradi.
Bunday vaziyatlardan chiqib ketish uchun ISO seriyali standartlar bularni yaxshi
boshqarish maqsadida jarayonga peshqadamlarni tayinlashni tavsiya etadi. Tavsiya
etilayotgan tashkiliy boshqaruv shakli bunday “murakkab” jarayonlarga jarayon
uchun peshqadamni tayinlab, ishchi guruhlar yaratiladi.
Buning uchun ko‘nikmani, ananalarni, odatlarni o‘zgartirish muhim ahamiyat kasb
etadi. Asosan bu ishni protsedarlar, yo‘riqnomalar va qoidalarni o‘zgartirib ularni
hujjatlashtirish kerak.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

1.2. ISO 9001 sifat menejmenti tizimining afzalliklari
ISO 9001 hujjati sizning tashkilotingiz mijozlarning talablarini qondirish va hatto
kutganlaridan ham yuqori darajada bo'lish qobiliyatini namoyish etadi. Shuning
uchun, ko'plab xaridorlar yomon mahsulotlar yoki xizmatlarni sotib olish xavfini
bartaraf etish uchun etkazib beruvchilardan ISO 9001 sertifikatiga murojaat
qilishadi.
ISO 9001 sertifikatiga sazovor bo'lgan korxona xato va yo'qotish stavkalarini
minimallashtirish va mahsuldorlikni oshirish orqali tashkiliy samaradorlik va
mahsulot sifatidagi sezilarli yaxshilanishlarga erishdi.
ISO 9001 sifat menejmenti tizimi sertifikatining afzalliklari:
 Sizga bozorda yanada barqaror raqobatdosh bo'lishga imkon beradi
 Sifatli usul mijozning ehtiyojlarini qondirishga yordam beradi
 Ishlashning yanada samarali usullari vaqt, pul va mablag'larni tejaydi
 Yaxshilangan operatsion ishlash xatolarni kamaytiradi, daromadni oshiradi
 Samarali ichki jarayonlar orqali xodimlarni rag'batlantiradi va jalb qiladi
 Mijozlarga yaxshiroq xizmat ko'rsatadigan ko'proq mijozlarni jalb qiladi
 Sizning muvofiqligingizni isbotlab, biznesning yangi imkoniyatlarini taqdim
etadi
 Mijozga yo'naltirilgan bo'lish mijozning shikoyatini kamaytiradi va mijozning
qoniqishini oshiradi.
 Mijozlarning taxminlarini birinchi o'ringa qo'yish mahsulotni yanada yaxshi
dizaynini ta'minlaydi.
 Mijozga g'amxo'rlik qilish mijozning sodiqligini oshiradi.
 Yaxshi dizaynni amalga oshirish tranzaktsiya xarajatlarini kamaytiradi.
 Sifatga murojaat qilish past sifatli xarajatlarni minimallashtiradi.
 Jarayonlarni aniqlash muammolarni tezroq hal qilishga imkon beradi.
 Tanib olish jarayonlari ma'lumot oqimini tezlashtiradi.
 Jarayonlarni aniqlash tashkilotni etkazib beruvchilarni tanlash, kuzatib borish
va baholashni osonlashtiradi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

 Jarayonlarning identifikatsiyasi tashkilot ichida vakolat va majburiyatlarning
taqsimlanishiga yordam beradi.
 Qoidalarni o'rnatish samarali boshqaruvga imkon beradi.
 Standartlarni o'rnatish menejmentga sog'lom qarorlar qabul qilish imkoniyatini
beradi.
 Xodimlarni ishlarga jalb qilish ishtiyoq va ishtiyoqni oshiradi.
1.2-jadval
Sifat menejmenti tizimi jarayonlarini amalga oshirish bo‘yicha ISO 9001 talablari
va “Xodimlarni jalb qilish” tamoyilining bog‘liqligi
№ Talablar ISO 9001:2008
банди
1. Jarayon va mahulotga qonunchilik va majburiy talablari,
iste’molchilar talablarini bajarish muhimligi to‘g‘risida xodimlarni
xabardor qilinishini ta’minlash va tizimlarining mavjudligi 5.1 а, 5.5.2 v
2. Xodimlarni javobgarligi va vakolatlarini aniqlash va ularni xabardor
qilish 5.5.1
3. Sifat sohasidagi Siyosat va maqsadlarni barcha xoimlar tushunishi va
yetkazilishi 5.3 g , 5.4.1
4. SMT joriy etish va ishchi holtda saqlash bilan aloqador masalalar
bo‘yicha xodimlarni xabardorligini ta’minlash va ichki axborot
tizimining mavjudligi 5.5.3, 6.2.2 g
5. Xodimlarni o‘qitishdan o‘kazish 6.2.2 b
Har bir sohada doimiy yaxshilanishni qabul qilish xodimlarning sifatini oshiradi.
Bo'limlar orasidagi muammolarga tizimli yondashish samaradorlikni oshiradi.
Sertifikatga ega bo'lish tashkilotga yangi bozorlarga chiqish imkoniyatini beradi.
Sertifikatga ega bo'lish tashkilotning bozorda raqobatdoshligini oshiradi.
Sertifikatga ega bo'lish institutsionalizatsiya sari oldinga siljiydi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Sertifikatga ega bo'lish tashkilotning bozorda obro'sini mustahkamlaydi.
II BOB. ISO 9001 SIFAT MENEJMENTI TIZIMINI SERTIFIKATLASH
JARAYONI
2.1. ISO 9001 sifat menejmenti tizimiga talab qilinadigan hujjatlar
Bugungi kunda korxonalar nafaqat mijozlarning talablarini qondirishga, balki undan
yuqori bo'lgan sifatli mahsulotlar va xizmatlarni taklif qilishga intilishadi. Boshqa
tomondan, ular raqobatlashishi uchun o'z xarajatlarini kamaytirishlari kerak. Kichik
va yirik korxonalarning sifat va iqtisodiy samaradorlikka erishish qobiliyati ularning
sifatni yaxshilash bo'yicha kompleks yondashuvni ishlab chiqish qobiliyatiga
bog'liq. ISO 9001 hujjati sizning tashkilotingiz mijozlarning talablarini qondirish va
hatto kutganlaridan ham yuqori darajada bo'lish qobiliyatini namoyish etadi.
Shuning uchun, ko'plab xaridorlar yomon mahsulotlar yoki xizmatlarni sotib olish
xavfini bartaraf etish uchun etkazib beruvchilardan ISO 9001 sertifikatiga murojaat
qilishadi. Tizim o'rnatilgandan va uning faoliyati bir muncha vaqt kuzatilgandan
so'ng, sertifikatlashtirish organiga murojaat qilish orqali auditorlik faoliyati
boshlanadi. Tegishli sertifikatlash organi nomidan amalga oshiriladigan auditorlik
faoliyati davomida maslahat xizmatlarini ko'rsatuvchi tashkilotlar ham ko'mak
ko'rsatishi kerak.
ISO 9001: 2008 sifat menejmenti tizimi sertifikatini olish uchun tayyorlangan
hujjatlar tuzilishidan tashqari ba'zi hujjatlar talab qilinadi. Ushbu hujjatlar
sertifikatlashtirish organiga murojaat qilish paytida tashkilotning faoliyati va
rasmiyligini tasdiqlovchi hujjatlardir.
Talab etiladigan hujjatlarning ba'zilari:
Ariza shakli
Savdo reyestri gazetasining fotokopisi
Imzoning dumaloq nusxasi
Soliq plitasining fotokopisi
Imzoning dumaloq nusxasi
Xonani ro'yxatdan o'tkazish to'g'risidagi guvohnoma nusxasi
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

2.2. ISO 9001 sifat menejmenti tizimi sertifikati
ISO 9001 sifat menejmenti tizimi dunyodagi eng mashhur sifat menejmenti
standarti bo'lib, dunyoning 180 mamlakatida milliondan ortiq sertifikatlangan
tashkilotlarga ega. 9001 standarti Xalqaro Standartlashtirish Tashkiloti (ISO)
tomonidan nashr etilgan 9000 standartlar qatoridagi yagona standart bo'lib, u
muvofiqlikni baholash uchun ishlatilishi mumkin. ISO 9001, shuningdek, keng
qo'llaniladigan ISO 13485 (tibbiy buyumlar), ISO / TS 16949 (avtomobil), AS /
EN 9100 (aerokosmik) va boshqaruv tizimlari standartlari uchun asos bo'lib xizmat
qiladi.
ISO 9001 hujjati sizning tashkilotingiz mijozlarning talablarini qondirish va hatto
kutganlaridan ham yuqori darajada bo'lish qobiliyatini namoyish etadi. Shuning
uchun, ko'plab xaridorlar yomon mahsulotlar yoki xizmatlarni sotib olish xavfini
bartaraf etish uchun etkazib beruvchilardan ISO 9001 sertifikatiga murojaat
qilishadi. ISO 9001 sertifikatiga sazovor bo'lgan korxona xato va yo'qotish
stavkalarini minimallashtirish va mahsuldorlikni oshirish orqali tashkiliy
samaradorlik va mahsulot sifatidagi sezilarli yaxshilanishlarga erishdi.
Ushbu hujjatni taqdim etishda sertifikatlashtirish idoralari tashkilotning boshqaruv
tizimlari ushbu qoidalarga muvofiq tizimli ravishda bog'langanligini va
qo'llanilishini, aniqlangan qoidalar rivojlanayotgan sharoitlarga va zaruratga qarab
qayta ko'rib chiqilishini va shu bilan uzluksizlikni ta'minlaydi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

1.1-rasm. ISO 9001 sifat menejmenti tizimi sertifikati
Albatta, hech bir tashkilot ushbu hujjatni namoyish qilish uchun xohlamaydi. Eng
muhimi, sifat menejmenti tizimi o'rnatilgan va ushbu sertifikat olinganidan keyin
uning ishlashini ta'minlash.
ISO 9001 sifat menejmenti tizimi sertifikati yaxshi yoki xizmat uchun berilmaydi.
Ushbu hujjat ushbu mahsulot yoki xizmatni ishlab chiqarish uchun tashkilotlar
tomonidan o'rnatilgan tizim uchun berilgan.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

ISO 9001 sifat menejmenti tizimi dunyodagi eng mashhur sifat menejmenti tizimi
standarti bo'lib, dunyo bo'ylab 180 mamlakatlaridagi milliondan ortiq tashkilotlarni
sertifikatlashtirgan. 9001 standarti, Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO)
tomonidan nashr etilgan 9000 standart seriyasidan muvofiqligini baholash.
ishlatilishi mumkin bo'lgan yagona standartdir. Sertifikatlashtirish jarayoni xalqaro
miqyosda kuchga ega bo'lishi uchun sertifikat akkreditatsiya qilingan tashkilot
tomonidan berilishi kerak va sertifikat akkreditatsiyadan o'tgan tashkilot IAF a'zosi
va tegishli standart tomonidan tasdiqlangan bo'lishi kerak. Siz oddiy anketani
to'ldirasiz, shunda bizning jamoamiz sizning kompaniyangiz uchun sertifikatlash
uchun sarflanadigan xarajatlar, rejalashtirish va vaqtni o'z ichiga olgan maxsus
taklif tayyorlaydi. Bizning jamoamiz sizning tashkilotingiz ISO 9001 talablariga
javob berish-qilmasligini tekshiradi va agar mavjud bo'lsa yaxshilash uchun
yo'nalishlarni belgilaydi.Bizning jamoaviy auditorlarimiz sizning ish joyingizdagi
saytga tashrif buyurib, ariza topshirish paytida ko'rsatgan xususiyatlaringizni
tekshiradi va 2 bosqichga tayyor ekanligingizni hal qiladi. Joylarda tekshirish
bizning guruh inspektorlarimiz tomonidan amalga oshiriladi.
Agar kerak bo'lsa, bizning auditorlarimiz tuzatish harakatlarini aniqlaydi va amalga
oshiradi. Sizning auditorlik hisobotingiz qo'mitaning ma'qullashi bilan
tayyorlanadi va tasdiqlanadi. Keyingi davrda sizning yillik tekshiruvlaringiz
bizning jamoamiz tomonidan amalga oshiriladi. Auditorlik guruhi rahbari
tomonidan tayyorlangan hisobot auditdan keyingi 15 kundan keyin chiqariladi va
sertifikatlashtirish qo'mitasining ekspertiza natijalariga ko'ra sertifikatlash
to'g'risida qaror qabul qilinadi.
Jarayonlarni boqarish tizimini hujjatlashtirish bo‘yicha ishlar quyidagi ketma-
ketlikda amalga oshirilishi lozim:
 Loyiha guruhini yaratish va ularni tizim tamoyillari bilan o‘qitish;
 Tizimni yaratishda zaruriy resurslar bo‘yicha ishlarni ta’minlash;
 Bo‘linma xodimlarini o‘qitishni tashkillashtirish;
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

 Dastlabki versiya hujjatlarini ishlab chiqish uchun guruhni yaratish (yaxshi
hujjatlarni undan kim foydalansa, shularning o‘zi yaratishi mumkin);
 Loyihani amalga oshirish kalendar rejasini va uni amalga oshirishning har
bir bosqichida baholash mezonlarini ishlab chiqish;
 Loyihani amlaga orishi jarayonlarining monitoring tizimini yaratish.
 Jarayonlarni boshqarishning protsedura hujjatlarini ishlab chiqishda har
qanday ixtiyoriy ishlarni o‘zinig “kirish” va “chiqish”lari bo‘yicha jarayon
sifatida qarash lozim.
4 – Tamoyilning qisqacha mazmuni. ISO 9000 seriyali standartlar asosida sifat
tizimini loyihalashtirishga o‘zaro bog‘liq jarayonlar majmui sifatida yondashish
mo‘ljallangan. Bunda har bir jarayon boshlanishi bilan bu jarayon ketma-ketligi
tizim sifatida qaraladi:
 kirish va jarayon natijalari aniq topilgan va o‘lchanadigan bo‘lishi lozim;
 har bir jarayon iste’molchisi aniqlanadi, ular talablari
identifikatsiyalanadi va jarayon natijasidan qoniqqanligi o‘rganiladi;
 korxona vazifalari bilan ushbu jarayonning o‘zaro faoliyati o‘rnatiladi;
 har bir jarayon boshqarilish va jarayonni boshqarish uchun javobgarlik,
vakolat hamda huquqlar o‘rnatilishi lozim;
Hujjatlashtirilgan sifat tizimi – bu ISO seriyali xalqaro va davlat standartlari
talablariga muvofiq korxona faoliyatini tavsiflovchi modeldir. Sifat bo‘yicha
hujjatlarga asosiy talablar bu ularni doimiy dolzarblikka qayta ko‘rib chiqishdir.
Sifat bo‘yicha hujjatlarga quyidagilar kiradi:
 sifatni boshqarish jaranlariga talablardan iborat (Sifat sohasidagi siyosat,
Sifat bo‘yicha qo‘llanma, hujjtlashtirilgan boshqaruv protseduralari) sifatni
boshqrish bo‘yicha hujjatlar;
 sinash va nazorat qilish, ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish, montaj,
ekspluatatsiya hamda tayyorlash jarayonlarini boshqaruv talablari, (ichki va
tashqi me’yoriy-texnikaviy hujjatlar) sifatni ta’minlash bo‘yicha hujjatlar;
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

 statistik qayta ishlash va tahlil qilish imkoniyatlarini amalga oshirish
maqsadida ma’lumotlarni arxivlashni ta’minlanishi lozim va sifat to‘g‘risida
operativ hisobot ma’lumotlaridan tarkib topgan sifatni tasdiqlovchi
hujjatlardir.
Aynan, sifatni xolisona tasdiqlovchi operativ hisobot ma’lumotlar bo‘lib,
quyidagilarni keltirsa bo‘ladi:
 rahbariyat tomonidan sifat tizimini tahlilini o‘tkazishda;
 sifat tizimining ichki va tashqi auditlarida;
 iste’molchilarning shikoyatlari va e’tirozlarini ko‘rib chiqishda;
 hakamlik sudlarida iste’molchilar bilan tortishuvlarni hal etishda.
Shunday qilib, “Menejmentiga tizimli yondashish” tamoyilini amalga oshirilishini
ta’minlash maqsadida sifat tizimining natijaviyligi va samaradorligini doimiy
yaxshilash hamda ishchi holatda saqlash, shuningdek, hujjatlashtirilgan bo‘lishi
lozim.
Sifatni boshqarish strategiyasida menejmentga tizimli yondashishni uchta
evolyutsion variantlari paydo bo‘lib va ular quyidagi bosqichlarda amalga
oshiriladi:
 birinchi – ishlab chiqarish texnologiyasiga asosiy e’tibor qaritilgan mahalliy
yondshuv;
 ikkinchi – mahsulot sifatiga bevosita ta’sir qiladigan boshqarish va ishlab
chiqarishning texnik elementlari sifatiga asoslangan kompleks yondashish;
 uchinchi – birinchi darajada boshqaruv faoliyatining umumiy sifati keyin
esa, ishlab chiqarish texnologiyasining sifati ta’minlavchi tizimli
yondashish.
Xavfsizlik, ishonchlilik, texnik-iqtisoiy samaradorlikni oshirishga menejmentga
tizimli yondashishdan foydalanibgina qolmay korxonaning reja-grafikdagi chora-
tadbirlarni yagona tizim deb bajarilishida ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Tizimli yondashishni ta’minlash maqsadida korxona faoliyatining maqsadlarga
yo‘naltirilgan menejmenti yillik ishlab chiqiladi va o‘zida mavjud resurslardan
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

smarali foydalanish va natijaviylik hamda samaradrlikni oshirishni ta’minlovchi,
mahsulot (xizmatlar) va jarayonlar sifatini ta’minlashga yo‘altirilgan, tashkiliy-
texnik chora-tadbirlarni mujassam etgan Sifatning kompleks rejasi tasdiqlanadi.
Sifat yo‘qolishini oldini olish va korxona menejmentining amalga oshirilmagan
imkoniyatlaridan foydalanish maqsadida SMT eng muhim tamoyili bo‘lgan
“sifatni doimiy yaxshilash” tamoyilini amalda qo‘llanilishini ta’minlash lozim.
Ya’ni bunga korxona iste’molchilar va boshqa qiziquvchi tomonlar uchun, hamda
korxona uchun va daromad olish uchun jarayonlar va faoliyatlarning natijaviyligi
va samaradorligini oshirish maqsadida tashkilotning hamma joyida qabul qiligan
chora-tadbirlarni amalga oshirish oqali erishiladi.
ISO 9000 seriyali standartlarning talablariga muvofiq “sifatni doimiy yaxshilash –
bu iste’molchilar va boshqa qiziquvchi tomonlar uchun, hamda korxona uchun va
daromad olish uchun jarayonlar va faoliyatlarning natijaviyligi va samaradorligini
oshirish maqsadida tashkilotning hamma joyida qabul qiligan chora-tadbirlardir”.
Sifatni yaxshilash bo‘yicha harakatlarga quyidagilar kiradi:
a) yaxshilash uchun sohalarni aniqlash uchun mavjud holatlarni tahlil qilish va
baholash;
b) yaxshilash maqsadlarini o‘rnatish;
v) maqsadlarni yaxshilash bo‘yicha mumkin bo‘lgan masalalarni qidirish;
g) masalalarni tanlash va baholash;
d) tanlangan masalalarni bajarish;
ye) maqsadlarga erishilganligini aniqlash uchun bajarilgan natijalarni baholash,
o‘lchash, tekshirish va tahlil qilish.
Faoliyat natijalari ustidan ichki nazorat va ichki audit tizimi samarali bo‘lganda
sifatni ta’minlash tizimining ishchi holati natijaviyligi va samaraligiga erishish
mumkin. Natijalar yaxshilash uchun kelgusida maqsadlarni o‘rnatish uchun tahlil
qilinadi. Shu tarzda, doimiy harakat (faoliyat) yaxshilanish bo‘lib hisoblanadi.
Bunda, natijaviylik deganda - rejalashtirilgan natijalarga erishish va rejalashtirilgan
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

faoliyatlarni amalga oshirilishi darajasi tushuniladi. Samaradorlik deganda esa, -
erishilgan natijalar va foydalanilgan resurslarning o‘zaro bohliqligi tushuniladi.
ISO 9000 seriyali standartlarning talablariga binoan, sifat tizimi ichki auditida
quyidagi obyektlar ko‘riladi:
a) jarayonlarni natijaviy va samarali joriy etilishi;
b) doimiy yaxshilash imkoniyatlari;
v) statistik usullarni qo‘llanilishining natijaviyligi va samaradorligi;
g) axborot texnologiyalaridan foydalanish;
d) sifat uchun xarajatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar tahlili;
ye) resurslardan foydalanishning natijaviyligi va samaradorligi;
j) mahsulot va jarayonlarning ishchi holati natijalari va kutilmalari;
z) o‘lchash faoliyatining mosligi va ishonchliligi;
i) yaxshilash bo‘yicha faoliyati;
k) qiziquvchi tomonlar bilan munosabatlar.
Sifat tizimining ichki auditi bo‘yicha hisobotda yaxshi ishlagan ishchilarni qayd
etish va rahbariyatga taqdim etish tavsiya etiladi. Agarda rejalashtirilgan
natijalarga erishilmaganigi aniqlansa, unda jarayonni va uning natijalarini
yaxshilovchi tuzatishlar va tuzatish harakatlari qabul qilinadi.
ISO 9000 seriyali standartlar yuqori rahbariyatga o‘z-o‘zini baholash masalalarini
ko‘rib chiqishni tavsiya etadi. O‘z-o‘zini baholash – sifat menejmenti tizimini
yetishib borish darajasini va tashkilotning natijaviyligi va samaradorligi to‘g‘risida
muhokama qilish yoki yakuniy fikr, odatda, tashkilot rahbariyatining o‘zi
o‘tkazadigan sinchiklab baholash bo‘lib hisoblanadi.
Tashkilot va uning ta’minotchilari va o‘zaro manfaatli munosabatlari ikkala
tomonga ham ahamiyat (qiymat) yaratadi. Ta’minotchi deganda mas'hsulot: xom-
ashyo, qurilma, materiallar, ishlar va xizmatlar taqdim etuvchi tashkilot va shaxs
tushuniladi.
Agarda ta’minotchi bilan munosabat o‘zaro manafaatlar asosida shakllansa, ular
ikkala tashkilotlar imkoniyatlarini kengaytirishadi. Sifat tizimining ushbu
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

tamoyildan foydalanish asosiy ta’minotchilarni identifikatsiyalash, aniq va ochiq
(ikkala tomonning uzoq muddatli maqsadlari va qisqa muddatli balansga
asoslangan) munosabatlarni tashkillashtirish, kelgusidagi rejalar va axborot
almashinuvi, iste’molchilar ehtiyojlarini aniq tushunish bo‘yicha birgalikdagi
ishlari, jarayonlar va mahsulotlarni yaxshilash va birgalikdagi ishlanmalarini talab
etadi.
Agarda ta’minotchilar bilan o‘zaro munosabatlar mustahkam bo‘lsa, unda uzoq
muddatli kontraktlarga o‘tishga ma’noga ega – aniqki bunday shartnomalarni
tuzishga ta’minotchida ham ehtiyoj mavjud.
ISO 9000 seriyali standartlar tashkilot rahbariga qiymat yaratuvchi, jarayonlarning
natijaviyligi va samaradorligini o‘zaro oshirish maqsadida axborotlar almashnuvini
yengillashtirish va qo‘llab-quvvatlash uchun hamkorlar va ta’inotchilar bilan
o‘zaro faoliyatlarni o‘rnatishni tavsiya etida. Tashkilotga o‘zining hamkorlari va
ta’minotchilari bilan ishlar vositasida qiymatlarni oshirishning turli xil
imkoniyatlari mavjud, maslan:
a) hamkorlar va ta’minotchilar miqdorini optimallashtirish;
b) so‘rovlar yoki uzoq muddatlarga keyinga surishni bartaraf qilish va muammoni
zudlik bilan hal qilish uchun ikkala tashkilot muvofiq darajada ikki tomonli
aloqalarrni o‘rnatish;
v) jarayonlar va ularni validatlash imkoniyatlarida ta’minotchilar bilan hamkorlik;
g) ta’minotchining ortiqcha verifikatsiyalashni bartaraf qilish maqsadida mos
mahsulotlarni yetkazish monitoringini olib borish;
d) yaxshilash bo‘yicha boshqa hamkorlikdagi qiziqishlarda qatnashishga qabul
qilish va doimiy yaxshilash faoliyati dasturini bajarishga ta’minotchilarni
rahbartlantirish;
ye) mos mahsulotni yetkazish va hayotiy sikli jarayonlarini natijaviyligi va
samaradorligini yaxshilash, bilimlarni almashinish maqsadida ishlab chiqish va
loyihalashtirish bo‘yicha tashkilot faoliyatida ta’minotchilarni jalb etish;
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

j) hamkorlikdagi strategiyani ishlab chiqishga va sotib olishda ehtiyojlarni
aniqlashda hamkorlarni jalb qilish;
z) maqsadga erishgan hamkorlar va ta’minotchilar tan olish, baholash va
mukofotlashni kuchaytirish.
Ta’minotchilar bilan o‘zaro munosabatlarning muhim qismi hamkorlikda
kontrakni (uning turli bosqichlarida) tahlil qilish bo‘lib hisoblanadi. Kontraktlarda
taqdim etilayotgan mahsulot, ishlar yoki xizmatlar narxi va muddati sifat
sohasidagi talablari ikki ma’noli bo‘lishi oldi olinib bir xil tushuncha va
to‘qtamlarga kelishilishi lozim.
Tashkilot sotib olish uchun o‘rnatilgan talablarga muvofiq mahsulot, ish yoki
xizmatlarni stib olinishini ta’minlashi lozim. Ta’minotchiga va uning mahsulotiga
qo‘llaniladigan boshqarish darajasi va turi tashkilot mahsuloti va jarayonlarning
navbatdagi sifatiga mahsulot (ishlar, xizmatlar) ta’siridan aloqador bo‘lishi lozim.
Tashkilot, tashkilot tomonidan ishlab chiqilgan talablarga muvofiq mahsulotni
yetkazish imkoniyatlari asosida ta’minotchilarni tanlashi va baholashi lozim.
Amaldagi me’yoriy va qonuniy aktlar hamda me’yoriy-texnikaviy hujjatlar asosida
ta’minotchilarni (shuningdek, materialli resurslar, qurilmalar, ehtiyot qismlar,
yonilg‘i va xizmatlarni olishlarda sotib olishga konkurs kommisiyasini yaratish va
faoliyatni tashkillashtirish) tanlash, saralash, baholash va qayta baholash
mezonlarini ishlab chiqish lozim.
Tashkilot sotib olnayotgan mahsulot (ishlar, xizmat)larni verifikatsiyalash
maqsadida xaridga talablarni o‘rnatuvchi sotib olinayotgan mahsulot (ish,
xizmat)lar muvofiqligini ta’minlash maqsadida nazoratni yoki boshqa faoliyatni
ishlab chiqishi va amaga oshiriri lozim. Agarda ta’minotchi korxonaga
verifikatsiya bo‘yicha faoliyatni amalga oshirishga to‘g‘ri kelsa, ta’minotchidan
mahsulotni ishlab chiqarish usuli va tekshirsh bo‘yicha qo‘llaniladigan chorlar
sotib olishga ma’lumotlarni o‘rnatishi shart.
Mahsuloni baholashning ko‘plab yondashishlaridan xizmat (ish)larni baholash
uchun qo‘llanilishi mumkin. Vaholangki xizmatlar o‘ziga xos bo‘lgan bir turga
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

mansub bo‘lmagan va katta farqlarga ega bo‘lgan mehnat mahsulotlarining turidir.
Bu esa, xizmatlarning sifat ko‘rsatkichlarini to‘liq sinflashga imkon yatratmay.
Xizmatlarning sifat ko‘rsatkichlarning asosiy xususiyati xizmat ko‘rsatish
jarayonida uning sifatni baholash o‘ziga xos (spetsifik)ligi bilan bog‘liqdir.
Shuning uchun ta’minochi xizmatlarini yoki bajargan ishlarini baholash masalasi
murakkab jarayon bo‘lib hisoblanadi, ya’ni bunday mahsulot turlari maxsus
algoritm bo‘yicha baholanadi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, ISO standartlarining paydo bo‘lishi sifatni ta’minlashda
korxona imkoniyati to‘g‘risida, ta’minotchilar ishonchililigi to‘g‘risida yetarli va
ishonchlik bilan xulosalar qilish mumkinligini, sifat tizimi qanday mezonlarga
javob berishi kerakligi savollariga, sifat tizimi orqali javob berildi.
ISO 9000 turkumli standartlar va boshqa xalqaro standartlar kabi, tavsiyanoma
bo‘lib hisoblanadi. Negaki, ularni o‘zining shartlariga «yaqinlashtirish», ko‘plab
mamlakatlarda uni milliy sifatida qabul qilingan. Ular O‘zbekistonda ham,
masalan, O‘z DSt ISO 9000, O‘z DSt ISO 9001, O‘z DSt ISO 9004 va O‘z DSt
ISO 19011 amaldagi davlat standartlari tizimida sertifikatlashtirish uchun
yuritiladi.
Jahon bozori sharoitlarida O‘zbekiston iqtisodiyotining integrallashishida,
korxonalar uchun, uning takliflari barqarorlikga intilishi, sifat, narx, yetkazish
muddatlariga rioya qilish va boshqa mezonlar bo‘yicha masalalarda raqobatchilar
oldida, imkoniyatni ta’minlovchi menejment zarurdir. Bunda o‘zgarib
turuvchanlikni bozor talab qiladi, negaki, menejment tizimi moslashuvchanligi va
bu o‘zgaruvchanliklarga xususiy moslashuvchanligi mavjuddir.
Demak, jahon bozoriga ISO 9001 turkumli standartlariga muvofiq, bugungi kun
darajasida sifat tizimini minimal tenglashtirish lozim.
Agarda, korxona sifat tizimi tavsiflari bozor talablariga to‘g‘ri kelmasa ham, ular
ishlaydi, lekin bunday korxonalar uzoq yashashmaydi yoki mashaqqatlikda kun
kechirishadi.
Agarda bugun korxona taraqqiy topsa, lekin, o‘zgarishni sezmasa, bozorga chiqishi
va o‘zining sifat tizimini to‘g‘riligini yangilamasa, bunday korxonalar jiddiy
muammolarni kutishi mumkin, negaki, raqobatchilar g‘aflatda qolmagan va ular
ko‘pchilikni tashkil etadi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Metrologiya, standartlashtirish va mahsulot sifati menedjmenti yo‘nalishi bo‘yicha
mutaxassislar tayyorlashning bosh maqsadi bo‘lmish – kelajagi buyuk Mustaqil
O‘zbekiston davlatining munosib fuqarosi bo‘lib yetishib, yuksak madaniy va
ma’rifiy bilimlar egasi bo‘lish. Shu bilan birga tanlangan yo‘nalish bo‘yicha
zamonaviy mutaxassis bo‘lib, mustaqil ravishda yangi texnika va texnologiyalarni
egallab olishga, butun dunyo bo‘yicha tezkorlik bilan amalga oshirilayotgan bilim
va tajriba sohalaridagi o‘zgarishlarni tezda o‘zlashtira oladigan, xodimlar o‘rtasida
liderlik (peshqadamlik) qobiliyatiga ega bo‘ladigan va keng raqobatbardoshlik
sharoitida faoliyat ko‘rsata oladigan yangi zamon kadrlarini yetkazib berishdir.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Ilovalar
1-ilova
ISO 9001 SIFAT MENEJMENT TIZIMI
ISO 9001, Sifat menejmenti tizimining standartlari ularning hajmi va mahsulot
turidan qat'i nazar barcha tashkilotlarda qo'llanilishi mumkin bo'lgan tarzda
tayyorlangan. Tizimning maqsadi - samarali boshqaruv tizimini qanday tashkil
etish, hujjatlashtirish va saqlashni boshqarish va kompaniyalar o'rtasida ishonch
muhitini yaratish; Jarayonlarni boshqarish orqali mahsulot / xizmat sifatini
ta'minlash, saqlash va yaxshilash, xaridorga mahsulot va xizmatlarning izchilligiga
ishonch berish.
Xalqaro standartlashtirishni ta'minlash uchun ISO (Xalqaro standartlashtirish
tashkiloti) 23 fevral oyida tashkil etilgan. Mamlakatning milliy standart
tashkilotlari ishtirokida ISO, 1947; U xalqaro savdoni oshirish va etkazib
beruvchilar va mijozlar o'rtasida ishonchni mustahkamlash maqsadida o'z
faoliyatini davom ettiradi. Ushbu standartlar har besh yilda bir marta qayta ko'rib
chiqilishini talab qiladigan fikrlarni qayta ko'rib chiqishni yoki olib tashlashni talab
qiladigan fikrlarni qayta ko'rib chiqilishini ta'minlash maqsadida qayta ko'rib
chiqiladi. ISO 9000 standartlari - bu sifat tizimini yaratish va belgilangan sifat
tizimini baholashni maqsad qilgan sifatni ta'minlash modelining bir turi. Turkiyada
TSE tomonidan TS EN ISO 9000 standartlari bilan bir xil standartlar e'lon qilindi.
Tushunmovchilik shundaki, Sifat menejmenti standartlari past sifatli
kompaniyaning barcha sifat muammolarini hal qiladi. Ushbu standartlar
kompaniyaga sifat uchun nima talab qilinishini aniq aytib beradi, ammo ular
qanday bajarilishini ko'rsatmaydi. Ushbu nuqta kompaniyalarning menejment
tushunchasi natijasidir. Axir ushbu standartlar Sifat menejmentining samarali
tizimi uchun zarur bo'lgan minimal shartlarni belgilaydi.
ISO 9000 sifat menejmenti tizimining standartlari bir qator standartlardir. Bu
samarali menejment tizimini yaratish, hujjatlashtirish va qo'llab-quvvatlashda, shu
bilan birga kompaniyalarning mijozlar ehtiyojini qondirishda va kompaniyalararo
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

ishonch muhitini yaratishda qo'llanma bo'lib xizmat qiluvchi standartlar
to'plamidir. Ushbu standartlar katta va kichik kompaniyalarning barchasi uchun,
ular nimani ishlab chiqarishi va qanchalik katta bo'lishidan qat'iy nazar qo'llaniladi.
Bu nafaqat tovar yoki xizmatlarni ishlab chiqaradigan tashkilotlarda, balki barcha
sektorlarda qo'llaniladi.
Bularning barchasidan tashqari, ISO 9000 sifat standartlarining eng katta foydasi
bu tashkilotlarning xarajatlarini kamaytirish, resurslardan samarali foydalanishni
ta'minlash va shu bilan daromadlarni ko'paytirishdir. Sifat faoliyatning har bir
bosqichida juda muhim bo'lganligi sababli, bu mijozlarning eng yuqori qoniqishini
ta'minlaydi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: .
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

 Ismatullayev P.R., Maksudov A.N., Abdullayev A.X., Axmedov B.M.,
A’zamov A.A. Metrologiya standartlashtirish va sertifikatlashtirish.
«Uzbekiston» Toshkent-2001y.
 Abduvaliyev A.A., Latipov V.B., Umarov A.S., Alimov M.N., Boyko S.R.,
Xakimov O.Sh., Xvan V.I. Standartlashtirish, metrologiya,
sertifikatlashtirish va sifat. O ‘ quv qo ‘ llanma . Toshkent , SMSITI , 2008 y . –
267 b .
 Axmedov B.M., Ismatullayev P.R., Turayev Sh.A. Sertifikatlashtirish va
sifatni boshqarish asoslari: 5521600 - "Metrologiya, standartlashtirish va
sertifikatlashtirish" va 5524300 - "Mahsulot sifati menejmenti (mahsulot
turlari bo‘yicha)" yo‘nalishlari bakalavriat talabalari uchun o‘quv qo‘llanma.
O‘zR OO‘MTV; TDTU. - Toshkent, 2007. -233 B.
 «O‘z DSt ISO 9000:2009 Sifat menejmenti tizimi. Atamalar va
tushunchalar».
 «O‘z DSt ISO 9001:2009 Sifat menejmenti tizimi. Talablar».
 O‘zbekiston Respublikasi Sertifikatlashtirish va Akkreditatsiyalash milliy
tizimining asos bo‘luvchi me’yoriy hujjatlari.
 «Standart» ilmiy-texnikaviy jurnali, «O‘zstandart» Agentligi.
 www.standart.uz
 www. l ex.uz
 www.ziyonet.uz
 www.kpms.ru
 www.quality.eup.ru
 www.window.edu.ru
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

ISO 9001 standarti talablari asosida sifat menejmenti tizimi va tamoyillari

Sotib olish