• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 10000UZS
Размер 94.4KB
Покупки 2
Дата загрузки 26 Ноябрь 2023
Расширение docx
Категория История

Продавец

Jumanazar

Дата регистрации 26 Ноябрь 2023

3 Продаж

IX – XI asrlarda Fransiya

yondashuvlarni kuchaytirishga qaratilgan majburlaovga javoban bir necha ritsarlarni o’ldirganlik bilan boshlandi. Natijada butun dehqonlarga ozod qilingan taxt vorisining g’azabi paydo bo’ldi. Qo’zgalon qamrab olagan hudud Fransiyaning shimoliy qismi bo’lib chiqdi. Ommaviy mitingning taniqli tashkilotchisi harbiy ma’lumotga ega bo’lgan,lekin ozi dehqon bo’lgan Gilom Kal edi. Uning rahbarligi ostida Jakeriya qo’zg’aloni 1358 yilda boshlangan..qisqa vaxt ichida uning bayrog’i ostiga bir necha o’n minglab odanlar o’tdilar ba’zi xromikachilar 100 ming kishilik raqamni nomlashdi,bu harakat doirasini ko’rsatadi. Qo’zg’alon Dofin va general Shtatlar shaxsida qirol hokimiyatiga tahdid slogan. E. Marsel hatto Karl bilan ittiofoq tuzdi.ammo agar ikkinchisi bu ittifoq qanday tugashini bilsa u hech qachon bungga rozi bolmas edi Etien Kal bilan tuzilgan shartnomadan tashqari Charlz bilan fitna uyushtirdi Karl Gilomni muzokaraga chaqirdi va garovga olmasdan ham Marselning qo’llab quvvatlashiga asoslanib Charlz bilan shartnoma tuzish uchun yolg’iz o’zi ketdi Kutilgandek Kalya asirga olindi, uzoq vaxt qiynoqqa solindi va oxir –oqibat oldirildi.Tashkilotchisiz qo’zg’alon birdan pasyib ketti va bir necha oydan keyin butunlay susaydi .Jakeriyaning sabablaro o’sha davrda Yevropaning ko’plab shahralari va davlatlariga xos edi ,ammo aynan Fransiyada qo’zgalon shunday ulkan miqyosda va oqibaxtlarga olib keldi. Jakeriya kuch bilan bostirildi.Ritsarlar o’z harakatlarida ikkilanmasdan turdilar. Qatllar qo’zg’alonning faol hamma hududlarida hamma joyda bo’lib o’tdi. Dofin yordamchilari tinch aholiga qarshi zo’ravonlik qilishdi ;qirg’in bir necha hafta davom etdi. Ammo shu bilan birga,qo’zg’alon sezilmasdan otdi deb bolmaydi. Jakeriyadan keying kuchlar dehqonlar va shahar kambag’allaning fikri bilan hisoblashishni boshlaydilar. Bostirishdan song qator islohotlar boshlandi-iqtisodiy ijtimoiy va siyosiy va armiyaga tegishli O’zgarishlar.Natijada,Fransiya ingliz bosqinchilariga qarshi yirik g’alabani qo’lga kirita boshladi va Karl deyarli butun hududni bosqinchilarda ozod qilishga muvaffaq bo’ldi.Shunday qilib Jakeriya Fransiya davlatining har tomonlama rivojlanishiga turtki berd. (Jacuarie ,,jacues Bonhomme’’ so’zidan ,, 23 oqimidagi ko’lami jihatidan katta bo’lmagan yerlar bilan ch е garalanardi. Qirol dom е ni shimoldan janubga tomon cho’zilgan Il-d е -Frans d е b nomlangan tor uzunchoq y е r bo’lib, u normannlarning hujumlarida Shimoliy Fransiyani mudofaa qilishda s е zilarli rol o’ynagan Orl е an va Parij kabi markazlarni o’z ichiga olardi. Biroq bu unga katta bo’lmagan hududlar doirasida ham birinchi Kap е tinglar to’la xo’jayin bo’lishmagan. Il-d е -Fransda yashagan boshqa f е odallar o’zlarining mustahkam qasrlariga tayanib ularning hokimiyatiga bo’ysunishni istamaganlar, katta yo’llarda qaroqchilik qilganlar. Qirol hokimiyati jihoyatda zaif edi. F е odallar avvaliga yog’ochdan, XI asrdan boshlab esa toshdan qurilgan mustahkamlangan qasrlarda yashardilar. Baland tosh d е vorlar (balandligi 60m gacha) butun qasrni o’rab turardi. Qasr odatda suv to’ldirilgan k е ng xandaq bilan o’rab olingan bo’lardi. Darvoza oldida xandaq ustida ko’tarma ko’prik bo’lib, k е chalari va dushman hujum qilgan vaqtlarda ko’prikni ko’tarib zanjirlab qo’yardilar. Tr е voga xabari bo’lgani hamono f е odal askarlari darxol d е vor va qorovulxonadagi joylarga chiqib olardilar. F е odallar o’rtasida o’zaro urushlar turli sabab va arzimas bahonalar bilan bo’lib turardi. Bu xususiy urush qilishning alohida huquqi hisoblanib,biron bir huquq bu vaqtda urush qilish huquqi kabi qadrlanmagan. Har bir mulkdor huquqda o’ziga t е ng bo’lganga urush e'lon qilishi mumkin edi. Bu urushda nafaqat uning o’zi, balki butun qarindoshlari va go’yo do’stining dushmani tomonidan g’ururi toptalgan do’stlari ham qatnashardilar. Shunday qilib, mayda mulkdorlarning xunr е zligi ko’pincha butun viloyatlarni qamrab olgan urushlarning sababi bo’lib qolardi. Fransuz qirollari qonuniy yo’l bilan bu urushlarni ch е klashga uringanlar: bunday urushlarda qatnasha oladigan shaxslar va urushda qatnashish huquqini b е radigan qarindoshlik darajalari b е lgilangan. Muddatlar ko’rsatib b е rilganki, ulardan oldin urush harakatlarini boshlash mumkin emasdi.Bunday muddatlar “qirq kunliklar” d е b atalgan. Urush qilishdan oldin dushmanni oldindan uning tayyorgarlik ko’rishga ulgurishi uchun xabardor qilingan. 26 tashqari Lyudovik IX xazinani boyitish maqsadida feodalning tanho yerlaridan ustalik bilan foydalandi Lyudovik IX zamonida yirik feodallardan undiriladigan vassalik to’lovi yuqori darajada oshdi.Qirol o’z vassallaridan ko’p daromad olgani singgari shahar kommunallaridan ham o’shanchalik kop daromad olardi.Fransus cherkovi sifatida qirolga katta katta mablag’ to’lardi.Lyudovik IX davrida bevosita qirol xazinaga kelib tushadigan salib solig’i davlatning davlatning doimo olib turadigan solig’i rolini o’ynardi. Umuman Lyudovik IX davrida qirollik daromadlarining osishi o’sha zamonda Fransiyaning xojalik jihatdan yuksala borganini ochiqdan ochiq ko’rsatar.edi.Pul xojaligining rivojlana boshlashi shaharlar sanoat va savdo sotiqning o’sishi oqibatida mamlakatning siyosiy jihatdan xalq xojaligining barcha tarmoqlarining taraqqiy qilishiga ijobiy ta’sir etdi. G’arbiy Yevropaning ikkita mamlakatida –Angliya va Fransiyada markazlashgan davlatlar juda tez tarkiib topdi.bu mamlakatlarda siyosiy markazlashish jarayoni , asosan XIII -XV asrlardayoq tugallandi.,, tenglar o’rtasida birinchisi’’gina bo’lgan qirollikdan iborat shaklsiz feodal monarxiyasi asta sekin ,ancha markazlashgan va tartibga tushgan toifaviy monarxiyaga aylanib,XV XVI asrladayoq mutloq monarxiyaga o’tdi. Qishloq xo’jaliklarida turli xildagi takomillashgan mehnat qurollarining yaratilishi munosabati bilan dehqonlar oz xo’jaliklarida tobora koproq mahsulotlar yetishtirib oldilar.Feodallar uchun dehqonlardan ular yomon ko’radigan barshchino orniga mahsulot bolan obrok olish foydaliroq edi.Ko’p senyorlar o’z chek yerlarga bo’lib,foydalanish uchun dehqonlarga berdilar.Krepastnoy senyorning xususiy mulki edi.uning ustidan to’la hukumron bo’lib o’zi sud qilgan.senyorning yerida tug’ilgan krepastnoy uning yerida ishlashi shart bo’lgan.Krepastnoy yerida ishlash , yer qurilishi va boshqa majburiyatlarni bajarishi,undan tashqari natural va pul ko’rinishidagi soliqlar to’lashi shart edi. Shaharlaning rivojlanishi bilan dehqonlar savdo-sotiq ishlariga tortildi.Hunarmandlarning mahsulotlarini sotib olish uchun feodallar dehqonlardan 15 II BOB. IX-XI ASRLARDA FRANSIYANING IQTISODIY TUZUMI 2.1. XI asr boshlarida ijtimoiy ahvolning zaiflasha borishi XI XII XIII asrlarning 2 yarmida Fransiyada ishlab chiqaruvchi kuchlarning juda tez rivojlanganligi ko’rildi.Dehqonchilik ancha o’sdi.Yerning bir qismi bir juft hokiz qo’shilgan g’ildiraksiz yengil plug bilan yaxshilab haydalar edi.Bug’doy, javdar, suli, arpa va boshqa boshoqli ekinlar hosili ko’payib ekilgan uruglikka qaraganda besh va hatto olti hissa ortiq g’alla yig’ib olinadigan boldi.Bog’dorchilik polizlarning o’sishi bilan ozuqa mahsulotlari non go’sht sabzavot va boshqalarga shuningdek turli qishloq xojalik xom ashyosiga (jun,zig’ir va hokazolarga) bo’lgan talab kopaydi.Tovar munosabatlari fransus qishlog’iga kira boshlab uni mahalliy shaharlar bilan u faqat oziga tutashgan okruglardagi qishloqlardagina emas balki ancha uzoq okruglardagi qishloqlardan ham o’zini qishloq xojalik mahsulotlari bilan ta’minlashni talab qildi.XI XII asrlarda Fransiya shaharlari katta yuksalishni boshidan kechirdi. Janubdagi shaharlarning ko’pchiligi,shu jumladan ko’pgina kohna Rim shaharlari ancha katta sanoat markazlariga aylanibgina qolmay balki ular Italiya va yaqin sharq bilan ham qizg’in savdo sotiq olib bordilar 4 . Bular orasida Marsel, Tuluza, Mopele,Narbonna alohida ajralib turardi.Ayni zamonda shimolda va shimoliy sharqada Amen, Suasson, Lan,Sanlis,Bove,Ruan ,Reyms,Trua va boshqa kopgina shaharlar osib chiqdilar va sanoatning muhim markazlariga aylandilar.Bu shaharlarda movut va kanop gazlamalari yetishtirildi, moyna ishlanardi,temir qalayi kumush,emal va boshqalardan turli metal buyumlar tayyorlanardi.Rivojlanayotgan shimoli sharq savdo sanoatining gavjumligi ko’p sonli yar markalarda namoyon boldi.Shampanning turli shaharlarida Truada , Provenda ,Brida ,Lanida va boshqa joylarda deyarli butun yil boyi savdo sotiq qilinar edi.Umuman savdo axborotlarining miqysi va tashqi savdoda ishtirok etish jihatdan Fransiyaning shimoli sharqiy viloyatlari janubiy shaharlarga qaraganda hali orqada edilar. Ammo ikkinchi tomondan shimoldagi hunarmandchilik ishlab chiqarish 4 Bassmertny Yu.L. XIV asrda fransiyda dehqonlar harakatining dastlabki shartlari va tabiati Fransiya yilnomasi 1974; 13 osoyishtaligi”ni ta'minlashga qurbi е tadigan markazlashgan qirolikka aylantirishdan juda manfaatdor edilar. 29 soliqni pul ko’rinishida ola boshladi.Krepostnoylarning shaxsiy qaramligi bo’shashdi 5 . Katta pul evaziga dehqonlar o’z ozodligini sotib ola boshladilar.Fransiyada BUyuk Karl zamonidayoq mohir hunarmandalar mavjuda bo’lib ular endi qishloq xo’jaligiga band qilinmagan.ayni shu vaxtda ularda elma –el kezib yuruvchii sayyor hunarmandlar ham paydo bo’la boshladi.Ular aslida dehqonlar bo’lib Ular bu ishni qishloq xo’jaligi mavsumi bo’lmagan paytda bajarar edi.Ilk o’rta asrlardagi mol ayirboshlash pomestyelarning yoki dehqonlarning ehtiyojlari qondirilgandan keyinortib qolgan mahsulotni bozorga chiqarib sotishdan iborat bolar edi.Ilk o’rta asrlarda cherkov va monastirlar huzurida an’anaviy maktablar bo’lar edi.Ammo bu joylarda mahalliy sotuvchilar kam bo’lardi.. Asosiy savdogarlar lanbardiyaliklar, yahudiylar, suriyaliklar, arablar, vizantiyaliklardan iborat kelgindi savdogarlar edi. Ishlab chiqaruvchi kuchlarning o’sishi hunarmandchilik texnikasiga nisbatan talabning kuchayishi tufayli hunarmandchilik asta sekin alohida bir kasbga,kishilar ayrim gruppasining asosiy mashg’ulotiga aylandi.U qishloq bilan butunlay aloqasini uzib,ishlab chiqarish sharoitlari eng qo’l keladigan yangi ,doimiy joyga ko’chib bordi. X XI asrlarda yevropaga turli hunarlar orasidan mustaqil kasb sifatida ikkitasi ajralib chiqqan :temir buyumlar yasash (mettallurgiya) movut to’qish( jun gazlamalar ishalash)ayniqsa katta ahamiyat kasb etgan edi. Savdo- sotiq munosabatlari shahar va qishloq doirasidan chiqib shaharlar aro keng savdo sotiq munosabatlariga aylandi.bu shaharlar o’zaro munosabatlaridan tashqari vizantiya va arab sharqining ayrim savdo markazlari bilan savdo-sotiq aloqalaro bog’ladilar 6 . 5 Bassmertny Yu.L. XIV asrda fransiyda dehqonlar harakatining dastlabki shartlari va tabiati Fransiya yilnomasi 1974; 6 Bassmertny Yu.L. XIV asrda fransiyda dehqonlar harakatining dastlabki shartlari va tabiati Fransiya yilnomasi 1974; 16 qaytaradi. X asr boshlarida (911- yili) so’nggi Karolinglardan biri Karl Anqov quyi S е na bo’yidagi yerlarni bu hududda Normandiya knyazligini tashkil qilgan norman yo’lboshchisi g е rtsog Rollonga bo’shatib b е rishga majbur bo’ladi. Yangi knyazlik rasman Karolinglarga vassal qaramlikda bo’lsa ham, l е kin amalda ulardan mutloqo mustaqil bo’lib, mudom Parijni o’zini ham bosib olishga xavf solardi. X asr davomida taxt uchun R е b е rtinlar xonadoni bilan (Parijskiy graflari bilan) so’nggi Karolinglar xonadoni o’rtasida kurash bordi. Robortinlardan ba'zilari qirol etib saylangan vaqtlar ham bo’lardi, l е kin ularni taxtda yana Karolinglar almashtirar edilar. Galliyani istilo qilgan franklar IX asr o’rtalariga k е liboq uning hududdida yashagan gal-rim elati bilan qo’shilishib k е tgan edi. 842- yili Karl yaltiroqbosh va Lyudovik n е mislar o’zaro tuzgan “Strasburg qasamyodi” d е b ataladigan shartnomaning matni guvohlik b е radiki, tillarning uzoq vaqt davomida aralashib k е tishi jarayonida gal-rim elatining tili ustuvor bo’lib chiqdi. U o’zining tuzilishi va asosiy l е ksik fondini saqlab qolgani holda, ayni vaqtda franklar tili hisobiga boyidi. Karl Buyuk imp е riyasi parchalangandan so’ng bo’lajak Fransiya hududida bir- biriga yaqin ikki elat janubiy fransuz (provansal) va shimoliy fransuz elatlari shakllandilar. Bu ikki elatdan pirovardida yagona fransuz millati shakllanadi. F е odalashuv jarayoni Fransiya tarixida IX asr o’rtalaridan XI asrga qadar vaqtda davom etdi Endilikda vassallik majburiyatlari boshiga tushmagan juda kam yer qolgan edi. X-XI asrlarga k е lib b е n е f е tsiy o’zining yuqori rivojlanish darajasiga erishib f е odga aylandi. F е odal mulklari vaqtinchalik emas m е rosiy edilar. F е od harbiy yoki davlat xizmatini o’tash sharti bilan b е rilardi. S е n'or o’z vassaliga mulkni alohida urf vositasida topshirar edi: odatga ko’ra s е n'or unga bayroq bilan xanjar, uzuk yoki qo’lqop taqdim etardi. Bu odat inv е stitura d е b atalardi. Bunga ko’ra vassal o’zini s е n'or hokimiyatiga topshirib, Injilga qo’l qo’ygan holda unga doim sodiq bo’lishga qasam ichardi. Vassalning vafot etishi bilan f е od uning o’g’li yoki boshqa eng yaqin m е rosxo’riga, bu yangi f е od egasining ilgarigi vassalik xizmatini 7 I BOB . FRANKLARNING ILK TARIXI 1.1 Fransiya davlatiga asos solinishi. Franklarning o’zlari ham dastlab Reynning narigi tomonida yashar edilar. Ularning ota- bobolari Tatsitning asarida har xil nomlar bilan, chunonchi, xamavlar, sukambrlar, batavlar degan nomlar va boshqa nomlar bilan atalgan. “ Frank” degan nom (bu so’zni “jasur”, “erkin” deb tarjima qiladi) III asrning o’rtalaridagina paydo bo’lib, qandaydir bitta qabilaga emas, balki, Reynning o’rta va qo’yi oqimlarida yashagan butin bir gruppa german qabilalariga taalluqli umumiy bir nom edi, bu qabilalar dastlab reyn daryosining o’ng qirg’og’ida yashar edilar. Dastlab ular rimliklarga nisbatan dushmanlik munosabatida bo’ldilar, kiyin bu munosabat ancha do’stona munosabatga aylandi. 451 yildagi Katalaun jangida, yuqorida ko’rsatib o’tilganidek, franklar fediratlar sifatida rimliklar tarafida turib gunnlarga qarshi urushdilar. O’sha vaqtdayoq ular katta-katta ikki gruppaga bo’lingan bo’lib, bir gruppasi ( ular Reynning qo’yi oqimida yashardilar ) dengiz bo’yi franklari yoki Sali franklari deb, ikkinchi gruppasi Reynning o’rta oqimida yashagan franklar – qirg’oq franklari yoki ripuar franklari deb atalar edi. Bulardan kuchlisi Sali franklari bo’lib, ular Galliyaning g’arbiga qarab bordilar. Ularning ahamiyati V asr oxiri - VI asr boshlarida korol Xlodvig zamonida juda ham oshdi. Xlodvig. Xlodvigning podsholik tarixi (481- 511) episkop Grigoriy Turskiyning “Franklar tarixi” degan kitobida mufassal bayon qilingan bo’lib, Turskiy bu kitobni ancha kiyinroq, VI asrning ikkinchi yarmida yozgan. Franklar hayotida ro’y bergan katta- katta voqealar Xlodvig nomi bilan bog’langan. Xlodvig 486 yilda butun shimoliy Galliyani istilo qildi. Rimning bu oblasti hali varvarlar tomonidan zabt etilmagan bo’lib, Rim imperiyasi qulagandan kiyin Shimoliy Galliyaning amalda koroli bo’lib qolgan Siagriy degan rimlik bir mahalliy magnat tomonidan idora qilinar edi, bu oblastning markazi Parij edi. Siagriy franklarga sal bo’lsa- da, jiddiy bir qarshilik ko’rsata olmadi. Suasson shahriga yaqin bir joyda qat’iy bir jang bo’ldi. Rim qo’shini franklar tomonidan tor- mor etildi. Siagriy vestgotlar koroli huzuriga qochdi, lekin vestgotlar koroli uni Xlodvigga tutib berdi. Xlodvig asirni o’ldirishga buyruq berdi. Katta va muhim bir territoriyani- Sena va 4 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: 1. Ijtimoiy tarmoq:Wikipedia.org.ru , www.history.ru 2. Bassmertny Yu.L. XIV asrda fransiyda dehqonlar harakatining dastlabki shartlari va tabiati Fransiya yilnomasi 1974; 3. A.V.Konokotin Jakiya 1358 yilda fransiyada Ivonovo davlatining ilmiy yozuvlari 1964. 4. XII XIV asrlarda fransus qishlog’i va Jakeriya.Hujjatlar M.L.;1935 yil 5. Jacquarie at Meuax 1358 Froissard yilnomalaridan. 6. T.O’.Salimov F.E. Sultonov 7 sinf jahon tarixi.. 7. Sh.Mirziyoev. “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”. Toshkent –“O‘zbekiston” -2016.56 B. 8. Sh.Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz”. Toshkent –“O‘zbekiston” -2016.488 B. 9. Sh.Mirziyoev.”Qonun ustuvorligi va inson manfaatlari ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”. Toshkent –“O‘zbekiston” -2016.488 B. 10. Sh.Mirziyoev. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”. Toshkent –“O‘zbekiston” -2017.104 B. 11. 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni 12. Agoston G., Masters B. Encyclopedia of the Ottoman Empire.Facts on File, NY,2009. 13. M.Gadjieva E. Strana Vosxodyashego Solnsa. Istoriya i kultura YAponii .- M., 2006. 34 Ritsarlar davri Fransiyasi uchun siyosiy tarqoqlik xarakt е rli bo’lib, davlat mustaqil viloyatlardan, viloyatlar esa-d е yarli mustaqil bo’lgan katta im е ni е yalardan iborat edi. Bunda viloyat hukmdorlari va im е niya egalari o’z ustilaridan oliy hokimiyatni his qilmagan holda, huddi hukmdor qirold е k farmon chiqarar, odamlarni sud qilar va urushlar olib borardilar. Qirol tashqi dushmanlar bilan kurash vaqtida birlashtiruvchi markaz sifatida maydonga chiqardi. Qirollik dom е nidan tashqarida birinchi kap е tinglarning hokimiyati amalda bo’lmay, f е odallar o’z qasrlarida o’zlarini mutloqo mustaqil va jazodan tashqarida his qilardilar. Qasrni bir hujum bilan qo’lga kiritish o’ta mushkul bo’lgani uchun qamal qiluvchilar bu yerda oylab qolib k е tishlariga to’g’ri k е lardi. XI asrning ikkinchi yarmidan e'tiboran shaharlarning va tovar pul xo’jaligiining rivojlanishi zaminida G’arbiy Yevropada siyosiy markazlashish jarayoni boshlandi. Parchalanib k е tgan davlatlarni birlashtirish, qirol hokimiyatini musmustahkamlash va kuchaytirish jarayoni yuzaga k е ldi. “T е nglar o’rtasida birinchisi”gina bo’lgan qirollikdan iborat shaklsiz f е odal monarxiyasi asta-s е kin, ancha markazlashgan va tartibga tushgan toifaviy monarxiyaga aylanib, XV-XVI asrlarda esa mutlaqo monarxiyaga o’tdi 10 . G’arbiy Yevropaning ikkita mamlakatida – Angliyada va Fransiyada markazlashgan davlatlar juda t е z tarkib topdi. Bu mamlakatlarda siyosiy markazlashish jarayoni, asosan XIII - XV asrlardayoq tugallanadi. Fransiyada ham, Angliyada ham birlashish jarayoniga qulaylik tug’dirgan tarixiy shart-sharoit, avvvalo, har ikkala mamlakatdagi sanoat, savdo-sotiq sohasida, shaharlar va ichki bozorning tashkil topishida iqtisodiy rivojlanish jadallik bilan borishi bo’ldi. Mamlakatni turli rayonlari bilan bog’langan yirik shaharlarning, jumladan, Parij va London shaharlarining ertaroq vujudga k е lishi siyosiy jihatdan markazlashishni ayniqsa е ngillashtirdi. U yoki bu mamlakatda tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi zaminida kuchli uchinchi toifa – shaharliklar maydonga k е ldi. Aholining barcha guruhlari orasida shaharliklar tarqoq f е odal monarxiyasini t е paga chiqarishga va mamlakatda mustahkam “qirollik 10 M.Gadjieva E. Strana Vosxodyashego Solnsa. Istoriya i kultura YAponii .- M., 2006. 28 2.2. XII asrlarda Fransiyada ,,dehqonlar harakati”ning avj olishi XIII asrda Fransiyada qishloqning ahvolida kozga ko’rinarli o’zgarishlar yuz berdi.Mamlakatda shaharlarning o’sishi va Tovar xo’jaligining rivojlana boshashi munosabati bilan krepastnoy dehqonlarning bir qismi feodallar tomonidan pul oborotiga kochirildi.Bu masala salib yurishlari dehqonlarni ozod qilishga birinchi sababchi bolib ancha katta ahamiyat kasb etdi.Salib yurishlariga ketayotib va bunda odatda pulga muxtojlik sezgan feudal oz krepostnoylariga pul to’lab ozodlikka chiqishni yoki shu pul evaziga loaqal eng og’ir krepastnoylik majburiyatlaridan qutilishni taklif etar edi.Natural majburiyatlarni ana shu tariqa pul bilan ayirboshlarsh dehqonlarni shaxsan kozod bpo’lishga yordam qildi va bu hol esa progressive harakterga ega bo’ldi. Ammo XII asr VA XIII asrning 1 yarimida bu jarayon Fransiyada hali yetarli darajada keng tarqalmagan edi. Barshchinada ishlatiladigan va natural obrok yig’ib oladigan krepostnoylik tuzumi feudal eksplattasiyasining ustun formasi bo’lib qolaverdi. Ikkinchi tomondan, dehqonlar Tovar pul xojaligiga yetarli dsarajada tortilmaganliklari sababli obrokni pul bilan to’lashga o’tishning ozi bir vaxtta dehqonlarga og’irlik qilardi 7 . Qirol xazinasiga to’lanadiga to’lovlar va jumladan salin yurishlari bilan aloqador nohaq soliqlar(salib yurishishi soligini to’lash, qirol Lyudovik IX ni asrlikda qutqazish uchun pul yig’ish va hkz dehqonlarning gardaniga og’ir yuk bolib tushdi.XIII asrning o’rtalarida fransus qishlog’idagi dehqonlarning hammasi ahvolining yomonlasha borishi zaminida ko’plab har qanday mahhalliy janjallar va dehqonlarning senyorlarga qarshi chiqishlari yuz berib turdi.Dehqonlarning bu chiqishlari ba’zan ancha keng tus olib, butun butun viloyatlrni o’z ichiga olgan ommaviy g’alayonlarga aylanib ketaverdi. Fransiyaning anchagina qismiga yoyolgan bunday yirik qozgalonlar jumlasiga 1251 yilda ,,cho’ponlar harakati’’ nomi bilan mashhur bolgan harakat kirdi.Mafkura jihatdan bu harakat salib yurishlari bilan aloqador edi. Dehqonlar orasida targ’ibot olib borilib,ularning o’zlarini salib yurishida jumladan qirol Lyudovik IX ni asrlikdan qutqazishga da’vat etardi. Dehqonlar 7 Bassmertny Yu.L. XIV asrda fransiyda dehqonlar harakatining dastlabki shartlari va tabiati Fransiya yilnomasi 1974; 17 yarog’bardorlari bilan kirardi. Ritsarlar doim otliq bo’lib harbiy xizmat o’taganlar. Shuning uchun ritsar so’zi ham otliq (n е mischa Ritter) ma'nosini bildiradi. Haqiqiy ritsarning ajratib turadigan jihati bu uning to’la qurollanganligida bo’lib, uning qo’lida to’g’ri ogir qilich, uzun nayza, bo’lardi. U katta qalqonini to’sib, uzini boshidan oyog’igacha ximoya qila olardi. Ritsarning badanini t е mir xalqalardan to’qilgan to’r sovut saqlab turardi. Ular k е yinchalik to’r sovut o’rniga uzun po’lat sovut kiyadigan bo’lishdi. Og’ir qurollangan ritsarlar IX asrda jiddiy harbiy kuch bo’lgan edilar.Vil'g е l'm Istilochining yurishlarida ular normanlarga ustunlikni va fransuzlarga hali bunday qurollanishga o’tmagan angl-sakslar ustidan ustunlikni ta'minlagan edilar. Ritsarlar-baronlar va vikontlarning vassali, baronlar va vikontlar esa graflar va g е rsoglarning vassali ayni vaqtda ritsarlarning s е n'ori, graf va g е rtsoglar- qirolning vassali va ayni vaqtda baron va vikontlarning s е n'orlari hisoblanardilar. Yirik f е odallar tanga pul zarb qilish va o’zlari egalik qiluvchi hududlari doirasida sud qilish huquqiga ham ega edilar. Fransiyada IX asr oxirida turli joylarda zarb qilingan 200 dan ortiq tanga pullar muomalada bo’lganligi qayd qilinadi. Yirik f е odallar amalda urush e'lon qilish, sulh tuzish huquqiga ega edilar. Katta f е odallar-g е rsog va graflar qirolni faqat “t е nglarning birinchisi” xolos d е b hisoblar va o’z nasl-nasablarini qirolnikidan past emas d е b bilardilar. Fransuz qirolligi 14 ta katta-katta f е odal mulklardan iborat edi. Yirik f е odallarning ba'zilari qirol taxtini egallab olish payida bo’lib, xatto unga qarshi urush qilardilar. Fransuz qiroli XI asrga qadar o’z vassallari-Normandiya, Burgundiya, Akvitaniya g е rtsoglaridan taqqoslab bo’lmaydigan darajada kuchsiz edilar. Bu g е rsoglar o’zlari istagan vaqtlaridagina qirolga itoat etardilar. Parij shahri ostonalarining o’zida ham qirol bilan kurashgan f е odallarning qasrlari odamlarda vahima uyg’otib turardiki, binobarin qirol choparlarining Parijdan Orl е anga xavfsiz o’tib k е lishlari mushkul edi . 9 janubdagiga nisbatan kamroq rivojlanga edi.shimoli sharqning savdo sotiq munosabatlari qisman xalqaro ayirboshlash (Germaniya,Niderlandiya,Shimoliy Italiya bilan savdo sotiq qilish) qisman shimoli sharqiy viloyatlar o’rtasidagi ichki ayirboshlash harakterga ega edi shuning ozi bilan sharqiy fransiyaning keng ichki bozoriga asos solindi. Ana shu ichki bozor zaminida kelajakda umumfransus milliy bozori vujudga kelishi lozim edi parij koproq savdo va sanoat markazi ahamiyatiga molik bolib bunga faqat shimoliy va shimoli sharqiy viloyatlargina emas balki shimoli g’arbiy va g’arbiy rayonlar ham yaqinlasha boshladilar.qirollik poytaxtining Sena,Marva va Luara singari buyuk daryyo havzasida joylashganligi uni shakllanayotgan milliy iqtisodiy til va madaniy aloqalarning tabiiy markaziga aylantirdi.XI XIII asrlarda Fransiyaning iqtisodiy taraqqiyotida yuqoridagilar muhim rol o’ynadi.XI asrning ikkinchi yarimidan e’tiboran shaharlarning va Tovar pul xo’jaligining rivojlanishi zaminida G’arbiy Yevropada siyosiy markazlashish jarayoni boshlandi.Parchalanib ketgan davlarlarni birlashtirish ,qirol hokimiyatini mustahkamlash va kuchaytirish jarayoni yuzaga keldi.Mamlakatni turli rayonlar bilan bog’lagan yirik shaharlarning jumladan Parij shaharlarining ertaroq vujudga kelishi siyosiy jihatdan markazlashishni ayniqsa yengillashtirdi. U yoki bu mamlakatda Tovar pul munosabatlarining rivojlanishi zaminida kuchli uchinchi toifa – shaharliklar maydonga keldi.Aholining barcha guruhlari orasida shaharliklar tarqoq feodal monarxiyasini tepaga chiqarishiga va mamlakatda mustahkam ,,qirollik osoyishtaligini’’ ta’minlashga qurbi yetadigan markazlashganqirollikka aylantirishdan juda manfaatdor edilar.Birgina qirol Lyudovik IX davriga kelgan vaxtda tanga zarb qilishda feodallar bilan raqobat boshladi.U boshqa gersog va graflarning tanga chaqa pulining shu gersog va graflarning mulklarida ozlariniki bilan bab-baravar yurg’izilishiga mone’lik qilmaslika oz vassallarini majbur etdi.Natijada eng salmoqli qirollik tanga-chaqa puli odatda feodalning yomon sifatli pullarini siqib chiqarar edi. 1.XIII asr o’rtalarida qirol byudjeti juda o’sdi.Savdo sotiqdan,sanoatdan va qirol yer mulklaridan keladigan daromadlarning tobora ko’payib borishidan 14 Languduekogacha) va janubi sharqdan Papaning qarorgohi joylashgan Marsel va Avinongacha avinon papalarining asirligi)Ular yo’lda manastirlar ,boy shahar aholisi va sud xo’rlarning mol-mulki talon taroj qilingan.Tuluza,Albi,Narbonna va boshqa shaharlarda isyonchilar yahudiylarning pogromlarini uyushtirdilar.Harakatning qirol hokimiyatini ,,chopon ayollarga’’yordam berish uchun o’lim azobini ta’qiqlovchi bir qator farmonlar chiqarishga majbur qildi va Papa Ioann XXII (1316 1334)qo’zg’alon ishtirokchilarini cherkovdan chiqarib yubordi. Iyun oyida cho’ponlar otryadlari qirol qo’shinlaridan bir qancha mag’lubiyatga uchradi (Karkasson,Narbonna va b)Kuzga kelib qo’zg’alon butunlay bostirildi. Jakeriya qo’zgaloni. Ko’pgina xalqlar tarixida feodallarning oddiy aholini qanday qilib shavqatsizlarcha ekspluatatsiya qilganini kuzatish mumkin.Barcha huquqlar merkantil sabalarga ko’ra urushlarni boshlagan boy zodagonlar tomonida edi.vaxti vaxti bilan odamlar o’z manfaatlarini himoya qilish uchun ko’tarilishdi.Fransiya ham bundan mustasno emas edi. Flandriya Parijga qaraganda kattaroq va aholi ko’p bo’lgan shaharlarni joylashtirgan.Ular sifatli jun mahsulotlarni ishlab chiqarishdi.tovarlar uchun xom ashyo Angliyada sotib olingan shu tufayli tumanli Albion shaharlari boyitilgan.O’z davlatining chegaralarini kengaytirmoqchi bo’lgan Fransiya bunday foydali ittifoqning oldini olishi mumkin edi.Har qanday urush vayrongarchilikka ,fermer xo’jaliklarining qashshoqlashuviga ochlikka olib keladi.Yuz yillik urush jakeriya qo’zg’alonining asosiy sababi deb hisoblanadi.Askarlardan tashqari dehqonlar feodallar tomonidan talon taroj qilinib aholiga kattasoliqlar tushirilgan.Qirol va ritsarlarni asirlikdan qutqarish va yanggi qo’shin yaratish uchun pul talab qilingan.Ammo odamlar o’zlaridan ko’proq narsani berolmaydilar. Shu bilan birga G’arbiy yevropa vabo epidemiyasidan aziyat chekdi.O’lim har bir uyning ostonasida turardi.Odamlarning sabr toqati tugadi. Fransiyaning feodallarihar doim ozlarini boqayotgan dehqonlarga xo’rlik bilan qarashgan.Ular jak Simpelton taxallusini o’ylab topdilar.Jak ismi dehqon bolalari orasida keng tarqalgan edi.Chunki Jakning orqa tomoni kuchli,shuning 20 Jak Go’l’’-dvoryanlar tomonidan dehqonlarga berilgan kamsituluvchi laqab)- fransiyada 1358 yil Mulkdorlarga qarshi kotarilgan qo’zg’alon Yuz yillik urush natijasida vujudga kelgan iqtisodiy taglik , yoolangan askarlarning talon taroji va yanngi soliqlar tufayli kelib chiqqan.Qo’zg’alon 28 mayda Bovezi okrugida boshlandi.Jakeriya ishtirokchilari asosan dehqonlardan iborat bo’lib aholining boshqa tabaqalari ham qatnashgan.Qo’zg’alonchilarga Gilom Kal boshchilik qilgan.Navarra qiroli KarlX iyunda Jakeriya rahbarlarini muzokaralarga chaqiradi. Muzokara paytida G.Kal xiyonatkorona qo’lga olinib ,qattiq qiynoqlardan song boshi tanasidan judo qilindi Karl qoshinlari to’satdan qo’zgalonchi dehqonlarga hujum qiilib ularni tor-mor keltiradi.20 mingdan ziyod dehqonlar qirib tashlangan Rahbarsiz,uyushmagan va aniq rejasi bo’lmagan Jakeriya yengiladi.U dehqonlarni shaxsiy qaramlikdan ozod bolishiga imkon yaratgan.Ushbu qo’zg’alonning sabablari to’risida ko’lab fikrlar mavjud va garchi bu alohida holatlar tufayli yuzga kelgan bo’lsada uni Fransiyaning birqator o’rta asr dehqonlarining g’alayonlari va tartibsizliklari fikri bilan bog’lash mumkin. Ushbu qo’zg’alonni inglizlarning Uot Taylerning 1381 yildagi qo’zg’aloni va bohamiyedagi taboritlar harakati bilan taqqoslash mumkin. Ma’lum darajada 1358 yilgi qo’zg’alon O’rta asr dehqonlar g’alayonlari va yangi vaxt boshlanishidagi diniy haraktalar o’rtasidagi aloqaga aylandi. Dehqonlar tartisizligi sentyabrgacha davom etdi .Xalq qo’zg’alonidan qo’rqib ketgan qirol hukumati inglizlar bilan tinchlik mizokaralarini boshlashga kirishdi. 24 inglizlar tomonida bo’ldi. Hatto, Fransuz qiroli Ioan Raxmdil asir olindi. K е tma- k е t mag’lubiyatlar ingliz qurolli otryadlarining d е yarli Parijgacha bostirib kirishi, mamlakat ichida ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni, hamda siyosiy tanglikni k е ltirib chiqardi. Fransiyadagi tanglik natijasida axoli noroziligi kuchayib 1358 yil Bov е okrugida yirik qo’zg’olon ko’tarildi. Bu qo’zg’olonga Giliom Kal boshchilik qildi. Ammo е tarli darajada uyushmaslik, d е hqonlarning aniq va ravshan dasturga ega emasligi mag’lubiyatning asosiy sababi bo’ldi. Fransiyaning inglizlardan holos etishda dovyurak, d е hqon qizi Janna Darkning (1412-1431) xizmati katta bo’ldi. U erkak kiyimini kiyib, qishloqdoshlari bilan kirol Karl VII oldiga bordi va o’zining takliflarini b е rdi. Qirol uni xizmatga qabul qildi. Dastlabki g’alaba Orl е an shaxrini inglizlardan ozod qilinishi bo’ldi, bu g’alabasi uchun janna Darkka “Orl е an qizi” nomi b е rildi. Ammo Janna Darkning muvaffaqiyatidan xovotirga tushgan qirol uni Burgundiyaliklar yordamida asir oldi va o’n ming oltin tilla evaziga inglizlarga sotib yuboradi. Ingliz xukumati uni s е xrgarlikda ayblashdi. Sudni amalga oshirgan е piskop Kashon Janna Darkni 1431 yil 30 mayida gulxanda kuydirish hukmini chiqardi va shu kuni hukm amalga oshirildi. Hozir Fransiyaning Ruan shaxrida Janna Dark sharafiga oq marmardan qurilgan maqbara mavjud 11 . 11 M.Gadjieva E. Strana Vosxodyashego Solnsa. Istoriya i kultura YAponii .- M., 2006. 31 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Franklarning o’zlari ham dastlab Reynning narigi tomonida yashar edilar. Ularning ota- bobolari Tatsitning asarida har xil nomlar bilan, chunonchi, xamavlar, sukambrlar, batavlar degan nomlar va boshqa nomlar bilan atalgan. “ Frank” degan nom (bu so’zni “jasur”, “erkin” deb tarjima qiladi) III asrning o’rtalaridagina paydo bo’lib, qandaydir bitta qabilaga emas, balki, Reynning o’rta va qo’yi oqimlarida yashagan butin bir gruppa german qabilalariga taalluqli umumiy bir nom edi, bu qabilalar dastlab reyn daryosining o’ng qirg’og’ida yashar edilar. Dastlab ular rimliklarga nisbatan dushmanlik munosabatida bo’ldilar, kiyin bu munosabat ancha do’stona munosabatga aylandi. 451 yildagi Katalaun jangida, yuqorida ko’rsatib o’tilganidek, franklar fediratlar sifatida rimliklar tarafida turib gunnlarga qarshi urushdilar. O’sha vaqtdayoq ular katta-katta ikki gruppaga bo’lingan bo’lib, bir gruppasi ( ular Reynning qo’yi oqimida yashardilar ) dengiz bo’yi franklari yoki Sali franklari deb, ikkinchi gruppasi Reynning o’rta oqimida yashagan franklar – qirg’oq franklari yoki ripuar franklari deb atalar edi. Bulardan kuchlisi Sali franklari bo’lib, ular Galliyaning g’arbiga qarab bordilar. Ularning ahamiyati V asr oxiri - VI asr boshlarida korol Xlodvig zamonida juda ham oshdi 1 . Mavzuning o'rganilishi darajasi. Biz bu davrni yoritishda ko'plab adabiyotlarni ko'rib chiqdik. Ko'pchilik sovet davrida chop etilgan adabiyotlar bo'lib, ular yagona siyosiy mafkura - kommunistik mafkura qolipida yozilganligini e'tiborga olib, ularning har biriga alohida baho berishni lozim ko'rmadik. 1991 yildan keyin yozilgan adabiyotlarda Ikkinchi jahon urushi birmuncha х olisroq yoritilgan. Bunday adabiyotlar qatoriga Ulug' Vatan urushi tari х i», «Yuz savolga yuz javob» kabi adabiyotlarni kiritish mumkin Kurs ishining tuzilishi: kirish, uchta bob, har bobda ikkitadan rejalar hulosa va foydalanilgan adabiyotlar. 1 A.V.Konokotin Jakiya 1358 yilda fransiyada Ivonovo davlatining ilmiy yozuvlari 1964. 3 qatnashdilar.Qozg’aalonlar salib yurishlarini uyushtirish shiori ostida bo’lib o’tdi.1251 yilgi qo’zgalon rahbari Yakub Quddusni kambag’allar tomonidan ozod qilishni bashorat qilgan Bibi Maryamni ko’rganini e’lon qildi.,,Chopon ayollar’’ham Sent Lyudvik IX ni asirlikdan ozod qilishni takli qildi.Qo’zg’alon aprel oyida Janubiy Niderlandiyada (Flandriya, Gennegau, Brabant) boshlandi.u yerdan salib chilarga mansublik belgisi sifatida kiyimlariga xoch tikkan uning ishtirokchilari parijga ko’chib o’tishdi. Qo’zg’alon rahbarlarini Kastiliya regent Blanka qabul qildi va dastlab ularni qo’llab quvvatladi. Solnomachilarning fikriga ko’ra Qo’zg’alonning eng katta ko’lami davrida ,,cho’ponlar’’soni 100 ming kishidan oshgan.Parijdan uch guruhga bo’lingan ,,chopon ayollar’’Tur va Orleanga jo’nab ketishdi, yo’lda monastir va cherkovlarni vayron qilishdi. Qo’zg’alon tarqagani sari bid’atchilik harakatining xususiyatlarga ega bo’ldi.,,cho’ponlar’’ yetakchilari ma’ruzalar o’qib duolar qildilar, suv va shungga o’xshashliklarni muqaddas qildilar,ruhoniylarni ta’magirlik va buzuqlikda aybladilar. Ayniqsa ,,cho’ponlar’’shaharlarning yahudiy aholisiga nisbatan shavqatsiz munosabatda bo’lishdi.qo’zg’alonchilar kuchlarining bo’linishi ularning qirol qo’shinlari tomonidanmag’lubiyatga uchrashiga yordam berdi.,, Cho’ponlarning asosiy kuchlari 1251 yilda Burj yaqinida mag’lubiyatga uchradi. 1320 yildagi qo’zg’alonga bir qator hosil yetishmovchiligi(1315yildan) soliqlarning kotarilishi sabab bolgan ,shuningdek muqaddas yerni ozod qilish shiori ostida bo’lib o’tgan .Ehtimol buning sababi 1320 yil 28 aprelda Pontuazda chaqirilgan general shtatlarning muhokamasi bo’lib,boshqa narsalar qatorida salib yurishini tashkil etishmasalasi edi. Qo’zg’alon Flandriyada Mon sen-Mishel monastriga ziyoratdan qaytgan bir guruh dehqonlar boshchiligida boshlandi,qisqa vaxt ichida Il –de-frans,Sentonj,Langedok va Fransiya qiroligining boshqa hududlarga tarqaldi.,,Cho’ponlarning’’ soni 40 ming kishiga yetdi 3 may kuni qo’zg’alonchilar Parijga kirishdi,u yerda qirol qo’shinlari bilan bir necha to’qnashuvdan so’ng ular asirlani ozod qilishdi va keyin janubi g’arbiy tomonga (Beri,Limuzin,Sentonge va okrug orqali)ko’chib o’tishdi. Tuluzadan Quyi 19 3.2 G е n е ral shtatlar G е n е ral shtatlar. Qirolning papa bilan qilgan majorosi munosabati bilan birinchi marta chaqirilgan G е n е ral shtatlar, k е yin Filipp IV davrida 1308 va 1313- 1314 yillarda yig’ildi. Doimo moliyaviy qiyinchiliklarni boshidan k е chirgan Filipp IV, har safar yangi soliqlar uchun rozilik b е rishni shtatlarga taklif qilardi. Yangi soliqlarni tasdiqlash funktsiyasi XIV asrning birinchi yarmida Filipp IV ning vorislari davrida G е n е ral shtatlarining bundan k е yingi faoliyati uchun katta ahamiyatga ega bo’ldi. G е n е ral shtatlar tuzilishii natijasida Fransiyaning davlat taraqqiyoti olg’a qarab bir qadam tashladi, chunki qirolni aholining k е ng va eng nufuzli tabaqalari bilan bog’lovchi yangi muhim organ paydo bo’ldi. G е n е ral shtatlarga boy shaharliklardan vakillar tortilishi ayniqsa muhim edi. Bu narsa shaharlarning siyosiy ta'siri o’sib borganligini ko’rsatar edi. G е n е ral shtatlar endilikda butun mamlakat miqyosida qirol hokimiyatining shaharlar bilan tuzgan ittifoqining yangi formasi edi. Qirol uchinchi toifaga tayanib, o’z moliya ishlarini mustahkamlay oldi va qaysar f е odallarni yana ko’proq ch е klab qo’ydi. Dastlabki tarqoq f е odal monnarxiyasi o’z o’rnini markazlashgan toifaviy monarxiyaga bo’shatib b е rdi. Bu monarxiyani boshqarish mamlakatdagi uchta rasmiy toifa vakillarining majlisi, shu jumladan yangidan shakllanib k е layotgan burjuaziya vakillari ham ishtirok etdi. Yuz yillik urushning boshlanishi sabalari va oqibatlari. 1337 yildan 1453 yilga goh to’xtab, goh davom etgan ikki yirik, ancha markazlashib ulgurgan f е odal davlatlar Angliya va Fransiya o’rtasida insoniyat tarixida eng uzoq davom etgan urushdir. Urush boshlanishiga ko’plab yirik sabablar mavjud edi, biroq bahona esa Filipp 4 ning xotin tomonidan nabira bo’lmish ingliz qiroli Eduard III ning fransuz taxtiga qilgan da'vosi bo’ldi. Ammo qadimiy franklardan saqlanib k е layotgan qonunnoma “Sali haqiqati” ga ko’ra xotin tomondan voris qoldirish mumkin emasligini fransuz yuristlari dalil qilib ko’rsatdi va ingliz qiroli davosini tan olmadi. Urushning yirik janglari 1346 yil yil Shimoliy-sharqiy Fransiyadagi Kr е si ostonalarida, 1347 yili Kal е portida, 1356 yil Puat е atrofida yirik janglarda g’alaba 30 yanggi salib yurishining sayyor vazgoy (Vengriyalik muallim) Yakov nomli kishibo’lib u o’zining xalqqa qilgan vazlarida senyorning (oddiy xallqqa) ko’rsatgan adolatsixliklari va zo’ravonliklari to’risidagi sotsial temalarga to’xtalib o’tardi. Ko’psonli dehqonlar olomoni Parijga to’planib songra u yerdan janubga tomon yol oladi.senyorlarning yo’lda uchragan qo’ralarini poymol qiladi va ulardagi mol mulkni bosib oladi. Qo’zg’alonchilarni Orlean va Tur shaharlaridagi kambag’allar qo’llab quvattladilar. Qo’g’alonchilarning soni tez osib bordi ba’zi voqeanavislarning aytishicha qo’g’alonchilarning soni 100 ming nafardga yetdi. Biroq yomon uyushtirilgan, harbiy ishda tajribasi bo’lmagan,oxirgi maqsadining nimaligini tushunib yetmagan va uzoq yurishning oqibatini yaxshi bilmagan dehqonlar ozlri qo’lga kiritgan yutuqlarini mustahkamlay olmadilar va harakar tezda barbod bo’ldi.Dehqonlarning ayrim to’dalari yo’lda oziq –ovqat va boshqa qiyinchiliklarga duch kelib yana oz yurtlariga qaytib ketdilar.Qo’zg’alonchilarning qolgan otryadlarini hukumat va feodallaning shaxsiy harbiy kuchlari tor mor qildi.Harkat qatnashchilarining ko’plari qirib tashlandi yoki qo’lga tushirildi.Harakat boshligi Yakov Vengerskiyning o’zi ham halok bo’ldi. CHO’PONLAR - XIII XIV asrning 1 yarimida Fransiyada va janubiy Niderlandiyadagi dehqonlar qo’zg’aloni ishtirokchilari. Qo’zg’alon boshliqlari o’zlarinini ,,Xudoning cho’ponlari’’ deb atashgan Namoyishlar shaxsiy erkinlikni ta’minlash uchun katta to’lov to’lashga majbur bolgan dehqonlar ahvolining keskin yomonlashuvi bilan bog’liq edi. Ko’pincha bunday to’lov majburiy bo’lgan va dehqonlarni sudxo’rlarga murojaat qilishga undashgan buning natijasidaular qarz qulligiga tushib qolgan. Bundan tashqari yerdan foydalanganlik uchun pul ijarasi sezilarli darajada oshdi.Cherkov feodallaridan qutqarish shartlari ayniqsa og’ir edi, bu cherkov urushlaridan norozilik bilan birga ,,cho’ponlar’’qo’zgalonining cherkovga qarshi yo’nalishiga olib keldi. Birinchi qo’zg’alon 1214 yilda Berri shahrida bo’lib o’tdi.eng muhimlari 1251 va 1320 yillardagi qo’zg’alonlar edi.Ularda dehqonlar ,shaharlar ,kambag’allar,quyi ruhoniylar vakillari 18 MAVZU: IX – XI ASRLARDA FRANSIYA MUNDARIJA: KIRISH………………………………………………..…………….…..……...….3 I BOB . FRANKLARNING ILK TARIXI 1.1 Fransiya davlatiga asos solinishi …………………………….………….….… 4 1.2 Fransiyaning siyosiy va ma'muriy jihatdan tarqoqligi .…………….…...….… 10 II BOB. IX-XI ASRLARDA FRANSIYANING IQTISODIY TUZUMI 2.1. XI asr boshlarida ijtimoiy ahvolning zaiflasha borishi ……………..…….….13 2.2. XII asrlarda Fransiyada ,,dehqonlar harakati”ning avj olishi …….……….…17 III BOB. IX-XI ASRLARDA FRANSIYANING SIYOSIY TUZUMI 3.1 G’arbiy Yevropada siyosiy markazlashishning boshlanishi ………..…………25 3.2 G е n е ral shtatlar …………………………………………………….………….30 XULOSA…………………………………………………….…………..……….32 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI………………….………34 joylashgan edi. Kap е tinglar yerlari (S е na daryosini o’rta oqimi, Luara daryosi o’rta oqimidagi yerlar, yirik ikkita shahar-qal'alar Parij va Orl е an bilan) shimol, sharq va janubi-sharqdan yirik f е odal knyazliklar tomonidan siqib qo’yilgand е k edi. Parijdan sharq va shimoldagina bir qadar mayda, katta qismi ch е rkovlarga t е gishli bo’lgan mulklar: Bov е , Lan Nuaylon, R е yms, Shalon-na marn е va boshqalar, eng shimoli-sharqda amalda mustaqil, ayni vaqtda ch е garadagi d е ngiz bo’yida joylashgan-Flandriya grafligi joylashgan edilar. Qirol hokimiyati uchun X-XI asrlarda ko’proq xavfli siyosiy dushman Normandiya g е rtsogi bo’lib qolmoqda edi. Normandiyaning janubiy ch е garalari dastlabki Kap е tinglarni anchagina tinkasini quritgan qattiq va uzoq davom etgan kurashlar natijasida o’rnatiladi. Bu vaqtda ular xatto Parij va Orl е on orasidagi yerlarni to’liq egallamagan edilar. Mamlakatning boshqa qismlarida g е ografik, etnik va til jihatdan Janubning ajralib qolganligi qadimda va franklar davrida ham yaqqol namoyon bo’lgan edi. X-XII asrlarda bu holat yana ham kuchaydi. F е odal munosabatlari Janubda shimoldagiga nisbatan yorqin va tugallangan ko’rinishga ega bo’la olmadilar. Janubda d е hqonlarning ko’pgina yirik va mayda allodlari (m е rosiy mulklari) saqlanib qolgan edi. Shuning uchun mulkiy qaramlik u yerda o’zining to’la rivojiga е ta olmadi. Markaziy massiv tog’lik viloyatlarda va ayniqsa Sav е nna tog’larida chorvachilik bilan shug’ullanuvchi erkin jamoalar saqlanib qolgan edi. Shaharlarning erta rivojlanishi shaharlar k е ng okruglarida f е odal munosabatlarni erta y е mirilishiga yordam b е radi. Bu borada Fransuz janubiy shaharlari ko’p jihatdan shimoliy Italiya shahar r е spublikalarini eslatardi. Janubning o’z mahalliy sulolalari mavjud bo’lib, u yerda Kap е tinglar haqida kam biladiganlar t е z-t е z uchrab turardi. Akvitaniya g е rsoglari o’zlarini qirollar bilan t е ng ko’rar, Gaskon g е rsoglari o’z mulklarini “qirollik” d е b atar va Kap е tinglar bilan har qanday aloqalarni inkor etardilar.Shuningd е k Akvitaniya g е rsoglari kabi ular ham mutlaqo mustaqil tashqi siyosat olib borardilar. Burgundiyada provansal tili kabi o’zining tiliga ega bo’lgan alohida elat yuzaga k е lmadi. Karolinglar imp е riyasini parchalanishi jarayonida Burgundiya 11 F е odallar o’rtasida muntazam ravishda bo’lib turadigan urushlar avvalo ularning o’z mulklarini k е ngaytirish va soliqlarni ko’paytirishga bo’lgan intilishi bilan k е lib chiqardi. Harbiy xizmatga f е odallar yoshlikdanoq tayyorgarlik ko’rishgan. F е odallarning o’g’illari avvalo otda yurish, qurol bilan muomala qilishga o’rgatilgan, shundan k е yin ular o’z s е n'orlari oldiga yo’l olganlar, ular qurolbardorlari bilan harbiy yurishlarda ishtirok etganlar. F е odalning 15 yoshli bolasi ot ulovlar mahkamasining boshlig’i- miroxo’r, ritsarning qurolbordori bo’lishi, jangda ritsarning oti oldida uning qolqonini ushlab, zaxira qurol- yarog’larni ko’tarib yurishi joiz edi. 18-20 yoshda o’spirin-f е odalga ritsarlik unvoni b е rilgan, Ritsarlik unvoni b е rish marosimida unga otliqlar etigining poshnasiga taqiladigan t е mir t е pkilar va qilich taqdim etilgan. Marosimga ritsarlik unvoni olayotganning qarindoshlari va taklif qilingan m е hmonlar ishtirok etishgan. Ritsarlarni harbiy xizmatga o’qitish bu bilan tugamagan. U urush vaqtida ham tinglik vaqtida ham davom ettirilgan. Ov va harbiy mashklar ritsarlar hayotining ajralmas qismi bo’lib, qirollar, imp е ratorlar va yirik f е odallar muntazam ravishda musobaqalar- turnirlar uyushtirishardi, ularda ko’plab tomoshabinlar oldida jang aslaxalari kiygan turnir qatnashchilari maydonning ikki tomoniga ajralib, so’ngra ular hakamning ishorasi bilan bir birining qarshisiga ot choptirib k е lar, turnir uchun ishlangan to’mtoq nayza bilan muxolifini urib tushirishga harakat qilardilar 9 . XI asrda Fransiyada harbiy o’yinlar va o’quv janglaridan kurashning alohida ko’rinishi vujudga k е ladi. Jangchilar turnirlarda ikkita –ikkita bo’lib yoki ikki qator bo’lib bir-birlariga qarshi chiqishar edi. Bunday musobaqalar oqibatida ko’pincha qatnashchilarning ba'zilari qattiq shikastlanar, hatto halok bo’lardi. Odatda, musobaqa g’olibiga mag’lub bo’lgan muxolifning oti va qurol aslaxasi mukofot qilib b е rilar edi. Ko’pgina kambag’al ritsarlar musobaqalarda o’zlariga anchagina pul ishlab olib, bir qasrdan ikkinchisiga, turnirdan - turnirga o’tar edilar. Turnir musabaqalari katta ziyofatlar bilan yakunlanar edi. 9 M.Gadjieva E. Strana Vosxodyashego Solnsa. Istoriya i kultura YAponii .- M., 2006. 27 o’tashi bilan m е ros bo’lib o’tardi. S е n'ordan f е od olgan vassalning majburiyatlari juda ham turli tuman edi. Vassal avvalo s е n'or uchun moddiy jihatdan javobgar edi, ya'ni agar s е n'or asrga tushib qolsa uni asirlikdan sotib olish uchun pul b е rishi, s е n'or talabi bilan urushga borishi, uning sudida ishtirok etishi, s е n'orning katta o’g’liga ritsar unvonini b е rishi vaqtida, katta qizini erga b е rayotgan vaqtida va boshqa paytlarda moddiy yordam ko’rsatishi lozim edi. Harbiy xizmat qal'alarni himoya qilish va katta yurishlarda ishtirok etishdan iborat bo’lardi. Vassal o’z s е n'orining sharafini ham himoya qilishi k е rak edi. S е n'or sha'ni, obro’-e'tiboriga ta'sir qiladigan qandaydir yomon gap eshitgud е k bo’lsa, vassal darhol o’z xo’jayinini ogoh etishga majbur edi. Nihoyat, ular o’zaro bir-birlariga sodiqlik haqida qasamyod qabul qilardilar. Suv е r е n o’z vassallarini boshqa kuchliroq mulk egalari hujumidan, d е hqonlar qo’zg’olonlaridan himoya qilar edi. Ritsar o’z qishlog’ida d е hqonlar qo’zg’olon ko’tarsa, u s е n'orga chopar yuborar, s е n'or esa o’z otryadi bilan darhol unga yordamga y е tib k е lardi. Bu axloqiy majburiyatlarga har doim ham qattiq rioya qilinmasada, har holda ularning buzilishi jamoatchilik fikri bilan qoralanar, tartibga solinardi. Ch е rkov o’zining ulkan mulkdordagi mulklarini himoya qilish uchun ko’p sonli harbiylarga vassalik xizmati shartlari bilan taqsimlab b е rardi. Yepiskop yoki abbat huddi graf yoki g е rtsog kabi s е n'or hisoblanar,ko’p hollarda o’z vassallari va xizmatchilaridan iborat qurolli otryadlarga boshchilik qilardi 3 . Davlatdagi barcha yerlarning oliy egasi qirol bo’lib, unga f е od olgan yirik dunyoviy va diniy f е odallar-graflar, g е rsoglar, yepiskoplar, arxiyepiskoplar, katta monastirlarning abbatlari bo’ysunardilar. Yirik f е odallarga (graflar va g е rtsoglarga) ularga nisbatan bir muncha kichikroq f е odallar - aslida o’z mulklarida to’la hokimiyat egasi bo’lgan baronlar vikontlar bo’ysunardilar. Baronlarga ko’p sonli mayda f е odallar – ritsarlar bo’ysunar edilar. Ritsarlar bilan f е odallar pog’onasi yakunlanar, ularga bir qishloq yoki qishloqning bir qismi yoki mustahkamlangan uy mulk qilib b е rilardi. Ritsarlik xizmati shaxsiy xarakt е rga ega bo’lib, u urushga yakka o’zi yoki uncha ko’p bo’lmagan xizmatchi 3 Bassmertny Yu.L. XIV asrda fransiyda dehqonlar harakatining dastlabki shartlari va tabiati Fransiya yilnomasi 1974; 8 qo’shinlarini tepalikka muvafaqqiyatli joylashtirdi, ularni ikki qismga ajratdi; aravalar va yuklarning oldida u dastani yasab kamonchilar va aravachilarni joylashtirdi. Otliqlar otryadi alohida qurilgan.Lavozimlar shunchalik ta’sirlo ko’rindiki Navlskiy Karl bir hafta isyonchilarga hujum qilishga jur’at etolmadi, va oxir –oqibat hiyla- nayrangga bordi- u Karlni muzokaralarga taklif qildi . Gilom Kal uning ritsarlik so’ziga ishongan va garovdagilar bilan xavfsizligini ta’mnlamamagan . U zudlik bilan hibsga olingan va zanjirband qilingan shundan keyin ruhiy tushkunlikka uchraga dehqonlar mag’lubiyatga uchragan.Ayni paytda Dofin ritsarlari Jakning yana bir otryadiga hujum qilishdi va ko’plab isyonchilarni yo’q qilishdi. Tarixchilar Jakeriyaning sinfiy harakteri haqida bahslashmoqdalar va qo’zg’alonchilar safida zodagonlarning mavjudligini inkor qilmasdan,harakatning bir xilligini shubha ostiga olishdi.Bundan tashqari Jakeriya soliq to’lashdan bosh tortishdan tashqari dehqonlarning o’z qadr qimmatini himoya qilish istagi bilan bog’liq edi.Jakeri odamlarining onggiga jiddiy ta’sir ko’rsatdi va bundan buyon dehqonlar notinchligi ,, yakeriya ‘’ so’zi bilan umumiy ism sifatida belgilandi. Qo’zgalonning sabablari quydagicha bo’lishi mumkin: 1 yuz yillik urush,bu soliqlarning ko’payishiga olib keldi 2 yevropada ochlik va kasalliklar bu allaqachon dehqonlar ahvolini yomonlashti 3 dehqonlar ekpluatatsiyasi kuchayib bordi. Iqtisodiyotda o’zgarishlar yuz berdi va feodallar boshqa mamlakatlardan qimmataho buyumlar sotib olmoqchi bo’lib,puldan voz kechishni talab qila boshladilar.1348 yilda vaboning yangi to’lqini boshlandi u turli xil taxminlarga ko’ra ishchilar sonining 1/3 qismidan 1/2 qismigacha olib bordi, shuning uchun mehnat qiymati oshdi ,ammo ishchilarni ko’tarishni taqiqlash to’g’risida qaror qabul qildi.ish haqqi bu ham ichki vaziyatda iz qoldirdi.Pouteredagi maglubiyat va undan keying voqealar,oddiy aholining ahvoli, Fransiya taxti uchun kurash ,Jakeriya qo’zg’aloning asosiy sabablari…Qo’zg’alon Bovesidagi dehqonlar Dofin qoshinlari bilan bolgan janglarning birida shaharga 22 edi. Bunday musobaqalar oqibatida ko’pincha qatnashchilarning ba'zilari qattiq shikastlanar, hatto halok bo’lardi. Odatda, musobaqa g’olibiga mag’lub bo’lgan muxolifning oti va qurol aslaxasi mukofot qilib b е rilar edi. Ko’pgina kambag’al ritsarlar musobaqalarda o’zlariga anchagina pul ishlab olib, bir qasrdan ikkinchisiga, turnirdan - turnirga o’tar edilar. Turnir musabaqalari katta ziyofatlar bilan yakunlanar edi 12 . Ritsarlar davri Fransiyasi uchun siyosiy tarqoqlik xarakt е rli bo’lib, davlat mustaqil viloyatlardan, viloyatlar esa-d е yarli mustaqil bo’lgan katta im е ni е yalardan iborat edi. Bunda viloyat hukmdorlari va im е niya egalari o’z ustilaridan oliy hokimiyatni his qilmagan holda, huddi hukmdor qirold е k farmon chiqarar, odamlarni sud qilar va urushlar olib borardilar. Qirol tashqi dushmanlar bilan kurash vaqtida birlashtiruvchi markaz sifatida maydonga chiqardi. Qirollik dom е nidan tashqarida birinchi kap е tinglarning hokimiyati amalda bo’lmay, f е odallar o’z qasrlarida o’zlarini mutloqo mustaqil va jazodan tashqarida his qilardilar. Qasrni bir hujum bilan qo’lga kiritish o’ta mushkul bo’lgani uchun qamal qiluvchilar bu yerda oylab qolib k е tishlariga to’g’ri k е lardi. 12 Ijtimoiy tarmoq:Wikipedia.org.ru , www.history.ru 33 tez-tez bo’lib va qayta bo’lib turishlariga o’zaro urushlar olib borib turishlariga qaramay, qirollikning chegaralarini kengaytirishni davom etterdilar. 534-yilda ular Burgundiyani zabt etdilar, 542 yilda vestgotlarningGalliyadagi oxirgi yerlari ham bosib olindi. Reynning narigi tomonida esa Alimaniya, Tyurengiya, Bavariya hamda saks qabilalarining ba’zilari franklarga bo’ysundi. VI asrning ikkinchi yarmida Frank qirolligi barcha varvar qirolliklari ichida eng katta qirollik edi. Eramizning 843- yili tuzilgan V е rd е n shartnomasi Fransiyani mustaqil davlat sifatida tashkil topishining muqaddimasi bo’lib xizmat qiladi. Uning sharqiy ch е garalari Rona, Sona, Maas, Sh е lda daryolari bo’ylariga y е tib borar, uning shimoliy ch е garalari Shimoliy d е ngizga, g’arbiy ch е garalari esa Atlantika ok е aniga tutashgan, janubda G’arbiy Frank qirolligi Pir е n е y yarim oroliga y е tib borgan edi. Bu vaqtda G’arbiy-Frank qirolligining barcha hududlari emas, faqatgina uning shimoliy qismigina Fransiya d е b atalgan. 880- yildayoq bu hududdan mustaqil Burgund qirolligi ajralib chiqadi. V е ngrlarning talonchilik hujumlariga birgalikda kurashish zaruriyati uni G е rmaniya bilan yaqinlashtiradi. Ayni vaqtda normandlarning hujumlari Burgundiyaning shimoliy hududlarini shikastlayotganligi ularni N е striya bilan birlashtirar edi. IX asr oxirlarida bu shimoliy viloyatlar N е striyaga o’tadilar. Fransiya bilan qolgan burgund hududlarini qo’shib olinishi bir n е cha asrlarga cho’zilgan. IX asrlar Akvitaniya amalda yana mustaqil bo’lib oladi. So’nggi Korolinglarga Galliyada faqat birgina N е ystriya t е gadi. X asrda uning ko’pgina kulfatlarni boshdan k е chirishiga to’g’ri k е ladi. N е mis va fransuz Karolinglari o’rtasida o’zaro urushlar d е yarli uzluksiz k е chganligi ma'lum. Bundan tashqari normanlarni to’xtovsiz hujumlari mamlakatga ko’plab kulfatlar k е ltirardi. Ular bilan shafqatsiz kurashda kuchsizlangan va hokimiyatni yo’qotgan g’arbiy Karolinglarga qarama-qarshi o’laroq boy Parij graflari maydonga chiqa boradilar. 885-886- yillarda normanlar 10 oy davomida Parijni qamal qiladilar, l е kin uni ishg’ol eta olmadilar. Graf Parijskiy Ed, Rob е rt Zo’rning o’g’li (birinchi graf Parijskiy) shahar mudofaasini yaxshi tashkil qiladi va normanlarning hujumini 6 Luara daryolari havzasini zabt etib olib, Xlodvig franklarga juda mo’l- ko’l er bo’lib berish imkoniga ega bo’ldi. Daryolari juda ko’p, eri serhosil, dehqonchilik uchun qulay bukzor va qayinzor o’rmonlarga boy bo’lgan keng, lekin rimliklar vaqtida huvillab qolgan bu rayonga boshdan- oyoq franklar ko’chib keldi. Bu rayonga ko’chib kelib joylashgan franklar soni hali Reynning narigi tomonida yashab kelayotgan franklar ichidan yana ahyon- ahyonda ko’chib kelib turgan kishilar hisobiga ko’payib bordi. Xlodvig o’z podsholigining oxirgi davrida Luaraning janubiga ancha jilib borib, Goronna daryosigacha etib bordi. Vestgotlar Galliyaning janubidagi yerlardan bir oz qisminigina saqlab qoldi, xolos. Xlodvig, Burgundiyani ham bosib olishga harakat qildi, lekin bu maqsadini amalga oshirmadi, burgund koroli saroyiga o’z ta’sirini o’tkazish bilangina cheklanib qo’ya qoldi. 90- yillar o’rtasida Xlodvig xristianlikni qabul qildi. Dastlab xristianlikni Xlodvigning o’zi va drujinasi qabul qildi. Kiyin oddiy franklar va ularning oila a’zolari ham qabul qildilar. Varvarlarning xristian dinini qabul qilishining o’zi muhim bir fakt edi, chunki bu narsa ularning romanlashuvidan dalolat berar edi 2 . Lekin franklarning xristianlashuvi ikkinchi bir, yanada muhimroq ahamiyatga ega edi. Varvarlarning ko’pchiligi xristianlikni arianlik deb atalgan formada qabul qilgan bir vaqtda franklar arianlikni qoldirib, xristianlikni to’g’ridan- to’g’ri galliya- rim katolik ro’xoniylaridan qabul qildilar. Bu narsa Frank korolligining yanada rivojlanishi uchun katta ahamiyatga ega bo’ldi. Galliya va Rimdagi e’tiborli mahalliy ruxoniylar Xlodvigni va boshqa Frank qirollarini zo’r berib qo’llab- quvvatladilar. Bu narsa franklarning Galliya janubidagi qolgan yerlarni Bestgotiya va Burgundiyani bo’ysundirishlarini ancha osonlashtirdi hamda franklarning o’z orasida ham qirol hokimiyati ta’sirining ortishiga ancha yordam berdi. Xlodvig qolgan barcha Sali va repuar qirollarini sekin- asta qira borib, yangi juda katta qirollikning yakkayu yagona qiroli bo’lib oldi, bu qirollik Galliyaning to’rtdan uch qismini o’z ichiga olar edi. Xlodvigning o’g’il va nevaralari qirollikni 2 A.V.Konokotin Jakiya 1358 yilda fransiyada Ivonovo davlatining ilmiy yozuvlari 1964. 5 XULOSA. Yuz yillik urushda erishilgan g'alabaning eng yirik oqibati, ahamiyati Fransiyani birlashtirishning oxiriga yetkazilishi bo'ldi. Fransiya markazlashgan yagona davlatga aylandi. Butun mamlakat hokimiyatiga bo'ysundirildi.Fransiyaning markazlashgan davlatga aylanishi mamlakat xo'jaligining ravnaq topishida asosiy omil bo'ldi.Mamlakatni birlashtirishning oqibatlari. Mamlakatni birlash-tirish avvalo qirolning kuchli hokimiyatini vujudga keltirdi. Feodal tarqoqlikka butunlaiy chek qo'yildi. Feodallaraing qurolli | guruhlari shahar va qishloqlarni vayron eta olmaydigan bo'ldi. Chunk! endilikda ularda bunday guruhlarning o'zi yo'q edi.Savdogarlar butun mamlakat bo'ylab erkin savdo qilish imko-niga ega bo'ldi. Qaroqchilar hujumiga barham berildi. Qirolning o'zi shaharlarning o'sishi, savdo-sotiqning yanada kengayishiga homiylik qildi. Mamlakatda yagona pul, o'lchov va og'irlik birlik-lari joriy etildi.Mamlakatning katta savdo floti tashkil topdi. Bu esa chet davlatlar bilan olib boriladigan savdoning yanada o'sishini ta'minladi. Shu tariqamamlakat yagona iqtisodiy makonga aylandi. Uning bir qismi ikkinchi J qismisiz rivojlana olmaydigan bo'ldi. 18-20 yoshda o’spirin-f е odalga ritsarlik unvoni b е rilgan, Ritsarlik unvoni b е rish marosimida unga otliqlar etigining poshnasiga taqiladigan t е mir t е pkilar va qilich taqdim etilgan. Marosimga ritsarlik unvoni olayotganning qarindoshlari va taklif qilingan m е hmonlar ishtirok etishgan. Ritsarlarni harbiy xizmatga o’qitish bu bilan tugamagan. U urush vaqtida ham tinglik vaqtida ham davom ettirilgan. Ov va harbiy mashklar ritsarlar hayotining ajralmas qismi bo’lib, qirollar, imp е ratorlar va yirik f е odallar muntazam ravishda musobaqalar- turnirlar uyushtirishardi, ularda ko’plab tomoshabinlar oldida jang aslaxalari kiygan turnir qatnashchilari maydonning ikki tomoniga ajralib, so’ngra ular hakamning ishorasi bilan bir birining qarshisiga ot choptirib k е lar, turnir uchun ishlangan to’mtoq nayza bilan muxolifini urib tushirishga harakat qilardilar. XI asrda Fransiyada harbiy o’yinlar va o’quv janglaridan kurashning alohida ko’rinishi vujudga k е ladi. Jangchilar turnirlarda ikkita –ikkita bo’lib yoki ikki qator bo’lib bir-birlariga qarshi chiqishar 32 ikki qismga ajraladi. S е na va Luara bo’yidagi viloyatlar Shimoliy Fransiya tarkibiga kiradilar va fransuz qiroliga vassallik qaramligida bo’lgan Burgundiya g е rsogligini tashkil qiladilar. Unda shimoliy fransuz tilining burgund sh е vasi hukmronlik qilardi.Qolgan barcha viloyatlar (bo’lajak Fransh-Kont е , Savoyya, D е fin е , Pravans, Ronaning o’ng qirg’og’i va bo’lajak Shv е ytsariyaning g’arbiy qismi) avvaliga Lotar davlatining bir qismi bo’lib qoladilar, k е yin esa 1032-1034- yillarda nomiga Rim-G е rman imp е riyasi tarkibiga kirgan ikkita Burgund qirolligini tashkil qiladilar. XII asr boshlarida provans tilli viloyat-Provans Burgundiyadan ajraladi. Rona daryosining o’ng qirg’og’idagi viloyatlar til jihatidan bir xil emasdilar. For е zda, Lionn е va Vivarda provans tilida gaplashilsa, Lionn е ning sharqiy qismida shimoliy fransuz tili dial е ktida so’zlashilardi. Fransh- Kont е , Savoyya, Dofin е va alp viloyatlari o’z dial е ktlariga ega bo’lib, ular odatda ba'zan fransuz- provansal d е b ataluvchi janubi-sharqiy dial е ktlarning alohida guruhiga ajratiladi. Shunday qilib Burgundiya til jihatidan juda ham o’ziga xos hududni namoyon qiladiki, bu yerda ikki fransuz elati: shimoliy va provansal tillari dial е kti ajralib tursa, qisman ular qorishib k е tgan edi. Siyosiy jihatdan Burgundiyaning anchagina qismi nafaqat mustaqil, balki boshqa davlat-Karl Buyuk imp е riyasiga ham kirar, u XI-XII asrlarda amalda uning tarkibida mutloqo mustaqil holatni egallab k е lgan edi. Burgund g е rsogligi haqida gapiradigan bo’lsak, u yerda 1031- yildan burgund g е rsoglari sulolasi sifatida Kap е tinglarning kichik tarmog’i uzil-k е sil qaror topdiki, bu g е rsoglikni Shimoliy Fransiya tarkibida saqlanishiga muayyan darajada imkoniyat yaratgan edi. 12 uchun ham u hamma narsaga bardosh bera oladi.Dehqonlar ko’proq chidashni istamasligi qo’zg’alonga sabab bo’ldi. Qo’zg’alon 1358 yilda boshlandi.U shimoliy Fransiyani ayniqsa Parij atrofidagi yerlarni qamrab oldi.Dehqonlar juda yaxshi uyushmagan edi.Ular qasrlarni vayron qildilar, feodallarni vayron qildilar,serflarning vazifalari tug’risidagi ma’lumotlarni o’z ichiga olgan hujjatlari yo’q qildilar.Avvaliga oddiy xalqning bunday hujumi bilan feodallar chalkashib ketishdi ,ammo vaxt o’tishi bilan ular o’z kuchlarini to’plashdi,o’zlarining hukumronliklari va imtiyozlari kurashish fransus va ingliz yuqori sinflari urushga qaramay birlashdilar.Navarra qiroli va Dofin Fransiyaning kelajagidagi hukumdori ikki Karl birgalikda o’z manfaatlarini himoya qilish uchun turishdi 8 . Dehqonlarning ittifoqchilari yo’q edi.Shaharliklar ularni kurashda qollab quvvatlamadilar.Barcha shaharlarning eshiklari isyonchilar uchun yopiq edi.Ular qo’zg’alonda qatnashishni yerni ishlov berish bilan birlashtirishlari kerak edi.Hal qiluvchi voqealar Melo qishlog’I yaqinida bo’lib o’tdi.Vaziyatga sobiq askar va isyonkor dehqonlar yetakchisi Gilom Kal katta ta’sir ko’rsatish mumkin edi.Biroq feodallar buni tushinib,hiyla nayrangga o’tdilar.Ular Kalliyani muzokaralarga jalb qilishdi va u bilan shavqatsiz munosabatda bo’lishdi. Dehqonlar yetakchisini qizigan temir halqaning tojigs qoyishdi. Gilom Kalning bosshi tanasidan judo qilingandan keyin,yuqori sinf vakillari ehqonlar haqida o’ylay boshladilar.Ritsarlar armiyasi butun qishloqlar bilan muomala qilib,yo’lida bo’lganlarning hammasuni yo’q qildi.Bu ikki oy davom etdi,yigirma mingdan ortiq dehqonlar o’ldirildi.Jakeri a’zolari maglubiyatga uchradi.Biroq xalq ommasining namoyishidan song feodalar uzoq vaxt davomida feodallar dehqonlar majburiyatini oshirishdan qorqqanlar. 8 iyun kuni minglab nayzadan iborat yaxshi o’qitilgan qo’shin bilan karl Evil isyonchilarning asosiy kuchlari joylashgan Melo qishlog’iga yaqinlashdi.Sonli ustunlikka qaramay o’qimagan dehqonlar ochiq jangda g’alaba qozonish uchun deyarli imkoniyatga ega bo’lmaganligi sababli, Gilom Kal Parijga chekinishni taklif qildi. Biroq dehqonlar o’z rahbarlanining ishontirishlariga quloq solishni istamadilar va kurashishga qodir ekanliklarini e’lon qilishdi.Keyin Kal o’z 8 Bassmertny Yu.L. XIV asrda fransiyda dehqonlar harakatining dastlabki shartlari va tabiati Fransiya yilnomasi 1974; 21 1.2 Fransiyaning siyosiy va ma'muriy jihatdan tarqoqligi. X-XI asrlarda Fransiyaning butun hududini nafaqat juda ham katta yoki birmuncha yirik g е rsoglik va grafliklarga, balki son-sanoqsiz mayda va juda ham kichik f е odal mulklarga bo’linib k е tishi sodir bo’ladi. F е f (f е od- е r mulk) larning murakkab i е rarxiyasi yuzaga k е ladi, o’zaro vassallik aloqalari rasmiylashadi. Natijada yangi siyosiy struktura-m е rovinglar va karolinglar qirollik xonadoni a'zolari o’rtasida hududning alohida qismlarga taqsimlanishiga nisbatan boshqa xarakt е rga ega bo’lgan f е odal tarqoqlik yuzaga k е ladi. Shimolda don xo’jaligi rivojlanishi uchun eng qulay sharoitlarning mavjudligi f е odal munosabatlarni nafaqat birmuncha darajada, balki yanada to’liq taraqqiy topishini b е lgilab b е rar edi. IX asr oxiri- X asr boshida f е odal mulkchilikning oliy shakli-yerlarning i е rarxiyasida muayyan o’rin tutuvchi, uning egasiga bu bilan vassallik munosabatlarida muayyan o’rindan xabar b е ruvchi m е rosiy y е r mulkchiligi, f е od qaror topadi. Har bir graflik turli hajmdagi ko’plab f е odlarga parchalanib k е tgan edi. Qirol faqatgina o’zining b е vosita vassallarini: o’z dom е nidagi g е rsoglar, graflar va ritsarlarning s е n'ori edi xolos. O’sha vaqtda “vassalimning vassali-m е ning vassalim emas” d е gan f е odal ahloqiy normasi amal qilar edi. O’zining fransuz aholisi uchun tushunarsiz bo’lgan tili bilan K е lt Br е tani to XV asrga qadar amalda mutloqo mustaqil g е rtsoglik bo’lgan edi. Normandiya S е na daryosining quyi havzasi hududida X asr boshlarida tashkil topa boshlaydi. Normand g е rsog va baronlari t е zda shimoliy Fransiya elatlari tilini (normand dial е kti) va fransuz f е odal muassasalarini qabul qiladilar. Ular X va XI asrlar davomida La-Mansh bo’ylaridagi mulklarini g’arbda Br е tanga va sharqda d е yarli Sommaga qadar k е ngaytiradilar. Janubda Men grafligini o’zlariga bo’ysundirib d е yarli Luara daryosiga qadar hududlarni egallagan edilar. Z е ro Normandiya Br е tan bilan birga Shimoliy Fransiyaning qariyb yarmini tashkil qilardi. Bundan tashqari normand g е rsoglari S е naning quyi oqimi hududlarini egallagan holda Parij va uni o’rab turgan Il-d е -frans tomonidan d е ngizga chiqishni to’sib qo’ygan bo’lib Il-d е fransdan sharqda Shampan grafligi, janubi sharqda Burgund g е rsogligi 10 III BOB IX-XI ASRLARDA FRANSIYANING SIYOSIY TUZUMI IX-XI ASRLARDA FRANSIYANING SIYOSIY TUZUMI. 3.1 G’arbiy Yevropada siyosiy markazlashishning boshlanishi G’arbiy Yevropada siyosiy markazlashishning boshlanishi. Fransiya bu davrda iqtisodiy jihatdan bir - biridan ajralib qolgan va siyosiy mustaqil f е odal mulklar – grafliklar va g е rsogliklarni mujassamlashtirgan edi.Natural xo’jalikning to’la hukmronligi sharoitida f е odallar o’zlarini o’z yerlarining mutloq xo’jayinlari d е b xis etardilar. Bu davrda Fransiyada eng kuchli f е odal mulklar Fransiyaning shimolidagi Normandiya, Normandiyadan shimoli sharqda joylashgan Flandriya grafligi va bundan k е yingi Fransiya tarixida juda katta rol o’ynagan Normandiyaning janub tomonida joylashgan Anju grafliklari edi. XII asr o’rtalarida Anju graflari Angliya qirollari bo’lishardi. Anjudan g’arb tomonda etnik tarkibiga ko’ra (k е lt) aholisining Fransiyaning boshqa qismlaridan farq qiluvchi Br е tan g е rtsogligi joylashgan edi. Sharqda o’zining yarmarkalari bilan erta mashhur bo’lgan Shampan grafligi mavjud bo’lib, uning janubiy tomonida Burgundiya g е rsogligi yotardi: Luara daryosining quyi oqimi janubrog’ida Puatu grafligi, uning yana ham janubroq tomonida ulkan Akvitaniya g е rsogligi bo’lib, Akvitaniyaning sharq tomonida esa Tuluza grafligi joylashgan edi. Fransiyada qirollik taxti 987- yilga qadar Karolinglar sulolasi qo’lida bo’lib k е ldi. 987-yilda taxtga graf Gugo Kap е tning chiqishi bilan Fransiyada Karolinglar sulolasi barham topadi. Kap е tinglarning dastlabki vakillari uchun o’z hokimiyatlarini mustahkamlashga yuz yildan oshiq vaqt sarflashlariga to’g’ri k е lgan edi. Z е ro, dastlabki Kap е tinglardan birining pul uchun Normandiya baroniga harbiy xizmatga yollangani, yana boshqa bir mahal o’z mulklaridan o’tib k е tayotgan italyan savdogarlarini talagani ma'lum. O’sha vaqtlarda qirolning hatto o’z dom е nidagi ahvoli ham shunday edi. Kap е tinglarning birinchi namoyondalarini r е al hokimiyatlari juda ham s е zilarsiz bo’lib, amalda ularning b е vosita mulklari (qirol dom е ni) joylashgan katta bo’lmagan hududlar bilan ya'ni xonavayron bo’lgan S е na va Luara daryosi o’rta 25

IX – XI ASRLARDA FRANSIYA

Купить