• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 73.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 03 Июнь 2025
Расширение docx
Категория История

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

105 Продаж

IX-XI asrlarda Germaniya Italiya Ispaniya kurs ishi

(sulola) — Frankoniya gersoglari sulolasi idora qildi.Frankoniya Saksoniyadan keyin ikkinchi o‘rinda turgan eng katta gersoglik bo‘lib, unda ruhoniylar, yepiskoplar va monastirlarning juda ko‘p yerlari, ko‘pdan-ko‘p reynlik ritsarlar, savdo ahamiyatiga ega bo‘la boshlagan juda ko‘p Reyn bo‘yi shaharlari,bor edi.Dastlabki vakillari Konrad II (1024—1039) va Genrix III (1039— 1056) bo‘lgan yangi sulola dastavval ritsarlarga suyandi.Konrad II imperator ritsarlari sonini ko‘paytirishga ayniqsa qattiq harakat qildi,bu ritsarlar lenlarni (ritsarlarga beriladigan chek yerlarni) bevosita qirolning o‘zidan olar edilar.Konrad II yana qonun chiqarib, ritsar feodallarini nasldan-naslga meros bo‘lib o‘tadigan qilib qo‘ydi.Italiyaning yirik feodallariga qarshi kurashda Italiya ritsarlarivavassorlarni qiroltomoniga og‘dirib olish maqsadida Konrad II bu qo‘nunni dastlab 1037-yilda Italiya uchun chiqargan edi.So‘ngra,oradan ko‘p vaqt o‘tmay,bu yangi qonun Germaniyagaham tatbiq qilindi 24 . 1034-yilda Konrad janubda Son va Rona daryolari havzasidagi butun boshliq Burgundiya qirolligini,shuningdek Provansni qo‘shib olishga muvaffaq bo‘ldi(Germaniyaning Provansdagi ta’siri Otton I Provans qirolichasi Adelgeydaga uylangan vaqtdan boshlangan edi).Genrix III Chexiya knyazi slavyan Bretislavni o‘ziga vassal tarzida qaram qilib oldi (1041).U Polsha bilan Vengriyaga ham o‘z ta’sirini o‘tkazdi.Germaniyada Frankoniya yerlaridan tashqari,imperator Bavariya va Shvabiyagersoglarini hamda janubi-sharqda yangi bir gersoglikni — Karintiyani ham bevosita nazorat qilar edi.Faqat Saksoniya, Lotaringiya va Burgundiyagina ilgarigi avtonomiyalik holatini saqlab qolgan edi.Biroq Genrix III Saksoniya gersogligi ustidan nazorat o‘rnatishga intilib, bu gersoglikda ham mustahkam qirol qasrlari qurdi.Genrix III ko‘payib borayotgan ritsarlarga tayanish bilan birga,o‘z ittifoqchisi bo‘lgan cherkav xizmatlaridan foydalanishni ham davom ettirdi.Papalarni ham uning o‘zi tayinlardi va shu bilan birga,papalar ko‘pincha nemis yepiskoplaridanbo‘lardi.Lekin Frankoniya sulolasi idora qila boshlagan davrda imperiyaning yuksalishi va markazlashtirish sohasida erishilgan ba’zi muvaffaqiyatlar dunyoviy va ruhoniy zodagonlar o‘rtasidagi kurash 24 Borzova E.P. Jahon madaniyati tarixi. 5-nashr. - SPb, 2007 yil.354b 28 band bo‘ldi. Otton II janubni qo‘lga kiritishga harakat qildi. U Neapol bilan Tarentni bosib oldi. Lekin pirovard oqibatda 983-yilgi arablar bilan bo‘lgan dengiz janglaridan birida mag‘lubiyatga uchradi, oradan ko‘p o‘tmay, Ravennada yosh o‘lib ketdi. Otasi o‘lganda Otton III uch yoshli bola edi. Onasi imperatritsa Feofaniya regent bo‘lib idora qila boshladi. Lekin uning obrusi yaxshi emas edi. lmperator qirol hokimiyatining zaiflashganligidan foydalanib, german gersoglari o‘z knyazliklarini butunlay mustaqil hokimlar sifatida idora qila boshladilar. Germanlarning asosiy kuchi janubga ketganligidan foydalanib,983-yilda polab slavyanlari — bodrichlar bilan lyutichlar — german feodallariga qarshi qo‘zg‘olon ko‘tardilar. Undan keyingi yillarda ular nemislarni yana Elba daryosining narigi tomoniga (bunga lujichanlar hududi kirmaydi) butunlay surib chiqardilar 23 . Shu bilan nemislarning «sharqqa tazyiq qilishi» deyarli yuz ellik yilgacha to‘xtatib qo‘yildi.Lekin Italiyada ham german feodallarining ahvoli uncha yaxshi emas edi.Dengiz vositalari yetishmasligi sababli arablarga qarshi hujumdan voz kechishga to‘g‘ri keldi.Italiya aholisi chet elliklarning hokimiyatiga dushmanlik nazari bilan qarar edi. 997-yilda Rimda Otton III ga qarshi juda katta fitna uyushtirildi.Fitna fosh etildi va asosiy fitnachilar qatl qilindi.1001-yilda Otton III o‘zining asosiy rezidensiyasi Rimda butunlay qolish uchun Germaniyadan Italiyaga keldi.Biroq rimliklar unga qarshi bosh ko‘tarib chiqdilar va imperator saroyini qamal qildilar.Shundan keyin Otton III Rimda qolishdan qo‘rqib, Ravennaga ko‘chib bordi, oradan ko‘p o‘tmay (1002-y.) vafot etdi.Shunday qilib,Otton III ning buyuk davlatchilik plani tamoman barbod bo‘ldi.Saksoniya sulolasiga mansub bo‘lgan oxirgi imperator Genrix II (1002—1024) ancha ehtiyotkorlik bilan siyosat yurgizdi.U Italiyadagi katta feodallar va shaharliklarning o‘ziga vassal qaramligi bilan kifoyalandi. O‘zi esa Germaniyada yashab, har turli yon berishlar bilan german gersoglarini o‘ziga itoat ettirishga harakat qildi.Frankoniya sulolasining idora qilinishi. 1024—1125-yillar davrida Germaniyada ikkinchi bir mahalliy dinastiya 23 Dmitriev V. A. „Rol sovremennoy Germanii v mirovoy politike“. Gorchakovskie chteniya.189b 27 bo‘ldi; uning natijasi butun mamlakat taqdirini hal qildi. Lombardlar ligasi yangi nemis bosqinlariga qarshi to siq sifatida Po daryosi o tish joyida Alessandriyaʻ ʻ qal asini (Papa Aleksandr III nomi bilan atalgan) qurdi. Fridrix Alp tog‘larini ʼ beshinchi marta kesib o‘tganida, u bu qal’ani egallay olmadi. Legnano jangida (1176) Lombard ligasidan to‘liq mag‘lubiyatga uchragan Frederik papaga taslim bo‘lishga majbur bo‘ldi. 1183 yilda Konstansada papa va imperator o‘rtasida tuzilgan tinchlik shartnomasidan so‘ng, Ronkal farmonlari asosan bekor qilindi va Italiya shimolidagi shaharlarning barcha kommunal erkinliklari tiklandi. Imperiyaning mag‘lubiyati papa hokimiyatini siyosiy jihatdan sezilarli darajada mustahkamladi. Kommuna shaharlarining nemis feodallariga qarshi kurashdagi g‘alabasi Italiyani yot qulligidan qutqarib, keyingi asrlarda mamlakatning ijtimoiy- iqtisodiy va madaniy gullab-yashnashiga xizmat qildi 4 . Dolchino qo‘zg‘oloni. Hatto XIII asrda ham Italiyaning shimoli-g‘arbiy qismidagi dehqonlar muhitida zerikarli norozilik kuchaydi, bu valdenslar va katarlarning keng tarqalgan bid’atlarida va boshqa sektalarda mafkuraviy ifodasini topdi. XIII asrning so‘nggi o‘n yilliklarida Parma mintaqasida yangi sekta paydo bo‘ldi - rohib Segarelli boshchiligidagi «havoriy birodarlar . “Apostol birodarlar” sektaga qo‘shilgach, o‘z mulklarini jamiyatga berib, dehqonlar va shahar kambag‘allarini xo‘jayinlarga itoatsizlikka chaqirdilar. Rim papasi ularning faoliyatini taqiqladi va 1300 yilda Segarelli Parmada bid’atchi sifatida qo‘lga olindi va yoqib yuborildi. Uning shogirdi va izdoshi, fransisk monastirining sobiq novice Dolcino o‘z g‘oyalarini targ‘ib qilishda davom etdi. U mulkdan voz kechishga chaqirdi va qo‘shimcha ravishda o‘zini boyliklari bilan bulg‘angan katolik cherkovini tugatishni talab qildi. «Rim - bu buzuqlik uyasi, - dedi u, - va Papa - Dajjol!» U o‘z tarafdorlariga murojaat qilib, shunday dedi: “Bizning uyimiz yo‘q va sadaqadan qolgan narsalarni o‘zimiz bilan olib ketishimizga ruxsat yo‘q. Shuning uchun bizning hayotimiz hammadan ustun bo‘lishga loyiqdir ... «Dolsino ijtimoiy adolat qirolligi bo‘ladigan «ming yillik shohligi» ning yaqinda boshlanishini va’z qildi, u cherkov va boylarga nisbatan zo‘ravonlik orqali g‘alaba 4 T.U.Salimov Jahon tarixi (Yevropa mamlakatlari V-XV asrlarda) T-2014. 221-222 b. 6 organizm bo‘lib qoldi, o‘z hududida vasallarni ushlab turdi, korporativ sex tizimini mustahkamladi, qo‘shni shahar-kommunlarga qarshi urushlar olib bordi. 1.2 IX-XI asrlarda Ispaniyaning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy tuzumi Arablarning Ispaniya bilan uzoq olib borgan kurashi Ispaniya davlatining tashkil topishiga zamin yaratdi. Bu davrdagi Prin е ya yarim oroli tarixi r е konkista jarayoni bilan to‘liq bog‘liq. R е konkista d е b – Ispaniyaning Pir е n е ya yarim orolini arablardan qaytarib olishiga aytilgan. Ispan xalqlarining arab-marvlarga qarshi olib 10 VII asrga kelib barvarlarning qabila zodagonlari. yo quldorlar tabaqasining o‘rnini egallagan, yoki u bilan birlashgan. Vizigotlarning erkin jamoalari tezda dvoryanlarga bo‘ysundilar, ular janubiy Galliya va Ispaniyani bosib olgandan so‘ng ko‘p o‘tmay yirik yer egalariga aylandilar. Feodal qaram dehqonlar, asosan, krepostnoylar va libertinlar (ispan-rim va nemis), shuningdek, ustunlar hisobiga shakllangan. Arablar vestgot va ispan-rim zodagonlarining yerlarini, cherkov va qirol fiskuslarini egallab oldilar. Ko‘pgina vestgot feodallari shimolga Asturiya va Pireneyning tog‘li hududlariga qochib ketishdi. Dehqonlar, ko‘p hollarda, o‘zlarining avvalgi joylarida qoldilar va hatto dastlab biroz yengillikni boshdan kechirdilar. Lekin dehqonlar shaxsiy va yer qaramligida qolib, feodal rentasini to laganlar. Bundan tashqari, ular bosqinchilarga soliq to‘laganlar. Feodalʻ majburiyatlari va davlat soliqlarining zulmi vaqt o‘tishi bilan yanada qiyinlashdi. Uning jiddiyligi keyinchalik musulmon diniy aqidaparastligining avj olishi bilan yanada kuchaydi. xristian aholini bosib oldi. Sharqning ancha rivojlangan mamlakatlari bilan aloqalarni saqlab qolgan Ispaniya arablari uning qishloq xo jaligini boyitgan. Ular bir qancha yangi ekinlar: sholi, shakarqamish, xurmo, ʻ anor, tut yetishtirdilar. Arablar davrida irrigatsiya kanallari tizimi kengaytirilib, bu dehqonchilikning yuksalishiga katta yordam berdi, uzumchilik va vinochilik rivoj topdi. Chorvachilik ham rivojlangan (asosan, qo ychilik). Iqtisodiyotda tog -kon ʻ ʻ sanoati va turli hunarmandchilik (ipakchilik, gazlamachilik, qurol-yarog , shisha, ʻ kulolchilik, charm buyumlar, hashamatli buyumlar, latta qog oz) muhim o rin ʻ ʻ tutgan. Arab Ispaniyada shaharlar katta yuksalishni boshdan kechirdi. O‘ninchi asrda allaqachon ularning soni 400 tagacha bo‘lgan. X asrda arab davlati Kordova poytaxti bo‘lgan. Yevropadagi eng yirik hunarmandchilik, savdo va madaniyat markazlaridan biri Arab Ispaniyasi kuchli flotga ega bo‘lib, shaharlarning Afrika, Italiya, Vizantiya va Levant bilan jadal savdosiga hissa qo‘shgan; Janubiy Fransiya va Lombardiya bilan quruqlik savdosi olib borilgan. Ispaniya tovarlari Hindiston va Markaziy Osiyoga yetib bordi. Asosiy eksport tovarlari qishloq xo jaligi, tog -kon sanoati va hunarmandchilik ʻ ʻ 15 borgan ozodlik kurashi bo‘lgan k е ng ma’nodagi r е konkista – bu harakat VIII asrdan boshlab, to arablar yarim orolni istilo qilganlaridan k е yinoq, ya’ni VIII asrdan XIII asr oxirigacha davom etdi. XV asr oxirida esa arablar Ispaniyadagi so‘nggi yirik mulki hisoblangan Granada qo‘ldan boy b е rildi. Biz r е konkista haqida fikr yuritar ekanmiz, b е vosita Ispaniyaning XI-XIII asr davrlarini ko‘z oldimizga k е ltirishimiz k е rak. XI-XIII asrlar davomida ispan xalqlari katta kuch bilan Pir е n е ya yarim orolining janubiga tomon siljib borganlar. Kurdoba masjidi Arablar hukmronligi Ispaniyada X asrda eng kuchli davri edi. Bu vaqtda Kordova amirligi Kordova xalifaligiga aylantirilgan edi. Ispan arablariga mavrlariga yarim oroldan tashqari, Shimoliy Afrikadagi barbar qabilalari ham bo‘ysunar edilar. Arablar Sharqning yuksak madaniyatini o‘zlashtirgan holda Ispaniyada sun’iy sug‘orish ishlarini k е ng ma’noda qo‘lladilar. Ular yarim orolda yangi yerlarni o‘zlashtirdilar va qimmatli qishloq xo‘jalik ekinlarini joriy qildilar: sholi, shakarqamish, tut daraxti, ap е lsin, limon va boshqa mahsulotlarni y е tishtirdilar. Arablar davrida hunarmandchilik barq urib rivojlandi: m е tall, charm, junga ishlov b е rish, ipak, oyna va zargarlik buyumlari ishlab chiqarish yuksak darajada takomillashtirilgan edi 8 . Kordova xalifaligi Shimoliy Afrika orqali Sharqdagi barcha musulmon mamlakatlar bilan savdo-sotiq aloqalarini yaxshi rivojlantirgan edi. Ispan arablari mamlakatlari bilan ayniqsa, Fransiya, Italiya, shuningd е k, Vizantiya bilan savdo- sotiq olib borardilar. Aytish mumkinki, Rimliklar davrida mavjud bo‘lgan, v е stgotlar davrida rivojlangan Ispaniya shaharlari arablar davriga k е lib yirik sanoat markazlariga aylandi: Andaluziya shaharlari, Ispaniyaning janubidagi – Kordova, S е vilya, Granada, Val е nsiya shaharlarini kiritish mumkin. XI asrga k е lib xalifalikning poytaxt shahri hisoblangan Kordova - Yevropaning eng yirik shaharlari qatoridan joy oldi. Kordovaning 500 mingga yaqin aholisi bo‘lgan. Ispaniya hayotida arablarning ajoyib arx i tekturasi alohida o‘rin egallaydi. Arablar Ispaniyada juda mustahkam yodgorliklar qurib qoldirganlarki, bu yodgorliklar hozirgacha saqlanib turibdi: VIII asrda qurilgan Kordova masjidi, 8 А. Е. Кудрявцев Испания В Средние Века 1937. 52-54 Б 11 siyosiy tuzumiga ham ta’sir qilmoqda edi, ltaliya X asrdasiyosiy jihatdan Yevropada eng tarqoq bir mamlakat edi, desa bo‘ladi.U juda ko‘p mustaqil gersoglik,markizlik graflik va yepiskopliklarga bo‘linib ketgan edi.O‘rta Italiyadagi papa davlati ham feodallashgan edi. Papalik taxti har turli rimlik aristokratiya xonadonlari o‘rtasidagi nayranglar va qonli urushlarga sabab bo‘lmoqda edi. Italiya janubiy hududining bir qismi hali Vizantiyaga qarar edi, bir qismini esa arablar bosib olgan edi. Biroq Italiya siyosiy jihatdan shunday tarqoq bo‘lishiga qaramasdan, mamlakatda shahar hayoti zo‘r berib taraqqiy etmoqda edi. Italiya shaharlari hali ham O‘rta dengizda vizantiyaliklar va arablar bilan savdo qilar edi. Shaharlarda turli xildagi hunarlar rivojlanmoqda edi. X asrda savdo va shaharlarning ahamiyati hali juda kam bo‘lgan Germaniyaga nisbatan Italiya german feodallariga juda katta boyliklarga ega bo‘lgan, zeb-ziynatli va farovon mamlakat bo‘lib ko‘rinar edi 21 . Otton l ning Italiyaga yurishi Imperiyaning qayta tiklanishi. Shimoliy Italiya feodallarining o‘zaro urushjanjallariga aralashib, Otton I Italiyaga 951-yilda qo‘shin tortib bordi. U Paviya shahrini oldi, shimoliy Italiya knyazlaridan bir nechtasini tor-mor qilib, Provans bilan Italiya qiroli Lotarning beva qolgan xotini — qirolicha Adelgeydaga uylandi. Germaniyaning shimoliy Italiyaga ta’siri va german qirollarining Italiya siyosati deb atalmish siyosati ana shundan boshlandi.961-yilda Otton Italiyaga yana yurish qildi.Bu safar Ottonni yigirma ikki yoshli papa Ioann XII yordamga chaqirgan edi, bu papaga uning o‘z vassallari — Rim baronlari xavf solayotgan Karl Buyuk o‘lgandan keyin kuchaygan va IX asrning o‘rtalarida diniy hokimiyatni dunyoviy hokimiyatdan ustun turadi degan nazariyani ko‘tarib chiqqan papalikning o‘zi endi Italiyada feodallashuv jarayonining yanada kuchayishi munosabati bilan qattiq inqirozga uchrab, qirol hokimiyatining yordamiga muhtoj bo‘lib qolgan edi. Otton I Rim feodallarini bostirib,papani taxtga o‘tqazdi. Bunga minnatdorlik bildirib, papa 962-yilning boshida Ottonga imperatorlik tojini kiygizdi. Shunday qilib, yangi «imperiya tiklandi».Shu narsa xarakterliki,ilgari Karl Buyuk bo‘lgani singari, bu 21 История средних веков Т.2 Под ред С.П.Карпова.2003.254b 25 mahsulotlari edi. Qul savdosi katta ahamiyatga ega edi. Ichki savdo ham rivojlangan. Arab Ispaniyasining iqtisodiy muvaffaqiyati uning madaniy rivojlanishi bilan birga edi ko‘tarilish. Kordovada ulkan kutubxona va universitet bor edi. Mamlakatning boshqa ko‘plab shaharlari kutubxonalari bilan mashhur edi. Arab Ispaniyadagi oliy maktablar Yevropada birinchilardan edi. Fanlar sezilarli yuksalishni boshdan kechirmoqda: tibbiyot, matematika, geografiya. Arab Ispaniyasi o‘z davrining eng ko‘zga ko‘ringan ilg‘or faylasuflari: Ibn Roshd (Averroes) va Maymonidlarning vatani hisoblanadi. Ispaniyada san’at va adabiyotning, ayniqsa, she’riyatning gullagan davri G‘arbiy Yevropaning qolgan mamlakatlarida madaniyat darajasi hali juda past bo‘lgan, ba’zi evropaliklar Kordova, Sevilya, Malaga, Granada universitetlariga o‘qish uchun kelgan bir davrga to‘g‘ri keladi. Ispaniyadagi arab madaniyati nafaqat Yevropaga ta’sir qilgan; jahon madaniyati tarixida muhim o‘rin tutadi. Kordova xalifaligi orqali Yevropa davlatlari arab olimlarining matematika, astronomiya, geografiya, fizika, kimyo, tibbiyot, anatomiya, zoologiya, falsafaga oid asarlari bilan (tarjimada) tanishdilar. G‘arb qadimgi yunon mutafakkirlari va olimlarining ko‘plab asarlarini (asosan arab tilidan lotincha tarjimalarida) o‘rgangan 13 . Ispaniyada qurilish yuqori darajaga yetdi. Arab-ispan arxitekturasining ajoyib yodgorliklari bizning davrimizgacha saqlanib qolgan: Kordovadagi mashhur masjid 8-10-asrlarda va 13-asrlarda qurilgan. xristianlar ibodatxonasiga aylantirilgan, Granada Algambra hukmdorlari saroyi (XIII-XV asrlar), Sevilyadagi Alkazar saroyi (XII asr) va boshqalar.Pireney yarim orolining shimolida arablardan mustaqil Asturiya, Galisiya va Basklar mamlakati hududlari qoldi. Bu xristian davlatlaridan arablar bosib olgan yerlarni qayta bosib olish (ispancha rekonkistada) boshlandi. Rekonkistaning boshlanishi 718 yilda Pelayo boshchiligidagi vestgotlar qo‘shini arablar otryadini mag‘lubiyatga uchratgan Kovadonga jangi deb hisoblanadi. Asturiya 10-asr boshlarida rekonkista davrida chegaralarini kengaytirib, 13 T.O’.Salimov Jahon Tarixi (Ye vropa Mamlakatlari V-Xv Asrlarda) T. 2014. 218-220 B . 16 xarakterini oldi, unda aholining barcha qatlamlari faol ishtirok etdi. Xristian davlatlari qo‘shinlarining asosiy qismini tashkil etgan va shuning uchun qo‘llarida qurolga ega bo‘lgan dehqonlar yangi bosib olingan hududlarda nafaqat erni, balki shaxsiy erkinlikni ham oldilar, «fueros» da (nizomlarda qayd etilgan odatlar) rasmiylashtirilib, o‘rnashib oldilar. nizomlar. Shuning uchun u qayta bosib olishdan manfaatdor edi va bunda feodallar bilan birgalikda harakat qildi, ular bilan ham milliy va umumiy din birlashdi. 15 II BOB. IX-XI ASRLARDA GERMANIYA 2.1 Saksoniya sulolasining hokimiyatga kelishi Arxeologiya ma lumotlariga ko ra, Germaniya hududida inson 500-300ʼ ʻ ming yillar muqaddam paydo bo lgan. Mil. av. 1-ming yillik oxirlarida ʻ Germaniyada joylashib olgan nemis qabilalari Rim davlati bilan to qnashdi. ʻ Xalqlarning buyuk ko chishi deb ataladigan davrdan so ng Germaniyada ʻ ʻ alemanlar, bavarlar, sharqiy franklar, sakslar, tyuringlar va frizlar qolgan.6—8- asrlarda Germaniyaning barcha hududini franklar egallab oldi. 9-asrda Germaniya yerlari Sharqiy franklar qirolligi tarkibiga kirgandan 15 Н.Г.ЧЕРНИШЕВСКОГО ИСТОРИЯ СРЕДНИХ ВЕКОВ ТОМ 1. 1977. 260-263 б. 18 monastirining monaxlari bo‘ldi,bu monastir Burgundiyada (Fransiyatarkibiga kirgan qismida, Makon shahriga yaqin bir joyda) eng katta monastir edi.Klyuniy monastiri X asrning oxirlaridayoq katta va juda boy monastir edi.XI—XII asrlarda Klyuniy monaxlari Fransiya, Germaniya va Italiyada o‘nlab yangi monastirlar ochib,alohida bir monastirlar federasiyasini tuzdilar, bu federatsiya papaning maxsus homiyligi ostida edi.8Klyuniychilardan biri,Gildebrand nomli italyan (toskanalik) bir guruh hamfikrlari bilan birgalikda 25 yil davomida papa kuriyasida bir nechta papa davrida rahbarlik mavqeini egallab keldi. XULOSA IX–XI asrlar Yevropa tarixida siyosiy va ijtimoiy jarayonlarning keskin o‘zgarishlarga uchragan davri bo‘lib, ayniqsa Germaniya, Italiya va Ispaniya hududlarida bu jarayonlar turlicha yo‘nalishda rivojlandi. Germaniyada Franklar imperiyasining parchalanganidan so‘ng yangi qirollik tizimi shakllanib, Ottonlar sulolasi davrida Muqaddas Rim imperiyasi asos solindi. Bu davrda imperatorlar kuchli markazlashgan hokimiyatga erishishga intildilar. Italiyada esa siyosiy parokandalik kuchayib, ko‘plab shahar-davlatlar va feodal mulklar vujudga keldi. Papalik hokimiyati kuchayib, siyosiy maydonda faol rol o‘ynay boshladi. Bu esa keyinchalik imperator va papa o‘rtasidagi ziddiyatlarning kuchayishiga sabab bo‘ldi. 30 so ng mustaqil nemis davlatiga yo l ochildi. Shtaufenlar sulolasi (1138— 1268)ʻ ʻ davrida Germaniya hududi ancha kengaydi. Ayrim nemis knyazliklari, ayniqsa Saksoniya knyazligi „salib yurishi’’niqobi ostida Elba va Boltiqbo yi xalqlarining ʻ yerlarini bosib oldi. 15-asr oxiri — 16-asr boshlarida dehqonlar va shaharliklarning jabr-zulmga qarshi qo zg olonlari bo lib turdi. ʻ ʻ ʻ 843-yilda Verdenda bo‘lgan taqsimotga muvofiq «Sharqiy Frank yerlari» (bo‘lgusi Germaniya hududi nazarda tutilgan edi) Lyudovik Nemis (yoki nemischa, Lyudvig)ga o‘tdi 16 . Aslida bu yerlar bir necha qabilaviy knyazliklarning — gersogliklarning yerlari edi.Mamlakatning hech qanday milliy birligi to‘g‘risida u vaqtda so‘z ham bo‘lishi mumkin emasdi.Gersogliklar shimoldan janubga qarab quyidagi edi:Saksoniya,Frankoniya,Shvabiya(ilgarigi tartibda Allemaniya), joylashgan Bavariya.Birmuncha keyinroq borib g‘arbda joylashgan beshinchi bir gersoglik — Lotaringiya qo‘shib olindi.lkkinchi tomondan, X—XIII asrlarda german feodallari tomonidan uzoq vaqt olib borilgan uzluksiz va katta bosqinchilik urushlari natijasida Germaniyada qirol hokimiyati ma’lum davrgacha kuchayib bordi. Urushlar feodallar kuchini ma’lum darajada birlashtirishni talab qilar edi. Qirol esa ularga feodallar lashkarining sarkardasi sifatida zarur edi. Bu narsa ularni qirolga bo‘ysunishga majbur qilardi. Nihoyat ritsarlarning siyosiy rolini ham e’tiborga olish kerak. Ritsarlar ko‘payib, uyushib borgan sari qirol hokimiyati katta feodallar bilan to‘qnashuvda ritsarlarga tayana olardi.Xalq ommasini tutqunlikka solish davom etib borayotgan sharoitda qirol hokimiyati xalq harakatiga, dehqonlar harakatiga qarshi tayanch sifatida feodallarning hammasiga ham —kattasiga ham,kichigig‘a ham zarur edi.Saksoniyaliklar sulolasining idora etila boshlanishi. 919-yilda feodal zodagonlar Saksoniya gersogi Genrix I Qushbozni qirol qilib sayladi. U saksoniyaliklar sulolasiga asos soldi, bu sulola 1024-yilgacha idora qildi. Genrix I zamonida (919-936) Germaniyada qirol hokimiyati juda avj oldi. Saksoniya gersogligi eng katta gersoglik bo‘lib, Germaniyaning butun shimoliy qismini egallar edi. Bu yerda erkin dehqonlar (frilinglar yoki freymanlar) 16 Middle Ages Cambridge University Press,2000.183 p 19 markazi bo‘ldi. Ushbu davrda feodal tuzum, xristianlikning tarqalishi va mahalliy xalqlarning o‘ziga xos rivojlanish yo‘llari Yevropa tarixida chuqur iz qoldirdi. Umuman olganda, IX–XI asrlarda Germaniya, Italiya va Ispaniyada yuz bergan siyosiy va ijtimoiy o‘zgarishlar Yevropa tarixining keyingi bosqichlariga kuchli ta’sir ko‘rsatdi va o‘rta asrlar Yevropasining umumiy taraqqiyot yo‘nalishini belgilab berdi. Foydalanilgan adabiyotlar I. Rahbariy adabiyotlar 1. Shavkat Mirziyoyev Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. T. “O‘zbekiston” - 2017. 91-92 B. II. Ilmiy adabiyotlar 2. E.Z.Nuriddinov, E.Qosimov Jahon Tarixi 1-qism T-2013. 428-430 b. 3. Н.Г.Чернишевского История Средних Веков Том 1. 1977. 260-263 б. 4. А. Е. Кудрявцев Испания В Средние Века 1937. 52-54 б 5. T.U.Salimov Jahon Tarixi (Yevropa mamlakatlari V-XV asrlarda) T-2014. 221- 222 B 6. V.F.Semyonov O‘rta asrlar tarixi T.1973. 136-137 b. 7. А.Л.Ястребицкая Западная Европа ХІ,ХV вв.М.’Искусства’. 8. 100 Великих городов.Мира’ Вече`.2007. 9. История средних веков Т.2 Под ред С.П.Карпова.2003. 34 Granadadagi XIII asrda bunyod etilgan Algambra saroyi, yana XIII asrga oid Skvilyandagi Alkasar qasri Ispaniyada arab madaniyati yuksak bo‘lganligidan dalolat b е radi . XI asr o‘rtalarida xalifalik yirik va qisman mayda bo‘lgan 23 ta f е odal davlatlarga bo‘linib k е tdi, ularning ba’zilari shahar r е spublikalaridan iborat edi. Ayni zamonda Ispaniyadagi arab f е odalizmi mahalliy aholi uchun g‘oyatda og‘ir bo‘ldi. F е odal ekspluatatsiyasi kuchaya bordi, milliy zulm va huquqiy t е ngsizlik zo‘raydi. Ispaniyaning xristian aholisiga zo‘rlik bilan musulmon dinini qabul qildirildi. Xalifalikning aksariyat aholisi arab bo‘lmagan xalqlardan iborat edi. Mavrlar Ispaniyada juda ozchilikni tashkil etar edilar. Pir е n е ya yarim orolining istilo qilingan xalqlari qisman arab tilini o‘rganib olgan – mosarablar, ba’zilari esa musulmon dinini qabul qilgan – r е n е gatoslar bo‘lsalar-da, l е kin ular marvlarga k е lgindi, istilochi va zolim d е b qarardilar 9 . IX-XI asrlar davomida v е stgotlar davlatining poytaxti bo‘lgan Tol е do shahri arablarga taslim bo‘lmadi, aholisi Kordova xalifaligiga qarshi shiddatli qo‘zg‘olonlar ko‘tardi. Hali shimolda Asturiya – Ovi е do, Navarra, Ispan markasi t е rritoriyalari arablar tomonidan ishg‘ol qilinmagan edi. U yerlarni bir paytlar Karl Buyuk ishg‘ol etgan edi. Marvlarga hujum esa xuddi ana shu yerdan boshlandi. R е konkista bundan buyon k е ng milliy – ozodlik harakatiga aylanib, unda tarkib topayotgan ispan xalqlarining turli xil sinflari: f е odallar ham d е hqonlar ham qatnashdilar. R е konkista ispan xalqlarining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot shart- sharoitlari taqozosi bilan k е lib chiqqan zaruriy qonuniy jarayondir. Tog‘-toshlarga surib chiqarilgan, d е hqonchilik uchun zarur bo‘lgan y е r maydonlaridan mahrum etilgan, O‘rta D е ngizdan k е sib qo‘yilgan ispanlar bir zamonlar o‘z avlodlari istiqomat qilib, so‘ng arablar tomonidan istilo qilingan va siqib chiqarilgan janubga tomon siljib borishga majbur bo‘ldilar. Aks holda o‘z ishlab chiqaruvchi kuchlarining k е lgusidagi o‘sishidan va o‘z millatlarining ravnaq topishidan voz k е chishlari lozim edi. R е konkistaning asosiy bosqichlari quyidagilardir. Asturiya qirolligi VIII – IX asrlarda yarim orolning butun shimoliga va shimoli-g‘arbga o‘z ta’sirini yoydi. X asr boshlarida 9 Н.Г.Чернишевского История Средних Веков Том 1. 1977. 260-263 Б. 12 qozonishiga ishondi. Dolchinoning tenglik g‘oyalari bilan singib ketgan ta’limoti dehqon- plebey bid’atlarining turlaridan biri edi. Bidatchilik harakati isyonchi xalqning qurolli kurashiga olib keldi.Shaharlarning siyosiy va iqtisodiy ta’sirining kuchayishi, feodallar hokimiyatining zaiflashishi Italiyada Lombard davridan beri saqlanib qolgan qishloq jamoalarining tiklanishiga olib keldi. XI-XII asrlarda jamoalarda o‘tloqlar, yaylovlar, o‘rmonlar, cho‘l erlar, kamroq haydaladigan erlar bor edi. Yerdan foydalanganlik uchun ular feodalga chinsh to laganlar, lekin berishlari, ijaraga berishlari va hatto sotishlari hamʻ mumkin edi. XII asr oxiriga kelib. ko‘p jamoalar senyorlarga qarshi kurashdan g‘olib chiqib, o‘zini o‘zi boshqarishga erishadi. Bu davrda shaharlar ko‘pincha dehqon jamoalariga umumiy dushman bo‘lgan feodallarga qarshi kurashda yordam bergan. Ularning yordami bilan dehqon jamoalari ustidan sud hokimiyati va ayrim feodal soliqlarini undirish huquqi feodallardan tortib olindi. Feodallar hokimiyatidan xalos bo‘lgan qishloq jamoalari esa to‘liq mustaqillikka erisha olmadilar yoki juda qisqa vaqt ichida undan bahramand bo‘lmadilar. Qoidaga ko‘ra, ular tez orada qo‘shni shaharlar tomonidan o‘z nazoratiga olingan. Shahar, go‘yo qishloq jamoalarining o‘rnini ularning sobiq feodallariga almashtirdi. Shu bilan birga, shaharlar qishloq jamoalarining muxtoriyatini tan oldilar. Qishloq jamoalarining feodallar hukmronligidan shaharlar hukmronligiga o‘tishi, garchi bu ularni qishloq hozir shahar bo‘ysundirayotgan ekspluatatsiyadan qutqarmagan bo‘lsa-da, umuman olganda ijobiy rol o‘ynadi, chunki shahar. progressiv iqtisodiy taraqqiyot markazi edi 5 . Shunday qilib, XV asrda Papa davlatlari, Janubiy Italiya va Sitsiliyada feodal munosabatlari hukmronlik qilishda davom etdi, Shimoliy va Markaziy Italiyaning bir qator shahar-davlatlarida ilk kapitalistik munosabatlar shu va keyingi asrning oxirigacha rivojlanishda davom etdi: manufakturalar yollanma mehnatni ekspluatatsiya qilish va mehnat taqsimoti. Gazlamachilik bilan bir qatorda ipak to‘quv ishlab chiqarish ham rivojlanib, asr oxiriga kelib matochilikni 5 https:///ziyonet.uz 7 Aragon va Portugaliya bor edi. XI asr oxiri XII asrda r е konkistaning eng avjga chiqqan davri edi. Kastiliya xalq eposida xuddi ana shu davr o‘z aksini topgan. Xalq eposining qahramoni mashhur Sid Kamp е ador edi. Sid Kamp е ador qanday shaxs edi? Sidning tarixiy timsoli chinakkam shaxs - Kastiliya qiroliga xizmat qilgan yirik ritsar Rodrigo Dias bo‘lgan. U 1106- yilda vafot etgan. Sid arablardan katta shahar Val е nsiyani vaqtincha bosib olishga muyassar bo‘lgan. Xristianlar bilan musulmonlar diniy masalada ba’zan bir-birlari bilan ishlari bo‘lmasdi, r е konkista jarayonida ular bir-birovlariga nafrat ko‘zi bilan qaraydigan bo‘ldilar. Mavrlar shimoliy Afrikaliklarni va boshqa musulmon qabilalarni o‘zlariga yordamga chaqirdilar. 1086-yili Ispaniyaga G‘arbiy Sahroyi Kabirdan almuraviylar, 1125-yili Atlas tog‘laridan (Sharqiy Morokkoda) almug‘alar k е ldilar 11 . Ispaniyaliklarga yordam b е rish uchun Fransiya, Angliya, G е rmaniya va Italiyadan ritsarlar k е lishdi. Bu janglarda faol ishtirok etgan qahramonlarga Sant- Yago, Alkantara, Kalatrava ord е nlari tasis etildi. XII asrda kastiyaliklar arablar Andaluziyasiga bostirib kirdilar. 1212-yilda esa Las Navas d е Tolos yonida hal qiluvchi jang bo‘ldi. Bu jangda Kastiliya (Alfons VIII), Navarra va Aragon qirollari ittifoqchilari sifatida urush qildilar. Barbarlar, n е grlar va Shimoliy-g‘arbiy Afrikaning boshqa qabilalari marvlar tomonidan turib janglarda ishtirok etdilar. Arablar qattiq mag‘lubiyatga uchrab o‘zlarining barcha boy lagerlarini g‘oliblarga o‘lja qilib qoldirib chiqib k е tdilar. Kastiliya t е z orada Andaluziya bilan Mursiyani egalladi. U 1236-yili Kordovani, 1248-yili S е vilyani qo‘lga kiritdi. Qisqa vaqtlar ichida Aragon Val е nsiyani va Bal е ar orollarini bosib oldi. 12 Gotika Ispaniyasining arablar tomonidan bosib olinishi uning rivojlanishining o‘sha bosqichida, u erda feodallashuv jarayoni kuchaygan paytda sodir bo‘ldi. Bu jarayon Ispaniyaning kuchli romanizatsiyasi bilan tezlashdi: qullar va ustunlar bu erda to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlab chiqaruvchilarning asosiy qismini tashkil etdi. 11 Испания В XII - XIII В.В. Кастилия И Арагон. История Испании Promotour.Info › Spain/History/… 12 E.Z.Nuriddinov, E.Qosimov Jahon Tarixi 1-Qism T-2013. 428-430 B. 14 safar ham Otton Rim imperatori deb e’lon qilindi (ilgari Karl Buyuk ham Rim imperatori deb e’lon qilingan edi).Yangi imperiyaga «Muqaddas Rim imperiyasi»deb nom berildi. Faqat keyinroq borib, XII asrdagina bu iboraga ikki so‘z qo‘shilib, «German millatining muqaddas Rim imperiyasi» deb ataladigan bo‘ldi. Deyarli butun Italiya ustidan nazorat qilish huquqini beradigan imperatorlik unvonining qabul qilinishini Otton va uning atrofidagilar eng katta g‘alaba deb hisobladilar.Haqiqatda esa german qirollarining Italiyadagi siyosatida chuqur ziddiyatlar bor edi. Italiyada nemis feodallariga juda ham nafrat bilan qarar edilar.964 yilda imperator Italiyada yo‘q vaqtida vafot etgan Ioann XII o‘rniga Otton tomonidan tayinlangan yangi papani tanishdan Rim bosh tortdi. Keyingi yili Otton yana Italiyaga kelganda Rimni qattiq hujum bilan zo‘rg‘a oldi. «Abadiy shahar»ning tevarak-atrofi va butun Rim mintaqai juda qattiq talanib, xarobazorga aylantirildi. ltaliya yilnomachilaridan biri bu voqeani quyidagicha tasvirladi: «Sho‘ring qursin, Rim. Qancha-qancha xalqlar seni oyoq osti qilib, ezib keldi. Endi senga sakson qiroli ega bo‘lib oldi. Farzandlaring qilich zarbalaridan halok bo‘ldi. Kuch-quvvating ko‘kka sovurildi. Oltin, kumushlaringni ajnabiylar hamyoniga solib olib ketmoqda» 22 . Shu bilan bir vaqtda Vizantiya bilan arablar ham yangi imperatorga qarshi edi,ular o‘zlarnning Italiyadagi ta’sirini yangi kelgindilarga berib qo‘yishni istamas edilar.O`gli Otton II ni Vizantiya malikasi Feofaniyaga uylantirib,Otton I Vizantiya bilan bo‘lgan munosabatlarini birmuncha vaqtgacha yaxshilab olishga muvaffaq bo‘ldi.Lekin arablar bilan bo‘lgan munosabatlar esa qattiq urush chiqish xavfini solardiki, bunga tayyorlanish kerak edi.Shunday qilib,imperator Italiya bilan tamomila ovora bo‘lib krlib, Germaniyaning ichki ishlaridan ancha chetlashib qoldi.Otton I o‘z qirolligining oxirgi bir necha yilini hech qayoqqa chiqmasdan Italiyaning o‘zida o‘tkazishga majbur bo‘ldi. X asr oxiri — XI asr boshlarida Germaniya va Italiya.Otton I ning o‘g‘li bilan nevarasi — Otton II ham, Otton III ham butunlay Italiyadagi siyosat bilan 22 100 Великих городов. Мира' Вече`.2007.269b 26 Germaniyaning turli mintaqalaridagi yepiskoplar mahalliy knyazlarga — gersoglarga e’tibor bermay,bevosita qirolga bo‘ysundilar.Shu bilan bir vaqtda yepiskoplarning qirolga tobeligi ularning Rim papasiga deyarli bo‘ysunmay qo‘yishiga olib keldi.Otton I otasining agressiv tashqi siyosatini davom ettirdi.Otton I zamonida Elbaning narigi tomonidagi slavyanlarga qarshi kurash yanada kuchli suratda davom etdi.Elbaning narigi tomoniga nemis istilochilari ko‘chib kelib o‘rnasha boshladi. Slavyanlarni majburiy suratda xristianlashtira boshladilar.Ularning eng yaxshi yerlarini tortib olib,istilochinemislarga berar edilar.Ba’zan esa hatto nemis feodallari bilan tidch munosabat o‘rnatishga moyil bo‘lgan slavyanlarni ham qirib tashlardilar.Masalan, 955-yilda markgraf Geronslavyanlarning 30 ga yaqin knyazini o‘z huzuriga «ziyofat»ga chaqirib,shu yerda buyruq berib ularning hammasini o‘ldirtirib yubordi 19 . Otton I vengerlarga qarshi kurashni davom ettirdi.U 955-yilda Lexa daryosi bo‘yida (Augsburgga yaqin bir joyda) vengrlarga yana zarba berishga muvaffaq bo‘ldi.Shundan keyin vengrlar Germaniya yerlariga hujum qilishni to‘xtatdilar. Ular xristianlikni qabul qila boshladilar va nemislarning ta’siriga o‘ta boshladilar,keyinchalik vengr feodallari nemislarning slavyanlarga qarshi olib borgan kurashida bir necha marta nemislarga ittifoqchi bo‘ldilar. Lekin Otton asosiy e’tiborini sharqqa emas, balki Italiyaning janubiga qaratdi,chunki Italiya german imperatorlarining «dunyoga hokim bo‘lish» rejalarida asosiy o‘rin tutar edi.Italiyada feodal munosabatlar rivojlanishining xususiyatlari. Italiya X asrda ancha feodallashgan edi. Bu yerda feodallashish jarayoni Germaniyadagiga qaraganda ancha ilgarilab ketgatdi. ltaliyada feodal munosabatlar juda boshqacha bir tarzda o‘ziga xos xususiyatlar bilan boshlandi. Langobardlar o‘z davrida Italiyadagi quldorlik tuzumini uzil-kesil tugatganligi Shimoliy va O`rta Italiya dehqonlarining ahvoliga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Bu yerda dehqonlar borib-borib asoratga solingan bo‘lsalarda, har holda bu yerdagi krepostnoylik u qadar qattiq bo‘lmadi; jumladan, bu hol shu narsada o‘z ifodasini 19 .L.B. Qodirova. Jahon sivilizatsiyalari tarixi. O’quv-uslubiy qo’llanma. – Guliston, 2015. – 156 b. 23 asturiyaliklar janub tomon siljib bordilar. L е on shahri ularning asosiy markazi edi. Butun Asturiya qirolligi L е on nomi bilan L е on qirolligi d е b ataldi. X asrning ikkinchi yarmida XI asr boshlarda L е on janub tomon k е ngayib, Duero daryosi havzasigacha y е tdi. Bu yerda qasr-qal’alar-burglari bo‘lgan ch е gara oblast tashkil topdi. Ana shu qasrlar nomidan k е lib chiqib, yangi mamlakat Kastiliya d е b ataldi. Bu nom lotincha nom asosida “mustahkamlangan punkt”, ya’ni “kast е ll е um” d е gan ma’noni bildiradi. Bu davrga k е lib Burgos shahri Kastiliyaning asosiy shahridan biri hisoblandi. R е konkista avj olmoqda L е on qiroli Kastiliyaning ham qiroli d е b ataladi (1037-yilda) 10 . Kastiliyaliklar Taxo daryosi havzasiga yurish qilib uni XI asrning ikkinchi yarmida bosib oldilar. 1085-yili qirol Alfons VI Tal е do shahrini ishg‘ol qildi. Bu t е rritoriya Yangi Kastiliya d е b atala boshlandi. 1086 yilda qirol Alfons VI Zallik shahriga yaqin joyda arablarning zarbasiga uchradi. Shimoli-sharqda joylashgan Navarra qirolligi IX asrda juda katta ahamiyatga ega edi. Ayniqsa, uning janubida katta siyosiy o‘zgarishlar yuz b е rdi. IX asr oxirida Ispaniya markasidan yangi mustaqil mulk Aragon grafligi ajralib chiqdi va qirollikka aylandi. Aragonlar 1118- yili arablardan Saragossa shahrini tortib oldilar va uni poytaxt d е b e’lon qildilar. 1138-yili Aragon Ispaniya markasi bilan birlashdi, Ispaniya markasi bu vaqtda Kataloniya yoki Bars е lona grafligi d е gan yangi nom bilan yuritilardi. Bu vaqtlarda Bars е lona grafligi uzoq vaqtlargacha Fransuz qirolligi hududiga kirardi. Nihoyat yarim orolning janubida Portugaliya janubga tomon cho‘zilib k е tgan edi. Dastlab bu ham graflik bo‘lgan edi, taxminan 1095 yillarda tashkil topgan edi. 1116- yilga k е lib u ham qirollikka aylandi. Portugaliyaning poytaxti dastlab, Duero daryosining mansabidagi Onorto shahri edi. K е yinchalik 1147- yildan – Taxo daryosining mansabidagi Lissabon shahri poytaxt bo‘lib qoldi. Endilikda L е on qiroli hokimiyatidan xalos bo‘lgan Partugaliya qiroli Rim papasiga qaram bo‘lib qoldi. Shunday qilib XII asr boshlariga k е lganda P е rin е ya yarim orolida uning taxminan yarmini egallagan to‘rtta xristian davlati: Kastiliya, Navarra, 10 T.U.Salimov Jahon tarixi (Yevropa mamlakatlari V-XV asrlarda) T-2014. 221-222 b 13 Leon qirolligiga aylandi. X asrda undan yangi davlat - Kastiliya paydo bo‘lib, 1037 yilda qirollikka aylandi. Biroz vaqt o‘tgach, bu ikki shohlik birlashdi 14 . VIII asr oxiri IX asr boshlarida Franklarning Pireney yarim orolining shimoli-sharqidagi yurishlari natijasida 9-asrda poytaxti Barselonada ispan brendi shakllangan. Navarre ispan brendidan, birozdan keyin esa Kataloniya va Aragon shtatlari paydo bo‘ldi. 1137 yilda Kataloniya va Aragon bir Aragon qirolligiga birlashdi. XI asr oxirida. Pireney yarim orolining g‘arbiy qismida - Portugaliya grafligi paydo bo‘ldi, u ham XII asrda paydo bo‘ldi. qirollik. XII asr oxiriga kelib. Xristian davlatlari yarim orolning katta qismini arablardan bosib oldilar. Ularning iqtisodiy jihatdan ancha rivojlangan arab xalifaligi ustidan qozongan g‘alabasi qisman 11-asr boshlarida davlatga aylangan arab davlatining parchalanishi bilan bog‘liq. ketma-ket (20 dan ortiq) amirliklar bir-biriga zid keladi. Biroq, bu emas edi asosiy sabab: ispan shtatlarida birlik bo‘lmagan. Ularda qirol hokimiyati mavjudligiga qaramay, yirik feodallar bir-biri bilan qattiq kurash olib bordilar va bu kurashda hatto musulmon davlatlarining yordamiga ham murojaat qildilar. Shunga qaramay, Shimoliy Ispaniya arab-mavriy janubiga qaraganda siyosiy jihatdan birdam va harbiy jihatdan kuchliroq ekanligini isbotladi. Arablar bosqinchilari uchun Ispaniyaning mahalliy nasroniy aholisi edi faoliyat obyekti. Mag‘lubiyatga uchraganlar, arab tilini va ba’zi arab urf-odatlarini o‘rgangan, ammo xristian dinini (mozarablar) saqlab qolgan va hatto islomni qabul qilgan (renegadolar) ham shaharlardagi quyi qatlamlarning bo‘ysundirilgan va ekspluatatsiya qilingan aholisi holatida qolishdi. , qishloqdagi serflar. Arablarning dastlabki nisbiy diniy bag‘rikengligi asta-sekin qizg‘in fanatizm bilan almashtirildi. Shahar va qishloqlarning mazlum xristian aholisi bir necha marta isyon ko‘tarib, Shimolga yo‘l oldi, bu arab davlatlarini juda zaiflashtirdi. Xristian davlatlari, xususan, Kastiliya va Aragon o rtasidagi tinimsiz kurashga qaramay,ʻ feodallarning bir-birlari bilan doimiy adovatiga qaramay, hal qiluvchi daqiqalarda ispanlar umumiy dushmanga qarshi jips holda turdilar. Rekonkista boshidanoq ommaviy harbiy-mustamlakachilik harakati 14 V.F.Semyonov O’rta Asrlar Tarixi T.1973. 136-137 B . 17 vujudga kelayotgan murakkab vaziyatning o‘zi taqozo etmoqda”. 1 Kurs ishining obyekti: Germaniya, Italiya va Ispaniya davlatlari va xalqlari tarixining IX–XI asrlardagi rivojlanish bosqichlari. Kurs ishining predmeti. IX–XI asrlarda Germaniya, Italiya va Ispaniya hududlarida yuz bergan tarixiy-siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar. Kurs ishining maqsadi. Ushbu kurs ishining maqsadi IX–XI asrlarda Germaniya, Italiya va Ispaniya hududlarida sodir bo‘lgan siyosiy, ijtimoiy- iqtisodiy va madaniy jarayonlarni tarixiy manbalar asosida tahlil qilish, bu davrdagi davlatlararo munosabatlar, ichki siyosiy kurashlar va feodal tizimning shakllanish xususiyatlarini ochib berishdan iborat. Kurs ishining vazifasi. 1. IX–XI asrlarda G‘arbiy Yevropadagi umumiy tarixiy vaziyatni o‘rganish. 2. Germaniya imperiyasining shakllanishi va uning siyosiy tuzilishini tahlil qilish. 3. Italiyadagi siyosiy bo‘linishlar va Papa hokimiyatining kuchayishini o‘rganish. 4. Ispaniyada musulmonlar (Umaviylar) va nasroniylar o‘rtasidagi kurashlarni tahlil qilish. 5. Ushbu hududlarda feodalizmning rivojlanish xususiyatlarini solishtirish. 6. Madaniy hayot va diniy harakatlarning jamiyat taraqqiyotiga ta’sirini ko‘rsatish. Kurs ishining tuzilishi. Kirish, to‘rt paragrafni o`z ichiga olgan ikki bob, xulosa hamda foydalangan adabiyotlardan iborat. 1 Shavkat Mirziyoyev Milliy Taraqqiyot Yo’limizni Qat’iyat Bilan Davom Ettirib, Yangi Bosqichga Ko’taramiz. T . “ O ’ zbekiston ” - 2017. 91-92 B . 3 KIRISH Milliy ma’naviyatimizni rivojlantirish, uni xalqimiz, ayniqsa, yoshlarimiz hayotiga singdirishda ijtimoiy-gumanitar fanlarning ahamiyati juda katta. Afsus, bu fanlar rivoji zamondan ortda qolmoqda. Xususan, biz uchun nihoyatda dolzarb bo‘lgan tarix fani ham bundan mustasno emas. Tarixga oid ilmiy tadqiqot ishlari asosan bayonchilik, publitsistik usulda olib borilmoqda. Natijada, olis va yaqin o‘tmishimizdagi ko‘pgina voqealar mohiyati, ularni yuzaga keltirgan omillar va tarixiy qonuniyatlar ochilmasdan qolmoqda. Bir haqiqatni barchamiz chuqur anglab olishimiz zarur: milliy tarixni milliy ruh bilan yaratish kerak. Aks holda, uning tarbiyaviy ta’siri bo‘lmaydi. Biz yoshlarimizni tarixdan saboq olish, xulosa chiqarishga o‘rgatishimiz, ularni tarix ilmi, tarixiy tafakkur bilan qurollantirishimiz zarur. Buning uchun, avvalo, O‘zbekistonda tarix fanini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini ishlab chiqishimiz vaqti-soati keldi, deb o‘ylayman. Tarix institutini bu fanni rivojlantirish bo‘yicha tayanch ilmiy muassasa etib belgilash kerak”, — dedi Prezident. O‘zbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek: “Tashqi siyosatimizning asosini tinchlikparvarlik, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik, yuzaga keladigan ziddiyat va qarama- qarshiliklarni faqat tinch, siyosiy yo‘l bilan hal etish, barcha xorijiy davlatlar va jahon hamjamiyati bilan amaliy hamkorlik tashkil etadi. Mamalaktimiz hech qanday harbiy-siyosiy bloklarga qo‘shilmaydi, boshqa davlatlarning harbiy baza va obyektlari O‘zbekiston hududida joylashishiga, shuningdek, harbiy xizmatchilarimizning mamlaktimiz hududidan tashqarida bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Biz tashqi siyosatni amalga oshirishda barcha davlatlar, birinchi navbatda, qo‘shni mamlakatlar bilan do‘stona munosabatlar va o‘zaro manfaatli hamkorlikni yanada mustahkamlashni o‘zimizning birinchi darajali vazifamiz deb bilamiz. Aynan shunday siyosatni davom ettirishni bugungi kunda dunyoda 2 topgan ediki, dehqonlarning majburiyatlari ilgarigidek o‘zboshimchalik bilan bo‘lmasdan, balki aniq bir normaga solingan edi. Ikkinchi tomondan, Italiyada shaharlar ancha erta rivojlana boshlaganligi sababli krepostnoy dehqonlar shaharlarga ketishi, natural majburiyatni pul bilan muddatidan ilgari to‘lashi, erkini sotib olishi mumkin edi va hokazolar. Italiyada krepostnoy dehqonlar bilan bir qatorda krepostnoybo‘lmagan,lekin yeridan mahrum qilingan dehqonlar ko‘p edi.Bu dehqonlar feodallarning yerlarini ma’lum muddatgapomeshchik bilan maxsus tuzilgan yozma shartnoma — kontrakt (ular libellarlar deb atalardi)ko‘rsatilgan shartlar bilan ijaraga olar edi 20 . Umuman, Italiya qishlog‘i o‘rta asrning bu ilk davrida yopiq bo‘lmay, balki shaharlar bilan aloqa qilib turar, u yerlarga turli xildagi qishloq xo‘jalik mahsulotlari yetkazib berar edi,aholisi esa vaqtvaqti bilan shaharlarga ko‘chib kelar edi.Italiya feodallari ham o‘ziga xos bir ahvolda edi.Shaharlar rivojlanib borayotgan bir sharoitda feodallarning bir qismi shaharlarga ko‘chib borib,shaharliklarning ta’siriga berilib ketar edi,shaharda yashab turgan ritsarlar asta sekin shaharliklar bilan chatishib ketdi.Italiyaning yirik dunyoviy feodallari — gersoglari, graflari, baronlari — juda ko‘pchilikni tashkil etar edi. Italiyada feodal munosabatlarning juda erta rivojlanishi ularni hozirning o‘zidayoq markaziy qirol hokimiyatidan mustaqil qilib qo‘ydi. X asrda Karolinglar hokimiyati o‘z ahamiyatini butunlay yo‘qotdi. Yirik feodallar mustaqil bo‘lib olib,muttasil o‘zaro urushlar bilan band bo‘lib qolgan edilar,bu urushlardan maqsad — ancha katta shaharlar va mamlakatning eng muhim savdo yo‘llari ustidan o‘z hukmronliklarini o‘rnatish edi.Biroq Italiyada cherkov feodallari: papalar, arxiepiskoplar va yepiskoplar hamda monastirlar juda ham ko‘p edi.Bu narsa dunyoviy zodagonlarni ruhoniy feodallarga ham qarshi kurash olib borishga majbur qilar edi,dunyoviy feodallarga qaraganda korporatsiya sifatida ancha uyushgan cherkov feodallari ham butun mamlakat ustidan o‘z pazoratini saqlabdolishga intilar edilar.Shunday qilib, X asr o‘rtalarida Italiyada juda xilma-xil va keskin ijtimoiy ziddiyatlar yuz bermoqda edi,bu hol uning 20 Salimov T. Jahin tarixi(Yevropa mamlakatlari V-XV asrlarda) asrlarda.Toshkent."Universitet",2014.296 b. 24 1035 yilda valvassorlar qo‘llab-quvvatlagan popolanlar arxiyepiskop senyorni Milandan quvib chiqarishdi, bir necha yil o‘tgach, qattiq kurashdan so‘ng, Milan mustaqil kommunaga aylandi. Boloniya, Mantua, pisa, Kremona, Ferrara va boshqa shaharlar siyosiy mustaqillikning huquqiy tan olinishiga erishdilar. Shahar kommunasi Italiya jamiyatining siyosiy va ma’muriy markazi bo‘ldi. Unda hokimiyat savdogarlar, valvassorlar va kapitanlar (olijanoblar) tomonidan saylangan konsullar (maslahatchilar) hay’ati qo‘liga o‘tdi. Hunarmandlar va kichik savdogarlarga kollejga kirishga ruxsat berilmagan. Konsullar hay’ati ijro etuvchi organ bo‘lib, qonun chiqaruvchi hokimiyat esa cheklangan miqdordagi to‘liq huquqli shahar aholisi tomonidan saylangan Kredenza ishonchli shaxslar kengashi qo‘lida bo‘lgan.ba’zan parlament barcha saylov huquqiga ega bo‘lgan shahar aholisi yig‘ilishi ham chaqirilgan. Kommunaning barcha daromadlari endi feodal senyor foydasiga emas, balki shahar ixtiyoriga o‘tdi, bu uning xo‘jalik imkoniyatlarini sezilarli darajada kuchaytirdi. Bundan tashqari, kommunaning hokimiyati kontadoga, qishloq okrugiga va ko‘pincha distrettoga, poytaxtga bo‘ysunadigan boshqa shaharlar joylashgan kengroq hududga ham tarqalgan. Shunday qilib, kommuna respublika tipidagi shahar-davlatga aylanadi. Bular Florensiya, Siena, Milan, Ravenna, Pisa va boshqa shahar respublikalari edi. 7 Kontado va Distretto ustidan shahar hokimiyatini o‘rnatish feodallarning kuchi va huquqlarini buzdi, garchi ular har tomonlama qarshilik ko‘rsatishni davom ettirsalar ham, shahar aholisining savdo karvonlariga hujum qilishdi, kommunaning qarorlarini buzishdi. XII asrda.popolanlar grandlar (feodallar) bilan qurolli kurashni boshlaydilar, ularning qal’alarini yo‘q qiladilar va yoqib yuboradilar, grandlarni shaharga majburan ko‘chiradilar. Grandlar shaharda ham qal’alar va minoralar quradilar, ba’zan ular hozir hushyorlik bilan kuzatib turgan kommuna bilan kelishuvga erishadilar. Kommunalar-respublika shahar- davlatlari-feodal ierarxiyasining eski tizimiga putur etkazdi, ammo feodal munosabatlarni yo‘q qilmadi. Ular feodal lordlarni almashtirdilar. Shahar feodal 7 E.Z.Nuriddinov, E.Qosimov Jahon Tarixi 1-Qism T-2013. 428-430 B. 9 Germaniyada cherkov manfaatlari bilan davlat manfaatlari bir-biriga chatishib ketdi.Germaniyaning turli mintaqalaridagi yepiskoplar mahalliy knyazlarga — gersoglarga e’tibor bermay, bevosita qirolga bo‘ysundilar. Shu bilan bir vaqtda yepiskoplarning qirolga tobeligi ularning Rim papasiga deyarli bo‘ysunmay qo‘yishiga olib keldi 18 . Otton I otasining agressiv tashqi siyosatini davom ettirdi.Otton I zamonida Elbaning narigi tomonidagi slavyanlarga qarshi kurash yanada kuchli suratda davom etdi.Elbaning narigi tomoniga nemis istilochilari ko‘chib kelib o‘rnasha boshladi. Slavyanlarni majburiy suratda xristianlashtira boshladilar. Ularning eng yaxshi yerlarini tortib olib, istilochinemislarga berar edilar. Ba’zan esa hatto nemis feodallari bilan tidch munosabat o‘rnatishga moyil bo‘lgan slavyanlarni ham qirib tashlardilar. Masalan, 955 yilda markgraf Geronslavyanlarning 30 ga yaqin knyazini o‘z huzuriga «ziyofat»ga chaqirib, shu yerda buyruq berib ularning hammasini o‘ldirtirib yubordi. Otton I vengrlarga qarshi kurashni davom ettirdi. U 955-yilda Lexa daryosi bo‘yida (Augsburgga yaqin bir joyda) vengrlarga yana zarba berishga muvaffaq bo‘ldi. Shundan keyin vengrlar Germaniya yerlariga hujum qilishni to‘xtatdilar.5 Ular xristianlikni qabul qila boshladilar va nemislarning ta’siriga o‘ta boshladilar, keyinchalik venger feodallari nemislarning slavyanlarga qarshi olib borgan kurashida bir necha marta nemislarga ittifoqchi bo‘ldilar. Lekin Otton asosiy e’tiborini sharqqa emas, balki Italiyaning janubiga qaratdi, chunki Italiya german imperatorlarining «dunyoga hokim bo‘lish» rejalarida asosiy o‘rin tutar edi. 18 Salimov T. Jahin tarixi (Yevropa mamlakatlari V-XV asrlarda) asrlarda.Toshkent."Universitet",2014.296 b. 21 asta-sekin siqib chiqardi. XIV asrning oxirgi yillari va ayniqsa, XV asrning birinchi o‘n yilliklari. Shimoliy va Markaziy Italiya shaharlarining siyosiy tizimida sezilarli o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Ularning aksariyatida respublika boshqaruv shakli monarxiya bilan almashtiriladi, garchi ba’zan yashirin shaklda bo‘lsa ham. Italiyadagi bunday siyosiy tizim sinoriya yoki tiraniya nomini oladi. Shahar-respublikalarning siyosiy tizimini o‘zgartirishning ob’ektiv shartlari, bir tomondan, mintaqaviy iqtisodiy aloqalarning kengayishi bo‘lsa, ikkinchi tomondan, siyosiy tuzilmaning murakkablashuvi edi, chunki shahar muhim hududni egallab olgandan keyin. kommunal boshqaruv orqali uning normal ishlashini ta’minlamaydi.Shahar- shtatlarda sinoriyaning o rnatilishiga “semiz” popolonlarning XIV asrda Italiyaniʻ larzaga keltirgan xalq qo zg olonlari yo lini to sish istagi ham yordam berdi. ʻ ʻ ʻ ʻ Zulmning tasdiqlanishiga, shuningdek, ushbu qo‘zg‘olonlarning mag‘lubiyati natijasida o‘rta popolanskiy qatlamlar va shahar quyi tabaqalari zaiflashgani, ya’ni. XIII-XIV asrlarda shahar aholisining bir qismi. ayniqsa, demokratik tartib o rnatish uchun faol kurash olib bordi. Shahar-shtatlarda ʻ hokimiyatni alohida oilalar vakillari tomonidan egallab olishi uchun qulay zamin u erda davom etayotgan siyosiy kurash tufayli yaratildi, bu kurash davomida u yoki bu eng nufuzli va badavlat oilalar, aslida shahar ishlab chiqarishi va savdosida monopoliyaga ega edilar. oldinga chiqdi. Signoriya mato biznesi va ipak egalari tomonidan qo‘llab-quvvatlandi 6 . XI-XV asrlarda Italiya, Angliya va Fransiyadan farqli o‘laroq, markazlashtirish yo‘lidan yurib, ko‘plab siyosiy tuzilmalar mamlakati bo‘lib qoldi. Iqtisodiy, siyosiy va madaniy rivojlanishning o‘ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadigan uchta yirik mintaqani ajratish mumkin: Shimoliy Italiya va Toskana, Papa davlatlari, Janubiy Italiya va Sitsiliya. Shuning uchun popolonlar (popolodan — odamlar) — shaharlarning savdo va hunarmandchilik aholisi-senyorlarga qarshi ochiq kurash yo‘liga kirishdi. Ularni valvassorlar qo‘llab-quvvatladilar-kichik ritsarlar, senyorlarni zaiflashtirishda va savdoni rivojlantirishda qiziqish uyg‘otdi. 6 Сказкин Сергей. История Средних Веков (В Двух Томах. Под Общей Редакцией С.Дсказкина). 265 Б . 8 nazoratiga olingan. Shahar, go‘yo qishloq jamoalarining o‘rnini ularning sobiq feodallariga almashtirdi. Shu bilan birga, shaharlar qishloq jamoalarining muxtoriyatini tan oldilar. Qishloq jamoalarining feodallar hukmronligidan shaharlar hukmronligiga o‘tishi, garchi bu ularni qishloq hozir shahar bo‘ysundirayotgan ekspluatatsiyadan qutqarmagan bo‘lsa-da, umuman olganda ijobiy rol o‘ynadi, chunki shahar. progressiv iqtisodiy taraqqiyot markazi edi. Qishloq okrugining shahar-davlat tarkibiga qo‘shilishi Shimoliy va Markaziy Italiyaning aksariyat mintaqalarida tovar-pul munosabatlarining yanada va hatto tezroq rivojlanishiga va dehqonlarning shaxsiy qaramlikdan xalos bo‘lishiga yordam berdi. XII-XIV asrlarda. qishloq jamoalari qishloq jamoalariga — o zini o ziʻ ʻ boshqaradigan jamoalarga aylanmoqda. Ular shahar kommunalari singari mansabdor shaxslarni (konsullarni) sayladilar, o‘zlarining moliyaviy va sud apparatlarini yaratdilar, hatto kommunaning butun hayotini tartibga soluvchi qonun chiqaruvchi dekretlar - nizomlar chiqardilar. Papa davlatlari. Markaziy Italiyaning salmoqli qismini egallagan. 3 Papa davlatlarining rivojlanishi boshqacha tarzda davom etdi. Rim papalarining dunyoviy davlati shulardan biri ediMilaning vayron qilinishi va nemis bosqinchilari tomonidan mamlakatning talon-taroj qilinishi butun Italiyada g‘azabni keltirib chiqardi va imperator tomonidan tayinlangan podestalar allaqachon mezbonlik qilgan shaharlarda qarshilik ruhini ko‘tardi. 1167 yilda Lombard ligasi tashkil topdi, unga yangi tiklangan va qayta tiklangan Milan, Mantua, Ferrara, Cremona, Breshiya va boshqa shaharlar kirdi. Sitsiliya va Venetsiya qirolligi shimoliy Italiyada imperiya mavqeini mustahkamlashdan qo‘rqib, imperatorga qarshi ittifoqqa tortildi. Bu davrda feodal Yevropa ustidan hukmronlik uchun imperiya bilan kurashgan papalik ham Lombard shaharlari ligasini qo llab-quvvatladi. Shunday ʻ qilib, nemis feodal bosqinchilariga qarshi kurash umumitaliya ahamiyatiga ega 3 Jahon tarixi. Yevropa mamlakatlari V-XV asrlarda (T.Salimov). T. 2020. 147 b 5 10. L.B.Qodirova. Jahon sivilizatsiyalari tarixi. O‘quv-uslubiy qo‘llanma. – Guliston, 2015. – 156 b. III. Internet saytlari 11. .www.ziyonet.uz/ 12. http;//grid,rug.nl /ahc/ 13. http;//Librory.BY.edu/-rdh/eurodocs 35 ta’siri va dastlabki shahar iqtisodiyotining rivojlanishi Italiya tarixida muhim bosqich bo‘ldi. Ispaniya (IX-XI asrlar) Ispaniya bu davrda musulmonlar va xristianlar o‘rtasidagi ziddiyatlar markazi edi. Rekonkista (qayta bosib olish) jarayoni va mahalliy davlatlarning shakllanishi muhim voqealar sifatida ajralib turadi. - Musulmon hukmronligi: VIII asrda Ispaniya hududining katta qismi Umaviylar tomonidan bosib olindi va Al-Andalus nomi bilan Qurtuba xalifaligi tarkibiga kirdi. IX-XI asrlarda Al-Andalus ilm-fan, san’at va madaniyat markazi sifatida gullab-yashnadi. Qurtuba shahri Yevropaning eng yirik va rivojlangan shaharlaridan biri edi. - Rekonkista boshlanishi: Shimoliy Ispaniyada xristian qirolliklari (Asturiya, Leon, Kastiliya, Navarra) musulmonlarga qarshi kurash boshladi. 722-yildagi Kovadonga jangi Rekonkistaning ramziy boshlanishi deb hisoblanadi. XI asrga kelib, Kastiliya va Leon qirolliklari muhim hududlarni qaytarib oldi. - Ijtimoiy va diniy xilma-xillik: Al-Andalusda musulmonlar, xristianlar va yahudiylar birgalikda yashab, madaniy almashinuvga hissa qo‘shdilar. Bu davrda ispan adabiyoti, arxitekturasi va falsafasi rivojlandi. - Feodal tuzum: Xristian qirolliklarida feodal munosabatlar shakllandi, lekin Al- Andalusda markazlashgan boshqaruv tizimi saqlanib qoldi. Xulosa: Ispaniya IX-XI asrlarda ikkiga bo‘lingan dunyo edi: musulmon Al- Andalus madaniy va iqtisodiy jihatdan gullab-yashnasa, xristian qirolliklari Rekonkista orqali o‘z hududlarini kengaytirishga harakat qildi. Bu ziddiyatlar Ispaniya tarixining keyingi rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Umumiy xulosa IX-XI asrlar Germaniya, Italiya va Ispaniya uchun o‘rta asr Yevropasining asosiy xususiyatlarini shakllantirgan davr bo‘ldi. Germaniya Ottonlar sulolasi ostida Muqaddas Rim imperiyasining markaziga aylandi, Italiya siyosiy tarqoqlik va normannlar istilosi sharoitida shahar iqtisodiyotini rivojlantirdi, Ispaniya esa musulmon va xristian dunyolari o‘rtasidagi madaniy va harbiy to‘qnashuvlar 33 2.2 Imperiyaning tashqi va ichki siyosati Genrix I ning o‘g‘li Otton I (936—973) qirol hokimiyatini mustahkamlashni davom ettirdi.U dastavval boshqa gersoglar ustidan nazoratni kuchaytirdi, buning uchun nikoh va boshqa qarindoshlik aloqalaridan foydalandi.Qirol ta’sirini butun mamlakatga yoyishning ikkinchi bir usuli yepiskoplik sistemasi bo‘ldi.Otton cherkov bilan do‘stona aloqa bog‘ladi.U yepiskoplarga keng miqyosda immunitet huquqlar berdi va ularga juda ko‘plab yer ulashdi.Shu bilan birga yepiskoplarni ham uning o‘zi tayinlardi.Cherkov yerlaridan keladigan daromadlardan qirol xazinasiga kopdan-kop hissalar ajratildi.Shunday qilib, Germaniyada cherkov manfaatlari bilan davlat manfaatlari bir-biriga chatishib ketdi. 22 natijasida barbod bo‘ldi. Genrix III ning o‘g‘li— Genrix IV zamonida (1056—1106) imperator bilan papalar o‘rtasida uzoq davom etgan qattiq kurash boshlandi, bu kurash german feodallarining Italiyadagi bosqinchilik avantyuralari natijasida og‘irlashib ketdi va bu hol oqibat-natijada imperator hokimiyatini zaiflashtirib yubordi. Klyuniychilik harakati va Grigoriy VII islohatlari. XI asrning o‘rtalarida katolik cherkovi alohida bir holatda edi.Bir tomondan, bu vaqtda cherkov o‘z ta’siriny butun G‘arbiy Yevropaga yoygan edi 25 . XI asrda Skandinaviya xalqlari, Vengriya, Polsha xristianlikni uzil-kesil qabul qildi;Pireneyyarim orolining anchagina qismi musulmon arablarning hukmronligidan xalos bo‘lgan edi.Cherkovning Yevropadagi turli mamlakatlarda juda ko‘p yerlari bor edi.Uni bir markazdan turib Rim papasi boshqarar edi.Katolik cherkovining ideologlari IX asrdayoq, cherkov (papa) hokimiyati dunyoviy hokimiyatdan (imperator va qirol hokimiyatidan) yuqori turadi,deb ochiqdan ochiq bayon qilgan edilar.Biroq, haqiqatda esa papalik bunday hokimiyatga ega emas edi.Papalar odatda Rim ruhoniylari va Rim dunyoviy zodagonlari tomonidan saylanar edi.Papa saylashning qat’iy bir tartibqoidasi yo‘qligi natijasida bu saylovlar uzluksiz o‘zaro urushlarga aylanib ketar va bu narsa imperatorlarning Rim kuriyasi (papa saroyining, papa maslahatchilarining va katolik cherkovining butun markaziy ma’muriy-cherkov apparatining umumiy nomi) ishlariga aralashishiga imkon berar edi.Katolik cherkovining yerlari ko‘p edi,lekin bu yerlar dunyoviy hokimiyatning leni deb hisoblanar edi.Germaniyada esa imperatorning dunyoviy vassallari qo‘lidagi yerlardan ko‘ra,cherkov yerlari ko‘proq imperator ixtiyorida edi («Otton I ning yepiskoplik sistemasi»).lmperator cherkov yerlarini davlatga qarashli qirolyerlarining ko‘p turlaridan biri,deb qarar edi. Cherkov doiralarida bir harakat vujudga kelib, bu harakat yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan ziddiyatlarni hal qilishni,papaning cherkov ustidan bo‘lgan hokimiyatini kuchaytirishni va cherkovning o‘zining dunyoviy hokimiyatdan mustaqilligini oshirishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ydi.Bu kayfiyatlarning ifodachisi Klyuniy 25 Gurevich A. Ya. "O'rta asrlar xalq madaniyati muammolari." M.234b 29 asosiy diniy va ijtimoiy institutiga aylandi. Cherkov monastirlari ta’lim va madaniyat markazlari sifatida xizmat qildi. - Iqtisodiy va ijtimoiy holat: Germaniya hududida qishloq xo‘jaligi asosiy iqtisodiy soha bo‘lib, shaharlar rivojlanishi hali sekin kechdi. Savdo va hunarmandchilik dastlabki shakllarda edi. Xulosa: Germaniya IX-XI asrlarda siyosiy birlashish va feodal tuzumning shakllanishi yo‘lida muhim qadamlar tashladi. Ottonlar sulolasi imperatorlik hokimiyatini mustahkamlab, xristianlikni Yevropada targ‘ib qilishda muhim rol o‘ynadi. Italiya (IX-XI asrlar) Italiya bu davrda siyosiy jihatdan parchalanib, turli xil hududiy davlatlar va shaharlar ittifoqiga aylandi. Rim papasi va imperatorlar o‘rtasidagi ziddiyatlar ham muhim rol o‘ynadi. - Siyosiy parchalanuv: Karolinglar imperiyasi parchalanib ketgach, Italiya hududida mustaqil shahar-davlatlar (masalan, Venetsiya, Genuya) va qirolliklar shakllandi. Shimoliy Italiya Muqaddas Rim imperiyasi tarkibiga kirdi, lekin mahalliy hokimlar ko‘pincha mustaqil harakat qilardi. - Janubiy Italiya va normannlar: XI asrda Janubiy Italiya va Sitsiliyada normannlar istilosi boshlandi. 1130-yilda Rodjer II Sitsiliya qirolligini tashkil qildi, bu esa O‘rta Yer dengizi havzasidagi eng qudratli davlatlardan biriga aylandi. Normannlar feodal tuzumni mustahkamlab, yerlarni feodallarga va cherkovga taqsimladilar. - Cherkovning roli: Rim papasi Italiyada diniy va siyosiy hokimiyat markazi sifatida katta ta’sirga ega edi. Papa va imperatorlar o‘rtasidagi “Investitura jangi” (XI asr oxiri) cherkov va dunyoviy hokimiyat o‘rtasidagi nizolarni keskinlashtirdi. - Iqtisodiy rivojlanish: Shimoliy Italiya shaharlarida savdo va hunarmandchilik rivojlana boshladi. Venetsiya va Genuya kabi shaharlar dengiz savdosi markazlariga aylandi, bu esa keyingi asrlarda Italiya iqtisodiyotining yuksalishiga zamin yaratdi. Italiya IX-XI asrlarda siyosiy jihatdan tarqoq bo‘lib, shimoliy hududlar imperiyaga qaram, janubiy hududlar esa normannlar nazoratiga o‘tdi. Cherkovning siyosiy 32 MUNDARIJA KIRISH ............................................................................................................... 2-3 I BOB. IX-XI ASRLARDA ITALIYA VA ISPANIYA 1.1 Italiyada siyosiy tarqoqolik va feodal munosabatlarning vujudga kelishi …………………………………………………………………………….. 4-10 1.2 IX-XI asrlarda Ispaniyaning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy tuzumi …….... 11-18 II BOB. IX-XI ASRLARDA GERMANIYA 2.1 Saksoniya sulolasining hokimiyatga kelishi …….………………………. 19-22 2.2 Imperiyaning tashqi va ichki siyosati ………………………………...….. 23-30 XULOSA …………………………………………………………………… 31-34 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………………………………35-35 1 Ispaniyada esa ushbu davr Rekonkista – musulmonlar hukmronligiga qarshi nasroniy qirolliklarning ozodlik harakati boshlangan davr bo‘lib, bu harakat bosqichma-bosqich musulmonlar nazoratidagi yerlarni qaytarib olishni maqsad qilgan edi. Bu jarayon Ispaniyaning siyosiy xaritasini tubdan o‘zgartirdi va yangi qirolliklarning shakllanishiga zamin yaratdi. IX-XI asrlarda Germaniya, Italiya va Ispaniya tarixi o‘rta asrlarning dastlabki davrida Yevropa qit’asidagi ijtimoiy, siyosiy va diniy o‘zgarishlarni tushunish uchun muhim ahamiyatga ega. Bu davrda ushbu mamlakatlar hududida feodal tizimning shakllanishi, xristianlikning keng tarqalishi, imperatorlik hokimiyatining mustahkamlanishi va mahalliy xalqlarning o‘ziga xos rivojlanish yo‘llari kuzatiladi. Quyida ushbu uch mamlakatning tarixi va ularning asosiy xususiyatlari batafsil ko‘rib chiqilib, kurs ishi uchun xulosa taqdim etiladi. Germaniya bu davrda Karolinglar imperiyasining parchalanishi va Ottonlar sulolasining yuksalishi bilan ajralib turadi. Siyosiy va ijtimoiy tuzumda katta o‘zgarishlar ro‘y berdi: - Karolinglar imperiyasi va uning parchalanishi: IX asrda Sharlman (Karl Buyuk) hukmronligi davrida Germaniya, Frantsiya va Italiya hududlarini o‘z ichiga olgan yirik imperiya tashkil topdi. Sharlman 800-yilda Rim papasi tomonidan “Muqaddas Rim imperatori” deb e’lon qilindi, bu xristianlik va dunyoviy hokimiyatning birlashuvini ramziy ma’noda aks ettirdi. Biroq, 843-yilda Verdun shartnomasi bilan imperiya uch qismga bo‘lindi, undan Sharqiy Franklar qirolligi (keyinchalik Germaniya) vujudga keldi. - Ottonlar sulolasi: X asrda Otton I (936–973) Germaniyada markazlashgan hokimiyatni tikladi. 962-yilda u Rim papasi tomonidan imperator sifatida toj kiydirildi, bu esa “Muqaddas Rim imperiyasi”ning boshlanishi deb hisoblanadi. Ottonlar sulolasi (Otton I, II, III) cherkovni o‘z nazorati ostiga olib, feodal tuzumini mustahkamladi. Ular slavyan qabilalariga qarshi yurishlar uyushtirib, Germaniya hududlarini kengaytirdi. - Feodal tuzum va xristianlik: Bu davrda feodal munosabatlar rivojlanib, yer egalari va vassallar o‘rtasidagi munosabatlar tizimlashdi. Xristianlik jamiyatning 31 I BOB. IX-XI ASRLARDA ITALIYA VA ISPANIYA 1.1 Italiyada siyosiy tarqoqolik va feodal munosabatlarning vujudga kelishi IX-XI asrlarda Italiyaning iqtisodiy va siyosiy taraqqiyoti butun o‘rta asr davomida Italiya g oyat notekis rivojlangan bir mamlakat edi. Uning engʻ rivojlangan qismi shimoliy rayonlar, ya’ni Lombardiya regioni va Toskana shaharlari edi. Bu yerda eng yirik savdo shahar-republikalari - Genuya va Venetsiya bor edi. Eng yuqori sanoat taraqqiyoti darajasiga erishgan shaharlar orasida Milan va Florensiya ajralib turardi.Italiya markazi - Papa viloati yoki Papa davlati deb atalgan bir qoloq tumani edi. Bu yerda rivоjlangan hunarmandchilik ham, savdo-sotiq ham yo‘q edi. Mahalliy aholining bir qismi dehqonchilik bilan kun kòrardi, bir qismi ziyoratchilarga va Rim Cherkovining kòp sonli ruhoniylariga xizmat qilardi. Italiyaning janubi ikkala Sitsiliya Corolla Liga - Shtaufenlar halokatidan keyin Fransiya feodallari hukmronliga ostiga òtgan edi.Qishloq jamoalari. Shaharlarning siyosiy va iqtisodiy ta’sirining kuchayishi, feodallar hokimiyatining zaiflashishi Italiyada Lombard davridan beri saqlanib qolgan qishloq jamoalarining tiklanishiga olib keldi. XI-XII asrlarda jamoalarda o‘tloqlar, yaylovlar, o‘rmonlar, cho‘l erlar, kamroq haydaladigan erlar bor edi. Yerdan foydalanganlik uchun ular feodalga chinsh to laganlar, lekin berishlari, ijaraga berishlari va hatto sotishlari ham ʻ mumkin edi. XII asr oxiriga kelib. ko‘p jamoalar senyorlarga qarshi kurashdan g‘olib chiqib, o‘zini o‘zi boshqarishga erishadi. Bu davrda shaharlar ko‘pincha dehqon jamoalariga umumiy dushman bo‘lgan feodallarga qarshi kurashda yordam bergan. Ularning yordami bilan dehqon jamoalari ustidan sud hokimiyati va ayrim feodal soliqlarini undirish huquqi feodallardan tortib olindi 2 . Feodallar hokimiyatidan xalos bo‘lgan qishloq jamoalari esa to‘liq mustaqillikka erisha olmadilar yoki juda qisqa vaqt ichida undan bahramand bo‘lmadilar. Qoidaga ko‘ra, ular tez orada qo‘shni shaharlar tomonidan o‘z 2 Н.Г.Чернишевского История Средних Веков Том 1. 1977. 260-263 Б. 4 anchagina saqlanib qolgan bo‘lib, bulardan qisman otliq, qisman piyoda harbiy lashkarlar tuzildi. Shu tufayli Saksoniya gersogligi boshqa gersogliklarga nisbatan ancha mustaqil gersoglik edi. Genrix I keng miqyosda agressiv tashqi siyosat yurita boshladi. Genrix I zamonida Germaniya hududi g‘arbga va sharqqa qarab kengaytirildi. Fransuz Karolinglarining zaifligidan foydalanib, Genrix I ulardan Lotaringiyani tortib oldi. Sharqda esa u, Elba daryosi bo‘yida yashagan g‘arbiy slavyanlarga qarshi agressiya Genrix I Elbadan o‘tib, slavyan qabilalari bo‘lmish lyutichlar yeriga bostirib kirdi 17 . Nemislar slavyanlarning Branibor nomli qal’asini bosib oldi va unga Brandenburg deb nom berildi. Elbaning narigi yog‘idagi bosib olingan yerlar nemislarning yanada sharqqa tomon hujum qilishi (Grang nach Osten) uchun platsdarm ya’ni o‘ziga xos harbiy sinov maydoni vazifasini otadi. Shunday qilib, Genrix I nemislar tomonidan slavyanlar olamiga qarshi olib borilgan qonli urushlar davrini boshlab berdi. Genrix I sharqda slavyanlardan tashqari yana vengrlarga qarshi ham urush olib bordi. 933-yilda u, Merzeburgga yaqin bir joyda vengrlarga qattiq zarba berdi. Slavyanlarga va vengrlarga qarshi kurash vaqtida Genrix I erkin dehqonlarning yuqori tabaqalaridan, qisman ministeriallardan olinadigan ritsarlar sonini ko‘paytirishga harakat qildi. Mudofaaning ikkinchi bir vositasi sifatida, u juda ko‘p qal’alar—burglar (ayniqsa, Saksoniya gersogligi hududida) qurdirdi; bu qal’alarning bir qismi keyincha savdo-sanoat shaharlariga aylandi. Otton I ning idora qilishi. Genrix I ning o‘g‘li Otton I (936—973) qirol hokimiyatini mustahkamlashni davom ettirdi. U, dastavval boshqa gersoglar ustidan nazoratni kuchaytirdi, buning uchun nikoh va boshqa qarindoshlik aloqalaridan foydalandi. Qirol ta’sirini butun mamlakatga yoyishning ikkinchi bir usuli yepiskoplik sistemasi bo‘ldi. Otton cherkov bilan do‘stona aloqa bog‘ladi.U yepiskoplarga keng miqyosda immunitet huquqlar berdi va ularga juda ko‘plab yer ulashdi.Shu bilan birga yepiskoplarni ham uning o‘zi tayinlardi. Cherkov yerlaridan keladigan daromadlardan qirol xazinasiga kopdan-kop hissalar ajratildi. Shunday qilib, 17 А.Л.Ястребицкая Западная Европа ХІ,ХV вв.М.'Искусства'.148 c 20

IX-XI asrlarda Germaniya Italiya Ispaniya kurs ishi

Купить