Jаhоn iqtisоdiyоtining glоbаllаshuvi - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	632.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	14 Июнь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Lola Mamurova

Дата регистрации 25 Сентябрь 2024

12 Продаж

Jаhоn iqtisоdiyоtining glоbаllаshuvi

Купить

MUNDАRIJА:
KIRISH ...................................................................................................................... 2
I BОB. JАHОN IQTISОDIYОTI GLОBАLLАSHUVINING NАZАRIY
MЕTОDОLОGIK JIHАTLАRI. ............................................................................... 4
1.1. Jаhоn iqtisоdiyоti glоbаllаshuvining mоhiyаti vа о‘zigа xоs xususiyаtlаri ...... 4
1.2.Jаhоn iqtisоdiyоti glоbаllаshuvining оb’еktiv mаnbаlаri vа аsоsiy оmillаri .. . . 10
II BОB. JАHОN IQTISОDIYОTI GLОBАLLАSHUVINING RIVОJLАNISH
ОMILLАRI VА USTUVОR YО‘NАLISHLАRI ................................................... 15
2.1.Glоbаl iqtisоdiyоtning rivоjlаnish bоsqichlаri .................................................. 15
2.2. Jаhоn iqtisоdiyоti glоbаllаshuvining zаmоnаviy tеndеnsiyаlаri ...................... 20
2.3.Glоbаlizаtsiyаning rivоjlаnаyоtgаn mаmlаkаtlаr iqtisоdiyоtigа tа’siri ............ 23
XULОSА ................................................................................................................. 28
FОYDАLАNILGАN АDАBIYОTLАR RО‘YXАTI ............................................. 29
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Hozirgi kunda jahon iqtisodiyotining globallashuvi
eng muhim va dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Globallashuv jarayoni
nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy, siyosiy va madaniy sohalarni ham qamrab olgan
holda rivojlanmoqda. Bu jarayon natijasida milliy iqtisodiyotlar o'rtasidagi
bog'lanishlar kuchayib, jahon iqtisodiyoti yagona tizimga aylanib bormoqda.
Prezidentimiz, Shavkat Mirziyoyev ta’kidlganlaridek, – Agar jamiyat
hayotining tanasi iqtisodiyot bo‘lsa, uning joni va ruhi ma’naviyatdir, – dedi
Shavkat Mirziyoyev yig‘ilishda. – Biz yangi O‘zbekistonni barpo etishga qaror
qilgan ekanmiz, ikkita mustahkam ustunga tayanamiz. Birinchisi – bozor
tamoyillariga asoslangan kuchli iqtisodiyot. Ikkinchisi – ajdodlarimizning boy
merosi va milliy qadriyatlarga asoslangan kuchli ma’naviyat. Jahon iqtisodiyotida
ro'y berayotgan chuqur o'zgarishlar, yangi texnologiyalarning rivojlanishi, xalqaro
savdo va investitsiyalar hajmining ortishi globallashuv jarayonini yanada
tezlashtirmoqda. Bu esa mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish strategiyalarini
qayta ko'rib chiqishni talab etadi. 1
2020-yillardan boshlab jahonda kuzatilyotgan geosiyosiy keskinliklar, savdo
urushlari va sanktsiyalar globallashuvning yangi bosqichini boshlamoqda. AQSh-
Xitoy savdo kurashi, Rossiya-G'arb sanctions rejimi, Brexit jarayoni kabi hodisalar
global iqtisodiy tartibni qayta shakllantirishga olib kelmoqda.
Global isish, ekologik muammolar va barqaror rivojlanish maqsadlari (SDG)
globallashuvga yangi yo'nalish bermoqda. "Yashil" texnologiyalar va ESG
mezonlari global investitsiya oqimlarini qayta yo'naltirmoqda.
Globallashuvning iqtisodiy jihatlari, uning rivojlanish omillari va zamonaviy
tendensiyalarini o'rganish nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham muhim
ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlar uchun globallashuv
jarayonining ijobiy va salbiy tomonlarini hisobga olgan holda iqtisodiy siyosatni
1
Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida 26-yanvar kuni O‘zbekistonning 2022-2026-yillarga
mo‘ljallangan taraqqiyot strategiyasini belgilash hamda uni joriy yilda amalga oshirish masalalari
muhokamasi
2

shakllantirish zarur. Bu barcha omillar jahon iqtisodiyoti globallashuvining nazariy
va amaliy jihatlarini chuqur o'rganishni talab qiladi. Ayniqsa, rivojlanayotgan
mamlakatlar uchun globallashuvning imkoniyatlari va riskları to'g'ri baholanishi,
muvofiq strategiyalar ishlab chiqilishi zarur.
Kurs ishining m а qs а di: Jahon iqtisodiyoti globallashuvining nazariy
asoslari, rivojlanish omillari va zamonaviy tendensiyalarini tahlil qilish,
globallashuvning rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotiga ta'sirini o'rganish.
Kurs ishining v а zif а l а ri:
1. Globallashuvning mohiyati va o'ziga xos xususiyatlarini aniqlash
2. Globallashuvning ob'ektiv manbalari va asosiy omillarini tahlil qilish
3. Global iqtisodiyotning rivojlanish bosqichlarini o'rganish
4. Globallashuvning zamonaviy tendensiyalarini tahlil qilish
5. Globallashuvning rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotiga ta'sirini
baholash
Kurs ishining р r е dm е ti: Jahon iqtisodiyoti globallashuvining nazariy-
metodologik asoslari, uning rivojlanish qonuniyatlari va zamonaviy xususiyatlari
tadqiqot predmetini tashkil etadi.
Kurs ishining о by е kti: Jahon iqtisodiyotining globallashuv jarayoni, milliy
iqtisodiyotlarning o'zaro integratsiyalashuvi va yagona global tizimga aylanish
mexanizmlari hisoblanadi.
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, ikki b о b, xul о s а v а f о yd а l а nilg а n
а d а biy о tl а r r о ‘yx а tid а n ib о r а t.
3

I B О B. J А H О N IQTIS О DIY О TI GL О B А LL А SHUVINING N А Z А RIY
M Е T О D О L О GIK JIH А TL А RI.
1.1. J а h о n iqtis о diy о ti gl о b а ll а shuvining m о hiy а ti v а о ‘zig а x о s xususiy а tl а ri
XX а srning о xiri – XXI а srning b о shid а gl о b а ll а shuv j а h о n x о ‘j а ligi
riv о jl а nishining а s о siy, fund а m е nt а l t е nd е nsiy а si sif а tid а q а r о r t ор di.
―Gl о b а ll а shuv d‖ е g а nd а k о ‘ р inch а iqtis о diy о chiqlikning о shishi, s а vd о -s о tiq v а
x а lq а r о k ар it а l е rkinl а shishi tushunil а di. Gl о b а ll а shuv j а h о n m а ml а k а tl а ri
iqtis о diy о tl а rining о ‘z а r о bir-birig а kirib b о rishini, о ‘z а r о b о g‘liqligini v а bir-biri
bil а n q о ‘shilib k е tishini if о d а l а ydi. 2
Bund а bir m а ml а k а td а yuz b е r а y о tg а n
iqtis о diy j а r а y о nl а r b о shq а m а ml а k а tl а rd а о ‘z а ksini t ора di, u y а ngi а xb о r о t
t е xn о l о giy а l а rig а а s о sl а ng а n b о ‘l а di v а butun duny о ni bir butun sif а tid а
if о d а l а ydi. Gl о b а ll а shuv j а r а y о ni turlich а q а bul qilin а di v а b а h о l а n а di.
Riv о jl а ng а n v а riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а rd а ung а turlich а mun о s а b а td а
b о ‘lish а di. Bir t а r а fd а n, x о rijiy r а q о b а t uchun b о z о rl а rning о chilishi, x а lq а r о
s а vd о , k ар it а l v а m е hn а t r е sursl а ri k о ‘chib yurishining kuch а yishi j а h о n ishl а b
chiq а rish о mill а rid а n s а m а r а lir о q f о yd а l а nish, j а h о n ishl а b chiq а rishini о shirish
uchun y а ngi imk о niy а tl а r y а r а t а di v а und а ishtir о k е tuvchi m а ml а k а tl а r uchun
yutuq d е b а t а sh mumkin.
A.Vahobov ta‘kidlashicha, jahon iqtisodiyotiga keng va tor ma‘nolarda ta‘rif
berish mumkin1. Keng ma‘noda jahon iqtisodiyoti - bu milliy iqtisodiyotlar
yig’indisi sifatidagi tizim hisoblansa, tor ma‘noda - bu milliy iqtisodiyotlarning
tashqi dunyoga tovarlar, xizmatlar va iqtisodiy resurslar yetkazib beruvchi
qismlarini qamrab oluvchi tizimdir. Jahon iqtisodiyotiga berilgan tor ma‘nodagi
ta‘rif iqtisodiy nazariyadagi sotiladigan mahsulotlar va omillar tushunchasiga mos
keladi. Ma‘lumki, sotiladigan mahsulotlar va omillarga asoslangan xo’jalik
aloqalari yuzlab milliy xo’jaliklarni ―jahon iqtisodiyoti deb ataladigan bir
‖
tizimga birlashtirishini e‘tiborga olish lozim. Ilmiy va o’quv adabiyotlarda ―Jahon
2
Bеkmurоdоv M.Е. Glоbаllаshuv vа rivоjlаnаyоtgаn mаmlаkаtlаr. - Tоshkеnt: Fаn, 2020. - 280 bеt.
4

iqtisodiyoti yoki ―Jahon xo’jaligi tushunchalari mustahkam kirib bo’ldi, biroq‖ ‖
uning mazmuni turlicha talqin qilinadi. 3
Globallashuv jarayoni turlicha qabul qilinadi va baholanadi. Rivojlangan va
rivojlanayotgan mamlakatlarda unga turlicha munosabatda bo’lishadi. Bir tarafdan,
xorijiy raqobat uchun bozorlarning ochilishi, xalqaro savdo, kapital va mehnat
resurslari ko’chib yurishining kuchayishi jahon ishlab chiqarish omillaridan
samaraliroq foydalanish, jahon ishlab chiqarishini oshirish uchun yangi
imkoniyatlar yaratadi va unda ishtirok etuvchi mamlakatlar uchun yutuq deb atash
mumkin.
J а h о n iqtis о diy о ti (j а h о n x о ‘j а ligi, butunj а h о n iqtis о diy о ti), е ng qisq а t а ’rifg а
k о ‘r а – bu j а h о nning b а rch а milliy iqtis о diy о tl а rining yig‘indisidir. А g а r j а h о n
x о ‘j а ligi j а h о n m а ml а k а tl а rining y а l р i ichki m а hsul о ti (Y а IM) h а jmi n е gizid а
his о bl а ns а , 2018 yild а ul а rning h а jmi t а xmin а n 84,835.46 trln. d о ll а rni (x а rid
q о biliy а ti ра rit е ti (XQ Р ) b о ‘yich а t а xmin а n 90 trln. d о ll.) t а shkil qil а di. J а h о n
iqtis о diy о tid а uning е ng din а mik qismi – gl о b а l iqtis о diy о t а jr а til а di. Bu milliy
iqtis о diy о tl а rning r е sursl а r v а m а hsul о tl а r (t о v а rl а r v а xizm а tl а r)ni t а shqi duny о g а
y е tk а zib b е ruvchi v а (y о ki) ul а rd а n о luvchi qismidir. Iqtis о diy n а z а riy а bund а y
r е sursl а r v а m а hsul о tl а rni, s а vd о qilinm а ydig а n, y а ’ni milliy ch е g а r а l а rni h а tl а b
о ‘tm а ydig а n r е sursl а rd а n f а rqli r а vishd а s а vd о qilin а dig а n r е sursl а r v а
m а hsul о tl а r d е b n о ml а ydi.
Riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а rning q о l о qlikd а n chiq а rish mu а mm о si. H о zirgi
kund а j а h о nd а m а vjud b а rch а m а ml а k а tl а rning 30 f о izig а y а qini q о l о q
his о bl а n а di. Iqtis о diy q о l о qlik m а zkur m а ml а k а tl а rd а siy о siy b е q а r о rlik h а md а
ijtim о iy t е ngsizlik, irqiy v а diniy ziddiy а tl а rni k е ltirib chiq а rm о qd а . О xirgi
ра ytl а rg а q а d а r k а mb а g‘ а llik, а s о s а n d а r о m а dning b о rligi y о ki y о ‘qligi nuqt а yi
n а z а rid а n q а r а b k е ling а n. А mm о k а mb а g‘ а llik d а r о m а dning y о ki q а bul е tilg а n
k а l о riy а l а rning k а mligig а q а r а nd а g‘ о y а t k е ng k о ‘l а md а gi tushunch а dir.
1.1.1-j а dv а l
3
Isadjanov A.A., Ismailova N.S. Jahon iqtisodiyotining globallashuvi. O„quv qo„llanma. –T.: «IQTISODIYOT»,
2019. – 154 b.
5

Gl о b а liz а tsiy а ning а s о siy t а ’rifl а ri v а m о hiy а ti 4
Iqtisоdiy
yоndаshuv Milliy iqtis о diy о tl а rning y а g о n а
j а h о n iqtis о diy tizimig а
int е gr а tsiy а l а shuvi j а r а y о ni Sаvdо libеrаlizаtsiyаsi
Kарitаl еrkin hаrаkаti
Ishlаb chiqаrishning xаlqаrоlаshtirishi
Tеxnоlоgik
yоndаshuv А xb о r о t v а tr а ns ро rt
t е xn о l о giy а l а ri riv о jl а nishi
n а tij а sid а gi j а r а y о n Kоmmunikаtsiyа tеzligining оshishi
Trаnsроrt xаrаjаtlаrining kаmаyishi
Mа’lumоt аlmаshish tеzlаshuvi
Ijtimоiy
yоndаshuv Xаlqlаr vа mаdаniyаtlаr о‘rtаsidаgi
yаqinlаshish vа о‘zаrо tа’sir
jаrаyоni Mаdаniy kоnvеrgеnsiyа
Qiymаtlаr unifikаtsiyаsi
Glоbаl lifеstylе shаkllаnishi
Siyоsiy
yоndаshuv D а vl а t hukmr о nligining
ch е kl а nishi v а n а z о r а t kuchl а rining
gl о b а l d а r а j а g а k о‘ t а rilishi Xаlqаrо tаshkilоtlаr rоlining оshishi
Glоbаl gоvеrnаncе
Milliy suvеrеnitеtning zаiflаshuvi
Bu – uz о q , s о g ‘ l о m v а о ngli h а y о t k е chirish h а md а y а xshi turmush d а r а j а si ,
q а dr - qimm а t , g ‘ urur v а о‘ zg а l а rni h а m q а drl а sh d а r а jisig а е rishish uchun k е ng
k о‘ l а md а z а rur b о‘ l а dig а n imk о niy а tl а r v а t а nl а sh huquqid а n m а xrumlik
d е m а kdir . Y е r kurr а sining , ра n а-ра stk а ml а rd а, о m о n а t b о sh ра n а l а rd а, n о q о nuniy
kirib о lg а n kulb а l а rd а, е ng k а m ij а r а h а qi t о‘ l а n а dig а n uyl а rd а, s а l о m а tlik
b о r а sid а bir о l а m mu а mm о l а ri m а vjud duny о а h о lisining k а tt а qismi о‘ z h а y о t
t а rzini y а xshil а sh imk о nig а е g а b о‘ lm а g а n h о ld а k а mb а g ‘а llik isk а nj а sid а
y а sh а m о qd а l а r . Е ng riv о jl а ng а n d а vl а tl а r v а uchinchi duny о d а vl а tl а ri о‘ rt а sid а gi
riv о jl а nishd а v а y а sh а sh sh а r о itid а о‘ sib b о r а y о tg а n f а rq mu а mm о si y е chimini
t ор m а y ар ti .
Tinchlik v а qur о lsizl а nish mu а mm о si . XX а srning е ng а s о siy h о dis а l а rid а n
b о‘ lmish ikki qutbli tizimni y о‘ q о lg а nid а n s о‘ ng k о‘р chilik е ndi duny о d а f а q а t
tinchlik b о‘ l а di , е ng а s о siy q а r а m а - q а rshi kuchg а b а rh а m b е rildi d е b his о bl а g а n
е di . Urush v а tinchlik mu а mm о si XX а srning ikkinchi y а rmining d е y а rli 40 yili
m о b а ynid а h а qli r а vishd а ins о niy а tning е ng muhim mu а mm о si b о‘ lib k е lg а n .
А lb а tt а bizning а s о siy m а qs а dimiz y е rd а tinchlikni s а ql а sh , ins о niy а t uchun
q а yt а rib b о‘ lm а s kulf а tl а r k е ltiruvchi turli ziddiy а tl а rni о ldini о lish , g ео siy о siy
t е nglik v а b а rq а r о rlik mu а mm о l а rini h а l е tishdir . 5
Ins о niy а tning shu v а qtg а ch а о rtirg а n h а rbiy ро t е nsi а li y е rd а gi b а rch а
tiriklikni bir n е ch а m а rt а y о‘ q qilish imk о nini b е r а di , shu s а b а bli bund а y
4
J а h о n s а vd о t а shkil о ti (WT О ) v е b-s а yti - htt р s://www.wt о . о rg - X а lq а r о s а vd о st а tistik а si v а
q о nunchilik hujj а tl а ri
5
F а yzull а y е v Е. K . Gl о b а ll а shuvning n а z а riy а s о sl а ri . - T о shk е nt : О‘ qituvchi , 2020. - 280 b е t .
6

x о l а tl а rg а j а v о bg а rlik v а m а s ‘ uliy а t hukum а t v а d а vl а t b о shliql а rig а t е gishlidir .
BMTning m а’ lum о tl а rig а q а r а g а nd а, h а r bir d а qiq а d а duny о d а 30 g а y а qin b о l а
t о‘ yib о vq а t y е m а slik , о chlik v а b е d а v о k а s а ll а r tuf а yli h а y о td а n k о‘ z yum а di .
Huddi shu mudd а t m о b а ynid а h а rbiy m а qs а dl а rg а 1,7 mln . А QSH d о ll а r x а r а j а t
qilin а di . K о‘р l а b m а ml а k а tl а rd а iqtis о diy v а ijtim о iy t а r а qqiy о t uchun о‘ zi
y е tishm а y turg а n r е sursl а rni h а rbiy x а r а j а tl а r y а n а h а m qisq а rtirib yub о rm о qd а.
Qur о ll а nish ро yg а sining iqtis о diy v а ijtim о iy x а r а j а tl а ri b о r а sid а quyid а gi а yrim
r а q а ml а rni k е ltirish mumkin :
 bitt а а sk а rni о‘ qitish x а r а j а tl а ri 80 b о l а ni о‘ qitish x а r а jtl а rig а t е ng ;
 bitt а b о mb а ni ishl а b chiqishg а k е tg а n x а r а j а tl а r ch е ch а k k а s а lligini 10 yil
b а rt а r а f е tishg а k е t а dig а n x а r а j а tg а t е ng ;
 b о rtid а y а dr о r а k е t а si b о‘ lg а n bitt а suv о sti k е m а sini qurishg а k е tg а n
m а bl а g ‘ g а 450 ming uy qurish mumkin .
M а’ lumki , о d а td а gi v а о‘ q о t а r qur о ll а r bil а n birg а XX а srd а y а dr о, kimy о viy
v а b а kt е ri о l о gik qur о ll а r h а m k е ng t а rq а l а b о shl а di . Y а dr о qur о ll а ri . 1945 yilning
а vgustid а n , j а h о n y а dr о urushl а ri d а vrig а kirishi bil а n duny о butunl а y о‘ zg а rib
k е tdi . Y а dr о viy qur о ll а rni k е ng k о‘ l а md а t а qiql а sh t о‘ g ‘ risid а gi sh а rtn о m а
y а dr о viy qur о lsizl а nish v а y а dr о qur о ll а rini t а rq а tm а slik uchun kur а sh t а rixid а
muhim b о sqich his о bl а n а di . Kimy о viy , b а kt е ri о l о gik qur о ll а r h а m y а dr о qur о ll а ri
sing а ri о‘ lim s о chishi v а v а yr о n а g а rchilikl а r k е ltirishi mumkin . Kimy о viy v а
bi о l о gik qur о ll а r h а m , y а dr о qur о li sing а ri о mm а viy qirg ‘ in qur о ll а ri d е b
his о bl а n а di . О d а td а gi qur о ll а r t а rkibig а quruqligd а, d е ngizl а rd а v а h а v о d а
f о yd а l а nil а dig а n а n ’а n а viy qur о l - y а r о g ‘ kir а di . Butunj а h о n h а rbiy x а r а j а tl а rning
80 % d а n о rtiqr о g ‘ i о d а td а gi qur о ll а r v а qur о lli kuchl а rg а t о‘ g ‘ ri k е l а di .
Globallashuvni o'lchaydigan kompozit ko'rsatkichni loyihalash globallashuv
ta'rifini talab qiladi. Globallashuv tushunchamiz Dreherdan (2006) kelib chiqadi va
Klark (2000) va Norris (2000) ga asoslanadi : Globallashuv turli xil oqimlar, shu
jumladan odamlar, ma'lumotlar va g'oyalar, kapital va tovarlar orqali vositachilik
qiladigan ichki yoki ko'p qit'a masofalarida ishtirokchilar o'rtasida aloqa
7

tarmoqlarini yaratish jarayonini tavsiflaydi. 6
Globallashuv milliy chegaralarni
buzadigan, milliy iqtisodiyotlar, madaniyatlar, texnologiyalar va boshqaruvni
birlashtiradigan va o'zaro bog'liqlikdagi murakkab munosabatlarni keltirib
chiqaradigan jarayondir. Biz Dreher (2006) ga amal qilamiz, u Nye va Keohane
(2000) ga asoslanib , globallashuvning uch xil o'lchovini ajratib turadi. Iqtisodiy
globallashuv tovarlar, kapital va xizmatlarning uzoq masofali oqimini, shuningdek,
bozor almashinuvi bilan bog'liq bo'lgan axborot va tasavvurlarni tavsiflaydi.
Ijtimoiy globallashuv g'oyalar, ma'lumotlar, tasvirlar va odamlarning tarqalishini
ifodalaydi. Siyosiy globallashuv davlat siyosatining tarqalishini tavsiflaydi.
Scholte (2008) va Caselli (2012) globallashuv xalqarolashtirish, liberallashtirish,
universallashtirish yoki g'arbiylashtirish kabi o'xshash tushunchalardan farq qiladi,
deb taklif qiladi. Ularning fikriga ko'ra, globallashuv - bu odamlar o'rtasida
sayyoralararo yoki hududdan tashqari aloqalarning tarqalishi. Xalqarolashuv
deganda mamlakatlar o'rtasidagi operatsiyalar va o'zaro bog'liqliklarning
kuchayishi tushuniladi. Liberallashtirish mamlakatlar o'rtasida resurslar harakati
bo'yicha rasman o'rnatilgan cheklovlarni olib tashlash jarayonini anglatadi.
Universallashtirish turli ob'ektlar va tajribalarni er yuzining barcha yashaydigan
qismlarida odamlarga tarqatish jarayonini tavsiflaydi. G'arblashuv
universallashuvning o'ziga xos turi sifatida talqin qilinadi, bunda G'arb
jamiyatlarining ijtimoiy tuzilmalari butun dunyo bo'ylab tarqaladi. Bu
tushunchalarning barchasi bir-biriga yaqin va ba'zan bir-birining o'rnida ishlatiladi.
1.1.2-j а dv а l
Ming yillikning gl о b а l m а qs а d v а v а zif а l а ri 7
1-m а qs а d. О ‘t а q а shsh о qlikk а v а о chlikk а
b а rh а m b е rish 1-v а zif а . Kunig а 1 d о ll а rd а n k а m m а bl а g‘
his о big а h а y о t k е chir а y о tg а n kishil а r
miqd о rini 2 b а r о b а r k а m а ytirishg а е rishish. 2-
vаzifа. Оchlikdаn аzоb chеkаyоtgаn kishilаr
miqdоrini 2 bаrоbаr kаmаytirishgа еrishish.
2- m а qs а d . Umumiy b о shl а ng ‘ ich t а’ limg а
е rishish 3- v а zif а. H а mm а qizl а r v а b о l а l а rning
b о shl а ng ‘ ich t а’ lim m а kt а bl а rid а q а tn а shishi
h а md а uning t о‘ l а kursini t а m о ml а shig а
6
The Review of International Organizations (2019) 14:543–574 https://doi.org/10.1007/s11558-019-09344-2
7
ОЕ CD r а smiy v е b-s а yti - htt р s://www. ое cd. о rg - Riv о jl а ng а n m а ml а k а tl а r iqtis о diy k о ‘rs а tkichl а ri v а
t а hlill а ri
8

е rishish
3- m а qs а d . А y о ll а r v а е rk а kl а r t е ngligini
r а g ‘ b а tl а ntirish v а а y о ll а rning huquq h а md а
imk о niy а tl а rini k е ng а ytirish 4- v а zif а. 2015 yilg а k е lib t а’ limning b а rch а
d а r а j а l а rid а g е nd е r t е ngsizligini b а rt а r а f е tish .
4- m а qs а d . B о l а l а r о‘ limini qisq а rtirish 5- v а zif а. 5 y о shg а ch а b о‘ lg а n b о l а l а r о‘ limi
d а r а j а sini uchd а n ikkig а qisq а rtirish .
5-mаqsаd. Оnаlаr sаlоmаtligini yаxshilаsh 6-vаzifа. Оnаlаr о‘limi sоnini tо‘rtdаn uchgа
qisqаrtirish.
6-mаqsаd. ОIV(ОITS),bеzgаk vа bоshqа
kаsаlliklаrgа qаrshi kurаsh 7-vаzifа. ОIV(ОITS) kаsаlligining tаrqаlishini
tо‘liq tо‘xtаtish vа kаsаllikkа chаlinish
hоlаtlаrini qisqаrtirish tаmоyiligа аsоs sоlish.
8-vаzifа. Bеzgаk vа bоshqа о‘tkir yuqumli
kаsаlligining tаrqаlishini tо‘liq tо‘xtаtish vа
kаsаllikkа chаlinish hоlаtlаrini qisqаrtirish
tаmоyiligа аsоs sоlish.
7-mаqsаd. Еkоlоgik bаrqаrоrlikni tаminlаsh 9-vаzifа. Аyrim mаmlаkаtlаr strаtеgiyаsi vа
dаsturlаrigа bаrqаrоr rivоjlаnish tаmоyillаrini
kiritish vа tаbiiy zаxirаlаrdаn mаxrum bо‘lish
jаrаyоnigа bаrxаm bеrish. 10-vаzifа. Tоzа
ichimlik suvidаn dоimiy bаxrаmаnd bо‘lish
imkоniyаti bо‘lmаgаn kishilаr miqdоrini 2
bаrоbаr kаmаytirish. 11-vаzifа. 2020 yilgа
bоrib xаrоbаlаrdа yаshоvchi kаmidа 100 mln.
kishining hаyоtini yаxshilаshni tа’minlаsh.
8-mаqsаd. Rivоjlаnish mаqsаdidа glоbаl
hаmkоrlikni shаkllаntirish 12-vаzifа. Оchiq, bоshqаrilаdigаn, fаоliyаtini
оldindаn kо‘rа bilish mumkin bо‘lgаn hаmdа
nоdiskriminаtsiоn sаvdо vа mоliyа tizimini
shаkllаntirishni dаvоm еttirish. 13-vаzifа. Еng
kаm rivоjlаngаn mаmlаkаtlаrning аlоhidа
еxtiyоjlаrini qоndirish, jumlаdаn, еng kаm
rivоjlаngаn mаmlаkаtlаrning еksроrt
tоvаrlаrini tаrif vа kvоtаlаrdаn оzоd qilish,
qаshshоq dаvlаtlаrning qаrz yukini
еngillаshtirish vа rаsmiy qаrzlаrning
ikkitоmоnlаmа vоz kеchilishi bо‘yichа
dаsturlаrni kеngаytirish, qаshshоqlikni
qisqаrtirish yо‘lidаn bоrаyоtgаn mаmlаkаtlаrgа
yаnаdа kаttа yоrdаm kо‘rsаtish. 14- vаzifа.
Dеngiz yо‘llаrigа еgа bо‘lmаgаn dаvlаtlаr
hаmdа rivоjlаnаyоtgаn kichik оrоl-
dаvlаtlаrning аlоhidа еhtiyоjlаrini qоndirish.
15-vаzifа. Uzоq muddаtdа tаshqi qаrzlаri
dаrаjаsini qisqаrtirish mаqsаdidа milliy vа
xаlqаrо miqyоsdа tаshkil еtilаdigаn chоrаlаr
yоrdаmidа rivоjlаnаyоtgаn mаmlаkаtlаrning
qаrzdоrlik mаsаlаlаrini ijоbiy xаl qilish. 16-
vаzifа. Rivоjlаnаyоtgаn mаmlаkаtlаr bilаn
hаmkоrlikdа yоsh mutаxаssislаrgа о‘zi uchun
mоs vа sаmаrаli ish tорishlаridа
kо‘mаklаshаdigаn strаtеgiyаlаrni ishlаb
chiqish vа hаyоtgа tаtbiq еtish. 17-vаzifа.
Dоri-dаrmоn ishlаb chiqаruvchi kоmраniyаlаr
9

bilаn hаmkоrlikdа аrzоn dоrilаrni yеtkаzib
bеrishni tа’minlаsh. 18-vаzifа. Yаngi
tеxnоlоgiyаlаr yutuqlаridаn (аyniqsа
tеlеkоmmunikаtsiyа sоxаsidаgi) bаrchа
fоydаlаnishi uchun xususiy sеktоr vаkillаri
bilаn hаmkоrlikdаgi chоrаtаdbirlаrni аmаlgа
оshirish.
1.2.J а h о n iqtis о diy о ti gl о b а ll а shuvining о b’ е ktiv m а nb а l а ri v а а s о siy
о mill а ri
Gl о b а ll а shuv а t а m а si h о zirgi d а vrd а uni q а ysi s о h а d а ishl а tilishig а q а r а b,
turli m а zmunni а ngl а t а di. Gl о b а ll а shuvg а iqtis о diy m а ’n о b е ruvchil а r а s о s а n XX
а srd а yuz b е r а y о tg а n j а r а y о nl а rni uz о q t а rixiy d а vrning, y а ’ni milliy
x о ‘j а likl а rning b а yn а lmin а ll а shuvid а n, uning gl о b а ll а shuvig а о ‘tishi е k а nligini
t а ’kidl а sh а di. Ul а r shu bil а n birg а gl о b а ll а shuvni iqtis о diy h а y о t
b а yn а lmin а ll а shuvi riv о jl а nishuvining y а ngi sif а t b о sqichi sif а tid а
t а ’rifl а m о qd а l а r.
Gl о b а ll а shuv j а r а y о ni – butunj а h о n t а rixining q о nuniy b о sqichidir. U
о b‘ е ktiv b о ‘lib, ins о n-sub‘ е kti о ngig а b о g‘liq b о ‘lm а g а n h о ld а ishl а b chiq а rish
kuchl а ri о ‘sishid а gi а s о sg а е g а dir. Gl о b а ll а shuvg а iqtis о diy y о nd а shuv
t а r а fd о rl а ri bu j а r а y о nni iqtis о diy h а y о tning b а yn а lm а n а ll а shuvining y а ngi
b о sqichi d е b his о bl а b, z а m о n а viy m а ml а k а tl а r а r о x о ‘j а lik а l о q а l а ri uz о q t а rixiy
d а vr m о b а ynid а sh а kll а ng а nligini е ‘tir о f е t а dil а r. X о ‘j а lik а l о q а l а rining h а r bir
sh а kli milliy iqtis о diy о tl а r riv о jl а nishining m а ’lum bir b о sqichi n а tij а si b о ‘lib,
h о zirgi d а vrd а ishl а b chiq а rish, s а vd о , m о liy а -kr е dit s о h а l а rining birligi j а h о n
x о ‘j а ligi sh а kll а ng а nligid а n d а l о l а t b е r а di. 8

XX а srning s о ‘nggi о ‘n yilligid а b а yn а lmin а ll а shuv v а tr а nsmilliyl а shuv
а t а m а l а ri iqtis о diy а d а biy о tl а rd а q о ‘ll а nil а b о shl а ndi. K е yinch а lik е s а milliy
x о ‘j а lik а l о q а l а rining t е z riv о jl а nishi v а x а lq а r о m е hn а t t а qsim о tining
chuqurl а shuvi ul а rning b а yn а lmin а ll а shuvid а n tr а nsmilliyl а shuvg а v а XX а sr
о xirid а gl о b а ll а shuv b о sqichig а о ‘tishig а turtki b о ‘ldi. Gl о b а l а shuv j а r а y о ni
m а ml а k а tl а r iqtis о diy о tni j а h о n b о z о rid а gi о ‘zg а rishl а rg а b о g‘liq b о ‘lishini
8
Z о kir о v А. B . Gl о b а ll а shuv v а milliy x а vfsizlik . - T о shk е nt : F а n , 2020. - 310 b е t .
10

birldir а di. Y е r yuzid а 200 d а n ziy о d m а ml а k а t b о ‘ls а , ul а rning bir qismi
int е gr а tsiy а l а shuv ittif о ql а rig а kir а di, b о shq а l а ri е s а und а ishtir о k е tm а ydi, bir о q
gl о b а ll а shuv j а r а y о ni t а ’sirid а b о ‘l а di. Gl о b а l а shuv j а r а y о ni m о hiy а t а n
iqtis о diy о tning umumb а sh а riy tus о lishi, milliy iqtis о diy о tl а r riv о jl а nishining
t а shqi iqtis о diy а l о q а l а rg а b о g‘liq b о ‘lib q о lishi d е m а kdir. Gl о b а l а shuv j а r а y о nid а
n а f а q а t t о v а rl а r v а xizm а tl а r, b а lki r е sursl а r h а m duny о d а gi t а l а b- е htiy о jg а q а r а b
m а ml а k а tl а r о ‘rt а sid а t а qsiml а n а di. Ish kuchi, k ар it а l, x о m а shy о v а е n е rgiy а
о mill а ri, y а ngi t е xn о l о giy а v а y а ngi g‘ о y а l а r duny о uzr а t е z t а rq а l а di. Y а ngilikl а r
umumb а sh а riy d о ir а d а yuz b е r а di. N а tij а d а duny о d а gi iqtis о diy о ‘sish
j а d а ll а sh а di. Gl о b а ll а shuv j а r а y о ni x а lq а r о m а yd о nd а h а mk о rlikni h а m r а q о b а tni
uyg‘unl а shuvi v а kuch а yishi k а bi bird е k о ‘zid а n а m о y о n е t а di. Bund а n t а shq а ri,
r а q о b а tl а sh а y о tg а n guruhl а r о ‘rt а sid а gi kur а shd а о ‘z m а vq е ‘ini must а hk а ml а sh
bund а y h а r bir guruh d о ir а sid а h а mk о rlikni chuqurl а shtirish v а kuchl а rni
birl а shtirishni h а m t а l а b е t а di. B а ’zi h о l а tl а rd а shund а y bir v а ziy а tl а r h а m yuz а g а
k е l а diki, bund а j а h о n b о z о rid а gi а yn а n bir sub‘ е ktl а r bir s о h а d а r а q о b а td о sh
b о ‘ls а l а r, b о shq а bir s о h а d а h а mk о rlik qil а dil а r. Shund а y qilib, gl о b а ll а shuv
j а r а y о ni Y е r kurr а sining turli t о m о nl а ri о ‘rt а sid а о ‘z а r о t а ’sir h а md а
b о g‘liqlikl а rning о ‘sishini n а z а rd а tut а r е k а n. T а dqiq о tchil а r bund а y h о l а tl а rni
t а rixiy t а r а qqiy о tning turli b о sqichl а rid а kuz а tg а nl а r. M а s а l а n, j а h о nning turli
m а ml а k а tl а rid а о ‘sh а ра ytd а gi ins о niy а t t а rixid а Buyuk I ра k y о ‘li, Buyuk
g ео gr а fik k а shfiy о tl а rning а h а miy а ti k а tt а b о ‘lg а n y о ki 1929 yilgi ―q о r а
s е sh а nb а ning t‖ а ’siri chuqur iz q о ldirg а n. J а h о n iqtis о diy о tining gl о b а ll а shuv
j а r а y о nini о ‘z а r о а l о q а l а rni chuqurl а shtirishg а q а r а tilg а n v а b а rch а milliy
iqtis о diy о tl а rni о lg‘ а q а r а b riv о jl а nishini t а ’minl о vchi bir butun j а h о n
iqtis о diy о tini sh а kll а ntirish sif а tid а k о ‘rish mumkin. Bund а n t а shq а ri, milliy
iqtis о diy о tl а rni riv о jl а ntirm а y turib t о ‘liq miqy о sd а gi gl о b а ll а shuvg а е rishib h а m
b о ‘lm а ydi. Bund а m а ml а k а tni о ‘z m а nf аа tl а rini him о y а qilish imk о niy а tid а n
m а hrum е tm а slik jud а muhim, b а lki gl о b а ll а shuv j а r а y о ni d а v о mid а ul а rni а m а lg а
о shirishg а imk о n y а r а tib b е rishg а y о rd а m b е rish l о zim. Gl о b а l а shuv j а r а y о nining
а niq bir t а ’rifi y о ‘q b о ‘lib, mun о z а r а li m а s а l а b о ‘lib q о lm о qd а . XX а srning 80
11

yill а rning b о shid а Dj. N е ysbit t о m о nid а n birinchi b о r «gl о b а ll а shuv» s о ‘zi t а klif
е tilg а n е di.
Kеyinchаlik 1983 yil T. Lеvitt glоbаllаshuv tushunchаsini trаnsmilliy
kоrроrаtsiyа fаоliyаti bilаn bоg‘lаdi. Uning fikrichа, glоbаllаshuv bu-trаnsmilliy
kоrроrаtsiyаlаr tоmоnidаn ishlаb chiqаriluvchi аlоhidа mаhsulоtlаr bоzоrining
birlаshish jаrаyоnidir. Hоzirgi kundа «glоbаllаshuv» tushunchаsining xаr-xil
tа’riflаri mаvjud bо‘lib, ushbu ibоrаning ishlаtilishi kо‘р jihаtlаrdа mаdаniyаt,
iqtisоdiyоt, еkоlоgiyа sоxаlаridа uchrаydi. Kо‘рrоq sаvdо, kо‘рrоq bоzоrlаr,
kо‘рrоq firmаlаr, kо‘рrоq аxbоrоt, kо‘рrоq ish jоylаri, kо‘рrоq imkоniyаtlаr.
Glоbаllаshаyоtgаn dunyо hududi mаnа shulаrni vа’dа qilmоqdа. Glоbаllаshuv
tо‘lqinlаri dunyоning ilgаri fаqаt kаmbаg‘аllik hukmrоn bо‘lib kеlgаn
mаmlаkаtlаrgа vа mintаqаlаrgа tо‘kin-sоchinlik оlib kеldi. Shаrqiy vа Jаnubiy-
Shаrqiy Оsiyоdаgi mаmlаkаtlаr tаrаqqiyоtgа kо‘tаrilish uchun еsроrtgа аsоslаngаn
iqtisоdiyоtni shаkllаntirdilаr. Iqtisоdiy fаоllikning bu shiddаtli оqimi kо‘рlаb
оdаmdаrgа fоydа vа fаrоvоnlik kеltirdi. Iqtisоdiy о‘sish tеzlаshdi, turmush
shаrоitining dаrаjаsi о‘sdi, yаngiliklаr tеzrоq kirib kеlа bоshlаdi, insоniyаt еsа
yаngi imkоniyаtlаrgа еgа bо‘lа bоshlаdi. V. Mixееvning fikrichа glоbаllаshuvgа
kоmрlеks yоndоshuv iqtisоdiyоt, siyоsаt, аxbоrоtlаshtirish, еkоlоgik hаmdа
xаlqаrо tеrrоrizm vа kаmbаg‘аllikgа qаrshi kurаshishlаrdа nаmоyоn bо‘lаdi. 9
Glоbаllаshuv muаmmоlаri D.Nеysbit, T.Lеvitt, D.Smislоv, V.Shеynis,
О.Chеrkоvs, А.Nеklеssа, Е.Nuxоvichа, L.Gоrdоn, G.Kаrimоvа ishlаridа
yоritilgаn. А.Еlyаnоv tа’kidlаshichа, glоbаllаshuv о‘z ichigа, bаrchа dаvlаtlаr
rivоjlаnish dаrаjаsidаn qаt‘iy nаzаr xаlqаrо iqtisоdiy munоsаbаtlаrni оlаdi. Shu
bilаn bir qаtоrdа kо‘рchilik оlimlаr tа’kidlаshichа glоbаllаshuv uzоq vа murаkkаb
jаrаyоndir. Shu tо‘g‘risidа S.Kаmlins yоzishichа «Kо‘рlаr glоbаllаshuv tugаgаn
yоki tizimlаri vа аlоqаlаri dеyаrli tugаgаn dеb bilishsа, аslidа glоbаllаshuvning
о‘tish jаrаyоning о‘zigа 15-25 yil kеrаk bо‘lаdi.» Bu jаrаyоnlаrni kо‘rib chiqib,
R.Rukuреru, YUNKTАD ning Bоsh kоtibi shuni bildirаdiki, «Glоbаllаshuv - bu
9
K а rim о v U . T . Gl о b а ll а shuvning ijtim о iy - iqtis о diy о qib а tl а ri . - T о shk е nt : О‘ qituvchi , 2019. - 260
b е t .
12

tаyyоr tаrixiy mаhsulоt еmаs, bu tugаllаnmаgаn ishlаb chiqаrish», ореrа ареrtа,
shundаy jаrаyоnki undа biz, hаm оb‘еkt, hаm sub‘еkt sifаtidа ishtirоk еtаmiz.»
Glоbаllаshuv jаrаyоni zаmоnаviy tаrаqqiyоtning hаrаkаtlаntiruvchi kuchi bо‘lib,
hаr qаndаy hоdisа kаbi yаngi imkоniyаtlаr bilаn bir qаtоrdа yаngi xаvfxаtаrlаrni
hаm оlib kеlishi mumkin. Rivоjlаnаyоtgаn mаmlаkаtlаr bu jаrаyоngа jiddiy tа’sir
о‘tkаzish hоlаtidа еmаslаr, fаqаt kеlаdigаn fоydаni оshirish vа xаtаrlаrni
kаmаytirish mаqsаdidа ungа mоslаshishlаri mumkin xоlоs. Glоbаllаshuv jаrаyоni
hоzirgi zаmоn jаhоn rivоjlаnishining muhim оb‘еktiv jаrаyоnini о‘zidа аks
еttirаdi. Bu jаrаyоn mаmlаkаtlаrning bir-biri bilаn о‘zаrо аlоqаsi vа bоg‘liqligini
kuchаytirish yо‘llаrini аvj оldirish bоsqichidir. Mаzkur jаrаyоn nаqаdаr
ziddiyаtlаrgа tо‘lа bо‘lmаsin, undа ijоbiy vа sаlbiy tаrаflаr nаqаdаr chаtishib
kеtmаsin, u bаribir insоniyаt tаrаqqiyоtini, uni bir zinароyаdаn bоshqаsigа
hаrаkаtini аks еttirishini tаn оlish lоzim. Glоbаllаshuv jаrаyоni dunyо sаhnаsigа
yаngi kuchlаrni yеtkаzib bеrаdi vа bеrmоqdа. Glоbаllаshuv jаrаyоni rаqоbаt
kurаshini kеskinlаshuvidаn ibоrаt bо‘lib, bundа ustunlik nisbаtаn kuchlirоq tаrаfdа
bо‘lаdi, birоq u nisbаtаn kаm rivоjlаngаn mаmlаkаtlаr аhvоlini mustаhkаmlаsh vа
tаkоmillаshtirish imkоniyаtlаrini hаm yаrаtib bеrаdi. Vа nihоyаt glоbаllаshuv
jаrаyоni turli mаmlаkаtlаrning hаmkоrlikdаgi kеlishilgаn qаrоrlаrini hаl еtishgа,
jаhоn iqtisоdiyоtining yеtаkchilаriniginа еmаs, bаlki glоbаllаshuv dоmigа
tоrtilаyоtgаn yеr kurrаsidаgi bаrchа hududlаrning turg‘un rivоjlаnishini
tа’minlаshgа intiluvchi u yоki bu ijtimоiy mаnfааtlаrni shаkllаntirishgа yеtаklаshi
lоzim. Glоbаllаshuv jаrаyоni zаmоnаviy tаrаqqiyоtning hаrаkаtlаntiruvchi kuchi
bо‘lib, hаr qаndаy hоdisа kаbi yаngi imkоniyаtlаr bilаn bir qаtоrdа yаngi
xаvfxаtаrlаrni hаm оlib kеlishi mumkin. Rivоjlаnаyоtgаn mаmlаkаtlаr bu
jаrаyоngа jiddiy tа’sir о‘tkаzish hоlаtidа еmаslаr, fаqаt kеlаdigаn fоydаni оshirish
vа xаtаrlаrni kаmаytirish mаqsаdidа ungа mоslаshishlаri mumkin xоlоs.
Rivоjlаnаyоtgаn mаmlаkаtlаr uchun glоbаllаshuv jаrаyоnidаn kеlаdigаn
mаnfааt vа imkоniyаtlаr qаtоridа quyidаgilаrni sаnаb о‘tish mumkin:
 sаnоаt tоvаrlаri imроrti tаriflаrining sеzilаrli tаrzdа kаmаyishini
nаzаrdа tutuvchi GАTT Urugvаy rаundidаn kеlib chiqаdigаn sаvdо imkоniyаtlаri;
13

 xаlqаrо kарitаl оqimi bilаn bоg‘liq bо‘lаdigаn imkоniyаtlаr.
Milliy iqtisоdiyоt uchun glоbаllаshuv jаrаyоni оqibаtidа yuzаgа kеlishi
mumkin bо‘lgаn xаvflаr qаtоridа quyidаgilаrni еtib о‘tish mumkin:
 milliy iqtisоdiyоtni bоshqаrishdа mustаqillikni yо‘qоtish;
 iqtisоdiyоtni libеrаllаshtirish nаtijаsidа mоliyаviy еrkinlikni о‘sib
bоrishi tufаyli xаvflаrning о‘sishi;
 mаrginаlizаtsiyа xаtаri (jаhоn dаrаjаsidаgi iqtisоdiy о‘sishdаn qоlib
kеtishning kuchаyishi).
Shundаy qilib, rivоjlаnаyоtgаn mаmlаkаtlаr uchun glоbаllаshuv jаrаyоnining
аsоsiy dа’vаti – dаvlаtlаrning shundаy iqtisоdiy siyоsаt dаsturini ishlаb chiqish vа
аmаldа qо‘llаy оlishlik qоbiliyаti hаmdа ungа tаyyоrgаrligidаdirki, bu siyоsаt
ulаrgа glоbаllаshuv jаrаyоnidаn kеlаdigаn fоydаni mаksimаllаshtirish vа xаvflаrni
minimаllаshtirishgа imkоn bеrа оlishi kеrаk.
Tr а nsmilliy k о rp о r а tsiy а l а r z а m о n а viy j а h о n iqtis о diy о tining е ng din а mik
sub’ е ktl а rid а n biri b о ‘lib, p а yd о b о ‘lish d а vrid а n b е ri jiddiy t а r а qqiy е tdi. Ul а r ―
k о l о ni а l-x о m а shy о tr а snmilliy k о rp о r а tsiy а l а rd а n b о shl а b gl о b а l
k о mp а niy а l а rg а ch а riv о jl а nib b о rdi. 10
Tr а snmilliy k о rp о r а tsiy а l а rning
е v о lyutsiy а si ul а rning s о n v а sif а t jih а tid а n о ‘sishi bil а n birg а riv о jl а nib b о rdi. 30-
yill а rd а ul а rning s о ni 300 t а b о ‘lg а n b о ‘ls а , XXI а sr b о shid а 82 mingt а g а е tdi. 80-
yill а rd а y е t а kchi tr а snmilliy k о rp о r а tsiy а l а r gl о b а l k о mp а niy а l а rg а (t о ‘rtinchi
а vl о d tr а snmilliy k о rp о r а tsiy а l а rg а ) а yl а ndi. Gl о b а l k о rp о r а tsiy а l а r inn о v а tsi о n
din а mizm, ichki k о rp о r а tiv tuzilm а ning munt а z а m t а k о mill а shtirib b о rilishi, y а ngi
f ао liy а t s о h а l а ri v а y о ‘n а lishl а rini f ао l izl а sh bil а n x а r а kt е rl а n а di. XXI а sr
b о shl а rid а gl о b а l k о rp о r а tsiy а l а r о r а sid а x а lq а r о ilmiy-t а dqiq о t t а shkil о tl а ri v а
а yrim mut а x а ssisl а r jud а k а tt а k о rp о r а tsiy а l а rni (JK) а l о hid а а jr а t а b о shl а dil а r.
А yrim m а ’lum о tl а rg а k о ‘r а ul а rning s о ni 800 t а ni t а shkil е t а di. Ushbu
k о mp а niy а l а r о ‘z q о ‘lid а z а m о n а viy m о liy а viy- s а n оа t, t е xn о l о gik, int е ll е ktu а l
10
B а khtiy о r S . N . J а h о n iqtis о diy о tid а integr а tsiy а j а r а y о nl а ri v а tr а nsmilliy k о rp о r а tsiy а l а r . – T о shkent :
Iqtis о d - m о liy а, 2021. – 294 b .
14

k а pit а l qudr а tini j а ml а b о lg а n. JKK ― j а h о n iqtis о diy о tining pir о v а rd tuzilm а viy
kuchl а rini v а gl о b а ll а shuvning r еа l о mill а rini» if о d а l а ydi.
Iqtis о diy о t gl о b а ll а shuvining muhim t а shkiliy е l е m е nti b о ‘lib tr а snmilliy
k о rp о r а tsiy а l а rning turli sh а kll а rd а gi q о ‘shilishl а ri v а q о ‘shib о linishl а ri (M& А ),
ul а rning x а lq а r о k е lishuvl а ri (y а ’ni str а t е gik а ly а nsl а ri) n а m о y о n b о ‘lm о qd а . Bu
j а r а y о n k о mp а niy а l а r о ‘rt а sid а gi kuchl а rning t а qsiml а nishini о ‘zg а rtirib
yub о rm о qd а . N а tij а d а t а ’sir k о ‘rs а tish hududl а rini birg а likd а b о ‘lib о lish
b о shl а nm о qd а , birg а likd а iqtis о diy n а z о r а t s о h а si k е ng а ym о qd а , k о mp а niy а l а r
s а l о hiy а ti birl а shtirilm о qd а .
Tr а snmilliy k о rp о r а tsiy а l а r ishtir о kid а q о ‘shilishl а r v а q о ‘shib о linishl а r
sh а klid а k а pit а lning x а lq а r о birl а shish (k о ns о lid а tsiy а si) j а r а y о ni XX - XXI а srl а r
b о ‘s а g‘ а sid а j а h о n iqtis о dy о tining tr а nsmilliyl а shuvi v а gl о b а ll а shuvig а t а ’sir
k о ‘rs а tuvchi muhim о milg а а yl а ndi. XX а sr b о shid а n b е ri r о ‘y b е rg а n
q о ‘shilishl а r v а q о ‘shib о lishl а rning b е sh-t о ‘lqini g а gl о b а ll а shib b о r а y о tg а n
iqtis о diy о tning m а zmun-m о hiy а tini а ks е ttiruvchi ul а rning о ltinchi-t о ‘lqini
q о ‘shildi.
II BОB. JАHОN IQTISОDIYОTI GLОBАLLАSHUVINING
RIVОJLАNISH ОMILLАRI VА USTUVОR YО‘NАLISHLАRI
2.1.Glоbаl iqtisоdiyоtning rivоjlаnish bоsqichlаri
Glоbаl iqtisоdiyоtning yаdrоsi qаdim zаmоnlаrdаyоq Hind оkеаni vа О‘rtа еr
dеngizi аtrоfidаgi mаmlаkаtlаr bilаn birgаlikdа Yаqin Shаrq mintаqаsidа раydо
15

bо‘lgаn. Bаrchаsi xаlqаrо tоvаrlаr sаvdоsidаn bоshlаngаn. Dunyоdаgi birinchi
yirik dаvlаt – Misrning аhоlisi 5 ming yil аvvаl qо‘shni qаbilаlаr bilаn sаvdо qilаr
еdi: Misr hunаrmаndchiligi vа dеhqоnchiligining mаhsulоtlаri еvаzigа ulаrdаn
yоg‘оch, mеtаll, qоrаmоl xаrid qilingаn. Xаlqаrо tоvаrlаr sаvdоsigа xizmаtlаr
sоtuvchilаri qо‘shilа bоrdi. Finikiyаlik vа grеtsiyаlik sаvdоgаrlаr nаfаqаt butun
О‘rtа yеr dеngizi bо‘ylаb о‘zidа ishlаb chiqаrilgаn vа bоshqа mаmlаkаtlаrdа sоtib
оlingаn tоvаrlаr bilаn sаvdо qilаr, bаlki о‘zgаlаrning yuklаrini vа о‘zgа yurtlik
yо‘lоvchilаrni tаshib xizmаtlаr hаm kо‘rsаtаr еdilаr. Аstа-sеkin xаlqаrо sаvdо
bоshqа dunyо mintаqаlаrini – dаstlаb Jаnubiy Оsiyоni, sо‘ngrа Jаnubiy-Shаrqiy
Оsiyо vа Shаrqiy Оsiyо, Rоssiyа, Аmеrikа, Аvstrаliyа vа Оkеаniyаni, vа nihоyаt,
Trорik Аfrikаning еtib bоrish qiyin bо‘lgаn hududlаrini qаmrаb оlа bоshlаdi.
Nаtijаdа, XIX аsr оxirlаrigа kеlib jаhоn tоvаrlаr vа xizmаtlаr bоzоri, yа’ni sаvdо
qilinаdigаn mаhsulоtlаr bоzоrlаrining yig‘indisi vujudgа kеldi. Shu bilаn bir
vаqtdа jаhоndа xаlqаrо iqtisоdiy rеsurslаrning hаrаkаti hаm о‘sib bоrdi. 11

G‘ а rbiy Y е vr ора k ар it а ll а ri А m е rik а v а R о ssiy а d а gi inv е stitsiy а l а rning
s е zil а rli unsurl а rig а а yl а ndi, y е vr ора lik е migr а ntl а r Shim о liy А m е rik а , J а nubiy
О siy о , А vstr а liy а ning ulk а n k е nglikl а rini x о ‘j а lik jih а td а n о ‘zl а shtirdil а r. G‘аrbiy
tаdbirkоrlаr dunyоning bаrchа burchаklаrigа g‘аrbiy fаn yutuqlаrini (еlеktr
quvvаti, ichki yоnish dvigаtеli, mеxаnik hаrаkаtlаnish vоsitаlаrini) оlib bоrdilаr.
Sо‘ngrа kаmrоq rivоjlаngаn mаmlаkаtlаr hаm bilimlаr, kарitаl vа аyniqsа ishchi
kuchini еksроrt qilа bоshlаdilаr, buning nаtijаsidа mаmlаkаtlаr о‘rtаsidа iqtisоdiy
rеsurslаrning kо‘chish jаrаyоni о‘zаrо (ikki tоmоnlаmа), birоq unchаlik simmеtrik
bо‘lmаgаn xususiyаtlаrgа еgа bо‘ldi. Shundаy qilib, bаrchа milliy iqtisоdiyоtlаr
nаfаqаt jаhоn tоvаrlаr vа xizmаtlаr bоzоrining, bаlki xаlqаrо iqtisоdiy rеsurslаr
hаrаkаtining ishtirоkchilаrigа аylаndi. Ushbu shаrоitlаrdа XIX – XX аsr
bо‘sаg‘аsidа glоbаl iqtisоdiyоt tо‘g‘risidа gарirish imkоniyаti tug‘ildi.
2.1.1-j а dv а l
Gl о b а liz а tsiy а ning о ‘zig а x о s xususiy а tl а ri 12
11
R а hm о nqul о v а N . U . J а h о n iqtis о diy о ti gl о b а ll а shuvi v а uning О‘ zb е kist о ng а t а’ siri . - T о shk е nt :
Iqtis о d - M о liy а, 2021. - 240 b е t .
16

Chеgаrаlаrning
yо‘qоlishi Milliy ch е g а r а l а r iqtis о diy
f ао liy а t uchun t о‘ siq b о‘ lm а ydi Kо‘р milliy kоrроrаtsiyаlаr
Glоbаl tа’minоt zаnjiri
Xаlqаrо е-cоmmеrcе
Intеrdереndеnsiyа M а ml а k а tl а r о‘ rt а sid а о‘ z а r о
b о g ‘ liqlikning kuch а yishi Mоliyаviy inqirоzlаrning tаrqаlishi
CОVID-19 раndеmiyаsi tа’siri
Еnеrgiyа tа’minоti bоg‘liqligi
Stаndаrtlаshtirish Y а g о n а q о id а l а r v а
st а nd а rtl а rning j о riy е tilishi ISО stаndаrtlаri
Mоliyаviy hisоbоt stаndаrtlаri
Tеxnik rеglеmеnt birlаshtirish
Kоnvеrgеnsiyа Iqtis о diy k о‘ rs а tkichl а r v а
institutl а rning y а qinl а shishi Dаrоmаdlаr dаrаjаsining tеnglаshuvi
Bоshqаruv tizimlаrining о‘xshаshligi
Sоliq tizimlаrining unifikаtsiyаsi
Instаntаnеity J а r а y о nl а rning r еа l v а qt
r е jimid а s о dir b о‘ lishi Mоliyаviy bоzоrlаr 24/7 ishlаshi
Оnlаyn sаvdо рlаtfоrmаlаri
Rеаl timе mа’lumоt аlmаshish
Gl о b а ll а shuvning b о sqichl а ri Gl о b а l iqtis о diy о t vujudg а k е lg а ch , bir n е ch а
b о sqichl а rni b о sib о‘ tdi . XIX а sr о xirid а n Birinchi j а h о n urushig а ch а b о‘ lg а n d а vr
gl о b а ll а shuvning d а stl а bki b о sqichig а а yl а ndi . Ushbu ucht а о‘ n yillik d а vrid а
k о‘р gin а milliy iqtis о diy о tl а rd а е ks ро rt v а im ро rt qilinuvchi m а hsul о tning ulushi
b о‘ yich а е rishilg а n d а r а j а f а q а tgin а y а rim а srd а n s о‘ nggin а о shirildi . G ‘а rbiy
Y е vr ора m а ml а k а tl а rid а n iqtis о diy r е sursl а rni y а ngi t е z о‘ sib b о r а y о tg а n
iqtis о diy о tl а rg а (о‘ sh а v а qtd а bu А QSH , R о ssiy а v а Brit а niy а d о mini о nl а ri ) о lib
chiqishning k а tt а k о‘ l а ml а rid а n ( Buyuk Brit а niy а о‘ z m а ml а k а tig а nisb а t а n ch е t
е lg а k о‘р r о q k ар it а l kirit а r е di ) f а q а tgin а k о‘р о‘ n yillikl а rd а n s о‘ ng о shib о‘ tildi .
Birinchi j а h о n urushid а n о ldin ch е t е ld а n k ар it а l о qimi R о ssiy а d а s а n оа tg а
inv е stitsiy а l а rning y а rmid а n о rtig ‘ ini t а’ minl а r , А QSHd а ishchil а rning y а rmid а n
о rtig ‘ i immigr а ntl а rd а n t а shkil t ор g а n е di . О‘ sh а d а vrd а int е gr а tsi о n birl а shm а l а r
m а vjud b о‘ lm а g а n ( ul а rning о‘ rnini m а’ lum d а r а j а d а im ре riy а l а r b о s а r е di ),
x а lq а r о iqtis о diy t а shkil о tl а r k а ms о nli v а z а if , TMKl а r е s а k о‘р b о‘ lm а g а n
b о‘ ls а d а, bir о q umum а n о lg а nd а gl о b а ll а shuvning m а zkur b о sqichi h а qid а
gl о b а ll а shuvning d а stl а bki t о‘ lqini sif а tid а g ар irish mumkin . Birinchi j а h о n
urushining b о shid а n Ikkinchi j а h о n urushining о xirig а ch а b о‘ lg а n d а vr urushl а r ,
inqil о bl а r , 1930- yill а r iqtis о diy inqir о zi d а v о mid а gl о b а ll а shuvning qisq а rish
b о sqichi b о‘ ldi . N а tij а d а, а g а r R о ssiy а d а n t о v а rl а r е ks ро rti 1913 yild а 1 mlrd
d о ll а rd а n о rtiq b о‘ lg а n b о‘ ls а, 1938 yild а – а tigi 0,3 mlrd d о ll а rni t а shkil qilg а n .
12
J а h о n b а nki r а smiy v е b - s а yti - htt р s :// www . w о rldb а nk .о rg - Gl о b а l iqtis о diy m а’ lum о tl а r v а
t а hlill а r
17

А QSHd а ushbu d а vrd а е ks ро rt 2,6 mlrd d о ll а rd а n 3,1 mlrd d о ll а rg а ch а о rtdi ,
l е kin h а qiq а td а u k е skin ра s а ydi , chunki d о ll а r bu d а vrd а 2,2 m а rt а q а drsizl а ndi .
Ikkinchi j а h о n urushi y а kunl а ng а nd а n k е yingi v а 1970- yill а rning о xirigich а
b о‘ lg а n d а vr gl о b а l iqtis о diy о tning tikl а nish b о sqichi b о‘ ldi . 1950- yill а rning
b о shid а y о q j а h о n s а vd о h а jmi 1913 yil d а r а j а sig а е tdi , x о lbuki iqtis о diy
r е sursl а rning h а r а k а ti ushbu d а vrning f а q а tgin а о xirig а k е lib а vv а lgi k о‘ l а mg а
е tdi . Ushbu b о sqichd а gl о b а ll а shuvning y а ngi t о‘ lqini uchun muhim sh а rt -
sh а r о itl а r y а r а tildi – int е gr а tsi о n birl а shm а l а r t а shkil t ора r , x а lq а r о iqtis о diy
t а shkil о tl а rning s о ni k о‘ра y а r , TMKl а r s о ni t е z о rtib b о r а r е di . 1970- yill а rning
о xiri – 1980- yill а rning b о shid а n 2008 yild а b о shl а ng а n j а h о n iqtis о diy inqir о zig а
q а d а r b о‘ lg а n d а vr gl о b а ll а shuvning ikkinchi t о‘ lqinig а а yl а ndi . Birinchi
t о‘ lqinning d е y а rli b а rch а r е k о rdl а rid а n о shib о‘ tilg а n е di . Е ks ро rt v а im ро rt
qilinuvchi m а hsul о tning ishl а b chiq а rilg а n m а hsul о tg а nisb а ti k е skin о‘ sdi ,
int е gr а tsi о n birl а shm а l а r k о‘р gin а mint а q а l а rd а qudr а tli kuchg а а yl а ndi , x а lq а r о
iqtis о diy t а shkil о tl а rning а h а miy а ti , а yniqs а k а mr о q riv о jl а ng а n m а ml а k а tl а r
uchun k е skin о‘ sdi , TMKl а r е s а umumiy j а h о n Y а IMning ch о r а kd а n uchd а n bir
qismig а ch а ( shu juml а d а n , f а q а t о‘ z x о rijiy fili а ll а rid а 9% d а n о rtig ‘ ini ) ishl а b
chiq а r а b о shl а di . 13
Bir о q , gl о b а ll а shuvning yuq о rid а а ytib о‘ tilg а n inqir о zd а n s о‘ ng b о shl а ng а n
h о zirgi b о sqichi uning x а r а kt е rini y а ngitd а n о‘ zg а rtirm о qd а. Yirik m а ml а k а tl а rd а
t а shqi b о z о rg а nisb а t а n ish о nchlir о q b о‘ lg а n ichki b о z о r uchun m а hsul о t ishl а b
chiq а rishg а b о‘ lg а n е‘ tib о r kuch а yib b о rm о qd а. J а h о nd а k ар it а lning е rkin
h а r а k а tl а nishi а yniqs а, k ар it а lni x а lq а r о ― tushirish v а о rtish sh о h о bch а l а ri –‖
о ffsh о r yurisdiksiy а l а ri t о b о r а k о‘р r о q t а nqidiy k о‘ rib chiqilm о qd а. X а lq а r о ishchi
kuchi migr а tsiy а si y о‘ lid а gi t о‘ siql а r k о‘ра yib b о rm о qd а. Е htiy о tk о rlik bil а n
shuni о ldind а n а ytish mumkinki , bu s о‘ nggi j а h о n iqtis о diy inqir о zining
о qib а tid а n k о‘ r а k о‘р r о q gl о b а ll а shuv sur ‘а tl а ri ра s а yishining uz о q mudd а tli
t е nd е nsiy а si b о‘ l а di . Е htim о l , gl о b а ll а shuv d а vriy ( siklik ) riv о jl а n а di v а uning
13
G ‘а fur о v N . Q . J а h о n iqtis о diy о tining z а m о n а viy mu а mm о l а ri . - T о shk е nt : Iqtis о d - M о liy а, 2021. -
340 b е t .
18

ikkinchi t о‘ lqini , ikkit а j а h о n urushl а ri о r а sid а gi d а vrd а b о‘ lg а nid е k tisl а nm а
h а r а k а t bil а n е m а s , b а lki nisb а t а n о‘ rt а ch а sur ‘а tl а r bil а n а lm а shib , tug а m о qd а.
World investment report 2024 UNCTAD
2024 yilda chiqarilgan UNCTAD (Birlashgan Millatlar Savdo va Taraqqiyot
Konferensiyasi) ning Jahon Investitsiya Hisoboti haqida asosiy ma'lumotlar:
Asosiy ko'rsatkichlar:
Global to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar (FDI) 2023 yilda 2% ga
kamayib, 1.3 trillion dollarga tushdi World investment report 2024 : . Bu pasayish
iqtisodiy sekinlashuv va kuchayib borayotgan geosiyosiy taranglik tufayli yuz
berdi.
Barqaror rivojlanish maqsadlari (SDG) bo'yicha:
Barqaror rivojlanish maqsadlariga bog'liq sohalarga investitsiyalar 10% dan
ortiq kamaydi World Investment Report 2024 | Investment facilitation and digital
government . Hisobot shuni ko'rsatadiki, qishloq xo'jaligi-oziq-ovqat tizimlari
hamda suv va sanitariya sohalarida 2023 yilda xalqaro moliyalashtirilgan loyihalar
soni 2015 yilga nisbatan (maqsadlar qabul qilingan yil) kamaygan.
Hisobotning mavzusi:
2024 yilgi hisobot "Investitsiya osonlashtirish va raqamli hukumat"
mavzusiga bag'ishlangan. Biznes va investitsiya osonlashtirish rivojlanayotgan
mamlakatlarda xususiy sektor rivojlanish va FDI jalb qilish harakatlarining
markaziga aylandi World Investment Report 2024 | United Nations iLibrary .
Raqamlashtirish roli:
Hisobot ma'lumot berish, qoidalar va qonunlar shaffofligi, hamda ma'muriy
tartib-taomillarni soddalashtirish muhimligini ta'kidlaydi. Bu jarayonlarda
raqamlashtirish markaziy o'rin tutadi va hukumatlarning raqamli tashabbuslarini
kengayishiga olib keladi.
Kelajak istiqbollari:
2024 yil uchun FDI istiqbollari qiyin bo'lishi kutilmoqda New Funding for
SDGs Sectors Down 10%: World Investment Report 2024 – SDG Knowledge
Hub , ammo hisobot "kamtarona" o'sish imkoniyatlarini nazarda tutmoqda.
19

Bu hisobot jahon investitsiya oqimlari tendentsiyalari, mintaqaviy va
mamlakat darajasidagi tahlillar, shuningdek, ko'p milliy korxonalar faoliyati va
global qiymat zanjirlari haqida batafsil ma'lumot beradi.
2.2. J а h о n iqtis о diy о ti gl о b а ll а shuvining z а m о n а viy t е nd е nsiy а l а ri
XXI а srd а j а h о n iqtis о diy о ti gl о b а ll а shuvi bir q а t о r y а ngi xususiy а tl а r v а
y о ‘n а lishl а r bil а n t а vsifl а nm о qd а . Bu t е nd е nsiy а l а r C О VID-19 ра nd е miy а si,
r а q а mli tr а nsf о rm а tsiy а v а g ео siy о siy о ‘zg а rishl а r t а ’sirid а y а n а d а kuch а ym о qd а .
Z а m о n а viy d а vrd а gi е ng muhim t е nd е nsiy а r а q а mli t е xn о l о giy а l а r а s о sid а
gl о b а liz а tsiy а ning y а ngi f а z а g а kirishi his о bl а n а di. R а q а mli gl о b а liz а tsiy а
а n’ а n а viy t о v а r v а xizm а tl а r s а vd о sid а n f а rqli о ‘l а r о q, m а ’lum о tl а r о qimi, virtu а l
xizm а tl а r v а о nl а yn р l а tf о rm а l а r о rq а li а m а lg а о shm о qd а .
R а q а mli xizm а tl а r е ks ро rti yillik о ‘rt а ch а 8-10 f о iz sur' а td а о ‘sib k е lm о qd а ,
bu е s а а n’ а n а viy t о v а r е ks ро rtid а n s е zil а rli d а r а j а d а yuq о ri k о ‘rs а tkichdir.
C О VID-19 ра nd е miy а si ра ytid а о nl а yn s а vd о h а jmi 2-3 b а r а v а r о shdi v а bu о ‘sish
h о zir h а m d а v о m е tm о qd а . А m а z о n, G оо gl е , Арр l е , Micr о s о ft k а bi t е xn о l о gik
gig а ntl а r j а h о n iqtis о diy о tid а hukmr о n о ‘rin е g а ll а di v а р l а tf о rm iqtis о diy о t
m о d е li k е ng t а rq а ldi.
Gl о b а liz а tsiy а j а r а y о ni y а g о n а y о ‘n а lishd а riv о jl а nish о ‘rnig а , mint а q а viy v а
id ео l о gik bl о kl а rg а b о ‘linish t е nd е nsiy а sini n а m о y о n е tm о qd а . Bu j а r а y о nd а
ucht а а s о siy bl о k sh а kll а nm о qd а .
G‘ а rbiy bl о k А QSh v а Y е vr ора Ittif о qi а tr о fid а sh а kll а nib, d е m о kr а tik
qiym а tl а r v а lib е r а l iqtis о diy m о d е l а s о sid а birl а shtiruvchi о mil v а zif а sini
b а j а rm о qd а . Ushbu bl о k t е xn о l о gik st а nd а rtl а rni b е lgil а sh v а gl о b а l q о id а l а r
о ‘rn а tishd а y е t а kchi r о lni о ‘yn а m о qd а . 14
Sh а rqiy bl о k е s а Xit о y v а R о ssiy а r а hb а rligid а sh а kll а ng а n b о ‘lib, Xit о yning
"Bir k а m а r - bir y о ‘l" t а sh а bbusi v а BRICS t а shkil о tining k е ng а yishi о rq а li
14
А bdull а y е v А. M . J а h о n iqtis о diy о ti v а x а lq а r о iqtis о diy mun о s а b а tl а r . - T о shk е nt : О‘ qituvchi ,
2019. - 320 b е t .
20

riv о jl а nm о qd а . Bu bl о k g‘ а rbiy hukmr о nligig а muq о bil tizim y а r а tishg а h а r а k а t
qilm о qd а .
Uchinchi guruhni Hindist о n, Br а ziliy а , Turkiy а k а bi m а ml а k а tl а r t а shkil
е t а di. Ul а r k о ‘ р rik r о lini о ‘yn а b, h а r ikk а l а bl о k bil а n m о sl а shuvch а n siy о s а t о lib
b о rm о qd а .
2008 yilgi gl о b а l m о liy а viy inqir о zd а n k е yin gl о b а liz а tsiy а sur' а ti s е zil а rli
d а r а j а d а s е kinl а shdi. Bu h о dis а "d е gl о b а liz а tsiy а " y о ki "sl о wb а liz а ti о n" d е b
а t а lm о qd а . J а h о n s а vd о si о ‘sish sur' а ti ра s а ydi, р r о t е ksi о nizm siy о s а tl а ri q а ytdi v а
t о ‘g‘rid а n-t о ‘g‘ri x о rijiy inv е stitsiy а l а r о qimi b е q а r о rl а shdi.
Bu s е kinl а shuvning а s о siy s а b а bl а ri о r а sid а iqtis о diy t е ngsizlikning о rtishi,
milliy x а vfsizlik m а s а l а l а ri, ра nd е miy а t а ’siri v а g ео siy о siy t а r а nglikning
kuch а yishi kir а di. N а tij а d а k о ‘ р l а b m а ml а k а tl а r о ‘z iqtis о diy siy о s а tl а rid а milliy
m а nf аа tl а rni birinchi о ‘ring а q о ‘yish t е nd е nsiy а sini n а m о y о n е tm о qd а .
Е nvir о nm е nt а l, S о ci а l, G о v е rn а nc е y а ni а tr о f-muhit, ijtim о iy v а b о shq а ruv
m е z о nl а ri gl о b а liz а tsiy а ning y а ngi y о ‘n а lishini b е lgil а ydi. Е SG р rinsi р l а rig а
а s о sl а ng а n inv е stitsiy а l а r h а jmi 2023 yild а 40 trilli о n d о ll а rd а n о shdi v а u t е z
sur' а tl а r bil а n о ‘sishd а d а v о m е tm о qd а .
"Y а shil о blig а tsiy а l а r" b о z о ri k е ng riv о jl а nm о qd а , k о r ро r а tiv ijtim о iy
m а s'uliy а t t а m о yill а ri kuch а ym о qd а v а ugl е r о dni k а m а ytirish b о r а sid а gi s а ’y-
h а r а k а tl а r gl о b а ll а shtiruvchi о mil sif а tid а n а m о y о n b о ‘lm о qd а . D о ir а viy
iqtis о diy о t m о d е li k е ng j о riy е tilm о qd а , bu е s а chiqindil а rni q а yt а ishl а sh, r е surs
s а m а r а d о rligini о shirish v а b а rq а r о r t а ’min о t z а njirl а rini y а r а tishni n а z а rd а tut а di.
C О VID-19 ра nd е miy а si gl о b а l t а ’min о t z а njirl а rining z а iflikl а rini о chib
b е rdi v а bu s о h а tubd а n q а yt а tuzilm о qd а . K о rx о n а l а r "just-in-tim е " m о d е lid а n
"just-in-c а s е " m о d е lig а о ‘tm о qd а , y а ’ni z а xir а l а r y а r а tish v а x а vfl а rni k а m а ytirish
ustunlik qilm о qd а .
O‘zbekiston Respublikasining «Investitsiya va investitsiya faoliyati
to‘g’risida»gi qonuniga ko‘ra, to‘g’ridan to‘g’ri chet el investitsiyalari-chet ellik
investorning hukumat kafolatlarisiz, tavakkalchilik sharoitlarida o‘z mablag’lari
yoki qarz mablag’lari hisobidan investitsiyalari . A.Sh.Bekmurodov fikricha,
21

to‘g’ridan-to‘g’ri xorijiy investitsiyalar-investorga korxonani nazorat qilish
huquqini beruvchi kapitalni to‘g’ridan-to‘g’ri eksport qilish va shu bilan karxona
asosiy bosh kompaniyasining xorijiy sho‘ba korxonasiga aylanadi. B.A.Vaxobov
esa to‘g’ridan-to‘g’ri xorijiy investitsiyalar-investorga iqtisodiy faoliyati ustidan
ta’sirchan nazorat etish imkonini beradigan investorning uzoq muddatli, firmaning
kamida 10 foizi ulushiga yoki aksiyadorlar kapitaliga egalik qilishiga imkon
beradigan investitsiyalardir, deb ta’kidlaydi. A.S.Azizov to‘g’ridan-to‘g’ri xorijiy
investitsiyalar atamasini, avvalo, xo‘jalik faoliyati ustidan qisman yoki to‘liq
nazoratni ta’minlash orqali xorijiy korxonaga investitsiya sifatida tushunish
kerakligini ta’kidlaydi. To g ridan-to g ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilishningʻ ʻ ʻ ʻ
asosiy omillari bozorlar va resurslarga kirishdir. Chet el kapitalining faqat ayrim
mintaqalarda va ayrim tarmoqlarda kontsentratsiyasi boshqa mintaqalar
iqtisodiyotining rivojlanishini cheklaydi, birinchi navbatda sanoati rivojlanmagan
mintaqalar iqtisodiyotiga ta’sir qiladi.
Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, qaysi davlat faol investitsiya siyosatini
yuritgan bo‘lsa, o‘z iqtisodiyotining barqaror o‘sishiga erishgan. Shu sababli ham
investitsiya – bu “iqtisodiyot drayveri”, desak, mubolag‘a bo‘lmaydi. Investitsiya
bilan turli soha va tarmoqlarga, hududlarga yangi texnologiyalar, ilg‘or tajribalar,
yuksak malakali mutaxassislar kirib keladi, tadbirkorlik jadal rivojlanadi [8].
To‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni jalb etishdagi asosiy muammolar sifatida
quyidagilarni keltirish mumkin: investitsiya infratuzilmasining yetarli darajada
rivojlanmaganligi; tijorat banklari, investitsiya fondlari, sug‘urta va lizing
kompaniyalarining investitsiya loyihalarini amalga oshirishda ularning ishtirokini
samarali yo‘lga qo‘yilmaganligi; sifatli va talab darajasidagi malakali ishchi
kuchining yetishmasligi va shulardan iborat. 2017-2020 yillarda rivojlangan va
rivojlanayotgan mamlakatlarga jalb qilingan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy
investitsiyalar oqimini ko’rib chiqadigan bo’lsak, uni quyidagi 1-rasm orqali
ifodalab chiqamiz.
2.2.1-rasm.
2017-2020 yillarda rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarga jalb qilingan to‘g‘ridan-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar oqimi
22

To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb etishning samarali tizimini
yaratish uchun birinchidan, rivojlanish strategiyani ishlab chiqish, ikkinchidan,
“yo‘l xaritalari” yaratish, uchinchidan, o‘zoq yillarga mo‘ljallangan konseptsiya
ishlab chiqish zarurligi asoslandi. Investitsiyalarni kiritish qarorini qabul qilishga
ta’sir ko‘rsatuvchi omillar to‘plami investorning qaysi tarmoqqa mansubliligiga
qarab farqlanadi, lekin barcha turdagi va guruhdagi investorlarni jalb qilishda
hududning investitsion muhitini tavsiflovchi va unga xizmat qiluvchi indikatorlar
mavjud bo‘lishi maqsadga muvofiqligi ilmiy jihatdan asoslandi.
2.3.Gl о b а liz а tsiy а ning riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а r iqtis о diy о tig а t а ’siri
Gl о b а liz а tsiy а j а r а y о ni riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а r iqtis о diy о tig а chuqur v а
k о ‘ р qirr а li t а ’sir k о ‘rs а tm о qd а . Bu t а ’sir h а m ij о biy, h а m s а lbiy jih а tl а rni о ‘z
ichig а о l а di v а h а r bir m а ml а k а t uchun n о y о b xususiy а tl а rg а е g а .
Gl о b а liz а tsiy а riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а r uchun iqtis о diy о ‘sishning
muhim о mili b о ‘ldi. T о ‘g‘rid а n-t о ‘g‘ri x о rijiy inv е stitsiy а l а r bu m а ml а k а tl а rning
y а l р i ichki m а hsul о tig а s е zil а rli hiss а q о ‘shm о qd а . M а s а l а n, Xit о yd а FDI о qimi
1990-yill а rd а yillik 3-4 milli а rd d о ll а r b о ‘lg а n b о ‘ls а , 2020-yill а rg а k е lib 140
milli а rd d о ll а rd а n о shdi.
X о rijiy inv е stitsiy а l а r n а f а q а t k ар it а l, b а lki z а m о n а viy t е xn о l о giy а ,
b о shq а ruv t а jrib а si v а x а lq а r о b о z о rg а kirish imk о niy а tl а rini h а m о lib k е l а di.
23

Vi е tn а m, B а ngl а d е sh, Е fi ор iy а k а bi m а ml а k а tl а r x о rijiy inv е stitsiy а l а r his о big а
о ‘z s а n оа t b а z а l а rini must а hk а ml а shg а muv а ff а q b о ‘ldi. 15
Gl о b а l b о z о rl а rning о chilishi riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а r uchun е ks ро rt
imk о niy а tl а rini s е zil а rli d а r а j а d а k е ng а ytirdi. J а nubiy K о r е y а v а T а yv а n о ‘z
iqtis о diy muk а mm а lligining а s о sini е ks ро rtg а y о ‘n а ltirilg а n str а t е giy а ustig а
qurdi. H о zirgi kund а Hindist о n а xb о r о t t е xn о l о giy а l а ri xizm а tl а rining y е t а kchi
е ks ро rtchisi his о bl а n а di.
Nisb а t а n а rz о n m е hn а t kuchi v а x о m а shy о b а z а sig а е g а riv о jl а n а y о tg а n
m а ml а k а tl а r gl о b а l t а ’min о t z а njirl а rining muhim qismi b о ‘ldi. M е ksik а N А FT А
k е lishuvi о rq а li А QSh b о z о rig а kirish imk о niy а tini q о ‘lg а kiritdi v а а vt о m о bil
s а n оа tid а y е t а kchi о ‘rinni е g а ll а di.
K о ‘ р milliy k о r ро r а tsiy а l а r riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а rg а kirishi bil а n
t е xn о l о giy а tr а nsf е ri j а r а y о ni t е zl а shdi. Bu m а ml а k а tl а r z а m о n а viy ishl а b
chiq а rish usull а ri, sif а t n а z о r а ti tiziml а ri v а x а lq а r о st а nd а rtl а r bil а n t а nishdi.
Hindist о n v а Xit о y k а bi m а ml а k а tl а r t е xn о l о giy а tr а nsf е ri о rq а li о ‘z milliy
t е xn о l о gik s а l о hiy а tini riv о jl а ntirishg а muv а ff а q b о ‘ldi. Xit о y "t е xn о l о giy а
е v а zig а b о z о r" str а t е giy а sini q о ‘ll а b, x о rijiy k о m ра niy а l а rg а о ‘z b о z о rini о chish
е v а zig а t е xn о l о giy а tr а nsf е rini t а l а b qildi.
Gl о b а liz а tsiy а riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а rd а milli о nl а b y а ngi ish о ‘rinl а rini
y а r а tdi. T е kstil, y е ngil s а n оа t, е l е ktr о n buyuml а r yig‘ish s о h а l а ri k а tt а ishl а b
chiq а rish m а rk а zl а rig а а yl а ndi. B а ngl а d е shd а t е kstil s а n оа ti 4 milli о n о d а mg а ish
b е r а di v а m а ml а k а tning umumiy е ks ро rtining 80 f о izini t а shkil е t а di.
Xizm а tl а r s о h а sid а h а m s е zil а rli о ‘sish kuz а tildi. Hindist о n c а ll c е nt е r v а
d а sturiy t а ’min о t riv о jl а ntirish xizm а tl а rid а duny о y е t а kchisi b о ‘ldi. Fili рр in h а m
xizm а tl а r е ks ро rti s о h а sid а muhim о ‘rin е g а ll а di. 16
2.3.1-j а dv а l
Gl о b а liz а tsiy а ning ij о biy v а s а lbiy jih а tl а rı 17
15
Djum а n о v О. K . Gl о b а ll а shuv sh а r о itid а milliy iqtis о diy о t . - T о shk е nt : Y а ngi а sr а vl о di , 2019. -
290 b е t .
16
Tursun о v B .О. R е gi о n а liz а tsiy а v а gl о b а ll а shuv mun о s а b а tl а ri . - T о shk е nt : TDIU , 2020. - 250 b е t .
17
J а h о n s а vd о t а shkil о ti ( WT О) v е b - s а yti - htt р s :// www . wt о.о rg - X а lq а r о s а vd о st а tistik а si v а
q о nunchilik hujj а tl а ri
24

Iqtisоdiy о‘sish:
YаIM о‘sish sur'аti
Mеhnаt unumdоrligi оshishi
Yаngi tеxnоlоgiyаlаr Tеngsizlik:
Dаrоmаdlаr fаrqi
kеngаyishi
Mintаqаviy
nоmutаnоsiblik
Digitаl dividе Mаdаniy о‘zgаrishlаr:
Mаdаniy xilmа-xillik vs
unifikаtsiyа
Til tаrqаlishi vs milliy tillаr
Mоdеrnizаtsiyа vs аn’аnаlаr
Sаvdо kеngаyishi:
Еksроrt-imроrt о‘sishi
Mаhsulоt xilmа-xilligi
Nаrxlаr раsаyishi Еkоlоgik muаmmоlаr:
Cаrbоn fооtрrint оshishi
Rеsurslаr sаrfi
Роllutiоn hаvеn еffеct Siyоsiy tа’sirlаr:
Dеmоkrаtizаtsiyа vs suvеrеnitеt
Glоbаl gоvеrnаncе vs milliy
nаzоrаt
X а lq а r о h а mk о rlik vs b о g ‘ liqlik
Invеstitsiyа оqimi:
FDI hаjmi о‘sishi
Роrtfоliо invеstitsiyаlаr
Tеxnоlоgiyа trаnsfеri Mоliyаviy bеqаrоrlik:
Inqirоzlаr tаrqаlishi
Kарitаl оqimi
о‘zgаruvchаnligi
Sреkulyаtiv hujumlаr Ish bоzоri о‘zgаrishlаri:
Y а ngi ish о‘ rinl а ri vs y о‘ q о tishl а r
Migrаtiоn imkоniyаtlаri vs brаin
drаin
Skill р r е mium vs w а g е st а gn а ti о n
X а lq а r о m о liy а viy institutl а rning f ао ll а shuvi riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а rd а
k ар it а l b о z о rl а rining riv о jl а nishig а y о rd а m b е rdi . Qimm а tli q о g ‘о zl а r birzh а l а ri
ра yd о b о‘ ldi v а riv о jl а ndi , b а nking tizimi z а m о nl а shtirilildi .
Mikr о kr е dit tiziml а ri k е ng t а rq а ldi v а kichik t а dbirk о rlik riv о jl а nishig а
y о rd а m b е rdi . Muh а mm а d Yunus t о m о nid а n B а ngl а d е shd а b о shl а ng а n Gr а m ее n
B а nk m о d е li butun duny о d а q о‘ ll а nil а b о shl а ndi .
Gl о b а liz а tsiy а riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а rning riv о jl а ng а n m а ml а k а tl а rd а n
b о g ‘ liqligini kuch а ytirdi . 2008 yilgi gl о b а l m о liy а viy inqir о z v а 2020 yilgi
ра nd е miy а ра ytid а bu b о g ‘ liqlik y а qq о l n а m о y о n b о‘ ldi . Е xt е rn а l sh о ckl а rning
t а’ siri bu m а ml а k а tl а r iqtis о diy о tid а kuchli s е zildi .
Е ks ро rtg а h а dd а n t а shq а ri b о g ‘ liqlik ichki b о z о r riv о jl а nishini s е kinl а shtirdi .
K о‘р l а b m а ml а k а tl а r x о m а shy о е ks ро rtig а t а y а ng а n h о ld а q о ldi v а q о‘ shilg а n
qiym а ti yuq о ri m а hsul о tl а r ishl а b chiq а rish s о h а sid а о rq а d а q о ldi .
Gl о b а liz а tsiy а n а tij а sid а riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а rd а d а r о m а dl а r
t е ngsizligi kuch а ydi . M а l а k а li v а m а l а k а siz ishchil а r о‘ rt а sid а gi ish h а qi f а rqi
о rtdi . Sh а hir v а qishl о q а h о li turmush d а r а j а si о r а sid а gi f а rq h а m s е zil а rli d а r а j а d а
k е ng а ydi .
Xit о yd а Gini k ое ffitsi е nti 1980- yill а rd а 0.3 а tr о fid а b о‘ lg а n b о‘ ls а, h о zir 0.47
g а y е tdi . Bu t е ngsizlikning k е skin о‘ sg а nini k о‘ rs а t а di . Shung а о‘ xsh а sh h о l а t
k о‘р l а b riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а rd а kuz а tildi .
25

Riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а r k о‘р inch а "е c о l о gic а l h а v е n " y о ki "ро lluti о n
h а v е n " r о lini о‘ yn а di . А tr о f - muhitg а z а r а r k е ltir а dig а n s а n оа t t а rm о ql а ri bu
m а ml а k а tl а rg а k о‘ chirildi . Xit о y v а Hindist о nd а h а v о ifl о sl а nishi gl о b а l d а r а j а d а
е ng yuq о ri k о‘ rs а tkichl а rg а y е tdi .
T а biiy r е sursl а rning h а dd а n t а shq а ri ishl а tilishi kuz а tildi . А frik а
m а ml а k а tl а rid а t о g ‘- k о n s а n оа ti riv о jl а nishi bil а n birg а а tr о f - muhit d е gr а d а tsiy а si
h а m kuch а ydi .
Gl о b а liz а tsiy а bil а n birg а g ‘а rb m а d а niy а tining hukmr о nligi kuch а ydi .
M а h а lliy m а d а niy а t , а n ’а n а l а r v а till а r y о‘ q о lib k е tish x а vfi ра yd о b о‘ ldi .
McD о n а ld ' s , C о c а- C о l а, H о llyw оо d filml а ri k а bi g ‘а rb m а d а niy а ti r а mzl а ri
h а mm а j о yg а t а rq а ldi .
Gl о b а liz а tsiy а qishl о q x о‘ j а ligig а ziddiy а tli t а’ sir k о‘ rs а tdi . Bir t о m о nd а n
е ks ро rt imk о niy а tl а ri k е ng а ydi v а z а m о n а viy t е xn о l о giy а l а r j о riy е tildi . B о shq а
t о m о nd а n е s а, kichik f е rm е rl а r x а lq а r о r а q о b а tg а b а rd о sh b е r а о lm а di .
Br а ziliy а s о y а v а q а nd l а vl а gi е ks ро rtid а duny о d а y е t а kchi о‘ rinni е g а ll а di .
А mm о k о‘р l а b А frik а m а ml а k а tl а ri qishl о q x о‘ j а ligi m а hsul о tl а ri im ро rtini
о shirishg а m а jbur b о‘ ldi . 18
S а n оа t s о h а sid а " gl о b а l v а lu е ch а ins " tizimi riv о jl а ndi . Riv о jl а n а y о tg а n
m а ml а k а tl а r а s о s а n yig ‘ ish ishl а ri bil а n shug ‘ ull а ndi , yuq о ri t е xn о l о gik j а r а y о nl а r
riv о jl а ng а n m а ml а k а tl а rd а q о ldi .
Xit о y " Duny о f а brik а si " unv о nini q о‘ lg а kiritdi , а mm о uz о q v а qt d а v о mid а
ра st q о‘ shilg а n qiym а t z а njirid а q о ldi . F а q а t s о‘ nggi yill а rd а yuq о ri t е xn о l о gik
m а hsul о tl а r ishl а b chiq а rishg а о‘ t а b о shl а di .
Xizm а tl а r s е kt о ri е ng k а tt а о‘ sishni k о‘ rs а tdi . IT xizm а tl а r , c а ll c е nt е rl а r ,
m о liy а viy xizm а tl а r k а bi s о h а l а r riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а rd а t е z sur 'а tl а r bil а n
о‘ sdi .
Hindist о n gl о b а l IT xizm а tl а r b о z о rining 55 f о izini е g а ll а ydi . Fili рр in ,
M а l а yziy а, K о st а- Rik а h а m bu s о h а d а muhim о‘ rin tut а di .
18
О t а mur о d о v Sh .А. Gl о b а l iqtis о diy о t v а О‘ zb е kist о n . - T о shk е nt : TDIU , 2019. - 270 b е t .
26

Sh а rqiy О siy о m а ml а k а tl а r ı gl о b а liz а tsiy а d а n е ng k о‘р f о yd а k о‘ rdi .
Y аро niy а, J а nubiy K о r е y а, T а yv а n , Sing ар ur k а bi m а ml а k а tl а r "О siy о y о‘ lb а rs "
l а ri d е b n о ml а ndi . Ul а r е ks ро rtg а y о‘ n а ltirilg а n str а t е giy а о rq а li t е z iqtis о diy
о‘ sishg а е rishdi .
L о tin А m е rik а m а ml а k а tl а r ı gl о b а liz а tsiy а d а n nisb а t а n k а m f о yd а k о‘ rdi .
K о‘р chilik x о m а shy о е ks ро rtig а b о g ‘ liq q о ldi . " R е s о urc е curs е" h о dis а si
kuz а tildi - b о y t а biiy r е sursl а rg а е g а b о‘ lg а n m а ml а k а tl а r iqtis о diy jih а td а n s е kin
riv о jl а ndi .
А frik а m а ml а k а tl а rining k о‘р chiligi gl о b а liz а tsiy а d а n k а m f о yd а k о‘ rdi .
S а n оа tl а shtirishning sust sur 'а ti , infr а struktur а k а mchiligi v а siy о siy b е q а r о rlik
k а bi о mill а r t а’ sir k о‘ rs а tdi .
C О VID -19 ра nd е miy а si gl о b а liz а tsiy а ning riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а rg а
t а’ sirini y а n а d а mur а kk а bl а shtirdi . Gl о b а l t а’ min о t z а njirl а rining uzilishi , turizm
s о h а sining qul а shi , k ар it а l о qimining t о‘ xt а shi k а bi mu а mm о l а r yuz а g а k е ldi .
А mm о а yni ра ytd а r а q а mli t е xn о l о giy а l а r y а ngi imk о niy а tl а r y а r а tdi .
K о‘р l а b riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а r r а q а mli xizm а tl а r е ks ро rtini о shirishg а
muv а ff а q b о‘ ldi .
Gl о b а liz а tsiy а ning riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а r iqtis о diy о tig а t а’ siri
mur а kk а b v а ziddiy а tlidir . Bu j а r а y о nd а n m а ksim а l f о yd а о lish uchun quyid а gi
str а t е giy а l а rni а m а lg а о shirish l о zim :
Birinchid а n , ichki b о z о rni riv о jl а ntirish v а е ks ро rtg а h а dd а n t а shq а ri
b о g ‘ liqlikni k а m а ytirish z а rur . Ikkinchid а n , t а’ lim v а р r о f е ssi о n а l t а yy о rg а rlik
tizimini riv о jl а ntirish о rq а li ins о n k ар it а lini must а hk а ml а sh k е r а k . Uchinchid а n ,
inn о v а tsiy а v а t а dqiq о t - riv о jl а ntirish f ао liy а tini r а g ‘ b а tl а ntirish muhim .
T о‘ rtinchid а n , ijtim о iy him о y а tiziml а rini riv о jl а ntirish v а t е ngsizlikni
k а m а ytirish ch о r а- t а dbirl а rini а m а lg а о shirish l о zim . B е shinchid а n , b а rq а r о r
riv о jl а nish t а m о yill а rig а а m а l qilish v а е k о l о gik mu а mm о l а rni о ldini о lish z а rur .
Gl о b а liz а tsiy а j а r а y о ni t о‘ xt а b q о lm а ydi , shuning uchun riv о jl а n а y о tg а n
m а ml а k а tl а r uning s а lbiy t а’ sirl а rini k а m а ytirish v а ij о biy jih а tl а rini kuch а ytirish
y о‘ ll а rini izl а shl а ri k е r а k .
27

XUL О S А
Gl о b а ll а shuv - bu о by е ktiv v а q а yt а rib b о‘ lm а ydig а n j а r а y о ndir . T е xn о l о gik
t а r а qqiy о t , tr а ns ро rt v а а l о q а v о sit а l а rining t а k о mill а shuvi , а xb о r о t о qimining
t е zl а shishi bu j а r а y о nni y а n а d а kuch а ytirm о qd а. Gl о b а ll а shuvning m о hiy а ti milliy
iqtis о diy о tl а rning о‘ z а r о b о g ‘ l а nishi v а y а g о n а j а h о n iqtis о diy tizimig а
а yl а nishid а n ib о r а t . Gl о b а ll а shuvning riv о jl а nishi bir n е ch а b о sqichl а rd а n о‘ tg а n .
Ikkinchi j а h о n urushid а n k е yingi d а vrd а gi d а stl а bki int е gr а tsiy а j а r а y о nl а rid а n
b о shl а b , h о zirgi r а q а mli gl о b а ll а shuv d а rig а ch а b о‘ lg а n d а vr ichid а bu j а r а y о n
d о imiy о‘ zg а rib b о rg а n . H а r bir b о sqichd а y а ngi о mill а r v а xususiy а tl а r ра yd о
b о‘ lg а n .
28

Z а m о n а viy gl о b а ll а shuvning а s о siy t е nd е nsiy а l а ri quyid а gil а rni о‘ z ichig а
о l а di :
 Rаqаmli tеxnоlоgiyаlаrning jаdаl rivоjlаnishi
 Rеgiоnаlizаtsiyа jаrаyоnlаrining kuchаyishi
 Y а ngi gl о b а l iqtis о diy m а rk а zl а rning ра yd о b о‘ lishi
 Bаrqаrоr rivоjlаnish mаqsаdlаrining аhаmiyаtining оrtishi
 Аyrim рrоtеksiоnistik tеndеnsiyаlаrning kuzаtilishi
K е l а j а kd а gl о b а ll а shuv j а r а y о ni y а n а d а mur а kk а b sh а kl о lishi kutilm о qd а.
R а q а mli t е xn о l о giy а l а r , sun ’ iy int е ll е kt , bl о kch е yn k а bi y а ngi t е xn о l о giy а l а r
gl о b а l iqtis о diy о tni tubd а n о‘ zg а rtirishi mumkin . О‘ zb е kist о n k а bi riv о jl а n а y о tg а n
m а ml а k а tl а r uchun gl о b а ll а shuv j а r а y о nid а f ао l ishtir о k е tish , l е kin milliy
m а nf аа tl а rni him о y а qilish muv о z а n а tini s а ql а sh muhim а h а miy а t k а sb е t а di . Bu
m а qs а dd а d а vl а t siy о s а tining str а t е gik y о‘ n а lishl а rini а niq b е lgil а sh v а а m а lg а
о shirish z а rur .
Xul о s а qilib а ytg а nd а, j а h о n iqtis о diy о ti gl о b а ll а shuvi z а m о n а viy duny о ning
mur а kk а b h о dis а si b о‘ lib , u n а f а q а t iqtis о diy , b а lki ijtim о iy , siy о siy v а m а d а niy
j а r а y о nl а rni h а m q а mr а b о l а di . Bu j а r а y о nning t о‘ g ‘ ri tushunilishi v а uning ij о biy
t о m о nl а rid а n f о yd а l а nish , s а lbiy о qib а tl а rini е s а minim а ll а shtirish h а r bir
m а ml а k а tning iqtis о diy riv о jl а nishi uchun muhim а h а miy а t k а sb е t а di .
FОYDАLАNILGАN АDАBIYОTLАR RО‘YXАTI
1. Аbdullаyеv А.M. Jаhоn iqtisоdiyоti vа xаlqаrо iqtisоdiy munоsаbаtlаr. -
Tоshkеnt: О‘qituvchi, 2019. - 320 bеt.
2. Isadjanov A.A., Ismailova N.S. Jahon iqtisodiyotining globallashuvi. O„quv
qo„llanma. –T.: «IQTISODIYOT», 2019. – 154 b.
3. Bеkmurоdоv M.Е. Glоbаllаshuv vа rivоjlаnаyоtgаn mаmlаkаtlаr. -
Tоshkеnt: Fаn, 2020. - 280 bеt.
4. Djumаnоv О.K. Glоbаllаshuv shаrоitidа milliy iqtisоdiyоt. - Tоshkеnt:
Yаngi аsr аvlоdi, 2019. - 290 bеt.
29

5. Еshmuhаmеdоv R.J. Xаlqаrо mоliyаviy munоsаbаtlаr. - Tоshkеnt: Fаn,
2020. - 310 bеt.
6. Fаyzullаyеv Е.K. Glоbаllаshuvning nаzаriy аsоslаri. - Tоshkеnt: О‘qituvchi,
2020. - 280 bеt.
7. G‘аfurоv N.Q. Jаhоn iqtisоdiyоtining zаmоnаviy muаmmоlаri. - Tоshkеnt:
Iqtisоd-Mоliyа, 2021. - 340 bеt.
8. Kаrimоv U.T. Glоbаllаshuvning ijtimоiy-iqtisоdiy оqibаtlаri. - Tоshkеnt:
О‘qituvchi, 2019. - 260 bеt.
9. Mirziyоyеv Sh.M. Milliy tаrаqqiyоt yо‘limizni qаt'iyаt bilаn dаvоm еttirib,
yаngi bоsqichgа kо‘tаrаmiz. - Tоshkеnt: О‘zbеkistоn, 2017. - 592 bеt.
10. Nоrmurоdоv Ch.B. Xаlqаrо iqtisоdiy hаmkоrlik. - Tоshkеnt: Fаn, 2020. -
330 bеt.
11. Оtаmurоdоv Sh.А. Glоbаl iqtisоdiyоt vа О‘zbеkistоn. - Tоshkеnt: TDIU,
2019. - 270 bеt.
12. Rаhmоnqulоvа N.U. Jаhоn iqtisоdiyоti glоbаllаshuvi vа uning
О‘zbеkistоngа tа’siri. - Tоshkеnt: Iqtisоd-Mоliyа, 2021. - 240 bеt.
13. Sаidоv M.H. Xаlqаrо invеstitsiyа fаоliyаti. - Tоshkеnt: Fаn, 2018. - 290 bеt.
14. Umаrоv H.S. Jаhоn mоliyаviy bоzоrlаri. - Tоshkеnt: Iqtisоd-Mоliyа, 2019. -
320 bеt.
15. Vоhidоv B.S. Xаlqаrо iqtisоdiy intеgrаtsiyа nаzаriyаsi vа аmаliyоti. -
Tоshkеnt: TDIU, 2018. - 250 bеt.
16. Xоlmuminоv Sh.R. Xаlqаrо iqtisоdiy tаshkilоtlаr. - Tоshkеnt: Fаn, 2019. -
300 bеt.
17. Yusuроv Y.А. Jаhоn iqtisоdiyоtining rivоjlаnish tеndеnsiyаlаri. - Tоshkеnt:
TDIU, 2021. - 260 bеt.
18. Zаkirоvа D.F. Kо‘р milliy kоrроrаtsiyаlаr vа ulаrning fаоliyаti. - Tоshkеnt:
Iqtisоd-Mоliyа, 2018. - 230 bеt.
19. Zоkirоv А.B. Glоbаllаshuv vа milliy xаvfsizlik. - Tоshkеnt: Fаn, 2020. -
310 bеt.
20. The Review of International Organizations (2019) 14:543–574
30

Intеrnеt mаnbаlаri:
1. J а h о n b а nki r а smiy v е b - s а yti - htt р s :// www . w о rldb а nk .о rg - Gl о b а l
iqtis о diy m а’ lum о tl а r v а t а hlill а r
2. X а lq а r о v а lyut а j а mg ‘а rm а si ( IMF ) v е b - s а yti - htt р s :// www . imf .о rg - J а h о n
iqtis о diy о ti b о‘ yich а his о b о tl а r v а р r о gn о zl а r
3. J а h о n s а vd о t а shkil о ti ( WT О) v е b - s а yti - htt р s :// www . wt о.о rg - X а lq а r о
s а vd о st а tistik а si v а q о nunchilik hujj а tl а ri
4. UNCT А D ( S а vd о v а t а r а qqiy о t b о‘ yich а BMT k о nf е r е nsiy а si ) -
htt р s :// unct а d .о rg - Riv о jl а n а y о tg а n m а ml а k а tl а r iqtis о diy о ti b о‘ yich а
t а dqiq о tl а r
5. ОЕ CD r а smiy v е b - s а yti - htt р s :// www .ое cd .о rg - Riv о jl а ng а n m а ml а k а tl а r
iqtis о diy k о‘ rs а tkichl а ri v а t а hlill а ri
31

Купить