Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	999.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	01 Февраль 2024
Расширение	pptx
Категория	История

Jahon tarixi fanidan Birinchi jahon urushining sabablari, borishi va natijalari

Birinchi jahon urushida qatnashgan jangchi

Bu voqealarga javoban serb xalqi junbushga keldi. Taxt vorisi shahzoda Georgiy
boshchiligidagi radikal kuchlar Avstro-Vengriyaga qarshi urush ochishni talab qildilar. Rus
hukumati Serbiyani qo’Uab-quvvatlar edi. 1912-yili Rossiya homiyligida Avstro-Vengriya va
Turkiyaga qarshi Bolqon davlatlari ittifoqi tuzildi. 1912—1913-yillardagi Bolqon urushlari
Serbiyaning kuchayishiga sabab bo’ldi va u eng qudratli Bolqon davlatiga aylandi. Bu esa
Avstro-Vengriyaning javob harakatlariga hamda Serbiya bilan munosabatlarining
keskinlashuviga olib keldi. 1914-yili Bolqon yarim orolida, bir tomondan, Rossiya qo’llab-quv-
vatlayotgan Serbiya bilan, ikkinchi tomondan, Avstro-Vengriya, Bolgariya va Turkiya o’rtasida
urush chiqishi aniq bo’lib qoldi.
Urushga hozirlik Ikkala harbiy itifoq ham uruahga hozirlik ko’rmoqda edi. 1912-
yilda Angliya va Fransiya hukumatlari o’zaro yozishmalar natijasida «...hujumning oldini olish va
tinchlikni ta'min-lash uchun birgalikda harakat qilish» majburiyatini oldilar. Ikki mamlakat o’zining
barcha harbiy tadbirlarini Germaniyaga qarshi harbiy operatsiyalarni birgalikda amal-ga
oshirishni nazarda tutgan holda rejalashtirishi ta'kidlan-gan edi. Harbiy-dengiz shtablari o’rtasida
imzolangan kon-vensiyaga ko’ra, Angliya Fransiyaning Atlantika dengizi sohillarini himoya
qilishni, fransuz floti esa o’rta Yer den-gizida ingliz manfaatlarini muhofaza qilishni o’z
zimmasiga oldi.
Ikkala harbiy ittifoqda ham qurol-yarog’larning yangi turlari yaratildi, o’ta qudratli
harbiy kemalar qurildi. Jumladan, Angliyada tarixdagi ilk tanklar yasaldi. Germaniyada kimyoviy
urushga tayyorgarlik borar, zaharlovchi moddalar ishlab chiqarilmoqda edi. Barcha
mamlakatlarda pulemyotlarning eng yangi turlari ixtirosi ustida ish olib borildi, harbiy
samolyotlardan foydalanishga hozirlik ko’rildi.
1914-yil yozida Germaniya qayta qurollanish jihatidan Antanta mamlakatlarini, harbiy
tayyorgarlik bo’yicha Rossiya va Fransiyani ortda qoldirdi. Mamlakat armiyasini jangovar holatga
keltirish rejasi 1914-yil 31-martdayoq tayyorlab qo’yilgan edi. Germaniya keng miqyosli urush
harakatlari olib borishga tayyor edi. Temir yo’llarning har-biy ish jadvali tasdiqlangan, a'lo
darajada ta'lim olgan ofit-serlar tarkibi tayyorlangan, zaxira okruglar tashkil etilgandi. Butun
armiya o’ta qudratli va uzoq masofaga otadigan og’ir dala to’plari bilan qurollantirildi. Germaniya
armiyasi qurollari ichida taktik zaharlovchi moddalar paydo bo’ldi. Xullas, Germaniya jahon
urushiga tayyor edi.


I. Dars: J ahon t arix i

II. Guruh: ____________________

III. Muddat i: _________________

IV. Mav zu: “ Birinchi jahon urushining sabablari,borishi v a
nat ijal ari ”

V. Dars t uri: Nazariy

V I. Dars usl ubi : Noa’nanaviy –interfaol usuli, a qliy hujum, klaster

V II. Dars ji hozi : J ah on tarixi fanidan darslik , tarqatma,kompyuter,
videoprayektor, krossvordlar savol-javob,xarita va darslik bilan
ishlash .

V III. Darsning maqsadi:

ta 'limiy maqsad:

a) Birinchi jahon urushining sabablari ,omillari,boshlanishi va
borishi,natijalari haqida ko’nikmalarni shakllantirish;

b) Birinchi jahon urushi natijalari,Versal tinchlik shartnomasi,urushga
sababchi davlatlar va davlat rahbarlarining jazolanishi,pul
to’lovlari,davlatlarning iqtisodiy zararlari,Millatlar Ligasining tashkil
topishi va uning faoliyati ,mustaqil O’zbekistonimizni asrab-
avaylash,uni har qanday yovuz kuchlardan asrash chora-tadbirlari
asosida bilim,malaka va ko’nikma larni shakllantirish.

2. tarbiyaviy maqsad:

Talabalarning vatanparvarlik ruhida tarbiyalash

b) Talabalarga ma’naviy tarbiya berish

I jahon urushi oqibatlari.

Ik k ala I t t ifoqning urushga
t ay y orgarligi 4-jadv al

Uchlar Ittifoqi
Germaniyada kimyoviy urushga
tayyorgarlik ko’rildi.Temir
yo’llarning harbiy ish jadvali
tasdiqlandi,a’lo darajada ta’lim
olgan ofitserlar tarkibi
tayyorlandi,zaxira okruglar tashkil
etildi. 
Antanta
Angliyada tarixda ilk –tanklar yasaldi .
Rossiyada zaharlovchi moddalarga qarshi
moslama ixtiro qilindi
Ikkala harbiy ittifoqda ham qurol-yarog’larning yangi turlari yaratildi.O’ta qudratli harbiy
kemalar qurildi.Barcha mamlakatlarda pulemyotlarning yangi turlari ixtiro qilindi.Harbiy
samolyotlardan foydalanishga hozirlik ko’rildi.
Germaniya -1916 yil aprel-Iprda ilk zaharli gaz (xlor) ishlatdi. 15 ming kishi
zaharlandi,5mingi vafot etgan.
Angliya- 1916 yil sentabr- Somma daryosi bo’yida ilk tanklarni qo’’ladi

Brinchi jahon urushi y ak unidagi
muhim sanalar
1918-yil 4-oktabrda –
Chexiya va Slovakiya Avstro-Vengriya tarkibidan ajralib chiqdi hamda mustaqil Chexoslovakiya
respublikasi tuzilganligini e’lon qildi.
1918-yil 28-oktabr –
serb, xorvat va slovenlar qirolligi tuzilganligi e’lon qilindi.
1918-yil 31-oktabr-
Avstriya va Vengriyada monarxiyalar ag’darib tashlandi hamda Avstriya va Vengriya
respublikalari e’lon qilindi.
1918-yil 30-oktabr-
Germaniya harbiy eskadrasi ingliz flotiga hujum qilish haqida buyruq oldi.
1918-yil 3-noyabr-
Germaniyaning Kil shahrida matroslar va askarlarning namoyishi boshlandi va u inqilobga
aylandi.
1918-yil 9-noyabr-
Berlinda qo’zg’alon boshlandi
1918-yil 9-noyabr-
Germaniya respublika deb e’lon qilindi.
1918-yil 11-noyabr-
Parij yaqinidagi Kompen o’rmonida frnsuz marshali Foshning vagon-qarorgohida Germaniya
hayati o’zining yarashuvi haqida amalda esa Germaniya mag’lubiyat bitimini imzoladi.

G’arbiy front dagi ahv ol. 9-jadv al
Sharqiy frontdagi dastlabki muvafaqiyatlardan ruhlangan Germaniya G’arbiy
frontdagi ahvolni ham o’zgartirib olmoqchi bo’ldi.Bu o’rinda u mutlaqo yangi
qurol-suvosti kemalariga katta umid bog’ladi.
1915 yilning 7 may kuni Germaniya suvosti kemalari
Angliyaning “Luzitaniya”deb ataluvchi ulkan yo’lovchilar
tashish kemasini cho’ktirib yubordi.Uning bortida jami :
2 mingga yaqin yo’lovchi
(shu jumladan 126 nafar
AQSH fuqarosi)bor edi. Ulardan 1195
nafari halok bo’ldi.

I jahon urushi harbiylari.

“ Buy uk chek inish” (Sharqiy front ) 7-jadv al

Sharqiy front 1915 yilda asosiy urush harakatlari maydoniga
aylandi.Germaniya va Avstriya-Vengriya o’z qurolli kuchlarining yarmiga
yaqinini Rossiyaga tashlashga qaror qildilar.Ittifoqchilarning qo’shinlari 1915
yilning bahorida hujum harakatlarini Galitsiyadan (G’arbiy Ukraina)
boshladilar.Natijada 1915 yilning bahori va yozida rus armiyasi qonli mudofaa
janglari olib borishga majbur bo’ldi.
850 ming
soldat va
ofitser halok
bo’lgan 900 ming
askarlar asirga
tushgan
Natijada rus armiyasi Polshani,Boltiq bo’yini,G’arbiy Belorussiya va
G’arbiy Ukrainaning bir qismini tashlab chiqishga majbur bo’ldi.Bu
chekinish I jahon urushi tarixida “buyuk chekinish”nomi bilan kirgan.

3- modda
Ahdlashuvchi tomonlar tarafidan belgilangan chiziqdan g'arbda joylashgan va ilgari
Rossiyaga tegishli bo’lgan vilo-yatlar bundan keyin uning oliy hokimiyati ostida
bo’lmaydi. ... Rossiya bu viloyatlarning ichki ishlariga har qanday aralashuvdan voz
kecjiadi. Germaniya va Avstro-Vengriya bu viloyatlarning kelgusilaqdirini ularning
aholisi bilan kelishgan holda belgilashni ko’zda tutadilar.
9- modda
Ahdlashuvchi tomonlar o’z harbiy xarajatlari, ya'ni urush olib borishga sarflangan
davlat mablag'lari, shuningdek, harbiy zararlar uchun o’zaro to’lovlardan voz
kechadilar.
14- modda
Mazkur tinchlik shartnomasi rasman tasdiqlanadi. Tasdiq yorliqlari eng qisqa
muddatda Berlinda almashlanishi zarur. Rossiya hukumati To’rtlar ittifoqi
davlatlaridan birining xohishiga ko’ra ikki hafta mobaynida tasdiq yorliqlarini o’zaro
almashlash majburiyatini o’z zimmasiga oladi. Tinchlik shartnomasi tasdiqlangan
ondan kuchga kiradi, chunki uning moddalarida, ilovalarida yoki qo’shimcha
shartnomalarda boshqacha fikr bayon qilinmagan.

Xulosa.
Xulosa qilib aytganda dunyoni bo’lib olish uchun qilinga harakat
samarasiz yakun topdi. Germaniya,Italiya,Avstriya-
Vengriya,Bolgariyaning orzulari chipakka chiqdi.
I jahon urushida Angliya 750 ming,Fransiya 1,3 mln,
Germaniya 2 mln,Rossiya 16 mln odam yo’qotdi.Ko’pgina sanoat
korxonalari vayron bo’ldi,transport tarmoqlari,konlar yo’q
qilindi.Ko’plab kemalar cho’ktirildi.Urush paytida oltin zaxirasining
katta qismi AQSH ga o’tib ketdi. Qo’shma Shtatlar qarzga oziq-
ovqat,qurol-yarog’,kiyim-kechak,transport berar ,o’z ittifoqchilarining
og’ir ahvolidan foydalanib o’z mollariga istagancha narx belgilar va
katta foyda olar eidlar.
I jahon urushida 38 ta davlat ishtirok etdi,ularda 1,5 mlrd dan
ortiq aholi yashar edi. Urushda 74 mln ga yaqin kishi safarbar etildi.
Jami 10 mln kishi halok bo’lgan,20 mln kishi esa
jarohatlangan,bundan tashqari juda ko’p kishilar kasallik va ochlikdan
o’lib ketdi.
I jahon urushi tugagach 1919 yil Parij konferensiyasida
dunyoda tinchlikni himoya qilish uchun 44 mamlakat tomonidan
Millatlar Ligasi tuzildi.Millatlar Ligasi birgalikda xalqaro siyosat olib
borish va umummanfaati yo’lida ,ayniqsa urush xavfi tug’ilganda
maslahatlashishga rozi bo’lgan mustaqil davlatlarning umumiy
organi sifatida 1946 yilgacha yashadi.
Insoniyat I jahon urushigacha bo’lgan ming yil davomida yuz
bergan barcha urushlarda ham bunchalik qurbon bermagan edi.

Shu bilan faol jangovar harakatlar to’xtab qoldi. Butun yil mobaynida mantiqsiz turg’un urush
davom etdi. Tomonlardan hech biri vujudga kelgan vaziyatni buzishni istamas edi. Lekin, diplomatlar faol
ish olib bordilar. 1915-jil 12-martda Angliya Rossiyani faollashtirish uchun unga Istanbulni berish
majburiyatini oldi. Rossiya, shuningdek Bosforning sharqiy sohillari, Janubiy Frakiya, Imbros va Tenedos
orollarini ham olishi kerak edi. Rossiya bu joylarni urush tugaganidan keyin, Angliya va Fransiya Usmonli
imperiyasining Osiyodagi yerlarini taqsimlash rejasini amal-ga oshirgan taqdirda olishi ko’zda tutilgandi.
Inglizlar Erondagi betaraf hududni ham ingliz ta'sir doirasiga kiri-tishni talab qildilar. Rossiya bu shartlarni
qabul qildi. 10 aprel kuni bu shartnomaga Fransiya ham qo’shildi.
Germaniya tomonidan boshqarilayotgan Uchlar ittifo-qida ham urushdan keyin dunyoni
qaytadan bo’lish rejalari tuzilmoqda edi. Germaniya Fransiyaning bir qator shimoliy tumanlarini,
Boltiqbo’yi mamlakatlarini, Polshaning bir qismini o’ziga qo’shib olish, Ukraina va Belorussiyani qo’lga
kiritish, Osiyo va Afrikadagi ba'zi mustamlakalarni bosib olishni maqsad qilgandi. Germaniya Fransiya
zim-masiga katta o’lpon yuklashni mo’ljallamoqda edi. Natijada Fransiya uni hech qachon to’lolmas,
Germaniyaning abadiy qarzdori bo’lib qolardi. Avstro-Vengriyaga butun Bolqon yarim oroli, Bolgariyaga
esa Makedoniya va Serbiyaning bir qismi va'da qilingan edi.
1916 yil — xalqlarning buyuk qirg ’i ni yili . Dardanel bo’g’ozidagi operat s iyaning barbod
bo’lishi Antanta ittifoqchilanni G ’ arbiy frontdagi jangovar harakatlarga qaytishga majbur qildi. Germaniya
ham Fransiya hududida hal qiluvchi jangga kirishishni va uning qarshiligini sindirishni rejalashtirdi.
Germaniya bosh shtabi Fransiyaga uning eng mustahkam mavqei — Verden qal'asi orqali hujum
uyushtirishga ahd qildi. 1916-yilning 21-fevralida Germaniyaning 5-armiyasi ulkan harbiy operat-siyani
boshladi. Hujumdan oldin fransuz istehkomlari to’plardan shiddatli o’qqa tutildi. Krupp zavodlarida tay-
yorlangan va uning qizi Berta nomi bilan «Katta Berta» deb atalgan o’ta kuchli to’plar bilan birga jami 850
ta og’ir to’p «ishga tushdi». Jangda Yevropaning eng qudratli ikki armiyasi yuzma-yuz keldi. Milliy g’urur
tuyg’usi junbushga keldi. Fransuz qo’mondonligi bir qadam ham chekinmaslikka buyruq berdi, askarlar
so’nggi nafasigacha jang qildilar. Verden Fransiyaning va fransuz armiyasining ruhi-ni ko’tardi. «Ular
o’tolmaydilar» — fransuz askarlarining bosh shiori shu edi. Verden ostonalaridagi jang 1916-yil 21-
dekabrgacha davom etdi va ikkala tomonga ham katta talafotlar keltirdi. Fransiya va Germaniya bu yerda
700 mingdan ortiq askar yo’qotdi.

Izohli lug’at

“ Antanta”-1907 yil 31-avgustda tashkil topgan
Angliya,Fransiya,Rossiya o’rtasida tuzilgan harbiy
blok

“ Uchlar Ittifoqi”-1882 yil 20-mayda tashkil topgan
Germaniya,Avstro-Vengriya,Italiya davlatlari
o’rtasida tuzilgan harbiy blok

Detanator-urush o’chog’I ochilgan hudud

Buyuk chekinish-rus armiyasining 1915 yil bahor va
yozida og’ir talafotlar bilan chekinishi

“ To’rtlar ittifoqi”-1915 yil 15-sentabrda Bolgariyaning
“Uchlar ittifoqi”ga kirishi natijasida vujudga kelgan
ittifoqi


I J ahon urushida dav lat lardagi huk umat rahbarlar
13-jadv al
Rossiya
Nikolay
IIAQSH
V.Vilson
Germaniya
E.Lyudendorf
Italiya
V.Orlondo
TurkiyaAvstro-
VengriyaFransiya
J.Klemanso Angliya
D.Loyd Jorj


3. amaliy yoki rivojlantiruvchi:

a ) Talabalarning vatanni sevishga va uni asrashga bo’lgan hissini
uyg’otish

b) Talabalarning muammolarni yechishga va mustaqil fikrlay olish
ko’nikmalarini takomillashtirish

s).Talabalarni xarita bilan ishlash ko’nikmalarini rivojlantirish

IX . Dars rejasi:

1) tashkiliy ishlar-3 minut;

2) kirish so’zi — 7 minut;

3) o’tilgan mavzularni so’rash va o’quvchilar bilimini baholash –

- 30 minut;

4) o’tilgan mavzularni mustahkamlash va yangi mavzuni o’rganishga
zamin yaratish - 5 minut;

5) yangi mavzu bayoni - 10 minut;

6) yangi mavzuni mustahkamlash va mustaqil ishlar - 20 minut; 7)
uyga vazifa - 3 minut;

8) darsni yakunlash - 2 minut

Urushayotgan tomonlar ning maqsadlari 10-jadv al
Italiya -Afrika va
Bolqonda yangi hududlar
va 50 mln fund sterlingga
ega bo’lish

Germaniy a v a uning it t ifoqchilarining t aslim bo’lishi
14-j adv al
1918 yil 11-noyabr-
Kompen o’rmonida
marshal Foshning shtab
vagonida Antanta bilan
yarash bitimi imzolandi.1918 yil 9 noyabr-Germnaiya
imperiyasi quladi.Imperator Vilgelm
II taxtdan voz kechdi va
mamlakatdan qochib ketdi.10-
noyabr kuni sotsial-demokrat Ebert
boshchiligida yangi hukumat tuzildi.


Ijtimoiy - gumanitar
fanlari kafedrasining
2013- yil _________
№ ___- sonli
yig’lishida
muhokama qilindi va
ilmiy pedagogik
kengashga o’quv
jarayonida
foydalanish uchun
taqdim etildi 
Ilmiy pedagogik
kengashning 2013-
yil ________ № ___sonli
yig’ilishida ko’rib
chiqildi va
foydalanish uchun
tavsiya etildi

I jahon urushing borishi.

Mav zu:Birinchi jahon urushi v a
uning jahon t arixidagi o’rni

RE J A :

I.Kirish.

a).Mavzuning mohiyati va dolzarbligi –
Birinchi jahon urushiga sabab bo’lgan omillar,dunyoni qaytadan bo’lib
olish uchun kurashning boshlanishi va uning oqibatlari

II.Mavzuning nazariy qismi:
a).Urushning sabablari.Antanta va Uchlar Ittifoqining tashkil topishi
va ularning maqsadlari
b).Urushga tayyorgarlik va urushning boshlanishiga sababchi
bo’lgan omil.
s).Urushning boshlanishi va eng muhim janglar
d).Urushing yakunlari va oqibatlari.Birinchi jahon urushining
ahamiyati.
III. Xulosa.
IV.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Foy dalanilgan adabiy ot lar ro’y xat i:

1.G.Hidoyatov.Jahon tarixi.T.”Sharq”.2004. 10-sinf darsligi

2.M.Lafasov,U.Jo’rayev.Jahon
tarixi.T.”O’qituvchi”.2005.Akademik
litseylar uchun darslik.

3.A.D.Alimova,R.H.Karimov va boshqalar O’zbekiston
tarixi.T.”Sharq”.2004.10 –sinf darsligi

4.Z.R.Nuriddinov.G’arb mamlakatlarining eng yangi tarixi.
T.”O’qituvchi”.1976.

5.A.Ya.Manusevech,V.A.Orlov,S.M.Steskevish va boshqalar.Eng
yangi tarix.T.”O’qituvchi”1989.

7.V.K.Furayev. Eng yangi tarix. T.”O’qituvchi”.1987 yil.10-sinf
darsligi

8.M.Lafasov,U.Jo’rayev,E.Xoliqov,D.Qodirova.Jahon tarixi.
T.”Talqin”.2006. 9-sinf darsligi

Frans Ferdinand.

BIRINCHI JAHON URUSHI, UNING BORISHI VA JAHON TARIXIDAGI O’ RNI
Urushning sabablari XIX asr oxiri — XX asr boshlari-da keskinlashgan dunyoni qay-tadan
bo’lib olish uchun bo’lgan kurash Yevropa davlatlarining ikki guruhi shakllanishiga olib keldi. Birinchi
guruhda Germaniya boshchiligidagi Avstro-Vengriya, Turkiya va Bolgariya bor edi. Ikkinchi guruhga esa
Angliya, Fransiya va chor Rossiyasi kirgan edi. Keyinroq unga Italiya, Yaponiya, Amerika Qo’shma
Shtatlari va boshqa davlatlar qo’shildilar. doiralarini qaytadan taqsimlash va XX asr boshlarida vujudga
kelgan kuchlarning yangicha o’zaro nisbatiga
Davlatlarning mazkur ikki guruhi o’rtasida mustam-lakalarni bo’lib olish, ta'sir mos ravishda yangi jahon
tartiblarini qaror toptirish uchun kurash borar edi. Bu shiddatli va ayovsiz kurashning o’ziga xos
xususiyati shunda ediki, u milliy manfaatlar uchun emas, balki hali bo’lib olinmagan yerlarni qo’lga
kiritish uchun intilayotgan yirik sarmoya egalarining manfaati uchun olib borilmoqda edi. Bu — dunyoni
qay-tadan bo’lib olish, ulkan daromad va jahon bozorida alohi-da imtiyozlarga ega bo’lish uchun kurash
edi.
XX asr boshlarida Germaniya qudratli jahon davlatiga aylandi va mustamlaka yerlardan o’z
ulushini talab qila boshladi. U Britaniya imperiyasi uchun jiddiy xavfga aylan-di. Kuchli nemis dengiz
flotining yaratilishi Britaniya imperiyasining mavqeiga ham zarba edi. Chunki Angliyaning dengizlardagi
ustunligi mustamlaka yerlardagi hukmronligining barqarorligini kafolatlar edi. Germaniyaning Afrikadagi
mustamlakalarga da'vosi bu qit'adagi fransuz va inglizlarga qaram yerlarga ham xavf tug’dirardi.
Nihoyat, Germaniyaning Sharqiy o’rta Yer dengizi mamlakatlariga kirib kelishi va Turkiyada hukmron
bo’lib olishi Angliya va Fransiyaning Osiyodagi mustamlaka yerlariga o’tisbida asosiy qatnov yo’li bo’lgan
Suvaysh kanalini zarba ostida qoldirar edi.
Germaniyaning o’sib borayotgan sanoati hamma joyda ingliz sanoati mahsulotlarini siqib
chiqarmoqda, boshqacha qilib aytganda, Germaniya Yevropada yakka hukmronlikka ochiqdan-ochiq
da'vogarlik qilmoqda edi. Bularning ham-masi Angliya va Fransiyani Germaniyaga qarshi birlashish-ga
majbur qildi. Ular Germaniyaning jahon miqyosida yuk-salishiga yo'1 qo’ymaslikka int il ar edilar.
Antanta va Uchlar ittifoqining tuzilishi . AngJiya va Fransiya o'z ziddiyatlarini bartaraf etish va
Germaniyaga qarshi Yevropa davlatlarining kuchli ittifoqini yaratish yo’llarini zo’r berib qidira boshladi.
1904-yiI aprel oyida Angliya va Fransiya o’rtasida so’nggi «bo'sh», ya'ni hali egallanmagan yerlarni
bo’lib olish va ularni birgalikda himoya qilish haqida bitim imzolandi. U Antanta ittifoqi deb nomlandi
(fransuzcha entent — samimiy). Ana shu bitim tufayli mustamlaka masalalari bo’yicha ingliz-fransuz
ziddiyatlari bartaraf etildi va harbiy ittifoq yo’li ochildi.

Jahon tarixi fanidan “Birinchi jahon urushining sabablari,borishi va
natijalari” mavzusida tayyorlagan
I juft soatlik
DARS ISHLANMASI

1815 yil –
Germaniya,Avstriya-
Vengriya,Rossiya
o’rtasida
“Muqaddas
Ittifoq”tuzilgan edi . 1906 yil-
Rossiya bu
Ittifoqdan chiqdi1-jadval
1881 yil Fransiya tomonidan
Tunisning egallanishi Italiyaning
Ittifoqqa kirishiga sabab bo’lgan

BREST TINCHLIK SHARTNOMASI
Rossiyaning Germaniya va uning ittifoqchilari bilan 1918-yil 3-martda
imzolagan tinchlik shartnomasidan
I-modda
Bir tarafdan Rossiya, ikkinchi tarafdan Germaniya, Avstro-Vengriya, Bolgariya va
Turkiya o’rtadagi urush holati-ga barham berganliklarini e'lon qiladilar. Byndan
buyon ular o’zaro tinchlik va do’stlikda yashashga ahd qildilar.
Ahdlashuvchi tormonlar bir-birlarining hukumatlariga yoki davlat va harbiy
nizomlarga qarshi hech qanday targ'ibot-tashviqot olib bormaydilar. Bu majburiyat
To’rtlar ittifoqi davlatlari egallab turgan hududlarga ham daxldordir. 2- modda 8-jadval

Verden jangining yakunida Rossiya armiyasi katta rol o’ynadi. Bu yerdagi janglarning hal qiluvchi
bosqichida general A. A. Brusilov (1853—1926) qo’mondonligidagi rus armiyasi Janubi-G’arbiy frontda hujum
boshladi va Germaniya hamda Avstriya qo’shinlari himoyasini yorib o’tdi. Bu operatsiya Avstriya qo’shinlari
guruhini tor-mor qilish va 1,5 millionga yaqin askar va zobitni yo’q qilish bilan yakunlandi. Shundan so’ng Avstro-
Vengriya amalda jangovar harakatlar qilish qobiliyatini yo’qotdi, Germaniya esa tezda bu frontga o’zining asosiy
zaxira kuchlarini tashlashga majbur bo’ldi.
Verden ostonalarida jang davom etayotgan bir paytda Antanta ittifoqchilari Somma daryosi bo’yida
Verdendan 250 km va La-Manshdan 90 km masofada bo’lgan ingliz mudofaa sektorida hujum boshladilar.
Britaniya to’plari deyarli yetti kun davomida german qo’shinlarini o’qqa tutdi. 1916-yil 1 iyulda Britaniya ko’ngilli
askarlari hujum-ga tashlandilar. Ularning soni 100 mingdan ortiq edi. Ammo ular yerga chuqur ko’milgan nemis
pulemyotlari-ning shiddatli o’tiga duch keldilar. Nemislarning talafoti ko’p edi, ammo inglizlar ham o’lgan va
yaralanganlar bilan jami 50 mingdan ortiq kishini y o’qotdilar. Bu mantiqsiz qonli qirg’inda hech qaysi tomon
muvaffaqiyatga erisholmadi.
1916-yili Yevropada hammasi bo’lib 2 milliondan ortiq kishi halok bo’ldi, ammo urushda o’zgarish
bo’lmadi. Germaniya va Avstro-Vengriyaning moddiy manbalari tugab borardi. Ingliz flotining ustunligi sababli
dengiz tomonidan qilingan qamal nihoyatda samarali bo’ldi. Qamal tufayli Germaniya oziq-ovqat va strategik
xom ashyolarning o’zidagi zaxiralari bilan kifoyalanishga majbur bo’ldi. Bu esa surunkali urush olib borish uchun
yetarli emasdi. Antantaga esa AQSh yordam berar va u o’z mus-tamlakalari manbalaridan erkin foydalanish
imkoniyatiga ega edi.
Rossiyadagi ahvol juda og’ir edi. Uning xom ashyosi va inson manbalari yetarli bo’lsa-da, iqtisodiy qoloqlik
ulardan samarali foydalanish imkonini bermasdi. Transport tizimi-ning tamornila izdan chiqqanligi, harbiy-siyosiy
va iqtisodiy tuzulmalarning eskirgan tizimi, harbiy idoradagi o’g’irlik va tartibsizliklar Rossiyani iqtisodiy va siyosiy
inqiroz eshigiga olib keldi.
1917-yilda urushayotgan mamlakatlardagi siyosiy va iqtisodiy inqiroz. Urush cho’zilib borardi.
1916-yilda boshlangan xalqlar qirg’ini 1917-yilda ham davom etdi. Uning oxiri ko’rinmasdi. Barcha urushayotgan
mamlakatlarda siyosiy inqirozlar boshlandi. Urushni boshlagan rahbarlar va partiyalar obro'-e'tiborlarini
yo’qotdilar, hokimiyatga yangi rahbarlar keldi. Fransiyada urush mobaynida ikki marta bosh vazir almashdi,
nihoyat hokimiyatga Jorj Klemanso (1841—1929) keldi. Angliyada ham bosh vazir o’zgardi. Askvit (1852—1928)
o’rniga Liberal partiyadan bosh vazir qilib saylangan David Lloyd-Jorj (1863—1945) boshchiligidagi
konservatorlar va liberallarning ittifoq hukumati keldi. Germaniya kansleri Betman-Golveyg (1856—1921) ham
1917-yilda iste'foga chiqdi. Rossiyada 1917-yilning fevralida inqilob ro’y berdi, natijada podshohlik tuzumi
ag’darib tashlandi. Tarix haqiqatni yana bir bor tasdiqladi: urushni boshlagan hukumatlarning umri boqiy
bo’lmaydi. Birinchi jahon urushida bu yaqqol namoyon bo’ldi.

Ruminiy aning urushga k irishi 11-jadv al

Shartnomaga ko’ra Rossiya Ruminiyaning hududiy yaxlitligini
kafolatlaydigan bo’ldi.Shuningdek,Ruminiyaning Avstriya-Vengriya
imperiyasidagi ruminlar yashaydigan hududlarga bo’lgan huquqini
tan oldi.

1916 yil 17 avgust – Ruminiya bilan Antanta davlatlari o’rtasida
shartnoma imzolandi va Ruminiya Avstriya-Vengriyaga qarshi
urushga kirish majburiyatini oldi.

1916 yil 28 avgust- Ruminiya Avstirya-Vengriyaga qarshi urush e’lon
qildi.1914 yil
1-oktabr
Rossiya-
Ruminiya
shartnomasi
Ruminiyaning maqsadi –
Transilvaniya,Bukovina va Banatning katta
qismini olish edi.
Harbiy jihatdan mustahkam tayyorgarlik ko’rmagan
Ruminiya armiyasi tezda tor-mor etildi .

1907 y il 31-av gust rus-ingl iz bit imi 3-jadv al
Eron uch ta’sir
hududga
bo’lindi
Rossiya
Afg’onistonni
o’z ta’sir
doirasidan
chetda deb
tan oldiRossiya va
Angliya
Tibetning ichki
ishlariga
aralashmaslikka,uning
hududiy butunligini
buzmaslikka,
u bilan hamkorlikni
faqat Xitoy bilan amalga
oshirishga kelishib
oldi.

Ilov a

1). Uchlar ittifoqi (jadval)

2).Antanta (jadval)

3). 1907 yil 31-avgust rus-ingliz bitimi(jadval)

4). Ikkala Ittifoqning urushga tayyorgarligi (jadval)

5). Urushga bahona (jadval)

6). Frans Ferdinand.(rasm)

7). Ittifoqchi davlatlarning urushga kirishi (jadval)

8). “Buyuk chekinish”(Sharqiy front) (jadval)

9). Brest tinchlik shartnomasi (moddalar)

10). G’arbiy frontdagi ahvol.(jadval va xarita)

11). Urushayotgan tomonlarning maqsadlari (jadval)

12). Ruminiyaning urushga kirishi (jadval)

13). Birinchi jahon urushidagi eng muhim janglar (jadval)

14). I Jahon urushida davlatlardagi hukumat rahbarlar (jadval)

15). Germaniya va uning ittifoqchilarining taslim bo’lishi (jadval)

16). Frans Iosif (rasm)

17). Birinchi jahon urushida qatnashgan jangchi (rasm)

18). Vudro Vilson (rasm)

19). I jahon urushing borishi. (rasm)

20). Nikolay II (rasm)

21). I jahon urushi harbiylari. (rasm)

22). I jahon urushi oqibatlari. (rasm)

23).Mavzuga doir xaritalar

Rus-german urushi boshlandi. 1914-yil 3-avgustda Germaniya Fransiyaga urush
e'lon qildi. 4-avgustda esa Angliya Germaniyaga urush e'lon qildi. Jang g’ildiragi shiddat bilan
aylanib ketdi. 1914-yil 23-avgustda Yaponiya Germaniyaga urush ochdi va uning Xitoydagi bir
qator yerlarini, shuningdek, Tinch okeanidagi Germaniyaga qarashli bir qancha oroUarni egallab
oldi. Turkiya kutilganidek Germaniyani qo’llab-quvvatladi. 1914-yil 22-iyulda Turkiya harbiy vaziri
shu haqda bayonot berdi. 1914-yil 2-noyabrda Rossiya, 5 va 6-noyabrda esa Angliya va
Fransiya Turkiyaga umsh e'lon qildi. Nihoyat, uzoq kelishuvlardan so’ng 1915-yil 23-mayda
Italiya Avstro-Vengriyaga urush e'lon qildi.
Birinchi jahon urushi boshlandi. Yarashuvlar haqida gap ham bo’lishi mumkin emas, nizolar qurol
kuchi bilan hal etilishi lozim edi.

1914-1917-YILLARDA BIRINCHI JAHON URUSHI FRONTLARIDAGI JANGOVAR
HARAKATLAR Urushayotgan mamlakatlarning 1914-yildagi jangovar harakatiari
strategiyasiю
Germaniya qo’mondonligi harbiy harakatlar rejasiga mu-vofiq 4-avgust kuni Belgiyada
asosiy hujumni boshladi. Bu yerda mudofaani yorib o’tish va Yevropaning hayotiy ahamiyatga ega
bo’lgan sanoat rayonlarini egallab, bir hamla bilan urushni yakunlash nazarda tutilgan edi.
Germaniya qurolli kuchlari shiddatli hujum natijasida bix necha hafta mobaynida deyarli jangsiz
Belgiyani bosib o’tdilar va Fransiya hududiga kirib, Sena daryosi irmog’i bo’lgan Marna sohillariga
chiqdilar. 1914-yilning 5—12-sentabr kunlari Mama bo’yida fransuz va nemis qo’shinlari o’rtasida
og’ir janglar bo’lib o’tdi. Unda nemis qo’shinlari mag’lubiyatga uchradilar.
Sharqiy Prussiyada rus askarlarining hujumga o’tganligi nemis qo’shinlarining
mag’lubiyatida hal qiluvchi ahamiyatga ega bo’ldi. Rus armiyasining hujumi dastlab muvaffaqiyatli
boshlandi. U Galitsiyani egallab, Sharqiy Prussiya hududiga yorib kirdi. Germaniya qo’mondonligi
rus qo’shinlarining hujumini qaytarish uchun askarlarining bir qismini Marna bo’yidan Prussiyaga
tashlashga majbur bo’ldi. Rus qo’shinlarining Sharqiy Prussiya operatsiyasi og’ir mag’lubiyat bilan
yakunlandi. Ammo Fransiya qutqazib qolindi.
1914-yil oktabr oyida Turkiyaning urushga kirishi munosabati bilan Kavkazorti, Mesopotamiya,
Suriya va Falastinning sharqiy chegarasida yangi frontlar vujudga keldi. Anuno turk armiyasi
urushga tayyor bo’lmaganligi sababli Kavkaz ortida rus qo’shinlaridan bir qator og’ir
mag’lubiyatlarga uchradi.
1915-yiI 23-mayda Italiya Antantaga qo’shildi, o’sha yil oktyabr oyida esa Bolgariya
Germaniya-Avstriya ittifoqi tarafidan urushga kirdi.
Marna bo’yidagi janglarda mag’lubiyat alamini totgan ittifoqchi qo’shinlar Germaniyaning
sherigi Turkiyani urushdan chiqarish uchun dengizda bir qator operatsiyalar o’tkazdilar.
1915-yilning turg'un (pozitsion) urusni 1915-yil fevral oyida ingliz-fransuz floti Turkiyaning
Dardanel bo’g’ozidagi istehkomlarini bombalashga kirishdi. Ammo bu hujumlar ko’zlangan natijani
bermadi. Bu ope-ratsiya davomida ingliz askarlaridan 200 mingdan ortiq kishi halok bo’ldi va
yaralandi. Natijada ana shu hamla tashabbuskori, Angliya harbiy flotining birinchi lordi Uinston
Cherchill vazifasidan chetlashtirildi. Shundan keyin uning siyosiy faoliyatida 25 yil tanaffus bo’ldi.

Frans Iosif
( 1830 – 1916 )

Germaniyaning strategik rejalarida Fransiyani yashin tezligida tor-mor qilish ko’zda
tutilgan edi. Rossiya o’sha davrda o’zining ittifoqchisiga yordam bera olmasdi, chunki Rossiyada
urushga tayyorgarlik ishlarini 1917-yilga kelib yakunlash mo’ljallangan edi. Qurol-yarog’lar
armiya shaxsiy tarkibining uchdan biriga yetar, to’plar nihoyatda oz, pulemyotlar esa sanoqli edi.
Armiyada kiyim-kechak, oziq-ovqat, o’q-dori tanqisligi mavjud edi. Temir yo’llar bir tekis
ishlamas, poezdlar nihoyatda sekin harakat qilardi. Bunday sharoitda urush e'lon qilinadigan
bo’lsa, Rossiya armiyasini faqat 40 kun ichida jangovar holatga keltirish mumkin bo’lardi.
Germaniya armiyasi bu muddat ichida bemalol Fransiyani tor-mor qilib ulgurardi. Buni yaxshi
anglagan Germaniya jangovar harakatlarni tezlashtirish uchun barcha imkoniyatlarni ishga sola
boshladi.
Urushga bahona topildi . Avstriya imperatori Frans-Iosif (1830—1916) ancha
keksayib qolgan, hayotining so’nggi kunlarini o’tkazmoqda edi. U mamlakatning so’nggi
podshohi bo’lib, deyarli 60 yil hukmronlik qilgan va avtoritar, yakka hukmronlik davlati tarafdori
edi. Avstro-Vengriya siyosiy hayoti-da uning jiyani, taxt vorisi — ersgersog Frans-
Ferdinandning ahamiyati tobora ortib borardi. U Serbiyani tor-mor qilish va bosib olish rejalarini
tuzayotgan harbiy partiyaning rahbari edi. 1914-yil iyun oyi so’ngida Frans-Ferdinand Serbiyaga
bostirib icirishga hozirlik ko’rayotgan Avstriya qo’shinlarini ko’rikdan o’tkazish uchun Bosniyaga
borishga qaror qiladi. Sa ra yevo shahri bo’ylab sayohati chog’ida Frans-Ferdinand va uning
xotini serb armiyasi ofitserlaridan tuzilgan «Qora qo'l» tashkiloti a'zolari tomonidan o’ldiriladi.
Berlin va Vena uchun xuddi shunday bahona kerak edi. Boshqa vaziyatda nizoni balki
diplomatik yo'1 bilan hal qilsa bo’lardi, ammo sodir bo’lgan bu voqea Germaniya va Avstro-
Vengriya uchun qulay paytda urushni boshlash imkoniyatini tug’dirdi. Berlinda Rossiya hali
urushga tayyor emasligini bilsalar-da, Rossiya o’zining imkoniyatlarini safarbar qila olishini va
ittifoqchilar topa olishini ham yaxshi anglardilar.
Avstro-Vengriya hukumati Germaniya hukumati bilan maslahatlashib, 1914-yil 23-
iyulda Serbiyaga ultimatum berdi. U o’zini hurmat qiladigan hech bir hukumat qabul qila
olmaydigan qo’pol va keskin uslub bilan bitilgan edi. Berlin va Venadagilar xuddi shunday
bo’lishiga umid bog’lagandtiar. Rossiyaning Avstro-Vengriya va Germaniyani nnchlantirishga
urinishi natija bermadi. Jang shiddat bilan yaqinlashib kelardi. Urush bombasi Yevropada, uning
portlovchi o’zagi esa Sarayevoda edi. Bu bomba nihoyat portladi. 1914-yil 29-iyuIda Rossiya
impe-ratori Nikolay II harbiy safarbarlik haqidagi buyruqni imzoladi. 1-avgust kuni Germaniya
ham safarbarlik e'lon qildi va shu kuniyoq Rossiyaga urush ochdi.

Mundarija
1. Ilmiy rahbarning taqrizi……………..2-3-betlar
2. Kirish………………………………...4-bet
3. Mavzu va reja……………………….5-bet
4. Mavzuning yozma ko’rinishi………..7-16-betlar
5. Sxemalar ……………………………17-36-betlar
6. Rasmlar……………………………..40-46-betlar
7. Xulosa………………………………47-bet
8. Foydalanilgan adabiyot………………48-bet
9. Ilova…………………………………49-bet

1. Boshqaruvning zo 'ravonlik usullari. Totalitar tuzumlar tarafdorlarining
ta'kidlashicha, dohiyning cheklanmagan hokimiyati xalq ishonchiga tayanadi,
go yo xalq bir kishiga
yoki kishilar guruhiga davlatni boshqarish huquqini bergan. Demokratik
muassasalar (saylovlar, parlament) ortiqcha deb hisoblanadi.
2. Is hlab chiqarishda qattiq intizom va uyushqoqlikni joriy etish, mehnat
sharoitlarini yaxshilash, ish haqini oshirish borasidagi har qanday talabga
urinishni bostirish. Totalitar tuzumlar bunday usullar bilan xo’jalik ravnaqida
ma'lum muvaffaqiyatlarga erishar, ammo bu uzoq davom etmasdi.
3. Muxolifatni yoki boshqacha fikrlaydiganlarni bostirish-ning zo’ravonlik
metodlari, siyosiy yoki g’oyaviy mqiblarni jismonan yo 'q qilish yoki cheklab qo
'yish. Totalitar tuzumda shaxs ezilar va o 'z qiyofasini yo 'qotar edi.

Ammo endi Germaniyani to’xtatish qiyin edi. U mus-tamlaka yerlardan o’z ulushini, Osiyoda
bozorlar ochishni va jahon bozorida teng imkoniyatlar yaratilishini talab qil-moqda edi. Germaniyada
armiyani qayta qurollantirish, harbiy-dengiz flotini kuchaytirish dasturi amalga oshirila boshlandi. Iqtisodiy,
siyosiy va ijtimoiy jihatdan urushga kuchli hozirlik ko’rilmoqda edi. Bunga javoban ingliz hukumati ham
harbiy-dengiz flotini qayta qurish va uni yangi joyga ko’chirish dasturini amalga oshirishga kirishdi. 1912-
yildagi parlament qaroriga ko’ra, Angliya Germaniya tomonidan qurilgan har bir harbiy kemaga javoban ikki
harbiy kema qurishi zarur edi.
1882-yil 20-may Uchlar ittifoqi . Germaniya, Avstro-Vengriya, Italiya 1907-yiI 31-avgust Antanta
Buyuk Britaniya, Fransiya, Rossiya Angliya Rossiyani ham Antantaga jalb etishga ahd qildi. Chunki
Rossiyasiz Germaniyaga qarshi kurashda g’olib chiqish mumkin emas edi. 1907-yil 31-avgustda Osiyodagi
ta'sir doiralarini bo’lib olish haqida ingliz-rus bitimi imzolandi. Mazkur bitimga ko’ra, Eron uch ta'sir hududi-
ga bo’lindi: mamlakat sbimoli — rus ta'sir hududi, janubi —
ingliz ta'sir hududi, mamlakat markazi esa betaraf hudud deb qabul qilindi. Rossiya Afg’onistonni o’z ta'sir
doirasi-dan chetda deb tan oldi va Afg’oniston bilan barcha munosabatlarni faqat ingliz hukumati orqali olib
borishga rozi bo’ldi.
Rossiya va Angliya Tibetning ichki ishlariga aralash-maslikka, uning hududiy butunligini
buzmaslikka va u bilan hamkorlikni faqat Xitoy hukumati orqali amalga oshirishga kelishib oldi. 1907-yil
bitimi ikkala mamlakatning Osiyodagi keskin ziddiyatlarini vaqtincha bartaraf etdi. Ayni paytda, Germaniya,
Avstro-Vengriya va Italiya ishtirokidagi Uchlar ittifoqiga qarshi Buyuk Britaniya, Fransiya va Rossiya
tarkibidagi Uchlar kelishuvini yuzaga keltirdi. Urush boshlangach, Italiya betaraf bo’lib turdi. Ammo 1915-yil
may oyida Afrikadan mustamlakalar va Bolqondan yer berish, shuningdek, 50 million ftint sterling zayom
ajratish haqida Antantadan va'da olgach, Uchlar ittifoqi haqidagi shartnomadan chiqdi va 23-mayda Avstro-
Vengriyaga urush e'lon qildi.
Rossiya asosan Bolqon muammosi keskinlashganligi tufayli Uchlar kelishuviga qo’shildi. Rossiyaning rus-
yapon urushida mag’lubiyatga uchraganidan foydalanib Avstro-Vengriya o’zining Bolqon yarim orolidagi
ta'sir doirasini kengaytirishga kirishdi. 1908-yilda Avstro-Vengriya Germaniya yordamida Bosniya va
Gersegovinani o’ziga qo’shib oldi. Natijada Serbiya dengiz portlariga chiqolmay, tashqi dunyodan butunlay
uzilib qoldi.

Kirish
Insoniyat XX asrda ijtimoiy-iqtisodiy ,siyosiy va madaniy
taraqqiyotda ulkan qadamlar tashladi.Asrimizning 20-yillarida
boshlangan ilmiy-texnikaviy inqilob hayotning barcha sohalarida tub
o’zgarishlarga sabab bo’ldi. Inson tarixda birinchi marta ochiq fazoga
chiqdi va oyga qadam bosdi.Atom energiyasi,gen
muhandisligi ,elektronika,fazoviy televedinie eng yangi harakat
vositalari xalqlarning o’zaro munosabatlarini sifat jihatidan yangi
bosqichga ko’tardi.
XIX asr oxiri-XX asr boshlarida kapitalizm taraqqiyotida yangi
bosqich “monopolistik kapitalizm”deb ataluvchi bosqich qaror
topdi.”Monopolistik kapitalizm” bu – kapitalizmning iqtisodiy hayotida
monopoliyalar vujudga kelgan moliya oligarxiyasi shakllangan siyosiy
hayotida esa ularning davlat va xalq ustidagi hukmronligi o’rnatilgan
bosqichi edi.
Moliya oligarxiyasi qudratining mustahkamlanishi bilan
industrial davlatlarning o’z mustamlakalarini kengaytirishga intilishlari
yanada kuchaydi. Bu hol industrial davlatlar o’rtasida dunyoni hududiy
jihatdan bo’lib olishni tezlashtirdi. XIX asr oxirida bu tugallandi. XX ars
boshlarigacha ular o’rtasida 72,9 mln kv.km. o’zga xalqlar hududlari
(butun yer yuzining 54,9%)bo’lib olingan edi.
Buyuk Britaniya,Rossiya va ,Fransiya juda katta
mustamlakalrga ega bo’lib oldilar. Germaniya,Italiya va Yaponiya uncha
katta bo’lmagan hududlar bilan kifoyalanishga majbur bo’ldilar.Shu
tariqa bo’lingan duyoni qayta bo’lib olish uchun davlatlar o’rtasida 4
yilga cho’zilgan I jahon urushi boshlanib ketdi.

Urushda 38 mamlakat ishtirok etdi. Harakatdagi armiyalarning askarlari soni 29 milliondan
ortiq, barcha safarbar qilinganlar miqdori esa 74 millionga yaqin edi. Janglarda 10 milliondan ortiq kishi
halok bo’ldi, 20 million kishi yaralandi. Harbiy harakatlar natijasida minglab shaharlar, zavod va
fabrikalar vayron bo’ldi, o’n minglab kilometr temir yo'1 ishdan chiqdi. Oziq-ovqatlarga cheklashlar
kiritildi, eng muhim ehtiyoj mollari uchun ma'lum me'yorlar belgilandi.
Shunday qilib, XX asr boshida dunyo jahon urushlari, ijtimoiy larzalar va inqiloblar davriga kirdi. Urush
ijtimoiy ziddiyatlarni nihoyatda kuchaytirib yubordi. Urushga qarshi norozilik bildirayotgan, urushga
sabab bo’lgan ijtimoiy-siyosiy tuzumni o’zgartirishni, non, ijtimoiy adolat va demokratik islohotlar
o’tkazishni talab etayotgan xalqning g’azabini qo’zg’adi.
Urush burjua parlamentarizmiga ham qattiq zarba berdi. Demokratik respublika katta
biznesning ojiz va itoatkor ijrochisi sifatida namoyon bo’ldi. «Parlament demokratiyasi» degan
tushunchadan ommaning hafsalasi pir bo’ldi. Butun urush davomida bironta ham parlament qonli
qirg’inga qarshi norozilik bildirmadi, urushayotgan davlatlar va ulaming hukmron doiralari manfaatini
himoya qildi.
Urush jarayonida Yevropa davlatlarining iqtisodiy tuzi-lishida davlat-monopoliya iqtisodiyoti
degan yangi tushuncha paydo bo’ldi. Bu davlat tomonidan iqtisodiyotning tartibga solinishi, banklar, xom
ashyo taqsimoti va harbiy buyurtmalar ustidan davlat nazorati o’rnatilishini anglatar, ijtimoiy ishlab
chiqarishni umumlashtirish tomon tashlangan olg’a qadam edi.
Parlament demokratiyasiga ishonchning yo’qolishi va davlat-monopoliya iqtisodiyotining
rivojlanishi Yevropa-siyosiy hayotida totalitar g’oyalarning keng tus olishiga yo'1 ochdi. Bunda gap
hokimiyatning yangi tuzilmalarini yaratish, butun mamlakatni yagona hokimiyat, bir shaxs yoki partiya
irodasi ostida birlashtirish va totalitar tuzumlarni qaror toptirish uchun iqtisodiy tayanch bo’ladigan
xo’jalik shakllarini yaratish ustida ketmoqda.
Totalitarizm (lotincha totalis — yalpi) jamiyatning o’ta ekstremist unsurlari tomonidan joriy
etildi. Urush dahshatlari ularni hokimiyatni qo’lga olish va davlat hamda xalq ustidan cheklanmagan
hukmronlik o’rnatish-ning zo’ravonlik usullarini qo’llashga majbur qildi. Barcha totalitar tuzumlarga xos
bo’lgan umumiy xusu-siyatlar mavjud edi.

1904 yil-Angliya-
Fransiya o’rtasida
shartnoma
imzolangan 2-jadval

It t ifoqchi dav lat larning urushga k irishi 6-jadv al
1917 yil
6 aprel
AQSH-
Germaniyaga 1914 yil
1 avgust
Germaniya-
Rossiyaga
1914 yil
3 avgust
Germaniya-
Fransiyaga
1914 yil
4 avgust
Angliya-
Germaniyaga
1914 yil
23 avgust
Yaponiya-
Germaniyaga
1914 yil
22 iyul
Turkiya-
Rossiyaga1915 yil
23 may
Italiya-
Avstro-
Vengriyaga1915 yil
14 oktabr
Bolgariya
Serbiyaga 1916 yil
28-avgust
Ruminiya
Avstriya-
Vengriyaga
Turkiyaning urushga kirishi
bilan
Kavkazda,Mesopotamiyada
,Suriya va Falastinning
sharqiy chegarasida yangi
frontlar vujudga keldi1914 yil 11 oktyabr kuni
Germaniya Turkiyaga
katta miqdorda qarz
berdi va bunga ko’ra
Turkiya shu zahoti
urushga kirishga va’da
oldi.
1915 yil 15- sentabr
Bolgariya-Turkiya,6-
sentabr Avstriya-
Vengriya va Bolgariya
o’rtasida “To’rt
ittifoq”shartnomasi
imzolangan

Urushga bahona 5-jadv al
1914 yil 1avgust-Germaniya ham
harbiy safarbarlik e’lon qildi

Birinchi jahon urushidagi eng muhim janglar 12-
jadv al
1916 yil 21- fevral-
21- dekabr
Verden qal’asi
yonida jang
1914 yil 5-12-
sentyabr
Marna daryosi
bo’yida
jang1918 yil 1-iyuldan
18- noyabr
Somma daryosi
bo’yida
Verden jangining yakunida rus armiyasi A.A.Brusilov qo’mondonligi Janubiy-G’arbiy frontda
hujum qildi.Germaniya hamda Avstriya qo’shinlari himoyasini yorib o’tdi.Bu operatsiya
Avstriya qo’shinlarini tor-mor qildi va 1,5 mln ga askar yo’qotishi bilan yakunlandi

Jahon tarixi fanidan Birinchi jahon urushining sabablari, borishi va natijalari

Купить