Jinoiy yo’l bilan orttirilgan daromadlarni legallashtirish tushunchasi. FATF - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	1.4MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	07 Noyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Jinoiy yo’l bilan orttirilgan daromadlarni legallashtirish tushunchasi. FATF

Sotib olish

Reja:
Kirish………………………………………………………………………………3
1. Jinoiy yo’l bilan orttirilgan “daromadlarni legallashtirish ” tushunchasining
nazariy-huquqiy asoslari, shakllanish
bosqichlari………………………………..4
2. Noqonuniy ravishda jinoiy daromad orttirish yo’llari….
……………………….12
3. Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi
kurashishning xorijiy davlatlar tajribasi…………………………………...……
17
4. “FATF - pul mablag’larni yuvishga qarshi kurash bo’yicha moliyalashtirish
choralarini ishlab chiqish guruhi” ning xizmat va vazifalari……………………
27
5. Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi
kurashish tizimi va uni tartibga solish yo’nalishlari……………………………33
Xulosa va takliflar………………………………………………….
……………..40
Foydalanilgan adabiyotlar
ro’yxati……………………………………………...43
Ilovalar…………………………………………………………………………….45
2

Kirish.
Mamlakat iqtisodiyotini taraqqiy ettirishda, birinchi galda iqtisodiy
xavfsizlikni ta’minlash uchun unga tahdid soluvchi kuchlarni bartaraf etish talab
etiladi. Asosiy iqtisodiy xavfsizlikka bo’layotgan tahdidlar orasida ko’proq
ahamiyat egallagani iqtisodiy munosabatlarning jinoiylashuvi, jinoiy tizimning
davlat iqtisodiy siyosatini o’z manfaatlariga bo’ysindirish tendensiyasi hisoblanadi.
Aynan shuning uchun ham jinoiy yashirin iqtisodiyotni aniqlash, shakllanishining
oldini olish va uning ulushini pasaytirish hozirgi zamon iqtisodiy siyosatining o’ta
dolzarb muammolaridan biri bo’lib, uni zudlik bilan hal etish uchun kompleks
chora-tadbirlarni kechiktirmay amalga oshirish lozimligini bugungi vaziyatning
o’zi talab etmoqda.
Prezidentimiz Sh. Mirziyoyev “2019 yil uchun mo’ljallangan eng muhim
ustuvor vazifalar” haqidagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida “Keng qamrovli
iqtisodiy islohotlar negizida quyidagi maqsadlar mujassam ekanini qayd etib
o’tgan. Jumladan, ochiq iqtisodiyot, sog’lom raqobat, ishbilarmonlik va
investitsiya muhitini tubdan yaxshilash uchun zarur sharoitlarni yaratish,
iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish, “yashirin” iqtisodiyotga qarshi
kurashish, uning hajmini keskin qisqartirish, valyutani erkinlashtirish siyosatini
izchil davom ettirish, barqaror monetar siyosatni amalga oshirish kabi ustuvor
vazifalarni ta’kidlab o’tdi ” 1
.
Mazkur vazifalarni amalga oshirishda iqtisodiyotga tahdid solayotgan omillar
hususan, yashirin iqtisodiyotning mohiyati, vujudga kelish sabablari va uning
miqyosiga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlash, yashirin iqtisodiyot miqyosini
o’lchash usullari va jahon mamlakatlarida yashirin iqtisodiyot darajasining hozirgi
holatini tahlil etib, yashirin iqtisodiyot miqyosini kamaytirishning ustuvor
yo’nalishlari va unga qaratilgan davlatning chora-tadbirlari yuzasidan xulosa va
amaliy tavsiyalar ishlab chiqish maqsadga muvofiq.
Shuningdek, mamlakatdagi xufiyona iqtisodiyotning ko’lami kengayib
borishi, o’z navbatida, hududda yaratilgan milliy boylikni taqsimlash va qayta
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning “2019 yil uchun mo‘ljallangan eng muhim ustuvor
vazifalar” haqidagi Oliy Majlisga Murojaatnomasi. //Xalq so‘zi, 2018 yil 29 dekabr.
3

taqsimlanishida tengsizlikni keltirib chiqaradi. Aholi daromadlarining to’g’ri
taqsimlanmasligi, jamiyatda ijtimoiy muxitning yomonlashuvi, davlatning
iqtisodiyotni boshqarish mexanizmlarining kuchsizlanishiga olib keladi. Jamiyatda
jinoiy xarakterdagi faoliyatning hamda uyushgan jinoyatchilikning avj olishiga
sharoit yaratib beradi. Mamlakatning investitsion muhitiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Umuman aytganda, “xufiyona iqtisodiyot”ning kengayishi aholining siyosiy
xokimiyatga bo’lgan ishonchini yo’qotadi. Davlat tomonidan olib borilayotgan
iqtisodiy islohotlarga to’sqinlik qiladi. Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni qo’llab quvvatlash, ularga turli xil shaklda imtiyozlar berish -
yashirin iqtisodiyot miqyosini kamaytirishda muhim bir omil bo’lib hisoblanadi.
4

1. Jinoiy yo’l bilan orttirilgan “daromadlarni legallashtirish” tushunchasining
nazariy-huquqiy asoslari, shakllanish bosqichlari.
Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlar – jinoyat sodir etish natijasida olingan
pul mablag’lari va boshqa mol-mulk, shuningdek bunday mol-mulkdan
foydalanish orqali olingan har qanday foyda yoki naf, xuddi shuningdek to’liq yoki
qisman boshqa mol-mulkka aylantirilgan yoxud o’zgartirilgan yoki qonuniy
manbalar hisobidan olingan mol-mulkka qo’shilgan pul mablag’lari va boshqa
mol-mulkka aytiladi.
Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni oshkorlashtirishga qarshi kurash
muammosini qanday yo’llar va vositalar orqali hal qilish kerakligini aniqlash
uchun, birinchi navbatda, ushbu ijtimoiy-siyosiy jarayonga e’tibor qaratish lozim.
Muammoni yoritish ushbu sohadagi xalqaro tushuncha va tavsiyalardan boshlash
kerak, chunki noqonuniy daromadlarni oshkorlashtirish muammosi O’zbekistonga
qaraganda bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda ancha ilgariroq vujudga
kelgan va shu bois keng miqyosda tarqalgan.
Jinoiy yo’l bilan orttirilgan “daromadlarni legallashtirish” – bu xususida
dunyoning rivojlangan mamlakatlardan tortib, qolgan barcha mamlakatlarida ham
duch kelinadigan ayanchli jarayonlardan biridir. Bunday holatlarga qarshi
kurashish uchun har bir davlat o’zining konstitutsiyalarida, tegishli me’yoriy
hujjatlarida, xalqaro shartnomalarda, konvensiyalarda va boshqa juda ko’plab
me’yoriy-huquqiy hujjatlarda tegishli tartiba choralar qo’llaniladi.
Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirish mulk (pul mablag’lari
yoki boshqa mol-mulk) jinoiy faoliyat natijasida topilgan bo’lsa, uni o’tkazish,
mulkka aylantirish yoxud almashtirish yo’li bilan uning kelib chiqishiga qonuniy
tus berishdan, shuningdek bunday pul mablag’lari yoki boshqa mol-mulkning asl
xususiyati, manbai, turgan joyi, tasarruf etish yoki ko’chirish usulini yoxud pul
mablag’lari yoki boshqa mol-mulkka bo’lgan haqiqiy egalik huquqlarini yoki
ularning kimga qarashligini yashirish yoxud sir saqlashdan iborat jinoiy
jazolanadigan ijtimoiy xavfli qilimishdir.
“Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishni aniqlash, olib
qo’yish va musodara qilish to’g’risida”gi xalqaro konventsiyaning 6-moddasiga
binoan “Noqonuniy” pullarni oshkorlashtirish (yoki noqonuniy daromadlarni
5

oshkorlashtirish) deganda, qasddan sodir etilgan huquqbuzarlik tushuniladi va ular
quyidagillardan iborat:
1) Mulkning noqonuniy faoliyatdan olingan daromad ekanligini bilgan holda,
kelib chiqishining noqonuniy ekanligini yaratish maqsadida konversiya qilish yoki
ko’chirish yoxud noqonuniy daromad olishga aralashgan har qanday shaxsga
yordam ko’rsatish, o’z qilmishining yuridik oqibatidan qutulishga intilish;
2) Mulkka bo’lgan egalik huquqi yoki u bilan bog’liq huquqlarni, bu
mulklarning noqonuniy daromadlardan olinganligini bilgan holda uning asl
xususiyati, manbai, turgan joyi, tasarruf etilishi, bir joydan boshqa joyga
ko’chilishiga doir axborotni yashirish yoki buzib ko’rsatish;
3) Mulkni olish vaqtida uning noqonuniy daromadlardan ekanligini bila turib,
uni olish, unga egalik qilish yoki undan foydalanish;
4) Yuqorida ko’rsatilgan huquqbuzarlikning birortasini sodir etishda ishtirok
etish, sodir etish yoki sodir etishga suiqasd qilish maqsadida birlashish yoki til
biriktirish, ko’rsatilgan huquqbuzarlikni sodir etishda yordam berish, dalolatchilik
qilish va maslahat berish.
O’zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksining 243-moddasida “Jinoiy
faoliyatdan olingan daromadlarni oshkorlashtirish” borasida ya’ni jinoiy faoliyat
natijasida topilgan mulkni o’tkazish, mulkka aylantirish yoki almashtirish,
shuningdek, jinoiy faoliyat natijasida olingan mulkning asl xususiyatini, manbaini,
turgan joyini, tasarruf etish, tashilish usulini, mulkga nisbatan haqiqiy egalik
huquqining yoki uning kimga qarashliligini yashirish yoki sir saqlash - besh yildan
o’n yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi, deb ta’riflangan 2
.
“Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni
moliyalashtirishga qarshi kurashish to’g’risida” O’zbekiston Respublikasining
2004-yil 26-avgustdagi qonun.
Ushbu holatning tahlili shuni ko’rsatadiki, “Daromadlar” atamasi “Moddiy
manfaatlar va unga bo’lgan huquqlar” atamasi yaqin turadi. Boshqacha aytganda,
bu yerda moddiy manfaatlar va unga bo’lgan huquqlarni noqonuniy egallash
xususida so’z yuritiladi.
2
Karimov I . A .. Demokratik islohatlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish –
tarraqiyotimizning asosiy me ’ zoni . T. 19. – T., 2011. -B. 18.
6

O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodekisida foydalanilgan
tushuncha mavjud. Unda fuqarolik huquqlari obyektlari belgilab berilgan 71-
moddasida bunday huquq obyektlariga pul va qimmatbaho qog’ozlar bilan bir
qator buyumlar, boshqa ashyolar, mulklar hamda mulkiy huquqlar, ish va
xizmatlar, ixtirolar, sanoat namunalari, fan, adabiyot, san’at asarlari va intellektual
faoliyatning boshqa natijalari, shu jumladan, ularga bo’lgan mutlaq huquqlar,
shuningdek, shaxsiy nomulkiy huquqlar hamda boshqa moddiy va nomoddiy
boyliklar kiritiladi.
Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni oshkoralashtirish O’zbеkistonda
bozor iqtisodiyoti tashkil topayotgan bir sharoitda ancha xavfli tus olmoqda.
O’zbekiston Respublikasining Qonuni “Iqtisodiy jinoyatlarga va ommaviy
qirg’in qurolini tarqatishni moliyalashtirishga qarshi kurashish mexanizmlari”
takomillashtirilishi munosabati bilan o’zbekiston respublikasining ayrim qonun
hujjatlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida qabul qilindi.
Qonunchilik palatasi tomonidan 2018-yil 30-noyabrda qabul qilingan
O’zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzurida Iqtisodiy jinoyatlarga
qarshi kurashish departamenti (bundan buyon matnda Departament deb yuritiladi)
tuziladi. Departamentga maqomi, mehnatga haq to’lash shartlari, tibbiy va
transport xizmatlari ko’rsatilishi bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Bosh
prokurori o’rinbosariga tenglashtirilgan, O’zbekiston Respublikasi Bosh
prokurorining taqdimnomasiga binoan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
tomonidan lavozimga tayinlanadigan va lavozimidan ozod etiladigan Departament
boshlig’i rahbarlik qiladi.
Departament boshlig’ining o’rinbosari Departament boshlig’ining
taqdimnomasiga binoan O’zbekiston Respublikasi Bosh Prokurori tomonidan
lavozimiga tayinlanadi va lavozimidan ozod etildi.
Departamentning markaziy apparati tarkibiy bo’linmalari va hududiy
boshqarmalari boshliqlari Departament boshlig’ining taqdimnomasiga binoan
O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidan lavozimga tayinlanadi va
lavozimidan ozod etiladi.
Departamentni va uning joylardagi bo’linmalarini tashkil etish hamda
ularning faoliyati tartibi qonun hujjatlarida belgilanadi.
7

Bu to’g’risida yana bir masala, jinoiy yo’l bilan olingan daromadlarni
konvertatsiya qilish masalasidir.
Birjadan tashqari valyuta bozori faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari
to’g’risida
Vazirlar Mahkamasining “Valyuta bozorini yanada erkinlashtirish chora-
tadbirlari to’g’risida” 2001-yil 22-iyundagi 263-son qarorini bajarish hamda
birjadan tashqari valyuta bozorining samarali faoliyati uchun zarur shart-sharoitlar
yaratish, banklararo valyuta savdolari qatnashchilari sonini ko’paytirish va
ko’lamlarini kengaytirish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qabul qiladi 3
.
O’zbekiston Respublikasining qonuni “Valyutani tartibga solish
to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuniga o’zgartishlar va qo’shimchalar
kiritish haqida
Mazkur Qonun O’zbekiston Respublikasining 2019-yil 22-oktabrdagi
O’RQ-573-sonli “Valyutani tartibga solish to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi
Qonuniga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish haqida”gi Qonuniga asosan yangi
tahrirda qabul qilingan.
O’zbekiston Respublikasining 1993-yil 7-mayda qabul qilingan “Valyutani
tartibga solish to’g’risida”gi Qonuniga (O’zbekiston Respublikasi Oliy
Kengashining Axborotnomasi, 1993-yil, № 5, 225-modda; 1994-yil, № 11, 285-
modda) o’zgartishlar va qo’shimchalar kiritilib, uning yangi tahriri tasdiqlandi.
Fuqarolarning qonunga xilof ravishda valyuta qimmatliklarini olishi yoki
o’tkazishi shunday harakatlar uchun ma’muriy jazo qo’llanilganidan keyin sodir
etilgan bo’lsa, eng kam oylik ish haqining yetmish besh baravaridan yuz
baravarigacha miqdorda jarima yoki ikki yildan uch yilgacha axloq tuzatish ishlari
yoxud bir yilgacha ozodlikni cheklash yoki bir yilgacha ozodlikdan mahrum qilish
bilan jazolanadi.
O’sha harakatlar ancha miqdorda sodir etilgan bo’lsa, eng kam oylik ish
haqining yuz baravaridan uch yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki bir yildan
uch yilgacha ozodlikni cheklash yoki bir yildan uch yilgacha ozodlikdan mahrum
qilish bilan jazolanadi.
O’sha harakatlar:
3
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Valyuta bozorini yanada erkinlashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi 263-son qarori. 2001-yil, 22-iyun.
8

a) takroran yoki xavfli retsidivist tomonidan;
b) ko’p miqdorda;
v) bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir etilgan bo’lsa, -
eng kam oylik ish haqining uch yuz baravaridan besh yuz baravarigacha miqdorda
jarima yoki uch yildan besh yilgacha ozodlikni cheklash yoxud uch yildan besh
yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
O’sha harakatlar:
a) juda ko’p miqdorda;
b) uyushgan guruh tomonidan yoki uning manfaatlarini ko’zlab sodir etilgan
bo’lsa, - besh yildan yetti yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
Tayyorgarlik ko’rilayotgan yoki sodir etilayotgan jinoyat haqida o’z ixtiyori
bilan arz qilgan va uni ochishga faol yordam bergan shaxs javobgarlikka
tortilmaydi
Chunki u “Xufiyona iqtisodiyot”ni, jinoiy biznеsni rag’batlantirib, davlatning
iqtisodiy salohiyatiga putur yеtkazadi, mamlakatda vujudga kеlayotgan barqaror
ijtimoiy-siyosiy vaziyatni izdan chiqaradi, kishilarda har qanday jinoiy qilmish
uchun, u kim tomonidan sodir etilishidan qat’i nazar, jazoning muqarrarligiga
bo’lgan ishonchini so’ndiradi.
Yashirin iqtisodiyot, xufiya iqtisodiyot – ishtirokchilar tomonidan oshkora
olib borilmaydigan, davlat va jamiyat tomonidan nazorat qilinmaydigan, soliqlar
to lanmaydigan, rasmiy davlat statistikasida qayd etilmaydigan iqtisodiyʻ
jarayonlar, iqtisodiy faoliyat turlari. Yashirin iqtisodiyot oshkora payqab
bo lmaydigan tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash,
ʻ
iste mol jarayonlari - iqtisodiy munosabatlar bo lib, uning negizida ayrim kishilar
ʼ ʻ
yoki kishilar guruhi manfaatlari yotadi. Yashirin iqtisodiyot dunyoning deyarli
hamma mamlakatlarida mavjud.
Yalpi Ichki Mahsulot murakkab ko p bosqichli hodisa, uning tur va shakllari
ʻ
xilmaxil. Yashirin iqtisodiyot maqsadi, faoliyati va iqtisodiyijtimoiy oqibatlariga
ko ra bir necha turlarga bo linadi:
ʻ ʻ
1) jinoiy iqtisodiy faoliyat. Bu mutlaqo ma n etilgan, qonun yo li bilan ta qib
ʼ ʻ ʼ
etiladigan ishlar bilan shug ullanish, narkobiznes, pornobiznes, qurol biznesi va
ʻ
h.k.;
9

2) g ayriqonuniy, g ayriiqtisodiy usullar bilan daromadlarni qayta taqsimlabʻ ʻ
o zlashtirib olish, o g irlik, bosqinchilik, reket, poraxo rlik;
ʻ ʻ ʻ ʻ
3) ikkilamchi iqtisodiyot - kishilarga zarar keltirmaydigan, ular uchun naf
beradigan, lekin rasman ruxsat etilmagan va davlat ro yxatidan o tmagan iqtisodiy
ʻ ʻ
faoliyat. Ularga yashirin tadbirkorlik, 1-2 va 5-10 kishi band bo lgan yashirin
ʻ
kichik korxonalar faoliyati kiradi. Yashirin tadbirkorlik xizmati ko rsatish,
ʻ
qurilish, savdo, kiyimkechak ishlab chiqarishda keng tarqalgan;
4) rasman ruxsat etilgan faoliyat bilan birga qo shimcha ravishda yashirin
ʻ
ishlab chiqarishga qo l urish, ochiq ishlaydigan korxonalarda qo shimcha ravishda
ʻ ʻ
hisobga kirmagan mahsulot chiqarib, uni yashirin sotish;
5) mansabni suiiste mol qilish va korrupsiyaga asoslangan iqtisodiy xatti
ʼ
harakatlar. Bular jumlasiga davlat idoralaridagi poraxo rlik, yashirin lobbizm,
ʻ
mansabdan foydalanib subsidiyalar olishni kiritish mumkin;
6) qalbakilashtirilgan iqtisodiy faoliyat, bu iqtisodiyot davlat sektoriga xos
bo lib, davlatni aldashga qaratiladi. Buning eng yaqqol namunasi davlat
ʻ
sektoridagi qo shib yozishlar, qilinmagan ishlar uchun davlatdan haq olish va
ʻ
boshqalar Yashirin iqtisodiyotdagi ijtimoiy zararli faoliyat davlat tomonidan
qat iyan taqiqlanadi, hamma choralar bilan unga qarshi kurash olib boriladi,
ʼ
ijtimoiy foydali faoliyatning (norasmiy bo lsada kishilar talab ehtiyojlarini
ʻ
qondiradi) oshkoralikka chiqishi iqtisodiy jihatdan rag batlantiriladi.
ʻ
Xufyona iqtisodiyot bugun yoki kecha paydo bo’lgan emas, uning ildizi uzoq
yillarga borib taqaladi. Yalpi Ichki Mahsulot miqyosi yashirin iqtisodiy aylanma,
ya ni ruxsat etilmagan tovar va xizmatlarni yaratish va ularni sotish hajmi bilan
ʼ
belgilanadi. Aylanma xufiyona bo lganidan uning aniq hisob-kitobi bo lmaydi.
ʻ ʻ
Buning o rniga uni taxminan baholash usuli qo llaniladi. Ayrim hisob-kitoblarga
ʻ ʻ
ko ra, o tgan asr oxirlarida Yer yuzidagi yashirin iqtisodiy aylanma 8 trln. dollarga
ʻ ʻ
yoki jahon yalpi mahsulotining 27,5% ga teng bo lgan. Biroq Yalpi Ichki Mahsulot
ʻ
miqyosi turli mamlakatlarda farqlanadi. Yashirin iqtisodiyot eng rivojlangan
mamlakatlarga Lotin Amerikasi va Afrika mamlakatlari kiradi. 1999-yil Misr va
Nigeriyada u yalpi ichki mahsulotning 70% ga teng bo ldi. Yashirin iqtisodiyot
ʻ
hissasi eng kam bo lgan mamlakat Osiyoda Yaponiya (1—2%), G arbiy
ʻ ʻ
Yevropada Shvetsariya hisoblanadi. MDH mamlakatlarida Yashirin iqtisodiyot
darajasi o rtacha. Dunyoning rivojlangan mamlakatlarida, AQSH va Italiyada
ʻ
10

Yashirin iqtisodiyotning yalpi ichki mahsulotdagi hissasi tegishlicha 6,4 va 11,4%
ni tashkil etdi (1997-y.).
21-asrga kelib iqtisodiyotining globallashuvi oqibatida Yashirin iqtisodiyot
milliy doiradan chiqib xalqaro darajaga ko tarildi. Yashirin iqtisodiyotʻ
globallashuvi bu bir mamlakatdagi Yashirin iqtisodiyot boshqa mamlakatga
ko chirilishida, nojo ya biznes ishlari bilan shug ullanuvchi xalqaro firmalarning
ʻ ʻ ʻ
paydo bo lishida ko rinadi. Bunga misol qilib xalqaro narkobiznesni, yashirin
ʻ ʻ
qurol savdosini, ishchi kuchining yashirin migratsiyasini uyushtirishni, offshor
zonalar orqali g ayri qonuniy yo llar bilan topilgan pulni "halollab" olish kabilarni
ʻ ʻ
ko rsatish mumkin. Bular xalqaro hamjamiyatga katta xatar tug’diradi. Pulni chet
ʻ
mamlakatga yashirin chiqarib "halollab" olishga qarshi kurash maqsadlarida
xalqaro hamjamiyat maxsus tashkilot — Xalqaro moliyaviy harakatlar guruhini
tashkil etgan (36 mamlakat a zo; 2000-y).
ʼ
Offshor hudud — imtiyozli soliq rejimini taqdim qiluvchi va (yoki)
moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishda ular haqidagi ma’lumotlarni oshkor
etmaslikni va taqdim qilmaslikni ko’zda tutuvchi davlatlar va hududlar.
Jahonning ko’pgina mamlakatlarida, jumladan anchagina rivojlangan
davlatlarda ham bu jinoyatlar shu darajada ko’payib kеtdi-ki, unga qarshi kurashish
uchun ayrim mamlakatlargina emas, balki davlatlarning mintaqaviy birlashmalari
hamda bir qator xalqaro tashkilotlar ham jalb qilindilar.
Bu hodisa xalqaro ilmiy muomala tilida “iflos pullarni yuvish” dеgan nom
olgan bo’lsa-da, gap avvalo, noqonuniy yo’l bilan olingan pul mablag’lariga
qonuniy tus bеrish, ya’ni oshkoralashtirish xususida boradi.
Jinoiy faoliyatdan olingan “harom” pullar yoki daromad dеganda,
noqonuniy bitim va noqonuniy jinoiy harakat yoki harakatsizlik orqasida olingan
daromadlar tushuniladi.
Shunga ko’ra, “harom” pullar yoki noqonuniy daromadlarni tadqiqotchilar
bir xilda, ya’ni yashirin holda, qonunga xilof ravishda olingan daromadlar dеb
sharhlaydilar.
Noqonuniy” pullarni yuvish uchun pul mablag’larini har xil ko’rinishda bir
mamlakatdan boshqa mamlakatga olib chiqish mumkin. Ulardan biri bank orqali.
Bunda, banklar orqali shubhali operatsiyalar amalga oshrilganda mas’ul bank
11

xodimi kerakli idoraga bu haqida ma’lumot beradi. O’zbekiston Respublikasi
hududida bunday o’tkazmalar limiti 100 mln. so’m etib belgilangan. Dunyo
miqyosida yiliga ko’plab noqonuniy pul o’tkazmalari amalga oshiriladi. Bunda bir
kunlik korxonalarning ham hissasi juda katta. Bunday korxonalar pul o’tkazish
operatsiyalarida vositachilik qiladi va oradan hech qancha muddat o’tmay uning
faoliyati tugatiladi. Bunday holatlar O’zbekiston Respublikasi hududida ham yuz
bergan. Hususan mustaqillik yillaridan keyin davlat banklaridan kredit olib, hisob
raqamlar o’rtasida aylantirib, soxta bankrotlik va shunga o’xshash qing’ir ishlarda
bunday korxonalarning hissasi bor. “ СПО ” – shunbhali pul o’tkazmalri
to’g’risidagi ma’lumotlari quyidagi jadvalda berilgan.
1-jadval.
“ СПО ” – Shunbhali pul o’tkazmalri to’g’risidagi ma’lumotlar 4
.
№ Davlatlar nomi Shunbhali pul o’tkazmalri soni
1. Ispaniya 3000
2. Italiya 7200
3. Shvetsiya 10 000
4. Singapur 28 000
5. Xitoy 860 000
6. Malaziya 300 000
7. Meksika 12 000
8. Angliya 1 mln. 600 ming
9. Buyuk Britaniya 440 ming
10. Kanada 920 ming
Shubhali pul o ’ tkazmalarini amalga oshirishda quyidagi tashkilotlar
vositachilik qilmoqda :
1. Sug’urta kompaniylari.
2. Lizing kompaniyalari.
3. Lombard.
4. Broker.
5. Pensiya jamg’armasi.
6. Bank.
2. Noqonuniy ravishda jinoiy daromad orttirish yo’llari.
4
“Jinoiy yo‘l bilan topilgan pullarni legiallashtirish moliyaviy terorizimga qarshi kurash” mavzusidagi MDH
ishtirokida o‘tkazilgan ilmiy amaliy anjuman. Moskva-Toshkent. 2019 yil.
12

Dunyoda har yili yuviladigan daromadlar miqdori hisob-kitoblarga ko’ra,
jahon yalpi ichki mahsulotining 2-5% yoki 800 milliarddan 2 trillionga AQSh
dollariga teng. Pul yuvish ishonchli moliyaviy tizimga ega bo’lgan mamlakatlarda
ham, kamroq nazorat qilinadigan bank tizimlariga ega mamlakatlarda ham sodir
bo’ladi 5
.
Pul yuvish bosqichlari:
1. Jinoyat:
 Korruptsiya va poraxo’rlik;
 Iqtisodiy jinoyatlar;
 Uyushgan jinoyatchilik;
 Giyohvand moddalar va odamlar savdosi;
 Ekologik jinoyatlar;
 Terrorizm;
 Soliq va bojxona jinoyatlari.
2. Naqd pulsiz aylanmani bulg’ash va kiritish:
 Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni joriy etish tijorat vositalar
oqimi.
3 . Izlarni chalkashtirib yuborish:
Jinoiy manbalardan pul ajratish:
 Boshqa hisoblarga pul o’tkazish;
 Boshqa mamlakatlarga pul o’tkazish.
4. Integratsiya ( turar joy ) - qonuniy ravishda olingan boylikning
ko ’ rinishini yaratish — yuvilgan pul nihoyat qonuniy aylanishga kiritiladi va
jinoyatchilarga qaytariladi ).
Davlatning iqtisodiyotga ta ’ siri iqtisodiy , huquqiy va ma ’ muriy usullari
orqali yuz beradi . So ’ ngi yillarda iqtisodiyotimizni isloh qilishning eng muhim
yo ’ nalishlari sifatida davlat va nazorat tuzilmalarining korxonalar , moliya xo ’ jalik
subyektlari hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlarning iqtisodiy erkinligi va
huquqlarini sezilarli darajda kengaytiris bo ’ yicha salmoqli ishlar amalga oshirildi .
Noqonuniy tekshiruvlar soni kamaytirildi .
5
www.FSB.org - Financial Stability Board. Rasmiy sayti.
13

Biznesning erkin faoliyat k o ’ rsatishining asosiy majburiy shartlaridan biri ,
birinchi navbatda , tadbirkorlik erkinligining kuchli huquqiy kafolatlarini
ta ’ minlash , ularni so ’ zda emas , amalda bajarish , davlat , huquq - tartibot , nazorat
organlari va tuzilmalari tomonidan ularning faoliyatiga noqonuniy aralashuvlarga
chek qo ’ yish hisoblanadi . Tadbirkorlik subyektlarining davlat , huquqini muhofaza
etuvchi va nazorat organlari biln o ’ zaro munosabatlarida tadbirkorlar
huquqlarining ustuvorligi tamoyili qonunchilik darajasida joriy etilgan , bunda
qonunchilik darajasi joriy etilgan , bunda qonunchilikdagi haq qanday qarama -
qarshilik va nomuvofiq o ’ rinlar tadbirkorlar faoydasiga talqin qilinishi kerak .
Jinoyat huquqida bu masala ikki xil usulda hal etiladi:
1) qasddan yashirilgan, kamaytirib ko’rsatilgan foyda (daromad)
uchun soliqlar yoki boshqa majburiy to’lovlar to’liq to’langanda – ozodlikni
cheklash va ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazo qo’llanilmaydi. Bunda
JKning 184-moddasida nazarda tutilgan jarima va axloq tuzatish ishlari tarzidagi
sanksiyalar aybdorlarga nisbatan qo’llaniladi;
2) agar birinchi marta jinoyat sodir etilgan, aybdorlar belgilangan
muddatda soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni hamda penyalar va boshqa
moliyaviy sanksiyalarni to’liq to’lasalar – jinoiy javobgarlikdan to’liq ozod
qilinadilar (jazo umuman qo’llanmaydi).
Ikkinchidan, ixtiyoriy qoplanmagan zarar jinoiy ish bo’yicha sudda ish
ko’rish jarayonida berilgan soliq organlarining da’vo arizasi (jinoiy protsessdagi
fuqarolik da’vosi) asosida yoxud fuqarolik-huquqiy tartibda undirilishi mumkin.
Soliqlarni to’lashdan bo’yin tovlash bo’yicha jinoiy va ma’muriy
javobgarlik qismiga o’zgartirish kiritish nazarda tutilgan.
O’zbekiston Jinoyat kodeksi 184-moddasining beshinchi qismi quyidagi
tahrirda bayon etish taklif etilgan:
“Birinchi marta jinoyat sodir etgan shaxs, agar u soliq tekshiruvi
materiallarini ko’rib chiqish natijalari bo’yicha davlat soliq xizmati organining
qarorini yoki O’zbekiston Respublikasi Bosh Prokuraturasi huzuridagi Iqtisodiy
jinoyatlarga qarshi kurashish departamentining sodir etilgan jinoyat haqidagi
14

xabarini olgan kundan e’tiboran o’n kun ichida moliyaviy jarimani hàìäà o’ttiz kun
ichida soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar, shu jumladan, penyalar tarzida
davlatga yetkazilgan zararning o’rnini to’liq qoplasa, javobgarlikdan ozod
qilinadi”.
174-modda (soliqlar yoki boshqa majburiy to’lovlarni to’lashdan bo’yin
tovlash) to’rtinchi qism bilan to’ldirish: “huquqbuzarlik sodir etgan shaxs soliqqa
oid huquqbuzarlikni tan olib, davlat soliq xizmati organlarining soliqqa oid
huquqbuzarlik uchun javobgarlikka tortish to’g’risidagi qarorini olgan kundan
e’tiboran o’n kun muddat ichida moliyaviy jarimalarni ixtiyoriy ravishda to’lasa
javobgarlikdan ozod bo’ladi".
164-modda (savdo yoki xizmat ko’rsatish qoidalarini buzish) quyidagi
mazmundagi sakkizinchi qèñì bilan to’ldirish: “Ushbu moddaning birinchi,
ikkinchi va uchinchi qismlarida nazarda tutilgan huquqlarini sodir etgan shaxs
soliqqa oid huquqbuzarlikni tan olib, davlat soliq xizmati organlarining soliqqa oid
huquqbuzarlik uchun javobgarlikka tortish to’g’risidagi qarorni olgan kundan
e’tiboran o’n kun muddat ichida moliyaviy jarimalarni ixtiyoriy ravishda to’lasa,
javobgarlikdan ozod etiladi”. 6
Noqonuniy ravishda jinoiy daromadlarni oshirish usullar nafaqat
kintrabanda, narkotik moddalar bilan balki, davlat budjet mablag’larini talon-taroj
qilinishi ham kiradi. Bu asosan byudjet tashkilotlarida amalga oshiriladi. “Qo’shib
yozish” yo’li bilan ya’ni byudjet sarf-harajatlarini oshirib ko’rsatish kiradi. Bunday
hollar juda ham ko’p marotaba takrorlangan.
Yetkazilgan 2,8 mlrd so’mlik zarar javobgar shaxslardan undirilmoqda.
O’zbekiston Respublikasi prezidentining 2018 yil 23 maydagi «Byudjet
mablag’laridan foydalanish samaradorligini tubdan oshirish va iqtisodiy
jinoyatlarga qarshi kurashish mexanizmlarini takomillashtirish chora-tadbirlari
to’g’risida»gi farmoni ijrosini nazorat qilish doirasida byudjet mablag’larini talon-
toroj qilish va ulardan maqsadsiz foydalanish bilan bog’liq 37 ta jinoyat va 12 ta
ma’muriy ish qo’zg’atilgan.
6
O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi
15

Davlat byudjetiga 2 milliard 803 million so’m miqdorida zarar
yetkazilganligi aniqlanib, yetkazilgan zararlarning javobgar shaxslardan undirilishi
ta’minlanmoqda, deb yozadi “Huquq” gazetasi.
Noqonuniy sarflangan mablag’lar byudjetga tiklandi 15.06.2019
Moliya vazirligi Davlat moliyaviy nazorati departamentining asosiy
vazifalaridan biri zamonaviy axborot texnologiyalari va ma’lumotlar bazasidan
foydalangan holda tekshirish ob’yektlari va maqsadlarini aniqlash yo’li bilan kam
samarali tekshirishlarni qisqartirish hamda natijadorligini oshirish hisoblanadi.
Bugungi kunda mazkur departament o’ziga yuklatilgan vazifadan kelib
chiqib, byudjet tashkilotlarida qoida buzarlik holatlarining oldini olish hamda
davlat byudjeti va maqsadli jamg’armalar mablag’larining sarflanishida byudjet
qonunchiligiga rioya etilishi yuzasidan byudjet tashkilotlariga bormasdan,
zamonaviy axborot texnologiyalari va ma’lumotlar bazasidan foydalangan holda
masofaviy (kameral) nazorat ishlarini olib bormoqda.
Xususan, joriy yilda Oliy va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi vazirligi
tizimidagi 1147 ta kasb-hunar kolleji bo’yicha o’tkazilgan kameral nazorat
tadbirlari natijasida 2,1 mlrd.so’mlik byudjet mablag’larining asossiz xarajatlari
oldi olindi.
Masofaviy nazorat orqali kuzatilgan shubhali moliyaviy operatsiyalar
yuzasidan 205 ta kasb-hunar kolleji va akademik litseyda o’tkazilgan nazorat
natijasida 8,3 mlrd. so’mlik byudjet mablag’i byudjet qonunchilik talablariga amal
qilinmagan holda sarflanganligi aniqlandi.
Bunday tadbir o’tkazilgan kasb-hunar kollejlarining 15 tasida haqiqat
ishlamagan shaxslar nomiga ish haqi hisoblanishi oqibatida ular nomidagi plastik
kartochkalarga 2 705,3 mln.so’mlik byudjet mablag’i asossiz o’tkazib yuborilgan.
Misol uchun, Toshkent shahri Olmazor tibbiyot kollejida haqiqatda
ishlamagan va o’tgan yillarda ishdan bo’shab ketgan xodimlarning familiyasi, ismi
va sharifi oylik ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar qaydnomalariga kiritilib,
jami 1 847,3 mln. so’mlik byudjet mablag’lari noqonuniy to’lovga chiqarilgan.
16

Shuningdek, ushbu kollejda to’lov kontrakt asosida o’qishga qabul qilingan
13 nafar talabadan undirilgan 21,2 mln. so’m miqdoridagi kontrakt pullari bank
muassasasi orqali kollejning hisob raqamiga kirim qilmasdan, soxta to’lov
hujjatlarini rasmiylashtirish yo’li bilan xarajatga chiqarilgan.
Ayrim kasb-hunar kollejlarining bosh hisobchilar tomonidan byudjet
tashkilotlari buxgalteriya hisobining avtomatlashtirilgan tizimi (“O’zASBO”
dasturiy majmuasi) ish haqini hisoblash modulining qayta hisob-kitoblar qismiga
asossiz ma’lumotlar kiritish yo’li bilan 2 774 mln. so’mlik byudjet mablag’i
ortiqcha sarflangan.
Masalan, Samarqand kompyuter texnologiyalari va gidromelioratsiya kasb-
hunar kolleji hisobchilari tomonidan 18 nafar xodim (direktor, hisobchilar,
yotoqxona navbatchisi, axborot-resurs markazi mutaxassisi va o’qituvchilar)
nomiga 132 mln. so’mlik ish haqini “O’zASBO” dasturiy majmuasining qayta
hisob-kitoblar qismiga kiritib, asossiz xarajatga chiqarib yuborilgan.
Bundan tashqari, 48 ta kasb-hunar kollejida ish haqi fondi va maxsus
jamg’arma mablag’lari hisobidan 1 968 mln. so’mlik mukofot va moddiy yordam
pullari hech qanday asos bo’lmasa-da to’lab berilgan.
Jumladan, Guzor qishlog’i va kommunal xo’jaligi kasb-hunar kollejida
2018- yilda maxsus komissiyaning qarori va tegishli buyruq qabul qilmasdan 10
nafar xodimga (direktor, direktor o’rinbosarlari, hisobchilar, ishlab chiqarish
ta’limi ustasi va o’qituvchilar) 442 mln. so’mlik moddiy yordam pullari to’lab
berilgan.
Bir qator kasb-hunar kollejlarida esa xodimlarning ish haqlarini “O’zASBO”
dasturiy majmuasida hisoblanib, plastik kartochkalariga o’tkazish ro’yxati
belgilangan tartibda bank muassasalariga to’g’ridan-to’g’ri elektron (onlayn)
tarzda yuborilmasdan, amaldagi tartibga zid ravishda boshqa ro’yxatlarni xizmat
ko’rsatuvchi tijorat banklariga taqdim etish yo’li bilan 353 mln. so’mlik byudjet
mablag’i asossiz xarajatga chiqarib yuborilgan.
Nazorat tadbirlari davomida ko’rilgan chora-tadbirlar natijasida noqonuniy
sarflangan mablag’larning 1,3 mlrd. so’mi byudjetga tiklanishi ta’minlandi. 7,3
17

mlrd. so’mlik byudjet intizomini buzish holatlari aniqlangan 92 ta nazorat tadbiri
hujjatlari qonuniy choralar ko’rish uchun prokuratura organlariga yuborildi hamda
byudjet va smeta-shtat intizomining buzilishiga yo’l qo’ygan kasb-hunar
kollejlarining 15 nafar mansabdor shaxsi ga o’rnatilgan tartibda ma’muriy jarima
qo’llanildi.
Bosh prokuratura matbuot xizmati Toshkent viloyati aniqlangan talon-toroj
holati yuzasidan xabar qildi.
Bosh prokuratura huzuridagi Departamentning Bekobod tuman bo’limi
tomonidan o’tkazilgan tergovga qadar tekshirishda, “D.B.S” MCHJ tomonidan
Bekobod tumanidagi 29-sonli maktabgacha ta’lim muassasasida shartnomada
ko’rsatilgan rekonstruksiya ishlari bajarilmagan bo’lsada, “Infratuzilmani
rivojlantirish bo’yicha injiniring kompaniyasi” davlat unitar korxonasi Toshkent
viloyati filiali tomonidan ushbu jamiyatga 2,4 mlrd. so’m o’tkazib berilib, juda
ko’p miqdordagi byudjet mablag’lari talon-toroj qilinganligi aniqlangan.
“D.B.S” MCHJ rahbari tomonidan o’zlashtirilgan byudjet mablag’lari
hèñîáèäàí “Chevrolet Laccetti” rusumli avtomashina sotib olinib, jinoiy faoliyatdan
olingan daromadlar legallashtirilgan.
Mazkur holat yuzasidan “D.B.S” MCHJ rahbari X.R., “Infratuzilmani
rivojlantirish bo’yicha injiniring kompaniyasi” DUK Toshkent viloyati filiali
mansabdor shaxslari va boshqalarga nisbatan JKning tegishli moddalari bilan
jinoyat ishi qo’zg’atilib, tergov harakatlari olib borilmoqda.
3. Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni
moliyalashtirishga qarshi kurashishning xorijiy davlatlar tajribasi.
Xalqaro miqyosda kurash 1988-yilda BMTning giyohvandlik vositalari va
psixotrop moddalarni noqonuniy aylanishiga qarshi konventsiyasi qabul
qilingandan so’ng boshlandi. Ushbu Konvensiyaning ishlab chiqilishida Yevropa
Moliya institutlari (banklar va sug’urta kompaniyalari) bo’yicha ba’zi
majburiyatlarni belgilab beruvchi, Yevropa Iqtisodiyot Jamiyati (YIJ) darajasida
18

91/308 / EEC 1 Direktivi qabul qilindi. Xususan, ushbu tashkilotlarga o’z hisob
raqamlarini ochgan mijozlarni identifikatsiyalash topshirilgan.
YIJga ega bo’lgan mijozlarning 15000 ekyudan ortiq har qanday
operatsiyalari moliyaviy muassasalardan tomonidan maxsus nazorat ostiga olinishi
belgilangan. Mijozlardan olingan barcha hujjatlarni operatsiyadan keyingi besh yil
davomida saqlash majburiyati olindi. Har qanday shubhali mijozlar yoki
operatsiyalarni amalga oshirilganda moliya institutlari tartibga soluvchi organlarga
markaziy banklarni xabardor qilishlari kerak edi.
Shu bilan birga mijozlar va moliya tashkilotlari o’rtasida hech qanday
konfidentsiallik to’g’risidagi bitimlar, nazorat organlarini xabardor qilishiga
to’sqinlik qila olmaydi, chunki direktiv bunday shartnomalarni buzganligi uchun
moliyaviy institutlarni javobgarlikdan ozod qiladi.
Keyingi bosqich 2001-yilda Evropa Parlamenti va Evropa Ittifoqining
2001/97 / EC2 Kengashining ikkinchi direktivi qabul qilingandan so’ng boshlandi.
U giyohvand moddalar savdosiga qo’shimcha ravishda jinoyatchilik, jumladan
uyushgan jinoyatchilik, korruptsiya va boshqa jiddiy jinoyatlarda ishtirok etgan
jinoyatlar ro’yxatini kengaytirish bilan bir qatorda, birinchi ko’rsatmaning
me’yorlarini belgilab berdi. Shuningdek, moliyaviy tashkilotlar konsepsiyasining
sezilarli darajada kengayishi kuzatildi, jumladan:
• Banklar;
• Sug’urta Kompaniyalari;
• Jamoaviy investitsiyalar uchun investitsiya kompaniyalari va tuzilmalari;
• Auditorlar;
• Soliq maslahatchilari;
• Kazino;
• Notariuslar;
• Zargarlik buyumlari;
• Mulkdorlar;
• Har qanday yuridik va jismoniy shaxslar, shuningdek, o’z mijozlarini
ko’chmas mulkni sotib olish va realizatsiya qilish, har qanday aktivlarni
19

boshqarish, kompaniyalar va ishonuvchilarni tuzish va boshqarish bo’yicha
xizmatlar.
2001-yil 11-sentyabrda AQShda sodir bo’lgan terroristik hujumlar birinchi
navbatda terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashni amalga oshirdi.
2005-yilda pul yuvishni (FATF) bo’yicha Moliyaviy Harakatlar Guruhi
tavsiyalari asosida Yevropa Parlamenti va Yevropa Ittifoqining 2005/60 / EC3
uchinchi direktivi qabul qilindi. Birinchi ikki direktivning mantiqiy rivojlanishiga
aylandi, chunki to’plangan tajriba pul yuvishda turli yo’llar bilan sodir bo’lishi
mumkinligini ko’rsatdi.
Bundan tashqari, tushumlari bilan kurashish kerak bo’lgan jinoyatlar
ro’yxatini yanada kengaytirish kerakligi tushunilgan. Amaliyot jinoiy maqsadlar
uchun turli asoslarni keng qo’llashni ko’rsatganligi sababli, bunday ishonch
egalarining haqiqiy egalarini aniqlash zarurligiga alohida e’tibor qaratildi.
Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga qarshi samarali
tizimni yaratish uchun quyidagi vakolatlar o’rtasida o’zaro hamkorlik zarur:
• Qonun chiqaruvchi organlar;
• Ijroiya organlari yoki vazirliklar;
• Sud organlari;
• Huquqni muhofaza qilish organlari ( huquqni muhofaza qilish organlari ), shu
jumladan militsiya, bojxona xizmati va h .;
• Moliyaviy razvedka bo’linmalari;
• Tartibga sol uvchi organlar, shu jumladan Markaziy bank, boshqa moliya
institutlari, ayrim moliya tashkilotlari va mutaxassislar.
Bundan tashqari, xususiy muassasalar, ayniqsa, banklar va boshqa moliya
institutlari o’rtasidagi o’zaro munosabatlar zarur.
AQSH “Terrorchilikka qarshi urush”ga qancha mablag’ sarflagani ma’lum
bo’ldi.
2002-2017 yillarda AQSH “terrorizm” bilan global kurashishga 2,8 trillion
dolla sarfladi. Bu haqda Genri Stimson nomidagi markaz (Vashington) hisobotiga
tayanib, «TASS» xabar
20

<http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5208091>berdi
<http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5208091>.
Markaz mutaxassislari o’z tadqiqoti orqali davlat tashkilotlarining
“terrorizmga” qarshi kurashish maqsadida sarflagan mablag’larini hisoblab chiqdi.
Jumladan, Pentagon, Ichki xavfsizlik vazirligi va davlat departamenti xarajatlari
o’rganildi.
Afg’oniston, Iroq, Suriyada olib borilgan operatsiyalar, shuningdek, AQSH
hududiga “terrorchilarning” kirib kelishini oldini olish, mamlakat
ichidagi “ekstremistlar” va ularning hamtavoqlarini aniqlash, xorijiy davlatlarga
yordam berish singari masalalarni hal qilishga sarflangan mablag’lar hisobga
olindi.
2001-yil 11-sentyabr kuni Nyu-York va Vashington shaharlarida “Al-Qoida”
guruhi jangarilari tomonidan qo’lga olingan avialaynerlarda sodir etilgan
“terrorchilik” oqibatida 3,5 ming kishi halok bo’lgan. Shu yildan e’tiboran, AQSH
“terrorizmga” qarshi kurashish uchun haryili o’rtacha 186,6 milliard dollar sarflab
keladi. Eng katta miqdordagi xarajatlar (260 milliard dollar) 2008-yilga to’g’ri
keladi. 2017-yili 175 milliard dollar sarflangan.
“Terrorizmni” oldini olish uchun o’tgan 15 yil ichida qilingan
xarajatlarning 60 foizi Pentagon, 35 foizi Markaziy razvedka byurosi, 5 foizi
Davlat departamenti hissasiga to’g’ri keladi. Ya’ni, 15 yil ichida Pentagon — 1,7
trillion, Markaziy razvedka byurosi — 979 milliard, Davlat departamenti 138
milliard dollar sarflagan.
Milliy xavfsizlikning Yapon modeli urushdan keyingi bosqin tufayli
Amerika modeli bilan o’zaro bog’liqligini va keyinchalik Yaponiya va AQSh bilan
ittifoqdosh bo’lganligini ko’rsatadi 7
.
Milliy xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha Yaponiyaning asosiy hujjatlari
Yoshida (Yaponiya Bosh vaziri) doktrinasi va XX asr o’rtalarida qabul qilingan,
urushdan keyingi milliy xavfsizlik siyosatiga asoslangan va iqtisodiyotning
dinamik rivojlanishiga qaratilgan.
Yaponiyaning tabiiy boyliklari cheklanganligi sababli, boshqa davlatlar
bilan ilmiy, texnik va savdo hamkorlikka o’tishga qaror qilindi.
7

https://www.gazeta.uz › 2019/07/13 › napu .
21

Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga
qarshi kurashishning xorijiy davlatlar tajribasida nafaqat legallashtirish to’g’risida,
balki, iqtisodiy va milliy xavfsizlik to’g’risida ham so’z yuritiladi.
2-jadval.
Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha xorij tajribasi.
№ Davlat Huquqiy-me’yoriy
hujjatlar Iqtisodiy xavfsizlikni kamaytirish choralari
1. Fransiya 1964-yil Milliy
xavfsizlik
to’g’risidagi qonun Amaldagi mezonlar:
- tashqi xavflarni minimallashtirish;
- tadbirkorlik sub’ektlari uchun to’siqlarni
bartaraf etish;
- iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlariga ta’sir
etuvchi tashqi omillardan mustaqillik.
2. Germaniya IX Mudofaa
Vazirligining
ko’rsatmalari orqali
amalga oshiriladi - raqobatni rivojlantirish;
- monopoliyalarni cheklash;
-milliy valyuta kursining barqarorligi.
3. Angliya IX ning mavjudligi -tadbirkorlik faoliyatini qo’llab-quvvatlash;
-tarmoq (tarmoq) yaratish: muassasalar-
hukumat-biznes;
-bashorat qilish va iqtisodiy tahdidlardan himoya
qilish.
4. Ispaniya IX Konvensiyasi -kuchli me’yoriy-huquqiy baza;
-mas’ul davlat organlarining dinamik tarkibi;
-nazorat qiluvchi davlat organlarini yaratish.
5. Italiya IX ning mavjudligi - kooperativlarni joriy etish;
- mahalliy tadbirkorlar va ishlab chiqaruvchilarni
himoya qilish.
6. Yaponiya 1. Yoshida
doktrinasi 1946-
1954 yillar
(Yaponiya Bosh
vaziri va Liberal
partiyaning
rahbari)
2. 1976-1990
yillarda “Milliy
xavfsizlikni har
tomonlama
qo’llab-
quvvatlash”
doktrinasi. - "AQSh-Yaponiya-Evropa" uchburchagi orqali
siyosiy xavfsizlik;
- Iqtisodiy xavfsizlik tashqi yordam ko’rsatish,
AQSh siyosatini qo’llab-quvvatlash uchun
xalqaro institutlarga sarmoya kiritish orqali
G’arbiy-Sharqiy va Shimoliy-Janubdagi
nizolarni hal etishga qaratilgan;
- Yaponiya orollarini mudofaa qilishga va AQSh
bilan birgalikda "asosiy mudofaa kuchlari" ni
yaratishga qaratilgan harbiy xavfsizlik.
Ko’plab jinoyatlarni aniqlashda davlat yoki milliy xavfsizlik xizmati
organlari, Ichki ishlar, Mudofaa Vazirligi va tegishli huquq-tartibot organlari bilan
bir qatorda razvedka xizmat ham qatnashadi. Bunday tashkilot sir emaski
22

dunyoning barcha mamlakatlarida mavjud. Dunyodagi eng kuchli razvedka
xizmatlari top 10 taligi haqida qisqacha ma’lumot.
• Strategik xizmatlar boshqarmasi (AQSh).
Xizmat 1942-yilda Germaniya va Yaponiya
tomonidan ishg’ol etilgan, qo’poruvchilik
ishlarini olib borgan hududlarda razvedka
ma’lumotlarini to’plash va umumlashtirish
uchun tashkil etilgan. Ikkinchi jahon urushi
paytida SXB agentlari dushmanning orqasida
harakat qilishdi, noto’g’ri ma’lumotlar tarqatib,
sabotaj va sabotaj harakatlarini ishlab chiqdilar va amalga oshirdilar.
1945-yilda Ruzvelt vafotidan keyin SXB bekor qilindi. Buning o’rniga
Markaziy razvedka ( ЦРУ ) boshqarmasi tashkil etildi.
• DGI (Kuba).
Kuba xavfsizlik xizmati 1961 yilda tashkil
etilgan. Ushbu xizmat "Direction General
De Intelligencia" deb nomlangan, Havana
shahridagi San-Migel bulvarida kubalik
Lubyanka deb atalgan "Marita"
majmuasida joylashgan. Turli vaqtlarda
xizmatni Romero, Losado (qizil soqol) boshqarib,
tugadi.
• Xitoy Davlat Xavfsizlik Vazirligi.
XXR DXV iyul oyida 1983-yilda tashkil etilgan.
Xizmatning bosh ofisi Pekinda joylashgan. Vazirlik
quyidagi vazifalarni bajarish uchun javobgardir:
 XXRga qarshi xorijiy razvedka
xizmatlarining qo’poruvchilik faoliyatini oldini olish va bartaraf etish.
 Potensial raqiblar(dushmanlar) haqida razvedka ma’lumotlarini olish.
 Mamlakat ichkarisida kontrrazvedka ishlarini amalga oshirish.
23

 Ilm-fan va ishlab chiqarishning barcha tarmoqlarida boshqa
davlatlarning ilg’or texnologiyalari to’g’risidagi ma’lumotlarni to’plash.
 Xalqaro terrorizm va ichki separatizmga qarshi kurash.
 Chet elda bo’lgan talabalar guruhlarini nazorat qilish.
 Davlat chegarasini himoya qilish.
• Milliy Xavfsizlik Agentligi ( Aqsh ).
Milliy xavfsizlik agentligi
AQShning eng yopiq razvedka
xizmati hisoblanadi.
Amerikaliklar uni “mavjud
bo’lmagan agentlik "deb
atashadi.
MXA 20-asrning 50-yillaridan
beri mavjud. O’sha paytda diplomatik kodlarni buzish, diplomatlar va
siyosatchilarni tinglash bilan shug’ullangan. Endi uning faoliyati butun sayyorada,
shu jumladan, AQShning hududi bo’ylab internetni kuzatishni o’z ichiga oladi.
Kuzatuv ob’ektlari nafaqat yirik siyosatchilar va yuqori lavozimli amaldorlar, balki
eng oddiy fuqarolar hamadir. MXA yirik kompaniyalarning oddiy xodimlarining
yoki ularning qarindoshlarining buzilgan kompyuterlari orqali kerakli
ma’lumotlarni olishni afzal ko’radi. Shunday qilib, MXA davlat sirlarini va yirik
kompaniyalarning sirlarini bilib oladi.
• Pokiston Idoralararo Razvedka
Boshqarmasi .
Barcha AQSh razvedka xizmatlaridan
ushbu agentlik eng saxovatli tarzda
moliyalashtiriladi .
Xizmat Pokiston mustaqillikka
erishganidan bir yil o’tib 1948-yilda tashkil etilgan. Keyin uning maqsadi yosh
mamlakatni mustahkamlash edi. Hozirgi kunda ichki ishlar vazirligi butun
24

dunyodagi ekstremistik tashkilotlar bilan aloqalarni qo’llab-quvvatlaydigan juda
kuchli va ta’sirli siyosiy organ bo’lib, o’z mamlakatini ham aslida boshqaradi.
Ba’zi ekspertlar Pokiston ichki ishlar vazirligini dunyoning eng yaxshi
razvedkasi deb hisoblashadi. Ko’plab mutaxassislarning fikriga ko’ra, o’tgan
asrning 90-larida Tolibon harakatining yaratilishi ortida turgan Pokiston
razvedkasi.
• FSB (Rossiya) .
Rossiya federatsiyasi federal
xavfsizlik xizmati 1995-yilning
aprel oyida tashkil etilgan. Biroq,
uning tarixi , ya’ni faoliyati 1917-
yildan boshlab, Xalq Komissarlari
Kengashining qaroriga binoan
butun R ossiya favqulodda
komissiyasi tashkil etilganligi bilan
boshlangan. Keyin xizmatning asosiy vazifasi qarshi inqilob va sabotajga qarshi
kurashishdir. Keyinchalik xizmat ko’plab nomlarni o’zgartirdi. Turli vaqtlarda
NKVD, OGPU, KGB deb nomlangan va endi FSB deb ataladi.
Zamonaviy sharoitda FSB mamlakatdagi asosiy ichki xavfsizlik tashkilotidir.
U mamlakatning tashqi va ichki xavfsizligi, terrorizm, uyushgan jinoyatchilik,
korrupsiya va narkobiznesga qarshi kurashish uchun mas’uldir. Boshqa barcha
huquqni muhofaza qilish organlari FSB ga bo’ysunadilar va buyruqlarini
bajaradilar.
Xavfsizlik organlari faoliyatining barcha yo’nalishlari Qonunchilik
darajasida aniq belgilangan va fuqarolarning huquq va erkinliklariga rioya etish
bo’yicha davlat kafolatlari bilan mustahkamlangan.
• BND (Germaniya).
Germaniyaning maxfiy xizmatlari
Bundesnachrichtendienst qisqacha BND
deb ataladi. Xizmat 1955-yilda general
25

Gelen boshchiligida tashkil etilgan. Dastlab, urushdan so’ng, bu AQSh hukumati
tomonidan yaratilgan razvedka agentligi edi.
Hozirgi kunda BND Germaniya hukumati korrupsiyasini oldini olish tizimi
sifatida ishlashga mo’ljallangan davlat xavfsizlik agentligi. Bundan tashqari,
xizmat xalqaro aloqalarni kuzatib boradigan va onlayn qo’ng’iroqlar orqali
suhbatlarni tinglaydigan ma’lumotni to’playdi va tahlil qiladi. BND Germaniya
milliy xavfsizligiga tahdid soladigan mamlakatlarda jinoyatchilik va ekstremistik
tashkilotlarning faoliyatini nazorat qiladi. BND resurslarining aksariyati
terrorizmga qarshi kurashga sarflanadi.
• MI-6 (Buyuk Britaniya).
Xizmatining to’g’ri nomi Military
Intelligence bu so’zma – so’z tarjima
qilganda harbiy razvedka degan
ma’noni anglatadi. Birinchi jahon
urushidan oldin yaratilgan. O’sha
paytda uning asosiy vazifasi nemis
josuslariga qarshi kurash edi.
Qizig’i shundaki, 1994-yilga qadar xizmat o’z faoliyati uchun huquqiy asosga
ega emas va rasmiy ravishda mavjud emas edi. Faqat 1994-yilda Angliyada
“Razvedka xizmatlari to’g’risida" gi qonun qabul qilindi, unda xizmat
faoliyatining ta’rifi berilgan va razvedka faoliyati uchun aniq belgilangan joylar
berilgan.
Hozirgi vaqtda agentlikning asosiy tashvishi davlatni himoya qilishdir.
Agentlik axborotni yig’ish va tahlil qilish uchun mas’uldir. Ya’ni agentlikning
asosiy ishi shpionaj(josuslik) va unga qarshi kurashga asoslangan.
• Markaziy Razvedka Boshqarmasi
(AQSH).
Markaziy razvedka boshqarmasi
aholining asosiy qismi uchun
dunyodagi barcha burchaklarni
26

qisqichlar bilan o’rab olgan monster shaklida ko’rinadi. Albatta, bunday fikrda
qandaydir haqiqat bor.
Boshqaruvning asosiy faoliyati quyidagi funksiyalardir:
 Axborotni olish va tahlil qilish;
 Targ’ibot va jamoatchilik kayfiyati;
 Prezidentning xavfsizligiga oid maxsus operatsiyalar.
Markaziy razvedka boshqarmasi o’ziga xos xususiyati shundaki, bu tashkilot
rasmiy ravishda fuqarolik hisoblanadi. Ushbu tashkilotning agentlariga harbiy
unvonlar berilmaydi.
Hozirgi kunda Markaziy razvedka boshqarmasi xalqaro terrorizmga qarshi
kurashmoqda. Ko’p hollarda Amerikaning milliy manfaatlari bu kurashni
Amerikadan tashqarida olib borish va o’z hududida bo’lmasa ham, dushmanni
yo’q qilish zarurligini belgilaydi.
• MOSSAD (Isroil).
Ushbu mashhur razvedka xizmatining tarixi
juda kamtarona va sezilmas edi. Kichkina
kulrang binoning old tomonida "maslahat
xizmatlari"belgisi paydo bo’ldi. Ushbu
xizmatlardan razvedkaga o’sdi. Hozirgi
kunga qadar xizmatning asosiy printsipi-bu to’liq fitna. Dunyo "Mossad" degan
razvedka borligini, 30 yildan keyin bilib oldi. Va rahbarlarning nomlari faqatgina
90yildan keyin ma’lum bo’ldi.
Xizmat maxfiy operatsiyalar, terrorizmga qarshi kurash va axborot yig’ish
bilan shug’ullanadi. Mossad direktori-fuqaro bo’lib, faqat davlat boshlig’iga
hisobot beradi. Razvedka xodimlarining barchasi Isroil armiyasida xizmat
qilishgan bo’lsada ular hech qanday harbiy unvonlarga ega emaslar.
Mossad uchun yahudiylarga qarshi qilingan jinoyatlar uchun hech qanday
muddat yo’q. 1960-yilda natsist, jinoyatchi Adolf Yeihmann Argentinadan Isroilga
27

o’g’irlab ketildi va hukm qilinib, qatl etildi. So’ng 1972-yilda, butun Isroil jamoasi
Myunxen Olimpiadasida o’ldirilganda, 6 yil ichida Mossad bu ishda ishtirok etgan
barcha terrorchilarni yo’q qildi. Bunday operatsiyalarning ro’yxatni katta. Biroq
shuni ta’kidlash kerakki, bu faqat jahon jamoatchiligiga ma’lum bo’lgan
operatsiyalardir.
Isroilliklar o’z mamlakatlari hududida tinchlik va osoyishtalik
"Mossad"agentlarining hushyorligi va ishi tufayli saqlanib qolayotganligiga
ishonchi komil.
4. “FATF - pul mablag’larni yuvishga qarshi kurash bo’yicha
moliyalashtirish choralarini ishlab chiqish guruhi” ning xizmat va vazifalari.
Iqtisodiyotning rivojlanishi bilan iqtisodiy jinoyatchilikka qarshi kurashning
huquqiy usullari nafaqat takomillashtirilmoqda, balki jinoiy daromadlarni
legallashtirishning yangi usullari ham mavjud: bir va bir nechta davlatlar hududida
tashkil etilgan yuridik shaxslarning butun zanjiri ishtirokida tobora murakkab
sxemalar qo’llanilmoqda, bank mahsulotlaridan foydalangan holda daromadlarni
yashirishning barcha yangi modellari ishlab chiqilmoqda, barcha yangi faoliyat
jinoiy daromadlarni yuvish jarayoniga jalb qilinmoqda 8
.
Ayrim davlatlarning pul yuvishga qarshi kurash natijalarining tahlilidan
so’ng, agar davlatlar o’z sa’y-harakatlarini birlashtirishsa bu kurash yanada
samaraliroq bo’ladi degan xulosa
kelishdi. Shu sababdan ham pul yuvish
va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi
kurashuvchi yoki kurashish uchun siyosatni ishlab chiqishga yordam beradigan
xalqaro tashkilotlar paydo bo’la boshladi.
FATF 1989- yilda “Katta yettilik“, ya’ni G7 mamlakatlari qarori bilan tashkil
etilgan va pul yuvish va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish sohasida
8
Iqtisodiy xavfsizlik. O’quv qo’llanma TOSHKENT-2019. X. Abdulqosimov, M. Abdulqosimov.
28

xalqaro standartlarni ishlab chiqish va joriy etish bilan shug’ullanadigan asosiy
xalqaro institutdir 9
.
Hozirgi kunda, ya’ni 2019-yilda FATF a’zolari 37ta mamlakatlar va 2 ta
xalqaro tashkilotlar, kuzatuvchilar 23 ta tashkilotlar va 1 ta mamlakat (Indoneziya)
dan iborat (1-ilova).
EGMONT guruhi.
1995 yil iyun oyida bir qator davlat idoralari va xalqaro
tashkilotlar vakillari Bryusse ldagi Egmont-Arenberg
saroyida pul yuvish masalalarini muhokama qilish va
ushbu global muammolarni bartaraf etish yo’llarini muhokama qilish uchun
to’plandilar 10
.
Ushbu birinchi yig’ilish natijasida "Egmont " guruhi tashkil etildi.
Egmont guruhi yurisdiktsiyaning 164 moliyaviy razvedka bo’linmalarini
birlashtiradi va o’z a’zolariga maxsus himoyalangan aloqa kanali orqali ma’lumot
almashish imkoniyatini beradi.
EAG (YOG) Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni
moliyalashtirish qarshi kurashishuvchi Yevroosiyo guruhi.
Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi
kurashish bo’yicha Yevroosiyo guruhi (EAG) 6 ta’sis davlatlar: Belarus,
Qozog’iston, Xitoy, Qirg’iziston, Rossiya va Tojikiston ishtirokida Moskvada
ta’sis anjumanida 6-oktyabr 2004-yilda tashkil etilgan.
2005-yilda a’zo-davlat sifatida EAGga O’zbekiston kirib keldi va bundan
avval EAGda kuzatuvchi maqomiga ega bo’ldi.
2010-yilda Turkmaniston va Hindiston EAGga a’zo davlatlar bo’lib, bundan
oldin guruh faoliyatida kuzatuvchi sifatida ishtirok etgan.
EAGda 9 ta davlat mavjud:
1. O’zbekiston
2. Belarusiya 3. Hindiston
4. Qozog’iston
9
https://www.fatf-gafi.org FATF-GAFI.ORG - Financial Action Task Force (FATF). FATF – rasmiy sayti.
10

https://www.egmont.com – Egmont gurhuning rasmiy sayti.
29

5. Xitoy
6. Rossiya
7. Tojikistan 8. Turkmanistan
9. Qirg’iziston
1. Belarusiya,
2. Hindiston,
3. Qozog’iston,
4. Xitoy,
5. Qirg’iziston, 6. Rossiya,
7. Tojikiston,
8. Turkmaniston,
9. O’zbekiston.
EAG-FATFning sherik a’zosi.
EAGning asosiy vazifalari quyidagilardir:
— a’zo davlatlarning jinoiy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish,
terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish va ommaviy qirg’in qurollarini
tarqatishni moliyalashtirish sohasida FATFning 40 tavsiyalarini joriy etishga
ko’maklashish;
30EGMONT yalpi majlisi
EGMONT ishchi guruhlari
EGMONT
ishchi
guruhlari EGMONT
ishchi
guruhlari EGMONT
ishchi
guruhlari EGMONT
ishchi
guruhlari EGMONT
ishchi
guruhlari
Sekretariat

- jinoiy daromadlarni yuvish va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi
kurashish bo’yicha qo’shma tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish;
- FATFning 40 tavsiyasi asosida a’zo davlatlarni o’zaro baholash dasturini
amalga oshirish, shu jumladan jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni
moliyalashtirishga qarshi kurashish sohasida qabul qilingan qonunchilik va boshqa
chora-tadbirlarning samaradorligini o’rganish;
- ixtisoslashtirilgan xalqaro tashkilotlar, tuzilmalar va manfaatdor davlatlar
bilan xalqaro hamkorlik va texnik yordam dasturlarini muvofiqlashtirish;
- jinoiy daromadlarni legallashtirish va terrorizmni moliyalashtirish sohasida
tipologiyalarni tahlil qilish va mintaqaning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga
olgan holda bunday jinoyatlarga qarshi kurashish bo’yicha tajriba almashish.
Xalqaro miqyosda noqonuniy pul yuvish bilan kurashning boshlanishi:
1988-yil dekabr BMTning Vena Konvensiyasi (170 davlatlarga yaqin)
“Giyohvand moddalar va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi
kurashish to’g’risida”.
1989-iyul Parij da kapital yuvish muammolari bo’yicha maxsus moliyaviy
komissiya tashkil etildi, ya’ni FATF .
Maqsadi: Kapitalni yuvish bilan kurashish bo’yicha xalqaro standartni ishlab
chiqish .
1990-yil fevral FATF hujjatini ishlab chiqdi.
“40 tavsiyalar”.
1990-noyabr Yevropa Kengashining Strasburg Konvensiyasi “Jinoiy
faoliyatdan daromadlarni yuvish, aniqlash, olib qo’yish va musodara qilish
to’g’risida".
1991-yil iyun Yevropa Kengashining 91/308-sonli “Kapital yuvish maqsadida
moliyaviy tizimdan foydalanishni oldini olish to’g’risida" gi direktivasi.
1995-yil iyun "Egmont“ guruhini tashkil etishga qarshi kurashish sohasidagi
yagona chora-tadbirlarni shakllantirish bo’yicha qoidalar belgilandi.
1997-yil jinoyat masalalari bo’yicha Yevropa Kengashi Yevropa
qo’mitasining quyi qo’mitasi sifatida MANIVEL ( Jinoiy daromadlarni
legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish chora-
tadbirlarini baholash bo’yicha Yevropa Kengashi qo’mitasi) tashkil etildi. 1998-
31

iyun BMT xavfsizlik Kengashining “Terroristik faoliyatni moliyalashtirishga
qarshi kurashish to’g’risida” gi qarori 11
.
1999-yil “Terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish to’g’risida” BMT
xalqaro konvensiyasi.
2000-yil Volfsberg prinsiplari “Xususiy bank sohasida pul yuvishga qarshi
kurashish bo’yicha umumiy ko’rsatmalar”.
2001-yil Bazel qo’mitasining “ Kredit tashkilotlari tomonidan mijozlarni
diqqat bilan tekshirish"hujjati. Birinchi marta "mijozingiz bil" qoidasi ishlab
chiqilgan.
2002-yil Terrorizmni moliyalashtirishni to’xtatish bo’yicha Volfsberg
prinsiplari.
FATF va FATF tipidagi tashkilotlar yana bir masalaga alohida e’tobor
qaratdi. Bu – kriptovalyutalardir. Bugunbi kunda dunyo miqyosida ommalashgan
Bitcoin kripatavalyutasini bunga yaqqol misoldir. Shubhali taraflari juda ham ko’p
uni yaratuvchisi ma’lum emas, foydalanuvchilarning profili anonimligi ya’ni kim
qancha bitcoin mayning qilgani, sotib olgani yoki sotganini bilib bo’lmaydi,
soliqlarning yo’qligi, pul o’tkazmalaridan 0.03% juda ham past foiz olib
qolinishligi yoki umuman olinmasligi va yana bir qator sabablari mavjud.
Nima uchun kriptovalyutalar pul yuvish uchun qulay ?
 Bitcoin adress va protokoli mijoz identifikatsiyasini talab qilmaydi.
 Kriptobirjalar odatdagidek tartibga solinib, nazorat qilinmaydi, ular
qonuniy ravishda o’z mijozlarining tegishli hujjatlarini saqlab qolishlari shart.
 Miksher yoki tumbler kabi qurilmalar bir nechta tranzaktsiyalarni bir-biriga
aralashtirib yuboradi, bu esa ma’lum bir manzilni kuzatishni qiyinlashtiradi.
 Bitimlar TOR tarmog’i orqali amalga oshirilishi mumkin, bu veb-trafikni
bir nechta tugunlar orqali boshqaradi va shu bilan haqiqiy IP-manzilni yashiradi.
 O’tkazmalar yoki bitimlar bir necha mamlakat va tashkilotlar orqali amlaga
oshirilganligi sababli qaysi yurisdiktsiyada jinoiy tergov o’tkazilishi kerakligini
aniqlash qiyin bo’lmoqda
 O’tkazmalar yoki bitimlar bir necha mamlakatlarda amalga oshirilganda
pul yuvishga qarshi qaysi qonunlarning qo’llanilishi kerakligini aniqlash.
11
http://tashkenttimes.uz/economy/1926-size-of-uzbekistan-s-shadow-economy-at-over-50-of-gdp-deputy-economy-
minister
32

 Ko’pgina mamlakatlarda qonunlar hali ishlab chiqilmagan.
FBR ma’lumotlariga ko’ra, 2017 va 2018-yillarda kriptovalyutalar orqali $1,2
milliarddan ortiq pul yuvilgan, bu taxminiy ko’rsatkich, chunki hech kim aniq
ma’lumotni bera olmaydi. Bu, shuningdek, foydalanuvchilardan kartmonlaridan
(koshelok) yoki birjalar o’g’irlangan kriptovalyuta miqdorini ham qo’shishimiz
mumkin.
Kriptovalyutalar orqali pul yuvish misollari:
 Yunon qamoqxonasida pul yuvishda ayblangan, Aleksandr Vinnik
o’tiribdi. Rossiya operatori Bitcoin birja orqali pul yuvilganlikda ayblangan. Birja
orqali xakerlikdan, giyohvand moddalardan va boshqa noqonuniy yo’llardan
olingan pullar o’tganligi aniqlangan.
 Kriptovalyuta miksherlari izlarni yo’qotish, shu jumladan, pul yuvish
uchun ishlatiladi. FSB allaqachon bu chalkash bitimlarni kuzatib borish uchun
ba’zi bir yo’llarini ishlab chiqqan, deb aytish mumkin 12
.
 TOR orqali amalga oshiriladigan Deep web-dagi operatsiyalar, kerakli
tekshiruv bilan kuzatib bo’lmaydi. Silk Road orqali noqonuniy mablag’lar kerakli
mahsulotlarga almashtirilgan. Albatta, u yerda hech kim mijoz pulini qayerdan
olganini o’ylamagan.
 2016-yilda Gollandiyada bitcoins orqali pul yuvish uchun 10 kishi hibsga
olingan.
 2018-yilda CipherTrace AML (Anti Money Laundering) hisobotlariga
ko’ra, 2017-yilg a qaraganda 3 barobar ko’p pul yuvilgan.
Yevropol kriptovalyutalar orqali pul yuvish sxemasini ochib berdi:
Yevropol giyohvand moddalar kontrabandasi sxemasini ochib berdi, unda Fin
birjasi orqali 8 million yevrodan ko’proq mablag’ni yuvish uchun kriptovalyutalar
va kredit kartalari ishlatilgan.
Yevropol vakillari 11 kishini noma’lum kriptovalyuta va kredit kartalari
orqali Ispaniyadan Kolumbiyaga o’tkazilgan pulni yuvishganligi uchun hibsga
oldilar. Ispaniya, Finlyandiya va AQSh huquqni muhofaza qilish organlari
gumonlanuvchilarni ham hibsga olishdi.
Bayonotga ko’ra, 137 kishining faoliyati tekshirildi va
gumonlanuvchilarning jami 174 bank hisobraqamlaridan foydalanganlar.
12
Iqtisodiyot sohasidagi jinoyatchiliklar/o’quv qo’llanma TOSHKENT-2019. R. Qobulov; A. Otajonov.
33

Kriptavalyuta orqali pul yuvishga bugungi kundagi misol:
“Ispaniyada bo’lgan jinoyatchilar giyohvand moddalar savdogarlariga
noqonuniy faoliyatidan olingan pullarni yuvish uchun murojaat qilishgan. Ular
naqd pulni kichik miqdorlarga ajratganlar va ularni yuzlab bankhisobraqamlarga
joylashtirganlar”.
Ayblanuvchilar dastlab Kolumbiyada pul olish uchun kredit kartalaridan
foydalanganlar, ammo qo’lga olinishdan qo’rqib, ular kriptovalyutaga, keyin esa
kolumbiya pesosiga Finlyandiya kriptobirjasi orqali pul o’tkaza boshlaganlar.
Yevropolning bayonotida aytilishicha, Finlandiya birjasi hukumat bilan hamkorlik
qilib, gumonlanuvchilar haqida ma’lumot berishgan.
5. Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni
moliyalashtirishga qarshi kurashish tizimi va uni tartibga solish yo’nalishlari.
Dunyoda terroristik faoliyat darajasini o’lchaydigan global terroristik indeks
mavjud. Buning uchun 4 asosiy ko’rsatkichni tahlil qilinadi:
 Terroristik hodisalar soni.
 O’lganlar soni.
 Qurbonlar, ya’ni yaralanganlar soni.
 Moddiy zarar darajasi.
Y u qori darajadagi terrostik h urujlar:
1995-yil Budennovskidagi terroristik harakat 129 kishi o’lgan, 415 kishi
yaralangan.
2002-yil Dubrovk «Nord-Ost» terroristik harakat 130 kishi o’lgan, 700 kishi
yaralangan.
2004-yil Beslandagi terroristik harakat 333 kishi o’lgan (186 ta bolalar), 800
kishi yaralangan.
2009-yil Nevskiy ekspressa» ning qulashi bo’yichaterroristik harakat 28 kishi
o’lgan, 132 kishi yaralangan.
2013-yil Volgograddagi terroristik harakat 34 kishi o’lgan, 78 kishi
yaralangan.
34

2017-yil Sankt-Peterburgdagi terroristik harakat 15 kishi o’lgan, 51 kishi
yaralangan.
Terrozimni moliyalashtirishga qarshi tizimni shakllantirish:
1999-yil. Terrozimni moliyalashtiriga qarshi kurishish bo’yicha xalqaro
Konvensiya (9 dekabrya 1999 g.) Nyu – York 03.04.2000 y., ma’qullangan
2001-yil. FATF ning terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash bo’yicha
maxsus tavsiyalar(oktyabr 2001 y.)
2002-yil. Terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish to’g’risidagi
qoidalarni to’ldirish uchun 115-FZ Asosiy Qonunining o’zgartirilishi)
2006-yil. Terrozimga qarshi kurishish bo’yicha Rossiya Prezidentining qarori
15 fevral 2006y. № 116.
Risklarni minimallashtirish:
 Terrorizmni moliyalashtirish uchun elektron puldan foydalanish xavfini
aniqlash;
 Amaldagi qonunchilikni tahlil qilish va xalqaro amaliyotda tartibga solish;
 Terrorimga qarshi kurashish bo’yicha tizimning zafiliklarini bartaraf
etishda qonunchilikdagi o’zgarishlarni ishlab chiqish;
 Elektron pullar ko’lamini tartibga soluvchi qonunlarni qabul qilish.
Global terroristik indeks 2018-yil ma’lumotlari:
35

1-rasm. Xalqaro terrorizm ko’rsatkichlari 13
.
Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi
kurashish tizimi va uni tartibga solish yo’nalishlari to’g’risida bizning
davlatimizda ham bir qancha qarorlar, qonunlar ishlab chiqilgan. Ulardan:
O’zbekistonda terorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bo’yicha
meyo’riy-huquqiy hujjatlar
“Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga
qarshi kurashish bo’yicha yevroosiyo guruhi to’g’risidagi bitimni amalga
oshirishga doir tashkiliy chora-tadbirlar haqida” o’zbekiston respublikasi vazirlar
mahkamasining qarori. 2013-yil 23-yanvar, 16-son
“Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga
qarshi kurashish bo’yicha Yevroosiyo guruhi to’g’risidagi Bitimni (Moskva, 2011-
yil 16-iyun) ratifikatsiya qilish haqida” O’zbekiston Respublikasining 2011-yil 13-
dekabrdagi O’RQ-307-son Qonuni bajarish yuzasidan hamda ko’rsatib o’tilgan
Bitim qoidalari.
O’zbekiston Respublikasining qonuni
Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi
kurashish bo’yicha yevrosiyo guruhi to’g’risidagi bitimni (moskva, 2011-yil 16-
iyun) ratifikatsiya qilish haqida
Qonunchilik palatasi tomonidan 2011-yil 24-noyabrda qabul qilingan.
O’zbekiston Respublikasining Mudofaa doktrinasida Markaziy Osiyodagi
vaziyatga terrorizm, ekstremizm, narkotrafik va transchegaraviy jinoyatchilikning
saqlanib turgan xavf-xatarlari va tahdidlari salbiy ta’sir ko’rsatayotganligi
ta’kidlangan. Harbiy sohadagi milliy xavfsizlikka tahdid soluvchi ekstremizm,
terrorizm va boshqa g’ayriqonuniy ko’rinishlarga qarshi kurashish masalalari aks
ettirilgan.
O’zbekistonda davlat va din munosabatlari qo’yidagi tamoyillar asosida olib
borilmoqda:
– dindorlarning diniy tuyg’ularini hurmat qilish;
13
Global terroristik indeks 2018-yil ma'lumotlari
36

– diniy e’tiqodlarni fuqarolarning yoki ular uyushmalarining xususiy ishi deb
tan olish;
– diniy qarashlarga amal qilish fuqarolarning ham, ularga amal qilmaydigan
fuqarolarning ham huquqlarini teng kafolatlash hamda ularni ta’qib qilishga yo’l
qo’ymaslik;
– ma’naviy tiklanish, umuminsoniy axloqiy qadriyatlarni qaror toptirish
ishida turli diniy uyushmalarning imkoniyatlaridan foydalanish uchun ular bilan
muloqot qilish yo’llarini izlash.
O’zbekiston Respublikasining «Terrorizmga qarshi kurash to’g’risida
Qonunining maqsadi terrorizmga qarshi kurash sohasidagi munosabatlarni tartibga
solishdan iborat. Ushbu Qonunning asosiy vazifalari shaxs, jamiyat va davlatning
terrorizmdan xavfsizligini ta’minlash, davlatning suverenitetini va hududiy
yaxlitligini himoya qilish, fuqarolar tinchligi va milliy totuvlikni saqlashdan iborat.
Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qo’llaniladi:
• garovga ushlab turilgan shaxs- qo’lga olingan yoki ushlab turilgan shaxsni
ozod etish shartlari sifatida davlat hokimiyati vaboshqaruv organlarini, xalqaro
tashkilotlarni, shuningdek ayrim shaxslarni bironbir harakat sodir etishga yoki
bunday harakat sodir etishdan tiyilishga majbur qilish maqsadida terrorchilar
tomonidan qo’lga olingan yoki ushlab turilgan jismoniy shaxs;
• terrorizm- siyosiy, diniy, mafkuraviy vaboshqamaqsadlarga erishish uchun
shaxsning hayoti, sog’lig’iga xavf tug’diruvchi, mol-mulk vaboshqamoddiy
ob’yektlarning yo’q qilinishi (shikastlantirilishi) xavfini keltirib chiqaruvchi
hamda davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shaxsni biron-bir
harakatlar sodir etishga yoki sodir etishdan tiyilishga majbur qilishga, xalqaro
munosabatlarni murakkablashtirishga, davlatning suverenitetini, hududiy
yaxlitligini buzishga, xavfsizligiga putur yetkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni
ko’zlab ig’vogarliklar qilishga, aholini qo’rqitishga, ijtimoiy-siyosiy vaziyatni
beqarorlashtirishga qaratilgan, O’zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida
javobgarlik nazarda tutilgan zo’rlik, zo’rlik ishlatish bilan qo’rqitish yoki
boshqajinoiy qilmishlar;
37

• terrorchi-terrorchilik faoliyatini amalga oshirishda ishtirok etayotgan shaxs;
• terrorchilik guruhi-oldindan til biriktirib terrorchilik harakatini sodir etgan,
bunday harakatga tayyorgarlik ko’rgan yoki uni sodir etishga suiqasd qilgan
shaxslar guruhi;
• terrorchilik tashkiloti-ikki yoki undan ortiq shaxsning yoki terrorchilik
guruhlarining terrorchilik faoliyatini amalga oshirish uchun barqaror birlashuvi;
• terrorchilikka qarshi operatsiya-terrorchilik harakatiga chek qo’yish vauning
oqibatlarini minimallashtirish, shuningdek jismoniy shaxslarning xavfsizligini
ta’minlash hamda terrorchilarni zararsizlantirishga qaratilgan, kelishilgan va o’zaro
bog’liq maxsus tadbirlar majmui;
• terrorchilikka qarshi operatsiya o’tkaziladigan zona-joyning yoki
akvatoriyaning alohida uchastkalari, havo bo’shlig’i, transport vositalari, binolar,
imoratlar, inshootlar, xonalar hamda terrorchilikka qarshi operatsiya o’tkaziladigan
doiradagi ularga tutash hududlar;
• terrorchilik faoliyati-terrorchilik harakatini uyushtirish, rejalashtirish,
tayyorlash vaamalga oshirishdan, terrorchilik harakatiga undashdan, terrorchilik
tashkilotini tuzishdan, terrorchilarni yollash,
tayyorlash vaqurollantirishdan, ularni moliyalashtirish vamoddiytexnika
jihatidan ta’minlashdan iborat bo’lgan faoliyat;
• terrorchilik harakati-garovda ushlab turish uchun shaxslarni qo’lga olish
yoki ushlab turish, davlat yoki jamoat arbobining, aholining milliy, etnik, diniy,
boshqa guruhlari, chet eldavlatlari va xalqaro tashkilotlar vakillarining hayotiga
tajovuz qilish, davlat yoki jamoat, ahamiyatiga molik ob’yektlarni bosib olish,
shikastlantirish, yo’q qilish, portlatishlar, o’t qo’yishlar, portlatish qurilmalarini,
radioaktiv, biologik, portlovchi, kimyoviy, boshqa zaharlovchi moddalarni
ishlatish yoki ishlatish bilan qo’rqitish, yerusti, suv vahavo transporti vositalarini
qo’lga olish, olib qochish, shikastlantirish, yo’q qilish, aholi gavjum joylarda va
ommaviy tadbirlar o’tkazilayotganda vahima ko’tarish va tartibsizliklar keltirib
chiqarish, aholi hayotiga, sog’lig’iga, jismoniy yoki yuridik shaxslar molmulkiga
avariyalar, texnogen xususiyatli halokatlar sodir etish yo’li bilan zarar yetkazish
38

yoki xavf tug’dirish, tahdidni harqanday vositalar vausullar bilan yoyish tarzida
terrorchilik tusidagi jinoyatlarni, O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida
vaxalqaro huquqning umum e’tirof etilgan normalarida belgilangan terrorchilik
tusidagi boshqa harakatlarni sodir etish;
• xalqaro terrorizm-bir davlat hududi doirasidan tashqariga chiqadigan
terrorizm.
3-modda. Terrorizmga qarshi kurash to’g’risidagi qonun hujjatlari.
Terrorizmga qarshi kurash to’g’risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonun va
boshqa qonun hujjatlaridan iboratdir.
Agar O’zbekiston Respublikasining Xalqaro shartnomasida O’zbekiston
Respublikasining terrorizmga qarshi kurash to’g’risidagi qonun hujjatlarida
nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma
qoidalari qo’llaniladi.
4-modda. Terrorizmga qarshi kurashning asosiy
prinsiplari.
Terrorizmga qarshi kurashning asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:
• qonuniylik;
• shaxs huquqlari, erkinliklari vaqonuniy manfaatlarining
ustuvorligi;
• terrorizmning oldini olish choralari ustuvorligi;
• jazoning muqarrarligi;
• terrorizmga qarshi kurash oshkora vanooshkora usullarining uyg’unligi;
• jalb etiladigan kuchlar vavositalar tomonidan terrorchilikka qarshi
o’tkaziladigan operatsiyaga rahbarlik qilishda yakkaboshchilik.
5-modda. Terrorchilik faoliyatining oldini olish. Terrorchilik faoliyatining
oldini olish davlat organlari, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari hamda
jamoat birlashmalari, shuningdek korxonalar, muassasalar, tashkilotlar tomonidan
siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy va boshqa profilaktik choralar majmuini
o’tkazish orqali amalga oshiriladi. 14
Quyidagilar taqiqlanadi:
14
O’zbekiston Respublikasi “Terrorizmga qarshi kurash to’g’risida”gi qonuni
39

• terrorizmni targ’ibqilish;
• terrorchilik guruhlari vatashkilotlarini tuzish hamda ularning faoliyat
ko’rsatishi;
• terrorchilik faoliyatiga daxldor yuridik shaxslarni, ularning bo’linmalari
(filiallari) vavakolatxonalarini (shujumladan chet elvaxalqaro tashkilotlarning
vakolatxonalarini) akkreditatsiya qilish, ro’yxatdan o’tkazish vaularning faoliyat
ko’rsatishi;
• terrorchilik faoliyatiga daxldor chet elfuqarolari hamda fuqaroligi bo’lmagan
shaxslarning O’zbekiston Respublikasiga kirishi;
• tayyorlanayotgan yoki sodir etilgan terrorchilik harakatlariga oid
ma’lumotlar vafaktlarni yashirish.
6-modda. Terrorizmga qarshi kurashni amalga oshiruvchi davlat organlariga
ko’maklashish. Davlat boshqaruv organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari,
fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari, jamoat birlashmalari, korxonalar,
muassasalar va tashkilotlar, mansabdor shaxslar, shuningdek fuqarolar terrorizmga
qarshi kurashni amalga oshiruvchi davlat organlariga ko’maklashadilar va zarur
yordam beradilar.
7-modda. O’zbekiston Respublikasining terrorizmga qarshi kurash sohasidagi
xalqaro hamkorligi. Terrorizmga qarshi kurash sohasida O’zbekiston
Respublikasining chet el davlatlari bilan, ularning huquqni muhofaza qiluvchi
organlari, maxsus xizmatlari hamda xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligi
O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq amalga oshiriladi.
8-modda. Terrorizmga qarshi kurash bo’yicha davlat organlari. Terrorizmga
qarshi kurashni amalga oshiruvchi davlat organlari quyidagilardan iborat:
• O’zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati;
• O’zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi;
• O’zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo’mitasi;
• O’zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi;
• O’zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi.
40

Terrorizmga qarshi kurashda ishtirok etayotgan davlat organlarining
faoliyatini muvofiqlashtirish hamda terrorchilik faoliyatining oldini olish, uni
aniqlash, unga chek qo’yish va uning oqibatlarini minimallashtirish borasida
hamkorlikda harakat qilishlarini ta’minlash O’zbekiston Respublikasi Milliy
xavfsizlik xizmati tomonidan amalga oshiriladi.
9-modda. O’zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmatining terrorizmga
qarshi kurash sohasidagi vakolatlari.
O’zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati:
 terrorchilik faoliyatining oldini olish, uni aniqlash va unga chek qo’yish
yo’li bilan terrorizmga, shu jumladan xalqaro terrorizmga qarshi kurashni amalga
oshiradi;
 terrorchilar, terrorchilik guruhlari va terrorchilik tashkilotlari faoliyati
to’g’risidagi axborotlarni to’playdi hamda tahlil qiladi, ulardan kelib chiqayotgan
tahdidning milliy xavfsizlikka qaydarajada xavfli.
Xulosa va takliflar.
Milliy mahsulot hajmining aniq baholanishiga yashirin iqtisodiyot ta’sir
ko’rsatadi. Yashirin iqtisodiyot – bu tovar-moddiy boyliklar va xizmatlarning
jamiyat tomonidan nazorat qilinmaydigan harakati, ya’ni davlat boshqaruv
organlaridan yashirin holda alohida fuqarolar va ijtimoiy guruhlar o’rtasida amalga
oshiriluvchi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlardir. Bu munosabatlar o’z ichiga
iqtisodiy faoliyatning barcha hisobga olinmagan, tartibga solinmagan turlarini
oladi. Yashirin iqtisodiyot tarkibiga qo’yidagilar kiradi: jinoyatga aloqador
iqtisodiyot - rasmiy iqtisodiyot tarkibiga iqtisodiy jinoyatning kiritilishi; soxta
iqtisodiyot - hisobga olish va hisobotlarning amaldagi tizimiga soxta natijalarni
haqiqiy natija sifatida kirituvchi rasmiy iqtisodiyot (qo’shib yozishlar); norasmiy
iqtisodiyot - tovar va xizmatlarning ayriboshlash va taqsimlash bo’yicha iqtisodiy
sub’yektlar o’rtasidagi norasmiy o’zaro aloqalar tizimi bo’lib, u mazkur
sub’yektlar o’rtasidagi shaxsiy munosabatlar va bevosita aloqalarga asoslanadi;
41

yashirin ikkalamchi iqtisodiyot - yakka tartibdagi va kooperativ faoliyatning
nazoratdan yashiringan, ya’ni qonun tomonidan taqiqlangan yoki belgilangan
tartibda ro’yxatdan o’tmagan turi.
Yuqoridagi fikrlarni umumlashtirgan holda yashirin iqtisodiyot muammosini
hal qilishning quyidagi variantlarini taklif etiladi:
– dastlabki kapital jamg’arishning nihoyatda yuqori sur’atlari haqidagi
maqsadli yo’nalishlar bilan bog’liq bo’lgan radikal-liberal variant;
– radikal-liberal variantga qarshi usul sifatida yuzaga kelgan hamda kuchga
asoslangan va boshqa tuzilmalarning tegishli bo’linmalari faoliyatini kengaytirish
va kuchaytirishni taqozo etuvchi regressiv variant;
– kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlarni
ta’minlashga doir qonunchilikni takomillashtirish bilan bog’liq kompleks-huquqiy
variant.
Yashirin iqtisodiyotga nisbatan oxirgi modelni amalga oshirish quyidagi
siyosatni yuritishni taqozo etadi:
- jinoyatchi unsurlar va «yashirin» xo’jalik yurituvchilar kapitallarini aniq
ajratish hamda bunday ajratishni yangi qonun hujjatlarida qayd etish;
- biznes uchun qulay huquqiy va xo’jalik muhiti, birinchi navbatda, soliq
rejimini yaratish va qo’llab-quvvatlash;
- davlat tomonidan aholini moliyaviy firibgarliklardan himoya qilish
choralarini ishlab chiqish va amalga oshirish, jamg’arilgan omonatlar va
kapitallarning himoyalanganligi kafolatlarini ta’minlash;
- iqtisodiyotning real sektoriga investitsiya kiritish uchun qaratilgan pul
mablag’larining legallashtirilishini tasdiqlovchi yuridik institutlar mexanizmini
ishga tushirish;
- korrupsiya, poraxo’rlik va yashirin iqtisodiyotni rivojlantirishga sabab
bo’layotgan barcha omillarni kompleks o’rganish;
- davlat ehtiyojlari uchun xaridlar tizimining samaradorligini oshirish -
xaridlarning oshkoraligi va ochiqligini oshirish, davlat kontraktlarining ochiq
ro’yxatini yuritish, xaridlarni qattiq tartibga solish;
42

- idoraviy va mintaqaviy aksilkorrupsiyaviy dasturlarni joriy etish;
- normativ-huquqiy hujjatlarii korrupsiyaga sharoit yaratish- yaratmasligi
nuqtai nazaridan ekspertizadan o’tkazish;
- raqamli iqtisodiyot, davlat boshqaruvini raqamlashtirish, elektron hukumat,
va shu kabilarni jadal rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratish va ularni
amaliyotga tatbiq etishni qo’llab-quvvatlash;
- aholining huquqiy saviyasini hamda iqtisodiy jinoyatchilikka qarshi kurash
bo’yicha immunitetini oshirish.
- korrupsiya, poraxo’rlik va yashirin iqtisodiyotni rivojlantirishga sabab
bo’layotgan barcha omillarni kompleks o’rganish;
- davlat ehtiyojlari uchun xaridlar tizimining samaradorligini oshirish -
xaridlarning oshkoraligi va ochiqligini oshirish, davlat kontraktlarining ochiq
ro’yxatini yuritish, xaridlarni qattiq tartibga solish;
- idoraviy va mintaqaviy aksilkorrupsiyaviy dasturlarni joriy etish;
- normativ-huquqiy hujjatlarii korrupsiyaga sharoit yaratish- yaratmasligi
nuqtai nazaridan ekspertizadan o’tkazish;
- raqamli iqtisodiyot, davlat boshqaruvini raqamlashtirish, elektron hukumat,
va shu kabilarni jadal rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratish va ularni
amaliyotga tatbiq etishni qo’llab-quvvatlash;
- aholining huquqiy saviyasini hamda iqtisodiy jinoyatchilikka qarshi kurash
bo’yicha immunitetini oshirish.
- shu bilan bir qatorda mamlakatimiz xududiga kriptovalyuta kirib kelishdan
oldin, unga tegishli huquqiy-me’yori hujjatlarni tayyorlash, yangi qonunlar ishlab
chiqish, internet orqali amalga oshiriladigan operatsiyalar nazoratini kuchaytirish
lozim.
43

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 2017 yil.
2. O’zbekiston Respublikasining Qonuni “Korrupsiyaga qarshi kurashish
to’g’risida”. 2017 yil 3 yanvar, O’RQ-419-son. «Xalq so’zi» gazetasining 2017 yil
4 yanvardagi 2 (6696)-sonida e’lon qilingan.
3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021 yillarda O’zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar
strategiyasini “Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili” da amalga
oshirishga oid Davlat dasturi to’g’risida”gi 2019 yil 17 yanvar, PF-5635-son
farmoni.
4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasida
Ma’muriy islohotlar konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida”gi 2017 yil 8 sentyabr,
PF-5185-son farmoni. «Xalq so’zi» gazetasining 2017 yil 9 sentyabrdagi 180
(6874)-sonida e’lon qilingan.
5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasida
raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida” 2018 yil 3 iyuldagi
PQ-3832-son qarori. <http://lex.uz/docs/3806053>
6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasi
davlat boshqaruviga raqamli iqtisodiyot, elektron hukumat hamda axborot
tizimlarini joriy etish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi 2018 yil
13 dekabr, PF-5598-son farmoni. (Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi,
13.12.2018 y., 06/18/5598/2313-son).
7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Davlat boshqaruvining
ochiqligi va shaffofligini ta’minlash hamda mamlakatning statistika salohiyatini
oshirish yuzasidan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi 2019 yil 9 aprel, PQ-
4273-son qarori.
8. Alimov R.M., Toshev Z.K. “Xufiyona iqtisodiyot” - korrupsiya
darajasining ortishiga ta’sir ko’rsatuvchi omil sifatida. //Jamiyat va boshqaruv.
2014.№1.
44

9. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo’lida. - T.: O’zbekiston,
1998.-
10. Xasan Abulkosimov, Murod Abulkosimov: Iqtisodiy xavfsizlik nazariya
va amaliyot.
Internet manbaalari:
Google.com
Yandex.ru
Ziyo.net
Lex.uz
Uza.uz
https://sputniknews-uz.com/economy/20190703/11920950/Soli-yuki-kamaytirlsa-
am-byudzhetga-tushumlar-15-baravar-oshdi.html
http://www.youtube.com/c/Globalproartcom
https://t.me/joinchat/AAAAADv7jmb79L186FmtuA
http://tashkenttimes.uz/economy/1926-size-of-uzbekistan-s-shadow-economy-at-
over-50-of-gdp-deputy-economy-minister
45

1-ilova
• FATFga a’zolari davlatlar:
1. Avstraliya, 17. Xitoy, 33. Shvetsiya,
2. Avstriya, 18. Lyuksemburg, 34. Janubiy Afrika,
3. Argentina, 19. Malayziya, 35. Yaponiya,
4. Belgiya, 20. Meksika, 36. Isroil.
5. Braziliya, 21. Niderlandiya, 37. Saudiya Arabistoni.
6. Buyuk Britaniya, 22. Yangi Zelandiya,
7. Germaniya, 23. Norvegiya,
8. Gongkong (Xitoy), 24. Portugaliya,
9. Daniya, 25. Gretsiya,
10. Hindiston, 26. Rossiya Federatsiyasi,
11. Irlandiya, 27. Koreya Respublikasi,
12. Islandiya, 28. AQSh,
13. Ispaniya, 29. Turkiya,
14. Kanada, 30. Italiya,
15. Singapur, 31. Shveytsariya,
16. Fransiya, 32. Finlyandiya,
• Kuzatuvchi davlat:
1. Indoneziya.
• Xalqaro tashkilotlar:
1. Yevropa komissiyasi,
2. Fors ko’rfazi Arab davlatlari hamkorlik kengashi.
47

2-ilova
Syanmin Lyu (Xitoy Xalq Respublikasi)
FATF Prezidenti 2019-2020.
Doktor Markus Pleyer (Germaniya)
FATF Vitse-perzidenti 2019-2020.
FATF 40 tavsiyalarini bajarishga tayyor
bo’lgan davlatlarni birlashtiradigan FATF tipidagi
mintaqaviy guruhlar bilan hamkorlikni qo’llab-
quvvatlaydi va ularning milliy tizimlarini o’zaro baholaydi:
1. Osiyo-tinch okeani pul yuvish guruhi (ATG);
2. Sharqiy va Janubiy Afrikada anti-pul yuvish guruhi (ESAAMLG);
3. Janubiy Amerikada pul yuvish bilan kurashish uchun moliyaviy chora-
tadbirlarni ishlab chiqish guruhi (GAFISUD);
4. Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga
qarshi kurashish bo’yicha Yevroosiyo guruhi (EAG);
5. Yaqin Sharq va Shimoliy Afrikada pul yuvish bilan kurashish bo’yicha
moliyaviy chora-tadbirlarni ishlab chiqish guruhi (MENAFATF);
6. Pul yuvish qarshi kurash chora-tadbirlar baholash uchun Yevropa kengashi
ekspertlar qo’mitasi (MANIVEL);
7. Pul yuvish bilan kurashish uchun moliyaviy choralarni ishlab chiqish
bo’yicha Karib dengizi guruhi (KFATF);
8. G’arbiy Afrikadagi pul yuvish bo’yicha hukumatlararo guruh (GIABA).
FATF tavsiyalari asosiy guruhlarga bo’linadi:
A. Siyosati;
48

B. Pul yuvish va uni musodara qilish;
C. Terrorizm moliyalashtirish va ommmaviy qirg’in qurolini tarqalishi;
D. Profilaktika choralari;
E. Yuridik shaxslar va tashkilotlarning shaffofligi va benefitsiar mulki;
F. Vakolatli organlarning vakolatlari va javobgarligi va boshqa institutsional
chora-tadbirlar;
G. Xalqaro hamkorlik.
49

3-ilova
Ilova-4
FATF – 40 tavsiyalar.
A – PYUQK/TM SIYOSATI VA KELISHUVI
1 - Xavflarni baholash va xatarlarga asoslangan yondashuv
2 - Milliy hamkorlik va muvofiqlashtirish
B – PULLARNI YUVISH VA MUSODARA QILISH
50FATF tavsiyalari
R
e
z
o
l
y
u
t
s
i
y
a
1
6
1
7 Noyabr 1990 y .
Jinoiy
faoliyatdan
olingan
daromadlarni
yuvish,
aniqlash, olib
qo'yish va
musodara
qilish to'g'risida
Yevropa
Kengashi
konvensiyasi
(Strasburg) Yanvar
1999 y .
Korrupsiya
uchun
jinoiy
javobgarlik
to'g'risidagi
Konvensiya
( Starsburg ) Dekabr 1999
y .
Terrorizmni
moliyalashtir
ishga qarshi
kurash
bo ' yicha
xalqaro
Konvensiya
( Nyu-York ) Oktabr 2003
y .
Korrupsiyag
a qarshi
kurash
bo’yicha
BMT
Konvensiyas
i
( Merida )
Noyabr 2000 y.
Transmilliy uyushgan
jinoyatchilikka qarshi
BMT Konvensiyasi
( Nyu-York )BMT Rezolyutsiyasi
1267,1333,1373,1399
Federal qonun 07.08.2001 № 115- ФЗ
«Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni
legallahtirish va terrorizmni
moliyalashtirish to’g’risida» RF Prezidenti farmonlari
№ 786 от 05.05.2000
№ 266 от 06.03.2001
№ 6 от 10.01.2002

3 - Pulni qonunga xilof ravishda legallashtirish
4 - Musodara qilish va vaqtinchalik choralar
C - MOLIYAVIY TERRORIZM VA UNI TARQALISHI
5 - Terrorizmni huquqbuzarlik sifatida moliyalashtirish
6 - Terrorizm va terrorizmni moliyalashtirish bilan bog’liq maqsadli
moliyaviy sanktsiyalar (rozilik, tasdiq berish, tintuv uchun prokuror roziligini
olish)
7 - Yadro materiallari tarqalishi bilan bog’liq maqsadli moliyaviy sanktsiyalar
8 - Notijorat tashkilotlar
D - PROFILAKTIKA CHORALARI
9 - Bank siri to’g’risidagi qonunlar
Xaridorlarni so’rov va buxgalteriya hisobi
10 - Mijozlar tekshiruvi.
11 - Buxgalteriya hisobi.
MUAYYAN MIJOZLAR VA FAOLIYAT UCHUN QO’SHIMCHA
CHORALAR
12 - Siyosiy ahamiyatli shaxslar
13 - Vakillikka asoslangan bank munosabatlari
14 - Pul va pul o’tkazish xizmatlari
15 - Yangi texnologiyalar
16 - Elektron pul o’tkazmalari
QARAMLIK, NAZORAT MEXANIZMLARI VA MOLIYAVIY
GURUHLAR
17 - Uchinchi shaxslarga bog’liqlik
18 - Ichki nazorat mexanizmlari, xorijiy filiallar
19 - Xavf darajasi yuqori bo’lgan davlatlar
SHUBHALI OPERATSIYALAR HAQIDA XABAR BERISH
20 - Shubhali operatsiyalar haqida hisobot berish
21 - Maxfiy ma’lumotlarni va maxfiylikni oshkor qilish
51

VAKOLATLI MOLIYAVIY BO’LMAGAN KOMPANIYALAR VA
TADBIRKORLAR (DNFBP)
22 - DNFBP: mijozlar so’rovi
23 - DNFBP: boshqa choralar
E - YURIDIK SHAXS VA TA’LIMNING KAFOLATI VA SHAFOFLIGI
24 - yuridik shaxslarning oshkoraligi va shafofligi
25 - oshkoralik va yuridik shaxslarning shafofligi
F - BOSHQA HUQUQIY HOKIMIYATLARNING HUQUQ VA
MAJBURIYATLARI, BOSHQA INSTITUTSIONAL CHORA-TADBIRLAR
Tartibga solish va nazorat
26 - Moliya institutlarini tartibga solish va nazorat qilish
27 – Nazorat qilish tashkilotlarning huquqlari
28 - DNFBPlarni tartibga solish va nazorat qilish
Amaliyot va ijro
29 - Moliyaviy razvedka xizmatlari
30 - Huquqni muhofaza qilish va tergov organlarining majburiyatlari
31 - Huquqni muhofaza qilish va tergov organlarining huquqlari
32 - Naqd pul tashuvchilar
Umumiy talablar
33 - Statistika
34 - Tavsiyalar va fikr-mulohazalar
Sanksiyalar
35 – Sanktsiyalar (sanksiya, rozilik, ruxsat; tasdiq; tintuv uchun prokuror
roziligini (ruxsatini) olmoq.
G - XALQARO HAMKORLIK
36 - Xalqaro hujjatlar
37 - O’zaro huquqiy yordam
38 - O’zaro huquqiy yordam: muzlatish va musodara qilish
39 - Ekstraditsiya (lat. Ekstraditio) - jinoiy javobgarlikka tortish uchun bir
davlat tomonidan boshqa shaxsga topshirish.
52

40 - Xalqaro hamkorlikning boshqa shakllari.
FATF TIPIDAGI TASHKILOTLAR UCHUN TALABLAR :
 Guruh a’zolari kamida 5 mamlakat bo’lishi kerak;
 Guruh a’zolari FATFning 40 tavsiyalarini tan olishlari va ularga rioya
qilishlari kerak;
 Tavsiyalarga rioya qilish uchun o’zaro baholashni amalga oshirish kerak;
 Pul yuvish va terrorizmni moliyalashtirish sohasidagi tendentsiyalar va
tipologiyalarni tahlil qilish kerak;
 Prezident va kotibiyatga ega bo’lishi kerak;
 Muntazam uchrashuvlar o’tkazish kerak;
 FATF bilan muntazam aloqada bo’lish kerak.
FATF tipidagi tashkilotlarning vakolatalari:
 Barcha FATF tadbirlari uchun FATF tipidagi tashkilotlarning
delegatsiyalarining qabul qilinishi;
 FATFdan yordam olish;
 FATFning o’zaro hisob-kitoblarida ishtirok etish.
FATF budjeti:
Shakllantirish prinsipi:
 YaMM hajmi;
 Aholi jon boshiga korreksiya.
Ayrim mamlakatlarning hissasi:
 AQSh-25%;
 G7davlatlari - 50% dan ortiq.
53

Jinoiy yo’l bilan orttirilgan daromadlarni legallashtirish tushunchasi. FATF

Sotib olish