• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 199.0KB
Покупки 12
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение docx
Категория Физическая культура

Продавец

univer cafe

Дата регистрации 27 Январь 2024

96 Продаж

Jismoniy tarbiya darslarida o’quvchilar faoliyatini tashkil etish

2Jismoniy tarbiya darslarida o’quvchilar faoliyatini tashkil etish MUNDARIJA KIRISH ...................................................................................................................... I BOB. JISMONIY TARBIYA DARSLARINI NAZORAT QILISH METODLARI ......................................................................................................... 1.1 Jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish ........................................................... 1.2 Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik texnologiyalarning mavjud ahvoli ....... II BOB. JISMONIY MADANIYAT DARS QISMLARINI TASHKIL QILISH VA O‘ZARO ALOQADORLIGINI TA’MINLASHNING PEDAGOGIK ASOSLARI .................................................................................. 2.1 Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishning ta’lim metodlari .......................... 2.2 Jismoniy madaniyat dars qismlarining o‘zaro aloqadorligini ta’minlashning pedagogik usullari .................................................................................................. 2.3 Dars jarayonida o‘tilganlarni hisobga olish ..................................................... XULOSA .............................................................................................................. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ............................................................ 30Ushbu baholash mezonlari kafedra yig‘ilishida muxokama qilinib ma’qullangan. B-a №_ «__» _______ 20__ yil Kafedra mudiri: ________________________________ 25FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni. 2. O‘zbekiston R espublikasi «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida»gi qonuni (o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritilgan yangi tahriri 47 modda) O‘zbyekiston Ryespublikasining birinchi Pryezidyenti I.Karimov tamonidan 2015 yil 4 syentyabr kuni imzolandi va O‘RQ-394-son bilan byelgilab qo‘yildi 3. O‘zbekiston Respublikasi pryezidyenti Shavkat Mirziyoyev «Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» gi yangi qarorni imzoladi. 2017 yil 4 iyun № PQ-3031. 4. Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (1- jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2017. - 400 bet. 5. Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (2- jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2018. - 418 bet. 6. Daminov I. A., Qosimov O'. R. Sportchilarni tayyorlash texnologiyalari (Engil atletika misolida). Lesson-Press. Toshkent / 2021. 216 b. Elektron ta’lim resurslari 1. www.tersu.uz 2. www.pedagog.uz 3. www.ziyonet.uz 27 2-ilova TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI KURS ISHI (loyi h asi)ga MULO X AZA Talaba ________________________________________________ (ismi va familiyasi) Mavzu ____________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ________________________________________ 1. Mavzuning dolzarbligini asoslash_____________________________________ 2. q ismlar b o‘ yicha bajarilgan ish tavsifnoma (ishning nazariy va amaliy a x amiyati, zamonaviy-ilmiy uslublardan foydalanganligi)___________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ______ 3. Muallif ishga ba h o (musta k illigi, intizomliligi va bosh k alar) ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ 4. Umumiy xulosalar (ishning topshiri q ga mos kelishi, talab darajasiga javob berishi, h imoyaga qo‘ yilish imkoni)____________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________«____» _________ 20__yil Ra x bar ________________ 9Qadim zamonlardan beri jismoniy tarbiyaning inson hayotidagi beqiyos o‘rni to‘g‘ri tushunilgan holda, uni qanday qilib samarali bo‘lishini ilmiy-pedagogik muammo sifatida o‘rganib kelinadi. Xalq og‘zaki ijodi namunalarida, dostonlarda, ertak va afsonalarda, maqol vamatallarda jismoniy tarbiya yuksak baholanib kelingan. Diniy manbalarda;«Qur’on» va payg‘ambarimizning hadislarida jismoniy yetuklik nihoyatda qadrlangan. Yozma pedagogik adabiyotning paydo bo‘lishi jismoniy tarbiyaning nazariy asoslarini tarkib topishi va rivojlanishiga zamin hozirladi. Ota-bobolarimizdan bebaho madaniy va ma’rifiy yodgorlik sifatida yaratilgan va bizgacha yetib kelgan «Avesto» kitobida jismoniy tarbiya haqida ko‘p yaxshi fikrlar aytilgan. Kuchlilik, chaqqonlik, mardlik, chidamlilik, qora kuchlarga nisbatan mardonavor kurashish jismoniy tarbiyaning qirralari sifatida ulug‘langan. Adolat, haqiqatgo‘ylik, mehnatsevarlik alohida shakllantirilishi zarur bo‘lgan fazilatlar qatoriga kiritilgan. Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Unsurul Maoliy Kaykovus, Bahovuddin Naqshband, Amir Temur, Muhammad Tarag‘ay Ulug‘bek, Zahiriddin Muhammad Bobur, Alisher Navoiy, Abdulla Avloniy kabi buyuk alommalarimiz jismoniy tarbiya va shaxs kamolati haqida qimmatli fikrlar bildirganlar. Abu Nasr Farobiy ham fozil odamlar yashaydigan shahar aholisi kuchli, chaqqon, mehnatsevar, uquvli va sog‘lom bo‘lishi kerakligini aytgan. Zahiriddin Muhammad Bobur «Boburnoma» asarida ta’rif-tavsif etgan kishilarning ko‘pchiligidagi jismoniy sifatlarga yuqori baho bergan. O‘zi ham shoh, sarkarda, olim va shoir bo‘lishi bilan birga jismoniy mashqlar va chiniqishni o‘ta qadrlagan inson ekanligi bayon etilgan. Abdulla Avloniy «Turkiy guliston yohud axloq» nomli asarida «badan tarbiyasi»ga alohida e’tibor qaratgan. Badan tarbiyasi boshqa barcha tarbiyalar uchun zamin hozirlaydi deb uqtirgan. Ularning tadqiqotlarida O‘zbekiston sharoitida jismoniy tarbiyani tashkil etish, o‘qitish va yuksak mahoratli sportchilar tayyorlashning nazariy va amaliy masalalari o‘z ifodasini topgan. Ma’lum darajada rossiyalik olimlarning (A.D.Novikov, 15II BOB. JISMONIY MADANIYAT DARS QISMLARINI TASHKIL QILISH VA O‘ZARO ALOQADORLIGINI TA’MINLASHNING PEDAGOGIK ASOSLARI 2.1. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishning ta’lim metodlari Jismoniy tarbiyaning o‘qitish predmeti sifatidagi maxsus bilim va xarakat faoliyatlari ukituvchidan o‘qitishga xos ma’lum usullar va uslubiyatlar (metodlar)ni bilishni talab etadi. Ta’lim (o‘qitish)ning uslublari ko‘p bo‘lishiga qaramay ularning hech biri universal emas. Ta’lim metodlarining tavsifini bilish bu uslublar tarkibidan qulayini tanlab olishga, o‘qitish vazifalarini hal qilish uchun nisbatan samaralilarini ajratib olishga imkon beradi. 4 Metod - faoliyatning shunday usuliki, turli sharoitda, turli xildagi shug‘ullanuvchilar bilan keng doiradagi vazifalarni hal etish imkoniyati bo‘ladi. Masalan: ko‘rgazmalilik metodi bilan harakat faoliyatlarini tanishtirish, uni takomillashtirishning(turli yoshdagi o‘quvchilar, kattalar bilan ishlashda) turli xildagi ta’lim vazifalarini hal qilish mumkin. Metodik usul - bu pedagogning shunday ta’sir faoliyatiki, o‘qitishning qandaydir ma’lum bir sharoitida ta’limning xususiy vazif alarini (yoki uning bir qismini) hal etish uchun qo‘llaniladi. Masalan: mashqni o‘quvchiga yonlamasiga- uzi yon tomoni bilan turib kursatishi. Uz navbatida, agar metodlar kompleksi (so‘z bilan ifodalash, kurgaz malilik va amaliy urgana boshlash) orkali kuyilgan vazifani xal kilish mumkin bo‘lsa (masalan, sakrashga urganishini), unda metodik usullar tizimi ta’limning anik bir sharoititda metodlarni amalga oshirish, kullashdek xizmatlarni utaydi (masalan, sakrashni ko‘rsatishda profillik ko‘rsatishni yoki old ko‘rinishi, qolaversa, ikkala metodik usulni xam qo‘llashga tug‘ri keladi). Har bir metodning turli xil metodik usullari bo‘lishi mumkin 4 Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (1-jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2017. - 400 bet. . 21Darsda tarbiyaviy vazifalar Axloqiy, irodaviy va estetik sifatlarning tarbiyalash darsning hamma qismlarida hal etiladi. O‘qituvchi o‘rgatish bilan bir vaqtda tarbiyalaydi ham. U darsning har bir daqiqasida o‘qituvchilar faoliyatiga kerakli yo‘nalish beradi, o‘quv jarayoniga va bir-biriga bo‘lgan munosabatning va xokozo bilan tashkil qiladi. Shuning uchun tarbiyaviy vazifalar, to‘g‘ridan-to‘g‘ri tushungan holda dars oldiga vazifalar tashlanadi ularning to‘g‘ri amalga oshirish kerak. Tarbiyalash bilan bog‘liq vazifalarning quyidagicha ifodalash mumkin: 1. Ovoz signaliga muvofiq harakat yo‘nalishini o‘zgartira bilishni tarbiyalash. 2. Yo‘nalishni o‘zgartirib yugurushda tezlikni tarbiyalash. 3.Sinfdoshi mashq bajarayotganda uni kuzata bilishni va xatolarning aniqlash hamda shu xatolarning to‘g‘irlashga yordam bera olishni tarbiyalash. 4. O‘rganilayotgan mashqlarning to‘g‘ri tushuna bili shva uni ijodiy tadbiq eta olishni tarbiyalash. 5. “Boy o‘g‘li ” o‘yinida o‘z xarakatlarini tez to‘xtata bilish va ularning qaytadan tez tiklash ko‘nikmalarini tarbiyalash. 6. Qarshilik bilan mashq bajarishda qo‘l muskul kuchini tarbiyalash. Masalan; 1) Balanddan pastga sakrashda, qo‘rqmaslikni tarbiyalash. 2) Berilgan asboblarga nisbatan batartib munosabatda bo‘lishni tarbiyalash, Sog‘lomlashtirish vazifalari Organizm funksiyalarini umumiy va maxsus rivojlantirishga qaratilgan. Ma’lumki, shu darsda qo‘yilgan vazifalarning natijalarini hal qilinishini aniqlash qiyin shuning uchun bu vazifalarni yozishda “ta’sir ko‘rsatish” yoki yordamlashish degan so‘z qo‘shiladi. Masalan: nafas organlarini rivojlantirishga yordamlashish. Sog‘liqni yaxshilash, jismoniy rivojlanish va maxsus jismoniy tayoyrgarlik darsini oshirishda qo‘llaniladigan vazifalar: Masalan: 1. To‘g‘ri qaddi-qomatni shakllantirish. 12hunar kollejlarida, oliy o‘quv yurtlari va malaka oshirish tizimi muassasalarida pedagogik texnologiyalardan unumli foydalanib kelinmoqda. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarning mohiyati haqida so‘z borganda, avvalo uning ta’rifiga aniqlik kiritish zarur deb hisoblaymiz.Hozirgi paytgacha barcha talablarga javob beradigan, hamma tomonidan birdek qabul qilingan ta’rifning bo‘lmaganligi sababli bir-biridan farq qiladigan qoidalar uchrab turadi. YuNESKO ma’qullagan ta’rif quyidagicha: «Pedagogik texnologiya – bu, ta’lim shakllarini optimallashtirish maqsadida texnik vositalar, inson salohiyati hamda ularning o‘zaro ta’sirini inobatga olib, o‘qitish va bilim o‘zlashtirishning barcha jarayonlarini aniqlash, yaratish va qo‘llashning tizimli metodidir» Boshqa mualliflar tomonidan berilgan ayrim ta’riflarni e’tiboringizga havola etamiz: «Pedagogik texnologiya – amaliyotga joriy etish mumkin bo‘lgan ma’lum pedagogik tizim loyihasidir». «Pedagogik texnologiya – oldindan belgilangan, loyihalashtirilgan o‘quv- tarbiya jarayonini izchil amalga oshirishdir». «Pedagogik texnologiya- ta’lim-tarbiyadan ko‘zlangan maqsadga erishish uchun o‘quv jarayonida qo‘llaniladigan usullar, vositalar majmuidir». Professor M.Ochilov yuqoridagi ta’riflarni tahlil qilgan holda quyidagi ta’rifni tavsiya etadi: «Pedagogik texnologiya – tizimli, texnologik yondoshuvlar asosida ta’lim shakllarini qulaylashtirish, natijasini kafolatlash va xolisona baholash uchun inson salohiyati hamda texnik vositalarning o‘zaro ta’sirini inobatga olib, ta’lim maqsadlarini oydinlashtirib, o‘qitish va bilim o‘zlashtirish jarayonlarida qo‘llaniladigan usul va metodlar majmuidir». Barcha ta’riflarda pedagogik texnologiyalarning ma’lum bir qirralari aks etganligi aniq-oydin sezilib turadi. Shuning uchun ham bizning tasavvurimizda pedagogik texnologiya haqida hosil bo‘lgan tushunchalar; ta’lim jarayonini har tomonlama mukammal loyihalashtirish, aniq maqsadlar qo‘yish va ularga erishishning kafolatlanganligi, bunda inson salohiyatining ta’lim vositalari, qoida va metodlarning uyg‘unlashuvi hamda eng maqbul shakllarda amalga oshuvining tizimli holatidan iboratdir. 28 3-ilova TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI KURS ISHI (loyi h asi)ga TA Q RIZ Talaba _____________________________________________ (ismi va familiyasi) Mavzu ____________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ______________ 1. Mavzuning dolzarbligini asoslash ____________________________________ __________________________________________________________________ 2. Ishning tarkibini ba h olash __________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ______________ 3. Mavzuning ba h olanishi va uning afzallik tomonlarini k o‘ rsatish ____________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 4. Ishda foydalanilgan adabiyotlarga ba h o berish ____________________________________________________________________________________________ ________________________________________ 5. Ilmiy munozara yuritish q obiliyatiga ba h o berish ____________________________________________________________________________________________ ________________________________________ 6. Xulosa va takliflarning ochi q ligi va dalillari asoslanganligi ____________________________________________________________________________________________ ________________________________________7. Jadval va grafiklar, chizmalar sifatiga berilgan ba h o, ishni rasmiylashtirishning talab darajasiga javob berishi __________________________________________ __________________________________________________________________ 8. Ishdagi kamchiliklar _______________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ______________ 9. Mualifning q aysi taklifini ishlab chi q arishga joriy etish ma q sadga muvofi q __________________________________________________________________ _____________________________________________________ 10. Ishning qo‘ yilgan talab darajasiga mos t o‘g‘ risida umumiy xulosa __________ ____________________________________________________________________________________________ 19Jismoniy tarbiya o‘qituvchilari o‘z darslarini, nazariy tushuncha berish va suhbatlarida ana shularni nazarda tutmoqlari kerak. Jismoniy tarbiya darslari maktabda turli xil shakl va mazmunda bo‘ladi. Lekin ular bir-biri bilan uzviy bog‘liqdir. Dars tuzilish deganda 45 minut davomida muayyan mashqlarni tuzilishi va uni o‘rgatilishini tushuniladi. Jismoniy tarbiya darslari tuzilishi jihatidan 3 qismdan iborat. Ya’ni tayyorgarlik, asosiy va yakunlovchi qismlar . Jismoniy tarbiya darslarida tarbiya, sog‘lmlashtirish va o‘rgatish vazifalari bir- biriga bog‘langan holda hal qilinadi. Shuning uchun o‘qituvchi darsni oldiga aniq maqsadlar qo‘yishda jismoniy tarbiya sistemasining umumiy vazifalariga amal qilgan holda aniqlaydi. Dars vazifalarini, mashg‘ulot o‘tkazish joyini va darsga tegishli jihoz-anjomlarni belgilagandan so‘ng dars mazmunini aniqlaydi. 6 Dars mazmunini aniqlashda, darsning asosiy qismiga ta’luqli mashqlarni, so‘ngra tayyorgarlik va yakunlovchi qism mashqlarni tanlash maqsadga muvofiqdir. Tashkiliy uslubiy ko‘rsatmalar darsda qo‘llaniladigan vositalardan to‘liqroq foydalanish va shu bilan birga o‘quvchilar tarbiyasini maqsadga muvofiq hal etish uchun tanlanadi. Konspektning tashkiliy uslubiy bo‘limiga: - darsni maqsadga muvofiq taxlil etish; - shug‘ullanuvchi faoliyatini darsda tashkil etish uslublari; - o‘rgatish va tarbiyalashning uslub va uslubiy usullari; - darsning o‘tkazish sharoitlari yoziladi. Dars tugashdan so‘ng o‘qituvchi o‘tkazilgan dars bo‘yicha ushbu konspektga qisqacha o‘z mulohazalarini yozish kerak. Dars konespekti maktabda jismoniy tarbiya sohasida o‘quv ishlarini rejalashtirishning aniq hujjati bo‘lib, o‘qituvchi tomonidan har bir sinfga yoki paralel sinflarga tuziladi. Darsga konespekt tuzishda eng kerakli asosiy va yordamchi vazifalarni aniq va uslubiy tomondan asoslangan holda ifoda qilishdir. 6 Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (1-jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2017. - 400 bet. 16 Ular son-sanoqsiz darajada ko‘p bo‘lib, ma’lum vaqt mobaynida ayrimlari yo‘q bo‘lib ketsa, ayrimlarining ko‘rinishlari o‘zgaradi, o‘qituvchining ijodiy izlanishi, faoliyati natijasida yangilari xam vujudga kelib, amalda qo‘llaniladi. Ko‘pincha o‘qitish darajasiga xos metodik usullar hajmini o‘qituvchi (trener) tomoni dan ko‘p bilish orqaligina farqlash mumkin. Tajribasiz o‘qituvchilarda ba’zan uslubiyat - metodik usulning tashqi alomatlarini o‘zida mujassamlagandek ko‘rinishi mumkin. Masalan: ayrim mashqlarni bo‘laklarga ajratib o‘rgatish ularning tizimini yarata olmaslikka olibkeladi, natijalar kutilganday bo‘lmaydi. Bu usul ko‘p holda metodik usulga o‘xshash bo‘ladi. Uchinchidan, jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarining ilmiy asoslangan mazmuniga e’tiborni qaratgan holda, jahondagi eng ilg‘or ta’lim-tarbiya mazmunlariga uyg‘un bo‘lgan ma’lumot va axborotlarga suyangan holda shug‘ullanish. Jahon xalqlarining jismoniy tarbiya va sport turlarini o‘rgangan holda, ular bilan shug‘ullanib yuqori ko‘rsatkichlarni qo‘lga kiritish uchun harakat qilish. O‘zbek milliy o‘yinlarini jahonga yoyish. Kurashning qisqa muddatda qiziqarli xalqaro sport turiga aylanishini asoslash. Sakkizinchidan, jismoniy tarbiya va sport jihozlarini tayyorlovchi mahalliy ishlab chiqarish korxonalarini barpo etish. Ular tayyorlagan jihozlar xalqaro talablarga javob berishiga erishish. Ayniqsa yoshlar uchun sport kiyimlari, asbob- uskunalar, mashg‘ulotlar uchun zarur bo‘lgan jihozlarning qulay va arzon bo‘lishiga ahamiyat berilsa hamma uchun foydali bo‘lar edi. Bulardan tashqari ayrim pedagogik va psixologik tavsiyalarni ham bayon etishni ma’qul bildik. Jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanish jarayonida do‘stlik, o‘rtoqlik, o‘zaro yordam, fidoyilik, vatanparvarlik, insonparvarlik, baynalminalchilik, ongli intizom, mustahkam irodaviy sifatlar tarkib topib boradi. Har bir mashg‘ulotda bunday imkoniyatlardan to‘lafoydalanishgaharakat qilish kerak. Jismoniy tarbiyaning estetik qiymatini oshirish, mehnatsevarlikka yo‘naltirilganligini kun 7tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki o‘quvchilarni dars mashg‘ulotlari va darsdan tashqari vaqtlarida jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishga yo‘llash ishlarini uyushtirishda jismoniy tarbiya o‘qituvchisi asosiy bo‘g‘in hisoblanadi. Albatta, u o‘z faoliyatini dastlab ta’lim standartlari asosida olib borishi talab etiladi. Zero, jismoniy tarbiyaning vazifalari Davlat ta’lim standartlari (DTS) va o‘quv dasturida ifodalangan. Ushbu hujjatlarda maktabdagi jismoniy tarbiya va tarbiyasining maqsadi izchil ta’riflanib, bu to‘g‘rida sportga muhabbat va sport ahliga hurmat tuyg‘usini singdirishdan, o‘quvchilarni hozirgi zamon sporti asoslari bilan tanishtirishdan ularda jismoniy tarbiya ko‘nikmalari va mahoratini hosil qilishdan, ongli ravishda jismoniy tayyorgarlikga undashdan iboratligi ta’kidlangan. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari turli davrlarda turlicha tashkil etib kelingan. Uning maqsad va vazifalari ham xilma-xil bo‘lgan. Bu holatlar o‘z navbatida jismoniy tarbiya atamasini o‘ziga xos tushunishni taqozo etgan. Jismoniy tarbiya tushunchasiga izoh berishdan oldin, umuman mazkur sohaga daxldor tushuncha va iboralarni sanab o‘tish ma’qul bo‘lar edi.Ularning asosiylariga quyidagilarni kiritish mumkin: jismoniy tarbiya, jismoniy ta’lim, jismoniy mashg‘ulot, jismoniy tayyorgarlik, jismoniy madaniyat, jismoniy ulg‘ayish, jismoniy kamolot, jismoniy mahorat, jismoniy mashqlar, jismoniy sifatlar va boshqalar. Jismoniy tarbiya – inson hayotining boshidan oxirigacha davom etadigan, organizmni har tomonlama takomillashtiradigan, hayot uchun muhim bo‘lgan harakat ko‘nikma va malakalarini yosh davrlariga mos holda o‘zgartirib boradigan pedagogik jarayondir. Pedagogika fanida ta’lim va tarbiya tushunchalari o‘zaro bir- biri bilan aloqada bo‘lgan, biri ikkinchisini to‘ldirib boradigan inson faoliyatining turlari deb hisoblanadi. Tarbiya ijtimoiy tajribani, insonlar tomonidan to‘plangan ijobiy fazilatlani yosh avlodga o‘tkazish, singdirish jarayonidir. Ta’lim esa insonning aqlini, moddiy borliq haqidagi ma’lumotlarni, jamiyat va tabiat taraqqiyotining qonuniyatlarini, ilm-fan yutuqlari va ularning amaliyotga tadbiqini o‘rganish jarayonidir. 222. Asosiy diqqatning qorin muskulariga qaratgan holda umumiy muskular ustida ishlanish davom ettirish va hokazo. O‘rgatish (ta’lim) vazifalari Shug‘ullanuvchilarda ma’lum bilimlar, harakat ko‘nikma va malakalari va ularni har xil sharoitlarda ishlata bilishga yo‘naltirilgandir. O‘rgatish vazifalairini ifodalashda qo‘ydagilar e’tiborga olinadi. a) o‘rgatishda texnikaning negizi; b) o‘rganayotgan harakt faoliyatidagi texnikani asosiy zvenoga yoki detallarni; v) shug‘ullanuvchilarga bo‘lgan jismoniy va psixik talablar darajasi. O‘rgatish vazifasiga: 1) u yoki bu bilan tanishtirish; 2) mustahkamlash va nazorat, normativlar qabul qilish va boshqalar kiradi. O‘rgatish bosqichlarini ifodalash, pedagogik jarayonni va o‘rgatishni yetakchi uslublarini yo‘nalishini aniqlaydi. Dars konspektida, takomillashtirish terminini ifoda qilish shart emas. Chunki darsda yechiladigan vazifalarni aniq hajmini bera olmaydi. Mazmuni bo‘yicha bu termin harakatni yoki gavda holatini qandaydir o‘zgartiradi. Yoki umuman bajarish texnikasini yaxshilaydi deb taxmin qiladi. Lekin bu qaysi o‘zgarish, shug‘ullanuvchilar nima ustida aniq ishlashi kerakligi ma’lum emas. Masalan balandlikka perekat usulida sakrashni takomillashtirish. Shunday qilib harakat faoliyatini takomillashtirish uzluksiz takrorlanadigan o‘rgatish fazalari tanishtirish o‘rgatish va mustahkamlashdan iboratdir. Mashq shu aniq bosqichlarni dars konspektiga yozish kerak. O‘rgatilayotgan harakat faoliyatini texnikasini zvenosi va detallari deb shu harakatni tashkil qiladigan qismlariga aytiladi. 7 7 Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (2-jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2018. - 418 bet. 23XULOSA Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida o‘quvchilarni jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishga yo‘llash muammolari taqlili uning pedagogik masala sifatida o‘zining to‘laqonli yechimini topmaganligini ko‘rsatdi. Bu yo‘nalishning ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan tub islohotlar talablariga muvofiqligini ta’minlash uchun o‘qitishga eng zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash uslublarini ishlab chiqish, bilim va ko‘nikmalarning shakllanganlik darajasini aniqlash, ularni ta’lim tizimiga joriy qilishning samarali shakllarini ishlab chiqish zarur. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishga tayyorlash o‘quvchilarning barkamol shaxs sifatida tarbiyalash, ijodkorlik qobiliyatlari, ko‘nikma va shaxs xislatlarining shakllanishida muqim bosqich bo‘lib, o‘quv fanlari va darsdan tashhari mashg‘ulotlarga ijodiy yondoshish, ta’lim jarayoni hamda kasbiy tarbiyani muammoli ta’lim asosida umumlashtirishga asos bo‘ladi.Islohotlar tufayli ta’lim tizimini pedagogik texnologiyalarga oid ishlanmalar bilan ta’minlanish darajasi tobora yaxshilanib bormohda, biroq buning natijasida yuzaga keladigan ulkan didaktik imkoniyatlardan foydalanish uchun yetarli nazariy- uslubiy asos yaratilgan emas. Shu sababli o‘quvchilarni jismoniy tarbiya darslarini tashkil etish ta’limiga yo‘naltirish masalalarini muvvofaqiyatli hal qilishda o‘quvchilar kasbiy tarbiyasining maqsad va vazifalarini uzviy aloqadorlikda, ularning jismoniy tarbiya bo‘yicha malaka va ko‘nikmalarini yanada mukammal o‘zlashtirishlariga xizmat qiluvchi faoliyat turi sifatida rivojlantirishni ilmiy-uslubiy jihatdan asoslab oldik. Kurs ishimizni bajarish jarayonida, mavzuning mazmuniga dahldor bo‘lgan manbalarni o‘rganish, ilmiy tahlil qilish, ularga asoslangan holda kuzatish va tajriba- sinov ishlarini olib borganimizda o‘zimiz uchun ko‘p yangiliklarni bilib oldik. Ularning ta’sirida quyidagi xulosalar chiqarildi: Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fani pedagogika fanining yutuqlariga suyanib, yoshlarning umumiy va jismoniy kamolotlari muammolarini 29___________________________________________________________________ Ta q rizchining (F.I.Sh.) ish joyi, unvoni __________________________________ __________________________________________________________________ «__» _________ 20__ yil ___________ imzo (mu x r) Tasdi q layman Fakultet dekani ____________ Termiz Davlat Universiteti, Sport faoliyati va bosharuvi fakulteti «Sport bosharuvi» kafedrasida bajarilgan kurs ishlarini ba h olash mezonlari № Mezonlar Maksimal ball To‘plagan ball 1 Mavzuning dolzarbligi 5 bal 2 Ishning ilmiy-uslubiy yangiliklari va ijodiy yondoshish darajasi 10 bal 3 Mavzu b o‘ yicha natijalarning ilmiy t o‘ garaklarda, konferensiyalarda ishtirok etishi 5 bal 4 Tushuntirish kismining rasmiylashtirilishi (natijalarning ilmiy texnikaviy, ishlab chikarish iqtisodiy, madaniy sohalarga mosligi va ishning ilmiy, ijodiy tahlil etilishi) 20 ball 5 Ilmiy-amaliy xulosalar 10 ball 6 Imlo xatolari (orfografik) 5 ball 7 Tinish belgilari (punktiatsion) xatolari 5 ball 8 Uslubiy xatolari (stilistik) 5 ball 9 xusni xati (kolligrafiya) 5 ball 1 0 Talabaning h imoya k ilish darajasi, pedagogik ma h orati 15 ball 11 Savollarga ani q va t o‘ li q javob berishi 10 ball 12 K o‘ rgazmali va texnik vositalari 5 ball Jami 100 3KIRISH Kurs ishining dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasi Prezident Sh.M.Mirziyoyevning 2022-yil 3-noyabrdagi PQ-414-son “Jismoniy tarbiya va sport sohasida kadrlarni tayyorlash hamda ilmiy tadqiqotlar tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari” to‘g‘risida qaroriga ko‘ra jismoniy tarbiya va sport sohasida malakali kadrlar tayyorlash, ta’lim jarayonini xalqaro standartlarga moslashtirish va boshqaruv tizimini raqamlashtirish, pedagogik va ilmiy salohiyatni yanada oshirish hamda ilmiy-tadqiqot ishlari sifatini tubdan yaxshilash, ilg‘or xorijiy sport-ta’lim texnologiyalarining transferini amalga oshirish orqali yuqori natijalarga erishish muhim masala sifatida belgilab olindi. O‘zbekiston Respublikasining «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida»gi Qonuni hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 18 maydagi 369-son «O‘zbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash hakida»gi qaroriga muvofiq sport turlarini va sport turining tarmoqlarini e’tirof etish, ularni sport turlari reestriga kiritish hamda ushbu reestrni yuritish tartibini belgilaydi». 1 Jamiyatimizda sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, aholining, ayniqsa yosh avlodning jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan muntazam shug‘ullanishi uchun zamon talablariga mos shart-sharoitlar yaratish, sport musobaqalari orqali yoshlarda o‘z irodasi, kuchi va imkoniyatlariga bo‘lgan ishonchni mustahkamlash, mardlik va vatanparvarlik, ona Vatanga sadoqat tuyg‘ularini kamol toptirish, shuningdek, yoshlar orasidan iqtidorli sportchilarni saralab olish ishlarini tizimli tashkillashtirish hamda jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirishga yo‘naltirilgan keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Mamlakatimizning barcha hududlarida ommaviy sportning inson va oila hayotidagi muhim ahamiyati, uning jismoniy va ma’naviy sog‘lomlikning asosi ekanini targ‘ib-tashviq qilish, hayotga 1 Sh.M.Mirziyoev. “Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz”. T. “O‘zbekiston”, 2017 y. 488 b. 18Jismoniy tarbiya darslarida qo‘yiladigan vazifalar xilma-xildir. Uch guruhga: o‘rgatish, sog‘lomlatirish, tarbiyaviy vazifalar qo‘yiladi. 1. Stardan chiqishni o‘rgatish. 2. Cho‘nqayib o‘tirgan holda kichik to‘pni savatga tashlash. 3. Sog‘lomlashtirish. Qad – qomatni rivojlantirish. Shu sababli bu prinsipial jarayonlar doimo birga olib borilishi zarur. Har bir o‘quvchi ongli, intizomli, jamiyat qurish uchun to‘la ma’lumotli, mehnat va mudofaa ishlariga doim tayyor bo‘lishlari kerak. Bu vazifalarni ado etishda jismoniy tarbiya darslari muhim bosqichlardan biri hisoblanadi. Har bir amaliyotchi o‘zlarining faoliyatlarida shularni to‘la singdirib olishlari, uni amalda qo‘llay bilish kerak. Bunday hollarda pedagogning rahbarlik roli, o‘quvchilarning qiziqib bajarishlari katta rol o‘ynaydi. Buning uchun bilimlarni teshirish, rag‘batlantirish, yangi vazifalarni bajarishda ularga tayana bilishdadir. Shundagina o‘quvchilarning aktivligi, ongi, intizomi va ko‘rsatgan natijalari osha boradi. Haqiqatan ham jismoniy tarbiya darslari ko‘p qirrali jarayondir. Darsda didaktik prinsiplar, o‘rgatishdagi turli uslublar va axloq tarbiyasi yaxshi yo‘lga qo‘yilganda maqsadga qo‘yilgan vazifalarni to‘la amalga oshirish imkonlari yaratiladi. Ko‘rgazmalilik, texnik vositalardan foydalanish, amaliy bajarib ko‘rsatish, bajarilayotgan mashqlarni kundalik tabiiy sharoitalarda uchraydigan harakatlar, tabiatning foydali vositalaridan foydalanish yo‘llari o‘zviy bog‘lab olib borilganda o‘quvchilarda sportga qiziqish, harakatlarni tushunib bajarishga bo‘lgan ehtiyojlar kuchayadi. Buning boisi shundaki, jismoniy tarbiya darslarida o‘quvchilarning sog‘ligini mustahkamlashga e’tibor kuchaytirilishi bilan birgalikda, ularni kasb tanlash, mehnat qilishga tayyorlashdir. Shuning bilan birgalikda “Jismoniy tarbiyao‘qituvchisi” kasbiga ham o‘quvchilarni qiziqtirish ko‘zda tutilmog‘i kerak. Bu ham davlat manfaatidagi eng muhim kasblardan biri hisoblanadi. 5 maktabda jismoniy tarbiya darslarining o’quvchilarning harakat qobiliyatlarini oshirishning samarali usllarini ishlab chiqilganligida. Kurs ishining asosiy masalalari va farazi. Maktab o’quvchilarining harakat qobiliyatlarini oshirishda samarali usullarni ishlab chiqish o’quvchi yoshlarning sportga bo’lgan qiziqishlarini va jismoniy tayyorgarliklarini ham oshiradi. Kurs ishining o’rganilganlik darajasi . Umumta’lim maktablari o’quvchilarining jismoniy tarbiyasi tizimida jismoniy madaniyat tadbirlarining samaradorligi ko’pchilik hollarda bolalarning shaxsiy imkoniyatlari va syensitiv rivojlanish davrini hisobga olgan holda o’quv-tarbiyaviy jarayonigatabaqalashtirilgan yondashuvni talab qilishini bir qancha mutaxassislar o’z ishlarida aniq ko’rsatib o’tganlar (T.S.Usmanxadjayyev, 2005,2007,2009; Sh.X.Xankyeldiyyev, 2005,2008; E.A.Syeitxalilov, 2006; O.V.Goncharova, 2009 va boshqalar). Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Maktab o’quvchilarining harakat qobiliyatlarini oshirishga doir ishlab chiqilgan uslubiyatni amliyotda qo’llash va joriy etishdan iborat. Tadqiqotning ahamiyati sundan iboratki jismoniy tarbiya darslarida O’quvchilarni salomatligini, harakat qobiliyatlarini oshirish va ularning jismoniy tarbiya mashg`ulotlariga bo’lgan qiziqishlarini kuchaytirishga hamda jismoniy tayyorgarlikdarajasini oshirishga qaratilgan. Kurs ishida qo‘llanilgan metodikaning tavsifi. Kurs ishida quyidagi ilmiy tadqiqot usulublaridan kyeng foydalanildi. Adabiyotlar tahlili, pyedagogik nazorat, ekspyerimyent, talabalar jismoniy va amaliy tayyorgarliklarini nazorat sinovlari orqali aniqlash, organizm jismoniy rivojlanish antropomyetrik ko`rsatkichlarini aniqlash, natijalarini matyematik statistik tahlil etish, tibbiy- biologik hamda ruxiy nazorat uslublaridan kyeng foydalanildi. Shu bilan birga magistrlik dissyertatsiyasini yozishda Intyernyet matyeriallaridan ham foydalanildi. Ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishi 2 bob, 5 ta paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 2 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 5 martdagi «Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi PF-5368-son Farmoni. 13Zamonaviy pedagogik texnologiyalar bilim beruvchini (o‘qituvchi) va bilim oluvchini (o‘quvchi) ta’lim jarayonida faol bo‘lishini, ongini batamom o‘zlashtirayotgan o‘quv materialiga qaratishni taqoza etadi. O‘qituvchi, ayniqsa ta’lim mazmunini texnologik loyihaga aylantirish jarayonida, o‘ta chuqur bilimgaega bo‘lishi, eng kichik detallargacha e’tiborida saqlashi va ularni loyiha mazmuniga kiritishga erishmog‘i darkor. O‘quv materialini texnologik loyihaga aylantirish qanday tartibda bo‘ladi, qanday qoidalarga amal qiladi, nima bilan boshlanib, nima bilan yakunlanadi, degan savollar paydo bo‘lishi tabiiy. Biz quyida pedagogik texnologiya loyihasi tarkibiy qismlari haqida ma’lumot bermoqchimiz. Loyiha o‘rganiladigan mavzuning nomidan boshlanadi. Mavzuning mazmuni asosiy savollarga bo‘linadi. Savollar mavzu ichidagi tugallangan fikrlarda va keyingisidan ma’lum darajada farqlanadigan tushunchalarni qamrab oladi. Savollar sun’iy tarzda ko‘paytirilmasligi va kamaytirilmasligi kerak. Bu yerda loyihalashtiruvchining bilimi va mahorati katta rol o‘ynadi. Mavzu asosiy savollarga bo‘lingandan keyin loyihaning ikkinchi elementi, ya’ni tayanch tushuncha va iboralar yozib chiqiladi. Mazkur mavzu uchun ahamiyatli bo‘lgan asosiy tushunchalar alohida-alohida qayd etiladi. Ularning ma’nosi mazmunning ichida izohlanadi. Lekin bilim oluvchi tayanch tushunchalarni mazmunning boshida ko‘rib, nimalarga e’tiborini qataish kerakligini bilib oladi. Loyihaning uchinchi elementi maqsadlar tizimi hisoblanadi. Bu yerda har bir asosiy savol uchun alohida maqsadlar qo‘yiladi. Avvalo o‘qituvchining maqsadlari (ta’limning, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi) va bilim oluvchilarning maqsadlari (identiv o‘quv maqsadlari) ketma-ketlikda aniq belgilanib chiqiladi. Bilim oluvchilar uchun qo‘yiladigan maqsadlar identiv o‘quv maqsadlari yoki o‘quvchilarning mashg‘ulot davomidagi o‘quv vazifalari deb ham ataladi. Bilim oluvchilarning o‘quv vazifalari aniqlanganidek pedagogik texnologiyalarning yana bir qoidasiga amal qilinadi. Pedagogika va psixologiya fanlari o‘quvchilar tomonidan bilim asoslari o‘zlashtirilganda to‘rtta bilim egallash darajalarini ilmiy asoslaganlar. Birinchi o‘rinda bilish- tushunish darajasi turadi. Bunda bilim oluvchining ongiga asosiy 17sayin kuchaytirish, iqtisodiy mohiyatini samarali bo‘lishiga hissa qo‘shishni ta’minlash chora-tadbirlarini belgilash. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida va sport musobahalarida psixologik tayyorgarlik judda katta rol o‘ynaydi. Eng avvalo xarakterni shakllantirish, irodaviy sifatlarni mustahkamlash, psixik jarayonlarni takomillashtirish jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini samaradorligini belgilaydi. G‘alabaga bo‘lgan ishonch, o‘z-o‘ziga ta’sir etish, ustanovkalar qo‘yish, diqqatni jamlash, aqliy faollik jismoniy mashg‘ulotning natijasini eng yuqori bo‘lishini ta’minlaydi. 2.2. Jismoniy madaniyat dars qismlarining o‘zaro aloqadorligini ta’minlashning pedagogik usullari O‘quv ishlari shakli o‘qituvchining turli va ko‘p qirrali uslublardan foydalanish, darsda eng yaxshi natijalarga erishish, ta’lim tarbiya ishlarini amalga oshirishda katta imkoniyatlar yaratadi. Har bir dars biron vazifani hal qilish va uni amalga oshirishda mustaqil bo‘lsada, lekin ular bir biri bilan chambarchas bog‘langan bo‘ladi. Shu sababli barcha darslar o‘quvchilarni kerakli bilim ko‘nikma va malakalar bilan qurollantiradi. Jismoniy tarbiya darsi aniq va mukammal pedagogik vazifalarni o‘z oldiga vazifa qilib qo‘yish kerak. Dars vazifalari uning muhim va boshqa yo‘nalishlarini belgilab beradi, ya’ni uning mazmuni, turi, tuzilishi va darsning uslub hamda tashkil qilinishi aniqlanadi. 5 Dars vazifalari o‘quvchilarning yoshi, jinsi, sinfi, o‘tkaziladigan joy, mashqlarning o‘rgatilishi tartibi va vaqti kabi sharoitlar belgilanadi. Shuningdek o‘tgan dars materiallarini ham hisobga olinadi. 5 Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (2-jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2018. - 418 bet. 11interfaol metodlarning keng ko‘lamda tadbiq etilmagani, ta’limning muammoli usularidan foydalanishga e’tibor berilmagani e’tirozga loyiq hol deb hisoblash mumkin. 1.2. Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik texnologiyalarning mavjud ahvoli Pedagogika fani taraqqiyotining so‘ngi bosqichida qo‘lga kiritilgan yangiliklar juda ko‘p bo‘lishiga qaramasdan, oldingilaridan keskin farq qiladigan, pedagogik faoliyatni keskin o‘zgartirishni taqoza etadigan yangilik – bu pedagogik jarayonni texnologik asoslarda yo‘lga qo‘yishdan iboratdir.O‘tgan asrning 50-60 yillarida dunyodagi rivojlangan mamlakatlarda an’anaviy ta’lim tizimidan qoniqmaslik, mazmun-mohiyat jihatidan butunlay yangi, bilim berish va aqliy kamolotga erishishning ilmiy asoslangan tizimini yaratishga intilash kuchaydi. Bu harakatlarning natijasi sifatida hamkorlik pedagogikasi, bunyodkorlik va ijodkorlik pedagogikasi, ta’lim jarayonini optimallashtirish va faollashtirish, muammoli ta’lim kabi pedagogik tushunchalar paydo bo‘ldi, bir qator davlatlarda ilg‘or pedagogik texnologiyalar ishlab chiqildi va amaliyotga keng ko‘lamda tadbiq etib boshlandi. O‘zbekistonda zamonaviy pedagogik texnologiyalar haqida dastlabki tadqiqotlar va ilmiy yondoshuvlar 1990 yillarda paydo bo‘ldi. Mustaqillikka erishgandan keyingi davrlarda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning ilmiy- nazariy asoslari o‘rganilish bilan birga, O‘zbekiston sharoitiga mos keladigan variantlari ishlab chiqildi. Ularni ta’lim-tarbiya jarayoniga tadbiq etish dastavval tajriba sifatida va keyinchalik, ta’limning samarali tizimi shaklida joriy etildi. O‘zbekistonda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning ilmiy-nazariy asoslarini ishlab chiqishda N.Azizxo‘jaeva, F.Avliyoqulov, Habdukarimov, J. Yo‘ldoshev, M.Ochilov, N.Sayidahmedov, E.G‘oziev, O‘.Tolipov, B.L.Faberman, S.Og‘aev, H.Qarshiboev, Ch.Mirzaev va boshqalar samarali faoliyat yuritdilar. Ularning tadqiqotlari asosida umumiy ta’lim maktablarida, akademik litsey va kasb- 6I BOB. JISMONIY TARBIYA DARSLARINI NAZORAT QILISH METODLARI 1.1 Jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish Mamlakatimizda izchil ravishda amalga oshirilayotgan kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy g‘oyasi barkamol kasb egasini tarbiyalashdan iboratdir. Islohotlar natijasi sifatida shakllantiriladigan barkamol shaxsning mustaqil va ijodiy fikrlash sifatlarini tarbiyalash umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Bu borada o‘quvchilarning darsdan tashqari mashg‘ulotlarini samarali tashkil qilish aloxida ahamiyat kasb etadi. O‘quvchilarni jismoniy tayyorgarlikga yo‘llash ishlarida ularning ijodkorlik sifatlarini rivojlantirish muhim ahamiyatga egadir. Pedagog olimlarning fikrlarini tahlil qilib, tadqiqotimizning eksperiment natijalariga tayangan holda biz maktabdava darsdan tashqari mashg‘ulotlarda o‘quvchilarni jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishga yo‘naltirishda texnik ijodkorlik va qishloq xo‘jalik tajribachiligining rivojlanishi o‘quvchilarning g‘oyaviy-siyosiy, mehnat, ahloqiy, jismoniy va estetik tarbiyasi birligi asosida ularni milliy mafkuramiz asosida tarbiyalashga majmuaviy yondoshish g‘oyalarini amalga oshirishda yordam beradi degan xulosaga keldik. 3 Bunda bizning ishimiz natijasiga ko‘ra maktab pedagogika kengashi va o‘quvchilar tashkilotlari ilmiy-texnik, tajribachilik, izlanish ishlarini rivojlantirishga umumiy rahbarlikni amalga oshirsa, mehnat o‘qituvchisi ota-onalar va o‘quvchilar faollari bilan hamkorlikda maktabda to‘garaklarni, o‘quvchilar birlashmalarining turli kasblarning ilg‘or vakillari bilan uchrashuvlar, suhbatlar, sayohatlar tashkil qiladi. Sportning ayrim tarmoqlariga ko‘proq qiziqadigan o‘quvchilarni aniqlaydi hamda ularga tumanda, shaharda joylashgan maktabdan tashqari muassasalardagi o‘ziga mos to‘garakni topishda yordamlashadi. Jismoniy tarbiya o‘qituvchisi o‘quvchilarni jismoniy tarbiya va sport taraqqiyotidagi tarixiy kunlarga bag‘ishlangan maktab kechalarini tayyorlash va o‘tkazishga jalb qiladi. Demak, 3 Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (2-jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2018. - 418 bet. . 20Dars oldiga qo‘yiladigan vazifalarni o‘qituvchi o‘ziga buyruq sifatida belgilaydi. Shuning uchun vazifalar buyruq ma’nosida ifoda qilinadi. Dars oldiga qo‘yiladigan vazifalarni bir-biriga bog‘langan holda hal qilinadi. Bular o‘quv materiali, har darslik ishlashga asoslanib belgilanadi va o‘rgatish tamoyillari hamda o‘tkazilgan darsni natijalariga qarab aniqlashtirilib shu dars bajariladigan qilib ifodalanadi. 2.3 Dars jarayonida o‘tilganlarni hisobga olish Jismoniy tarbiya o‘qituvchilari dars oldiga aniq vazifalar qo‘yishda, jismoniy tarbiya tizimining umumiy vazifalariga rahbarlik qilgan holda quydagilarni: 1. O‘qituvchilar oldingi darslarni qanday o‘zlashtirirganliklarini; 2. Har bir darslik ish rejaini, davlat dasturini va shu dars uchun qo‘shimcha adabiyotlarni; 3. Sinfdagi o‘quvchilar sonini, dars o‘tkazish joy sharoitini va mavjud sport anjomlarini; 4. Dars jadvalining xususiyatini, dars turini; 5. O‘quvchilarning sog‘liq holatini, ularning jismoniy tayyorgarliklarini va hokozolarni hisobga olish muhim ahamiyatga egadir. O‘qituvchi yuqoridagilarni hisobga olgan holda o‘ziga qator savollarga javob beradi. 1. Shu darsda o‘quvchilarga nima o‘rgatish kerak? 2. Shu darsda nimalarni o‘rgatish, qaytarishi, takomillashtirishi kerak? 3. Asoan qanday jismoniy sifatlarni tarbiyalashga o‘z e’tiborini jalb etishi kerak va hokazo? 4. Darsda sog‘lomlashtirish vazifalarni qanday hal etilishi mumkin? Shu savollarga to‘liq javob bera olgandagina o‘qituvchi dars oldiga aniqroq vazifalarni qo‘ya oladi. 8Jismoniy tarbiya tushunchasiga berilgan ta’rifda ma’lum darajada tarbiyaning ta’lim bilan uzviy bog‘liqligi e’tiborga olingan. Biz o‘rgangan pedagogik va psixologik adabiyotlarda insonning shaxs sifatidagi kamolotida aqliy va axloqiy tarbiyaga kuchli ahamiyat berilganligi alohida ajralib turgani sezildi. Ammo nazarimizda jismoniy tarbiya ikkinchi darajada turgandek his qilingan bo‘lsada, jismoniy tarbiyasiz, aniqrog‘i jismoniy tarbiyaning ta’sirisiz, na aqliy va na axloqiy tarbiya mukammal bo‘lmasligi e’tirof etilgan. Jismoniy tarbiya inson organizmini morfologik va funksional jihatlardan takomillashtiradi. Bu degani, tanadagi barcha a’zolarni normal rivojlanishi, jumladan bosh miya va oliy nerv sistemasini to‘g‘ri shakllanishi hamda faoliyat yuritishini ma’lum normaga solishi deb tushunish mumkin.Bosh miya, oliy nerv sistemasi, qon aylanish tizimlari aqliy va boshqa tarbiya yo‘nalishlarining nerv- fiziologik asoslari bo‘lishi mumkinligini e’tirof etganda, beixtiyor jismoniy tarbiya insonni komillikka olib boruvchi asosiy tarbiya turi ekanligi tan olinadi. Jismoniy tarbiya organizmni mukammal rivojlanishini yo‘lga qo‘yishi bilan birga, tananing sog‘lom bo‘lishini, har qanday tashqi yuklamaga chidamliligini ham ta’minlaydi. Insondagi irodaviy sifatlar jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanganda bir necha baravar ustun bo‘lishi olimlar tomonidan isbotlangan. Jismoniy tarbiya kuch, chaqqonlik, tezkorlik kabi inson uchun hayot yo‘lida doimiy kerak bo‘ladigan sifatlarni tarkib toptiradi. Bu o‘z navbatida mehnat faoliyatini samarali bo‘lishiga hissa qo‘shadi. Har qanday boshlagan ishni oxiriga yetkazish, kutilgan natijalarni qo‘lga kiritish ko‘nikmalari tezroq tarkib topadi. Jismoniy tarbiya kishilarda insonparvarlik va vatanparvarlik tuyg‘ularini shakllantiradi. Vatan manfaatlarini himoya qilish, zarur bo‘lsa nafaqat kuchini, balki hayotini bag‘ishlashga odatlantiradi. Jismoniy tarbiya ijtimoiy ahamiyatga molik bo‘lgan hodisadir. U insonning sihat-salomatligini yaxshilaydi, har taraflama rivojlanishini amalga oshiradi. O‘zi, millati va xalqi uchun unumli mehnat qilishga, bozor iqtisodiyoti sharoitida erkin faoliyat yuritishga, o‘z imkoniyatlarini to‘la namoyon etishga o‘rgatadi. Vatanning shonu-shuhratini dunyoga yoyishga, zarur bo‘lsa har qanday g‘arazli kuchlardan ehtiyot qilishga, mardonavor himoya qilishga tayyorlaydi. 4katta umid bilan kirib kelayotgan yoshlarni zararli odatlardan asrash, ularga o‘z qobiliyat va iste’dodlarini ro‘yobga chiqarishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ular orasidan iqtidorli sportchilarni saralab olish hamda maqsadli tayyorlash tizimini takomillashtirish borasida muhim va dolzarb vazifalar turibdi. O‘zbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi huzuridagi Jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish jamg‘armasi faoliyatini tashkil etish, uning daromadlari va xarajatlari parametrlarini, jumladan bolalar sporti ob’ektlarini, xususan homiylar mablag‘laridan qurish, qayta qurish va kapital ta’mirlash ishlarini moliyalashtirishning aniq manbalarini belgilab bergan holda tasdiqlash to‘g‘risidagihukumat qarorini qabul qilingan. 2 Kurs ishining obyekti va predmeti. Tadqiqot obyekti Termiz shahridagi 6- sonli umumta’lim maktab o’quvchilari bilan tashkil qilinadigan jismoniy tarbiya darslari jarayoni hamda shu jarayonda ularning jismoniy rivojlanishiga mashqlar ta’sirini aniqlash. Tadqiqot pryedmyeti – maktab o’quvchilarini harakat qobiliyatlarini oshirishning shakllari hamda uslublari. O’quvchilar organizmiga jismoniy mashqlarning rivojlantiruvchi va sog’lomlashtiruvchi ta’sirini aniqlash. Kurs ishining maqsad va vazifalari: Kurs ishining maqsadi jismoniy tarbiya darslarida jismoniy mashqlarning o’quvchilar organizmiga sog’lomlashtiruvchi hamda rivojlantiruvchi ta’sirini aniqlash va tahlil qiish. Tadqiqot vazifalari: 1. Jismoniy mashqlarning bolalar organizmiga ta’siri bo’yicha tasniflash: 2. Jısmoniy mashqlarning bolalar organizmiga sog’lomlashtiruvchi ta’siri aniqlash va tahlil qilish: 3. Turli yosh davrlariga doir jismoniy mashqlar tuzilmasini ishlab chiqish va jismoniy tarbiya darslariga tadbiq qilish. Kurs ishining ilmiy yangiligi:  Jismoniy mashqlarning so’lomlashtiruvchi ta’siri turli usullar yordamida aniqlandi.  maktab o’quvchilarining harakat qobiliyatlarini samaradorligini oshiruvchi omillarni o’rganilganligida; 26 Tasdi k l ay man Kafedra mudiri _____________ __» _______ 20__y. Kurs ishi (l oyi ha)ni baj ari sh y uzasi dan t opshi ri q l ar _______________________________________________ fani b o‘ yicha guru h ___ talaba __________________ ra x bar ___________________________ TOPSHIRI Q 1. Ishlanadigan loyi h a (mavzu) ________________________________________ __________________________________________________________________ 2. Boshla ng ich ma’lumotlar ___________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________ 3. qo‘ llanmalar __________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________ 4. Chizma q ismining tuzilishi ________________________________ 1. ____________________________________________________ 2. ____________________________________________________ 3. ____________________________________________________ 4. ____________________________________________________ 5.Yozma q ismining tuzilishi _______________________ ______________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________6. qo‘ shimcha q ismining tuzilishi ____________________ _____________________________________________________ 7. Kurs (ishi) loyi h asini bajarish rejasi _______________________ Raxbar __________________ (imzo) 1 2 3 4 5 ximoyalandi 24har tomonlama o‘rgangan. Tegishli qonuniyat va tamoyillarni ilmiy asoslaganligi hamda ularni amaliyotga tadbiq etishning uslubiy jihatlarini hozirgi davr talablariga moslashtirgan holda ishlab chiqqanligi aniqlandi. Ta’lim-tarbiya muassasalarida jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini o‘qitish uchun juda kam vaqt ajratilgan. Yoshlarning jismoniy tarbiya va sport o‘yinlariga bo‘lgan qiziqishlari hisobga olinib, mustaqil jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari bilan shug‘ullanib kelinadi. Mustaqil jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanishning o‘ziga xos talablari aniqlandi. Ularga rioya qilish mustaqil jismoniy tarbiyani yanada samarali bo‘lishini ta’minlaydi. Mustaqil jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanish yoshlarning ehtiyoji, qiziqishlari, sportning ma’lum bir turini mukammal egallash maqsadida amalga oshiriladi. Bunday mashg‘ulotlar maqsadli yo‘naltirilgan bo‘lib, ayrim jismoniy sifatlarning kuchli shakllanishiga olib keladi. Muntazam shug‘ullanish boshlangandan keyin uch-to‘rt oy muddat orasida qo‘lga kiritilgan natijalar bir, bir yarim barobarga o‘sadi. Chaqqonlik, tezkorlik, chidamlilik, kuchlilik kabi jismoniy sifatlar ayrim sport o‘yinlari yuzasidan umumiy va professionalllik tayyorgarligini jadallashtiradi. Kurs ishi sifatida bajargan ishimiz kelajakdagi jismoniy tarbiya o‘qituvchisi sifatidagi faoliyatimizda shubhasiz foyda berishiga umid qilamiz. Mavzuning mohiyatiga chuqurroq kirib borganimiz sayin hali tadqiq etilishi zarur bo‘lgan jihatlari ko‘p ekanligi ma’lum bo‘ldi. 14tushuncha va ma’lumotlar yetkazib beriladi. Sezgi va idrok asosidagi dastlabki, yuzaki bilimlar tarkib topadi. Ikkinchi bosqich reproduktiv daraja hisoblanib, o‘quvchi tomonidan qabul qilingan axborot va ma’lumotlar esga olinadi, esda saqlanadi, kerak bo‘lganda qayta esga tushuriladi. So‘zlab berish, aks ettirish, qayta ifodalash kabi ta’limiy vazifalar bajarailadigan bo‘ladi. Bu darajada o‘quvchi ongida aniq tasavvurlar hosil bo‘ladi. Bilim egallashning uchinchi darajasi produktiv, ya’ni samarali daraja hisoblanadi. Bunda o‘quvchi o‘zlashtirgan bilimlar asosida ko‘nikma va malakalarga ega bo‘lgan, ularni amaliyotda qo‘llay oladigan va tegishli natijalarni qo‘lga kiritadigan bo‘lishadi. Jismoniy tarbiya tili bilan aytganda sport mahorati va madaniyati shakllangan holat tushuniladi. Bilim olishning eng yuqori darajasi ijdiy o‘zlashtirish hisoblanadi. O‘quvchi oldingi uch boskich darajasiga erishgan va egallagan bilimlarni boyitish, takomillashtirish, o‘zgartirish, o‘zining nuqtayi nazariga ega bo‘lishi, tanqidiy baholay olish darajasiga erishadi. Identiv o‘quv maqsadlari mana shu o‘zlashtirish darajalariga moslashtirilgan holda belgilanadi. Savolning mazmuniga qarab tegishli murakkablikdagi maqsadlar qo‘yiladi. Amerikalik olim B.Blum ta’limiy maqsadlar qo‘yish ketma- ketligi (taksonomiyasi) ni ishlab chiqqan. Unga ko‘ra bilimlarni egallash olti darajaga ajratilgan: Bilish; Tushunish; Tatbiq etish; Analiz (tahlil); Sintez (umumlashtirish); Baholash. Identiv o‘quv maqsadlarini qo‘yishda bu tartibga amal qilish uchun tegishli fe’llardan foydalaniladi. quyida namuna uchun o‘zlashtirish darajalariga mos keladigan fe’llar ko‘rsatilgan jadvalni e’tiboringizga havola etamiz. Loyihaning to‘rtinchi qismi savolning mazmunini o‘z ichiga oladi. Mazmun o‘quv dasturi va darslik doirasida bayon etiladi. Mazmunning ichida tayanch tushuncha va iboralar alohida e’tibor berilgan holda izohlanadi. 10L.P.Matveev) ta’siri sezilsada, milliy jismoniy tarbiya muammolari hal etilganligi bilan ajralib turadi. Jismoniy tarbiya va ta’limning uzviy bog‘liqligi saqlangan hoda alohida-alohida tadqiq etilgan. Yuqorida ko‘rib chiqilgan tadqiqotlarda didaktikaning bir qator masalalari jismoniy ta’lim-tarbiya talablariga moslashtirilgan holda o‘z ilmiy yechimlarini topganligini ko‘rsatib o‘tishni lozim topdik. Birinchi navbatda ta’lim jarayoni va uning tarkibiy qismlari tahlil etilgan. O‘quvchi yoshlarda bilim, ko‘nikma va malakalarning hosil bo‘lishi, takomillashib borishi va amaliyotdagi tadbiqi ma’lum qonuniyatlarga bog‘liq ekanligi, ulardan tashqari jismoniy tarbiya berishning o‘ziga xos prinsiplari aniq ko‘rsatilgan. Ikkinchidan, jismoniy ta’limning nimalardan iborat bo‘lishi va turli yoshdagi, jinsiy va individual tafovvutga ega bo‘lganlari uchun mos mazmun tanlash zarurligi aniq ko‘rsatilgan. Ta’lim mazmunining milliylashtirilganligi e’tiborga loyiq holat hisoblanadi.Uchinchidan, ta’lim metodlari batafsil tadqiq etilgan holda qanday qilib ulardan samarali foydalanish yo‘llari ko‘rsatilgan. Ta’limning og‘zaki, amaliy, mashq qildirish, qisman izlanuvchanlik va ijodiy o‘zlashtirish metodlari batafsil yoritilgan. To‘rtinchidan, ta’limni tashkil etishning shakllari an’anaviy va zamonaviy talablar asosida ishlab chiqilgan bo‘lib, ularni bajarishning xususiyatlari to‘g‘ri ochib berilgan. Beshinchidan, o‘quvchi tomonidan o‘zlashtirilgan bilim, ko‘nikma va malakalar tekshirilishi, nazorat qilinishi va baholanishi zarur. Bu didaktik masala ham o‘zining to‘g‘ri yechimini topgan. Qayd etilgan muammolarning ilmiy tahlili va amaliyotga tadbiq etilishida munozaraga sabab bo‘ladigan joylari ham yo‘q emas. Agar ilmda u yoki bu masalaga faqatgina bitta to‘g‘ri yo‘l bo‘ladi deb qaralsa rivojlanish to‘htab qolgan bo‘lar edi. Har xil yondoshuvlar va qarashlar fanning, ilm sohalarining rivojlanishi uchun xizmat qilishini esdan chiqarmaslik kerak. Shunday bo‘lsada, bizning nazarimizda jismoniy ta’lim-tarbiya masalalarining zamonaviy pedagogik texnologiyalar talablari asosida ishlab chiqilishga harakat qilinmagani,

Jismoniy tarbiya darslarida o’quvchilar faoliyatini tashkil etish

Купить