Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyati - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	1.1MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	12 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyati

Sotib olish

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
YASHIL IQTISODIYOT VA BARQAROR BIZNES KAFEDRASI
“BIZNESGA KIRISH” FANIDAN

KURS ISHI
Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyati

2 MUNDARIJA
KIRISH ............................................................................................... ……. ............3
1-BOB. TADBIRKORLIKNING MOHIYATI, IQTISODIY, IJTIMOIY VA
HUSUSIY AHAMIYATI.
1.1 Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish……..………………..……………....….5
1.2 Tadbirkorlik faoliyatning turlari va shaklari………….…......……....................7
1.3 Tadbirkorlik faoliyatini rejalashtirish va rejalashtirilishining asosiy
elementlari……………………………………………………………..…………10
2-BOB. O ZBEKISTONDA KICHIK BIZNES VA XUSUSIYʻ
TADBIRKORLIK FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISH YO NALISHLARI.
ʻ
2.1 Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlariga xizmat ko rsatuvchi bozor
ʻ
infratuzilmasi turlari………………………………………………………………16
2.2 Kichik bizneslarni rivojlantirish aholini ish bilan band qilish……..................18
2.3 Kichik biznesni rivojlantirishni moliyaviy va institutsional qo lab-
ʻ
quvvatlash…………………………………………………………………………23
2.4. Kichik biznes va hususiy tadbirkorlik...............…………...............................26
XULOSA ...........................................................………….....................................30
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI
ʻ .......…..............................32

3 KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. O zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini mustahkamlash,ʻ
har tomonlama rivojlantirib borish, iqtisodiyotni xususan bozor munosabatini
asosiy yo llaridan biri bu kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish
ʻ
hisoblanadi. Shuning uchun ham tadbirkorlikning hammasi o zbekistoning
ʻ
poydevori hisoblangan barkamol avlodni yetishtirishni taqozo etadi.
Erkin bozor munosabatlarning keng ravnaq topish kishilar hayotida ularning
turmush tarzida ma naviy va hayotiy ko nikmalarini o zida aks ettirgan.
ʼ ʻ ʻ
Buyruqbozlik iqtisodiyotiga asoslangan tizim barham topishi bilan mamlakatlarda
iqtisodiyoti va uning o zagini tashkil etuvchi tadbirkorlik faoliyatining mazmuni
ʻ
va metodalogik asoslari to g risidagi tafakkur kengaydi va nazariy bilimlar
ʻ ʻ
chuqurlashdi.
Kurs ishining maqsadi . Tadbirkorlik va kichik bizneslarni yanada yuksaltirish va
bu ishni amalga oshirish uchun turli chora tadbirlarni amalga oshirish.
Tadbirkorlarimizni har tomonlama moliyaviy, g oya berish, texnika
ʻ
tomonlamayam yordam berish.
Kurs ishining vazifalari. Tadbirkor o z iste mollarini shaklalantirishda quyidagi
ʻ ʼ
asosiy omillarni hisobga olib tovarning yangiligi va uning haridor manfaatiga
moslashadi.
-tovar yoki hizmatlarning sifati
-tovar yoki hizmatlarning narxi
-tovarning universallik darajasi
-tovarning tashqi ko rinishi
ʻ
Kurs ishining obyekti. O zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini mustahkamlash,
ʻ
har tomonlama rivojlantirib borish, iqtisodiyotni hususan bozor munosabat asosiy
yo llaridan biri bu kichik biznes va xususiy tadbirkorlini rivojlantirish hisoblanadi.
ʻ

4 Kurs ishining predmeti. O zbekiston Respublikasining tashqi savdo va siyosatiniʻ
oshirish va tadbirkorlarni ko paytirish.
ʻ
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi. Kurs ishining tarkiban kirish asosiy asosiy
qismda 6ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyot ro yxatlaridan iborat. Mavzuning
ʻ
mazmunini yoritishda 2ta chizma o‘rin olgan bo‘lib kurs ishining umumiy hajmi
35 betdan iborat.
Kurs ishini yozishda turli xil adabiyotlar, darsliklar, jahon banki va moliya
tashkilotlarining statistikalari, internet resurslar, mamlakatimizda faoliyat olib
borayotgan tadqiqot markazlari izlanishlaridan foydalanildi.

51-BOB. TADBIRKORLIKNING MOHIYATI, IQTISODIY, IJTIMOIY VA
XUSUSIY AHAMIYATDIR.
1.1. Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish.
Mamlakatni omilkorlik va ishbillarmonlik hislatlarisiz tasavvur qilish qiyin.
Tadbirkorlikning asosiy mohiyati iqtisodiyot va huquqiy asoslar Bozori
munosabatlari sharoitida iqtisodiyotni rivojlantirishni asosiy omillaridan biri
tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish yoki korxonaning ichki va tashqi omillarida
ta sirida aniqlanadi. Prezidentimiz I.A. Karimovning mamlakatimizni 2015yildaʼ
ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirish yakunlar va 2016yildagi yo nalishlariga
ʻ
bag ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma ruzasida keng ko lamda olib
ʻ ʼ ʻ
borilayotgan islohotlar natijasida yalpi ichki mahsulotimizda kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikning ulushi 2000yildagi 31 foizidan bugungi kunda 56,7
foiziga yetgani yoki 1,8 barobar oshishi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni
qo llab quvvatlanish nafaqat iqtisodiyotni mutaasil rivojlanishi, xo jalik aloqalarini
ʻ ʻ
tuzatish, raqobotni rivojlantirish va iste mol bozorini to ldirish bilan bog liq
ʼ ʻ ʻ
bo lgan iqtisodiy maqsadlarni ham ta minlamoqda. Bozor sharoitida tadbirkorlikni
ʻ ʼ
boshqarishda uning qiyidagi xususiyatlarini e tiborga olish kerak;- tadbirkor har
ʼ
doim bozor talab va taklif etiboriga olinishi, -tadbirkor samaradorligini
ta minlovchi sa yharakatlar qilib, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishni
ʼ ʼ
yo llarini qidiradi;- biznesning pirovard natijalariga javob beradigan shaxslar, o z
ʻ ʻ
biznesini erkin shart-sharoitlarda olib borishga yetadi. Tadbirkorlik yangilik
kiritish, tovar ishlab chiqarish faoliyatini o zgartirish yoki korxonani (shu
ʻ
jumladan, kichik korxonani) tashkil qilish sohasida ijodkorlikning mavjudligi bilan
tariflanadi. Tadbirkorlarning shaxsiy xususiyatlar qobiliyatlari, imkoniyatlar va
ishga doir sifatlari tadbirkorlikning harakatlantiruvchi kuchi bo ladi.
ʻ
Davlat tadbirkorligi bu korxona nomida tashkil etiladigan xo jali
ʻ
faoliyatining shakli:

6a) amaldagi qonunchilikka muvofiq davlat mulkini boshqarish vakollatiga ega
bo lgan davlat organlari (davlat korxonasi).ʻ
b) mahalliy hokimyat organlari (kommunal organlar).
Tadbirkorlik faoliyati turli mezonlarga ko ra tasniflanadi;
ʻ
• Birinchidan. Mulkchilik shakllari--xususiy (individual va jamoviy) davlat (unitar
va budjet tashkillotlari).
• Ikkichidan. Qonuniylik- qonuniy, noqonuniy va soxta biznes.
•Uchinchidan. Hududiylik- (mahalliy, mintaqaviy, milliy, xalqaro va global).
• To rtinchidan.
ʻ Ta sischilar tarkibi--ayollar va yoshlar. ʼ
• Beshinchidan. Rivojlanish sur ati va rentabellik darajasi.
ʼ
• Oltinchidan. Ishchilar soni.
• Yettinchidan. Yuqori rentabellik va past rentabellik.

71.2 Tadbirkorlik faoliyatining turlari va shakllari.
Tadbirkorlikning faoliyat turlari 4ta bular: ishlab chiqarish, tijorat, moliyaviy,
konsalting-lar kabi turlarga ajraladi.
Bunda ishlab chiqarishning tarkibiga innovatsion, ilmiy-texnika, tovar ishlab
chiqarish, xizmat ko rsatish, iste mol tovarlar ishlab chiqarish, iste molʻ ʼ ʼ
xizmatlarini ko rsatish kabilardan iborat. Tijoratning tarkibiga savdo, savdo-xarid,
ʻ
savdo-vositachilik, tovar birjalaridan iborat. Moliyaviylikning tarkibiga bank,
sug urta, auditorlik, lizinglik, fond birjalaridan iborat. Konsalting-larning tarkibiga
ʻ
umumiy boshqarish, ma muriy boshqarish, moliyaviy boshqarish, xodimlarni
ʼ
boshqaris, marketing, ishlab chiqarishni boshqarish kabi tarkiblarni o z ichiga
ʻ
olgan. Ishlab chiqarish tadbirkorligini tadbirkorlik faoliyatining asosiy turi desak
xato bo lmaydi. Tadbirkorlik faoliyati turi tufayli mahsulot, tovarlar ishlab
ʻ
chiqariladi, xizmat ko rsatiladi, ma lum ma naviy qadriyatlar yuzaga keladi.
ʻ ʼ ʼ
O zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o tishni dastlabki yillarida tijorat
ʻ ʻ
tadbirkorligi yaxshi rivojlandi. Tadbirkorlik faoliyatining bu turi tovar va
xizmatlarni sotib olish va sotish jarayonlarini amalga oshirish bilan ta riflanadi,
ʼ
chunki bu sohada qisqa vaqt orasida daromat olish mumkin. Agar ishlab chiqarish
samaradorligining 10-12% ini taskil etsa, tijorat faoliyati esa bu ko rsatkichni yana
ʻ
20-30% ga oshiradi. Tadbirkorlik faoliyatining keyingi bosqichi ishlab chiqarish
omillarini sotib olish yoki ijaraga olishdir Ma lumki ishlab chiqarish omillari
ʼ
ishlab chiqarish fondlari, ishchi kuchi, axborotdan iborat. Ishlab chiqarish fondlari
o z navbatida asosiy va aylanma ishlab chiqarish fondlariga bo linadi. Asosiy
ʻ ʻ
ishlab chiqarish fondlari (mehnat qurollari) inshootlar, uzatuvchi, moslamalar,
quvvatli mashina va jihozlar, ishchi mashina va jihozlar, o lchov uskunalari,
ʻ
laboratoriya jihozlari, hisoblash texnikasi, transport vositalari, ishlab chiqarish
inventarlari va boshqa uskunalaridan iborat. Asosiy ishlab chiqarish fondlariga tsex
zavod va laboratoriya binolari kiradi.
Barcha ko rinishdagi tadbirkorlik faoliyatlari turli belgilarga qarab toifalarga
ʻ
ajratiladi: xususan faoliyat turi, mulkchilik shakli, mulkdorlar soni, tashkilliy

8iqtisodiy shakllari, yollanma mehnatda foydalanish darajas va hokazolar bo yicha.ʻ
Bulardan ayrimlarini ko rib chiqamiz. Turi yoki qo llanilishi bo yicha tadbirkorlik
ʻ ʻ ʻ
faoliyatlari -ishlab chiqarish, moliyaviy, tijorat-konsultativ va boshqa turlarga
bo linadi. Bullar barchasi birgalikda yoki alohida faoliyat ko rsatishi mumkin.
ʻ ʻ
Tadbirkorlik turlari bilan bir qatorda, tadbirkorlik shakllarini ham to g ri tanlash
ʻ ʻ
muhim hisoblanadi. Tadbirkorlik shakli- faoliyat yuzasidan hamkorlar; boshqa
tadbirkorlar va davlat idoralari bilan munosabati jihatidan farqlanuvchi belgillar
tizimi hisoblanadi. Tadbirkorlik faoliyati mazmuni va yo nallishiga, kapitalni
ʻ
qo llash obyekti va o ziga xos natijallarni erishish uchun quyidagi turlarga
ʻ ʻ
ajratiladi. Bular ishlab chiqarish, tijorat-savdo, moliya-kredit va maslahat kabi
turlarga ajraladi.
Ishlab chiqarishning ichiga innavatsion, ilmiy-texnik, mahsulot ishlab
chiqarish, xizmatlar ko rsatish, tovarlarni ishlab chiqarish iste moli, hizmatlarni
ʻ ʼ
ishlab chiqarish iste moli va axborotlardan iborat.
ʼ Tijorat-savdoning ichiga
savdo, savdo-sotiq, savdo vositachilik va tovar birjallaridan iborat. Moliya-
kreditning ichiga bank, sug urta, auditorlik, lizing va fond birjalardan iborat.
ʻ
Maslahatning ichiga umumiy boshqaruv, administrativ, moliyaviy boshqaruv,
kadrlar boshqaruvi, marketing va axborot texnalogiyalari kabilar kiradi.
Tadbirkorlik faoliyatining bir necha asosiy turlari mavjud. Ular: sanoat, tijorat,
moliyaviy-kredit, vositachilik, sug urta.
ʻ
Ishlab chiqarish korxonasi. Agar tadbirkorning o zi bevosita mehnat omillari
ʻ
sifatida vositalar va ishchi kuchidan foydallanib, keyinchalik iste molchilarga
ʼ
xaridorlarga va savdo tashkillotlariga sotish uchun maxsulotlar, tovarlar, xizmatlar,
ma lumot, ma naviy qadriyatlarni ishlab chiqarsa, ishlab chiqarish tadbirkorligi
ʼ ʼ
deb ataladi.
Ishlab chiqarish jarayoning o zi normal ishlashi uchun quyidagilar zarur;
ʻ
Birinchidan -- ish xonalari, mashinallari, asbob-uskunalari, asboblar, asbobla
ko rinishidagi, asosiy ishlab chiqarish vositalari (AI/CH.F) Tadbirkor ushbu
ʻ
fondlarga o zi egallik qiladi yoki boshqallardan ijaraga oladi.
ʻ

9Ikkichidan -- mehnat resurslari (ishchi kuchi) (MR). Tadbirkorning o zi MRʻ
sifatida harakat qilishi mumkin, yoki yollangan ishchilardan ularning soniga, tovar
ishlab chiqarilgan vaqtdagi ish vaqtiga qarab maosh to lash evaziga foydalanishi
ʻ
mumkin
Uchinchidan-- aylanma mablag lar (mehnat obyektlari) (AM), ya ni tovarlar
ʻ ʼ
ishlab chiqarishda zarur bo lgan materiallar (xomashyo, asosiy va yordamchi
ʻ
materiallar, yoqilg i-energetika resurslari, ta mirlash uchun ehtiyot qismlar).
ʻ ʼ
To rtinchi--
ʻ ishlab chiqarish texnalogiyasi (I/CH. T) --tovarlarni ishlab chiqarish
bo yicha mahorat ko nikma, tajrib.
ʻ ʻ
Ishlab chiqarish tadbirkorligining ma nosi iste molchilarga zarur bo lgan har
ʼ ʼ ʻ
qandey foydali mahsulot (tovar) yaratishdir, shu bilan birga ishlab chiqarilgan
mahsulot iste molchi tomonidan talab qilinishi kerak, ya ni sotilishi yoki boshqa
ʼ ʼ
tovarlarga almashtirilishi kerak. Ishlab chiqarish korxonasi tadbirkor tomonidan
iste molchiga sotiladigan tovarlarni (T) chiqarish bilan yakunlanadi. Natijada,
ʼ
tadbirkor o zining ishlab chiqarish va sotish hajmiga, sotilgan tovarlar, narxiga
ʻ
qarshi tovarlarni sotishdan o zining tadbirkorlik daromadini (fidoyisini) topadi.
ʻ
Sanoat tadbirkorligi jarayonida boshqa xarajatlar, xususan, ma lumot olish
ʼ
materiallar va tayyor mahsulotlarni saqlash va tashish, asbob-uskunalar va
binolarni ta mirlash, aloqa xizmatlari va va boshqa xarajatlar ham kelib chiqadi.
ʼ
Sanoat tadbirkorligi modiy ishlab chiqarish sohasida amalga oshirilganligi sababli,
u iqtisodiy faoliyat sohasiga qarab sanoat, qurilish, qishloq xo jaligi va
ʻ
hokazolarga bo linadi. Sanoat tadbirkorligi mutloq mustaqil emas (tadbirkorlik
ʻ
faoliyatining boshqa turlaridan mustaqil), ammo iqtisodiy o sish va jamiyatning
ʻ
ijtimoiy darajasi uning rivojlanishiga bog liq.
ʻ

101.3. Tadbirkorlik faoliyatini rejallashtirish va rejallashtirilishining asosiy
elementlari.
Biznes ("business") so zi ingliz tilidan olingan bo lib, ish degan ma noniʻ ʻ ʼ
anglatadi. Biznes bilan mashg ul bo lgan odatda odamlar biznesmenlar ya ni,
ʻ ʻ ʼ
ishbillarmonlar deyiladi. Bozor munosabatlariga o tish kadrlarga ayniqsa, iqtisodiy
ʻ
yo nalishdagi mutahasislarga, ularni tayyorlash va ulardan amaliyotdan
ʻ
foydalanishga bo lgan talablarni o zgarishiga olib keladi. Gap bu yerda notanish
ʻ ʻ
so z ya ni tushuncha va toifalarni ning paydo bo lishidan xosil bo lishida emas,
ʻ ʼ ʻ ʻ
balki iqtisodiyotni boshqarishning barcha miqyoslarida yangicha iqtisodiy fikrlash

11mafkurasini shakllantirish haqida ham boradi. Rejallashtirish va bashorat
qilishning maqsadli funksiyasi bu-- zarur hisob-kitoblar, bashorat va dallilar
asosida korxona faoliyatining qisqa vauzoq muddatli strategiyasini belgilashdir.
To g ri bu xodimlar soni 5-10kishidan 100kishigacha bo lgan mikrofirma vaʻ ʻ ʻ
kichik korxonalarga qaraganda ko proq yirik korxonalar uchun muhum ahamiyat
ʻ
kasb etadi. Biroq har bir xolatda rejallashtirish belgilangan pirovard natijaga
erishish uchun yo naltirilgan resurslar (moddiy va moliyaviy) hamda odamlar
ʻ
mehnatini bosqichma-bosqich qamrab oladi.
Rejallashtirish odatda detalli hisob- kitoblar va ko rsatmalarga asosan amalga
ʻ
oshiriladi. U bir tomondan barcha hodimlar uchun vazifalarni (har bir xodim
qachon va nima qilishi kerak), ikkinchi tomondan rahbariyat uchun ko rsatmalarni
ʻ
(korxona belgilangan maqsadga erishish uchun qandey boshqaruv qarorlar qabul
qillish lozim) belgilab beradi.
Ishlab chiqilgan reja birinchidan, ishlab chiqarish imkoniyatlari bilan
bog langan bo lsa, ikkinchidan, undagi xato va kamchiliklar minimal bo lsa,
ʻ ʻ ʻ
uchinchidan esa, ishlab chiqarish rejallashtirish mahsulot iste mol talabiga ega
ʼ
bo lsa, bu xolda rejalashtirishni samarali deb hisoblash mumkin bo ladi. Korxona
ʻ ʻ
rahbariyati tasdiqlangan reja buyruq maqomiga ega bo lib, barcha bajaruvchilar
ʻ
uchun majburiy xarektrga ega bo ladi. Tadbirkorlik faoliyatini muvaffaqiyatli
ʻ
amalga oshirishning asosiy omillaridan biri bu tadbirkorlik subyekti (tadbirkorlik,
taskillot, firma) ichki rejalaring mukammalligi, sifat darajasi hisoblanadi. U o z
ʻ
ichiga istiqboldag maqsadlarini aniqllash va ularga erishish yo llari hamda resurs
ʻ
ta minotini oladi. Barcha ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlari kabi tadbirkorlik faoliyatida
ʼ
ham har bir tadbirkor uchta masalalarini hal ettishi kerak.
1.Qandey tovar va xizmatlar ishlab chiqarish kera?
2. Bu tovar va xizmatlarni qayerda hamda qaysi texnalogiya orqali ishlab chiqarish
kerak?
3.Bu tovar va xizmatlarni kim uchun ishlab chiqarish keak?

12Muayyan tadbirkorlik g oyasini amalga oshirish uchun tartibsiz,ʻ
rejallashtirilga xatti-harakatlar emas, balki g oyasini amalga oshirish maqsadlari,
ʻ
vositalari va yo llarining mumkin bo lgan barcha muqobil vositalarini taqoslash
ʻ ʻ
imkonini beruvchi yaxlit tizimga tushirilgan tadbirkorlik faoliyatini rejallashtirish
jarayoni zarur bo ladi.
ʻ
Tadbirkorli tizimida rejallashtirish ikkiga bo linadi: bunda Tadbirkorlik
ʻ
subyektini (korxona, tashkilot) rivojlantirish uchun zarur nisbatlarni ta minlash va
ʼ
aniqlash zarur. Keyingisi esa, Bozorni tovar (xizmatlar) bilan ta minlash borasidagi
ʼ
tadbirkorlik subyeki maqsadlarini imkoniyatlarini taqqoslash kabilardan iborat.
Tadbirkorlik subyektining asosiy maqsadi. Bunda iste molchilar muayyan tovarga
ʼ
bo lgan talabini qondirish va maksimal darajada daromad olishdan iborat.
ʻ
Rejallashtirish turlari uchga bo linadi. Bular, uzoq muddatli, o rta muddatli va
ʻ ʻ
qisqa muddatli kabilar kiradi. Uzoq muddatli ( 5yildan ortiq ) uning tarkibiga:
•Istiqbolda rivojlanishning muqobil variantlarini ishlab chiqish.
•Strategik maqsadlarni tanlash va iqtisodiy rivojlanishning eng muhim
yo nalishlarini aniqlab olish. O rta muddatli (3-5yil) uning tarkibiga:
ʻ ʻ
•Iqtisodiy, ijtimoiy va texnik rivojlanish uchun muhim yo nallishlarni ishlab
ʻ
chiqish va qabul qilish.
•Ishlab chiqarishdagi muhim iqtisodiy nisbatlarni o rnatish
ʻ
Qisqa muddatli (tezkor 1yillik) uning tarkibiga:
•Tadbirkorlik faoliyatining rejadagi hisob kitoblarini amalga oshirish.
•Belgilangan ko rsatkichlar bajarilishini ta minlash uchun chora-tadbirlar ishlab
ʻ ʼ
chiqish.
Biznes qanchalik yirik ko rsatilayotgan xizmatlar, bajarilayotgan ish va ishlab
ʻ
chiqarilayotgan mahsulot hajmi qanchalik keng bo lsa korxona xajmi va
ʻ
yo nalishiga mos ravishta rejjalashtirish jarayonida xal qilinishi lozim bo lgan
ʻ ʻ

13vazifalar doirasi shunchalik kengayadi. Biroq har qandey hollatda ham
rejjalashtirish quyidagi savollarga javob bera olishi lozim.
•birinchida, nimani, qachon va qancha miqdorda ishlab chiqarish;
•ikkinchidan, tanlangan muqobillikni aniqlagan hisob-kitoblar asosida amalga
oshirish lozim.
•uchinchidan, mahsulot sifati, uning raqobotdoshligini qandey va u iste molchilikʼ
talabiga ega bo ladimi;
ʻ
•to rtinchidan, mahsullot chiqarish bilan bog liq bo lgan ishlab chiqarish
ʻ ʻ ʻ
xarajatlari va boshqa sarf xarajatlar qoplanadimi;
•beshinchidan, kutilayotgan rentabelik darajasi foyda xajmi va boshqa pul
tushumlari ta minlanadimi.
ʼ
Ushbu savollarga javob topa olmasa rejalashtirish oddiy chizmaiyatchilikka
aylanib, asoslanmagan harakterga ega bo ladi, ishlab chiqarishning kelgusi
ʻ
rivojlanishi izdan chiqib korxonaning o zi moliyaviy qiyinchiliklarga duch keladi
ʻ
va iqtisodiy barqarorlikni yo q qiladi. Shuning uchun ham rejalashtirish yoki rejani
ʻ
ishlab chiqishga kiritishdan oldin iqtisodiy tahlil o tkazish muhimdir.
ʻ
Rejallashtirish va zaxiralar yoki foydalanilmagan imkoniyatlarni aniqlash
bilan odatda korxonaning iqtisodiy xizmatlari (reja bo limi, ishlab chiqarish
ʻ
bo limi, mehnat bo limi, ish haqi bo limi va hokozo) shug ullanadigan bo lsa,
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
ishlab chiqarish zahiralaridan foydalanishga texnik, texnalogik va boshqa bo lim
ʻ
va hizmatlar jalb qilinishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda korxonaning
samarali faoliayati ko rsatishi va uning iqtisodiy barqarorligini ta minlash butun
ʻ ʼ
korxona jamosining vazifasidir.
Mazkur yondashuv ayniqsa hozirgi kunda, ko plab korxonalar xususiylashtirish
ʻ
va davlat tasarufidan chiqarish natijasida aksiyadorligi shakliga o tayogan
ʻ
sharoitlarda muhim ahamiyat kasb etadi. Afsuski, amaliyotda xodimlar orasida
ko pincha "Rahbariyat hamma narsani ko proq biladi" tamoyili keng tarqalgan
ʻ ʻ

14bo lib, buning natijasida korxona rivojlanishiga oid bir qator narsalar, xususanʻ
ishlab chiqarish zahiralarini izlab topish va ulardan foydalanish vazifasi korxona
rahbariyati zimmasiga yuklab qo yiladi. Ishga bu qadar yondashiladigan bo lsa,
ʻ ʻ
jiddiy va uzoq muddatli muvaffaqiyatdan umid qilish mumkin emas.
Rejalashtirish doimo kelajakka yo naltirilgan bo ladi. Bu holat uni ma lum bir
ʻ ʻ ʼ
darajada bashorat qilishga o xshash qilib qo yadi. Biroq rejalashtirishdan farqli
ʻ ʻ
ravishda bashorat qilish jarayonida belgillangan maqsadlarga erishish
imkoniyatlari aniqlanadi. Bashorat ehtimoliy xarekterga ega bo ladi. Unda odatda
ʻ
kelgusida turli xatti-harakatlar va tashqi (tabiiy, iqlim, iqtisodiy, ilmiy-texnik va
hokazo) omillar ta siri ostida u yoki bu maqsadlardan chetga chiqish ehtimoli
ʼ
darajasi baholanadi. Rejalashtirish tizimining dastlabki bo g ini sifatida bashorat
ʻ ʻ
qilish korxonaning ichki faoliyatidan tashqari keng masalalar doirasini keng
qamrab olish zarur. Masalan, unga hal qilib bo lingan, biroq amaliyotda
ʻ
qo llanilmagan texnik, iqtisodiy, investitsion muamolar, istiqbolda yangi mahsulot
ʻ
ishlab chiqarish uchun mo ljallangan materiallar, texnalagik jarayonlar, asbob-
ʻ
uskuna va qurilmalar, ishlab chiqarish moderinizatsiyasi tufayli kadrlarga bo lgan
ʻ
ehtiyojini aniqlashni kiritish mumkin. Bashorat qilishda shuningdek, kelgusida
yuzaga kelishi mumkin bo lgan muamolar, o tkazilayotgan tadqiqlarni baholash
ʻ ʻ
ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Erkin iqtisodiy faoliyat va tijorat rivojlanib borayotgan, biz avvalgi zavod va
fabrikalarga qaraganda ko proq zamonaviy biznes va tadbirkorlik haqida
ʻ
gapirayotgan bir sharoitlarda matematika tili bilan aytganda norma va normativlar
(normativ asoslar) "Bozor" tushunchasi bilan bog lanishi qiyin bo ladi. Bugungi
ʻ ʻ
kunda ularning roli va maqomi biroz susaygan, chunki ular tadbirkorlar fikriga
ko ra bozorga qaraganda ko proq rejali iqtisodiyot tomon yaqinroq turgandey
ʻ ʻ
bo ladi.
ʻ
Aslida esa, undey emas albata. Norma va normativlar doimo rejalashtirish va
xo jalik boshqaruvining muhim elementi bo lib kelgan.
ʻ ʻ

15Biznes qanchalik yirik, ko rsatilayotgan xizmatlar, bajarilayotgan ish va ishlabʻ
chiqarilayotgan mahsulot hajmi qanchalik keng bo lsa, korxona hajmi va
ʻ
yo nalishiga mos ravishta rejalashtirish jarayonida hal qilinishi lozim bo lgan
ʻ ʻ
vazifalar doirasi shunchalik kengayadi. Biroq har qandey holda ham rejallashtirish
quyidagi savollarga javob bera olishi lozim:
• birinchidan, nimani, qachon va qancha miqdorda ishlab chiqarish;
• ikkinchidan, tanlangan muqobillikni aniqlangan hisob-kitoblar asosida amalga
oshirish lozim;
• uchinchidan, mahsulot sifati, uning raqobatdoshligi qandey va iste molchilik
ʼ
talabiga ega bo ladimi;
ʻ
• to rtinchidan, mahsulot chiqarish bilan bog liq bo lgan ishlab chiqarish xarajatlari
ʻ ʻ ʻ
va boshqa sarf- xarajatlar qoplanadimi;

162-BOB . O ZBEKISTONDA KICHIK BIZNES VA XUSUSIYʻ
TADBIRKORLIK FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISH YO NALISHLARI.
ʻ
2.1 Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlariga xizmat ko rsatuvchi bozor
ʻ
infratuzilmasi turlari.
Respublikamizda kichik tadbirkorlik subyektlarining samarali faoliyat
yurutishi va rivojlanib borishi ko p jihatdan ular uchun yaratilgan shart-
ʻ
sharoitlarga bog liq. Kichik tadbirkorlik rivojiga qulay imkoniyatlar yaratadigan
ʻ
shart-sharoitlar orasida infratuzilma xizmatini alohida ajratib ko rsatish lozim.
ʻ
"Infratuzilma" so zi lotin tilidan (infrastructure) tarjima qilinganda "tuzilmadan
ʻ
tashqarida" ma nosini anglatadi. Iqtisodiy nuqtayi nazardan infratuzilma
ʼ
mohiyatiga quyidagi izoh ko proq mos keldi: "inson hayoti va ijtimoiy ishlab
ʻ
chiqarish jarayonida faoliyatlar almashinuvi ta minlovchi tovarlar va xizmatlar
ʼ
yaratishda o ziga xos mehnat jarayonlari majmuasi". Keyingi yillarda infratuzilma
ʻ
yuksak sur atlar bilan rivojlanib bormoqda. Buni bir qator omillar bilan izohlash
ʼ
mumkin. Xususan, ishlab chiqarishning o sish sur atlarini infratuzilmalar rivojidan
ʻ ʼ
oldimda bormoqda va bu iqtisodiyotning rivojlanishiga ham o z ta sirini
ʻ ʼ
o tkazmoqda.
ʻ
Infratuzilma tomonidan yaratiladigan sharoitlarni o z navbatida quyidagicha
ʻ
turkumlash mumkin.
-bevosita ishlab chiqarish jarayoniga xizmat ko rsatuvchi- moddiy texnika
ʻ
ta minoti va tayyor mahsulotni sotish, axborotni yig ish va qayta ishlash,
ʼ ʻ
buxgeltariya xizmati.
-texnalogik, boshqaruv masalalari bo yicha maslahat xizmati va boshqalar.
ʻ
Ishchi kuchini takror ishlab chiqarish shart-sharoitlari –ishchi va xizmatchilarning
sog lig ini, ta lim olish va kasbiy tayyorligini, dam olishlarini qo llab-quvvatlash.
ʻ ʻ ʼ ʻ
Shu paytga qadar infratuzilmani ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmalar
yig indisidan iborat. deb qarab kelingan.
ʻ

17Bozor iqtisodiyotiga asoslangan iqtisodiy tizim kirib kelishi bilan ishlab chiqarish
infratuzilmasi ko lami kengayib, "bozor infratuzilmasi" va "institutsionalʻ
infratuzilma"so zlari iste molga kirib kelmoqda.
ʻ ʼ
Tadbirkorni ikki turga bo linadi: bozor infratuzilma va institutsional
ʻ
infratuzilma kabi turlarga ajraladi. Bozor infratuzilmasi bevosita ishlab chiqarish
jarayoniga hizmat ko rsatuvchi tarmoqlarni o z ichiga oladi. Uning tarkibiga yuk
ʻ ʻ
transporti, elektr, gaz va suv ta minoti, ombor xo jaligi, aloqa, axborot, moddiy-
ʼ ʻ
texnik ta minot, mahsulotni tashish, saqlash va qayta ishlash, texnik xizmat
ʼ
ko rsatish, marketing va reklama, axborot-maslahat, auditorlik, moliya-kredit va
ʻ
investitsion kabi xizmat turlari kiradi.
Ijtimoiy infratuzilma ishlab chiqarish jarayonida ishchi va hizmatchilarga
normal mehnat faoliyati yaratish va ishchi kuchi takror hosil qilish, shuningdek,
tadbirkorlikning turli maishiy xizmat turlariga bo lgan talabini qondirish uchun
ʻ
xizmat qiladi.

182.2 Kichik bizneslarni rivojlantirish aholini ish bilan band qilish.
O zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini mustahkamlash, har tomonlamaʻ
rivojlantirib borish iqtisodiyotini xususan bozor munosabatiga o tishni
ʻ
tezlashtiruvchi eng asosiy yo llardan biri bu kichik biznes va hususiy tadbirkorlikni
ʻ
rivojlantirish hisoblanadi. Shuning uchun ham tadbirkorlikni rivojlantirishga uni
davlat tomonidan qo llab quvvatlanishi xususiy tadbirkorlikda tashabus ko rsatish
ʻ ʻ
uni rag batlantirishga bag ishlangan bir qancha qonun, farmon va qarorlar qabul
ʻ ʻ
qilindi. Mamlakatimizda olib borilayotgan iqtisodiy ijtimoiy islohotlarning tub
negizini tadbirkorlik, omilkorlik va ishbillarmonlik hislatlarisiz tassavur etish
qiyin. Erkin bozor munosabatlarining keng ravnaq topishi kishilar hayotida ularnig
turmush tarzida ma naviy va hayotiy ko nikmalrida namoyon bo lmoqda.
ʼ ʻ ʻ
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo llab quvvatlanishi nafaqat
ʻ
iqtisodiyotni mutassil rivojlanishi xo jalik aloqalarini tuzatish, raqobotni
ʻ
rivojlantirish va iste mol bozorini to ldirish bilan bog liq bo lgan iqtisodiy
ʼ ʻ ʻ ʻ
maqsadlarni ham ta minlanmoqda. Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy
ʼ
tadbirkorlikni yanada barqaror qilish maqsadida O zbekiston Respublikasi
ʻ
Prezidentning Xususiy mulkni himoya qilish mulkdorlarning huquqlarining
kafolatlarini kuchaytirish tadbirkorlik tashabbuslarini mulkdorlar huquqlarini
kuchaytirish, tadbirkorlik tashabbuslarini qo llab quvvatlash borasida ishlarni
ʻ
tashkil qilish bo yicha qo shimcha chora tadbirlar, shuningdek tadbirkorlik
ʻ ʻ
subyektlarining moliyaviy resurslar va ishlab chiqarish infratuzilmasidan
foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish to g risida 2019-yil 13-avgustdagi PF-
ʻ ʻ
5780-son Farmoni va O zbekiston Respublikasi Prezidentining O zbekiston
ʻ ʻ
Resbuplikasi Iqtisodiyoti va sanoat vaziligi huzuridagi Kichik biznes va
tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi faoliyatini tashkil etish to g risidagi 2019-yil
ʻ ʻ
13-avgustda PQ-4417-son qarorlari qabul qilindi.
Jahonda ro y berayotgan moliyaviy-iqtisodiy inqiroz tufayli dunyo bo yicha
ʻ ʻ
56 million kishidan ortiq ishsizlar armiyasi vujudga kelgan bir sharoitda.

19O zbekistonda yuz minglab yangidan yangi ish o rinlari tashkil etilmoqda.ʻ ʻ
Buning yana bir ahamiyatli tomoni shundaki, yangi ish o rinlarini yaratishning
ʻ
o ziga xos mexanizmlarining tarkib topgani va uning bir qator yo nallishlari
ʻ ʻ
bo yicha izchil amal qilinib kelinayotganidir. Mamlakatimizda aholini samarali
ʻ
muhofaza qilishga yo naltirilgan maqsadli chora-tadbirlar hamda yuqori iqtisodiy
ʻ
o sish bandlik sur atlari farovonligini oshirishni ta minlamoqda. Jahon moliyaviy-
ʻ ʼ ʼ
iqtisodiy inqirozi sharoitda mamlakatimizda kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni jadal rivojlantirish iqtisodiy o sishni ta minlash, yangi ish o rinlarini
ʻ ʼ ʻ
tashkil etish, aholini daromadlari va farovonligini oshirishning muhim omili
sifatida amal qilmoqda.
Aholini ijtimoiy muhofaza qilish davlatning aholiga yaxshi hayot faoliyati
uchun beradigan shart-sharoitlarini ta minlaydigan bevosita maqsadli kafolatlar
ʼ
tizimidir. Boshqacha aytganda, ijtimoiy muhofaza tizimi bozor tizimi
samaradorligining tor tasavvurlaridan emas balki haqiqiy ijtimoiy-iqtisodiy
samaradorligini ta minlash masalalarini hal qilish maqsadida kelib chiqib tashkil
ʼ
etilishi kerak. Shu bilan birga, ijtimoiy muhofaza o zi amal qilib turgan ishlab
ʻ
chiqarish munosabatlar tizimidan, jahon iqtisodiyotini hozirgi holati
imkoniyatlaridan keng foydalanadi va hozirgi zamon talablari asosida rivojlanib
boradi. Keyingi yillarda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik iqtisodiyotni
o zgarishlarga tez moslashuvchan sohasi sifatida ichki bozorni iste mol tovarlari
ʻ ʼ
bilan to ldirish, xizmat ko rsatishni yangi va zamonaviy turlarini kengaytirish,
ʻ ʻ
export salohiyatini rivojlantirish muhim kasb etmoqda. Kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni qo llab-quvvatlash borasida qabul qilingan qarorlarning amaliyotga
ʻ
keng tadbiq etilishi, tekshirish ishlarini qisqarganligi, biznes yuritish uchun moliya
va vaqt xarajatlarini kamayganligi, ro yxatga olishni xabardor qilish tizimini joriy
ʻ
etilishi natijasida ularning tadhqi savdo faoliyati ko rsatkichlarida ham ijobiy
ʻ
tendensiyalar yuz bermoqda. Import o rnini bosuvchi va export mahsulotlar ishlab
ʻ
chiqaruvchi kichik biznes subyektlarining davlat tomonidan qo llab-quvvatlanishi
ʻ
export hajmida kichik biznesning hissasini oshirish imkonini bermoqda.
Respublikamiz exportining umumiy hajmida kichik biznes va hususiy

20tadbirkorlikning ulushi 2000 yilda 10,2 foizini tashkil etgan bo lsa, 2020 yilda 26,ʻ
5 foizga oshgan. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning aholi bandligi va
farovonligini oshirish bilan bog liq ijtimoiy muamolarni hal qilish
ʻ
imkoniyatlaridan kelib chiqan holda davlat tomonidan qo llab-quvvatlanmoqda.
ʻ
Shulardan kelib chiqib, mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni
rivojlantirish 2017-2020-yillarga mo ljallangan asosiy konseptual yo nalishlari
ʻ ʻ
sifatida belgilanib qo yilgan;
ʻ
• xususiy mulk huquqi va kafolatlarini ishonchli himoya qilishni ta minlash,
ʼ
xususiy tadbirkorlik va kichik biznes rivoji yo llidagi barcha to siq va cheklovlarni
ʻ ʻ
bartaraf etish, unga to liq erkinlik berish, "Agar xalq boy bo lsa, davlat ham boy va
ʻ ʻ
kuchli bo ladi" degan tamoyiliga tayanadi;
ʻ
• kichik biznes va hususiy tadbirkorlikni keng rivojlantirish uchun qulay
ishbillarmonlik muhitini yaratish, tadbirkorlik tuzilmalarning faoliyatiga davlat
huquqini muhofaza qiluvchi va nazorat idoralari tomonidan noqonuniy
aralashuvlarning qat iy oldini olish;
ʼ
• davlat mulkini xususiylashtirishni yanada kengaytirish va uning tarti- taomillari
soddalashtirish, xo jalik yurituvchi subyektlarining ustav jamg armalari davlat
ʻ ʻ
ishtirokini kamaytirish davlat mulki xususiylashtirilgan obyektlar bazasida xususiy
tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratilmoqda;
• invetsitsiya muhitini takomillashtirish, mamlakat iqtisodiyoti tarmoqlari va
hududlariga xorijiy, eng avvalo, to g ridan-to g ri xorijiy investisiyalarni faol jalb
ʻ ʻ ʻ ʻ
qilish;
• korparativ boshqaruvning zamonaviy standart va usullarini joriy etish,
korxonalarni strategik boshqarishda aksiyadorlikning rolini kuchaytirish;
• tadbirkorlik subyektlarining muhandislik tarmoqlariga ulanish bo yicha tartib-
ʻ
taomil va mexanizmlarni takomillashtirish va sodalashtirish;
• mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish jarayonlarini tartibga solishda davlat
ishtirokini kamaytirish, davlat boshqaruv tizimini markazlashtirishdan chiqarish va

21demokratlashtirish, davlat- xususiy sheriklikni kengaytirish, nodavlat, jamoat
tashkilotlari va joylardagi o zini o zi boshqarish organlarini rolini oshirish. ʻ ʻ
Kichik biznes va hususiy tadbirkorlik iqtisodiyotni rivojlantirish aholi bandligi, va
daromadlarini oshirishda muhim omillidir. Ushbu soha vakillarini har taraflama
qo llab quvvatlash maqsadida oxirgi ikki yarim yilda Prezidentning ellikdan ortiq
ʻ
farmon va qarorlari qabul qilindi. Bularning barchasi kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikka qaratilgan.
2.3 Kichik biznesni rivojlantirishni moliyaviy va inavatsion qo llab-
ʻ
quvvatlash.
Mamlakat iqtisodiyotinining rivojlanishi ko p jihatdan turli mulkchiklik
ʻ
shaklidagi xo jalin subyektlarining, korxonalarning qay darajada shaklanganligiga
ʻ
bog liq. Faqat turli mulkchilik munosabatlari asoslagan xo jalik subyektlari
ʻ ʻ
orasidagi optimal nisbatgina yuqori samaradorli ishlab chiqarishni tashkil etishga
katta imkon yaratadi. Innovatsion jarayon kichik biznes sohasidagi muhit
mvofiqlashtirish uning samarasini oshirish mavjud ijtimoiy-iqtisodiy
imkoniyatlaridan to liq foydalanishni taqazo etadi. Asosiy etibor bozor raqobat
ʻ
sharoitida eng oqilona variantlarni tanlash, foydalilik darajasini ta minlah va kichik
ʼ
korxona faoliyatini jadalashtirishga qaratilishi lozim bo ladi. Kichik biznesni
ʻ
innovatsion faoliyatini qo llab-quvvatlash jarayonilarini asosan 3 ta yo nalishlarni
ʻ ʻ
o z ichiga oladi:
ʻ

221. Kichik biznes subyektlarining innovatsion faoliyati uchun yetarlicha
ishbilarmonlik shart-sharoitlarini va muhitini yaratish;
2. Tadbirkorlik subyektlarining innovatsion faoliyatini bevosita rag batlantirish. ʻ
3. Kichik biznes subyektlarining innovatsion faoliyatini o z vaqtida to g ri
ʻ ʻ ʻ
moliyalashtirish.
Tadbirkorlikning kreditlashning ko plab ilg or shakllarini joriy etishga sharoit
ʻ ʻ
yaratildi. Birja savdolarini rivojlanishi bilan tadbirkorlikni moddiy-texnik
resurslarini erkin sotib olishga qulay sharoit yaratilib beriladi va bu sohaga bog liq
ʻ
bo lgan ko pgina muommolar o z yechimini topdi. Ishlab chiqaruvchi korxonalar
ʻ ʻ ʻ
mahsulotlarini majburiy standartlashtirish va sertifikatlash tizimi soddalashtiriladi,
erkinlashtiriladi va va bu islohotlar davom etmoqda. Ruxsat berish bilan bog liq
ʻ
bo lgan ko pgina funksiyalar takomillashtiriladi va soddalashtiriladi. Chakana va
ʻ ʻ
ulgirji savdo tizimi erkinlashtirildi. Moliya, soliq va statistika hisobotlarining
barcha shakllari va muddatlari keskin qisqartirilmoqda. Soliqga tortish stavkalari
unifikatsiya qilindi va kamaytirildi. Nazorat qiluvchi organlarning nazorat va
kuzatuv funksiyalarga yondashuv tubdan o zgardi. Tadbirkorlik subyektlari
ʻ
tomonidan yo l qo yilgan qonun buzulishlarni baholash mezonlari qayta ko rib
ʻ ʻ ʻ
chiqilib, tadbirkorlarga nisbatan qo llaniladigan ko plab jarimalar miqdori sezilarli
ʻ ʻ
darajada kamaytirildi, ayrim jarima turlari esa butunlay bekor qilindi. O tkazilgan
ʻ
tahlillar shuni ko rsatmoqdaki, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning
ʻ
rivojlanishini, uning innovatsion faoliyatini qo llab quvvatlash va rag batlantirish
ʻ ʻ
tizimi shaklangandir.
Bizning fikrimizcha, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning innovatsion
faoliyati rivojlanishini qo llab quvvatlash va rag batlantirish asosan auyidagi 5ta
ʻ ʻ
yo nalishda amalga oshirilishi mumkin: ijtimoiy, iqtisodiy, moliyaviy, ilmiy-
ʻ
texnalogik va huquqiy-siyosiy sohalar bo yicha. O zbekiston Respublikasi
ʻ ʻ
innovatsion rivojlanish vazirligi o z funksiya va vazifalarida kichik biznes va
ʻ
hususiy tadbirkorlikni, shu jumladan biznesni yuritishga qulay shart sharoitlar
yaratish va iqtisodiyotni yanada liberalashtirish orqali rivojlantirishga oid uzoq

23muddatli dasturlarni tayyorlash hamda innovatsion g oyalar, ishlanmalar vaʻ
texnalogiyalarni joriy etish bo yicha xalqaro hamkorlikni rivojlantirish hamda
ʻ
normativ-huquqiy bazani takomillashtirish orqali innovatsion faoliyatini qo llab
ʻ
quvvatlash jaroyonlari yo nalishlari belgilangan.
ʻ
O zbekiston Respublikasi Prezidentining "Faol tadbirkorlik va innovatsion
ʻ
faoliyatni rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratish bo yicha qo shimcha
ʻ ʻ
chora-tadbirlar to g risidagi 2018-yil 5-may PQ- 3697-sonli Qarorida O zbekiston
ʻ ʻ ʻ
Respublikasi innovatsion rivojlanish vazirligining davlat xususiy sheriklik
shartlarida Qoraqalpog iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida
ʻ
innovatsion loyhalar-startaplarni ishlab chiqish, sinovdan o tkazish va o zlashtirish
ʻ ʻ
innovatsion faoliyat natijalarini transfer qilish va tijoratlashtirishni amalga
oshiruvchi innovatsion g oyalar, ishlanmalar va texnalogiyalar markazlarini tashkil
ʻ
etish ma qullanganligi innovatsion tadbirkorlikni rivojlantirishga zamin yaratdi.
ʼ
Innovatsion faoliyat markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan turda
moliyalashtiriladi. Birinchi usulda pul mablag lari: davlat-budjeti, ilmiy-texnik
ʻ
rivojlanish davlat dasturiga kiritilgan loyhalarni maqsadli moliyalashtirish; davlat
banklarining kreditlari hisobidan taqdim etiladi. Moliyalashtirishning
markazlshtirilmagan usuli korxonalarning xususiy mablag lari, xususiy shaxslar
ʻ
mahsus moliya yoki xayriya jamg armalari hamda kredit mablag laridan
ʻ ʻ
foydalanishga asoslangan masalan, AQSH da sanoat kompaniyalari va banklari,
universitetlari, kolejlar, federal hukumat idoratlari hamda mahaliy boshqaruv
organlari.
O zbekistonning davlat investitsiya siyosati birinchi navbatda iqtisodiyotda
ʻ
tuzilmaviy o zgarishlarni chuqurlashtirish korxonalar investitsiya faoliyatini
ʻ
jaddalashtirish hamda chet el investitsiyalarni keng miqiyosda jalb qilish
shuningdek, investitsiya loyhalari tanlovi asosida ijtimoiy masalalarni xal etishga
yo naltirilgan. Shuni ta kidlash joizki, amaldagi soliq tizimi kichik korxonalar,
ʻ ʼ
jumladan, innovatsiya korxonalari faoliyat yuritish sharoitlarini hisobga olmaydi.
Innovatsiya korxonalari, boshqa xususiy korxonalar kabi, foyda soliqlarini to plash
ʻ

24paytida soliqga tortiladigan foyda miqdorini aniqlashda imtiyozga egadirlar.
Jumladan, ularga ishlab chiqarishni kengaytirish, qayta tashkil etish, texnikaviy
jihozlash uchun yo naltirilgan foydani chegirish huquqi taqdim etilgan. Ishlabʻ
chiqarish uchun mo ljalangan mahsulot hamda qurilish materiallarini yetkazib
ʻ
beradiga ba zi bir korxonalar olgan foydasi ushbu korxona ro yxatga olingan
ʼ ʻ
kundan boshlab, dastlabki ikki yil mobaynida soliqqa tortilmaydi.
2.4 Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
Mustaqillik yillarida O zbekistonda bozor iqtisodiyotining asosi bo lgan
ʻ ʻ
xususiy mulk ustuvorligini mustahkamlaydigan barqaror qonunchilik bazasi
yaratilganini qayd etish zarur. O rta mulkdorlar sinfini shaklantirish, mamlakat
ʻ
iqtisodiyotini barqaror yuksaltirish, yangi ish o rinlarini yaratish va aholi
ʻ
daromadini oshirishning muhim omili bo lgan kichik biznes va xususiy
ʻ
tadbirkorlikni jadal rivojlantirish bo yicha qulay ishbilarmonlik muhiti hamda
ʻ
ishonchli huquqiy kafolatlar yaratildi.
Natijada so ngi o n yilda yalpi ichki mahsulot tarkibida kichik biznes ulushi
ʻ ʻ
31,1 foizdan 52,5 foizga o sdi, ushbu sohada bandlik darajsi iqtisodiyot
ʻ
tarmoqlarida ish bilan bandlik aholi umumiy soning 49,7 foizdan 74,5 foizgacha
oshdi. Aholi daromadlarining 47 foizdan ziyodi tadbirkorlik faoliyatidan tushgan
daromadlar hissasiga to g ri keladi. "Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili "
ʻ ʻ
Davlat dasturiga muvofiq, joriy yilda tadbirkorlik faoliyatini keng rivojlantirish
uchun yanada qulay biznes muhitini yaratish bo yicha kompleks chora-tadbirlar
ʻ
qabul qilindi. Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro yxatidan o tkazish va ularni
ʻ ʻ
muhandislik- kommunikatsiya tarmoqlariga ulash tartibi sezilarli darajada
soddalashtirildi hamda bu jarayon yanada ochiqlik kasb etadi. Ro yxatga olish
ʻ
uchun davlat boji stavkasi ikki barobarga qisqartirildi. Ishchilarning o rtacha yillik
ʻ
soni 100 kishigacha ko paytirilgan kichik korxonalar shug ulanishi mumkin
ʻ ʻ
bo lgan faoliyat turlari ro yxati sezilarli darajada kengaytirildi. Kichik biznes
ʻ ʻ
subyektlarini davlat xaridlari jarayoniga keng miqiyosda jalb qilish mexanizmi
ishlab chiqildi va joriy etildi. Davlat va nazorat idoralarining moliyaviy-xo jalik
ʻ

25faoliyatiga aralashuvini keskin kamaytirish hamda tadbirkorlik subyektlarining
iqtisodiy erkinligi va huquqlarini sezilarli ravishda kengaytirish bo yicha choralarʻ
qabul qilindi. Yangi tashkil qilingan kichik korxonalar va mikrofirmalarni rejali
soliq tekshiruvlaridan ozod etish muddati ikki yildan uch yilga uzaytirildi. Soliq va
boshqa majburiy to lovlarni o z vaqtida to layotgan, shuningdek, ishlab
ʻ ʻ ʻ
chiqarishning barqaror o sish sur atlari va rentabelligini ta minlayotgan kichik
ʻ ʼ ʼ
tadbirkorlik subyektlarida uch yil davomida soliq tekshiruvlarini o tkazish
ʻ
taqiqlanadi. Tijorat banklarining kappitalashuv darajasi oshmoqda, kichik biznes
subyektlarini, ayniqsa, ularning yuqori texnalogik uskunalar xarid qilishi uchun
imtiyozli kreditlash mexanizmi takomillashtirildi. Shu bilan birga, kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikning jadal rivojlanishiga to sqinlik qilayotgan, tadbirkorlik
ʻ
faoliyati erkinligini cheklayotgan bir qator muommolar hal etilmay qolmoqda.
Tadbirkorlik subyektlarining davlat, soliq va nazorat idoralari tijorat banklari
bilan o zaro munosabatlarini aniq belgilab beradigan ma muriy reglament to liq
ʻ ʼ ʻ
ishlab chiqilmagan. Ochiqligi ta minlanmagan ko plab ruxsat berish tartiblari
ʼ ʻ
hamon saqlanib qolmoqda. Nazorat idoralarining tadbirkorlik subyektlari faoliyati
noqonuniy aralashish xolatlari uchramoqda. Kichik biznes mahsulotlarini hududiy
va jahon bozorlariga olib chiqish bo yicha amaliy mexanizm yaratilmagan.
ʻ
Ishbillarmonlik muhitini yanada tubdan yaxshilash, bozor islohotlarini
liberallashtirish va chuqurlashtirish yo lida jadal harakat qilish, tadbirkorlikka
ʻ
ko proq erkinlik berish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish
ʻ
yo lidagi to sqinlik va g ovlarni bartaraf etish kichik biznes va xususiy
ʻ ʻ ʻ
tadbirkorlikning mamlakat iqtisodiyotidagi roli va ulushini oshirish, export
salohiyatini rivojlantirish, aholi bandligi va daromadlarni ta minlash maqsadida:
ʼ
1. Quyidagilar Vazirlar Mahkamasi vazirliklar, idoralar, xo jalik birlashmalari,
ʻ
tijorat banklari, Qoraqalpog iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyat, shahar
ʻ
va tumanlar hokimlarining muhim vazifalari deb hisoblansin:
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish yo lidagi ortiqcha
ʻ
byuroratik to siq va g ovlarga barham berish davlat boshqaruvi funksiyalarini
ʻ ʻ

26qisqartirish va tadbirkorlikka ko proq erkinlik berish bo yicha aniq chora-ʻ ʻ
tadbirlarni amalga oshirish, davlat boshqaruv organlari tomonidan amalga
oshirilayotgan turli ruxsat berish meyorlari hamda cheklash tartiblarini keskin
qisqartish; Shunga o xshash islohotlar olib borilmoqda.
ʻ

27 XULOSA
Xulosa qilib aytadigan bo lsak, Kichik biznesning mamlakat iqtisodiyotigaʻ
qo shadigan hissasini oshiriladigan, kichik sanoat zonalarining yaratilishi,
ʻ
investitsion muhit va raqobat muhitini yaxshilanishi, kichik biznes bilan davlat-
hususiy sherikchiligi doirasida davlat xaridlari hajmini kengaytirilishi, yirik va
kichik korxonalar o rtasida o zaro manfaatli hamkorlikni mustahkamlanishi,
ʻ ʻ
innovatsiya jarayonlariga tadbirkorlik subyektlarini jalb qilish orqali ko rishimiz
ʻ
mumkin. Shuni ham ta kidlash joizki yetarli export salohiyatiga ega bo lgan, biroq
ʼ ʻ
ayni paytda yanada rivojlanish uchun yetarli darajada kapitalga ega bo lmagan
ʻ
muvaffaqiyatli va istiqbolli kichik korxonalarini moliyaviy qo llab quvvatlash
ʻ
katta ahamiyatga ega. Ushbu chora tadbirlarni samarali kichik biznes sohasida
ko proq ish o rni yaratishga jahon bozoriga kirish imkoniyatlarini oshirishga
ʻ ʻ
yordam berib, mamlakatni export salohiyatini oshirishga va aholi daromadlarini
oshishiga imkon yaratadi.
Bir so z bilan aytadigan bo lsak, mamlakatimizda tadbirkorlik va kichik
ʻ ʻ
biznesni rivojlantirish bugungi kunda davlat siyosatining eng ustuvor
yo nalishlaridan biri bo lib qolmoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning
ʻ ʻ
so rlari bilan aytganda, biz faqat faol tadbirkorlik, tinimsiz mehnat va intilish
ʻ
orqali taraqqiyotga, farovon hayotga erisha olamiz. Milliy iqtisodiyotiyotida kichik
va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish kambag'alikni qisqartirish, o'zini-
o'zi ish bilan bandligini ta'minlash, mahallalarda xizmat ko'rsatish sohalarini
rivojlantirish kabilariga erishishni ta'minlaydi. Mahaliy Institutlarning
samaradorligi rolini oshirish- tadbirkorlarga yangi korxona yaratish uchun eng
yaxshi imkoniyatlarni taqdim etishi, shuningdek, uning keyingi faoliyati va
rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratishga imkoniyat berishi lozim.
1. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish uchun
dastavval tadbirkorlik subyektlarini aniq moliyalashtirish manbalarini, shu
jumladan aholi mablag'lari, byudjetdan tashqari jamg'armalar, tadbirkorlar, tijorat
banklari va moliya institutlarining kreditlari, xalqaro tashkilotlar va xorijiy

28davlatlarning grantlari, xalqaro standartlarga muvofiq kredit uyushmalari
faoliyatini yo'lga qo'yish.
2. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlar o'z ehtiyojlari uchun ob'ektlar
quradigan yangi tashkil etilgan kichik biznes sub'ektlariga yagona soliq to'lovi
to'lash bo'yicha imtiyozlar yaratish.
3. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari bilan yirik korxonalar
o'rtasida ilmiy-texnika sohasida kooperasiyasini yo'lga qo'yish. Yirik
korxonalarning buxgalteriya, marketing kabi xizmatlarini autsorsing asosida
tashkil etish mexanizmlari bo'yicha huquqiy asoslarni mustahkamlash.
4. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlarning davlat xaridlarida ishtirokini
oshirish, tadbirkorlik sub'yektlarining davlat xaridlari sohasida yanada
soddalashtirish deb hisoblaymiz.

29Foydalanilgan adabiyotlar
1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, -Т.: «Ўзбекистон», 2 0 1 4 .-4 0
6.
2. Ўзбекистон Республикаси Солик Кодекси (Ўзбекистон Республикасининг
«Ўзбекистон Республикасининг Солик кодексини гасдиқдаш тўгрисда»
2007 йил 25 декабрдаги 136-сон қонзтш билан тасдикланган, хейинчалик
янги тахрида қабул қилинганлиги).
3. 2019 йил 25 декабрь, ЎРҚ-598-сон «инвестициялар ва инвестиция
фаолияти тўғрисида» ўзбекистон республикасининг қонуни, Қонунчилик
палатаси томонидан 2019 йил 9 декабрда қабул килинган, Сенат томонидан
2019 йил 14 декабрда маъкулланган.
4. 2003 йил 24 апрель, 474-П-сон «БАНКРОТЛИК ТТҒРИСИДА» Ўзбекистон
Республикасининг қонуни (янги тахрири).
5. 2002 йил 5 апрель, Ўзбекистон Республикасининг
«СУҒУРТА ФАОЛИЯТИ ТЎҒРИСИДА» Қонуни.
Internet saytlar:
1. https://cyberleninka.ru/article/n/aholi-bandligini-ta-minlashda-kichik-biznes-
va-xususiy-tadbirkorlikning-o-rni
2. https://lex.uz/acts/-1856013
3. https://cyberleninka.ru/article/n/kichik-biznes-va-xususiy-tadbirkorlik

Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyati

Sotib olish