Kichik va o’rta biznesni qo’llab quvvatlash shartnoma munosabatlari - Iqtisodiyot - Dars ishlanmalar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	31.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	09 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Dars ishlanmalar
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Ilyos Hamidov

Ro'yxatga olish sanasi 15 Dekabr 2024

6 Sotish

Kichik va o’rta biznesni qo’llab quvvatlash shartnoma munosabatlari

Sotib olish

Mavzu: KICHIK VA O'RTA BiZNeSNI QO'LLAB QUVVATLASH SHARTNOMA
MUNOSABATLARI.
MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………................................….....………………………………
I-BOB.KICHIK BiZNES VA TADBIRKORLIK TUSHUNCHASI............……………..
1.1.Kichik biznes tamoyillari va tartib-qoidalar….................................……….
1.2.Kichik biznes faoliyatini litsenziyaiash tartibi…….........…….………….………
II-BOB. MILLIY IQTISODIYOT RIVOJLANISHIDA KICHIK BIZNES O’RNI ROLI.
………………….....................................................................................………
2.1.O'zbekistonda kichik biznes funktsiyalari va vazifalari…....….......………
2.2.Kichik iqtisodiyotni tasniflash.........……………............................……...……
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………….........................……….……
XULOSA…………………………………………………….....................................…………………

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: Hozirgi vaqtda innovatsiyalar iqtisodiyotni
rivojlantirishning eng xarakterli xususiyatlaridan biriga aylanib bormoqda. Yaqinda
bu nom ekzotik, noma'lum va hatto professionallar orasida ham unchalik aniq
bo'lmagan narsani eslatardi, ammo endi innovatsiyaning o'zi ham, uning
tushunchalari ham dunyoni tezda zabt etmoqda. Innovatsion jarayonda jiddiy rol
o'ynaydigan va innovatsiyalarni korxonalar uchun strategik resursga
aylantiradigan xalqaro kapital bozori kengayib bormoqda, bu borada unga yangi
moliyaviy tuzilmalar unga yordam bermoqda. Ushbu hujjatlarni qabul qilishdan
maqsad tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish, yangi tadbirkorlarni vujudga keltirish
va rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, innovatsion tizimning
salohiyati va samaradorligini oshirishga ko‘maklashish, innovatsiyalar uchun qulay
bo‘lgan normativhuquqiy, moliyaviy va axborot muhitini yaratishdan iborat.
Shuningdek, sanoatda raqobatbardoshlik va mahsuldorlikni oshirish, yuqori
texnologiyali mahsulotlar ulushini oshirishni rag'batlantirish, ishlab chiqarishni
ko'paytirish va ishlab chiqarish va eksport tarkibida ulushni oshirish, innovatsion
texnologiyalar va ilg'or boshqaruvni qo'llashni kengaytirishdir Iqtisodiyotni
innovatsion rivojlantirish, yangi tadbirkorlarni vujudga keltirish orqali tizimning
salohiyati va samaradorligini oshirishga ko‘maklashish tadqiqot ishining maqsadi
hisoblanadi. Tadqiqotning vazifalari esa sanoatda raqobatbardoshlik va
mahsuldorlikni oshirish bosqichlarini tadqiq qilish va uning о‘ziga xos
xususiyatlarini asoslash; yuqori texnologiyali mahsulotlar ulushini oshirishni
rag'batlantirish, ishlab chiqarishni ko'paytirish va ishlab chiqarish va eksport

tarkibida ulushni oshirish, innovatsion texnologiyalar va ilg'or boshqaruvni
qo'llashni kengaytirishга ta’sir qiluvchi omillarni aniqlashdan
iboratdir.Iqtisodiyotni modernizasiyalash sharoitida sanoat korxonalarda
mahsulot ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish yo’llarini aniqlash va bu bo’yicha
ilmiy xulosa va tavsiyalar ishlab chiqishdan iboratdir. Ushbu belgilangan maqsadga
erishish uchun quyidagi muhim vazifalar belgilab olindi: - Sanoat korxonalarda
mahsulot ishlab chiqarish tannarxi tarkibini o’rganish; - Sanoat korxonalarda
mahsulot ishlab chiqarish tannarxini shakllantiruvchi xarajatlarni tahlil qilish; -
Mahsulot tannarxining shakllanishiga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash; - Sanoat
korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxining korxona faoliyatiga ta’sirini
tahlil qilish; 4 Sanoat korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxining
rentabelligini aniqlash;- Iqtisodiy modernizasiyalash sharoitida sanoat
korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish tannarxini kamaytirish bo’yicha ilmiy
asoslangan takliflar berish; - Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarining korxona
umumiy xarajatlari tarkibidagi o’rniga baho berish.Kichik va o‘rta biznes: iqtisodiy
o‘sish omillari
O‘zbekistonda kichik va o‘rta biznesni barqaror iqtisodiy o‘sish garoviga aylantirish
davlatning asosiy maqsadlaridan biri hisoblanadi. “O‘zbekiston – 2030”
strategiyasi maqsadlari doirasida ham kichik va o‘rta biznesni xalqaro bozorlarga
chiqishiga keng imkoniyatlar yaratish va startaplarni qo‘llab-quvvatlash kabi
belgilangan vazifalar davlat biznesning bunday turlarini rivojlanishidan
manfaatdorligini tasdiqlaydi.
O‘zbekistonda 2019-yildan beri yalpi ichki mahsulotning (YIMning) 50 foizi
I-BOB.KICHIK BiZNES VA TADBIRKORLIK TUSHUNCHASI

1.1.Kichik biznes tamoyillari va tartib-qoidalar
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatlaridan hosil bo‘lmoqda. 2022-yilda
kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning YIMdagi ulushi 2019-yilga nisbatan 4
foizga kamaygan hamda ushbu yillarda qurilish va bandlikdagi kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikning ulushlari ham 2–3 foizga kamaygan. Eng katta o‘zgarish
importda kuzatilgan bo‘lib, qariyb 13 foizga kamayish kuzatilgan. Ammo bu
ko‘rsatkich sanoat va eksportda ijobiy yo‘nalishga o‘zgarib, 0,2 (sanoat) va 2,6
(eksport) foizlarga ko‘payish kuzatilgan.Iqtisodiyot aniq raqamlar, hisob-kitoblar
bilan birga, odamlar turmush tarzida yuz berayotgan real o'zgarishlar,
natijadorlikni xush ko'radi. Davlat manfaatlarigagina xizmat qiladigan iqtisodiyot
rivojlanishdan to'xtaydi. Oxirgi yillarda Yangi O'zbekistonda amalga oshirilayotgan
tub islohot va yangilanishlar avvalida iqtisodiyotimizdagi miqdor va sifat
o'zgarishlari qamrovini kengaytirish, uning bevosita aholi turmushiga ta'sirini
oshirishga e'tibor qaratilayotgani boisi ham shundan.
Bu boradagi salmoq va natijalar jadal sur'atlarda oshib borayotganiga guvoh
bo'lyapmiz. Aholi daromadlarida o'sish, turmush sharoitida sezilarli o'zgarishlar
ko'zga tashlanmoqda. Statistik ma'lumotlar ham 2016—2020-yillarda yurtimiz
odamlarining umumiy daromadlari 2,6 baravardan ko'proqqa ortganini
ko'rsatyapti.
Mazkur yo'nalishda jahon maydonida egallab turgan o'rnimiz ham yil sayin
yuqorilab bormoqda. Xususan, 2021-yil 26-mayda o'tkazilgan Xalqaro reytinglar va
indekslar bilan ishlash bo'yicha Respublika Kengashining navbatdagi yig'ilishida
esa Global innovatsion indeksda O'zbekiston 2015-yilga nisbatan o'z o'rnini 29
pog'onaga yaxshilab, 131 ta mamlakat orasida 93-o'rinni, Markaziy va Janubiy

Osiyo davlatlari orasida 4-o'rinni qayd etgani ta'kidlandi. Bu kabi
muvaffaqiyatlarning bosh omillaridan biri — mamlakatimizda olib borilayotgan
samarali iqtisodiy siyosat hamda uning tarkibidan o'rin olgan chora-tadbirlar
yo'nalishlarining to'g'ri shakllantirilgani bilan bog'liq. O'zbekiston taraqqiyotining
yangi davrida, ayniqsa, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish
iqtisodiy siyosatning muhim va samarali yo'nalishlaridan biriga aylandi.Ma'lumki,
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik jahon mamlakatlari tajribasida o'zining yuksak
natija va muvaffaqiyatlari bilan mustahkam o'rin egallagan bo'lib, aksariyat
xalqlarda uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 60-70 foizni tashkil etadi. Kichik
biznesning rivojlanishi iqtisodiyotdagi jo'shqinlik va samarali raqobat muhiti uchun
qulay shart-sharoitlarni yaratish, iste'mol sektorini kengaytirish orqali talabni
rag'batlantirish, iste'mol bozorini tovar va xizmatlar bilan to'ldirish, atrof-muhitni
muhofaza qilish, byudjet tushumlarini kengaytirishga xizmat qiladi. SHunga ko'ra,
ko'plab rivojlangan davlatlar kichik biznes faoliyatini har tomonlama qo'llab-
quvvatlashga intiladi.O'zbekiston mustaqilligining o'tgan yillariga nazar tashlasak,
yurtimizda kichik va o'rta biznes yo'nalishi qo'shni davlatlarga nisabatan sekin
rivojlangani, ko'rsatkichlar sezilar-sezilmas darajada bo'lgani, katta-katta bizneslar
ma'lum insonlar qo'lida bo'lib, aholining asosiy qatlami ularning qo'l ostida
ishlaganini ko'ramiz. Oddiy odamlar uchun tadbirkorlik uddalab bo'lmas
mashaqqatdek ko'rinardi. Yuqori boj to'lovlari, er olish, korxona ochishdagi qator
to'siqlar, birovning cho'ntagiga pul qistirmasang, bitmaydigan ishlar, bir amallab
biznesni yo'lga qo'yib olganda ham, har kuni eshik qoqadigan soliqchilarga dosh
berish oson emasdi. SHuning uchunmi, odamlar tadbirkorlik qilishdan ko'ra, “och
qornim, ting qulog'im” qabilida ish tutishni afzal bilgan.Bugun Yangi O'zbekiston
iborasini faxr bilan aytayotganimiz bejiz emas. Boisi, yaqin 4-5 yil oldin ana shu ikki

jumla zamirida boshlangan ulkan islohotlar odamlarning o'z imkoniyatlaridan keng
foydalanish, istalgan sohada yangiliklar yaratishga qo'rqmay qadam tashlash, eng
muhimi, mustaqil tadbirkor sifatida o'zini sinab ko'rish imkoniyatini beryapti. Bu
borada, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil Oliy Majlisga yo'llagan
Murojaatnomasida “Haqiqatan ham, biz faqat faol tadbirkorlik, tinimsiz mehnat
va intilish orqali taraqqiyotga, farovon hayotga erisha olamiz”, deya ta'kidlagan
so'zlari xalqimizga yanada ishonch, kuch berdi.Shu o'rinda savol tug'ilishi tabiiy —
aynan O'zbekiston iqtisodiyoti uchun kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning
ahamiyati nimalarda namoyon bo'lmoqda?Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni
rivojlantirish О‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning eng
muhim ustuvor yо‘nalishlaridan biridir. Kichik biznes kapital taqchilligi sharoitida
kо‘p va yirik mablag‘ talab etmaydigan xо‘jalik faoliyati sifatida resurslar
aylanmasining yuqori sur’atlarini ta’minlaydi, iqtisodiyotni qayta qurish, iqtisodiy
beqarorlik va resurslar chegaralanganligi sharoitida iste’mol bozorini shakllantirish
va uni tо‘ldirish muammosini tez hamda tejamli tarzda hal etadi. Kichik korxonalar
bozor talabining о‘zgarishiga darhol moslashadi va shu yо‘l bilan iste’mol
bozoridagi zaruriy muvozanatni ta’minlaydi. Shuningdek, kichik biznes yangi ish
о‘rinlarini yaratishi bilan о‘sib boruvchi ishsizlik muammosini yumshatadi. Bu esa
о‘z navbatida respublikamiz aholisining 60% dan ortig‘i qishloq joylarda yashashini
hisobga olsak, ushbu sohani rivojlantirish va taraqqiy etishini ta’minlash hozirgi
kunda eng muhim dolzarb ijtimoiy-iqtisodiy masala ekanligi yorqin namoyon
bо‘ladi. Bu borada barqaror iqtisodiy о‘sishini ta’minlashda kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish borasida amalga oshirilgan ishlarning kо‘lamiga
Eng avvalo, iqtisodiyotning etakchi soha va tarmoqlarida kichik tadbirkorlik
ulushining oshishi iqtisodiy o'sish va ijtimoiy barqarorlik ta'minlanishining

mustahkam poydevori hisoblanadi.Ma'lumki, tadbirkorlik — bu tashabbus va
faollik asosida kelgusida yuz berishi mumkin bo'lgan turli xatarlarni hisobga olib,
mas'uliyat va javobgarlik bilan amalga oshiriluvchi iqtisodiy faoliyatdir. U erkinlik,
ijodkorlik hamda raqobat muhiti uyg'unligida juda katta bunyodkorlik kuchini hosil
qiladi. Ayniqsa, faoliyat ko'lami jihatidan nisbatan ixcham bo'lgan kichik
tadbirkorlik iqtisodiyotdagi kon'yunkturaviy o'zgarishlarga tezlik bilan moslasha
olish, iste'molchining did va qiziqishlarini anglash va e'tiborga olish, ichki
imkoniyatlardan to'liq foydalanish, raqobat muhitini kuchaytirgan holda
iqtisodiyotga jo'shqinlik baxsh etish kabi xususiyatlari bilan ajralib
turadi.Yurtimizda ushbu yo'nalishni qo'llab-quvvatlash va barcha zarur sharoitlarni
yaratib berish bo'yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar natijasida kichik
tadbirkorlik subyektlarining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi tobora ortib boryapti.
Aniq raqamlarga to'xtaladigan bo'lsak, bu boradagi ko'rsatkich 1991-yilda atigi 1,5
foiz, 2000-yilda 31 foizni tashkil etgan edi. 2016-yilda mazkur sohaning yalpi ichki
mahsulotdagi ulushi 64,9 foizga yetdi. Bu raqamlar yil sayin ortsa ortyaptiki, aslo,
orqaga pastlayotgani yo'q. Xususan, o'z faoliyatini yo'lga qo'ygan tadbirkorlik
sub'ektlari soni 2016-yildagi 210,6 ming birlikdan 2020-yilda 411,2 ming birlikka
yetdi. Umumiy korxona va tashkilotlar tarkibida kichik tadbirkorlik subyektlarining
ulushi 2020-yilda 86,5 foizga qadar o'sdi.
2017-yildan boshlab mamlakatimizning yirik sanoat obyektlariga juda katta
hajmda xorijiy investitsiya va kredit mablag'lari jalb etilishi natijasida ulardagi
ishlab chiqarish hajmi keskin o'sa boshladi. Agar yirik korxona va birlashmalar
majoziy ma'noda iqtisodiyot organizmining suyak (skelet) qismi deb hisoblansa, u
holda kichik biznes ushbu qismga qayishqoqlik, moslashuvchanlik baxsh etuvchi,
uning bir maromdagi harakatini ta'minlovchi mushak to'qima hisoblanadi. Bu

jarayon esa yangi korxonalarning tashkil topishi orqali ta'minlanadi. Ya'ni, kichik
biznes korxonalari iqtisodiyotdagi talab jadallik bilan o'sib borayotgan tarmoq va
sohalarga javoban yangi ishlab chiqarishni tashkil etadi.
Raqamlarga qaraydigan bo'lsak, 2017—2020-yillar mobaynida mamlakatimizda
jami 288 mingdan ortiq korxonalar tashkil etildi. Shundan 14,8 mingtasi yirik
korxonalar, 273,2 mingtasi kichik biznes korxonalari hissasiga to'g'ri keladi.
Oʻzbekiston K. va oʻ.b. subʼyektlarini aniqlashda korxonada ishlovchilar soni
mezon qilib olingan. Kichik biznesga, mulk shaklidan qatʼi nazar, yiliga sanoat
korxonalarida oʻrta hisobda 10 nafargacha, savdo, xizmat koʻrsatish va boshqa
ishlab chiqarishdan tashqari sohalarda 5 nafargacha ish bilan band xodimga ega
boʻlgan mikrofirmalar; ishlab chiqarish sohasida yiliga oʻrta hisobda 40
nafargacha, qurilish, qishloq xoʻjaligi va boshqa ishlab chiqarish sohalarida 20
nafargacha, ilm-fan, ilmiy xizmat koʻrsatish, chakana savdo hamda boshqa ishlab
chiqarishdan tashqari sohalarda 10 nafargacha ish bilan band xodimga ega boʻlgan
kichik korxonalar kiradi. Kichik korxonalar uchun yiliga belgilangandan ortiq, lekin
ishlab chiqarish sohasida 100 nafardan, qurilishda 50 nafardan, qishloq xoʻjaligi va
boshqa ishlab chiqarish sohalarida, ulgurji savdoda 30 nafardan, chakana savdo,
xizmat koʻrsatish hamda boshqa noishlab chiqarish sox.alarda 20 nafardan
oshmaydigan ish bilan band xodimga ega boʻlgan korxonalar oʻrta biznes
korxonalari hisoblanadi.K. va u.b. rivojlangan va rivojlanayotgan har qanday
mamlakat iqtisodiyotida muhim ahamiyatga ega.
1.2.Kichik biznes faoliyatini litsenziyaiash tartibi
K. va oʻ.b. sharoitga tez moslashuvchanlik bilan ajralib turadi, uning faoliyatini
yoʻlga qoʻyish katta miqdordagi dastlabki kapitalni talab qilmaydi. K. va oʻ.b. yirik

biznes uchun qulay boʻlmagan sohalarda avj oladi. K. va oʻ.b. kichik bozorlarda
faoliyat olib borish, mahalliy resurslardan foydalanish, ishsizlik muammosini xal
qilish, mehnat unumdorligini oshirish, oʻrta mulkdorlar qatlamini shakllantirish va
ichki bozorni isteʼmol tovarlari bilan toʻldirishda muayyan afzalliklarga ega. Kichik
korxonalar odamlarda sohibkorlik, tadbirkorlik, mulkka egalik qobiliyatlarini
roʻyobga chiqarish, ularda ishbilarmonlik koʻnikmalarini hosil qilish va
rivojlantirish vositasi hisoblanadi. Oʻzbekistonda K. va oʻ.b. tarixiy ildizga ega. Bu
yerda azaldan hunarmandchilik rivojlangan. Toʻqimachilik, kosibchilik, kulolchilik,
amaliy sanʼat, ganchkorlik, temirchilik, oʻymakorlik bilan shugʻulla-niladigan kichik-
kichik ustaxona va doʻkonlar koʻp boʻlgan. Oʻzbekistonda mavjud K. va oʻ.b.
korxonalari sanoat, qurilish, savdo, maishiy, tibbiy, transport xizmatlari koʻrsatish,
ilmiy, texnikaviy axborot xizmati sohalarida, qishloq xoʻjaligida faoliyat koʻrsatadi.
K. va oʻ.b.ni qoʻllabquvvatlashga xizmat qiladigan sugʻurta kompaniyalari,
injiniring va lizing xizmati tashkilotlari mavjud. K. va oʻ.b. korxonalariga
koʻmaklashadigan Respublika va hududiy miqyosda faoliyat olib boruvchi Tovar
ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi, "Biznes-fond", "Madad" sugʻurta
kompaniyasi tashkil qilingan. K. va oʻrta korxonalar uchun soliq imtiyozlari,
imtiyozli kredit ajratish tizimi ham mavjud.K. va oʻ.b. korxonalari fukarolar, oila
aʼzolari va boshqa hamkorlikda mehnat yurituvchi shaxslar, davlat, idora, jamoa,
qoʻshma korxonalar, jamoat tashkilotlari, shirkat, hissadorlik jamiyatlari, xoʻjalik
uyushmalari, oʻrtoqlik tashkilotlari, yuridik tashkilot maqomiga ega boʻlgan
korxona va tashkilotlar tomonidan tashkil etilishi mumkin. Oʻzbekistonda
roʻyxatga olingan K. va oʻ.b. korxonalarining soni 202 mingtaga yetdi. Ularning
57,7% ishlab chiqarish, 42,3% noishlab chiqarish tarmoqlariga toʻgʻri keladi. Ular
ishlab chiqargan mahsulot mamlakat YAIMning 24,5% ni tashkil etdi, jami ish bilan

band aholining 53% shu biznes sohasida ishladi (2002). Oʻzbekistonda K. va oʻ.b.
iqtisodiy va huquqiy munosabatlari Oʻzbekiston Respublikasining "Tadbirkorlik va
tadbirkorlik faoliyatining kafolatlari toʻgʻrisida" (1999-yil 14-aprel) va "Tadbirkorlik
faoliyati erkinligining kafolatlari toʻgʻrisida" (2000-yil 25-may) qonunlari bilan
tartibga solinadi.Taraqqiyotning yangi bosqichida mamlakatimizda kichik biznes
faoliyati ko'lamining tobora kengayib borayotganini har 1000 nafar aholiga to'g'ri
keluvchi kichik tadbirkorlik sub'ektlarining soni orqali ham kuzatishimiz mumkin.
Ushbu ko'rsatkich 2017-yilda 12,2 birlikni tashkil qilgan bo'lsa, 2020-yilda 15,6
birlikka yetdi. e'tiborlisi, kichik tadbirkorlik subyektlari sonining eng yuqori o'sishi
iqtisodiyotga pandemiyaning salbiy t.
Kichik biznesga xuddi iqtisodiyotga yangi kuch, yangi quvvat baxsh etuvchi soha
sifatida qarash mumkin. Yangidan tashkil etiluvchi korxonalar keyingi paytda
vujudga kelgan talabni, so'nggi texnologik yangilik va yutuqlarni ma'lum darajada
o'zida jamlaydi va amaliyotga joriy etadi. Shunga ko'ra, korxonalarning yangilanish
darajasi o'ziga xos ko'rsatkich hisoblanadi.Mamlakatimizdagi ushbu
ko'rsatkichning holatini tahlil qiladigan bo'lsak, uning kichik biznes korxonalaridagi
darajasi yirik korxonalarga nisbatan 2016-yilda 6,2 marta, 2020-yilda esa 6,9
marta yuqori bo'lganligini kuzatish mumkin. Ya'ni, aynan kichik biznes korxonalari
iqtisodiyotimizni modernizatsiyalashda o'z faolligini namoyon etmoqda.Eng
muhimi, kichik tadbirkorlik subyektlari qandaydir ko'rsatma yoki undovlar ostida
emas, balki iqtisodiyotdagi kon'yunkturani hisobga olgan holda erkin va mustaqil
tashkil etilyapti. Aynan shu holat iqtisodiyot tarmoqlarining umumiy ko'lamiga
o'ziga xos tuzatishlar kiritadi. Jumladan, 2017—2020-yillar davomida yangidan
tashkil etilgan kichik biznes korxonalarining eng katta salmog'i savdo (jami
korxonalarning 32 foizi), sanoat (21 foizi), qishloq, o'rmon va baliqchilik xo'jaligi

(12 foizi), qurilish (10 foizi), yashash va ovqatlanish (7 foizi) tarmoqlariga to'g'ri
keladi. Bu esa mamlakatimiz yetakchi tarmoq va sohalari o'rtasidagi maqbul
nisbatning shakllanishiga xizmat qiladi.
Yana bir jihati, kichik tadbirkorlik iqtisodiyotda raqobat muhitini shakllantirish,
uning moslashuvchanligini ta'minlashning muhim omili hamdir. Iqtisodiyotdagi
raqobat muhiti bu — turli mahsulot va xizmatlar ishlab chiqaruvchilari va
iste'molchilari o'rtasida qulay sharoitga erishish hamda erishishi ko'zda
tutilayotgan foyda yoki iqtisodiy nafni maksimallashtirish maqsadidagi iqtisodiy
bellashuv (kurash), deyish mumkin.
Iqtisodiyotda monopoliyalarning paydo bo'lishi va amal qilishi — bu obyektiv
jarayon. Ularni butunlay bartaraf etish imkoniyatdan tashqari holat hisoblanadi.
Ayrim hollarda davlatning monopoliyaga qarshi kurashi ham darhol o'zining etarli
samarasini bermasligi mumkin. Shu o'rinda yana kichik biznes subyektlari
yordamga keladi. Yangidan-yangi kichik ishlab chiqarish subyektlarini tashkil etish
va ularning rivojlanishi uchun yetarli shart-sharoitlarni yaratib berish orqali
bozordagi monopoliya darajasini pasaytirish mumkin.Bu esa о‘z navbatida
respublikamiz aholisining 60% dan ortig‘i qishloq joylarda yashashini hisobga
olsak, ushbu sohani rivojlantirish va taraqqiy etishini ta’minlash hozirgi kunda eng
muhim dolzarb ijtimoiy-iqtisodiy masala ekanligi yorqin namoyon bо‘ladi. Bu
borada barqaror iqtisodiy о‘sishini ta’minlashda kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni rivojlantirish borasida amalga oshirilgan ishlarning kо‘lamiga
qaramasdan bu sohada hali о‘z yechimini kutayotgan muammolar mavjud.
Jumladan iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlariga kichik biznesni rivojlantirishning
ilg‘or xorijiy tajribalarini tatbiq etish, ularining о‘ziga xos ilmiy-uslubiy asoslarini

о‘rganish, kelgusidagi istiqbolli rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqish hamda
tadbirkorlik subyektlarining iqtisodiy samaradorligini oshirishning tashqi va ichki
omillarini aniqlash lozim. Shu nuqtai nazardan, respublikamizda real sektor
tarmoqlarining barqaror iqtisodiy о‘sishini ta’minlashda kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik faoliyatini istiqboldagi izchil rivojlantirish yuzasidan ilmiy asoslangan
taklif va tavsiyalar ishlab chiqish bugungi kunning muhim va dolzarb masalalaridan
biri hisoblanadi.Kо‘plab xorijiy va mahalliy iqtisodchi olimlar kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikning mazmun mohiyati, uni rivojlantirishga ta’sir etuvchi
omillar, kichik biznes subyektlarining iqtisodiyotdagi о‘rni hamda ahamiyati
tо‘g‘risida ilmiy tadqiqotlar olib borilgan. Jumladan, V.Dolyaning “Ensiklopediya
biznesmena” lug‘atida «Tadbirkor degani yangi bir ishga qо‘l urish, uni bajarishga
kirishish, qandaydir kattaroq ishlarni amalga oshirishdir»-deb ta’rif berilgan bо‘lsa,
R.XizrichPiterslar “Tadbirkor, ya’ni о‘ylab ish kо‘ruvchi kishi - korxona ishini
yurgizishga moyil, qobiliyatli, katta hajmdagi ishlarga qо‘l ura oladigan, jasur,
chо‘rtkesar va bunday ishlarga botir bо‘lgan kishidir»-deb ataganlar. Rossiyalik
olimlardan A.G.Aganbegyan iqtisodiyotda kichik biznes subyektlarining
iqtisodiyotda mahsulotlar ishlab chiqaruvchi, boylik yaratuvchi va xizmat
kо‘rsatish sohalarini о‘z ichiga oladigan soha ekanligi ammo, unga moliya-kredit,
birja faoliyati kirmasligini ta’kidlagan bо‘lsa, A. Komov о‘zining “Russkoye
ekonomicheskoye obshestvo” jurnalida bergan ilmiy maqolasida kichik biznes
subyektlarini iqtisodiyotning yirik tarkibiy qismi ekanligi va uning rivojlanishida
kredit tizimining ahamiyati tо‘g‘risida fikr yuritgan. Umuman olganda, kishining
tadbirkorlik holati - bu tashabbuskorligi, novatorligi, manfaatdorligi, ishga eskicha
emas, yangicha yondashishdir.О‘zbekistonda kichik biznes korxonalarini barpo
etish orqali mustaqil xо‘jalik yurituvchi mulk egalari shakllandi. Kichik biznes

korxonalari bozor iqtisodiyotiga xos turli makroiqtisodiy shart-sharoitlar va
talablariga moslashishi imkoniyatlariga egaligi bilan ustuvor ahamiyatga ega.
Iqtisodiyotning turli tarmoqlarida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatini
rivojlantirish milliy iqtisodiyotimiz barqarorligini ta’minlashning muhim
makroiqtisodiy omillaridan biri hisoblanadi. Keyingi yillarda kichik biznes
taraqqiyoti natijasida ularning mamlakatda yaratilayotgan yalpi ichki mahsulot
salmog‘idagi ulushining ortib borayotganligi bilan izohlash mumkin.Mamlakat
iqtisodiyotini rivojlantirish dasturi doirasida iqtisodiy о‘sishni ta’minlash, yangi ish
о‘rinlarini tashkil qilish, bandlik muammosini hal etish, aholining daromadlari va
farovonligini oshirishda tobora muhim о‘rin tutayotgan kichik biznes va
Shuningdek, mazkur soha iste'mol bozoridagi talab va taklif muvozanatini tiklash
hamda ta'minlashda asosiy tomonlardan biridir. Hozir mamlakatimizda biron-bir
mahsulotning, xoh u oziq-ovqat tovarlari bo'lsin, xoh kiyim-kechak yoki uy-ro'zg'or
buyumlari bo'lsin, kuchli taqchilligining vujudga kelishidan xavfsirash holatlari
mavjud emas. Chunki, o'z faoliyat xususiyatiga ko'ra iste'moldagi ahamiyatsiz
o'zgarishga ham o'ta sezgirlik bilan e'tibor qaratuvchi kichik tadbirkorlar qisqa
muddat ichida bozordagi har qanday taqchillikka o'z munosabatlarini bildiradi.
Taqchilligi ortidan narxi ko'tarilgan mahsulotni dastlab boshqa hudud yoki chet
mamlakatlardan olib kelish, o'rta yoki uzoq muddatli davrda uning milliy ishlab
chiqarishini yo'lga qo'yish orqali bozordagi talab va taklif muvozanatini tiklashga
harakat qiladi.
Kichik biznesning yangi ish o'rinlarini yaratish, aholini ish bilan bandlik darajasini
oshirishdagi faolligi uning mamlakatimiz iqtisodiyotidagi yana bir ahamiyatli
jihatini namoyon etadi.

O'zbekiston mustaqillikka erishgunga qadar va uning dastlabki pallasida
iqtisodiyotdagi tarkibiy o'zgarishlar, milliy ishlab chiqarishning tashqi va ichki
talabga mos kelmasligi oqibatida mamlakatimizda muayyan darajada ishsizlik
vujudga kelgan edi. Shunisi e'tiborliki, mustaqil taraqqiyotning dastlabki pallasida
mazkur holat iqtisodiyotdagi ahamiyatli pasayish oqibatida kelib chiqqan tsiklik
ishsizlik ko'rinishida namoyon bo'lsa, hozirga kelib uning asosiy qismi mazmunan
ishchi kuchiga bo'lgan talab va taklifning tarkiban nomuvofiqligini ifodalovchi
tarkibiy ishsizlik hisoblanadi. Holbuki, mamlakatda ish o'rinlari yetishmovchiligi
to'g'risida so'z borgan bir vaqtda, tegishli malakadagi ishchilar etishmayotgan
sohalar ham mavjudligi namoyon bo'lmoqda.
Davlatimiz rahbari raisligida shu yilning 16-iyun kuni oliy ta'limni rivojlantirishning
ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlab o'tkazilgan yig'ilishda bugungi kunda xizmat
ko'rsatish sohasida 40 mingta, sanoatda 38 mingta, qurilishda 12 mingta, qishloq
xo'jaligida 10 mingta, aloqa va axborot texnologiyalarida 4 mingta oliy ma'lumot
talab etadigan bo'sh ish o'rinlari borligi, lekin bitiruvchilar son jihatidan ham,
malaka bo'yicha ham bu talabni qondira olmasligi ta'kidlandi. Shunga ko'ra, ishchi
kuchiga bo'lgan talab va taklifni o'zaro muvofiqlashtirish, yangi ish o'rinlarini
yaratish orqali ish bilan bandlik darajasini oshirishda kichik tadbirkorlik
sub'ektlarining salohiyatidan keng foydalanilmoqda.
Ma'lumotlardan ko'rinadiki, 2016—2020-yillarda mamlakatimizda kichik biznes va
xususiy tadbirkorlik iqtisodiyotdagi jami bandlarning to'rtdan uch qismidan
ko'prog'ini qamrab olgan bo'lib, bu hattoki jahondagi bir qator rivojlangan
mamlakatlar ko'rsatkichlaridan ham yuqori hisoblanadi.Kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikning yangi ish o'rinlari yaratish borasidagi imkoniyat va salohiyati

uning harakatchanligi, ko'lam jihatidan ixchamligi va yo'nalishni tez o'zgartira
olishi kabi xususiyatlari orqali namoyon bo'ladi. To'g'ri, mantiqan qaraganda, yirik
korxona kichik korxonaga nisbatan bir necha o'nlab, yuzlab, hattoki, minglab
marta ko'proq ishchilarni yollash orqali mutlaq ustunlikka ega bo'lishi mumkin.
Biroq, masalaning boshqa bir jihati mavjudki, yirik korxona o'z xodimlari tarkibini
bir marta to'ldirgandan so'ng, uning yangi ish o'rni yaratish imkoniyati keskin
qisqaradi yoki tugaydi. Kichik tadbirkorlik sub'ektlari esa, yaxlit soha sifatida
ozgina qo'shimcha daromad olish imkoniyati paydo bo'lgan joyda uzluksiz tarzda
va tezlik bilan yangidan-yangi ish o'rinlarini yaratishga harakat qiladi.
Mamlakatimizda bu borada, ayniqsa, mahalla instituti imkoniyatlaridan kengroq
foydalanishga e'tibor qaratilmoqda. 2021-yilning boshida Prezidentimiz
tomonidan iqtisodiy o'sishning qo'shimcha zaxiralarini topish va safarbar qilish
borasida “mahallabay” tizimini yo'lga qo'yish, har bir mahalladagi o'ziga xos
“o'sish nuqtalari”ni aniqlab, ularni rivojlantirish vazifasi belgilab berildi. Jumladan,
tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanish istagini bildirgan aholiga har tomonlama
amaliy yordam ko'rsatish, bo'sh bino va er uchastkalarini aniqlab, ulardan
samarali foydalanish choralarini ko'rish, mahallalardagi band bo'lmagan aholini
kasb-hunar va tadbirkorlik ko'nikmalariga o'rgatishni tashkil etish orqali ularning
bandligiga ko'maklashish kabi bir qator vazifalar qo'yildi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 28-apreldagi “2021-yilda yangi
ish o'rinlarini tashkil etish va aholi bandligiga ko'maklashish bo'yicha davlat
dasturi to'g'risida”gi qarori asosida joriy yilda doimiy yangi ish o'rinlarini tashkil
etishning yig'ma prognoz ko'rsatkichlariga binoan, jami tashkil etiladigan 457 127
nafar yangi ish o'rinlarining 209 507 nafari (deyarli 46 foizi) kichik biznes va

xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish hisobiga yaratilishi ham bu tarmoqqa
qaratilayotgan katta e'tibor ifodasidir.Odatda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
mamlakatdagi bandlik darajasini oshirish orqali aholi daromadlari darajasini
oshirishga bevosita va bilvosita ta'sir ko'rsatadi. Jumladan, kichik tadbirkorlik
sub'ektlarining xususiy daromadlari hamda ular tomonidan yollanma ishchilar
mehnatiga haq to'lash orqali aholi daromadlari bevosita oshirilsa, mustaqil
ravishda band bo'lishga imkon yaratish va rag'batlantirish, mol-mulk hamda
ijtimoiy transfertlardan olinadigan daromadlar uchun manba yaratishda ishtirok
etish orqali aholi daromadlari oshishiga bilvosita ta'sir etiladi.Yuqoridagi singari
ta'sir omillari natijasida mamlakatimizda aholi daromadlarining sezilarli o'sib
borishi kuzatilmoqda. Statistik ma'lumotlarga ko'ra, fuqarolarning nominal
umumiy daromadlari 2016-yildagi 151,7 trillion so'mdan 2020-yilda 401,5 trillion
so'mga qadar oshgan. Buning natijasida aholi jon boshiga nominal umumiy
daromadlar tegishli ravishda 4,8 million so'mdan 11,7 million so'mga
ko'tarildi.Yana bir ma'lumot, 2020-yilda aholi umumiy daromadlari hajmida kichik
tadbirkorlikdan olingan daromadlarning ulushi Jizzax, Buxoro, Xorazm
viloyatlarida eng yuqori darajani tashkil etgan. Qoraqalpog'iston Respublikasi,
Farg'ona, Navoiy viloyatlari hamda Toshkent shahrida esa yirik sanoat korxonalari
va tashkilotlardagi ish haqi ko'rinishidagi daromadlarning salmog'i yuqori, ekani
qayd etildi.Umuman olganda, ushbu yo'nalishning yurt taraqqiyotidagi sezilarli
ta'siri, bu borada erishilayotgan yutuqlar haqida ko'p va xo'p gapirish mumkin.
Eng muhimi, bugun mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotni ta'minlashning muhim yo'nalishi sifatida e'tibor
qaratilib, sohani yanada rivojlantirish bo'yicha manzilli va ta'sirchan chora-
tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bunga javoban, mazkur soha ham

iqtisodiyotimizning turli jabhalarida o'zining bunyodkorlik va yaratuvchanlik,
faollik va jo'shqinlik baxsh etuvchi xususiyatlarini namoyon etib, Yangi O'zbekiston
taraqqiyoti yo'lida xizmat qilyap
Rivojlanayotgan mamlakatlardagi tendensiyalarga qaralsa, ularning aksariyatida
O‘zbekistondagi kabi band aholining 50 foizidan ko‘prog’i kichik va o‘rta biznes
sektorida ishlaydi. Kichik va o‘rta biznes sektorining YIMga qo‘shayotgan hissasi
ham aksariyat rivojlanayotgan iqtisodlarda 50 foizdan ko‘p.Odatda rivojlangan va
rivojlanayotgan mamlakatlarda iqtisodiy o‘sishning asosiy garovlaridan biri kichik
va o‘rta biznes sektorining rivojlanishi hisoblanadi. Ular yangi ish o‘rinlari yaratgan
holda iqtisodiyotga sezilarli hissa qo‘shadi va bu orqali iqtisodiy o‘sishni samarali
qo‘llab-quvvatlaydi. Shunga qaramay, rivojlanayotgan mamlakatlarning
aksariyatida kichik va o‘rta bizneslarni barqaror rivojlantirish yo‘lida hal qilinishi
kerak bo‘lgan bir-birlarinikiga o‘xshash muammolarga duch keladi.Xususan, ichki
va tashqi bozorlarga chiqishdagi qiyinchiliklar, yangi innovatsiyalarni amaliyotga
kiritishning o‘ta murakkablashgan tizimi va inson kapitalining yetishmasligi, past
malaka darajasi kabi muammolar iqtisodiy rivojlanishning asosiy drayveriga
to‘sqinlik qiluvchi asosiy muammolar hisoblanadi.Yuqorida sanab o‘tilgan
muammolarni hal qilishda hamda kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish yo‘lida
mamlakatlar quyidagi yo‘nalishlarni hisobga olishlari kerak:Tadbirkorlik ruhini
mustahkamlash va ayollarga tegishli kichik va o‘rta biznes sektoridagi korxonalarni
qo‘llab-quvvatlash. Rivojlanayotgan iqtisodiyotga ega mamlakatlarda kichik va
o‘rta biznes ko‘pincha o‘sish o‘rniga omon qolishga e’tibor qaratib keladi va YIMga
kam qiymat keltiradigan sektorlarda ishlaydi. Ularning YIM va bandlikka
qo‘shadigan hissasini oshirish uchun tadbirkorlik ko‘nikmalarini oshirish muhim
ahamiyatga ega. Ko‘nikmalarni, moliyaviy savodxonlikni oshirish va kichik va o‘rta

biznes tadbirkorlari o‘rtasida gender farqini bartaraf etish uchun doimiy treninglar
zarurdir.“Yashil” iqtisodiyotga o‘tishni qo‘llab-quvvatlash. Rivojlanayotgan
iqtisodiyotga ega bo‘lgan ko‘plab davlatlar atrof-muhitga zarar yetkazadigan og‘ir
sanoat tarmoqlariga tayanishda davom etmoqda va zararli gazlarni hosil qilishni
qisqartirish bo‘yicha belgilangan maqsadlarga erishishda muammolarga duch
kelmoqda. Kichik va o‘rta biznes “yashil” iqtisodiyotga to‘liq o‘tishi uchun bunday
siyosatni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi va manfaatdor tomonlarning
birga ishlashi ta’minlanishi kerak.
Ayollarning kichik va o‘rta biznesdagi ishtirokini oshirish va kichik va o‘rta biznes
sektoridagi korxonalar uchun malaka oshirish imkoniyatlari va tadbirkorlikni
rag‘batlantirish. Tadbirkor inson kapitali kichik va o‘rta biznes innovatsiyalari va
iqtisodiyotni modernizatsiya qilish uchun juda muhimdir. Tadbirkorlarning
malakasini oshirish va ularga malakali ishchi kuchi yaratishni qo‘llab-quvvatlashda
moliyaviy savodxonlikka urg’u berib, ayollarning tadbirkorligi va malakasini
oshirishga e’tibor qaratish kerak.
Rivojlangan mamlakatlarning ham iqtisodiy o‘sishida kichik va o‘rta biznes katta
rol o‘ynagan. Masalan, 2021-yilda Germaniyada 3,2 mlnta firmalarining 99,3 foizi
kichik va o‘rta bizneslar bo‘lib, bu sektordagi band aholi umumiy band aholining
56 foizi, ya’ni 38,4 mlnni tashkil qiladi. Tadqiqotchilarning ta’kidlashicha,
Germaniyada kichik va o‘rta tadbirkorlik subyektlari Germaniya iqtisodiyotining
asosi hisoblanadi. Amerika Qo‘shma Shtatlarining “Silikon vodiysi”da tug‘ilgan
mashhur startaplar ham kichik biznes sifatida ish boshlagan.
2.1.O'zbekistonda kichik biznes funktsiyalari va vazifalari

O‘zbekistonda kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha ko‘plab ishlar
amalga oshirilmoqda. Bu yilgi Prezidentning tadbirkorlar bilan uchrashuvidan
so‘ng ham kompleks chora-tadbirlar dasturlari e’lon qilindi. Davlat rahbarining 4-
sentabrdagi qarorida kichik biznes loyihalarini qo‘llab-quvvatlash uchun 150 mln
dollar miqdorida kredit liniyasi ochilishi va kreditlar qulay shartlarda 7 yilgacha
muddatga ajratilishi belgilandi.
Kichik biznes loyihalarini qo‘llab-quvvatlash institutlarini takomillashtirish chora-
tadbirlar dasturi doirasida yangi tashkil etilgan Biznesni rivojlantirish banki
huzurida har bir hududda 14 ta kichik biznesga ko‘maklashish markazlarini tashkil
etish loyihasi ham amalga oshirilishi kerakligi ta’kidlangan. Ushbu markazlar
ayollar, nogiron shaxslar va yoshlar tomonidan boshqariladigan kichik biznes
subyektlariga zamonaviy texnologiyalarni joriy qilish, xodimlar malakasini oshirish
va mahsulotni realizatsiya qilishga amaliy yordam berishi kerakligi qarorda
keltirilgan.
Kichik va o‘rta biznesning “yashillikka” asoslangan ish tartibiga o‘tish doirasida
ham yuqoridagi Qarorda aniq ko‘rsatmalar berilgan. Ya’ni, tadbirkorlik faoliyatini
qo‘llab-quvvatlash davlat jamg‘armasi kichik va o‘rta tadbirkorlik subyektlarining
“yashil” va energiya samarador loyihalari bo‘yicha kompensatsiya va kafilliklar
ajratish tizimini yo‘lga qo‘yishi bir chora sifatida belgilangan. Yana bir chora
sifatida esa kichik va o‘rta tadbirkorlik subyektlarida yashil texnologiyalarni joriy
qilishni qo‘llab-quvvatlash uchun jamg’armaga xalqaro va xorijiy moliya
institutlaridan 100 million dollar miqdorida mablag‘lar jalb qilinishi kerakligi
ta’kidlangan.
1.Kichik biznes va tadbirkorlikning mohiyati va mazmuni.

Bozor iqtisodiyotida biznes va xususiy tadbirkorlik erkinligining ta’minlanganligi
iqtisodiy rivojlanishning muhim sharti hisoblanadi. Shu boisdan biznes va
tadbirkorlik funksiyasi, nazariyasi iqtisodiy nazariya fanida muhim o’rin tutadi.
XVIII asrdayog Fransuz iqtisodchisi R.Kantiolon, XIX asrda nemis klassik maktabi
vakillaridan I.Tyunen va G. Mangolf hamda amerikalik iqtisodchi F. Nayt
tadbirkorlik va tadbirkorlik faoliyatining xususiyatlarini tadqiq etganlar. R. Kantilon
tadbirkorlikning muhim xususiyati risk ekanligini asoslab bergan. Uning fikricha
tadbirkorni oldindan ko’ra bilish qobiliyatiga ega bo’lgan va risk qilishga qodir
bo’lgan, kelajakka intiluvchi, daromad olishdan umidvor bo’lgan va shu bilan birga
yo’qotish va zarar ko’rishga ham tayyor bo’lgan har qanday shaxs deb ta’riflagan.
XVIII - XIX asrlarda ijod qilgan R. Kantilon, Y.Tyunen, F.Kene, A.Smit, J.B. Sey
iqtisodchi olimlar tadbirkorlikni va biznes, shuningdek, tadbirkor va mulkdor
tushunchalarini aynan bir xil ma’noda izohlaganlar. Y.Shumpeter tadbirkor
faoliyatining quyidagi maqsadli motivlarni ko’rsatib bergan: xukmronlik, hokimiyat
va ta’sir doirasiga ega bo’lish extiyoji;- g’alabaga erishish ishtiyoqi, o’z-o’zini va
raqiblarini yengishga intilish;- ijod quvonchi.O’zbek olimlaridan I.E.Tursunov,
A.B.Qurbonov, F.F.Mamatovlar quyidagicha ta’rif berishadi: biznes va tadbirkorlik
bir-biri bilan uzviy bog’liq; bo’lib, bir xil ijtimoiy – iqtisodiy asoslarga va
tamoyillarga ega tushunchalardir. "O’zbekiston Respublikasida tadbirkorlik
to’g’risida"gi qonunda tadbirkorlikka quyidagicha ta’rif berilgan: "Tadbirkorlik –
mulkchilik subyektlarining foyda olish maqsadida tavakkal qilib va mulkiy
javobgarlik asosida, amaldagi qonunlar doirasida tashabbus bilan iqtisodiy
faoliyatko’rsatishidir". O’zbekiston Respublikasining "Tadbirkorlik faoliyati
erkinligining kafolatlari to’g’risida"gi qonun asosida biznes va tadbirkorlik faoliyati
tartibga solinadi. Ushbu qonunda ta’riflanishicha "tadbirkorlik (tadbirkorlik

faoliyati) – yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan mulkiy mas’uliyat ostida,
mavjud qonunlar doirasida, daromad (foyda) olish maqsadida, tahlika bilan
amalga oshiriladigan iqtisodiy faoliyatdir". Bu ta’rif ayni paytda biznesning ham
mohiyatini ochib beradigan ta’rifdir. Tadbirkorlik bu o’z mohiyatiga ko’ra inson
faoliyatining ko’p qirrali sohasi bo’lib, u yangilikni yaratish bilan bog’liq va san’at
turi kabi ijodiy jarayondir.Tadbirkorlikning mohiyatini, uning harakat va
imkoniyatlari doirasini yaxshiroq tushunib olish uchun, uning mohiyati va
iqtisodiyotdagi roliga bo’lgan qarashlar tizimi rivojini tashkiliy, siyosiy - iqtisodiy va
ijtimoiypsixologik jihatlar nuqtai nazaridan umumlashgan holda tahlil qilamiz.
O’zbek olimlaridan A.O’lmasov va N.To’xliyevning tadbirkorlikni "daromad
keltiradigan yoki naf beradigan xo’jalik faoliyati (kasb-kor, mashg’ulot) sohibkorlik-
tijorat ishlari bilan shug’ullanish, pul topish maqsadida biror ish bilan band
bo’lish" , "...tadbirkorlik - pul topish maqsadida mas’uliyatni zimmaga olgan holda
biron iqtisodiy faoliyat bilan shug’ullanish", deb ta’riflashgan.
Tadbirkor, ishbilarmon, biznesmenning ma’noviy-ma’rifiy saviyasi, bilim va
tajribasi, boshqa shaxsiy xususiyatlari, qobiliyatlari, imkoniyatlari va ishga doir
sifatlari tadbirkorlikning harakatlantiruvchi kuchi bo’ladi. Tadbirkorning ishga doir
sifatlari quyidagi tamoyillarga asoslanishi kerak: -birinchidan, bozorning tovar va
xizmatlar bilan ta’minlanish darajasini tahlil qilish yo’li bilan iqtisodiy xo’jalik
tizimida o’z o’rnini topishi; -ikkinchidan, shaxsiy ishlab chiqarish tuzilmasini
yaratishga tayyorlik qobiliyati; -uchinchidan, marketing tadqiqotlari natijalaridan
kelib chiqqan holda, dastlabki tadbirkorlik hisob-kitoblarini amalga oshirishi; -
to’rtinchidan, tadbirkorlik loyihasini amalga oshirishda rahbarlikni to’g’ri yo’lga
qo’yish qobiliyati; -beshinchidan, yangi texnik, texnologik g’oyani birinchi bo’lib
hayotga tatbiq etish hamda ushbu g’oyadan amalda foydalanish, undan qanday

yakuniy natija, mahsulot yoki xizmatlar olish mumkinligini tasavvur eta
olishi.Tadbirkorlik nazariyasining asoschisi Y.Shumpeter uchta asosiy motivni
ajratgan: -birinchidan, hokimlik qilish, hukmronlik, ta’sir qilishga ehtiyoj;-
ikkinchidan, aniq harakatlarni bajarish orqali erishish yehtimoli bo’lgan g’alabaga
iroda, muvaffaqqiyat sari harakat; -uchinchidan, mustaqil ish faoliyati beruvchi
ijodkorlik quvonchi. Ammo, Y.Shumpeter tomonidan taklif etilgan motivlashtirish
nazariyasi g’arbiy mamlakatlar tadbirkorlarining fikrlash uslubini aks ettiradi.
Tadbirkorlikning tarixiy tomirlariga ega O’zbekistonda tadbirkorlikning zamonaviy
haqiqatlarga asoslangan o’z motivi bo’lishi kerak. O’zbekistonda tadbirkorlik
faoliyati bir qator o’ziga xos alomat va xususiyatlar bilan birga bo’ladi.
Mamlakatimizda tadbirkorlikni motivlashtirish xususiyatlari quyidagi alomatlarga
ega: -o’z salohiyatini amalga oshirishga harakat qilish;- eng muhim, ijtimoiy va
iqtisodiy samara keltiruvchi g’oyalarni amalga oshirish istagi; -to’rachilik
tuzilmalari bilan bog’liqlikdan qochish, harakatlar erkinligi va faoliyat yuritish
jarayonida mustaqil bo’lish; -qiziqarli ish bilan mustaqil va erkin shug’ullanish; -
o’zining ijtimoiy maqomi va obrusini oshirishga intilish hamda o’ziga va o’z
yaqinlariga munosib turmush sharoitlarini ta’minlash.«Tadbirkorlik» tushunchasi
tadbirkorning ensiklopedik lug’atida quyidagicha ta’riflanadi: Tadbirkorlik – (ingl.
interprise) shaxsiy daromad, foyda olishga qaratilgan fuqarolarning mustaqil
faoliyati. Bu faoliyat o’z nomidan, o’z mulkiy mas’uliyati va yuridik shaxsning
yuridik mas’uliyati evaziga amalga oshiriladi. Tadbirkor (frn. yentrepreneur) qonun
tomonidan ta’qiqlanmagan barcha xo’jalik faoliyati, shu jumladan, vositachilik,
sotish, sotib olish, maslahat berish, qimmatbaho qog’ozlar bilan ish olib borish
bilan shug’ullanishi mumkin.
2.2.Kichik iqtisodiyotni tasniflash ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati.

Mustaqillikka erishilgan dastlabki yillardan kichik biznesni rivojlantirishga
mamlakatimiz iqtisodiy salohiyatini yuksaltiruvchi muhim sohalardan biri sifatida
alohida e’tibor qaratilib kelinmoqda. Prezidentimiz mustaqil taraqqiyot davrining
boshidanoq kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish biz uchun muhim
vazifa bo’lib qolishini alohida ko’rsatib berganlar. Bunda, iqtisodiyotning mazkur
sohasi uch asosiy masalani hal etishi kerakligiga alohida urg’u berib o’tilgan.
Birinchidan, yaqin 5-10 yil ichida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari
mamlakat yalpi ichki mahsulotining 50-60 foiziga yaqinini ishlab chiqarishi kerak.
Ikkinchidan, ular aholi bandligi va daromadlari o’sishining eng muhim manbai
bo’lmog’i zarur. Uchinchi masala – mulkdorlar sinfini mamlakatdagi siyosiy,
iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikni taminlaydigan asosiy kuch sifatida shakllantirish
zarur1. Mazkur vazifalardan kelib chiqan holda, mamlakatimizda amalga
oshirilgan iqtisodiy islohotlar orqali eng avvalo iqtisodiy manfaatlarni ro’yobga
chiqarishning muhim vositasi hisoblangan mulkchilik munosabat larini mazmunan
o’zgartirishga harakat qilindi. Rejali iqtisodiyot sharoitida asosan davlat mulki
monopoliyasining hukmronligi va bu munosabatlarga o’ta rasmiyatchilik bilan
yondashuv mulkchilik munosabatlarining samaradorligini deyarli yo’qqa chiqargan
edi. Shunga ko’ra, mamlakatimizda amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlarning
markaziy yo’nalishi ko’p ukladli iqtisodiyotni yaratish, o’rta mulkdorlar sinfini
shakllantirish muammolariga qaratildi. Iqtisodiyot nodavlat sektorining
shakllanishida mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish
jarayonlarining ta’siri ahamiyatli bo’ldi. Bu boradagi islohotlarning maqsadga
yo’naltirilganligi, har tomonlama asoslanganligi va izchilligini ta’minlash
maqsadida hukumat darajasida mulkni davlat tasarufidan chiqarish va

xususiylashtirish dasturi ishlab chiqilib, iqtisodiyotning barcha tarmoq va
sohalarida bosqichma-bosqich amalga oshirildi.
Ma’lumki, tadbirkorlikning rivojiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan jihat –
bu ularning qimmatli vaqtlarini olib, o’zining murakkabligi va takroriyligi bilan
noxush taassurot paydo qiladigan moliyaviy, statistik va boshqa turdagi
hisobotlarni topshirish jarayoni hisoblanadi. Aynan mana shu jarayonning
tadbirkorlik faoliyatiga salbiy ta’sirini kamaytirish va tartibga solish maqsadida
qabul qilingan O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 15 iyuldagi PQ-
100-sonli «Tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan taqdim etiladigan hisobot tizimini
takomillashtirish va uni noqonuniy talab etganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish
to’g’risida»gi Qarori mamlakatimizdagi tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan taqdim
etiladigan hisobot tizimini ham soddalashtirish, ham takomillashtirish imkonini
berdi. Xususan, 2005 yil 1 iyuldan boshlab mikrofirmalar va kichik korxonalar
tomonidan soliqlar, yig’imlar, ajratmalar hamda boshqa majburiy to’lovlar
bo’yicha barcha hisobkitoblarni davlat soliq xizmati organlariga har oyda taqdim
etishdan har chorakda taqdim etishga o’tkazildi. Shuningdek, mikrofirma va kichik
korxonalar tomonidan moliyaviy va statistik hisobotlarning ayrim shakllarini
(masalan, buxgalteriya balansidan iborat moliyaviy hisobot, moliyaviy natijalar
to’g’risidagi hisobot, debitorlik va kreditorlik qarzlari to’g’risidagi ma’lumotnoma)
yilda bir marta, statistik hisobotni – hisobot turlariga qarab har chorakda yoki har
yilda bir marta taqdim etish tartibi belgilab berildi.Jahon iqtisodiyoti rivojlanishi
shuni ko’rsatmoqdaki, mamlakat iqtisodiyotida kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik sohasi iqtisodiyot va ijtimoiy hayotda mavjud bo’lgan juda ko’p
muammolarni hal etmoqda. Chunki kichik biznes va xususiy tadbirkorlik bozor
iqtisodiyotining ajralmas qismidir. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik uchun

iqtisodiyotdagi o’zgarishlarga tez moslashuvchanlik va safarbarlik hamda yuqori
samaradorlik, eng muhimi bu faoliyatni iqtisodiyotning barcha sohalarida tashkil
etish mumkinligi kabi belgilar xosdir. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning
keltirilgan ustunliklari milliy iqtisodiyot rivojlanishini rag’batlantiruvchi omil
hisoblanadi. Shuning uchun har bir davlat ushbu sohani rivojlantirishni izchil
qo’llab-quvvatlashi shartdir.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning iqtisodiyotdagi roli va ahamiyatini
aniqlashda iqtisodiyot iqtisodiy yoki ijtimoiy nuqtai nazardan o’rganiladi. Ammo
bu sohani ko’proq iqtisodiy tomondan o’rganish ahamiyatliroqdir. Jahon tarixida
kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning mamlakat iqtisodiyotidagi roli va
ahamiyati quyidagi ko’rsatkichlar tizimi orqali belgilanadi:
– kichik biznesning mamlakat YaIMdagi ulushi;
– kichik biznesning mamlakat milliy daromadidagi ulushi;
– kichik biznes sohasida band bo’lganlar ulushi;
– kichik biznesning eksport xajmidagi ulushi;
– jami soliqlar miqdorida kichik biznesdan keladigan soliqlarning ulushi;
– aholi daromadlari tarkibida kichik biznesdan olinayotgan daromadlarning ulushi.
Ushbu ko’rsatkichlar ahamiyati ortib borishi bilan kichik biznesning iqtisodiyotdagi
roli ortib boradi. Masalan, AQShda real daromadlarning 35foizi, band
bo’lganlarning 54foizi, 45foiz aktivlar va YaIMning 52foizi, Evropa Ittifoqi
mamlakatlarida band bo’lganlarning 70foizi, YaIMning 67foizi, Yaponiyada 55foizi
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ulushiga to’g’ri keladi.

Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va
erkinlashtirishga katta e’tibor berilishi natijasida uning YaIMdagi ulushi 56,7foizga
etdi yoki 2000 yilga nisbatan 1,8 barobar oshdi, aholi daromadlari tarkibida
tadbirkorlikdan olinayotgan daromadlar 2010 yildagi 47,1foizdan 52foizgacha
oshdi. Ish bilan band jami aholining 77foizdan oshig’i ushbu sohada mehnat
qilmoqda.
Umuman olganda mamlakatimizda ishbilarmonlik muhitini yaxshilash borasida
olib borilayotgan ishlar xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning reytingida o’z ifodasini
topmoqda. Jumladan, 2015 yil oktyabr oyida Jahon bankining «Biznes yuritish»
reytingiga ko’ra, O’zbekiston bir yilning o’zida 16 pog’onaga ko’tarilib, 87-o’rinni,
«yangi biznesni qo’llab-quvvatlash» mezoni bo’yicha jahonda 42-o’rinni, tuzilgan
shartnomalar ijrosini ta’minlash bo’yicha 32-o’rinni, «Kichik biznes sub’ektlariga
kredit berish» deb nomlangan ko’rsatkich bo’yicha so’nggi uch yil ichida 154-
o’rindan 42-o’ringa ko’tarildi va o’tgan yilning o’zida reytingini 63 pozitsiyaga
yaxshiladi.
O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning
faoliyat samaradorligi natijalariga ko’ra, YaIMda kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikning ulushi o’rtacha 60 foizni tashkil etgan. Sanoat sohasida, 2015
yilda 40,6 foizni tashkil etgan bo’lsa, ushbu ko’rsatkich 2020 yilga kelib, 27,5 foizga
tushgan. Qurilish sohasida esa, tadbirkorlikning ulushi barqaror o’sish
tendinsiyasiga ega. Tahlil natijalariga muvofiq 2015 yilda qurilish sohasida kichik
biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi, 66,7 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2017-
2020 yillarda mamlakatimizda qurilish sohasini qo’llab-quvvatlashga yo’naltirilgan
chora-tadbirlar ta’sirida ushbu sohada tadbirkorlining ulushi o’rtacha 74 foizni

tashkil etgan. Sohaning bandlikni ta’minlashdagi ulushi ham ijobiy ahamiyatga
ega. Ayniqsa, bugungi kunda mehnatga faol aholining qariyb 74 foizini mazkur
sohada faoliyat olib borayotganligi fikrimizni asoslash uchun xizmat qiladi. Tashqi
savdo faoliyatida ham tadbirkorlikning ulushini alohida qayd etish maqsadga
muvofiq. Ammo, 2020 yillar natijalariga muvofiq tadbirkorlikning tashqi savdo
hajmidagi ulushida eksport va import
Ushbu tahlil natijalariga asoslangan holda aytish mumkinki, tadbirkorlik
faoliyatining rivojlanishi ko’plab omillar ta’siriga bog’liq. Ayniqsa, bu holat
tadbirkorlik faoliyatini rivojlkantirishning hududiy jihatlarga bog’liq ekanligini
asoslash uchun xizmat qiladi. Tadbirkorlik faoliyatini 2020 yilda hududiy rivojlanish
ko’rsatkichlariga muvofiq, 2020 yilning yanvar-dekabrida kichik tadbirkorlikning
YaIMdagi ulushi 53,9 foiz ni tashkil qildi. YaIMning o‘tgan yilga nisbatan pasayishi
yirik korxonalar ulushining oshishi bilan izohlanadi. Hududlar bo‘yicha kichik
tadbirkorlikning YaHMdagi ulushining eng yuqori ko‘rsatkichi Jizzax (82,7 foiz),
Surxondaryo (77,1 foiz), Xorazm (75,3 foiz), Buxoro (74,7 foiz) va Samarqand
viloyatlariga (73,9 foiz) to‘g‘ri keldi. Navoiy viloyatida ushbu ko‘rsatkich eng past
bo‘lib - 25,5 foizga teng.
Hududlar kesimida tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish borasida keskin
tafovvutlarning vujudga kelishi, hududlarda investitsiya loyihalar samadorligining
pasayishi, import hajmining ortishi, ichki bozorni xorijiy xom ashyolarga
tayanillgan holda ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan to’ldirishiga ta’sir ko’rsatadi.
Bu esa respublikada milliy ishlab chiqarishning yanada rivojlanishi, korxonalarning
iqtisodiy o’sishi, ishbilarmonlik, muhtining tashkiliy tizimini mavjud imkoniyatlar
samarasini oshirishga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.Kichik biznesning rivojlanishi

davlat tomonidan qo’llab-quvvatlanayotgan bugungi kunda uning samarali
faoliyat ko’rsatishini ta’minlash, innovatsion taraqqiyot talablari bo’yicha barqaror
iqtisodiy rivojlantirish yuzasidan foydalanilmayotgan imkoniyatlar hali katta. Bu
borada rivojlangan va rivojlanayotgan xorijiy mamlakatlarning boy tajribasini
o’rganish muhim ahamiyat kasb etadi. AQShda kichik biznes Buyuk Depressiya
davrida rivojlandi. Shu sababli uning darajasi barqaror tarzda yuqoriligicha
qolmoqda.Hozirda ayrim mamlakatlarda ishlab chiqarila boshlanayotgan davlat
dasturlari AQShda 1932 yildayoq ishlab chiqilgan. Shu bilan bir vaqtda Buyuk
Depressiya davridan keyin davlat tomonidan urush oqibatida aziyat chekkan kichik
korxonalarni subsidiyalash boshlandi. Ayni paytda aynan kichik biznes o’zining
muhim ijtimoiy ahamiyatini qayd etgan holda AQSh da yangi ishchi o’rinlar
yaratishni ta’minladi.1953 yilda AQShda Federal Agentlik AQSh kichik biznes
ishlari bo’yicha maxsus Ma’muriyat tuzilib, o’sha kundan boshlab hozirgacha
mazkur agentlik kichik biznes manfaatlarini davlat darajasida himoya qilmoqda.
Ushbu tashkilot filiallaribarcha yirik shaharlarda joylashgan, shu tariqakichik
biznesni qo’llab-quvvatlash siyosati AQShning asosiy iqtisodiy markazlarigagina
emas, balki barcha shtatlarga tarqalmoqda.
Kichik biznes va uning filiallari ishlari bo’yicha asosiy vazifalar quyidagilardan
iborat:
– biznes uchun kredit olishda yordam;
– AQSh da kichik biznesni texnika va axborotlar bilan ta’minlashda qo’llab-
quvvatlash;
– biznes uchun kreditlar bo’yicha kafolatlar taqdim qilish;

– o’z byudjeti mablag’lari hisobiga kichik biznesni bevosita subsidiyalash va
kreditlash1.
AQSh da kichik biznesni aniqlaydigan mezonlar tizimi puxta ishlab chiqilgan. Bu
mezonlar kichik korxonalar va ular ishlayotgan tarmoqlarning faoliyat turiga
bog’liq. Bir soha korxonalarida ishlovchilar soni belgilovchi hisoblansa,
boshqalarida oborot va foyda shunday hisoblanadi.
Kichik biznes korxonalariga nisbatan huquqiy qonunchilikni saqlash uchun Federal
agentlik kabi maxsus Advokatlik bo’limi tuzilib, u sud va Kongressdagi biznes
manfaatlarini yoqlamoqda. AQSh hukumati o’zining iqtisodiyotni rivojlantirish
kontseptsiyasida kichik biznesga asosiy rol
beradi. AQSh hukumati vazirlarining ma’ruzalarida kichik biznes butun
iqtisodiyotni sog’lomlashtirishning muhim dastagi ekanligi muntazam yoritilib
kelinmoqda. Bu erda AQShda kichik biznesni rivojlantirishdagi tafovutlar yaqqol
kuzatilmoqda. AQShda ancha ilgari kichik biznes davlat darajasida iqtisodiyotning
ustuvor yo’nalishi hisoblangan. Kichik biznes turli dasturlarini yaratishdagi AQSh
tajribasi juda qimmatlidir, chunki barcha dasturlar haqqoniy ishlamoqda, ularni
amalga oshirishning aniq mexanizmlari ko’zda tutilgan.
Ispaniyada kichik biznes XX asrning 70-yillarida shakllandi va faol rivojlana
boshladi. Kichik biznes rivojlanishining yuqori darajasi tufayli yuqori iqtisodiy
ko’rsatkichlarga erishildi. Kichik korxonalar mamlakatni ishsizlik muammosidan
holi qilishda yordam berdi, umumiy yuksalishga xizmat qildi. Ispaniya kichik
biznesining ayrim tarmoqlardagi salmog’i 80foizgacha (qishloq xo’jaligida) etadi,
qolgan tarmoqlarda (qurilish, sanoat, kemasozlik) o’rtacha 25-30foizni tashkil
qiladi. Kichik biznes korxonalarining asosiy tarmoqlari, birinchi navbatda,

agrosanoat majmuasi, qora va rangli metallurgiya, oziq-ovqat sanoati
(mahsulotlar, qandolatchilik, vinochilik mahsulotlari), qurilish, turizm va h.k.
hisoblanadi. Ispaniyada katta miqdorda kichik biznesni qo’llab-quvvatlash va
rivojlantirish dasturlari ishlab chiqilgan.
Ispaniya hukumatining asosiy e’tibori mamlakat uchun katta ijtimoiy ahamiyatga
molik bo’lgan, aholining ijtimoiy nochor qatlamlari (talabalar, ayollar, muxojirlar
va h.k.) uchun ishchi o’rinlari yaratadigan, kam taraqqiy etgan mintaqalar va
tumanlarning yuksalishiga yordam beradigan kichik biznes korxonalariga qaratildi.
Bundan tashqari, Ispaniya hukumati fan sig’imli tarmoqlar, innovatsion
texnologiyalarni ularning ichki bozorni rivojlantirish uchun ham, xalqaro iqtisodiy
hamkorlik uchun ham katta ahamiyatini anglagan holda rivojlantirishga alohida
urg’u bermoqda. Evropa dasturlari kichik biznesni rivojlantirish dasturlarining
katta hissasini egallaydi. Ular Evropaning ko’pgina mamlakatlari, xususan,
Germaniya, Frantsiya, Buyuk Britaniyaga tarqaldi. Ispaniyada davlat tarafidan
kichik biznesni qo’llab-quvvatlash uchun ko’plab tashkilotlar va fondlar
rag’batlantiriladi. Bu tashkilotlarni nafaqat Ispaniya hududida, balki Yevropa
Ittifoqining boshqa mamlakatlarida kuzatish mumkin. Ularning kichik biznesga
ko’maklashish sohasida amal qiladigan jamiyatning ikkita ommaviy va samarali
guruhlarini ajratish mumkin. Birinchi guruhni o’zaro kafolatlash jamiyatlari tashkil
qiladi. Bu tashkilotlar kreditlar berishda kreditorlar oldidagi kafolatlangan
majburiyatlarni ta’minlaydi, xususan, garov ta’minoti sifatida mulk taqdim
qiladilar yoki kafillar sifatida chiqadilar.
Ikkinchi guruhga o’zaro moliyalashtirish jamiyatlari kiradi. Bu jamiyatlar bevosita
kichik korxonalarni moliyalashtirish, investitsiyalash, subsidiyalash bilan

shug’ullanadi. Bunday jamiyatlardan biri Ispaniyada rasmiy kreditlash Davlat
instituti hisoblanadi. Shu kabi Ispaniyaning har bir shahrida o’z filiallariga ega
bo’lgan kichik biznes assotsiatsiyasi va savdo-sanoat palatasi kabi kichik biznes
manfaatlarini qo’llaydigan qator tashkilotlar amal qilmoqda. Ispaniyada
byurokratiyaning past darajada ekanligini kichik biznes rivojlanishining ijobiy omili
sifatida keltirish mumkin. Korxonalarni ro’yxatga olish, litsenziya olish –bularning
hammasini amaldorlar tomonidan hech qanday qog’ozbozliklarsiz 24 soat ichida
bajarish mumkin2. Vaholanki, buni mamlakat norezidentlari ham amalga
oshirishlari mumkin. Yevropa Ittifoqining har bir mamlakatida shunday qulay
sharoitlar amal qilmoqda. Shunday qilib, hatto xorijlik fuqarolar ham kichik biznes
sohasini rivojlantirmoqdalar. Shubhasiz, bularning hammasi kichik tadbirkorlik va
kichik biznesning rivojlanishi uchun qulay muhitni yaratadi.
Germaniyada kichik biznes iqtisodiyotning faol rivojlanayotgan sohalaridan biri
hisoblanadi. Kichik biznes korxonalarini moliyaviy va texnologik qo’llab-quvvatlash
hokimiyatning barcha bo’g’inlarida amalga oshirilmoqda. Germaniyada kichik
biznesning rivojiga ko’maklashish dasturlari qator rivojlangan mamlakatlar kabi,
eng avvalo, ishlab chiqarishning fan sig’imli tarmoqlarini ustuvor qo’llab-
quvvatlashni ham ko’zda tutadi. Davlat moliyalashtirish organlari tomonidan
kichik biznesni imtiyozli kreditlash quyidagi yo’nalishlarni o’z ichiga oladi:
– innovatsion faoliyatga yo’naltirilgan kichik va o’rta korxonalarni kreditlash;
– atrof-muhit muhofazasi bilan bog’liq qulay ekologik vaziyatni saqlash va
yaxshilashga qaratilgan loyihalarni kreditlash; Germaniyaning qoloq iqtisodiy
mintaqalarini rivojlantirishda qatnashadigan kichik biznesni kreditlash;– qurilish va
turar joy muammolari bilan shug’ullanadigan korxonalarni kreditlash;– ishlab

chiqarishni tubdan modernizatsiyalashga muhtoj ma’lum tarmoqlarda band
korxonalarni loyihali moliyalashtirish.Quyidagilar Germaniyada kichik va o’rta
biznesni rivojlantirishning asosiy dasturlari hisoblanadi:– «Kichik va o’rta biznes
korxonalariga nisbatan ilmiy-texnika siyosatini rivojlantirish kontseptsiyasi»;– «O’z
ishini ochish uchun jamg’armalarni rag’batlantirish»dasturi.Birinchi dastur
Germaniyada kichik biznesni moliyalashtirishni ta’minlaydi, ikkinchisi «start-up»3
loyihalari deb nomlanib, o’z biznesini ochishga ko’maklashadi. Ixtisos-lashgan
davlat organi – bevosita federal hukumatga bo’ysunadigan tiklash bo’yicha Kredit
kengashi yuqorida ko’rsatilgan dasturlarning amalga oshirilishini nazorat qiladi va
ularning bajarilish mexanizmini ta’minlaydi.Federal dasturlarni amalga oshirish
doirasida biznes uchun imtiyozli sharoitlarda kreditlar taqdim qilinadi. Mazkur
shartlar past foiz stavkasi (5-8foiz) va kreditlashning uzoq muddatlarini (5-15 yil)
ko’zda tutadi. Germaniyada kichik biznes o’ziga xoslikka va rivojlanish tarixiga ega
ekanligini qayd etish lozim. Xususan, kapitalizm vujudga kelgan davrdayoq birinchi
yirik tadbirkorlar guruhlari paydo bo’lishi bilan savdo-sanoat palatalari tuzishni
boshladilar. Ular ishlab chiqarish va savdoni rivojlantirish sohasidagi hamkorlik
bo’yicha birinchi birlashma va uyushmalar hisoblanadi.
Hozirgi paytda savdo-sanoat palatalari davlat organla
Iqtisodiyot - bu odamlar jamiyati, muayyan, cheklangan resurslardan foydalanib,
kerakli mahsulot yoki xizmatlami ishlab chiqish, odamlar guruhlari o‘rtasida
taqsimotiga aytiladi.«Korxona iqtisodiyoti» - iqtisodiy fanlaming tarkibiy qismi
bo‘lib, bozor strukturalari faoliyatining amaliy shakllari va nazariy asoslari hamda
iqtisodiy faoliyat subyektlarining o‘zaro aloqalari mexanizmini o‘rganishga
qaratilgan.Korxona iqtisodiyoti - har qanday yuqorida keltirilgan vazifalaming

ayrim korxona chegarasida hal etilishi haqidagi fan.Xulosa qilib aytadigan bо‘lsak,
innovatsion tadbirkorlik bilan shug’ullanayotgan va ishlab chiqarish jarayoniga
xorij tajribasini qo’llab, yangiliklar joriy etilgan zamonaviy korxonalarda, an’anaviy
korxonalarгa nisbatan ish haqi 2-3 barobar, ish unumdorligi 2 barobar oshganligi,
ayniqsa ishchi xizmatchilar turmush darajasining ilgariga nisbatan sifati va
farovonligi ta’minlanayotganligi bugungi innovatsion iqtisodiy islohotlarining
ijobiy tomonlarini ko‘rsatmoqda.

Xulosa
xulosa qilish mumkinki, kichik va o‘rta biznes mamlakatning iqtisodiy
rivojlanishida katta ahamiyatga ega va shuni hisobga olgan holda davlat idoralari,
xalqaro tashkilotlar va umuman manfaatdor tomonlar kichik va o‘rta biznesning
rivojlanishini jadallashtirish uchun birga ishlashlari kerak. Inson salohiyatini
oshirish, ayniqsa ayollarning va yoshlarning biznes loyihalarini qo‘llab-quvvatlash
yanada barqaror iqtisodiyotni yaratishda muhim omil hisoblanadi. Xususiy sektor
va davlat o‘rtasidagi hamkorlik kichik va o‘rta biznes orqali ilg'or tajribalarni
namoyon etishda, barqaror va inklyuziv iqtisodiy muhitni yaratishda juda muhim
hisoblanadi.Korxona iqtisodiyoti» - iqtisodiy fanlaming tarkibiy qismi bo‘lib, bozor
strukturalari faoliyatining amaliy shakllari va nazariy asoslari hamda iqtisodiy
faoliyat subyektlarining o‘zaro aloqalari mexanizmini Iqtisodiyot - bu odamlar

jamiyati, muayyan, cheklangan resurslardan foydalanib, kerakli mahsulot yoki
xizmatlami ishlab chiqish, odamlar guruhlari o‘rtasida taqsimotiga
aytiladi.«Korxona iqtisodiyoti» - iqtisodiy fanlaming tarkibiy qismi bo‘lib, bozor
strukturalari faoliyatining amaliy shakllari va nazariy asoslari hamda iqtisodiy
faoliyat subyektlarining o‘zaro aloqalari mexanizmini o‘rganishga
qaratilgan.Korxona iqtisodiyoti - har qanday yuqorida keltirilgan vazifalaming
ayrim korxona chegarasida hal etilishi haqidagi fan.Xulosa qilib aytadigan bо‘lsak,
innovatsion tadbirkorlik bilan shug’ullanayotgan va ishlab chiqarish jarayoniga
xorij tajribasini qo’llab, yangiliklar joriy etilgan zamonaviy korxonalarda, an’anaviy
korxonalarгa nisbatan ish haqi 2-3 barobar, ish unumdorligi 2 barobar oshganligi,
ayniqsa ishchi xizmatchilar turmush darajasining ilgariga nisbatan sifati va
farovonligi ta’minlanayotganligi bugungi innovatsion iqtisodiy islohotlarining
ijobiy tomonlarini ko‘rsatmoqda.o‘rganishga qaratilgan.Korxona iqtisodiyoti - har
qanday yuqorida keltirilgan vazifalaming ayrim korxona chegarasida hal etilishi
haqidagi fan.Xulosa qilib aytadigan bо‘lsak, innovatsion tadbirkorlik bilan
shug’ullanayotgan va ishlab chiqarish jarayoniga xorij tajribasini qo’llab, yangiliklar
joriy etilgan zamonaviy korxonalarda, an’anaviy korxonalarгa nisbatan ish haqi 2-3
barobar, ish unumdorligi 2 barobar oshganligi, ayniqsa ishchi xizmatchilar
turmush darajasining ilgariga nisbatan sifati va farovonligi ta’minlanayotganligi
bugungi innovatsion iqtisodiy islohotlarining ijobiy tomonlarini ko‘rsatmoqda.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. T.:2017
2.O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2020 y., 4—6-son,
3.O’zbekiston Respublikasi qonuni. Raqobat to’g’risida. 2022yil 6 yanvar.
4.O’zbekiston Respublikasining Prezdentining 2019– yil 2 fevraldagi “Ish haqi,
pensiya, nafaqa va stependiyalar to’lash mexanizimini takomillashtrishga doir
chora-tadbirlar to’g’risidagi” PF-2753-sonli karori 5.O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2023-yil 2-dekabrdagi "O’zbekiston Respublikasining turizm
sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida”gi farmoni.
6.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2023-yil 10-maydagi “Davlat
mulkidan samarali foydalanish va davlat organlarini turar joylarbilan ta’minlash
to’g’risida” gi F-273-sonli farmoyishi 7.SH.M.Mirziyoyev ,,Milliy taraqqiyot
yo’limizni qa’tiyat bilan davom ettirib,yangi bosqichga ko’taramiz’’

8.,,Erkin va farovon,demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpoetamiz’’,
Sh.M.Mirziyoyev,O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali
marosimidagi nutq.
9.O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning mamlakatimizni 2016-
yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017-yilga
mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustivor yo’nalishlariga
bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi.
Internet saytlari
1. http://ww.gov.uz
2. http://ww.bank.uz
3.ww.ziyonet.uz
4.ww.STAT.uz
5. ww.lex.uz

Kichik va o’rta biznesni qo’llab quvvatlash shartnoma munosabatlari

Sotib olish