Klaviatura va sichqoncha bilan ishlash ko'nikmalari mavzusini o'qitish metodikasi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY  TA’LIM, FAN  VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________                          Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20   y.                             “_____” ____________20   y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI 
Mavzu:________________ 
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___ Mavzu: Klaviatura va sichqoncha bilan ishlash ko'nikmalari mavzusini o'qitish
metodikasi.
Reja
Kirish
I-bob.   Klaviatura va sichqoncha  haqida umumiy ma’lumotlar
1.1.Klaviatura va ularning turlari haqida umumiy ma’lumot
1.2. Sichqoncha  haqida umumiy ma’lumotlar
II-bob. Klaviatura va sichqoncha bilan ishlash ko'nikmalari mavzusini o'qitish 
metodikasi.
2.1.  Klaviatura bilan ishlash ko’nikmasini xosil qilishni  o'qitish metodikasi.    
2.2. Sichqoncha bilan ishlash ko'nikmalari o'qitish metodikasi.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish
Hozirgi kunda kompyuter olami juda katta tezlik bilan rivojlanib bormoqda. Bunga
juda   ko'p   sabablar   bor.   Eng   asosiy   sabablardan   biri   bu-kompyuter   orqali   inson tomonidan   bajariladigan   ishlarning   deyarli   barchasi   bajarilmoqda.   Nafaqat
bajarilmoqda,   balki   osonlik   va   tez   bajarilmoqda.   Undan   tashqari   maromiga
yetkazilib,   ishlar   bitkazilmoqda.   Bu   ishlarni   bajarishda,   kompyuter   bir   o'zi   emas,
balki kompyuterga ulanadigan  periferik qurilmalar  yordamida amalga oshirmoqda.
Periferik qurilma  bu – kompyuterga tashqi tomondan ulanib, uning imkoniyatlarini
kengaytiradigan   qurilmalarga   aytiladi.   Bu   qurilmalar   qo'shimcha   qurilmalar   ham
deyiladi,   ularsiz   ham   kompyuter   o'zining   asosiy   ishlarini   amalga   oshiraveradi.
Periferik   qurilmalar   faqatgina   qo'shimcha   ishlarni   amalga   oshiradi.   Periferik
qurilmalar   kompyuterga   ma'lum   bir   portlar   yoki   simsiz   ulanishi   mumkin.   Misol
uchun,   USB,   LPT,   COM   portlar   orqali   yoki   simsiz   aloqa   orqali,   ya'ni   wi-fi,
Bluetooth   va  hakazolar   orqali.  Kompyuter   tizim   blok( системный   блок ),   monitor
va klaviaturadan   tashkil topgan. Bu qurilmalarning birortasi bo'lmasa kompyuterni
ishlatib bo'lmaydi(ya'ni temir sifatida topshirib yuborish ham mumkin). Ko'pchilik
bu ro'yxatga sichqonchani(m ы shka) ham kiritishadi, lekin u siz ham kompyuterni
ishlatish mumkin-ku. Tizim bloki ichidagi narsalar ( ОЗУ , vinchester, protsessor,..)
umumiy   holda   uning   ichiga   kirib   ketadi.   Qolgan   barcha   qurilmalar   periferik
qurilmalardir.   Periferik   qurilmalarning   soni   ko'pligi   uchun,   ularni   bir   necha
guruhlarga bo'lib o'rganiladi.
Kiritish   qurilmalari.   Bu   qurilmalar   biror   narsa(rasm,   yozuv,   komanda,   video,
ovoz)larni   kompyuterga   kiritish   uchun   ishlatiladi.   Klaviaturani   xam   shu   guruhga
kiritish mumkin, lekin u periferik qurilma emasda. Bu guruhga quyidagi qurilmalar
misol bo'la oladi:   trekbol, skaner, raqamli fotoapparat, kodlovchi qurilma, shtrix-
kodlarni   o'quchi   qurilmalar,   mikrofon ,   Chiqarish   qurilmalari.   Biror   narsa(rasm,
matn, ovoz,..)ni kompyuterdan chiqarish uchun ishlatiladi. Bu guruhga quyidagilar
misol bo'la oladi:  printer, plotter, naushnik, kolonka, sambufer.
Saqlash   qurilmalari. Bu   qurilmalar   ma'lumotlarni   saqlash   uchun   ishlatiladi.
Vinchester,   kompyuter   ichida   joylashgani   va   asosiy   qurilmasi   bo'lgani   uchun
periferik   qurilmaga   kirmaydi.   Bu   guruhga   quyidagilar   misol   bo'la   oladi:
qo'shimcha   qattiq   disklar,   CD-DVD   disklar,   fleshkalar,   floppi   disketalar,   disk massivlari.   Tarmoq   qurilmalari.   Bu   qurilmalar   tarmoq   qurish   uchun   ishlatiladi.
Tarmoq topologiyalariga qarab bu qurilmalar tanlanadi. Misol qilib,  tashqi modem
qurilmalari,   tarmoq   adapterlari, Umumiy   holda   periferik   qurilmalar   shular,   lekin
IT sohasi rivojlangan sari bu qurilmalarning turlari ham ko'payib bormoqda. 
Kurs   ishining   maqsad   va   vazifalari:   Klaviatura   va   sichqoncha   haqida   umumiy
ma’lumotlarni   umumlashtirish   va   qisqacha   tavsiflash.   Klaviatura   va   sichqoncha
ularning   asosiy   turlari.   Klaviatura   va   sichqoncha   bilan   ishlash   ko'nikmalari
haqidagi malumotlarni o’rganish va tahlil qilish.
Kurs   ishi   ob’yekti   va   predmeti:   Klaviatura   va   sichqoncha   haqida   umumiy
ma’lumotlar .   Klaviaturalar   va   ularning   turlari .   Klaviatura   va   sichqoncha   bilan
ishlash ko'nikmalari.
Kurs   ishning   tadqiqot   uslubi   va   uslubiyoti:     Ilmiy   ommabop   manbalardan
to’plangan ma’lumotlar tahlil qilib,xulosa va takliflar qilish.
Kurs   ishi   tuzilishi:   Bajarilgan   kurs     ishi   kirish   qismi,   ikkita   bobdan   va   qilingan
xulosalardan   iborat.     Ishda   o’rganilishi   e’tiborga   olingan   ma’lumotlar   tushunarli
ravishda   ifodalash   uchun     chizma   jadvallar   va   rasmlar   berildi.Ishga   qo’yilgan
maqsadga erishishi uchun to’plangan adabiyotlar manbalarning nomlari keltirildi. 
1.1.Klaviatura va ularning turlari haqida umumiy ma’lumot
Klaviatura  -   bu   kompyuter   foydalanuvchisi   belgi   yoki   funksiya   bilan   belgilangan
tugmalar   yordamida   operatsion   tizimga   ma'lumot   yoki   ma'lumotlarni   kiritishi
mumkin bo'lgan qurilma. Aynan mana shu kiritish moslamasi orqali kompyuterga kerakli   ma'lumotlarni   markaziy   kompyuter   blokiga   kiritish   mumkin,   shuningdek,
foydalaniladigan dasturlarga muvofiq qayta ishlanishi kerak bo'lgan ma'lumotlarni
yoki ma'lumotlarni kiritish imkonini beradi.
Klaviaturaning asosiy turlari.
 Multimedia klaviaturalari
 Moslashuvchan klaviaturalar
 Ergonomik klaviaturalar
 Geymer klaviaturalari
 Virtual klaviaturalar
 Mexanik klaviaturalar
 Membranli klaviaturalar
Harflarning joylashuvi bo'yicha klaviaturalar
 QWERTY klaviaturasi :
 Alfavit klaviaturalari :
 Azerty klaviatura :
Klaviaturalar tugmalar soni bo'yicha
 Asosiy klaviatura :
 Kengaytirilgan klaviatura :
 Raqamli klaviaturalar :
Multimedia klaviaturalari
Ular   an'anaviy   klaviaturalarga   juda   o'xshash,   ammo   boshqa   qo'shimcha
tugmachalarga   ega   bo'lib,   ular   yordamida   multimedia   kontentini   o'ynatishni boshqarish   mumkin,   masalan,   O'ynatish,   To'xtatish,   Orqaga   o'tkazish,   Oldingi,
Keyingi - ovoz balandligi, + ovoz balandligi va Ovozni o'chirish. Ushbu klaviatura
yordamida   bajariladigan   harakatlar   ularni   boshqa   usulda   bajarishdan   ko'ra   tezroq
bo'ladi,   masalan,   ekranda   belgilash   uchun   maxsus   tugmalar   yoki   kompyuter
sichqonchasidan foydalanish mumkin.
Ushbu klaviatura musiqa  va ovoz bilan ishlaydigan  yoki  video,  musiqa, filmlarni
o'ynash   va   tahrirlash   kabi   multimedia   kontenti   bilan   ishlaydigan   odamlar   uchun
mo'ljallangan.   Shunday   qilib,   ular   sizning   vaqtingizni   tejashlari   mumkin,   ammo
ulardan foydalanmaydigan boshqa foydalanuvchilar uchun bu mantiqiy bo'lmaydi.
Ushbu   klaviaturalar   foydalanuvchining   xohishiga   ko'ra   mexanik   yoki   membrana
klaviatura sifatida ishlab chiqariladi
 
Multimedia klaviaturalari
Moslashuvchan klaviaturalar
Ushbu   klaviaturalar   silikon   yoki   plastmassa   materialdan   tayyorlangan   bo'lib,   bu
ularni odamlarga jozibador qiladi, ularni yig'ish, o'rash va hattoki buklash qulayligi
bilan istalgan joyga olib ketish mumkin, chunki ular ko'p joy egallamaydi, ularning tarkibiy qismlari ishlab chiqarilgan. zarbalarga qarshilik ko'rsatish va ularni yuvish
mumkin bo'lishi uchun, ular bir bo'lak bo'lgani uchun ularning kalitlarini an'anaviy
klaviaturadagi kabi olib bo'lmaydi.
Moslashuvchan klaviaturalar
Ergonomik klaviaturalar
Ushbu   klaviatura   an'anaviy   klaviaturalarga   o'xshaydi,   uning   dizayni   bo'yicha   u
turlicha bo'lib, foydalanuvchi ish paytida qulayroq va bo'shashgan holatda bo'lishi
uchun   optimallashtirilgan.   Uning   dizayni   kompyuter   oldida   uzoq   vaqt
ishlayotganlar   uchun,   uzoq   vaqt   davomida   o'tirganda   mushaklardagi   og'riqlardan
azob   chekmaslik   uchun   o'ylangan.Ushbu   klaviatura   parallel   bo'lmagan   ikkita
qismdan   iborat   bo'lib,   bu   erda   siz   har   bir   qismda   bir   qo'lingiz   bo'lishi   mumkin,
uning markazida u biroz balandroq bo'lib, foydalanuvchining yelkalari bo'shashadi
va   tabiiyroq   pozitsiyani   egallaydi.   Garchi   ular   foydalanuvchining   jismoniy
sog'lig'iga   yordam   berishi   mumkin   bo'lsa-da,   hamma   ham   undan   foydalanishni
qulay   his   qila   olmaydi,   ayniqsa   yozish   tezligi   pasayganligi   sababli   va   ular   tana
bilan egallagan pozitsiyasi odatiy emas. Ergonomik klaviaturalar
Geymer klaviaturalari
Bu   kompyuter   oldida   soatlab   o ynaydigan   foydalanuvchilar   uchun   mo ljallanganʻ ʻ
klaviatura   bo lib,   unga   o ynash   uchun   qo shilgan   maxsus   tugmalar   to plami	
ʻ ʻ ʻ ʻ
mavjud, ular o rnatilgan chiroqlarga ega, tugmalar odatdagidan ko ra chidamliroq.
ʻ ʻ
Ular turli xil ranglarda va turli dizaynlarda bo'lishi mumkin. Shuningdek, ekranni
uzoq   vaqt   tomosha   qiladigan   foydalanuvchini   faol   ushlab   turish   uchun   siz
ergonomik va yorug'likli geymer klaviaturalarini olishingiz mumkin. Geymer klaviaturalari
Virtual klaviaturalar
Ekran   klaviaturalari   deb   ham   ataladi,   bu   biz   mobil   telefonlar   yoki   sensorli
kompyuterlarda   ko'rishimiz   mumkin   bo'lgan   va   sichqoncha   yoki   barmoqlar   bilan
ishlatilishi   mumkin   bo'lgan   narsalardir.   Bozorda   ular   juda   dolzarb,   ayniqsa
Android   yoki   iPhone   formati   uchun   kelganlar.   Ular   an'anaviy   yoki   jismoniy
klaviaturaga ega bo'lmagan tizimlarda foydalanish uchun yangi muqobildir. Ushbu
klaviaturani o'z veb-sahifalariga ma'lumotlarni kiritish uchun juda sezgirlikni talab
qiladigan   xavfsizlik   tizimlariga   ega   banklar   yoki   muassasalarda   ko'rish   mumkin.
Ushbu klaviaturalarni quyidagilarga bo'lish mumkin:
 An'anaviy virtual klaviatura : an'anaviy jismoniy klaviaturalarga o'xshash, 
an'anaviy klaviatura bilan bir xil ishlaydigan, lekin kichik joy tufayli raqamli
klaviaturalar, belgilar yoki optimallashtirilgan maxsus funktsiyalarga o'tish 
mumkin bo'lgan tugmalarga ega bo'lganlar, masalan, Internet sahifalariga 
kirish, foydalanish. at key va el.com saytlari va boshqalar.  Ushbu 
klaviaturalar, texnologiya rivojlanishi bilan, yangi emojis kabi boshqa 
funktsiyalarni kiritish uchun yangilanadi.  Swype klaviaturasi : o z jihati bo yicha oldingi klaviaturaga juda o xshash, ʻ ʻ ʻ
bu klaviaturadan foydalanish boshqacha, chunki foydalanuvchilar matn 
yozish uchun tugmachalarni bosib, kerakli so zni belgilash uchun yo lni 	
ʻ ʻ
tanlash uchun tugmalar ustiga barmoqlarini surishlari mumkin.
 Bashoratli klaviatura : bu klaviatura foydalanuvchiga yozish paytida 
oynada bir nechta so z bo lishini ta minlaydi, bu oynada siz ulardan qaysi 	
ʻ ʻ ʼ
birini yozmoqchi ekanligini ko rsatishingiz mumkin, u yozish ehtimoli 	
ʻ
asosida ishlaydi, odatda imlo tekshirgich bilan birga keladi.
Mexanik klaviaturalar
Ular   eng   chidamli   va   bozordagi   eng   qimmat   klaviaturalar   bo'lib,   ularning   har   bir
tugmachasi   ostida   barmoq   tomonidan   bosimni   aniqlaydigan   va   klaviatura
boshqaruv   paneliga   signal   yuboradigan   Switch   deb   nomlangan   tizim   mavjud.
Foydalanuvchilar  insho  yozish,  dasturlash  yoki   oddiygina o'ynashni   afzal  ko'radi.
Uning   materiallari   bosimga   dosh   bera   oladigan   yuqori   sifatga   ega   va   xuddi   shu
tarzda tugmachalar belgilangan vaqtda tovushlarni chiqaradi.
Membranli klaviaturalar
Ular tugmachalar  ostidagi kauchuk materialdan tayyorlangan bo'lib, ular bosilgan
tugmani aniqlashga qodir matritsa hosil qiladi. Ishlab chiqarish materiallari tufayli
ular   mexaniklarga   qaraganda   arzonroq,   lekin   ular   odatda   uzoq   davom   etmaydi,
hatto past narx ularni bozorda ushlab turdi. Umuman olganda, ushbu klaviaturalar
foydalanish tufayli kalit tiqilib qolishidan aziyat chekadi, shuning uchun ular endi
hozirgi kompyuterlar bilan birlashtirilmaydi. Ular yomg'ir va issiqlikni izolyatsiya
qilish uchun membrana bilan qilingan, ular elektr impulslarini uzata oladigan nozik
membrana texnologiyalariga asoslangan edi. Ularning eng katta afzalligi shundaki,
kalit   teshiklariga  hech  qanday   qoldiq  tushmaydi,   shuning  uchun  klaviatura  chang
va boshqa narsalardan   tozalanadi. Harflarning joylashuvi bo'yicha klaviaturalar
QWERTY klaviaturasi : Bu ispan tilidagi standart turdagi klaviatura, u bu nomni
alifbo   tartibidagi   klaviaturaning   birinchi   qatorida   joylashgan   oltita   harfdan   olgan
va shu tarzda tanilgan, chunki u yozuv mashinkalari bilan bir xil tarzda yaratilgan
va   dunyoning   aksariyat   mamlakatlarida   Bu   kompyuterda   matn   kiritishning   eng
yaxshi   usuli   deb   o'ylayman.   Bu   eng   ko'p   ishlatiladigan   klaviatura   bo'lib,   u   1868
yilda Kristofer Soles tomonidan patentlangan.
Alfavit klaviaturalari : Ushbu turdagi klaviatura GPS-da tez-tez uchraydi, chunki
ular harflarni alifbo tartibida tartiblash orqali konfiguratsiya qilish imkonini beradi.
Qwerty   klaviaturasiga   o'rganib   qolgan   foydalanuvchilar   uchun   kalitlarning
joylashuvi tufayli ular bilan ishlash qiyin.
Azerty   klaviatura :   Ushbu   klaviatura   frantsuz   tilini   biladigan   mamlakatlarga
qaratilgan   edi   va   men   ham   harflar   tartibini   o'zgartirishga   harakat   qilaman.   Uning
nomi   QW   ni   AZ   ga   o'zgartirish   orqali   qwerty   klaviaturasining   birinchi   ikki
harfining   tartibi   o'zgartirilganligi   bilan   bog'liq.   Xuddi   shunday,   alfanumerik
klaviaturada siz 1 dan 0 gacha raqamlarni topasiz, lekin undan foydalanish uchun
SHIFT   tugmachasini   bosib   turishingiz   kerak.   Shu   tarzda,   uning   ishlatilishi kalitlarni belgilash uchun o'zgartiriladi: &,qavslar va kichik harflar bilan yozilgan
urg'uni ko'taruvchi unlilar.
Klaviaturalar tugmalar soni bo'yicha
Klaviaturada   mavjud   bo'lgan   tugmalar   soniga   ko'ra   uni   quyidagilarga   bo'lish
mumkin:
Asosiy klaviatura : Bu klaviatura eng muhimi va noutbuklar kabi kichik joylarda
ishlatiladi.   Ularda   alfanumerik   tugmalar,   Esc   funktsiyasi,   o'qlar   va   maxsus
tugmalar mavjud. Funktsiya yoki fn tugmasi tugmalar sonini ko'paytirmasdan matn
kiritish va funksionallikni saqlab turish uchun ishlatiladi. Asosiy klaviaturada 104
ta tugma bo'lishi kerak.
Kengaytirilgan klaviatura : bu an'anaviy kabi to'liq klaviatura bo'lib, unda barcha
tugmalar   bloklarga   bo'lingan,   maxsus   tugmachalar,   shuningdek,   multimedia
funksiyalariga ega klaviatura.
Raqamli klaviaturalar : ular faqat kalkulyator kabi raqamlarga ega bo'lgan kichik
klaviaturalar bo'lib, ular USB orqali qo'shimcha tashqi qurilma sifatida ishlatiladi,
ular   faqat   asosiy   yozish   funksiyalariga   ega   klaviaturaga   ega   noutbuklarga
o'rnatiladi. 1.2.Sichqoncha  haqida umumiy ma’lumotlar
                  Sichqoncha—alohida   turdagi   manipulyator   bo‘lib,   katta   kategoriyadagi
kompyuter   dasturlari   bilan   ishlashni,   ba’zi   klavishlarni   (masalan,   kursorni
ko‘chirish   klavishini)   unumsiz   ko‘p   qayta   bosishni   yo‘qqa   chiqarib,
optimallashtirish imkonini beradi. Ushbu muhim kiritish qurilmasi kursor yoki o'q
orqali   monitorda   aks   ettiruvchi   kompyuterda   grafik   muhitlarni   boshqarishni
osonlashtiradigan   ko'rsatgichdir.   Hozirgi   vaqtda   ko'pchilik   uchun   bu
kompyuterdan foydalanishda muhim ahamiyatga ega.Sichqoncha monitorda, grafik
muhitda   qo'limizning   harakatlarini   ko'rsatish   uchun   mas'ul   bo'lib,   u   kompyuterda
o'rnatilgan dasturiy ta'minotda nusxa ko'chirish, joylashtirish, tanlash, saqlash kabi
turli   xil   buyruqlarni   bajarish   funktsiyasiga   ega.   o'chirish,   foydalanuvchi   o'sha
paytda   nima   qilishni   xohlayotganiga   qarab.   Umumiy   xususiyatlar   sifatida   uning
dasturlar   va   veb-sahifalar   bilan   o'zaro   aloqada   bo'lish   imkonini   beruvchi   chap
tugmasi   va   ishlayotgan   dasturga   qarab   maxsus   menyularga   kirish   imkonini
beruvchi   o'ng   tugma   borligini   ta'kidlashimiz   mumkin.Ularning   ko'pchiligida
ekranda   tez   yuqoriga   va   pastga   siljish   uchun   ishlatiladigan   aylantirish   g'ildiragi
mavjud.   Shuningdek,   u   sichqonchaning   pastki   qismida   joylashgan   navigatsiya
boshqaruviga   ega   bo'lib,   kursorni   ekran   bo'ylab   harakatlantirish   va   ob'ektlarni
tanlash   va   ular   bilan   o'zaro   ta'sir   qilish   funktsiyasiga   ega;   Ushbu   navigatsiya
boshqaruvi   kauchuk   to'p   yoki   optik   lazer   sifatida   taqdim   etilishi   mumkin.   1960
yilda   Duglas   Engelbart   va   Bill   Inglizlar   Stenford   tadqiqot   institutida
sichqonchaning   birinchi   versiyalarini   loyihalash   uchun   mas'ul   edilar,   ular
yog'ochdan   yasalgan   edi.   Uning   dizayni   va   ishlashi   asosan   bir   xil   edi,   u   "Vizual
tizimlar   uchun   X   va   Y   o'qlari   ko'rsatkichi"   deb   nomlangan   va   sichqonchaga
o'xshab  ketganligi   sababli,  u 1968  yilda birinchi  zamonaviy  modelning  taqdimoti
bo'lgan holda shunday laqab oldi. Sichqoncha qurilmalari ikkita katta guruhga bo'linadi: mexanizmi va ulanishi.
Mexanizmi bo’yicha: 
Optik sichqoncha
Unda   yorug'lik   chiqaradigan   ob'ekt   orqali   qurilmaning   tekis   sirtdagi   holatini
ko'rsatadigan sensorlar mavjud bo'lib, ular osonroq harakat qilish imkonini beradi,
aniqroq   va   ko'proq   elektr   sarfini   talab   qiladi.   Xuddi   shu   tarzda,   uning   ishlashi
uchun   mo'ljallangan   maydon   yostiq   kabi   shaffof   bo'lishi   kerak,   chunki   u   porloq
yoki shaffof joylarda bir xil ishlash xususiyatiga ega emas. 
Lazer sichqoncha
Lazer   sichqonchasi   optik   sichqonchaga   qaraganda   ko'proq   barqarorlik   va
sezgirlikka   ega   bo'lib,   optik   sensor   texnologiyasi   bir   nuqtada   to'plangan   yuqori
quvvatli lazer svetodi bilan almashtirilganligi sababli  ancha aniqroq bo'lib chiqdi.
Turli   sirtlarda   sichqoncha   harakatlarini   aniqlash   imkonini   beruvchi   yuqori
aniqlikdagi   lazer   optik   texnologiyasi   maksimal   aniqlikka   muhtoj   bo'lgan   grafik
dizaynerlar va geymerlar tomonidan juda talab qilinadigan xususiyat hisoblanadi. Trackball
Trekbol     bu   o'rnatilgan   to'pga   ega   bo'lgan   yarim   qo'zg'almas   ko'rsatuvchi   kiritish
qurilmasi   va   kursorni   ekranda   harakatlantirish   uchun   sichqonchani   emas,   balki
to'pni   harakatlantirish   kerak;   ispan   tilida   bu   "to'pni   kuzatuvchi"   degan   ma'noni
anglatadi.   To'pning   harakatini   qayta   ishlaydigan,   ma'lumotlarni   kompyuterga
mexanik sichqoncha bilan bir  xil  tarzda uzatadigan turli  xil sensorlar  mavjud. Bu
uning asosiy xususiyati bo'lganligi sababli, uni qisqartirilgan ish joylarida ishlatish
tavsiya   etiladi,   uzoq   vaqt   davomida   foydalanuvchiga   hech   qanday   shikast
etkazmasdan ishlashga qodir. 
Trackbal
Multi-touch
Ko'p   sensorli   sichqoncha   bitta   bo'lak   sifatida   ishlab   chiqilgan   bo'lib,
sichqonchaning   xususiyatlarini   turli   teginish   funktsiyalari   bilan   birlashtirib,   o'ng
qo'l   yoki   chap   qo'l   bo'lishingizdan   qat'i   nazar,   bir   yoki   bir   nechta   barmoqlardan
foydalanish imkoniyatiga ega bo'lib, bu turli joylarda   dasturlarda yoki Internetda
navigatsiyani   osonlashtiradi.Hujjatlar   va   sahifalar   bir   barmoq   bilan   boshqarilishi
mumkin,   ikki   barmoq   bilan   esa   derazalarni   kattalashtirish,   kichraytirish,   yopish
yoki tiklash mumkin. Uch barmoqdan foydalanish mumkin. Multi-touch
Ergonomik
Ushbu   turdagi   sichqoncha   ko'p   vaqtini   kompyuter   oldida   o'tkazadigan
foydalanuvchilar   uchun   juda   mos   keladi,   chunki   u   odam   ega   bo'lgan
holatgamoslashadi   va bu  vaziyatni  keltirib chiqaradigan  bezovta  qiluvchi  og'riqni
oldini oladi . U joystik shakliga ega va eng ko'p ishlatiladigan va video o'yinlarni
o'ynash uchun tavsiya etiladi. 
Ergonomik Sensorli ko'rsatkichli sichqoncha
Ushbu   turdagi   sichqoncha   odatda   ba'zi   noutbuk   modellarida,   shuningdek,   ba'zi
kompyuter   klaviatura   modellarida   mavjud   bo'lib,   u   tugmalar   orasida   joylashgan,
harakat va bosimga sezgir bo'lgan kichik qizil plastmassadan iborat.
Sensorli ko'rsatkichli sichqoncha
Sensorli panel
Sensorli panel kursorni boshqarish yoki menyu yoki istalgan grafik interfeys orqali navigatsiyani
osonlashtirish   imkonini   beruvchi   sensorli   panelni   anglatadi;   foydalanuvchilar   faqat   barmog'ini
sichqoncha ko'rsatkichini harakatlantirmoqchi bo'lgan tomonga surib  borishlari kerak. Sichqoncha va kompyuter o'rtasidagi aloqalarga qarab  sichqoncha turlari :
Kabellar
Bu sichqonchaning eng tejamkor va eng mashhur turi. Hozirgi vaqtda u USB port
ulanishi   bilan   ishlaydi,   o'tmishda   u   USB   kabi   optimal   ishlashga   ega   bo'lmagan
PS/2   ulanishidan   foydalangan.   Bu   video   o'yin   foydalanuvchilari   tomonidan   afzal
ko'riladi, chunki u aniq, tezkor va batareyalardan foydalanmaydi, bundan tashqari
ma'lumotlarni uzatishning ajoyib tezligiga ega.
Simsiz
Ushbu   kiritish   qurilmasi   foydalanuvchiga   sichqonchani   ish   yuzasi   bo'ylab
cheklovsiz   harakatlantirish   imkonini   beradi,   chunki   u   kabel   orqali   kompyuterga
ulanmagan,   batareyalardan   foydalanadi.   Sichqoncha   chiqaradigan   signal   bilan
ulanish   uchun   kompyuterda   qabul   qiluvchi   bo'lishi   kerak   va   javob   tezligi   simli
sichqonchadan bir oz pastroqdir.
Simsiz   ulanish   radio   chastotasi,   infraqizil   yoki   bluetooth   orqali   bo'lishi
mumkin.
 Radio   chastotasi. Bozorda   eng   keng   tarqalgan   va   iqtisodiy   texnologiyaga
ega; U kompyuterga ulanish uchun gigagertsli signaldan foydalanadi, 5 dan
10   metrgacha   bo'lgan   masofada   yaxshi   tezlikda,   tez-tez   uzilmasligi   va
ozgina shovqinga ega bo'lishi uchun juda mashhur.
 Infraqizil. Ushbu kiritish qurilmalarining ishlashi shunchalik past bo'lganki,
ular deyarli yo'q bo'lib ketgan. Ular simsiz uzatishni infraqizil to'lqin signali
orqali boshqaradi, bu kompyuter va sichqonchani  bir-biriga yaqin bo'lishini
talab   qiladi.   Bu   televizorlar   va   ovoz   uskunalarini   boshqarish   bilan   bir   xil
ishlaydi.  Bluetooth. Sichqonchadagi   bu   ulanish   qabul   qilingan   va   muvaffaqiyatli
bo'ldi, chunki u ma'lumotlarni tez va kompyuter va sichqoncha o'rtasida 10
metrdan   ortiq   masofada   uzatish   imkonini   beradi.   Sichqonlarda   simsiz
ulanishlar ichida ushbu turdagi ulanish bugungi kunda eng ko'p qo'llaniladi. 2.1.Klaviatura bilan ishlash ko’nikmasini xosil qilish ni  o'qitish metodikasi.
Klaviatura -tashqi qurilma hisoblansa-da, foydalanuvchi bilan kompyuter o‘rtasida
muloqot   o‘rnatishga mo‘ljallangan asosiy qurilmalardan biri hisoblanadi.
Bajargan vazifalariga ko‘ra klaviatura tugmachalarini 6 ta guruhga ajratish
mumkin:
 1.Alifbo-raqamlitugmachalar  
 2.Kursorni   boshqaruv   tugmachalari  
 3.Maxsus vazifani bajaruvchi   tugmachalar
 4.Funksional tugmachalar
 5.Yordamchi   tugmachalar paneli  
 6.Indikatorlar 1.Harfli-raqamli tugmachalar lotin, kirill harflari yoki arab raqamlari ko‘rsatilgan
tugmachalar guruhidan iborat.
Raqamlar: 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 . 
Belgilar: @ № ! $ & * + ( ) = / va h.k
Lotin va kirill alifbosi harflari: q( й ), w( ц ), e( у ), r( к ), t( е ), y( н ) …
{PROBEL}. — ikkita so‘z orasida joy qoldirish tugmachasi.
2. Kursorni boshqarish tugmachalari:
Home
(houm) Kursorni satr
boshiga o‘tkazish Kursorni bir belgi
oldinga o‘tkazish
End
(end) Kursorni satr
oxiriga
o‘tkazish Kursorni bir belgi
keyinga o‘tkazish
PgUp
(peydj ap) Kursorni avvalgi
sahifaga o‘tkazish Kursorni bir satr
yuqoriga
o‘tkazish
Pg dn 
(peydj daun) Kursorni keyingi
sahifaga o‘tkazish Kursorni bir satr
pastga o‘tkazish 3.Maxsus vazifalarni bajaruvchi tugmachalar
Tugmachalarning
inglizcha nomi Talaffuz
etilishi Vazifasi
Esc (eskeypt) Oxirgi amalni bekor qilish
Enter (enter) Buyruq yoki amalni 
tasdiqlash
Shift (shift) Bosh harfni yozish yoki 
sonlar
bilan birga kelgan 
belgilarni tanlash
Caps Lock (kaps lok) Faqat bosh harflarni 
yozish
Control (ctrl) (kontrl) Boshqa klavishlav bilan 
birgalikda
ishlatish
Alt (alt) Boshqa klavishlav bilan 
birgalikda
ishlatish
Back Space (bek
speys) Kursordan chapda 
turgan belgini
o‘chirish
Delete (Del) (delet) Kursordan chapda 
turgan belgini o‘chirish
Insert (Ins) (insert) Harf yoki belgini 
almashtirish
4. Funksional tugmachalar-kompyuterni sichqonchasizboshqarish va dastur 
belgilagan maxsus amallarni bajarish tugmachalari:
 F1 –W i n do ws   bi l a n   i s hl as h   uc hu n   yo r d am   o l i s h   k l a vi sh as i   ( i sh
st ol i d a   t ur g an   h ol at da ) .   B un i n g   af za l l i g i   sh un da ki   bu   k l a vi sh a
or q al i   i s t a l g an   da st ur ni ng   yor da m   bo 'l i m i g a  o' t i sh   m u m k i n ;
 F2 –b i r or   f ay l   y ok i   h uj j a t n i n g   u st i g a   si ch qo nc ha ni   b i r   m ar t a   bo si b
so ’ n g   bu   k l a vi sh an i   b os sa ng i z   sh u   f a yl   y ok i   hu j j at ni   n om i ni
o’ z ga r t i r i sh   uc hu n  t a hr i r l a sh  o ch i l ad i ;
 F5 –b u   k l a vi sh a   or q al i   s i z   W i n do ws   da gi   Re f r e sh ni   kl a vi sh a   or qa l i
bo si sh i n gi z   m um ki n   ( R ef r es h   ni ng   m a ’ n os i   s hu ki   u   pr o t s es s or
uc hu nf oy da l a nu vc hi   m e n   h ec h   qa nd ay   a m a l   b aj ar m a ya bm an   de ga n
si gn al ni   yu bor ad i ) ; 5.Yordamchi tugmachalar paneli:
Asosan 2 holatda ishlaydi
NumLock-tugmacha   faollashtirilgan   holatda   undagi   raqamli   tugmachalar
“kalkulyator” vazifasini bajaradi.
NumLock-tugmacha faol bo‘lmagan holatda faqat /, *, -, + va kursorni boshqarish
tugmachalaridan foydalaniladi.
6.Indikatorlar (chiroq diodlari)ning yoqiq holati:
1. Num Lock — yordamchi panelning faol holatini ko‘rsatib turadi.
2. Caps Lock — bosh harflar faolligini ko‘tsatib turadi.
3.   Scroll   Lock   —   kursorni   boshqarish   holati   ekranni   boshqarish   holatiga
o‘tganligini ko‘rsatib turadi. Foydalanuvchi   tomonidan   kompyuterga   axborot   kiritish   uchun   mo'ljallangan.
Albatta,   modeliga   qarab   tugmalarining   soni   va   joylashishi   klaviaturalarda
farqlanishi mumkin.  Lekin bir xil tugmalarining vazifasi har xil klaviaturalarda bir
biriga   mos   keladi.   Klaviaturaning   asosiy   tugmalari   va   ularning   vazifalari   bilan
batafsil tanishib chiqamiz:
  F 1   –   Wi nd ow s   b i l an   i sh l a sh   u ch un   y or da m   ol i sh   kl av i s ha si   ( i s h   s t o l i da
t ur ga n   ho l a t d a) .   Bu ni ng   af z al l i gi   s hu nd ak i   b u   kl av i s ha   or qa l i   i st al ga n
da st ur ni ng  y or d am   bo 'l i m i ga   o' t i sh   m u m ki n;
  F 2   –   bi r or   f ay l   yo ki   h uj j a t n i n g   us t i ga   si ch qo nc ha ni   bi r   m ar t a   b os i b   so ’ n g
bu   kl av i s ha ni   b os sa ng i z   s hu   f a yl   yo ki   hu j j at ni   nom i n i   o’ zg ar t i r i s h   uc hu n
t a hr i r l a sh  o ch i l ad i ;
  F 5   –   bu   k l a vi sh a   or qa l i   s i z   Wi nd ow s   da gi   R ef r es hn i   kl a vi sh a   or q al i
bo si sh i n gi z   m um ki n   ( R ef r es h   ni ng   m a ’ n os i   s hu ki   u   pr o t s es s or   uc hu n
f oy da l a nu vc hi   m en   he ch   q an da y   a m a l   ba j ar m a ya bm an   d eg an   s i g na l n i
yu bor ad i ) ;
CT RL +E SC   v a   “ Wi nd ow s   L o go ”   –   bu   kl av i s ha l a r   Wi nd ow s   ni ng   pu sk
( St ar t )  t ug m a si ni   oc hi sh   uc hu n  i s hl at i l ad i ;
AL T +T AB   –  da st ur l a r d an  d as t u r l ar ga  o’ t i sh   kl av i s ha l a r i ;
 AL T +F 4  –  da st ur da n  ch i q i s h  y ok i   yo pi sh ;
SHI FT + DE L E T E   –   bi r or   f a yl   va   h uj j at ni   xo t i r ad an   b ut unl ay   o’ ch i r i b
t a sh l a sh ;
  Wi nd ow s   L og o+L   –   W i n do ws   da gi   f oy da l a nu vc hi ni   bl ok   ho l a t i ga
o’ t ka zi sh   ( ya’ ni   pa r ol   o’ r na t i l g an   bo’ l s a   sh u   ho l a t g a   yo ki   o dd i y gi na   bi t t a
t u gm a  or q al i   ki r i s h  m uh i t i ga   o’ t ka zi sh ) ;
CT RL +C   –   b u   kl av i s ha l a r   b i r o n   f a yl   yo ki   h uj j a t n i   nu sx al as h   uc hu n
i s hl at i l ad i ;
  CT RL +X   –   b u   k l a vi sh al ar   es a   a sl   f ay l   y oki   hu j j at ni ng   o’ z i n i   b uf e r g a
ko’ ch i r i sh   uc hu n  i sh l a t i l a di ;
CT RL +V   –   n us xa l a ng an   y oki   b uf er g a   ko ’ c hi r i l ga n   f ay l   yo ki   h uj j a t n i
o’ z i m i z  t an l a ga n  j oy ga  q o’ y i s h  v az i f as i n i  b aj ar ad i ; CT RL +Z   –   qa nd ay di r   b aj ar i l ga n   i s hn i   or qa ga   q ay t a r i sh   uc hu n   i s hl at i l ad i
( bu  a m a l g a  o sh m a yd i g an   ho l a t l ar  m av j u d) ;
SHI FT +F 10   –   b u   or qa l i   si z   bi r   n ec ha   b el gi l an ga n   f a yl l ar ni   ni m a   qi l i s h
uc hu n  am al l a r   oy na si   oc hi l i sh   i m ko ni ni   be r a di ;
CT RL +SH I FT +E SC   –   bu   or qa l i   b i z   “ Ди сп еч ер   за да ч ”   ni   o ch i s hi m i z
m u m k i n  ( WI ND OW S  7 ,  8,  8 .1 ,  10  d a  bi r oz  o ’ z gar i s h  m av j u d) ;
CT RL +A   –   b i z   t ur ga n   j oy da gi   ha m m a   f ay l   y ok i   h uj j at l a r n i   b i r d an
be l g i l as h  i m k on i y at i n i   ber ad i ;
CT RL +Z   –   ba j ar i l ga n   q an da yd i r   am al ni   bi t t a   or qa ga   q ay t ar i s h   ( a so sa n
wor d  hu j j at l a r d a) ;
CT RL +Y   –   b aj ar i l g an   q an da yd i r   a m a l n i   bi t t a   ol di ng a   o’ t ka zi sh   ( a so sa n
wor d  hu j j at l a r d a) ;
CT RL +AL T +PR I NT   SC RE E N   ( Pr t S c)   –   b u   k l a vi sh al ar ni ng   va zi f a si   b i r or
bi z  i s hl ab   t ur ga n  d as t u r n i n g  o’ z i n i g i n a  r a sm ga   ol i sh   i m ko ni ni  b er a di ;
Wi nd ow s   L o go +P RI NT   SC RE E N   ( Pr t Sc )   –   bu ni   es a   bu t u n   oy na ni   r as m g a
ol i s h  u ch un  i sh l a t i l a di ;
Wi nd ow s   L o go +R   –   ba j a r u vc hi   o yn an i   “ Вы по лн ит ь ”   ni   o ch i s h   i m k on i n i
be r a di ;  
Wi nd ow s   L og o+ M   –   h am m a   i sh l a b   t ur ga n   d as t u r   o yn al ar i n i   m as al al ar
pa ne l i ga   t u sh i r ad i ;
SHI FT + Wi nd ow s   L o go +M   –   ha m m a   i s hl ab   t ur ga n   da st ur   oy na l ar i n i   bi zg a
qa yt a  o ch i b  b er a di ;  
Wi nd ow s   L og o+ D   —   ha m m a   i s hl ab   t ur g an   da st ur   oy na l a r i ni   m a sa l a l a r
pa ne l i ga   t u sh i r ad i   va   h am m a   i sh l a b   t ur g an   da st ur   o yn al ar i ni   b i z ga   qa yt a
oc hi b  be r a di ;
Wi nd ow s  L o go +E   –  “ Эт от   ком пью те р ”  ni  b i z ga   oc hi b  ber ad i ;
Wi nd ow s   L og o+ Br ea k   –   b i z   o’ r n at ga n   op er a t s i o n   t i zi m   v a   k om py ut er ni n g
as os i y  h ar ak t er i s t i ka l a r i ni  k o’ r sa t i b  b er a di ;            
ESC – tugma -aynan bajarilayotgan harakatlarni to'xtatadi; F1…F12   –   funksional   tugma,   dasturchi   (foydalanuvchi)   mo'ljaliga   ko'ra
dasturlanadi. 
PrScr (PRINT SCREEN) – bu tugmadan foydalanib ekrandagi tasvirni to'laligicha
bosmaga chiqarish mumkin. 
SCROLL LOCK – vaqtincha to'xtatish. 
BREAK– bu tugmadan faqat [CTRL] tugmasi bilan hamkorlikda qo'llaniladi. 
CTRL   –   BREAK-tugmalarini   bir   vaqtda   bosish   bajarilayotgan   buyruq   yoki
dasturni tugallashni bildiradi. 
CAPS LOCK– bosh harflarni foydalanishni belgilab qo'yish uchun. [CAPS LOCK]
ni bosilganda klaviaturaning o'ng tepa qismida joylashgan xabar chiroqchasi yonib
qoladi. [CAPS LOCK] tugmani qayta bosish bosh harflardan foydalanishni bekor
qiladi. 
Ba'zan [CAPS LOCK]  bu tugmani  boshqa maqsadlar, misol  uchun, rus alfavitiga
o'tish uchun ishlatiladi. 
Shift   –   klaviaturaning   yuqorigi   registrida   joylashgan   bosh   harflar   va   boshqa
simvollarni   kiritish   uchun   qo'llanadi.   Masalan,   «d»   kichik   harfini   kiritish   uchun,
«D»   tasvirlangan   tugmani   bosish   kerak,   agar   «D»   bosh   harfini   kiritmoqchi
bo'lsangiz [Shift] ni bosib, qo'yib yubormay turib «D» tugmasini bosasiz.  
CTRL   –   o'z   holicha   ishlamaydi,   klaviatura   imkoniyatlarini   kengaytirish   uchun
qo'llaniladi. 
ALT–   bu   tugma   ham   analogik   holatda   ishlaydi.   [CTRL]   va   [ALT]   tugmalarini
Windows 98 da qo'llanishini biz amaliy mashg'ulotlarda ko'rib o'tamiz. 
Backspace   ([Enter]   tugmasi   tepasida   chapga   strelka)   –   kursordan   chapda
joylashgan simvollarni yo'qotish uchun. 
Enter– «kiritish» tugmasi
Ins   –   simvollarni   qo'yish   va   o'zgartirish   uchun   qo'llanadi.   (simvollarni
o'chirmasdan almashtiradi). 
Del– tugmasi ustida kursor joylashgan simvollarni yo'qotish uchun qo'llanadi. 
Home – kursorni chap va qator boshiga qo'yish uchun ishlatiladi. 
End – kursorni o'ng va ekranni pastki burchagiga o'tkazadi.  PgUp – betlarni tepaga o'tkazishga, to'g'ri yo'nalishda varaqlash uchun. 
PgDn – betlarni pastga varaqlash uchun.  
Space– bu tugma klaviaturaning pastki  qismida joylashgan bo'lib, [Alt] tugmalari
oralig'ida, bo'sh joy (probel) qoldirish deb ataladi. 
2.2. Sichqoncha bilan ishlash ko'nikmalarini o'qitish metodikasi.
Sichqoncha—alohida   turdagi   manipulyator   bo‘lib,   katta   kategoriyadagi
kompyuter   dasturlari   bilan   ishlashni,   ba’zi   klavishlarni   (masalan,   kursorni
ko‘chirish   klavishini)   unumsiz   ko‘p   qayta   bosishni   yo‘qqa   chiqarib,
optimallashtirish   imkonini   beradi.   Sichqoncha   o‘z   nomini   shakli   va   ish   tamoyili
tufayli olgan: u kaftga oson ko‘chadi. Shaxsiy kompyuter bilan u ulanadigan kabel
esa   ilk   konsturktorlarga     sichqoncha   dumini   eslatgan   bo‘lsa,   ehtimol.   Puhta
o‘ylangan     konstruksiyasi   tufayli   sichqoncha   SHK   foydalanuvchilarining     grafik
muharrirlar   dasturiy   paketlari,   avtomatik   loyixalash   tizimlari,   elektron   jadvallarni
boshqarish, stol usti nashr tizimlarini boshqarishda bebaho vositaga aylandi .
Sichqonchalar   o‘zlarining   ajratish
qobiliyatlari,   yani   qabul   qiluvchi
mexanizmlar   talqin   eta   olishi   mumkin
bo‘lgan   eng   kichik   ko‘chishi   bo‘yicha
farqlanadi.   Ajratish   qobiliyati   odatda   bir
dyum   ga   to‘g‘ri   keladigan   nuqtalar   soni
(200,   400,   600,   900)   bilan   ko‘rsatiladi   .
Sichqonchalarning turli tiplarining soni yetarlicha katta. Bo‘linish sichqonchaning
ko‘chish   haqida   axborot   olish
bosqichidayoq   boshlanadi   va   bu   qanday
amalga   oshirilishiga     bog‘liq   ravishda,
sichqonchalar   mexanik,   optik-mexanik   va
optik   toifalarga   bo‘linadi.   Ma’lumotlarni
kompyuterga   uzatish     usuli   bo‘yicha sichqonchalar liniyali va liniyasiz turlarga ajratiladi. Biroq uzatish  usuliga bog‘liq
bo‘lmagan   holda   sichqonchaning   o‘zi   (yoki   liniyasiz   texnologiya   ishlatilganda
biror   oraliq   qurilma   )   kompyuterga     ulangan   bo‘lishi   lozim.   Sichqoncha   4   usul
bilan kengaytma plata,   standart ketma-ketli port, PS/2 usulidagi sichqoncha porti
shaklidagi   maxsus   adapter   yoki   USB   shinasi   ulagichiga   ulanadi.   Soto-
sichqonchalar   deb   ataladigan   va   PS/2   ulagichiga   ham,   ketma-ket   portga   ham
(maxsus   o‘tkazgich   yordamida   )   ulanishi   mumkin   bo‘lgan   sichqonchalar   ham
mavjud.   Ilgari   sichqonchalar   tugmalarining   soni   bo‘yicha   ham   tasniflanar   edi,
lekin agar dasturiy ta’minot faqat bitta tugmani ishlatishi mumkin bo‘lsa (masalan,
Windows   3.x   uchun   ko‘pchilik   dasturlarda   shunday   edi   ),   bu   unchalik   munim
ko‘rsatkich   emas.   Bundan   muhimrog‘i   sichqonchalarni   yaqinda   paydo   bo‘lgan
odatdagi   va   “skrollovchi”   (hujjatlarni   o‘tkazish   va   boshqa   o‘ziga   xos   vazifalarni
bajarishi   uchun   maxsus   tugmalarga   yoki   ularning   almashtiruvchilariga   ega
bo‘lgan) sichqonchalarga bo‘lishdir. Ehtimol, odatdagi, ”an’anaviy ” sichqonchalar
tezda yo‘q bo‘lib ketsa kerak, ularni “yangi shakldagi ” sichqonchalarga qaraganda
ancha kamroq xarid qilishmoqda .
Yo‘qorida   aytilganidek,   mazkur   holda   sichqonchalarni   3   guruhga   bo‘lish
mumkin:mexanik, optik-mexanik, optik,shu bilan birga eng keyingi guruhning 2 ta
qismiy   toifasi   mavjud.   Bu   atamalarning   mohiyatida   nimada?     Xozirgi   vaqtda
mexanik sichqonlar o‘tmish xotira bo‘lib qoldi.
      Mexanik sichqonchalarning  ish usuli eng soddadir. Sichqonchaning ichki
“g‘ildiraklarida   o‘tkazuvchi   belgilar   bor”.   G‘ildiraklarga   o‘tkazuvchi   qoshlar
birikadi.   Sichqonchaning   sharchasi   yordamida   g‘ildiraklarning   aylanishi
jarayonida   ularning  o‘zaro  ta’sirlashuvi   kursorning  harakat   yo‘nalishi   va  tezligini
aniqlash imkonini beradi. Ko‘rib turganingizdek, bu usul mexanik pianinoda metal
plastinkalarni   ishlash   bilan   nimasidir   o‘xshash.   Mexanik   sichqonchalar   kirlanishi
sababli       boshqalarga   qaraganda   tez   ishdan   chiqadi,   ular   taraqqiyotning   quyi
bosqichida   edi   deb   aytsa   bo‘ladi.   Hozirgi   vaqtda   tarqalgan   sichqonchalarning
ko‘pchiligi   optik-mexanik   sinfga   oiddir.   Amaliyotning   ko‘rsatishicha,   bunday arxitektura   kursorning   yetarlicha   aniq   pozitsiyalanishi,   ishonchli   va   juda   arzon
narxini (5-10 $) belgilab beradi .
Optomexanik   sichqonchaning   ish   tamoyili   juda
oddiy:   rezina   qoplamali   og‘irlashtirilgan  sharga
yassi   sirt   bo‘ylab   sirpanadi   va   ikkinchisiga
perpendikulyar   joylashgan   valchani   aylantirib,
koordinatalar   tizimida   harakatni   vujudga
keltiradi (vertikal va gorizontal bo‘yicha ) .
Boshqacha aytganda, bu kombinatsiya bir
yog‘och   g‘ildirakli   (spitsali   -kegayli)   aravaning
o‘qini   eslatadi.   Bu   g‘ildirak   svetodiod   va   priyomnik   –fototranzistor   orasida
aylanadi.   Yorug‘lik     nuri   turli   tezlik   bilan   aylanayotgan   gi’ldirakning   kegaylari
orqali   o‘tadi.   Elektron   signallarga   aylantirilgan   yorug‘lik   impulslari
(“yorug‘lik”/”qorong‘ulik”   almashinuvi)   kursorning   ekranda   ko‘chish   tezligi   va
vaziyatini   aniqlash   imkonini   beradi.   Sichqonchani   tozalashda   ko‘pchilik
valchalardagi va rezina sharchaning o‘zidagi changlarni tozalash bilan cheklanadi.
Ko‘pchilik   hollarda   bu   yetarli,   biroq   yetish   qiyin   bo‘lgan   joylarda   chang
to‘planishi   kursorning   monitor   ekranida   tushuntirish   qiyin   bo‘lgan   harakat
qilishiga   imkon   beradi.   Bu   holatda   sichqonchani   to‘la   ochishga   jazm   qilish
mumkin. 
Optik   sichqonchalar   harakatlanuvchi   qismlardan   mutlaqo   holidir.
Fotodatchiklar sichqoncha korpusining bevosita pastki sirtida joylashgan. Bunday
sichqonchalar bilan ishlashda qora va qizil chiziqlar bilan katakchalarga bo‘lingan
maxsus   gilamcha   ishlatiladi.   Mazkur   holda   apparatura   o‘qlarning   aylanishi
natijasida   hosil   bo‘lgan   yorug‘lik   impulslarini   emas,   balki   har   rangdagi   kesib
o‘tilgan chiziqlarni sanaydi. Optik sichqonchalar    juda ishonchli  (harakatlanuvchi
qismalari   yo‘qligi   sababli).   Biroq   ularning   kamchiligi   ham   bor:   istalgan   sirtda
surila   oladigan   optik   mexanik   sichqonchaga     qaraganda   gilamchaga   ko‘proq   joy
kerak. Yangi   qismiy   toifaga   Microsoft   ning   yangi   ishlanmasi     Intellimouse
Explorer   mansubdir.   Odatdagi   optik   sichqonchalardan   farqli   o‘laroq,   bunga
gilamcha   kerak   emas.   Unga   18   MIPS   quvvatli   raqamli   signal   protsessori
o‘rnatilgan   (qachonlardir   bu   quvvat   EHM   uchun   yetarli   edi),   uning   ishi   optik
sensordan kelayotgan rasmlarni real vaqtda solishtirishdir. Solishtirish asosida bir
sekundiga   1500   tagacha   rasm   taqqoslanishi   mumkin   bo‘lib,   bu   juda   yo‘qori
aniqlikni ta’minlaydi.
Sichqonchani ulash .
Sichqonchani kompyuterga uch usul bilan ulash mumkin :
 ketme-ket interfeys orqali;
 tizim platasidagi sichqonchaning maxsus porti orqali ;
 shina platasining interfeysi orqali ;
 USB interfeysi orqali.
An’anaviy sichqonchalar 2 ta: o‘ng va chap tugmachalardan, hamda ular orasidan
o‘rin olgan g‘ildirakcha (rolik)dan iborat.
 
 O‘ng tugmacha 1 marta bosilganda kontekstlar menyusi ochiladi. 
 Chap tugmacha 1 marta bosilganda tanlangan ob'yekt faollashadi.   Chap tugmacha 2 marta bosilishi bilan papka yoki fayl ochiladi yoki birorta
dastur ishga tushadi. 
 Chap tugmacha 3 marta bosilganda matn muharriri butun abzatsni belgilaydi
Ishlash yoki kompyuterda o'ynash uchun o'tirganda quyidagi jihatlarni
hisobga olish kerak:
 Qo'l sichqonchani yoki sichqonchani to'liq qo'yishi kerak.
 Bilak bukilmasligi kerak, aksincha, u butunlay gorizontal va dam olishda 
bo'lishi kerak.
 Bilak stol ustida turishi va havoda tarang bo'lmasligi kerak.
 Xuddi shunday, sichqonchani harakatlantirganda tirsak harakatsiz qolishi 
kerak.
 Sichqoncha faqat barmoqlaringiz bilan emas, balki butun qo'lingiz bilan 
harakatlanishi kerak.
 Qo'shimchalar va mushaklardagi kuchlanishni bartaraf etish uchun 
foydalanuvchi kichik vaqt oralig'ida dam olishi, bilak va barmoqlar uchun 
mashqlarni bajarishi kerak. Xulosa
Klaviatura -tashqi qurilma hisoblansa-da, foydalanuvchi bilan kompyuter o‘rtasida
muloqot   o‘rnatishga mo‘ljallangan asosiy qurilmalardan biri hisoblanadi.  
Klaviatura  -   bu   kompyuter   foydalanuvchisi   belgi   yoki   funksiya   bilan   belgilangan
tugmalar   yordamida   operatsion   tizimga   ma'lumot   yoki   ma'lumotlarni   kiritishi
mumkin bo'lgan qurilma. Aynan mana shu kiritish moslamasi orqali kompyuterga
kerakli   ma'lumotlarni   markaziy   kompyuter   blokiga   kiritish   mumkin,   shuningdek,
foydalaniladigan dasturlarga muvofiq qayta ishlanishi kerak bo'lgan ma'lumotlarni
yoki ma'lumotlarni kiritish imkonini beradi.
Sichqoncha—alohida turdagi manipulyator bo‘lib, katta kategoriyadagi kompyuter
dasturlari   bilan   ishlashni,   ba’zi   klavishlarni   (masalan,   kursorni   ko‘chirish
klavishini)   unumsiz   ko‘p   qayta   bosishni   yo‘qqa   chiqarib,   optimallashtirish
imkonini   beradi.   Sichqoncha   o‘z   nomini   shakli   va   ish   tamoyili     tufayli   olgan:   u
kaftga   oson   ko‘chadi.   Shaxsiy   kompyuter   bilan   u   ulanadigan   kabel   esa   ilk
konsturktorlarga     sichqoncha   dumini   eslatgan   bo‘lsa,   ehtimol.   Puhta     o‘ylangan
konstruksiyasi   tufayli   sichqoncha   SHK   foydalanuvchilarining     grafik   muharrirlar
dasturiy   paketlari,   avtomatik   loyixalash   tizimlari,   elektron   jadvallarni   boshqarish,
stol usti nashr tizimlarini boshqarishda bebaho vositaga aylandi . Foydalanilgan adabiyotlar
1.M.Aripov, M.Muhammadiyev. Informatika, informasion texnologiyalar.   Darslik.
T.: TDYuI, 2004 y.
2. M.Mamarajabov, S.Tursunov. Kompyuter grafikasi va Web-dizayn. Darslik. T.:
“Cho‘lpon”, 2013 y.
3.Rashidov A.Sh. Yoshlar intellektual kamolotida ijodiy tafakkur va kreativlikning
o’rni. Pedagogik mahorat, Maxsus son. 2021. 114-116 b.
4. Ismatilla   Isoqov,   Sindorqul   Ibragimovich   Qulmamatov.   “Informatikani
o’qitishda innovatsion texnologiyalar”. Ma’ruza matnlari
5.Saidaxmedov   N.   Pedagogik   amaliyotda   yangi   texnologiyalarni   qo’llash
namunalari.-Toshkent : RTM 2000 yil.
6.  B.Mo minov. Informatika. O‘quv qo‘llanma. ʻ T.: “Tafakkur-bo stoni”, 2014 y.	ʻ

Klaviatura va sichqoncha bilan ishlash ko'nikmalari mavzusini o'qitish metodikasi

Kirish

I-bob. Klaviatura va sichqoncha haqida umumiy ma’lumotlar

1.1.Klaviatura va ularning turlari haqida umumiy ma’lumot

1.2. Sichqoncha haqida umumiy ma’lumotlar

II-bob. Klaviatura va sichqoncha bilan ishlash ko'nikmalari mavzusini o'qitish metodikasi.

2.1. Klaviatura bilan ishlash ko’nikmasini xosil qilishni o'qitish metodikasi.  

2.2. Sichqoncha bilan ishlash ko'nikmalari o'qitish metodikasi.

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar