Dokument ma'lumotlari

Narxi 19900UZS
Hajmi 2.1MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 09 Dekabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Huquqshunoslik

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

194 Sotish

Ko'zdan kechirish, guvohlantirish, tintuv va olib qo'yishning protsessual tartibi

Sotib olish
Z B EKIS T O N RE S P U B L I K A S I Q UR O L L I K UC HL A R I A K A D E M I YA SI 2 - K U R S A N T L A R B A T A L O N I 4 - K U R S A N TL A R V Z V O D I 2 - G U R U H K U R S A N T I ________________________________________________________ N I N G “ C H E G A R A Q O ` S H I N L A R I F A O L I YA T I N I N G H UQU Q I Y A S O S L A R I ” F A N I D A N KURS ISHI Toshkent 2025 O ‘ Z B E K IS T O N R E SP U B L I K A SI Q U R O L L I K U C H L AR I A K AD E M I Y AS I CH E G A R A F A O L I YA T I K A F E D R A SI “ T A S D I Q L AY M AN ” CH E G A R A F A O L I YA T I K A F E D R A SI B O SH L IG‘I P o d p o l k o v n i k R.X i k m a t o v 2025 y il “ ___ _ ” _________ 2 - K U R S A N T L A R B A T A L O N I 4 - K U R S A N TL A R V Z V O D I 2 - G U R U H K U R S AN T I ____________________________________________ N I N G K A L E N D A R IS H I REJ A SI M a v z u : "Ko'zdan kechirish, guvohlantirish, tintuv va olib qo'yishning protsessual tartibi" T o s hk e nt - 202 5 Ish bo sq i c h l a r i K o ‘ r i b c h iq i l a d i ga n s a v o l la r B a ja r i sh m udd at l a r i B a j a r g a n l i k h a q id a b e l g i 1 2 3 4 5 1 R a hb ari y Hu j j a t la rn i o ‘ r g a n i s h v a a d abi y o t la rn i t anl a s h ( y i g ‘ i s h ) 1.O‘zbekiston respublikasining jinoyat-protsessual kodeksi. 2.O‘zbekiston Respublikasining 2017-yil 6- sentabrdagi O‘RQ-442-sonli Qonuniga asosan ikkinchi qism bilan to‘ldirilgan — O‘R QHT, 2017- y., 36-son, 943-modda 3.O‘zbekiston Respublikasining 2017-yil 29- martdagi O‘RQ-421-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2017-y., 13-son, 194-modda 2 K u r s i s h i m a vz u s ig a o i d m a te r i a l v a m a’l u m o t la r n i o ‘ r g a n i s h 1.O‘zbekiston respublikasining jinoyat-protsessual kodeksi. 2.O‘zbekiston Respublikasining 2017-yil 6- sentabrdagi O‘RQ-442-sonli Qonuniga asosan ikkinchi qism bilan to‘ldirilgan — O‘R QHT, 2017- y., 36-son, 943-modda 3.O‘zbekiston Respublikasining 2017-yil 29- martdagi O‘RQ-421-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2017-y., 13-son, 194-modda 3 A s o s iy o ‘q uv s a v o l l a r 1. Ko‘zdan kechirish protsessual tartibi 2. Guvohlantirish protsessual tartibi 3. Tintuv va olib qo'yishning protsessual tartibi 4. Ekspertiza tayinlash protsessual tartibi 4 K u r s i s h i n i ra s m i y l a s h t i r i s h v a r a hb a r g a t aq d i m e t i s h 5 K u rs i s h i h i mo y a s i ku r s ant __________________ 2022 y il “ ___” _____ Mavzu: " Ko'zdan kechirish, guvohlantirish, tintuv va olib qo'yishning protsessual tartibi " Mundarija Kirish Asosiy qism 1. Ko‘zdan kechirish protsessual tartibi 2. Guvohlantirish protsessual tartibi 3. Tintuv va olib qo'yishning protsessual tartibi 4. Ekspertiza tayinlash protsessual tartibi Xulosa va takliflar Adabiyotlar Kirish Tergov harakatlarini tasniflash S.A.Sheyfer tomonidan tadqiq qilinib, tergov harakatlarini bilish usuli, ma’lumotni olish usuli va obyektlarni namoyon bo’lish murakkabligiga ko’ra turlarga bo’linadi. Tergov harakatlari bilish usuliga ko’ra: 1. So’rov shaklidagi tergov harakatlari; 2. Kuzatuv shaklidagi tergov harakatlari; 3. Kuzatuv va so’rov shaklidagi tergov harakatlariga bo’linadi. So’rov shaklidagi tergov harakatlarida shaxsda dalil bo’la oladigan ma’lumotlar muloqot yoki so’zlashuv (so’rash) yo’li bilan olinadi. Bunga misol qilib so’roq qilish, yuzlashtirish tergov harakatlarini ko’rsatish mumkin. Kuzatuv shaklidagi tergov harakatlari muayyan ob’ekt yoki jarayonning tashqi belgilarini yoki ulardagi o’zgarishlarni ko’zatish orqali o’tkaziladi. Misol tariqasida guvohlantirish, olib qo’yish, eksperiment tergov harakatlarini ko’rsatish mumkin. Kuzatuv va so’rov shaklidagi tergov harakatlari bir vaqtda bilishning ikkala usuli: ham kuzatuv, ham so’rov bilan o’tkaziladigan tergov harakatlari hisoblanadi. Bunga ko’rsatuvlarni hodisa sodir bo’lgan joyda tekshirish misol bo’ladi. Bilish usullari jinoyat izlariga bog’liq va ular tergov harakatlarining protsessual shakliga sezilarli ta’sir etadi. Masalan, kuzatuv usuli qo’llaniladigan vaqtda xolislarning ishtiroki ob’ektivlik garovi sifatida talab qilinadi. Ma’lumotni olish usuliga ko’ra tergov harakatlari: 1)ma’lumotlarni bevosita olishga asoslangan tergov harakatlari;2)yashirin ma’lumotlarni maxsus mutaxassislar yordamida, ya’ni bilvosita olishga asoslangan tergov harakatlariga bo’linadi.Ma’lumotlarni bevosita olishga asoslangan tergov harakatlarida tergovchi (yoki tergov harakatini o’tkazayotgan boshqa shaxs) ma’lumotlarni shaxsan o’zi bevosita qabul qiladi va qayd qiladi. Yashirin axborotni mutaxassislar yordamida bilvosita olishga asoslangan tergov harakatlarida dalil sifatida olinadigan ma’lumotni olish uchun maxsus bilim talab qilinadi. 1. Ko‘zdan kechirish protsessual tartibi Ko‘zdan kechirish uchun asoslar Jinoyat izlari, ashyoviy dalillarni topish, hodisa sodir bo‘lgan vaziyatni va ish uchun ahamiyatli bo‘lgan boshqa holatlarni aniqlashtirish maqsadida tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi yoki sud hodisa sodir bo‘lgan joyni, murdani, hayvonlarni, tevarak- atrofni, binolarni, narsalar va hujjatlarni ko‘zdan kechiradi. Odam badanini ko‘zdan kechirish guvohlantirish yoki ekspertiza o‘tkazish qoidalariga asoslangan holda ( Jinoyat-protsessual kodeksning 142-147 va 172-187 moddalari ) amalga oshiriladi. Pochta-telegraf jo‘natmalarini ko‘zdan kechirish ushbu Kodeksning 167-moddasida nazarda tutilgan tartibda o‘tkaziladi. Narsalarni olib qo‘yish va tintuv o‘tkazish Ko‘zdan kechirish tartibining umumiy qoidalari  Tergovga qadar tekshiruv, surishtiruv yoki dastlabki tergov bosqichida ko‘zdan kechirish xolislar ishtirokida o‘tkaziladi. Jinoyat ishi ko‘rilayotgan vaqtda ko‘zdan kechirishga zarurat tug‘ilsa, sud bu haqda ajrim chiqaradi va ko‘zdan kechirishni taraflar ishtirokida o‘tkazadi.  Zarur hollarda tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi yoki sud ko‘zdan kechirish chog‘ida o‘lchov o‘tkazadi, fotosuratga, kinotasvirga, videoyozuvga tushiradi, rejalar, sxemalar, chizmalar tuzadi, izlardan qoliplar va nusxalar oladi. Bu ishlarni bajarishga yordam berish uchun ko‘zdan kechirishga mutaxassislar jalb qilinishi mumkin.  Ko‘zdan kechirish chog‘ida topilgan va olib qo‘yilgan barcha narsalar xolislarga, taraflarga va ko‘zdan kechirishning boshqa ishtirokchilariga ko‘rsatilishi lozim.  Ko‘zdan kechirishda ishtirok etayotgan shaxslar surishtiruvchi, tergovchi va sudning e’tiborini o‘zlarining fikricha ish holatlarini oydinlashtirishga yordam berishi mumkin bo‘lgan barcha hollarga qaratishga haqlidirlar. Hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish Hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish aynan ana shu joyda jinoyat sodir etilganligi yoki uning izlari borligi haqida ma’lumotlar bo‘lgan taqdirda o‘tkaziladi. Kechiktirib bo‘lmaydigan hollarda hodisa sodir bo‘lgan joy jinoyat ishi qo‘zg‘atilishidan oldin ham ko‘zdan kechirilishi mumkin.Katta maydonlarni va binolarni ko‘zdan kechirish bir necha surishtiruvchi yoki tergovchi tomonidan amalga oshirilishi mumkin, bunda ularning har biri kamida ikki nafar xolis ishtirokida ko‘zdan kechirishi lozim.Hodisa sodir bo‘lgan joydan olingan narsalar, hujjatlar va izlar o‘raladi va muhrlanadi. Katta hajmdagi narsalar olinmaydi va muhrlanmaydi, lekin tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi yoki tergovchi ularni saqlash choralarini ko‘rishi lozim. Murdani ko‘zdan kechirish Surishtiruvchi yoki tergovchi murdaning tashqi ko‘rinishini u topilgan joyda xolislar va sud-tibbiyot sohasidagi mutaxassis shifokor ishtirokida ko‘zdan kechiradi. Bunday mutaxassis shifokor ishtirok etishiga imkoniyat bo‘lmagan taqdirda, boshqa shifokor ishtirok etadi. Zarur hollarda murdani ko‘zdan kechirish uchun boshqa mutaxassislar, shuningdek ekspertlar jalb qilinadi. Eksgumatsiya vaqtida murdani ko‘zdan kechirish ushbu Kodeksning 148-152-moddalarida nazarda tutilgan qoidalarga rioya qilgan holda o‘tkaziladi. Murda topilgan joyda uni tanib olish uchun ko‘rsatish chog‘ida ushbu Kodeksning 126 va 131- moddalarida nazarda tutilgan qoidalarga rioya qilinadi. Tanib olinmagan murdalarning barmoq izlari olinishi shart. Ushbu Kodeksning 188 -191 , 193 va 197-moddalari talablariga rioya qilgan holda murdadan tekshirish uchun boshqa xil namunalar ham olinishi mumkin. Tanib olinmagan murdani faqat prokuror ruxsati bilangina ko‘miladi. Murdani eksgumatsiya qilish asoslari va tartibi Ko‘zdan kechirish, tanib olish, tekshirish yoki ekspertizaga namunalar olish uchun murdani qabrdan chiqarib olish zarur bo‘lgan taqdirda prokuror, tergovchi yoki surishtiruvchi murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risida iltimosnoma qo‘zg‘atish haqida mazkur tergov harakatini o‘tkazish asoslarini bayon etgan holda qaror chiqaradi. Qarorga iltimosnomani asoslovchi zarur materiallar ilova qilinadi. Tergovchining yoki surishtiruvchining murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risida iltimosnoma qo‘zg‘atish haqidagi qarori va zarur materiallar prokurorga yuboriladi. Prokuror murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risidagi iltimosnomaning asosliligini tekshirib, unga rozi bo‘lgan taqdirda, murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risida iltimosnoma qo‘zg‘atish haqidagi qarorni va zarur materiallarni sudga yuboradi. Sud murdani eksgumatsiya qilishni surishtiruv organlariga yoki tergovchiga topshiradi, bu haqda ajrim chiqaradi. Murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish Murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risidagi iltimosnoma surishtiruv yoki dastlabki tergov yuritilayotgan joydagi jinoyat ishlari bo‘yicha tuman (shahar) sudining, hududiy harbiy sudning sudyasi tomonidan, mazkur sudlarning sudyasi bo‘lmagan yoxud murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqishda uning ishtirokini istisno etuvchi holatlar mavjud bo‘lgan taqdirda esa, Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi, viloyat, Toshkent shahar sudi, O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi raisining ko‘rsatmasiga binoan boshqa tegishli sudning sudyasi tomonidan yakka tartibda ko‘rib chiqiladi. Murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risidagi iltimosnoma materiallar kelib tushgan paytdan e’tiboran qirq sakkiz soatdan kechiktirmay yopiq sud majlisida ko‘rib chiqiladi.Sud majlisida prokuror, tergovchi, surishtiruvchi, qonuniy vakil yoki murdasi eksgumatsiya qilinishi lozim bo‘lgan vafot etgan shaxsning yaqin qarindoshlaridan biri, zarur hollarda gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, shuningdek, agar ishda ishtirok etayotgan bo‘lsa, himoyachi va qonuniy vakil ishtirok etadi. Sud majlisining o‘tkazilish joyi, sanasi va vaqti haqida lozim darajada xabardor qilingan shaxslarning sud majlisiga kelmaganligi murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish uchun monelik qilmaydi.Murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish prokurorning ma’ruzasi bilan boshlanadi, u mazkur tergov harakatini o‘tkazish zaruratini asoslab beradi, so‘ngra taqdim qilingan materiallar tekshiriladi. Shundan keyin sudya ajrim chiqarish uchun alohida xonaga kiradi. Tevarak-atrof va binolarni ko‘zdan kechirish Tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi va sud tevarak-atrof va binolarni quyidagi qoidalarga rioya qilgan holda ko‘zdan kechiradilar. Fuqaroning uyi yoki xizmat joyini ko‘zdan kechirish zarurati bo‘lsa, tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi yoki tergovchi bu haqda qaror, sud esa ajrim chiqaradi. Turar joyi ko‘zdan kechirilayotgan shaxs yoki tegishli korxona, muassasa, tashkilotning vakili chiqarilgan qaror yoki ajrim bilan tanishtirilib, bu haqda imzo chektiriladi. Ko‘zdan kechirish korxonada, muassasada, tashkilotda o‘tkazilsa -ma’muriyat vakilining, harbiy qismda, shtabda va muassasada o‘tkazilsa -qo‘mondonlik vakilining, zarur hollarda esa, moddiy javobgar shaxsning qatnashishi shart. Binolarni ko‘zdan kechirishda ushbu Kodeksning 160 va 161-moddalarida nazarda tutilgan qoidalarga rioya qilinishi lozim. Narsa va hujjatlarni ko‘zdan kechirish Tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi va sud narsa va hujjatlarni ular topilgan joyda, basharti ko‘zdan kechirish ko‘p vaqt yoki qo‘shimcha texnik vositalar talab qilsa, keyinchalik surishtiruv, dastlabki tergov yoki sud muhokamasi o‘tkazilayotgan joyda ko‘zdan kechiradilar. Ko‘zdan kechirish texnik vositalardan foydalanilgan holda, basharti narsa yoki hujjatlarning yo‘qolishiga yoxud shikastlanishiga olib kelmasa, o‘tkazilishi mumkin. Ko‘zdan kechirish bayonnomasi Ushbu Kodeksning 90 — 92-moddalarida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi yoki tergovchi ko‘zdan kechirish o‘tkazilganligi to‘g‘risida bayonnoma tuzadi, sud esa ko‘zdan kechirish jarayonini va uning natijalarini sud majlisi bayonnomasida qayd etadi.Bayonnomada ko‘zdan kechirish davomida topilgan barcha narsalar, ular qanday tartibda ko‘zdan kechirilgan bo‘lsa, xuddi shu tartibda, ko‘zdan kechirish paytida qanday holatda kuzatilgan bo‘lsa, xuddi shu holatda qayd etiladi. Ko‘zdan kechirish chog‘ida topilgan va olingan barcha izlar, narsalar va hujjatlar sanab o‘tiladi. Olingan buyumning egasiga tegishli ma’lumotnoma yoki bayonnomaning nusxasi beriladi.Bundan tashqari, bayonnomada: ko‘zdan kechirish qaysi vaqtda, qanday ob-havoda va qanday yorug‘likda o‘tkazilganligi; qanday ilmiy-texnika vositalari qo‘llanilganligi va qanday natijalar olinganligi; ko‘zdan kechirishda ko‘maklashish uchun kimlar jalb qilinganligi va ko‘maklashish nimada o‘z aksini topganligi; qanday narsalar va hujjatlar qay tartibda va qanday muhr bilan muhrlanganligi; ko‘zdan kechirilganidan keyin murda va ish uchun ahamiyatli bo‘lgan narsalarning qayerga yuborilganligi ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. Sud ajrimi Sudya murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqib, murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risida yoki murdani eksgumatsiya qilishni rad etish haqida ajrim chiqaradi.Sudyaning murdani eksgumatsiya qilishni rad etish to‘g‘risidagi ajrimi asoslantirilgan bo‘lishi kerak. Sudyaning murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risidagi ajrimi o‘qib eshittirilgan paytdan e’tiboran kuchga kiradi. Sudyaning ajrimi prokurorga ijro uchun, gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga, himoyachiga esa ma’lumot uchun yuboriladi.Sudyaning murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risidagi yoki murdani eksgumatsiya qilishni rad etish haqidagi ajrimi ustidan u chiqarilgan kundan e’tiboran yetmish ikki soat ichida apellatsiya tartibida shikoyat berilishi, protest bildirilishi mumkin. Apellatsiya shikoyati, protesti ajrimni chiqargan sud orqali beriladi, mazkur sud yigirma to‘rt soat ichida ularni materiallar bilan birga apellatsiya instansiyasi sudiga yuborishi shart. Apellatsiya instansiyasi sudi ushbu materiallarni shikoyat yoki protest bilan birga ular kelib tushgan paytdan e’tiboran yetmish ikki soatdan kechiktirmay ko‘rib chiqishi kerak. Apellatsiya shikoyati yoki protesti berilishi sudning murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risidagi ajrimi ijrosini to‘xtatib turadi.Apellatsiya instansiyasi sudi apellatsiya shikoyatini, protestini ko‘rib chiqib, o‘z ajrimi bilan:  sudyaning ajrimini o‘zgarishsiz, shikoyatni yoki protestni esa qanoatlantirmay qoldirishga;  sudyaning ajrimini bekor qilishga va murdani eksgumatsiya qilishga ruxsat berishga yoki murdani eksgumatsiya qilishni rad etishga haqli. Murdani eksgumatsiya qilish rad etilgan taqdirda, aynan o‘sha murdaga nisbatan mazkur masala bo‘yicha takroran sudga murojaat qilishga murdani eksgumatsiya qilishni taqozo etadigan yangi holatlar yuzaga kelganda yo‘l qo‘yiladi. Murdani eksgumatsiya qilish tartibi Surishtiruvchi, tergovchi yoki sud murdani eksgumatsiya qilishni sog‘liqni saqlash organlari bilan kelishgan holda va murda ko‘milgan joy vakilining ishtirokida amalga oshiradi. Eksgumatsiya surishtiruv yoki dastlabki tergov vaqtida amalga oshirilayotgan bo‘lsa, xolislarning ishtirok etishi shart. Sud eksgumatsiyani taraflar ishtirokida amalga oshiradi.Murdani eksgumatsiya qilishda sud tibbiyoti sohasidagi mutaxassis shifokor, zarur bo‘lsa, boshqa mutaxassislar ham qatnashadilar. Agar ekspertiza tayinlangan bo‘lsa, eksgumatsiya o‘tkazishda sud tibbiyoti ekspertining ishtirok etishi shart. Zarur hollarda, eksgumatsiyani o‘tkazishga gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi, shuningdek murdani tanib olishi mumkin bo‘lgan shaxslar jalb qilinishi mumkin. Murdani eksgumatsiya qilish bilan bog‘liq protsessual harakatlar Eksgumatsiya ekspertiza qilish maqsadida o‘tkazilayotgan bo‘lsa, ekspertiza o‘tkazish haqida qaror yoki ajrim chiqarilishi lozim. Bunda murda ekspertiza muassasasiga jo‘natiladi yoki ekspertiza murda ko‘milgan joyning o‘zida o‘tkaziladi.Murdani ko‘zdan kechirish, tanib olish va ekspert tekshiruvi uchun namunalar olish ushbu Kodeksning 125 , 126 , 131 , 138 , 188 -191 , 193 va 197- moddalarida nazarda tutilgan qoidalar asosida amalga oshiriladi. Murdani eksgumatsiya qilish bayonnomasi Murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risida ushbu Kodeksning 90-92-moddalarida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq surishtiruvchi yoki tergovchi bayonnoma tuzadi, sud esa eksgumatsiya jarayoni va natijalarini sud majlisining bayonnomasida qayd etadi. Bayonnomaga qabr, tobut va murdaning fotosuratlari, kinotasvir va videoyozuvlari ilova qilinishi mumkin. Murda eksgumatsiya qilinganidan so‘ng ko‘zdan kechirish, tanib olish yoki ekspert tekshiruvi uchun namunalar olish amalga oshirilgan bo‘lsa, mazkur tergov harakatlari to‘g‘risida bayonnoma tuziladi. Murdani eksgumatsiyadan so‘ng ko‘mish Eksgumatsiyadan va boshqa protsessual harakatlardan so‘ng murdani ko‘mish murdani eksgumatsiya qilish to‘g‘risida qaror yoki ajrim chiqargan shaxsning ishtirokida amalga oshiriladi. Murda ko‘milganligi to‘g‘risida bayonnoma tuziladi. 2. Guvohlantirish protsessual tartibi Guvohlantirish uchun asoslar Guvohlantirish:  odamning badanidagi ish uchun ahamiyatga molik xususiyat yoki alomatlarni, alohida belgilarni, uning jismoniy rivojlanganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni, dog‘larni, tirnalgan, shilingan, qontalash joylarni topish zarurati tug‘ilgan hollarda, agar buning uchun ekspertiza o‘tkazish lozim bo‘lmasa;  ekspertiza o‘tkazishni talab qilmaydigan usullarni qo‘llash yo‘li bilan shaxsning mastlik va boshqa fiziologik holatini aniqlash zarurati tug‘ilgan hollarda o‘tkaziladi. Guvohlantiriladigan shaxslar Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi va jabrlanuvchi guvohlantirilishlari mumkin.Guvoh uning ko‘rsatuvlari to‘g‘riligini tekshirish uchungina guvohlantirilishi mumkin. Guvohlantirishni o‘tkazish to‘g‘risidagi qaror yoki ajrim Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi yoki jabrlanuvchining badanida jinoyat izlari, ish uchun ahamiyatga molik boshqa belgilar yoki uning g‘ayritabiiy fiziologik holati to‘g‘risida yetarli ma’lumotlar bo‘lsa, guvohlantirishni o‘tkazish haqida surishtiruvchi yoki tergovchi qaror, sud esa ajrim chiqaradi.Qarorda yoki ajrimda: guvohlantirishni kim va qanday maqsadda o‘tkazishi; kimni guvohlantirish kerakligi; guvohlantirilishi uchun shaxs kimning huzuriga va qachon yetib kelishi ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. Guvohlantirish haqidagi qarorning yoki ajrimning majburiyligi Surishtiruvchining, tergovchining guvohlantirish o‘tkazish to‘g‘risidagi qarori yoki sudning shu to‘g‘ridagi ajrimi qaysi shaxs xususida chiqarilgan bo‘lsa, o‘sha shaxsga nisbatan majburiydir.Guvohlantirishdan bosh tortayotgan shaxslar majburiy keltirilishi va guvohlantirilishi mumkin. Guvohlantirishni o‘tkazish tartibi Guvohlantirishni o‘tkazish haqidagi qaror yoki ajrim guvohlantiriluvchiga e’lon qilinadi. Guvohlantirishning barcha ishtirokchilariga ularning huquq va burchlari tushuntirilishi lozim. Shaxsni yechintirib yalang‘ochlash, shuningdek uning badanidagi tirnalgan, shilingan, qontalash joylarni aniqlash bilan bog‘liq bo‘lmagan guvohlantirish surishtiruvchi yoki tergovchi tomonidan xolislar ishtirokida, zarur hollarda esa, shifokor yoki boshqa mutaxassis ishtirokida o‘tkaziladi. Ushbu turdagi guvohlantirish taraflar ishtirokida sud tomonidan ham o‘tkazilishi mumkin. Shaxsni yechintirib yalang‘ochlash yoki uning badanidagi tirnalgan, shilingan, qontalash joylarni aniqlash bilan bog‘liq bo‘lgan, shuningdek ushbu Kodeks 142- moddasining ikkinchi bandida nazarda tutilgan guvohlantirish surishtiruvchi, tergovchi yoki sudning topshirig‘iga binoan shifokor yoxud boshqa mutaxassis tibbiy xodim tomonidan o‘tkaziladi. Guvohlantirish bayonnomasi Guvohlantirish o‘tkazilganligi haqida ushbu Kodeksning 90-92-moddalarida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq surishtiruvchi yoki tergovchi bayonnoma tuzadi, sud esa guvohlantirish jarayoni va natijalarini sud majlisi bayonnomasida qayd etadi. Bayonnomada guvohlantirish o‘tkazgan shaxsning hamma harakatlari va guvohlantirish davomida aniqlangan barcha izlar, xususiyatlar va belgilar qayd etilgan bo‘lishi lozim.Guvohlantirish shifokor yoki boshqa mutaxassis tomonidan o‘tkazilgan bo‘lsa, u bayonnoma tuzadi va imzolaydi, guvohlantirilgan shaxs va xolislar ham imzolaganidan so‘ng bayonnomani tegishincha surishtiruvchi, tergovchi yoki sudga taqdim etadi. 3. Tintuv va olib qo'yishning protsessual tartibi Olib qo‘yish uchun asoslar Jinoyat ishi uchun ahamiyatga molik narsa va hujjatlarning aynan kimda va qayerda ekanligi ma’lum bo‘lib, ularni qidirishning hojati bo‘lmasa, surishtiruvchi, tergovchi va sud ularni olib qo‘yishga haqlidir. Tintuv o‘tkazish uchun asoslar Surishtiruvchi va tergovchi biror turar joy, xizmat, ishlab chiqarish binosida yoki o‘zga joyda yoxud biror shaxsda ish uchun ahamiyatli bo‘lgan narsa yoki hujjatlar bor deb o‘ylash uchun yetarli ma’lumotga ega bo‘lgan taqdirda tintuv o‘tkazishga haqlidir.Tintuv qidirilayotgan shaxsni, shuningdek murdani topish uchun ham o‘tkazilishi mumkin. Olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazish to‘g‘risida qaror yoki ajrim Olib qo‘yish yoki tintuv surishtiruvchi yoki tergovchining qarori yoxud sudning ajrimiga ko‘ra o‘tkaziladi, bunda ular olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazishni surishtiruv organiga yoki tergovchiga topshirishga haqlidirlar. Olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazish to‘g‘risidagi qarorda yoki ajrimda bu harakatlar qayerda va kimnikida o‘tkazilishi zarurligi, qaysi narsa yoki hujjatlarning qidirib topilishi va olib qo‘yilishi lozimligi ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazish vaqtida hozir bo‘ladigan shaxslar Olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazishda xolislar, zarurat bo‘lgan taqdirda mutaxassis va tarjimon ham ishtirok etadilar. Olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazish jarayonida bu harakatlar uyida o‘tkazilayotgan shaxsning o‘zi yoki hech bo‘lmaganda uning voyaga yetgan oila a’zolaridan birining ishtirok etishi ta’minlanishi lozim. Basharti ularning ishtirok etishini ta’minlashga imkon bo‘lmasa, tegishli hokimlik yoki fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organining vakili taklif qilinadi.Korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, harbiy qismlar joylashgan binolarda olib qo‘yish yoki tintuv ularning vakillari ishtirokida o‘tkaziladi. Tintuv qilinayotganlarga, xolislarga, mutaxassislarga, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, harbiy qismlarning vakillariga tintuv yoki olib qo‘yish o‘tkazilishidan avval ularning surishtiruvchi yoki tergovchining barcha harakatlari chog‘ida hozir bo‘lish hamda ana shu harakatlar xususida arz qilish huquqlari tushuntirilishi kerak. Bunday arz bayonnomaga kiritilishi shart. Olib qo‘yish va tintuv o‘tkazish tartibi  Tintuv surishtiruvchi yoki tergovchining asoslantirilgan qaroriga binoan, prokurorning sanksiyasi bilan o‘tkaziladi. Kechiktirib bo‘lmaydigan hollarda tintuv prokurorning sanksiyasisiz o‘tkazilishi mumkin, lekin bunday holda keyinchalik shu o‘tkazilgan tintuv haqida yigirma to‘rt soat ichida prokurorga xabar qilinadi. Kechiktirib bo‘lmaydigan holatlar surishtiruvchi yoki tergovchining prokurorga yuborgan xabarnomasida asoslantirilishi lozim. Xabarnomaning nusxasi ishga qo‘shib qo‘yiladi.  Surishtiruvchi yoki tergovchi olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazish haqidagi qarorga yoki ajrimga asosan ish uchun ahamiyatli bo‘lgan narsa va hujjatlarni qidirib topish maqsadida turar joyga yoki boshqa binoga kirishga haqlidir.  Surishtiruvchi, tergovchi olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazishga kirishishdan oldin olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazilayotgan shaxsni qaror yoki ajrim bilan tanishtirib imzo qo‘ydirishi shart.  Surishtiruvchi, tergovchi olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazilayotgan binoda yoki o‘zga joyda turgan shaxslarning olib qo‘yish yoki tintuv tamom bo‘lgunga qadar shu bino yoki joydan chiqib ketishini, shuningdek ularning bir-birlari bilan yoki boshqa shaxslar bilan gaplashishini taqiqlab qo‘yishga haqlidir.  Surishtiruvchi, tergovchi olib qo‘yish chog‘ida qaror yoki ajrim bilan tanishtirganidan so‘ng olinishi lozim bo‘lgan narsa va hujjatlarni ixtiyoriy ravishda berishni taklif qiladi, taklif rad etilgan taqdirda majburiy ravishda oladi. Basharti bu narsa va hujjatlar olib qo‘yishni amalga oshirish to‘g‘risidagi qarorda yoki ajrimda ko‘rsatilgan joydan topilmasa, u holda tintuv o‘tkaziladi.  Surishtiruvchi, tergovchi tintuv o‘tkazishga kirishayotganida qaror yoki ajrim taqdim etganidan so‘ng, olib qo‘yilishi kerak bo‘lgan narsa va hujjatlarni berishni taklif qiladi. Basharti ular ixtiyoriy ravishda berilsa, olib qo‘yish bayonnomasi tuziladi. Agar qidirilayotgan narsa yoki hujjatlar berilmasa yoxud to‘liq holda topshirilmagan bo‘lsa, tintuv o‘tkaziladi. Tintuv chog‘ida bu xususdagi qarorda yoki ajrimda ko‘rsatilgan narsa yoki hujjatlar qidiriladi va olinadi. Ish uchun ahamiyatga molik boshqa narsa yoki hujjatlar, shuningdek saqlanishi taqiqlangan ashyolar topilgan taqdirda, ular ham olib qo‘yilishi lozim. Surishtiruvchini, tergovchini bu narsa yoki hujjatlarni olib qo‘yishga undagan asoslar tintuv o‘tkazilganligi haqidagi bayonnomada aks ettiriladi.  Olinayotgan narsa va hujjatlarning hammasi xolislarga, olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazishda ishtirok etgan boshqa shaxslarga ko‘rsatiladi, bayonnomada to‘liq aks ettiriladi, zarurat bo‘lgan taqdirda o‘ralib, muhrlanadi. O‘ralgan va muhrlangan narsa va hujjatlarni keyingi tergov davomida ochishga faqat xolislar ishtirokida yo‘l qo‘yiladi.  Olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazish vaqtida yopiq binolarni yoki buyumlar saqlanadigan joyni uning egasi o‘z ixtiyori bilan ochib berishdan bosh tortsa, surishtiruvchining, tergovchining o‘zi ularni ochishga haqlidir. Bunda zarurat bo‘lmaganda qulflar, eshiklar va boshqa narsalarning shikastlantirilishiga yo‘l qo‘yilmasligi hamda uydagi saranjomlik buzilmasligi lozim. Shaxsiy tintuv va olib qo‘yish Ushbu Kodeksning 157 va 158-moddalarida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda surishtiruvchi yoki tergovchi shaxsning kiyimlari, uning yonidagi buyumlari ichidan yoki badanidan topilgan, ish uchun ahamiyatga molik narsa va hujjatlarni olib qo‘yishi mumkin. Tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi faqat ushbu Kodeksning 224-moddasiga asosan shaxsni ushlagan taqdirda, unda qurol borligi yoki u jinoyat sodir etganligini fosh qiluvchi dalillardan qutulish niyatida ekanligini taxmin qilishga yetarli asoslar mavjud bo‘lsa, uni shaxsiy tintuv qilishni va olib qo‘yishni amalga oshirishga ham haqlidir. Bunda shaxsiy tintuv va olib qo‘yish bayonnomasi ushbu Kodeksning 163-moddasi talablariga rioya qilgan holda tuziladi.Shaxsiy tintuv va olib qo‘yish ushbu Kodeksning 157 — 161- moddalarida ko‘rsatilgan qoidalar asosida o‘tkaziladi. Ammo shaxsiy tintuv va olib qo‘yish quyidagi hollarda alohida qaror yoki ajrim chiqarilmasdan o‘tkazilishi mumkin:  gumon qilinuvchini ushlash chog‘ida ushlanuvchining yonida qurol borligiga yoxud jinoyat sodir etganligini fosh qiladigan dalillardan qutulmoqchi ekanligiga yetarli asoslar bo‘lganda (ushbu Kodeksning 224- moddasi );  gumon qilinuvchi ichki ishlar organiga yoki huquqni muhofaza qiluvchi boshqa organga olib kelinib, uni ushlash haqida ushbu Kodeksning 225- moddasiga asosan bayonnoma tuzilganda;  ayblanuvchiga nisbatan qamoqda saqlash tarzidagi ehtiyot chorasi qo‘llanilayotganida, basharti uning yonida qurol, shuningdek saqlanishi man etilgan buyumlar yoxud ish uchun ahamiyatga molik narsa va hujjatlar bo‘lishi mumkin deb o‘ylashga yetarli asoslar bo‘lganida;  olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazilayotgan binoda yoki boshqa joyda turgan shaxs olib qo‘yish va tintuv o‘tkazish haqidagi qarorga yoki ajrimga ko‘ra olinishi zarur bo‘lgan narsa yoki hujjatlarni o‘z yonida yashirincha saqlamoqda deb o‘ylash uchun yetarli asoslar bo‘lganida. Shaxsiy tintuv hamda narsa va hujjatlarni olib qo‘yish tintilayotgan shaxs bilan bir jinsdagi mutaxassis hamda xolislar ishtirokida o‘tkazilishi mumkin. Olib qo‘yish yoki tintuv bayonnomasi Surishtiruvchi, tergovchi olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazilgani to‘g‘risida ushbu Kodeksning 90 — 92-moddalarida nazarda tutilgan talablarga rioya qilgan holda bayonnoma tuzadi. Sud tomonidan o‘tkazilgan narsa va hujjatlarni olib qo‘yish natijalari sud majlisi bayonnomasida aks ettiriladi. Bayonnomada narsa va hujjatlarning aynan qayerda va qanday sharoitda topilganligi, ixtiyoriy ravishda berilganligi yoki majburiy ravishda olinganligi ko‘rsatilishi lozim. Barcha olingan narsa va hujjatlar bayonnomada birma-bir qayd qilinib, ularning miqdori, o‘lchovi, og‘irligi, har qaysisining o‘ziga xos belgilari ko‘rsatilishi, zarurat bo‘lgan taqdirda o‘ralishi va muhrlanishi lozim. Olib qo‘yish yoki tintuv vaqtida izlanayotgan narsa va hujjatlarni yo‘q qilishga yoki yashirishga urinish hollari sodir bo‘lgan taqdirda, bu hol surishtiruvchi yoki tergovchi tomonidan ko‘rilgan choralar ham ko‘rsatilib bayonnomada aks ettirilishi lozim. Olib qo‘yish yoki tintuv to‘g‘risidagi qaror va bayonnomaning nusxasini topshirish shartligi Olib qo‘yish yoki tintuv to‘g‘risidagi qaror va bayonnomaning nusxasi yo sud majlisining olib qo‘yishni o‘tkazish to‘g‘risidagi bayonnomasidan ko‘chirma tintilgan shaxsga yoki uning voyaga yetgan oila a’zolariga, ular bo‘lmagan taqdirda esa, tegishli hokimlik yoxud fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organi vakiliga topshirilib, tilxat olinadi. Zarur hollarda mazkur shaxslarga olib qo‘yilayotgan hujjatlarning nusxalari beriladi. Diplomatiya vakolatxonalarining binolaridan va diplomatiya vakillaridan olib qo‘yish yoki ularda tintuv o‘tkazish Olib qo‘yish yoki tintuv diplomatiya vakolatxonasi hududida o‘tkazilayotganda diplomatiya vakolatxonalari va ularning diplomatiya daxlsizligiga ega bo‘lgan xodimlari, shuningdek ularning oila a’zolari egallab turgan binolarda faqat diplomatiya vakolatxonasi boshlig‘ining iltimosiga ko‘ra yoki uning roziligi bilan o‘tkazilishi mumkin, diplomatiya vakolatxonasi xodimlarining yoki ularning voyaga yetgan oila a’zolarining istiqomat joylarida yoxud ular egallab turgan boshqa binolarda olib qo‘yish va tintuv ularning iltimoslariga ko‘ra yoki roziliklari bilan o‘tkazilishi mumkin.Ko‘rsatilgan imtiyozlar O‘zbekiston Respublikasida akkreditatsiya qilinmagan bo‘lsa-da diplomatiya daxlsizligiga ega bo‘lgan ajnabiy vakillarga va ularning oila a’zolariga ham beriladi. Diplomatiya daxlsizligiga ega bo‘lgan shaxsga va uning oila a’zolariga nisbatan shaxsiy tintuv yoki olib qo‘yish ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan talablarga rioya qilgan holda o‘tkazilishi mumkin. Diplomatiya vakili yoki uning oila a’zolarining olib qo‘yishga yoki tintuv o‘tkazishga roziligi O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi orqali so‘raladi.Diplomatiya vakolatxonalari va diplomatiya daxlsizligidan foydalanadigan vakillar, shuningdek ularning oila a’zolari joylashgan binolarda tintuv yoki olib qo‘yish o‘tkazish chog‘ida prokuror va O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining vakili hozir bo‘lishi shart. Pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlab qo‘yish Gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining boshqa shaxslarga yuborgan yoxud boshqa shaxslarning gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga, sudlanuvchiga yuborgan pochta-telegraf jo‘natmalarida sodir etilgan jinoyatga doir ma’lumotlar yoki ish uchun ahamiyatga molik hujjatlar, buyumlar bor deb gumon qilish uchun yetarlicha asoslar mavjud bo‘lganda, prokuror, tergovchi yoki surishtiruvchi mazkur shaxslarning barcha pochta-telegraf jo‘natmalarini yoki ularning ayrimlarini xatlash to‘g‘risida iltimosnoma qo‘zg‘atish haqida mazkur tergov harakatini o‘tkazish asoslarini bayon etgan holda qaror chiqaradi. Xatlab qo‘yilishi mumkin bo‘lgan pochta-telegraf jo‘natmalari jumlasiga barcha turdagi xatlar, telegrammalar, radiogrammalar, banderollar, posilkalar, pochta konteynerlari kiradi. Prokurorning, tergovchining yoki surishtiruvchining pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risida iltimosnoma qo‘zg‘atish haqidagi qarorida: xat-xabarlari ushlab turilishi lozim bo‘lgan shaxsning familiyasi, ismi, otasining ismi; bu shaxsning doimiy yashash joyi manzili; xatlanayotgan pochta-telegraf jo‘natmalarining turlari; xatlash chorasining muddati; jo‘natmalarni ushlab turish va bu haqda prokurorga, tergovchiga yoki surishtiruvchiga ma’lum qilish majburiyati yuklatilgan aloqa muassasasining nomi ko‘rsatiladi. Qarorga iltimosnomani asoslovchi zarur materiallar ilova qilinadi. Tergovchining yoki surishtiruvchining pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlab qo‘yish to‘g‘risida iltimosnoma qo‘zg‘atish haqidagi qarori va zarur materiallar prokurorga yuboriladi. Prokuror pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi iltimosnomaning asosliligini tekshirib, unga rozi bo‘lgan taqdirda, pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risida iltimosnoma qo‘zg‘atish haqidagi qarorni va zarur materiallarni sudga yuboradi. Gumon qilinuvchining, ayblanuvchining boshqa shaxslarga yoki boshqa shaxslarning gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga yuborgan pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi masala ushbu bobda belgilangan tartibda, sudlanuvchining boshqa shaxslarga yoki boshqa shaxslarning sudlanuvchiga yuborgan pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash esa ushbu Kodeksning 423 , 438- moddalarida nazarda tutilgan tartibda sud tomonidan hal etiladi. Pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish Pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi iltimosnoma surishtiruv yoki dastlabki tergov yuritilayotgan joydagi jinoyat ishlari bo‘yicha tuman (shahar) sudining, hududiy harbiy sudning sudyasi tomonidan, mazkur sudlarning sudyasi bo‘lmagan yoxud pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqishda uning ishtirokini istisno etuvchi holatlar mavjud bo‘lgan taqdirda esa, Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi, viloyat, Toshkent shahar sudi, O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi raisining ko‘rsatmasiga binoan boshqa tegishli sudning sudyasi tomonidan yakka tartibda ko‘rib chiqiladi. Pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi iltimosnoma materiallar kelib tushgan paytdan e’tiboran qirq sakkiz soatdan kechiktirmay yopiq sud majlisida ko‘rib chiqiladi. Sud majlisida prokuror, zarurat bo‘lgan hollarda tergovchi, surishtiruvchi, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, shuningdek, agar ishda qatnashayotgan bo‘lsa, himoyachi va qonuniy vakil ham ishtirok etadi. Sud majlisining o‘tkazilish joyi, sanasi va vaqti haqida lozim darajada xabardor qilingan shaxslarning sud majlisiga kelmaganligi pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish uchun monelik qilmaydi. Pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish prokurorning ma’ruzasi bilan boshlanadi, u mazkur tergov harakatini o‘tkazish zaruratini asoslab beradi, so‘ngra taqdim qilingan materiallar tekshiriladi. Shundan keyin sudya ajrim chiqarish uchun alohida xonaga kiradi. Sud ajrimi Sudya pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqib, pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risida yoki pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlashni rad etish haqida ajrim chiqaradi. Sudyaning pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlashni rad etish haqidagi ajrimi asoslantirilgan bo‘lishi kerak. Ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan sud ajrimi o‘qib eshittirilgan paytdan e’tiboran kuchga kiradi. Pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi ajrim tegishli aloqa muassasasining boshlig‘iga yuboriladi va uni bajarish mazkur boshliq uchun majburiydir. Bu ajrimni bajarmaganlik yoki uning mazmunini oshkor etganlik qonunda belgilangan javobgarlikka sabab bo‘ladi. Aloqa muassasasining boshlig‘i sud ajrimida ko‘rsatilgan xat-xabarlar va boshqa jo‘natmalarni ushlab turadi hamda bu haqda prokurorga, tergovchiga, surishtiruvchiga yoki sudga darhol ma’lum qiladi. Ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan sud ajrimi ustidan mazkur ajrim chiqarilgan kundan e’tiboran yetmish ikki soat ichida gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, uning himoyachisi va qonuniy vakili tomonidan apellatsiya tartibida shikoyat berilishi yoxud prokuror tomonidan protest bildirilishi mumkin. Apellatsiya shikoyati, protest ajrimni chiqargan sud orqali beriladi, mazkur sud ularni qirq sakkiz soat ichida materiallar bilan birga apellatsiya instansiyasi sudiga yuborishi shart. Shikoyat yoki protest berilishi sudning pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi ajrimi ijrosini to‘xtatib turmaydi. Apellatsiya instansiyasi sudi ushbu materiallarni shikoyat yoki protest bilan birga ular kelib tushgan paytdan e’tiboran yetmish ikki soatdan kechiktirmay ko‘rib chiqishi kerak. Apellatsiya instansiyasi sudi apellatsiya shikoyatini, protestini ko‘rib chiqib, o‘z ajrimi bilan:  sudyaning ajrimini o‘zgarishsiz, shikoyatni yoki protestni esa qanoatlantirmay qoldirishga;  sudyaning ajrimini bekor qilishga va pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlab qo‘yishga yoki pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlashni rad etishga haqli. Pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash rad etilgan taqdirda, aynan o‘sha gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga nisbatan mazkur masala bo‘yicha takroran sudga murojaat qilishga pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlashni taqozo etadigan yangi holatlar yuzaga kelganda yo‘l qo‘yiladi. Pochta-telegraf jo‘natmalarini ko‘zdan kechirish va olib qo‘yish Surishtiruvchi yoki tergovchi aloqa muassasasiga borib, ushlangan pochta-telegraf jo‘natmalarini xolislar ishtirokida, zarurat bo‘lganda esa, tegishli mutaxassis ishtirokida ochib, ko‘zdan kechiradi. Ish uchun ahamiyatga molik ma’lumotlar, hujjatlar, narsalar topilgan taqdirda, surishtiruvchi, tergovchi pochta-telegraf jo‘natmalarini olib qo‘yadi yoxud ulardan nusxa ko‘chirish bilan chegaralanadi. Agar ko‘zdan kechirilgan jo‘natmalarda ish uchun ahamiyatga molik ma’lumotlar, hujjatlar, narsalar bo‘lmasa, surishtiruvchi, tergovchi ularni egalariga yetkazish yoki o‘zi belgilagan muddatgacha ushlab turish haqida ko‘rsatma beradi.Ushlangan jo‘natmalar ko‘zdan kechirilgan har bir holda bayonnoma tuzilib, unda qaysi pochta-telegraf jo‘natmalari ko‘zdan kechirilganligi, nimalar olinganligi va nimalar egalariga yuborilishi, nimalar esa vaqtincha ushlab qolinishi kerakligi, qaysi jo‘natmalardan nusxalar olinganligi ko‘rsatilishi lozim. Bayonnoma ushbu Kodeksning 90 — 92-moddalarida nazarda tutilgan talablarga rioya etilgan holda tuziladi. Pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlab qo‘yishni bekor qilish Pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash qaror chiqargan sudni albatta xabardor etgan holda, surishtiruvchi, tergovchi tomonidan prokurorning roziligi bilan yoki bu chorani qo‘llashga zarurat qolmasa, sud tomonidan bekor qilinadi. Surishtiruv yoki dastlabki tergov bosqichida ish tugatilganda, birinchi instansiya sudida esa, ishni tugatish haqida ajrim chiqarilganda yoxud hukm qonuniy kuchga kirgach, xatlab qo‘yish chorasi bekor qilinishi lozim.Pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash chorasining bekor qilinganligi aynan bir shaxsga nisbatan pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlab qo‘yish to‘g‘risidagi iltimosnoma bilan sudga takroran murojaat etishga monelik qilmaydi. Telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish Telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish uchun asoslar Agar ish bo‘yicha to‘plangan dalillar ish uchun ahamiyatga molik ma’lumotlar olinishi mumkinligiga yetarli darajada asos bo‘la olsa, surishtiruvchi, tergovchi telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish to‘g‘risida qaror chiqarishga haqlidir. Telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish tartibi Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchining telefonlari va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarini eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish surishtiruvchining, tergovchining prokuror tomonidan sanksiya berilgan qaroriga yohud sudning ajrimiga binoan amalga oshiriladi. Jabrlanuvchiga, guvohga, xuddi shuningdek ularning qarindoshlari va yaqinlariga nisbatan kuch ishlatish, tovlamachilik yoki boshqa qonunga xilof harakatlar sodir etish xavfi mavjud bo‘lgan taqdirda, ushbu shaxslarning arizalari bo‘yicha yohud ularning yozma roziligi hamda prokurorning sanksiyasi bilan yoki sudning ajrimiga ko‘ra ularning telefonlari yohud boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish amalga oshirilishi mumkin.Kechiktirib bo‘lmaydigan hollarda surishtiruvchi, tergovchi prokurorni keyinchalik darhol yozma ravishda xabardor qilgan holda, uning sanksiyasisiz telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish to‘g‘risidagi qarorni maxsus vakolatli davlat organiga yuborishga haqli. Telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish haqidagi prokuror tomonidan sanksiya berilmagan qaror bir sutka davomida qonuniy kuchga ega bo‘ladi. Telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish to‘g‘risidagi qarori yoki ajrimi unda eshitib turiladigan axborotning xususiyati hamda hajmi, shuningdek so‘zlashuvlarni eshitib turish, ma’lumotlar uzatilishini olib borishni va natijalarini qayd etish shakli belgilanib, ushbu qaror yoki ajrim maxsus vakolatli davlat organiga ijro etish uchun yuboriladi. Telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish olti oydan ortiq davom etishi mumkin emas. Telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish chog‘ida olingan axborot qayd etilishi (yozilishi) kerak. Qayd etilgan axborot (yoki yozuv) tergov harakati bayonnomasiga qo‘shib qo‘yilishi lozim. Telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish bayonnomasi Telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olishni hamda qayd qilishni amalga oshirgan shaxs ishga aloqador axborotning mazmunini bayon etgan holda bayonnoma tuzadi. So‘zlashuvlar, xabarlar va ma’lumotlar yozuvi muhrlanadi hamda bayonnomaga qo‘shib qo‘yiladi. Telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish bayonnomasida abonentning raqami, eshitib turish va qayd qilish vaqti hamda joyi, foydalanilgan texnik vositalarning turi va modeli, bu ishlarni amalga oshirgan shaxslar to‘g‘risidagi ma’lumotlar, shuningdek ish uchun ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin bo‘lgan boshqa ma’lumotlar ham aks ettiriladi. 4. Ekspertiza tayinlash protsessual tartibi Ekspertiza tayinlash uchun asoslar Ish uchun ahamiyatli holatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni fan, texnika, san’at yoki kasb sohasi bo‘yicha bilimi bo‘lgan shaxs o‘tkazadigan maxsus tekshirish orqali olish mumkin bo‘lganda ekspertiza tayinlanadi. Tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi, prokuror, sudya, mutaxassislar, xolislarning bunday bilimlarga ega bo‘lishi ekspertiza tayinlash zaruratidan ozod etmaydi.Ekspert oldiga qo‘yilgan savollar va uning bergan xulosasi ekspertning maxsus bilimlari doirasidan tashqari chiqishi mumkin emas.Ekspertizani ushbu Kodeksda belgilangan tartibga xilof ravishda o‘tkaziladigan tekshiruv bilan almashtirishga yo‘l qo‘yilmaydi. Idoraviy tekshiruv xulosasi, taftish hujjatlari, mutaxassislar maslahati ekspertiza o‘tkazish zaruratini istisno etmaydi. Ekspertiza tayinlash va o‘tkazishning shartligi Basharti, ish bo‘yicha: 1) o‘limning sababini, yetkazilgan tan jarohatlarining xususiyati va og‘irlik darajasini; 2) jinsiy aloqada bo‘lganlikni, homiladorlik holatini va homilani sun’iy yo‘l bilan tushirish belgilarini; 3) gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi, jabrlanuvchining yoshini, agar bu haqda hujjatlar bo‘lmasa yoki hujjatlar shubha tug‘dirsa; 4) gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchining, ustidan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llashga doir ish yuritilayotgan shaxsning ruhiy va jismoniy ahvolini hamda ularning g‘ayrihuquqiy qilmishni sodir etayotgan paytda o‘z harakatlarini idrok etish va idora qilish layoqatini, shuningdek jinoiy javobgarlikning ahamiyatini tushunish, jinoyat protsessida ko‘rsatuvlar berish hamda o‘z huquqlari va qonuniy manfaatlarini mustaqil himoya qila olish layoqatini; 5) jabrlanuvchining, guvohning ruhiy va jismoniy holatini hamda ular ish uchun ahamiyatli bo‘lgan holatlarni idrok qilish, esda saqlash va so‘roq qilganda ifodalab berish layoqatiga ega ekanliklarini, shuningdek jabrlanuvchining jinoyat protsessi chog‘ida o‘z huquqlari va qonuniy manfaatlarini mustaqil himoya qila olish layoqatini; 6) tanosil va boshqa yuqumli kasalliklarga chalingan, surunkali ichkilikbozlikka va giyohvandlikka duchor bo‘lgan shaxslarni davolash zarurligini va imkoniyatlarini; 7) giyohvandlik vositalari, ularning analoglari yoki psixotrop moddalar va ularning turi mavjudligini; 8) pul belgilari, qimmatli qog‘ozlar va boshqa hujjatlar qalbakilashtirilganligini; 9) portlashlar, halokatlar va boshqa favqulodda hodisalarning texnikaviy sabablarini aniqlash zarur bo‘lganda ekspertiza tayinlash va o‘tkazish shart. Ish uchun ahamiyatga molik boshqa holatlarni aniqlashda ham, agar buning uchun maxsus bilimlarni qo‘llash zarur bo‘lsa va bu holatlar isbotlashning boshqa vositalari bilan puxta aniqlanmagan bo‘lsa, ekspertiza o‘tkazish shart. Ekspert etib tayinlanadigan shaxslar Ekspert sifatida davlat sud-ekspertiza muassasasi eksperti, boshqa korxona, muassasa, tashkilot xodimi yoki boshqa jismoniy shaxs ishtirok etishi mumkin. Belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklangan deb topilgan shaxslar, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyatlari uchun sudlanganlik holati tugallanmagan yoki sudlanganligi olib tashlanmagan shaxslar ekspert sifatida jalb etilishi mumkin emas. Sud-tibbiyot, sud-psixiatriya, sud-psixologiya, sud-avtotexnika, sud-iqtisodiy, kriminalistika ekspertizalarini faqat davlat sud-ekspertiza muassasalarining mutaxassislari, alohida hollarda esa, boshqa korxona, muassasa, tashkilotlarning mutaxassislari o‘tkazadi. Alohida hol ekspertiza tayinlash to‘g‘risidagi qarorda yoki ajrimda asoslantirilishi lozim. Tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi, sudning ekspert etib tayinlangan shaxsni chaqirish va uning ekspertiza o‘tkazishi to‘g‘risidagi talabi ushbu shaxs ishlayotgan korxona, muassasa yoki tashkilot rahbari uchun majburiydir. Tekshirish obyektlari Ashyoviy dalillar, ekspert tekshiruvi uchun namunalar, boshqa moddiy obyektlar, murdalar va ularning qismlari, hujjatlar, shuningdek ekspertiza o‘tkazilayotgan ish materiallari tekshirish obyektlari bo‘lishi mumkin. Ekspert tekshiruvlari tirik odamga nisbatan ham o‘tkaziladi. Ekspertizani o‘tkazishda tekshirish obyektlari (tirik odamdan tashqari) ekspert tekshiruvini o‘tkazish uchun qay darajada zarur bo‘lsa, shu darajada shikastlanishi yoki ishlatilishi mumkin. Bunda tekshirish obyektining qisman shikastlanishi yoki ishlatilishiga ekspertizani tayinlagan organning (shaxsning) yozma ruxsati olinishi zarur, tayinlangan ekspertizaning o‘ziga xos xususiyatlari obyektning shikastlanishini (buzilishini) yoki ishlatilishini taqozo etuvchi hollar bundan mustasno. Tekshirish obyektlarining ekspertizani tayinlagan organning (shaxsning) yozma ruxsati bilan yoxud tayinlangan ekspertizaning o‘ziga xos xususiyatlari bilan bog‘liq holda shikastlanganligi yoki ishlatilganligi davlat sud-ekspertiza muassasasi, boshqa korxona, muassasa, tashkilot yoki ekspert tomonidan mazkur obyektlarning mulkdoriga zararning o‘rni qoplab berilishiga sabab bo‘lmaydi. Tekshirish obyektlari, agar ularning o‘lchamlari va xossalari imkon bersa, o‘ralgan va muhrlangan holda ekspertga topshirilishi kerak. Tekshirish obyektini ekspertning ish joyiga yetkazib berishning iloji bo‘lmaganda, ekspertizani tayinlagan organ (shaxs) unga mazkur obyektni moneliksiz kirib ko‘rishni va uni tekshirish imkoniyatini ta’minlaydi. Tekshirish obyektlari davlat sud-ekspertiza muassasalarida, surishtiruv, dastlabki tergov, prokuratura organlarida va sudlarda ashyoviy dalillarni saqlash qoidalariga rioya qilingan holda saqlanadi. Ekspertiza tugallanganidan keyin tekshirish obyektlari, agar ular to‘la ishlatilgan bo‘lmasa, ekspertizani tayinlagan organga (shaxsga) qaytariladi. Qo‘shimcha va qayta ekspertizalar Qo‘shimcha ekspertiza ekspert (ekspertlar komissiyasi) xulosasidagi bo‘shliqlarning o‘rnini to‘ldirish uchun tayinlanadi va shu yoki boshqa ekspert (ekspertlar komissiyasi) tomonidan o‘tkaziladi. Ekspert (ekspertlar komissiyasi) xulosasi asoslantirilmaganda yoki uning to‘g‘riligiga shubha tug‘ilganda yoxud unga asos qilib olingan dalillar ishonchli emas deb topilganda yoki ekspertizani o‘tkazishning protsessual qoidalari jiddiy buzilganda qayta ekspertiza tayinlanadi. Qayta ekspertiza tayinlanganda ekspert (ekspertlar komissiyasi) oldiga ilgari qo‘llanilgan ekspert tekshiruvi usullarining ilmiy asoslanganligi to‘g‘risidagi masala qo‘yilishi mumkin. Qayta ekspertizani tayinlash to‘g‘risidagi qarorda yoki ajrimda qayta ekspertizani tayinlagan organning (shaxsning) birinchi (oldingi) ekspertiza xulosasiga qo‘shilmaganligi sabablari ko‘rsatilishi lozim. Qayta ekspertizani o‘tkazish boshqa ekspertga (ekspertlar komissiyasiga) topshiriladi. Birinchi (oldingi) ekspertizani o‘tkazgan ekspert (ekspertlar komissiyasi) qayta ekspertizani o‘tkazishda hozir bo‘lishi va tushuntirishlar berishi mumkin, lekin u ekspert tekshiruvini o‘tkazish va xulosa tuzishda ishtirok etmaydi. Ekspertizaning ekspertlar komissiyasi tomonidan o‘tkazilishi Ekspertiza bir xil (komissiyaviy ekspertiza) yoki turli xil (kompleks ekspertiza) sud-ekspert ixtisosligidagi bir necha ekspert tomonidan o‘tkazilishi mumkin. Ekspertizaning ekspertlar komissiyasi tomonidan o‘tkazilishi ekspertizani tayinlagan organ (shaxs) yoki mazkur ekspertizaning o‘tkazilishini tashkil etuvchi davlat sud-ekspertiza muassasasi yoxud boshqa korxona, muassasa, tashkilot rahbari tomonidan belgilanadi. Ekspertizani o‘tkazish topshirilgan ekspertlar komissiyasi o‘z oldiga qo‘yilgan masalalarni hal etish zarurligidan kelib chiqib, o‘tkaziladigan ekspert tekshiruvlarining maqsadi, ketma-ketligi va hajmini kelishib oladi. Ekspertizani o‘tkazish topshirilgan ekspertlar komissiyasi tarkibidagi har bir ekspert ekspert tekshiruvlarini mustaqil va alohida olib boradi, shaxsan o‘zi va komissiyaning boshqa a’zolari tomonidan olingan natijalarni baholaydi hamda qo‘yilgan savollar yuzasidan o‘z maxsus bilimlari doirasida fikrlarini shakllantiradi. Ekspert tekshiruvlarining ekspertlar komissiyasi tarkibiga kiritilmagan shaxslar tomonidan to‘liq yoki qisman o‘tkazilishiga yo‘l qo‘yilmaydi Komissiyaviy ekspertiza Komissiyaviy ekspertiza o‘tkazilayotganda ekspertlarning har biri ekspert tekshiruvlarini to‘liq hajmda o‘tkazadi va ular olingan natijalarni birgalikda tahlil qiladi. Ekspertlar umumiy fikrga kelganidan so‘ng birgalikdagi xulosani yoki xulosa berishning iloji yo‘qligi to‘g‘risidagi hujjatni tuzadi va imzolaydi.Ekspertlar o‘rtasida kelishmovchiliklar kelib chiqqan taqdirda, ularning har biri kelishmovchiliklar kelib chiqqan barcha yoki ayrim masalalar bo‘yicha alohida xulosa beradi. Kompleks ekspertiza Kompleks ekspertiza ish uchun ahamiyatga molik holatlarni turli ilm sohalaridan foydalangan holda bir necha ekspert tekshiruvini o‘tkazish yo‘li bilangina aniqlash mumkin bo‘lgan hollarda tayinlanadi. Kompleks ekspertizani o‘tkazishda ekspertlarning har biri o‘z vakolati doirasida ekspert tekshiruvlarini olib boradi. Kompleks ekspertizaning xulosasida ekspertlarning har biri qaysi ekspert tekshiruvlarini va qancha hajmda olib borganligi, qaysi holatlarni shaxsan o‘zi aniqlaganligi hamda qanday fikrlarga kelganligi ko‘rsatiladi. Ekspertlarning har biri xulosaning ushbu ekspert tekshiruvlari bayon etilgan qismini imzolaydi va ular uchun javobgar bo‘ladi. Umumiy fikrni (fikrlarni), olingan natijalarni baholashga va ushbu fikrni (fikrlarni) shakllantirishga vakolatli bo‘lgan ekspertlar qiladi. Agar ekspertlar komissiyasi yakuniy fikrining yoki uning bir qismining asosi sifatida ekspertlardan birining (alohida ekspertlarning) aniqlagan holatlari olingan bo‘lsa, bu haqda xulosada ko‘rsatilishi kerak. Ekspertlar o‘rtasida kelishmovchiliklar kelib chiqqan taqdirda, ularning har biri kelishmovchiliklar kelib chiqqan barcha yoki ayrim masalalar bo‘yicha alohida xulosa beradi.Agar kompleks ekspertizani o‘tkazish davlat sud-ekspertiza muassasasiga topshirilgan bo‘lsa, unda ushbu ekspertizani tashkil qilish uning rahbari zimmasiga yuklatiladi. Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchining ekspertiza tayinlash va o‘tkazishdagi huquqlari Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi ekspertiza tayinlash va o‘tkazishda: 1) ekspertiza o‘tkazilgunga qadar ekspertiza tayinlash to‘g‘risidagi qaror yoki ajrim bilan tanishib chiqish va o‘ziga berilgan huquqlar tushuntirilishini talab qilish. Bu haqda bayonnoma tuziladi yoki sud majlisi bayonnomasiga yozib qo‘yiladi; 2) ekspertni rad etish; 3) o‘zi ko‘rsatgan shaxslar orasidan ekspert tayinlanishini iltimos qilish; 4) ekspert xulosa berishi uchun uning oldiga qo‘shimcha savollar qo‘yish, qo‘shimcha materiallar taqdim etish; 5) ekspertiza o‘tkazilayotganda surishtiruvchi, tergovchi, sudning ruxsati bilan hozir bo‘lish, ekspertdan tekshiruv vaqtida qo‘llayotgan usullarining va olingan natijalarning mohiyatini tushuntirib berishni talab qilish, ekspertga tushuntirishlar berish; 6) ekspert xulosasi bilan tanishib chiqish va qo‘shimcha yoki qayta ekspertiza o‘tkazish to‘g‘risida iltimos qilish huquqiga ega. Sanab o‘tilgan huquqlardan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llanayotgan shaxs ham, agar bunga uning ruhiy holati imkon bersa, foydalanadi. Ekspertiza tayinlash to‘g‘risidagi qaror yoki ajrim Ekspertiza tayinlash to‘g‘risida tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi qaror, sud esa ajrim chiqaradi. Unda: ekspertiza tayinlash uchun asos bo‘lgan sabablar; ekspertizaga yuborilayotgan ashyoviy dalillar va boshqa obyektlar, ularning qachon, qayerda va qaysi holatda topilganligi va olinganligi; ish materiallari bo‘yicha ekspertiza o‘tkazishda esa ekspert xulosasi asoslanishi lozim bo‘lgan ma’lumotlar; ekspert oldiga qo‘yilgan savollar; ekspertiza muassasasining nomi yoki ekspertiza o‘tkazish topshirilgan shaxsning familiyasi ko‘rsatilishi lozim. Zarur hollarda ekspertiza jinoyat ishi qo‘zg‘atilishidan oldin ham tayinlanishi mumkin. Ekspertiza o‘tkazish to‘g‘risidagi qaror yoki ajrim unga taalluqli shaxslar uchun majburiydir. Ekspertiza o‘tkazishda majburlov chegarasi Murakkab tibbiy tekshiruv usullaridan, shuningdek kuchli og‘riq berish bilan bog‘liq usullardan majburiy foydalanishga faqat ekspertiza o‘tkazilayotgan shaxsning roziligi bilan, agar ushbu shaxs voyaga yetmagan yoki uning ruhiy holati buzilgan bo‘lsa, uning qonuniy vakilining, vasiysining yoki homiysining roziligi bilan yo‘l qo‘yiladi. Davlat sud-ekspertiza muassasasida yoki boshqa korxona, muassasa, tashkilotda ekspertiza o‘tkazish Tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi yoki sud ekspertiza tayinlash to‘g‘risida o‘zi chiqargan qarorni yoki ajrimni, tekshirish obyektlarini, zarur hollarda esa jinoyat ishini ham davlat sud-ekspertiza muassasasining yoki boshqa korxona, muassasa, tashkilotning rahbariga yuboradi. Agar qaror yoki ajrimda ekspert ko‘rsatilmagan bo‘lsa, tashkilotning rahbari mazkur tashkilot xodimlaridan qaysi biri ekspertiza o‘tkazishi to‘g‘risida farmoyish berishi kerak. Bu haqda u ekspertizani tayinlagan organga (shaxsga) xabar beradi. Davlat sud-ekspertiza muassasasining yoki boshqa korxona, muassasa, tashkilotning rahbari ekspertiza o‘tkazishni tashkil qiladi, tekshirish obyektlarining saqlanishini ta’minlaydi, ekspertizani o‘tkazish muddatlarini aniqlaydi, ekspert tekshiruvi tugaganidan so‘ng xulosani, tekshirish obyektlari va ish materiallarini ekspertizani tayinlagan organga (shaxsga) yuboradi. Davlat sud-ekspertiza muassasasining yoki boshqa korxona, muassasa, tashkilotning rahbari, agar mazkur tashkilotda ekspert tekshiruvlarini o‘tkazish uchun tegishli mutaxassislar yoxud zarur moddiy-texnik baza yoki maxsus sharoitlar bo‘lmasa, ekspertizani tayinlash to‘g‘risidagi qaror yoki ajrimni ijro etmasdan hamda ekspertizani o‘tkazish uchun taqdim etilgan tekshirish obyektlari va ish materiallarini uch kunlik muddatda qaytarish; ekspertizani tayinlagan organdan (shaxsdan) ekspertlar komissiyasi tarkibiga ushbu tashkilotda ishlamaydigan shaxslarni, shu jumladan boshqa davlatlardan mutaxassislarni, agar ekspertizani o‘tkazish uchun ularning maxsus bilimlari zarur bo‘lsa, kiritish to‘g‘risida iltimos qilish huquqiga ega. Davlat sud-ekspertiza muassasasining yoki boshqa korxona, muassasa, tashkilotning rahbari ekspertizani tayinlagan organning (shaxsning) roziligisiz ekspertizani o‘tkazish uchun ushbu tashkilotda ishlamaydigan mutaxassislarni jalb etishga; ekspertizani o‘tkazish uchun zarur bo‘lgan qo‘shimcha tekshirish obyektlarini ekspertizani tayinlagan organning (shaxsning) qarori yoki ajrimisiz talab qilib olishga haqli emas. Ekspertiza muassasasidan tashqarida ekspertiza o‘tkazish Ekspertiza ekspertiza muassasasidan tashqarida o‘tkaziladigan bo‘lsa, tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi yoki sud ekspertiza o‘tkazish to‘g‘risida qaror yoki ajrim chiqargandan keyin ekspertiza o‘tkazish topshirilayotgan shaxsni chaqirtiradi, uning shaxsi va malakasini, gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga, sudlanuvchiga, jabrlanuvchiga bo‘lgan munosabatini va uni rad etishga asoslar bor-yo‘qligini aniqlaydi. Ekspertizani tayinlagan tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi yoki sud ekspertga ekspertiza tayinlanganligi to‘g‘risidagi qarorni yoki ajrimni taqdim etadi, uni ushbu Kodeksning 68-moddasida ko‘rsatilgan huquq va majburiyatlari bilan tanishtiradi va bila turib noto‘g‘ri xulosa berganligi, surishtiruv yoki dastlabki tergov ma’lumotlarini surishtiruvchining, tergovchining yoxud prokurorning ruxsatisiz oshkor qilganligi, shuningdek xulosa berishni rad etganligi yoki bundan bo‘yin tovlaganligi uchun jinoiy javobgarlik to‘g‘risida ogohlantiradi. Ekspert bergan ariza va iltimosnomalar ham shu zaylda qayd etiladi. Ekspertning iltimosi rad etilgan taqdirda, ekspertiza tayinlagan tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi yoki sud bu haqda qaror yoki ajrim chiqaradi.Agar gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi, jabrlanuvchi yoki guvohning badanini yoxud ruhiy holatini tekshirish zarurati paydo bo‘lsa, ekspertiza tayinlagan tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi yoki sud ularning ekspertga olib kelinishini ta’minlashi shart. Ekspertning yoki ekspertlar komissiyasining xulosasi Ekspert yoki ekspertlar komissiyasi ekspert tekshiruvlarini o‘tkazib bo‘lganidan keyin tegishincha ekspert yoxud ekspertlar komissiyasi tarkibiga kiruvchi har bir ekspert imzosi bilan tasdiqlanadigan xulosa tuzadi. Xulosada: ekspertiza o‘tkazilgan sana va joy; ekspertizani o‘tkazish asosi; ekspertizani tayinlagan organ (shaxs) to‘g‘risida ma’lumotlar; ekspert (familiyasi, ismi, otasining ismi, ma’lumoti, ixtisosligi, ish staji, ilmiy darajasi, ilmiy unvoni, egallab turgan lavozimi) va ekspertizani o‘tkazish topshirilgan tashkilot haqida ma’lumotlar; ekspertning bila turib noto‘g‘ri xulosa berganligi, surishtiruv yoki dastlabki tergov ma’lumotlarini surishtiruvchi, tergovchi yoxud prokurorning ruxsatisiz oshkor qilganligi, shuningdek xulosa berishni rad etganligi yoki bu ishdan bo‘yin tovlaganligi uchun jinoiy javobgarlik to‘g‘risida ogohlantirilganligi; ekspertning oldiga qo‘yilgan savollar; ekspertga taqdim etilgan tekshirish obyektlari va ish materiallari; ekspertiza o‘tkazilayotganda hozir bo‘lgan shaxslar haqida ma’lumotlar; qo‘llanilgan usullar ko‘rsatilgan holda ekspert tekshiruvlarining mazmuni va natijalari, shuningdek bu ekspert tekshiruvlari, agar ekspertlar komissiyasi ishlagan bo‘lsa, kim tomonidan o‘tkazilganligi; ekspert tekshiruvi natijalarining baholanishi, qo‘yilgan savollarga berilgan asosli javoblar; ish uchun ahamiyatga molik bo‘lgan va ekspertning tashabbusiga ko‘ra aniqlangan holatlar ko‘rsatilishi lozim. Xulosada huquqbuzarlik sabablari va uning sodir etilishiga imkon bergan shart- sharoitlar, shuningdek ularni bartaraf etishga doir tashkiliy-texnikaviy tavsiyalar ko‘rsatilgan bo‘lishi mumkin. Xulosani va uning natijalarini tasvirlovchi materiallar ushbu xulosaga ilova qilinadi hamda uning tarkibiy qismi bo‘lib xizmat qiladi. Ekspert tekshiruvining olib borilishi, shart-sharoitlari va natijalarini hujjatlashtiradigan materiallar davlat sud-ekspertiza muassasasida yoki boshqa korxona, muassasa, tashkilotda qonunchilikda belgilangan muddatlarda saqlanadi. Ular ekspertizani tayinlagan organning (shaxsning) talabiga binoan ishga qo‘shib qo‘yish uchun taqdim etiladi. Agar taqdim etilgan tekshirish obyektlarining, materiallarning yoki ekspertning maxsus bilimlari yetarli emasligi ekspert tekshiruvi davomida ma’lum bo‘lib qolsa, xulosa ayrim qo‘yilgan savollarga javob berishni rad etish asosini o‘z ichiga olgan bo‘lishi lozim. Ekspert tekshiruvi tugaganidan so‘ng xulosa, tekshirish obyektlari va ish materiallari ekspertizani tayinlagan organga (shaxsga) yuboriladi. Xulosa berishning iloji yo‘qligi to‘g‘risidagi hujjat Agar ekspert qo‘yilgan savollarni uning maxsus bilimlari asosida hal qilish mumkin bo‘lmasligiga yoki unga taqdim etilgan tekshirish obyektlarining yoxud materiallarning yaroqsizligiga yoki xulosa berish uchun yetarli emasligiga va ularni to‘ldirib bo‘lmasligiga yoxud fan va sud-ekspertlik amaliyotining holati qo‘yilgan savollarga javob topish imkoniyatini bermasligiga ishonch hosil qilsa, u xulosa berishning iloji yo‘qligi to‘g‘risida asoslantirilgan hujjat tuzadi hamda uni ekspertizani tayinlagan organga (shaxsga) yuboradi. Ekspertni so‘roq qilish Ekspertning xulosasi yetarli darajada aniq bo‘lmay, kamchiliklarini to‘ldirish uchun qo‘shimcha tekshirish o‘tkazishga zarurat bo‘lmasa yoki ekspert foydalangan usullarga aniqlik kiritish zarur bo‘lib qolsa, surishtiruvchi, tergovchi yoki sud ekspertni ushbu Kodeksning 98 — 108-moddalarida nazarda tutilgan qoidalarga rioya etgan holda so‘roq qilish huquqiga ega. Ekspert faqat o‘zi tomonidan berilgan xulosa va shaxsan o‘tkazgan ekspert tekshiruvlari yuzasidan so‘roq qilinishi mumkin. Ekspertni u xulosa berguniga qadar so‘roq qilish taqiqlanadi. Ekspert xulosasini baholash Ekspert xulosasi tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi yoki sud tomonidan jinoyat ishi yoki tergovga qadar tekshiruv materiallari bo‘yicha to‘plangan boshqa dalillar bilan birgalikda uning ilmiy asoslanganligi va ekspertiza o‘tkazish uchun belgilangan barcha protsessual qoidalarga rioya etilganligi nuqtai nazaridan baholanadi. Ekspertning xulosasi surishtiruvchi, tergovchi yoki sud uchun muqarrar daliliy kuchga ega emas. Xulosaga qo‘shilmaslik qarorda yoki ajrimda asoslab berilishi lozim. Agar jinoyat ishi yoki tergovga qadar tekshiruv materiallari bo‘yicha bir necha ekspertiza o‘tkazilgan va ekspertlar bir xil fikrga kelmagan bo‘lsa, tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi yoki sud ba’zi ekspertlarning xulosalariga qo‘shilish va boshqa ekspertlarning xulosalariga qo‘shilmaslik to‘g‘risidagi o‘z fikrini asoslab berishi lozim. Xulosa va takliflar Jinoyat-protsessual faoliyatni amalga oshiradigan surishtiruvchi yoki tergovchi o’z ish yurituvidagi jinoyat ishining murakkabligidan va jinoyatning kriminalistik guruhga mansubligi va uning boshqa tarkibiy xususiyatlaridan kelib chiqib, barcha tergov harakatlari orasidan “kechiktirib bo’lmaydigan”larini o’zi tanlab oladi. Shuning uchun ham, bizningcha, qonun chiqaruvchi kechiktirib bo’lmaydigan tergov harakatlarining ro’yxatini qat’iy belgilamasdan to’g’ri qilgan. Chunki muayyan hodisa yuzasidan aynan qaysi tergov harakatlari kechiktirib bo’lmaydigan tergov harakatlari bo’lishini oldindan belgilashning imkoni yo’q. Tergov harakatlari tizimi xususida jinoyat-protsessual nazariyasida hali hanuz munozaralar va yanglish fikrlar mavjud. Ayrim holda tergov harakatlari sirasiga gumon qilinuvchini ushlab turish, mulkni xatlash kabilarni kiritsa, boshqa bir hollarda masalan: telefon va boshqa so’zlashuv qurilmalari orqali olib boriladigan so’zlashuvlarni eshitib turish tergov harakatlariga kiritilmaydi. Amaldagi jinoyat-protsessual qonunchiligimizda quyidagi tergov harakatlari mavjud: 1. So’roq qilish; 2. Yuzlashtirish; 3. Tanib olish uchun ko’rsatish; 4. Ko’rsatuvlarni hodisa sodir bo’lgan joyda tekshirish; 5. Olib qo’yish; 6. Tintuv; 7. Ko’zdan kechirish; 8. Guvohlantirish; 9. Murdani eksgumatsiya qilish; 10. Eksperiment o’tkazish; 11. Ekspertiza tadqiqotlari o’tkazish uchun namunalar olish; 12. Ekspertiza va taftish tayinlash; 13. Taqdim etilgan ashyolar va hujjatlarni qabul qilish; 14. Telefon va boshqa so’zlashuv qurilmalari orqali olib borilgan so’zlashuvlarni eshitib turish yo’li bilan to’planadi. Adabiyotlar 1.O‘zbekiston respublikasining jinoyat-protsessual kodeksi. 2.O‘zbekiston Respublikasining 2017-yil 6-sentabrdagi O‘RQ-442-sonli Qonuniga asosan ikkinchi qism bilan to‘ldirilgan — O‘R QHT, 2017-y., 36- son, 943-modda 3.O‘zbekiston Respublikasining 2017-yil 29-martdagi O‘RQ-421-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2017-y., 13-son, 194-modda 4.O‘zbekiston Respublikasining 2020-yil 30-noyabrdagi O‘RQ-651-sonli Qonuni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 01.12.2020-y., 03/20/651/1577-son

Ko'zdan kechirish, guvohlantirish, tintuv va olib qo'yishning protsessual tartibi

Kirish

Asosiy qism

1. Ko‘zdan kechirish protsessual tartibi

2. Guvohlantirish  protsessual tartibi

3. Tintuv va olib qo'yishning protsessual tartibi 

4. Ekspertiza tayinlash  protsessual tartibi

Xulosa va takliflar 

Adabiyotlar

Sotib olish